MONETARNO-KREDITNA

MULTIPLIKACIJA
 Proces preko koga bankarski sistem vrši emisiju i povlačenje novca
iz privrede

 Može biti mikro- i makro multiplikacija, pozitivna i negativna

 Bankarski sistem može da poveća svoje zajmove i investicije za

višestruku vrednost novih rezervi gotovine, iako svaka banka
pozajmljuje samo deo svojih depozita- novac nastaje iz duga i
zajmovnih operacija.
 MAKROMULTIPLIKACIJA

Primer: Klijent uplaćuje 1.000din na svoj račun u banci

Faza I banke
- Ulagač daje 1000 dinara u novčanicama za 1000 dinara na računu:

početni položaj
Aktiva Pasiva
Rezerve +1000din Depoziti +1000din
Ukupno +1000din Ukupno +1000din

- Ako bi banka držala 100% rezerve- ne bi bilo multiplikacije, ne bi mogla da stvori

dodatni novac iz novog depozita.
- Ako CB zahteva 20% rezerve, banka ostatak može da plasira:
konačna ravnoteža
Aktiva Pasiva
Rezerve +200din Depoziti +1000din
Zajmovi i investicije +800din
Ukupno +1000din Ukupno +1000din
Faza II banke
-Zajmoprimac će za dobijeni kredit kupiti željeni proizvod. Kupac će uplatiti na račun prodavca ili će
platiti u gotovini, Pazar prodavac mora da uplati na svoj račun u banci.
-Time se iz I banke odliva 800dinara u korist druge (novac više nije deo rezervi I banke).
-Za II banku tih 800dinara predstavljaju izvorni depozit- to su rezerve ili novac u blagajni koji ne
donosi prihod. Zakonske rezerve su 160dinara, ostatak-640din može da iskoristi za zajmove i
investicije.

početni položaj
Aktiva Pasiva
Rezerve +800din Depoziti +800din
Ukupno +800din Ukupno +800din

konačna ravnoteža
Aktiva Pasiva
Rezerve +160din Depoziti +800din
Zajmovi i investicije +640din
Ukupno +800din Ukupno +800din

-Prvobitnih 1000din koji su stavljeni u bankarski sistem stvorili su 1000din depozita I generacije i
800din depozita II generacije.
Ukupan iznos novca se povećao!
Faza III banke

-640dinara odlazi na račune III banke zahvaljujući uplatama klijenata banaka, povećavaju se njihovi
depoziti (depoziti njihovih klijenata koji primaju te uplate).

početni položaj
Aktiva Pasiva
Rezerve +640din Depoziti +640din
Ukupno +640din Ukupno +640din

-Obavezne rezerve su 20% = 128 dinara, ostatak 512 dinara višak rezervi koji može biti potrošen
na zajmove i investicije.

konačna ravnoteža
Aktiva Pasiva
Rezerve +128din Depoziti +640din
Zajmovi i investicije +512din
Ukupno +640din Ukupno +640din

Sada je ukupan iznos depozita 1000din+800din+640din= 2440din

IV generacija banaka će dobiti depozite od 512 dinara, V od 409.6 dinara...
Lančanim procesom bankarski sistem na kraju stvara ukupne
depozite koji su 5x veći od inicijalnog.

Položaj banke Novi depoziti Novi zajmovi i investicije Rezerve

izvorna banke 1000din 800din 200din
banke II generacije 800din 640din 160din
banke III generacije 640din 512din 128din
banke IV generacije 512din 409.6din 102.4din
banke V generacije 409.6din 327.7din 81.9din
banke VI generacije 327.7din 262.1din 65.5din
banke VII generacije 262.1din 209.7din 52.4din
banke VIII generacije 209.7din 167.8din 42din
banke IX generacije 167.8din 134.2din 33.5din
banke X generacije 134.2din 107.4din 26.9din
... ... ... ...
_____________________________________________________________
5.000din 4.000din 1.000din
-Proces multiplikacije se završava kada ni jedna banka u sistemu nema viškova rezervi.

