TRIỆU CHỨNG HỌC

THẬN NIỆU
 MỤC TIÊU
1. Trình bày được giải phẫu hệ tiết niệu.
2. Phân tích được các triệu chứng cơ năng, triệu
chứng thực thể trong bệnh lý thận niệu
3. Các xét nghiệm cơ bản trong bệnh lý thận
4. Thăm dò hình thái cơ quan thận-tiết niệu
 HỆ TIẾT NIỆU
Hệ tiết niệu bao gồm:

THẬN(2)

NIỆU QUẢN(2)

BÀNG QUANG(1)

NIỆU ĐẠO(nam, nữ)

 THẬN

XI
ỜN
SƯ
G
ƠN
THẬN TRÁI:
THẬN PHẢI:
XƯ
BỜ TRÊN X. SƯỚN XI
BỜ DƯỚI X. SƯỚN XI

3 cm 5 cm
 THẬN
CẤU TẠO VI THỂ:

1.000.000 NEPHRON
Phaàn löôïn
TIEÅU THEÅ THAÄN

ỐNG LƯỢN GẦN ỐNG LƯỢN XA

Phaàn tia vaø caùc

oáng thu thaäp
QUAI HENLE

ỐNG THU THẬP

 CHỨC NĂNG CỦA THẬN
Thận có nhiệm vụ tạo nước tiểu, để thực hiện 2 chức
năng chính
bài xuất phần lớn những sản phẩm cuối cùng của
chuyển hóa trong cơ thể
điều hòa nồng độ các thành phần của dịch cơ thể.
Thận còn tham gia vào một số quá trình nội tiết của
cơ thể.
 NIỆU QUẢN

BỂ THẬN- NIỆU QUẢN

 Ống xơ cơ, dài 25 –

28cm, đường kính 3 ĐOẠN BỤNG
10-12 cm
– 5mm
 Chia 2 đoạn: bụng NIỆU QUẢN
BÓ MẠCH CHẬU
và chậu (đường
cung xương chậu) ĐOẠN CHẬU
 3 chỗ hẹp 13-15 cm

NIỆU QUẢN- BÀNG QUANG

 BÀNG QUANG

NIỆU QUẢN

5 cm DÂY CHẰNG
RỐN GIỮA

2,5 cm
LỖ NIỆU QUẢN

LỖ NIỆU ĐẠO TRONG

Chức năng: chứa nước
tiểu, phản xạ thải NIỆU ĐẠO
nước tiểu một cách TIỀN LIỆT TUYẾN
sinh lý, chủ động.
 NIỆU ĐẠO NAM
Niệu đạo nam còn
gọi niệu đạo niệu –
sinh dục
Nieäu ñaïo tieàn lieät

Nieäu ñaïo maøng

Nieäu ñaïo xoáp

 NIỆU ĐẠO NỮ

Tương ứng với đoạn

niệu đạo tiền liệt và niệu
đạo màng ở nam

NIỆU ĐẠO NỮ
4 cm
 TIỀN LIỆT TUYẾN

Khối hình nón: 4 x 3 x 2,5 cm,

khoảng 15 – 20g
Sản xuất 25% tinh dịch  niệu
TUYẾN
đạo TLT TIỀN
LIỆT
TUYẾN HÀNH
NIỆU ĐẠO
COOPER
 SINH LÝ LỌC CỦA THẬN
TIỂU ĐỘNG
TIỂU ĐỘNG MẠCH XUẤT
MẠCH NHẬP

NANG BOWMANN
Cuoän mao maïch

TIEÅU THEÅ THAÄN

 Màng lọc cầu thận

Bình thường độ lọc cầu thận khoảng 125ml/ phút.

