Univerzitet “Džemal Bijedić” u Mostaru

GRAĐEVINSKI FAKULTET

Seizmologija

Mr.sci.Toni NIKOLIĆ,dipl.ing.geol.

06-07 novembar 2015. MOSTAR

 SEIZMIČKA AKTIVNOST - ZEMLJOTRESI

Seizmička aktivnost je rezultat endodinamskih procesa, a

manifestuje se pojavama potresa. Iznenadni poremećaji u
Zemlji, koji se manifestuju kao potresi i vibracije u litosferi i
na njenoj površini. Proučavanjem ove vrste dinamičkih kretanja
u Zemlji i njenoj kori bavi se posebna disciplina nazavana
SEIZMOLOGIJA. Iako zemljotresi često traju svega nekoliko
sekundi, na površini litosfere mogu izazvati katastrofalne
posljedice. Prema uzrocima njihovog nastajanja, kao i prema
načinu manifestacije samih potresa na Zemljinoj površini,
zemljotresi se dijele na :
tektonske, vulkanske, urvinske i vještačke.
POSLJEDICE MOGU BITI KATASTROFALNE
POTRESI U SVIJETU
 TEKTONSKI POTRESI?

Pretpostavlja se da tektonskim potresima pripada oko 90%

svih potresa. Oni se javljaju u labilnim terenima, u kojima su
stijene zahvaćene orogenim pukotinama, gdje dolazi do
rasjedanja. Stoga su tektonski potresi uglavnom vezani za
geosinklinalne oblasti a rijetko za stare ukočene stjenovite
mase (platforme). Prema postavkama Nove globalne tektonike
potresi nastaju pomicanjem litosfernih ploča. Slabiji potresi
plitkih žarišta nastaju u području okeanskih grebena i
trasformnih rasjeda, a oni jači, s dubokim žarštima, u zonama
subdukcije.
 TEKTONSKI POTRESI?

Raspored potresnih žarišta (hipocentara): lijevo-plitki potresi u području okeanskog grebena;

desno-spuštanja žarišta u zoni subdukcije (prema Wllieju, preuzeto iz Herak, 1984.)
 VULKANSKI POTRESI?

Vulkanski potresi javljaju se u vulkanskim oblastima, a dolaze

najčešće kao prethodnica vulkanskim erupcijama. Nastaju
usljed velikih napona u kanalu i proboju lave, a najčešće zbog
eksplozije i iznenadnog oslobađanja gasova i para. Vulkanski
potresi su znatno rjeđi, slabiji i manjih razmjera od tektonskih
potresa, pa se kao takvi smatraju lokalnim potresima.
Pretpostavlja se da njima pripada oko 7% od svih potresa
uopšte. Hipocentri vulkanskih potresa nalaze se ugavnom na
dubini od 30-50 km.
 URVINSKI POTRESI – Gorski udar

Urvinski (urušni) potresi nastaju u onim dijelovima Zemljine

kore, u kojima postoje šupljine, pećine, jamski radovi i drugi
prazni prostori u litosferi, ali isto tako i na površini Zemlje u
nestabilnim terenima. Ovi potresi su lokalnog karaktera i njima
pripada oko 3 % od svih potresa uopšte.
 VJEŠTAČKI POTRESI

Vještački potresi najčešće se javljaju u oblastima miniranja i eksplozija u

vezi sa radovima u Zemljinoj kori.
 ZEMLJOTRESI U BIH

Upoređujući hipocentre zemljotresa s

geološkom građom, zapaža se da je, povećana seizmička aktivnost
vezana za navlačne i reversne strukture, rasjede prvog reda i
prostore subdukcije.
Podaci o epicentrima dogođenih zemljotresa pokazuju da je
najveća koncentracija u Hercegovini i području Banja Luke.
Dubina hipocentara zemljotresa variraju od 5-30 km. Najdublji
hipocentri su u sjeverozapadnoj i zapadnoj Bosni (21-30 km). Najveći
broj dogođenih zemljotresa ima dubinu do hipocentra do 10 km,
manji broj dubinu 11-20 a veoma mali broj 21-30, a svega
1% dubine većoj od 30 km.
Zemljotresi u Bosni i Hercegovini su tektonskog autohtonog
porijekla. Međutim područje Bosne i Hercegovine je izloženo i
seizmičkom djelovanju udaljenih zemljotresa kao što su to
zemljotresi u priobalju Jadranskog mora.
SEIZMOTEKTONSKA KARTA BIH
 ELEMENTI POTRESA

