DOMINANTNA

LATERALIZOVNOST
LATERALIZOVANOST HEMISFERA

leva i desna moždana hemisfera nisu

identične, već se razlikuju, kako po
anatomskoj građi, tako i po funkcionalnim
karakteristikama
prvi podaci o tome potiču iz kliničkih
neuropsiholoških ispitivanja pacijenata sa
moždanim lezijama lokalizovanim na
različitim stranama mozga
 VRSTE LATERALIZOVANOSTI

lateralizovanost hemisfera posmatra se u

kontekstu postojanja ‘’vodeće’’ ili
‘’dominantne’’ hemisfere za različite
kognitivne, komunikacione, emocionalne,
čulne i motorne funkcije
jedan od razloga: specijalizacija funkcija i
sprečavanje interferencije funkcionalnih polja
obe hemisfere
 ISTORIJAT...

jednostrana oštećenja mozga izazivaju

različite deficite funkcija
P. Broca, 1861. – ‘’...mi govorimo levom
hemisferom...’’ (slučaj Tan )
H. Jackson, 1864. - podela mozga na
hemisfere ima neki smisao; posmatra
dominaciju kroz funkcije govora i jezika,
čula i motorike
 ISTORIJAT...

u početku se smatralo da je leva hemisfera

generalno dominantna, pa se desna označava
kao ‘’minorna’’, ‘’subdominantna’’ za sve
funkcije...
H. Jackson podvlači značaj desne hemisfere
u vizuelnoj percepciji (problemi prepoznavanja
objekata, ljudi, mesta i prostora kod
pacijenata sa povredama desne hemisfere...)
 LEVA HEMISFERA

govor
pisanje
motorne aktivnosti
logičko mišljenje
hemisfera ‘’analitičar’’
 DESNA HEMISFERA

vizuo-spacijalno procesiranje
emocije
prozodija – emocionalni aspekti govora
muzika, neverbalni zvuci
pažnja
hemisfera ‘’sintetičar’’ – integracija funkcija
 LATERALIZOVANOST
POKRETA I ČULA

lateralizovanost obeležava ekstremitete i

čula jedne strane tela povezane nervnim
putevima sa centrima suprotne moždane
hemisfere
dominantna lateralizovanost označava
pojavu vodećeg ekstremiteta ili čula pri
vršenju složenih psihomotornih aktivnosti
 NEUROLOŠKE OSNOVE

prva istraživanja bila su vezana za dominaciju

organizatora govora i dominantnost
ekstremiteta (ruka, noga...)
dominacija pokreta i organizator govornih
aktivnosti smešteni su najčešće u istoj
hemisferi (leva), ali moguća je i mozaična
reprezentacija, kao i obostrana reprezentacija
govornih funkcija...
 RAZVOJ LATERALIZOVANOSTI

filogenetski – početkom upotrebe složenih

alatki i oruđa (slučajan izbor desne ruke?)
ontogenetski – postoji nekoliko etapa
izgrađivanja, razgradnje i stabilizacije
dominantne lateralizovanosti kod dece; put
od ambivalentnosti ka izraženoj
dominaciji...Dominacija se stabilizuje oko 6.
godine života (Bojanin)
 ETIOLOGIJA

nasledni faktori – poligensko nasleđivanje (Anett,

1964.). Nova shvatanja – postoji gen koji određuje
lateralizaciju govora...
ogledi Kinsburna na novorođenim bebama –
spontano usmeravanje pogleda; odgovor hemisfera
na verbalne i neverbalne zvučne stimuluse;
reprodukovanje brojeva; interferencija motornih i
govornih funkcija – ogled sa reprodukcijom
ritmova...
 ETIOLOGIJA

embrionalna teorija – položaj fetusa u

materici...
spoljni uticaji – zahtevi socijalnog polja
patološko poreklo inverzne
lateralizovanosti – rane povrede leve
hemisfere...
 VIDOVI JAVLJANJA
DOMINANTNE LATERALIZOVANOSTI

lateralizovanost se određuje na nivou:

- gornjih ekstremiteta
- donjih ekstremiteta
- vida
- sluha
 LATERALIZOVANOST
GORNJIH EKSTREMITETA
upotrebna dominantna lateralizovanost –
vodeća ruka pri bimanuelnim radnjama,
određena neposrednim uticajima socijalnog
polja
gestualna dominantna lateralizovanost –
spontani pokreti (stavi ruke na teme, jednu
preko druge, ukrsti ruke, aplauz, mahanje...)
neurološka lateralizovanost – tonus mišića
dominantne strane, sinkinezije...
 LATERALIZOVANOST
DONJIH EKSTREMITETA

razvija se spontano, manje je izložena

socijalnim pritiscima
desna noga je vodeća u 65-70% slučajeva
veće međusobno poklapanje sa
gestualnom, nego sa upotrebnom
lateralizovanošću gornjih ekstremiteta
 LATERALIZOVANOST
ČULA

lateralizovanost vida
lateralizovanost sluha
 DISLATERALIZOVANOST
levaštvo – nekada smatrano neposobnošću,
lošom navikom, poremećajem. Danas se
prihvata kao normalna varijacija dominantne
lateralizovanosti
5-10% levorukih osoba (broj je veći ako se
uzme u obzir gestualna lateralizovanost!!!)
češće kod muškaraca - uticaj talasa
testosterona u embrionalnom razvoju, što može
da uspori razvoj leve hemisfere, koja se inače
sporije razvija (Gešvind, Galaburda)
LEVAŠTVO
 PREVEŽBAVANJE LEVAŠTVA

jedina indikacije su: lezija do tada dominantne

hemisfere i ambivalencija, sa manje ili više izraženom
tendencijom ka jednoj strani
prevežbavanje se vrši do 4. godine života
usmeravanje dominantne lateralizovanosti – može se
vršiti od 4 – 10 godine života. Lateralizovanost mora
biti jasno definisana i izdiferencirana, jer je to jedini
načina za osvajanje i usaglašavanje pokreta, kao i
saznajno poimanje objektivnog prostora i prostora
polja pokreta.
 PREVEŽBAVANJE LEVAŠTVA

uvežbavanje – stabilizovanje dominantne

lateralizovanosti koja nije dovoljno učvršćena
nasilno prevežbavanje dominantne lateralizovanosti
ne sme se vršiti u periodu od 4-10 godine
nedovoljno stabilizovana lateralizovanost dovodi do
stvaranja nejasnih, dislateralizovanih shema akcije,
što ometa jasnoću percepcije, doćivljavanja i
jasnoću organizovanja aktivnosti