 TRIỆU CHỨNG CƠ NĂNG
Đau quặn thận
Tiểu nhiều - tiểu ít - vô niệu - bí tiểu
Tiểu buốt, tiểu dắt, tiểu nhiều lần
Tiểu đêm
 CƠN ĐAU QUẶN THẬN
Khởi phát đột ngột.
Thường 1 bên, vị trí đau ở
hông lưng
Hướng lan xuống dưới dọc
đường đi niệu quản, lan đến
bộ phân sinh dục.
 Mức độ đau nhiều, dịu đi
khi BN nằm nghỉ ngơi, hoặc
dùng thuốc giảm đau.
 CƠ CHẾ GÂY ĐAU
Tắc nghẽn đột ngột đường dẫn tiểu :
 Tốc độ tắc nghẽn quan trọng hơn mức độ
 Giảm dần do cơ chế điều chỉnh

Viêm, phù nề chỗ tắc nghẽn

Phản xạ co thắt niệu quản tại chỗ
 LÂM SÀNG
Sau cơn đau thường có tiểu ra máu đại thể hay vi thể, có thể có rối loạn tiểu
tiện như: tiểu khó, tiểu rắt, tiểu buốt
Bụng mềm, không đề kháng
Điểm sườn lưng, sườn sống đau
Chạm thận (+)
Rung thận (+)
Triệu chứng khác : Sẹo mổ cũ
 CHẨN ĐOÁN CƠN ĐAU QUẶN THẬN
Cơn đau quặn thận điển hình
Tiểu máu đại thể hoặc vi thể sau cơn
đau
Có các điểm đau vùng thận, niệu quản
Tiền sử có cơn đau tương tự hoặc tiểu
ra sỏi
 CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT

BÊN PHẢI BÊN TRÁI CẢ HAI BÊN

-Cơn đau quặn gan - Đau thắt ngực -Viêm loét dạ dày
-Viêm ruột thừa cấp -Thủng dạ dày
-Viêm tụy cấp
-Tắc ruột
 CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
QUAËN
THAÄN

MÖÙC ÑOÄ ÑAU

QUAËN
MAÄT

RUOÄT
NON

RUOÄT
GIAØ

THÔØI GIAN ( PHUÙT )

VÒ TRÍ HÖÔÙNG LAN CÖÔØNG ÑOÄ VAØ CHU KYØ
CÔN ÑAU QUAËN CAÙC LOAÏI ÑAU QUAËN
THAÄN

20
 CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT
THUÛNG DD TT
VÔÕ LAÙCH

ÑAU QUAËN MAÄT

ÑAU QUAËN THAÄN

VIEÂM ÑAØI BEÅ
THAÄN
VIEÂM TUÏY CAÁP
TÖÛ CUNG
TRÖÏC TRAØNG

VIEÂM ÑAØI BEÅ THAÄN CAÁP/ CHAÅN ÑOAÙN PHAÂN BIEÄT

AÙP XE THAÄN/AÙP XE QUANH CAÙC TRÖÔØNG HÔÏP ÑAU
THAÄN BUÏNG CAÁP COÙ THEÂM VÒ
-> ÑAU LIEÂN TUÏC + TT TRÍ ÔÛ SAU LÖNG 21
ÑAU HAÏ VÒ

VIEÂM BQ CAÁP -> TIEÅU GAÉT

CUOÁI DOØNG + TIEÅU MUÛ ±
TIEÅU MAÙU THÖÔØNG KHOÂNG
SOÁT
VIEÂM PHAÀN PHUÏ/ AÂM ÑAÏO
-> HUYEÁT TRAÉNG + ÑAU KHI
GIAO HÔÏP
VIEÂM TLT CAÁP -> ÑAU VUØNG
HOÄI AÂM + SOÁT + THAÊM
TRÖÏC TRAØNG TLT TO RAÁT
ÑAU