-Bankarski novac je stvoren u odnosu 5:1, a za to vreme svaka banka je investirala i

pozajmljivala samo deo onog što je dobila kao depozit.

Zbirni bilans koji pokazuje položaj svih banaka zajedno:

Aktiva Pasiva
Rezerve +1.000din Depoziti +5.000din
Zajmovi i investicije +4.000din
Ukupno +5.000din Ukupno +5.000din

Ukupni bankarski depoziti su višestruko veći od gotovine u papirnom novcu

koja negde postoji.

Depoziti su dug banke prema njenim klijentima. Oni ostavljaju gotovinu u
banci ali ona ne ostaje u toj banci.
Negativna multiplikacija

 Kada klijent povuče novac sa depozita po viđenju, rezerve i depoziti banke se

smanjuju
 Polazna pretpostavka: postoji ravnoteža u bilansu banke (jednakost kreditnog
potencijala i plasmana)
 Obzirom da je banka držala 20% rezerve odn. 200 dinara u odnosu na 1000din
depozita, njene rezerve su ispod zakonskog minimuma, u “munusu” je 800dinara
Ona mora da proda HOV ili smanji zajmove za 800dinara:

konačna ravnoteža
Aktiva Pasiva
Rezerve -200din Depoziti -1000din
Zajmovi i investicije -800din
Ukupno -1000din Ukupno -1000din
 Početni položaj- nakon što je klijent povukao novac
Aktiva Pasiva

Rezerve -1000din Depoziti -1000din

Ukupno -1000din Ukupno

Primer stanja -1000din novca sa bankomata
pre povlačenja
Aktiva Pasiva

Rezerve 4.000din Depozi 20.000din

Zajmovi i investicije 16.000din
Ukupno 20.000din Ukupno 20.000din
Stanje nakon povlačenja novca sa bankomata
Aktiva Pasiva

Rezerve 4.000din Depozi 20.000din

Zajmovi i investicije 16.000din
Ukupno 20.000din Ukupno 20.000din
Rezerve -1.000din Depoziti -1.000 din
Aktiva Pasiva

Rezerve 3.000din Depozi 19.000din

Zajmovi i investicije 16.000din
Ukupno 19.000din Ukupno 19.000din
Na depozite od 19.000 banka treba da drži rezerve od 3.800din (20% od 19.000), a njene rezerve
su 3.000  nedostaje 800din! Moraće da smanji aktivu za taj iznos, povuče kredit ili proda HOV
 Konačna ravnoteža
Aktiva Pasiva

Rezerve -200din Depozi -1.000din

Zajmovi i investicije -800din
Ukupno -1.000din Ukupno -1.000din
 Prodajom svojih HOV izvorna banka je uticala na povlačenje 800dinara iz druge generacije
banaka, a one likvidacijom svojih HOV i zajmova smanjuju rezerve III generacije. (Kada klijent
plati HOV, njegov tekući račun se zadužuje za taj iznos)
Banka 2- početni položaj
Aktiva Pasiva

Rezerve -800din Depozi -800din

Ukupno -800din Ukupno -800din
 Ni ona nije držala 100% rezerve na depozite klijenata već samo 20%, dakle njene rezerve su “u
minusu za 640din, te mora da smanjuje svoju aktivu (plasmane)
Banka 2- konačna ravnoteža
Aktiva Pasiva

Rezerve -160din Depozi -800din

Zajmovi i investicije -640din
Ukupno -800din Ukupno -800din
 Povlačenje 1000 dinara iz bankarskog sistema “uništilo” je protivvrednost od 5000din u
depozitima u celom bankarskom sistemu i od 4000din bankarskih aktiva koje donose prihode.
 MIKROMULTIPLIKACIJA

