Jovan Cvijić

Andrej Birta
• Jovan Cvijić (1865-1927) je
jedan od najvećih srpskih
naučnika i vodeći geograf
krajem XX veka.
• Od 1961. godine Geografski
institut SANU nosi njegovo
ime.
• Prvenstveno je bio geograf, ali
ga je u svje redove svrstavaju i
geolozi, etnolozi,
etnopsiholozi, sociolozi i
istoričari.
Biografija
• Rođen je 30. septembra 1865. godine u Loznici. Otac mu se zvao Todor Cvijić,
po zanimanju trgovac, a majka Marija.
• U Loznici je završio osnovnu školu i prva dva razreda niže gimnazije, a u
Šapcu 3. i 4. razred. Potom je upisao i završio višu Prvu beogradsku
gimnaziju, u generaciji sa Miloradom Mitrovićem, Mihailom Petrovićem
Alasom i drugim velikanima, o čemu je napisan roman i snimljen film "Šešir
profesora Koste Vujića".
• Po završerku gimnazije, Vladimir Karić, njegov profesor iz gimnazije
predložio mu je da upiše studije geografije na Velikoj školi u Beogradu. Cvijić
ga je poslušao i 1888. godine se upisao u Veliku školu.
• Cvijić je 1889, godine upisao studije fizičke geografije i geologije na Bečkom
univerzitetu. Doktorirao je 1893. godine, a njegova doktorska teza pod
nazivom „Das Karstphänomen“ predstavila ga je široj javnosti i učinila
poznatim u svetskim naučnim krugovima. Ovaj rad je preveden na više jezika
(na našem jeziku "Karst"), a zahvaljujući njemu Cvijić se smatra
utemeljivačem karstologije.
• Karstologija je nauka koja
proučava karst odnosno kras
ili krš, oblast tipičnog
razvoja kraškog procesa.
• Dvotomna „Geomorfologija“
Jovana Cvijića koja daje
geomorfološki prikaz terena
na Balkanskom poluostrvu
ni danas nije izgubila na
aktuelnosti i predstavlja
izvanrednu polaznu osnovu
u savremenim
istraživanjima.
Naučni i istraživački rad
• Jovan Cvijić je svoja prva terenska istraživanja
obavljao na početku karijere, radeći na
krševitim predelima istočne Srbije.
• Značajan pomak u nauci Cvijić je načinio dok je
posmatrao okolinu Midžora, vrha Stare pl. i
planinu Rilu (Bugarska), gde je prepoznao
tragove glacijacije u vidu 102 gorska oka,
planinska jezera.Do tada se smatralo da ovaj
region nije bio zahvaćen glacijacijom, pa je ovo
Cvijićevo otkriće napravilo prekretnicu po
pitanju rasprostranjenja glacijacije.
• Još jedan pomak u svetskoj nauci Cvijić je
napravio svojim antropogeografskim pregledom
u delu "Balkansko poluostrvo 1918" na osnovu
svojih proučavanja balkanskih psiholoških
tipova.
• Jovan Cvijić se smatra osnivačem i pokretačem
antropogeografsko-etnološke škole u Srbiji, koja čini
polaznu osnovu najvećeg dela istraživačkih radova u
jugoslovenskim društvenim naukama 20. veka.
• U svojim antropogeografskim istraživanjima Cvijić je
izučavao migracije, seoska i gradska naselja, tipove kuća,
materijalnu kulturu stanovništva u zonama pod različitim
uticajima civilizacija, psihološke tipove i varijetete,
narodnu nošnju i pokućstvo.
• Znameniti francuski geograf Pol Vidal de la Blanš pozvao je
profesora Cvijića u Pariz, gde je 1917. i početkom 1919. na
Sorboni držao predavanja o balkanskim zemljama i
narodima.
• Krajem 1918. godine tadašnja srpska vlada ga je imenovala
prvim stručnjakom za etnografske granice.
Doprinos određivanju granica kraljevine SHS