22
 TIỂU NHIỀU, TIỂU ĐÊM
ÑA NIEÄU V > 3000ML/24G
BÌNH THÖÔØNG
NGUYEÂN NHAÂN V = 700 – 2000ML/ 24G
◦ UOÁNG NHIEÀU NÖÔÙC THÆNH THOAÛNG
◦ BEÄNH CUOÀNG UOÁNG TIEÅU ÑEÂM 1 LAÀN
◦ ÑAÙI THAÙO ÑÖÔØNG
◦ ÑAÙI THAÙO NHAÏT
◦ BEÄNH OÁNG THAÄN MOÂ KEÕ MAÏN
◦ SUY THAÄN CAÁP GÑ ÑA NIEÄU
◦ SUY THAÄN MAÏN GÑ ÑAÀU
TIEÅU ÑEÂM: TIEÅU ≥ 1 LAÀN / ÑEÂM
◦ CAÙC NGUYEÂN NHAÂN ÑA NIEÄU
◦ PHÌ ÑAÏI TIEÀN LIEÄT TUYEÁN
◦ SUY TIM
23
 TIỂU ÍT, VÔ NIỆU, BÍ TIỂU
THIEÅU NIEÄU < 500ML/24G
VOÂ NIEÄU < 100ML/24G SUY THAÄN
◦ ≠ BÍ TIEÅU CAÁP ?
SUY THAÄN TRÖÔÙC THAÄN
-GIAÛM V TUAÀN HOAØN
-TUÏT HUYEÁT AÙP
-NGHEÕN TAÉC MAÏCH MAÙU
THAÄN
-TAÊNG KHAÙNG LÖÏC MAÏCH
MAÙU
SUY THAÄN TAÏI THAÄN
-HOAÏI TÖÛ OÁNG THAÄN CAÁP
-VIEÂM CAÀU THAÄN CAÁP
-VIEÂM OÁNG THAÄN MOÂ KEÕ CAÁP
-VIEÂM MAÏCH MAÙU-XÔ CÖÙNG BÌ
ÑA U TUÛY

SUY THAÄN SAU THAÄN

-NGHEÕN TAÉC 2 NIEÄU QUAÛN
-COÅ BAØNG QUANG / NIEÄU
ÑAÏO
 BÍ TIỂU
Bí tiểu  cầu bàng quang

VUØNG GOÕ ÑUÏC CUÛA VUØNG GOÕ ÑUÏC CUÛA

CAÀU BAØNG QUANG BÔØ BAÙNG BUÏNG  BÔØ
TREÂN LOÀI TREÂN LOÕM
 TIỂU BUỐT, TIỂU DẮT, TIỂU NHIỀU LẦN

TIỂU BUỐT: đau buốt trước, trong, sau khi tiểu. NÓNG
RÁT tăng lên cuối bãi
TIỂU DẮT: luôn cần đi tiểu mặc dù mới tiểu xong. Tiểu
nhiều lần trong ngày và nhất là tiểu về đêm, mỗi lần ít nước
tiểu, có khi tiểu không được.
Hai TC trên thường do viêm BQ, sỏi BQ, viêm
TLT
TIỂU NHIỀU LẦN: trong ngày BN đi tiểu nhiều lần mà
mỗi lần đều có nước tiểu. Có thể do V bàng quang giảm hay
ngưỡng kích thích BQ thấp
07:19 chiều 26
TIỂU NGẬP NGỪNG, TIỂU KHÔNG TỰ CHỦ,
TIỂU RA HƠI
TIEÅU NGAÄP NGÖØNG – TIEÅU NHOÛ GIOÏT
◦ PHÌ ÑAÏI TIEÀN LIEÄT TUYEÁN
TIEÅU KHOÂNG TÖÏ CHUÛ
◦ ÑAÙI DAÀM/TREÛ EM
◦ LUÙ LAÃN/ TBMMN – VIEÂM NAÕO, MAØNG NAÕO
◦ BAØNG QUANG THAÀN KINH/ ÑTÑ – XÔ CÖÙNG TUÛY RAÛI
RAÙC, CHAÁN THÖÔNG TUÛY
◦ PHÌ ÑAI TIEÀN LIEÄT TUYEÁN – PHAÂN NEÙN TRÖÏC TRAØNG
◦ STRESS/ PHUÏ NÖÕ
TIEÅU RA HÔI : LOÃ ROØ RUOÄT/ AÂM ÑAÏO -> BQ – SAU PHAÃU
THUAÄT NHIEÃM TRUØNG VUØNG CHAÄU

