Bölüm 4

Katılım Bankacılığı
Ekosisteminin Gelişimi
 GİRİŞ
• Modern bankacılığın ilk ö rneği; «Banco di Rialto» (1587), Venedik
• Osmanlı İmparatorluğunda ilk bankalar, yabancı sermayeli ve faizle çalışan
İstanbul Bankası (1847) ve Osmanlı Bankası (1856)
• Peygamber Efendimiz ö ncesi ve onun dö nemi, faizsiz finansman ü rü nleri;
Mudaraba ve Mü şareke kullanımı
• Halife Ö mer dö nemi, «Beytü l Mal» ü zerinden çeşitli finansman işlemleri
 Geçmişten Gü nü mü ze Bankacılık
Eski Sü mer ve Babil
medeniyetlerine
kadar uzanır İslam ö ncesi Arap Yarımadası
Modern anlamda ilk İslami
Banka «Mith Ghamr Faizli ve Faizsiz finansal araçlar
Tasarruf Bankası» (1963) kullanılmıştır.
• Güvenilir kişilerin emanetçi tayin
edilmesi, Zübeyir bin Avvam
1967’de Mısır Ulusal ve
Mısır Merkez Bankasına
devri

Hz.Ö mer dö nemi,

Malezya Hac Fonu
«Beytü l Mal»dan
(1963)
borç verilmesi

Modern anlamda
faizsiz bankacılık
fikri, Pakistanlı
Muhammed Uzeyr
(1955)
 İslami Bankacılığ ın Fikri Temelleri ve İlk
Denemeler
Muhammed Hamidullah, Muhammed Baqir al-Sadr, Muhammed Uzair, Nejatullah Siddiki, Ahmed El-Najjar ve
Sabahattin Zaim farklı zaman ve bö lgelerde İslami bankacığ ın fikri temellerini atmışlardır.

İlk faizsiz finansal kurum denemesinin 1940’larda Hindistan’ın Surat şehrinde kurulan Patni Sosyal Kredi Kurumu ve
Rampur şehrinde kurulan Tanda Baoli Mü slü man Fonu olarak kabul edilebilir.

Malezya’da Mü slü manların Hac gö revlerini yerine getirmeleri için tasarruflarını biriktirebilecekleri faizsiz bir finansal
kurum ihtiyacından 1963 yılında Hac Fonu (Tabung Haji) kurulmuştur.

Modern anlamda ilk İslami Banka kabul edilen “Mith Ghamr Tasarruf Bankası” 1963 yılında kuruldu, siyasal
korkularından dolayı 1967 yılında Mısır Ulusal ve Mısır Merkez Bankasına devrine karar verilmesi İslami bankacılığ ın
gelişimine indirilen en bü yü k darbe olarak kabul edilebilir.

İslam ü lkelerindeki ekonomik ve sosyal programları desteklemek amacıyla 2 milyar dinar sermayeli İslam Kalkınma
Bankası (IDB) 20 Ekim 1975 yılında Cidde’ de kurulmuştur; bu kuruluşta Tü rkiye’de yer almıştır.

Gerçek anlamda tam donanımlı ilk ö zel İslami banka kabul edilen Dubai İslam Bankası 12 Mart 1975 ve gü nü mü z İslam
bankacılığ ının en bü yü k ve yaygınlarından olan Kuveyt Finans House ise 1977 yılında kurulmuştur.
 İslami Bankacılığ ın Gelişmesinde Etkili
Olan Ekonomik ve Siyasi Faktö rler
1.1950’lerde İslam coğ rafyasında 5. Sukuk ve Tekafü l gibi yeni İslami
batılı sö mü rgecilere karşı finansal ü rü nlerin geliştirilmesi ve hızla
bağ ımsızlık hareketleri yaygınlaşması

6. İslami Finans ve Bankacılıkla ilgili

2. 1973 petrol krizi ve petrol zengini dü zenlemelerinin yasalaştırılması,
İslam ü lkelerinde sermaye birikimi kurumsallaşması ve teşviklerin artması
(IDB, AAOFI vs.)

3. İslam Ü lkelerinde yü ksek bü yü me 7. İslami bankacılığ ın İslam dü nyasında

oranları yaygınlaşması

4. 11 Eylü l 2001’den sonra Arap 8. Bilgi teknolojileri ile maliyetlerin dü şmesi,