 Startna pozicija u analizi- pretpostavka ravnoteže u bilansu banke (kreditni

plasmani = kreditnom potencijalu)
 Pozitivan inicijalni impuls- priliv sredstava u njen depozitni potencijal-
kada klijenti banke imaju veći priliv nego odliv novca (po osnovu
platnoprometnih operacija), korišćenjem kredita kod centralne banke, po
osnovu prodaje HOV ili deviza CB, sniženjem stope obaveznih rezervi i sl.
 Deo banka odvaja na ime obavezne rezerve i eventualno rezerve likvidnosti.
Ostatak su slobodna sredstva koja može da plasira.
 Još uvek nije počeo proces multiplikacije! On počinje kada se jedan deo
plasiranih sredstava vrati u njen depozitni sistem putem platnoprometnih
operacija komitenata. Tada ona može da rekreira jednom već plasirani
kreditni potencijal.
 Proporcija u kojoj se sredstva odlivena putem kredita vraćaju u depozitni
sistem banke je koeficijent vraćanja sredstava u depozitni sistem = h
 Teorijski se kreće u intervalu 0 ≤ h ≤ 1
0-nikakav iznos na bazi datih kredita se ne vraća
1- celokupan plasirani iznos se vraća
 Koeficient rekreacije kreditnog potencijala z
Z= (1-r) x h
 U kojoj proporciji se povećava kreditni potencijal u narednoj fazi procesa
multiplikacije.
 Na svaki dinar kredita, stvara se z dinara kreditnog potencijala u sledećoj fazi
procesa multiplikacije, preostali deo odlazi van depozitnog sistema banke
 Teorijski se kreće se kreće u intervalu 0 ≤ z ≤ 1
z = 0 ako je r=1 ili h=0
z = 1 ako je r=0 i h=1
 Koeficijent ispadanja sredstava (iz procesa multiplikacije)
1-z

 Negativan inicijalni impuls- neto odliv sa depozita komitenata, vraćanje

ranije uzetih kredita, kupovina HOV i deviza od centralne banke i sl.
Pretpostavke: D1= 1000dinara r= 20% h= 40%
Proces multiplikacije
Depozit Rezerve Kredit
počinje kada banka
1 1000 200 800
ponovo plasira novac koji
2 320 64 256 joj se vratio
3 102 20 82
4 33 7 26
5 10 2 8
6 3.2 0.64 2.56
7 1.0 0.2 0.8
... ... ...
1470 294 1176

m= ΣD/D1 = 1470/1000= 1.47

k= ΣK/D1 = 1176/1000 = 1.176
z= (1-r) x h = 0.8 x 0.4 = 0.32
1-z = 1-0.32 = 0.68
Primer: NBS kupuje od banke HOV u vrednosti 10.000din, r= 20%

Komercijalna banka: početni položaj NBS

Aktiva Pasiva Aktiva Pasiva

HOV -10.000din HOV +10.000din Rezerve +10.000din

Rezerve +10.000din
Komercijalna banka: krajnji položaj
Aktiva Pasiva

HOV -10.000din AIK: početni položaj

Rezerve +10.000din Aktiva Pasiva
Krediti +10.000din
Rezerve -10.000din Rezerve +8.000din Depoziti +8.000

Intesa: početni položaj AIK: krajnji položaj

Aktiva Pasiva Aktiva Pasiva

Rezerve +10.000din Depoziti +10.000 Rezerve +1.600din Depoziti +8.000

Krediti +6.400din
Intesa: krajnji položaj
Aktiva Pasiva

Rezerve +2.000din Depoziti +10.000

Krediti +8.000din
Primer: NBS kupuje od banke devizne rezerve u vrednosti 100.000din, r= 30%