27
 CAÙC NGUYEÂN NHAÂN ÑOÅI MAØU
NÖÔÙC TIEÅU

NHAÏT/ KHOÂNG MAØU * NÖÔÙC TIEÅU LOAÕNG / UOÁNG NHIEÀU

NÖÔÙC – ÑAÙI THAÙO NHAÏT- ÑAÙI THAÙO
ÑÖÔØNG - ÑA NIEÄU SAU TAÉC NGHEÕN

VAØNG CAM / TRAØ ÑAÄM NÖÔÙC TIEÅU ÑAËC/THIEÁU NÖÔÙC-

BILIRUBIN-TETRACYCLINE - ANTHRACENE-
SULFASALAZINE - RIBOFLAVINE

NAÂU BILIRUBINE - NITROFURANTOINE-

PHENOTHIAZINE - METRONIDAZOL

HOÀNG CUÛ CAÛI ÑOÛ - PHENINDIONE-

PHENOLPHTALEINE

ÑOÛ TIEÅU MAÙU - HEMOGLOBIN- MYOGLOBIN-

RIFAMPICINE – PYRIDIUM - PORPHYRIN

XANH LAÙ CAÂY XANH METHYLEN

ÑEN TIEÅU HEMOGLOBIN RAÁT NAËNG-

METHYLDOPA – MELANOMA

TIEÅU ÑUÏC -> DÖÔÕNG TRAÁP-TINH THEÅ-TEÁ BAØO ( BAÏCH CAÀU-HOÀNG CAÀU-TB THAÄN
28
 TIỂU MÁU, TIỂU HEMOGLOBIN
TIỂU MÁU: cần phân biệt tiểu máu do cầu thận
hay không do cầu thận.
TIỂU HEMOGLOBIN: nước tiểu có màu xá xị,
nâu.
◦ Phân biệt: do thức ăn đồ uống, thuốc Rifampicine,
Phenothiazin.
◦ NN tiểu Hb: sốt rét nặng, nhiễm khuẩn, nhiễm
độc Arsen, nọc độc rắn, truyền nhầm nhóm máu.

07:19 chiều 29
 TIỂU MÁU

1 3 3
1 1 3

2 2
2

ÑAÀU DOØNG TOAØN DOØNG CUOÁI DOØNG

NIEÄU ÑAÏO THAÄN BAØNG QUANG
TIEÀN LIEÄT TUYEÁN XUAÁT HUYEÁT NAËNG

30
 TRIỆU CHỨNG THỰC THỂ
Khám thận và đường niệu được thực hiện sau
khi khám tổng quát bụng (gan, lách…) và gồm 4
bước: nhìn - sờ - gõ - nghe.
Tư thế khám thận: bệnh nhân nằm ngửa, đầu hơi
cao, chân co lại

07:19 chiều 31
 NHÌN
Tìm các đường mổ cũ vùng hông lưng
Hố thắt lưng đầy hoặc sưng tấy, phù nề: viêm tấy
quang thận, chấn thương thận, áp xe thận
Có khối u vùng mạn sườn hay không ?

07:19 chiều 32
 SỜ
Tay trái người khám đặt ở hố thắt lưng, các ngón
tay đặt tại góc sườn- thắt lưng, nâng thận lên cao.
Tay phải để ở vùng hạ sườn, song song bờ sườn
hoặc dọc theo cơ thẳng bụng.
Hai tay áp sát vào nhau

07:19 chiều 33
 NGHIỆM PHÁPCHẠM THẬN
Một tay đặt dưới hông lưng và
giữ yên
1. Một tay đặt trên, vùng dưới sườn
2. Tay phía trên ấn xuống khi BN
thở vào (Thận sa xuống thấp hơn
kì thở vào)
Chạm thận (+): Thận toLòng
bàn tay đặt dưới chạm vào thận

Chú ý: Có thể là khối u khác

nằm sau phúc mạc
 NGHIỆM PHÁP BẬP BỀNH THẬN
Một tay đặt trên (vùng dưới
sườn), ấn xuống nhẹ và giữ yên
 Một tay đặt dưới hông lưng,
các ngón tay hất mạnh lên
Bập bềnh thận (+): Thận to Khi
bàn tay trên và bàn tay dưới có cảm
giác chạm phải một khối tròn, chắc,
di động bập bềnh
 RUNG THẬN
Chú ý thực hiện khi BN than đau vùng thắt lưng