Sermayesinin Batıdan Mü slü man hizmet kalitesinin, çeşitliliğ inin,
ü lkelere yö nlendirmesi mü şterilerin artması
İslami Bankacılık Ürün
ve Hizmetlerinin
Tarihsel Gelişimi
Sayılarla Gü nü mü z Katılım Bankacılığ ının Genel Durumu
 Sukuk (Faizsiz Bono) Piyasası
• Sukuk, gü nü mü zü n ö nemli İslami Finansman araçlarından biridir.
• Piyasa standartlaştırılmış, vadeler uzamış ve çeşitlilik arttırılmıştır.
• İslami finans sektö rü nde bankacılıktan sonra en yü ksek piyasa payına sahip olan sukuk
sektö rdü r.
• Malezya Sukuk Piyasasının en bü yü ğ ü dü r.
• 2012 yılında 137,6 milyar dolarlık ihraç ile zirve yaparken 2015 yılında Malezya Merkez
Bankasının kısa dö nem sukuk ihraçlarını durdurması ile sert bir dü şü ş yaşamıştır.
İslami Bankacılık Sektö rü ne Ü lke Bazlı Bakış
Seçilmiş Ü lkelerde Katılım Bankacılığ ının Gelişimi ve Genel Durumu
MALEZYA
• İlk İslami finansal kurum olan Hac
1963 Fonu kuruldu
1.Evre
Etkin Finansal
• Malezya Merkez Bankası (MMB) ve 1983-1992 Altyapının
1983 Malezya İslam Bankası Berhad
(BIMB)
Kurulması

1990 • İlk sukuk ihraç edildi 2.Evre Finansal

1993-2000 Piyasaların
Sayısal
• MMB tarafından en ü st otorite Bü yü mesi
1997 kabul edilen Ulusal Şeri Danışma
Kurulu kuruldu
İslami
• İlk uluslararası sukuk ihracı
3.Evre Finansal
2001 gerçekleşti 2001-2005 Sektö rü
Master Plan

• Uluslararası İslam Finans Şeri

İslami
2008 Araştırmalar Merkezi (İSRA)
kuruldu Finansın
4.Evre Kü resel
Piyasalarla
• 5 yeni yabancı İslami bankacılık 2006- Entegrasyonu
2010 lisansı verildi, Mega İslami
Bankasının kurulacağ ı duyuruldu
 Seçilmiş Ü lkelerde Katılım Bankacılığ ının Gelişimi ve Genel Durumu
BAHREYN
• Bahreyn Merkez Bankası (eski adı
1973 ile Bahreyn Para Ajansı) Kuruldu

1979 • Bahreyn İslam Bankası

1982 • Faysal İslam Bankası

1983 • AlBaraka İslam Bankası

• Uluslararası Tekafü l Şirketi

1989 kuruldu
 Seçilmiş Ü lkelerde Katılım Bankacılığ ının Gelişimi ve Genel Durumu
PAKİSTAN
• Pakistan Yatırım Fonu Ortaklığ ı A.Ş.,
Ulusal Yatırım Kredi Şirketi ve Toplu
1979 Konut Şirketi kredi işlemlerinde faiz
yerine kar-zarar ortaklığ ına geçtiler

• Şirketler için faizsiz bir finansman

aracı olan Dö nemlik Katılım
1980 Sertifikası’nın
hazırlandı
yasal altyapısı

• Zekat yasası çıktı

• Bank Umman İslami bankacılık

1981 faaliyetlerine başladı

• Tü m finans ve bankacılık sisteminde

1985 faiz kaldırıldı

• Pakistan Devlet Bankası 30 Aralık

2001 2001’de ikili (İslami ve Geleneksel)
banka sistemine geçti
 Seçilmiş Ü lkelerde Katılım Bankacılığ ının Gelişimi ve Genel Durumu
İNGİLTERE
• Albaraka İnvestment
1982 Company, mevduat kabul eden
Hargrave Securities’i satın aldı

• İngiltere İslam Bankası

2004 kuruldu (Katar İslam Bankası
tarafından)

• İlk sukuk olan Sanctuary

2005 Building Sukuk ihraç edildi
(261 milyon $)

• Avrupa İslam Yatırım Bankası

2006 kuruldu

• İngiltere İslami Finans

2011 Sekreterliğ i kuruldu

• İngiltere Başbakanı
2013 Londra’nın İslami finansın
kü resel merkezi olma hedefini
açıkladı
Uluslararası Denetleyici ve Dü zenleyici Kuruluşlar
Uluslararası Katılım Bankacılığ ı Ö rgü tleri
Sektörün Kilometre
Taşları
1975: Tü rkiye, yü zde 8,5 sermaye payı ile İslam Kalkınma Bankası’nın kurucu ortağ ı olmuştur.

1983: 83/7506 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ö zel Finans Kurumlarına (Ö FK) yasal faaliyet izni verilmiştir.

1984: Albaraka Tü rk Ö zel Finans Kurumu, ilk Ö FK olarak kurulmuştur.

1985: Faisal Finans Kurumu kurulmuş ve Albaraka Tü rk Ö zel Finans Kurumu ile birlikte aynı yıl içinde faaliyet izni
alarak faaliyete başlamıştır.

1989: Kuveyt Tü rk Ö zel Finans Kurumu kurulmuştur.

1991: Anadolu Ö zel Finans Kurumu kurulmuştur.

1995: İhlas Finans Kurumu ve Ö zel Finans Kurumları Birliğ i Vakfı kurulmuştur.

1996: Asya Ö zel Finans Kurumu kurulmuştur.