NLB banka: početni položaj NBS

Aktiva Pasiva Aktiva Pasiva

Dev. rezerve -100.000din Dev.rezerve +100.000din Rezerve +100.000din

Rezerve +100.000din
NLB banka: krajnji položaj
Aktiva Pasiva

Dev.rezerve -100.000din OTP: početni položaj

Rezerve +100.000din Aktiva Pasiva
Krediti +100.000din
Rezerve -100.000din Rezerve +70.000din Depoziti +70.000

Vojvođanska banka: početni položaj OTP: krajnji položaj

Aktiva Pasiva Aktiva Pasiva

Rezerve +100.000din Depoziti +100.000 Rezerve +21.000din Depoziti +70.000

Krediti +49.000din
Vojvođanska banka: krajnji položaj
Aktiva Pasiva

Rezerve +30.000din Depoziti +100.000

Krediti +70.000din
Primer: NBS je odobrila Erste banci kredit u iznosu od 50.000din, r= 10%

Erste banka: početni položaj NBS

Aktiva Pasiva Aktiva Pasiva

Rezerve +50.000 +Kredit od NBS 50.000 Krediti bankama +50.000 Rezerve +50.000din

Erste banka: krajnji položaj

Aktiva Pasiva

Rezerve +50.000d +Kredit od NBS 50.000

Krediti +50.000din
Rezerve -50.000din
Srpska banka: početni položaj
Aktiva Pasiva
Unicredit banka: početni položaj
Rezerve +45.000din Depoziti +45.000
Aktiva Pasiva
Srpska banka: krajnji položaj
Rezerve +50.000din Depoziti +50.000
Aktiva Pasiva
Unicredit banka: krajnji položaj
Rezerve +4.500din Depoziti +45.000
Aktiva Pasiva
Krediti +40.500din
Rezerve +5.000din Depoziti +50.000
Krediti +45.000din
Primer: NBS je 1.1.2021 smanjila stopu obaveznih rezervi sa 40% na 10%.
Komercijalna banka je na dan 31.12.2020 imala depozite u iznosu od 1.000.000din

Komercijalna banka: stanje 31.12.2020

Aktiva Pasiva

Rezerve 400.000 Depoziti 1.000.000

Plasmani 600.000
Komercijalna banka: stanje 1.1.2021
Aktiva Pasiva

Rezerve obavezne 100.000 Depoziti 1.000.000

Rezerve višak 300.000
Plasmani 600.000
Krediti +300.000
Rezerve -300.000
API banka: početni položaj
Raiffeisen banka: početni položaj
Aktiva Pasiva
Aktiva Pasiva
Rezerve +270.000din Depoziti +270.000
Rezerve +300.000din Depoziti +300.000
API banka: krajnji položaj
Reiffaisen banka: krajnji položaj
Aktiva Pasiva
Aktiva Pasiva
Rezerve +27.000din Depoziti +270.000
Rezerve +30.000din Depoziti +300.000 Krediti +243.000din
Krediti +270.000din
Multiplikator kod makromultiplikacije:

m= M1/ B

M1 novčana masa
B primarni novac ili monetarna baza

- pokazuje sposobnost bankarskog sistema da na osnovu promene monetarne baze

formira manju ili veću novčanu masu

-Prost depozitni multiplikator

1
D   R
ro
1
D   1000  5.000din
0,2
OGRANIČAVAJUĆI FAKTORI

 Stopa obaveznih rezervi 0< r <100%

 Konverzija depozita u gotov novac

 Odliv sa računa depozita komitenata banke na račune drugih banaka ili

centralne banke

 Neiskorišćeni potencijal (višak rezervi)

 Odloženo delovanje ovih faktora

Detaljna struktura multiplikatora
G VR 
M1  G  D B    ro   D
D D 
BGR
1
R  OR  VR D B
g  ro  v
VR
R  ro  D  D G
D M1   D  D
D
 VR 
R   ro   D G 
 D  M1    1  D
G D  m
G  D
D M1  g  1 D
G  VR  g 1
B   D   ro   D M1  B
D  D  g  ro  v