• Nakon Prvog svetskog rata

Cvijić je doprineo određivanju
političkih granica nove
jugoslovenske države koristeći
znanja iz svojih naučnih
istraživanja kao argument u
pregovorima. Koristio je
istraživanja iz područja
demografije i
antropogeografije. Prikupljena
znanja koristio je da tačno
omeđi prostore etničkog
prostiranja južnoslovenskih
naroda.
• Cvijić je bio član osam akademija nauka, šesnaest
geografskih i prirodnjačkih društava i primio je 10
odlikovanja. Bio je:
▫ Počasni doktor Sorbone i Češkog univerziteta Karlovo u
Pragu.
▫ Dopisni član Srpske kraljevske akademije od 5. februara
1896, a redovni član postao je 4. februara 1899. Godine.
▫ Predsednik Srpske kraljevske akademije od 12. aprila
1921. Na ovom položaju bio je do svoje smrti 1927. godine.
▫ Počasni član mnogih geografskih, etnografskih,
prirodnjačkih i drugih društava širom sveta (Petrograd,
Budimpešta,Bukurešt itd.).
• Bio je dva puta rektor Beogradskog univerziteta
(1906/07 i 1919/20).
• Jovan Cvijić je osnovao Geografski zavod Filozofskog
fakulteta 1893. godine, prvu takvu ustanovu na Balkanu, i
bio njegov upravnik od osnivanja do 1927. godine.
• Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka osnovao je
Srpsko geografsko društvo 1910. u Beogradu. Bio je njegov
predsednik od osnivanja do svoje smrti.
• Godine 1912. pokrenuo je časopis „Glasnik Srpskog
geografskog društva“ koji još uvek postoji.
• Jednom nedeljno držao je seminar za pripadnike srodnih
nauka na koji su dolazili i nastavnici beogradskih gimnazija.
• Posle Prvog svetskog rata, Cvijić je kao rektor Univerziteta
organizovao brzu i potpunu obnovu opustelog i delimično
porušenog Univerziteta. Učestvovao u osnivanju pet novih
fakulteta: Medicinskog, Poljoprivrednog i Teološkog u
Beogradu; Filozofskog u Skoplju i Pravnog u Subotici.
Memorijalni muzej
• U Beogradu se nalazi
Memorijalni muzej Jovana
Cvijića u njegovoj porodičnoj
kući (ulica Jelene Ćetković br.
5). Ova kuća je proglašena je
za spomenik kulture. Kuća je
jedinstvena po svojoj
unutrašnjoj dekoraciji.
• Danas se u kući nalazi legat
Jovana Cvijića koji ima 1.476
predmeta među kojima se
nalaze rukopisi, prepiske,
beležnice, fotografije,
geografske karte, atlasi, knjige,
umetničke slike, lični predmeti
i dr.
• Po starom Zakonu o odlikovanjima jedna od medalja nosi
ime Jovana Cvijića. Od 17. septembra 2004, Narodna Banka
Srbije pustila je u opticaj novčanicu od 500 dinara sa likom
Jovana Cvijića.
• U organizaciji Srpske akademije nauka i umetnosti održan je
2002. naučni skup „Društveno-politička delatnost Jovana
Cvijića“.
• Pored svega navedenog Cvijićevo ime danas nose i jedna
vrsta šafrana i vrh na planini Rudnik.
Naučni radovi
• Prvi njegovi objavljeni radovi:
• • 1889. „Ka poznavanju krša Istočne Srbije“;
• • 1891. „Prekonoška pećina“;
• • 1893. „Geografska ispitivanja oblasti Kučaja“;
• • 1893. „Pećine i podzemna hidrografija u Istočnoj Srbiji“;
• • 1895. „Karst, geografska monografija“;
• • 1896. „Izvori, tresave i vodopadi u Istočnoj Srbiji“.
• Sva ova dela bavila su se problematikom u Istočnoj Srbiji.
• Kao zreo i iskustan naučnik napisao je:
• • 1922. „Đerdapske terase“;
• • 1925. „Karst i čovek“;
• • 1925. „Karst i srpske narodne pripovetke“.
• Tokom života, odnosno za preko trideset godina intenzivnog
naučnog rada, objavio je par stotina naučnih radova. Jedno od
najvažnijih dela je „Balkansko poluostrvo“.