BN ngồi hoặc đứng

Đặt lòng bàn tay vào hố thắt lưng
Tay còn lại nắm lại, đấm nhẹ vào mu
bàn tay kia
Rung thận (+) khi BN có cảm giác đau
thốn, do thận bị căng tức do ứ nước, ứ
mủ, chấn thương.
 CÁC ĐIỂM ĐAU
Điểm sườn lưng: giao điểm của xương sườn thứ
12 và cơ thắt lưng, điểm này tương ứng với thận và
bể thận: cơn đạu quặn thận , viêm đài bể thận
Điểm sườn sống: giao điểm của xương sườn 12 và
mỏm ngang đốt sống lưng thứ 12 (Mayo-Robson):
viêm tụy cấp, viêm đài bể thận cấp

07:19 chiều 37
 CÁC ĐIỂM ĐAU
Điểm niệu quản:
+Trên: giao điểm đường
ngang rốn & bờ ngoài cơ
thẳng bụng
+Giữa: giao điểm 1/3
ngoài & 1/3 giữa đường nối
hai gai chậu trước trên
 GÕ
Phân biệt cầu bàng quang

VUØNG GOÕ ÑUÏC CUÛA VUØNG GOÕ ÑUÏC CUÛA

CAÀU BAØNG QUANG BÔØ BAÙNG BUÏNG  BÔØ
TREÂN LOÀI TREÂN LOÕM
 Nghe tiếng thổi trong hẹp :
NGHE ĐM chủ bụng,
ĐM thận (phải/trái)
ĐM chậu chung + ĐM bẹn (phải/trái)
Đặc biệt chú ý khi BN có cao huyết áp, hoặc
dấu hiệu thiếu máu chi dưới (teo, lạnh,…)
 CÁC XÉT NGHIỆM CƠ BẢN
Xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu:
Kỹ thuật lấy nước tiểu làm xét nghiệm
Các đặc điểm vật lý nước tiểu
Các đặc điểm sinh hóa nước tiểu
Cặn lắng, tinh thể
Vi trùng
Đánh giá chức năng lọc của thận dựa vào creatinin
máu.
 TỔNG PHÂN TÍCH NƯỚC TIỂU
Kỹ thuật lấy nước tiểu xét nghiệm:
1. Thời điểm lấy nước tiểu:
 Nước tiểu đầu tiên sau khi ngủ dậy
 Nước tiểu ở thời điểm bất kỳ
2. Kỹ thuật lấy nước tiểu: tránh ngoại nhiễm.
 Giữa dòng
 Qua sonde tiểu
 Chọc dò trên x mu
 Lấy nước tiểu ở bn đang dẫn lưu nước tiểu liên tục
qua sonde tiểu
 TỔNG PHÂN TÍCH NƯỚC TIỂU
Tổng phân tích nước tiểu là XN thường qui cơ bản
Rẻ tiền.
Dễ thực hiện.
Không xâm lấn
Đòi hỏi phải hiểu và phân tích cẩn thận các kết
quả có được từ TPTNT.
Giúp định hướng cho chẩn đoán ban đầu.
Đặc Điểm Vật Lý Của Nước Tiểu
Màu sắc :
1. Bình thường: vàng trong, vàng thẫm (cô
đặc), vàng nhạt (pha loãng).
2. Bất thường:
Màu đỏ: tiểu máu, do thuốc
Màu xá xị:tiểu Hb, tiểu Myoglobin
Màu vàng đậm: thuốc (tetra), bilirubin.
Màu trắng đục: đạm, mủ, dưỡng trấp
Màu xanh lá cây: xanh methylene.
 Mùi Nước Tiểu
Bình thường: mùi khai một thời gian sau đi
tiểu
Bất thường :
Có mùi khai ngay sau khi tiểu: nhiễm
Proteus (có men urease).
Mùi hôi : ung thư BQ, thận.
Mùi trái cây : ĐTĐ nhiễm ceton acid.
 Tỷ Trọng Nước Tiểu
Dùng để khảo sat chức năng cô đặc hay pha
loãng nước tiểu của thận.
Bình thường : 1,005- 1,03
Bất thường khi vượt qua giới hạn trên
 PH nước tiểu
Khảo sát bằng que nhúng
Bình thường hơi acid với PH = 6.