- Seizmički talasi = talasi energije

koji nastaju prilikom
zemljotresa (oni uzrokuju
potresanje tla)
- Hipocentar (fokus) zemljotresa =
ishodišna tačka seizmičkih
talasa ispod površine zemlje
(tačka inicijalnog sloma i
pokreta po rasjedu);
- Slom započinje u fokusu i širi se
po rasjednoj površini
- Epicentar = tačka na zemljinoj
površini iznad fokusa
Od fokusa zemljotresa radijalno se
šire seizmicki talasi
 SEIZMIČKI TALASI

2 tipa talasa koji nastaju za vrijeme potresa:

• glavni talasi = seizmički valovi koji putuju kroz zemljinu

unutrašnjost, šire se iz fokusa u svim smjerovima
• površinski talasi = seizmički valovi koji putuju po površini, šire se iz
epicentra

2 tipa glavnih talasa:

• P talasi (kompresijski) 6–8 km/s. Paralelni smjeru kretanja;

nazivaju se i primarni talasi. Slični zvučnim talasima.
• S talasi (smičići) 4–5 km/s. Okomiti na smjer kretanja; nazivaju se
sekundarni talasi.
Uporedba P i S talasa
 Lociranje i mjerenje potresa

• seizmometar = instrument za detektiranje seizmičkih talasa

• seizmograf = uređaj koji zapisuje pokretanje detektirano
seizmometrom;
zapis vibracija tla je seizmogram
 Merkalijeva skala (MCS)
Ima 12 stepeni

1 – Ljudi ne osećaju nikakavo pomjeranje

2 – Neki ljudi osećaju ako su u stanju mirovanja ili na višim spratovima
zgrada
3 - Mnogi ljudi, ako su u zatvorenom prostoru osećaju podrhtavanje.
Viseći objekti (npr. Lusteri) se ljuljaju. Ljudi na otvorenom ne
primećuju
4 - Većina ljudi, ako su u zatvorenom prostoru osećaju podrhtavanje.
Viseći objekti se ljuljaju. Zveče tanjiri, prozori i vrata škripe
5 – Skoro svi primećuju podrhtavanje. Oni koji spavaju – bude se. Vrata
se otvaraju, posuđe pada, slike na zidu se ljuljaju. Mali predmeti se
pomeraju ili prevrću. Drveće može da se ljulja, tečnost se preliva iz
otvorenih posuda.
6 – Svi osećaju potres. Ljudi imaju problema sa hodom. Predmeti padaju
sa polica. Slike padaju sa zidova. Nameštaj se pomera. Puca malter.
Drveće se trese. Manje štete na loše sazidanim kućama. Nema
strukturnog razaranja.
 Merkalijeva skala (MCS)
Ima 12 stepeni

7 – Ljudi imaju problema sa stajanjem, Vozači osećaju da im se vozilo

trese. Neki nameštaj puca. Slabije vezani crijepovi padaju sa krova.
Oštećenja su manja do srednjih na kvalitetnim objektima. Značajna na
starim objektima.
8 – Vozači imaju problema sa upravljanjem. Kuće se ruše. Visoke strukture
kao soliteri i dimnjaci se ljuljaju i mogu da se sruše. Dobro sagrađene
zgrade trpe ozbiljna oštećenja. Stabla se lome. Nivo vode u bunarima se
menja.
9 – Dobro građeni objekti imaju ozbiljna oštećenja. Podzemne cevi pucaju.
Zemlja puca. Rezervoari imaju teška oštećenja.
10 – Većina kuća je oštećena. Neki mostovi se ruše. Brane su teško
oštećene. Rade velika klizišta. Voda se preliva na obale reka, jezera, kanala.
Železničke šine se deformišu. Zemlja puca na više mesta.
11 - Većina kuća se ruši do temelja. Neki mostovi se ruše. Velike pukotine
na zemlji. Železničke šine značajno savijene.
12 – Skoro sve je uništeno. Objekti lete u vazduh. Zemlja se pokreće u vidu
talasa. Velike stijene se pomjeraju.
 Klasifikacija oštećenja