Bệnh lý :
Toan: toan chuyển hóa, lao niệu, ngộ độc
rượu methyl
Kiềm: nhiễm trùng tiểu do Proteus
 Đặc Điểm Sinh Hóa Nước Tiểu
Tiểu protein:
1. Kết quả que nhúng:
 Vết (5-20mg/dl)
 1+ ( 30mg/dl)
 2+ (100mg/dl)
 3+ (300mg/dl)
 4+ (>2000mg/dl).
2. Kết quả đạm niệu 24 giờ: gọi là tiểu protein khi
protein niệu lớn hơn 150mg/24 giờ.
 Đặc Điểm Sinh Hóa Nước Tiểu
Tiểu albumin:
1. Tiểu albumin vi lượng (microalbumin):
30-300mg/24 giờ hoặc :
20-20 mg/g (albumin/creatinin niệu)
2. Ý nghĩa: albumin niệu giúp chẩn đoán
sớm bệnh thận do ĐTĐ, THA
 Đường Niệu
Nguyên tắc: giấy nhúng có phẩm nhuộm chuyển
màu xanh dương khi nước tiểu có đường.
Bình thường: không có đường niệu
Bất thường: có đường trong nước tiểu.
Bệnh lý: đái tháo đường, bệnh ý ống thận ( HC
Fanconi)
 Ceton niệu
Nguyên tắc: nhỏ nước tiểu lên viên acetest, nếu
nước tiểu có ceton, thì viên acetest sẽ chuyển từ
trắng sang hồng
Bình thường: không có ceton niệu.
Bất thường : ĐTĐ, nhịn đói lâu, ăn nhiều mỡ.
 Cặn lắng và tinh thể
Nguyên tắc: quay ly tâm 10ml nước tiểu 1500 vòng/ phút
trong 10 phút. Bỏ 9 ml, lấy 1 ml cặn, nhỏ phẩm nhuộm 
soi KHV quang học
Khảo sát : trụ,tế bào, hồng cầu, bạch cầu.
Kết quả:
 Tiểu máu: HC> 5 /QT40.
 Tiểu bạch cầu: > 5 / QT40
 Trụ: trụ trong, trụ hạt, trụ hồng cầu, trụ bạch cầu, trụ sáp,
trụ mỡ, trụ rộng.
CAËN LAÉNG NÖÔÙC TIEÅU
TINH THEÅ TRONG NÖÔÙC TIEÅU
 VI TRÙNG
Nguyên tắc: lấy nước tiểu phải đảm bảo vô trùng.
Thử gián tiếp bằng sinh hóa: que nhúng đổi màu hồng
nhạt do có vi trùng Enterobacteriacae biến đổi nitrate
trong nước tiểu thành nitrite  nitrite (+)
Trực tiếp trên KHV:
 >1 vk /QT40 ( nước tiểu không quay ly tâm)
 >20vk /QT40( nước tiểu quay ly tâm)
Cấy nước tiểu.
 ĐỘ LỌC CẦU THẬN
“Tuy thận có nhiều chức năng, song cho đến
nay, để trả lời câu hỏi thận có suy hay chưa,
người ta dựa vào các xét nghiệm đánh giá độ
lọc cầu thận”
 Creatinin máu
Creatinin có nguồn gốc creatin cơ vân.
Creatinin hội gần đủ các yêu cầu của một chất
lọc lý tưởng qua cầu thận để đo ĐLCT (Chất lý
tưởng nhất để đo là Inulin)
Trị số bình thường : 0,8 -1,2 mg/dl (chuyển đơn
vị micromol/l , nhân với 88)
 Độ Lọc Cầu Thận Ước Đoán
Bước 1: Tính độ lọc theo Cockcroft Gault:
GFR( ml/ph) = (140- tuổi) x cân nặng(kg) /
72 x creatinin HT (mg/dl) x (với 0,85 nếu là
nữ)
Bước 2 : tính diện tích da (DTD)
Bước 3 : tính GFR theo diện tích da
GFR(ml/ph/1,73 m2 da) = GFR X 1,73 / DTD
 VÍ DỤ
Creatinin 2mg/dl, 23t, nam
Chiều cao : 1,7m
Cân nặng :54kg
 Tính độ lọc cầu thận ước đoán theo diện
tích da?
SIEÂU AÂM THAÄN
KUB