1.Prvi stepen - laka oštećenja: sitne pukotine u malteru, osipanje komadića

maltera i ljuskica boje sa zidova i plafona (stropova)

2. Drugi stepen - umjerena oštećenja: manje pukotine u zidovima, opadanje

krupnih komada maltera, padanje crijepa sa krova, pojava pukotina na
dimnajacima i padanje dijelova dimnjaka.

3.Treći stepen - teža oštećenja: veće i dublje pukotine u zidovima, rušenje

dimnjaka.

4.Četvrti stepen - razaranje: pucanje zidova, otvorene pukotine, djelimično

rušenje zgrada, razaranje konstruktivnih veza, rušenje unutrašnjih tidova.

5.Peti stepen - totalna oštećenja: potpuno rušenje zgrada

 Likivifakcija, kao posljedica potresa

Likvifakcija tla je pojava promene mehaničkih osobina tla usled

natapanja, pri čemu ono gubi čvrstoću i postaje tečno. Likvifakcija
nastaje usled smanjenja smičućeg napona između čestica tla. Ovo
smanjenje može biti izazvano kretanjem podzemne vode naviše, što je
karakteristično kod pojava živog peska ili povećanog pornog pritiska
izazvanog potresima tla (zemljotres). Obično se javlja u dobro sortiranim
nevezanim sedimentima – pijesku, kakav je onaj holocenske starosti,
zasićenim vodom i debljine ne manje od metarske. Ovakve naslage se
često javljaju pored rijeka, to su plaže, dine, a može se javiti i u terenima
koji grade les i pijesak.
Iako je ova pojava odavno poznata, pogotovo njeno negativno dejstvo,
kada tlo potpuno gubi nosivost, tek je 1964. nakon zemljotresa u Nigati,
Japanu i Aljasci uočeno njeno razorno dejstvo od strane seizmologa i
građevinskih inženjera.
Likivifikacija, kao posljedica potresa
Likivifikacija, kao posljedica potresa
 Akceleracija seizmičkih talasa kroz različite
geološke sredine

Prikaz amplifikacije seizmičkih talasa pri prolasku kroz različite vrste tla
(After Borcherdt, 1975)
 Gradnja u seizmički aktivnim područjima

Prilikom izgradanje u seizmički aktivnim područjima, nužno je voditi računa i o

lokalnim uvjetima (reljef, položaj slojeva, klizišta, rasjedi, itd. ). Osim načina i
dubine temeljenja, te lokalnih uvjeta o kojim ovisi povećanje ili smanjenje
stepena seizmičkog intenziteta, oštećenja građevinskih objekata ovisit će i o
njihovoj udaljenosti od epicentra, geološkoj građi stijene i načinu gradnje. Na
osnovu učesalosti potresa i njihove jačine na nekom području, te litološkog
sastava i tektonske građe, moguće je izdvojiti područja na kojim aodređeni
objekat trebamo temeljiti i konstrukcijski koncipirati tako da izdrži očekivani
potres, bez narušavanja njegove funkcionalnosti. U seizmički aktivnim
područjima urbanistička rješenja treba osmisliti tako da se opasnost za ljude
svede na minimum. Poznato je da su zgrade od betona sa skeletnom armaturom
znatno otpornije od zidanih kamenih zgrada kao i zgrada od opeke. Naselja treba
da budu širokih ulica i sa dosta zelenih površina ravnomjerno raspoređenih po
cijeloj površini grada.
HVALA NA PAŽNJI!