1999: Ö zel Finans Kurumları 4389 sayılı Bankalar Kanunu kapsamına dâ hil edilmiştir.
2000: Bankacılık Dü zenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) kurulmuştur

2001: İhlas Finans Kurumu’nun faaliyeti BDDK tarafından durdurulmuş ve bankacılık ruhsatı iptal edilmiştir. Faisal Finans
Kurumu, Family Finansa dö nü şmü ştü r. Ö zel Finans Kurumları Birliğ i kurulmuştur.
2002: Kuveyt Tü rk ilk yurt dışı şubesini Bahreyn’de hizmete açmıştır. Ö zel Finans Kurumları Birliğ i bü nyesinde Gü vence
Fonu oluşturulmuştur.

2003: Ö zel Finans Kurumları Birliğ i Vakfı tasfiye edilerek tü m malvarlığ ı Ö zel Finans Kurumları Birliğ i’ne devredilmiştir.

2005: 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ile sektö rdeki kuruluşların unvanı "Ö zel Finans Kurumu" yerine "Katılım Bankası"
şeklinde, Ö zel Finans Kurumları Birliğ i unvanı da "Tü rkiye Katılım Bankaları Birliğ i" olarak değ iştirilmiştir.
2005: Anadolu Finans ile Family Finans birleşerek Tü rkiye Finans olmuştur. Ö zel Finans Kurumları Birliğ i bü nyesindeki
Gü vence Fonu TMSF’ye devredilmiştir.

2006: Tü rkiye Katılım Bankaları Birliğ i Statü sü Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bank Asya’nın halka arzı gerçekleştirilmiştir.

2007: Albaraka Tü rk’ü n halka arzı gerçekleştirilmiştir.

2008: Tü rkiye Finans Katılım Bankası’nın yü zde 60 hissesi Suudi Arabistan kö kenli The National Commercial Bank (NCB)
tarafından satın alınmıştır.

2009: İlk Tekafü l şirketi Neova kurulmuştur.

2011: Kuveyt Tü rk ilk ö zel sektö r kira sertifikası ihracını gerçekleştirmiştir. Katılım Endeksi, katılım bankacılığ ı prensiplerine
uygun BIST'te işlem gö ren hisse senetlerinden oluşan borsa endeksi olarak oluşturulmuştur.
2012: Hazine Mü steşarlığ ı ilk kamu kira sertifikası ihracını gerçekleştirmiştir. Albaraka Tü rk ilk yurtdışı şubesini Irak - Erbil’de
açmıştır. TKBB ile Malezya İslami Bankalar Birliğ i arasında iş birliğ i anlaşması imzalanmıştır.

2013: Albaraka Tü rk ve Kuveyt Tü rk ortaklığ ında ilk faizsiz emeklilik şirketi olarak Katılım Emeklilik kurulmuştur.

2014: Katılım Endeksine Dayalı Borsa Yatırım Fonu kurulmuştur. Tü rkiye Katılım Bankaları Birliğ i ile İslami Araştırma ve
Eğ itim Enstitü sü (IRTI) arasında iş birliğ i anlaşması imzalanmıştır.
2015: KT Portfö y kurulmuştur. Albaraka Portfö y kurulmuştur. Ziraat Katılım Bankası ilk kamu katılım bankası olarak
kurulmuştur.
2015: Tü rkiye Katılım Bankaları Birliğ i tarafından, Tü rkiye Katılım Bankacılığ ı 2015-2025 Strateji Belgesi yayınlanmıştır.
Kuveyt Tü rk, iştiraki olan bir banka olarak Almanya'da İslami bankacılık prensiplerine uygun KT Bank AG’yi kurmuştur

2015: Bank Asya’nın yö netimi TMSF’ ye devredilmiştir. Faizsiz Finans Koordinasyon Kurulu kurulmuştur.

2016: BDDK tarafından Bank Asya’nın faaliyet izni kaldırılmıştır. Vakıf Katılım Bankası ikinci kamu katılım bankası olarak
kurulmuştur.
2017: Tü rkiye Katılım Bankaları Birliğ i ile İslam Kalkınma Bankası arasında Public Private Partnership (PPP) projelerinin
finansmanı amaçlı iş birliğ i anlaşması imzalanmıştır.

2018: Tü rkiye Katılım Bankaları Birliğ i (TKBB) bü nyesinde, “Merkezi Danışma Kurulu” kurulmuştur.

2019: Ü çü ncü kamu katılım bankası Emlak Katılım faaliyete geçmiştir.

Katılım Bankaları Sermaye Yapıları ve Şube Sayıları

Hâlihazırda 6 Katılım Bankası Faaliyette Olup Sermaye Yapıları Şu

Şekildedir:

Albaraka Türk: Albaraka Grubu %54, İslam Kalkınma Bankası (IDB) %8,
Alharthy Ailesi %3,5, Yerli Ortaklar %9, Halka Açık %25

Kuveyt Türk: Kuwait Finance House (KFH) %62, Vakıflar Genel Mü dü rlü ğ ü
%19, İslam Kalkınma Bankası (IDB) %9, Public Institution for Social Security
Kuwait %9

Türkiye Finans: NCB %67, Gö zde Girişim Sermayesi %10,5, Diğ er %22

Vakıf Katılım: Vakıflar Genel Mü dü rlü ğ ü %100

Ziraat Katılım: Ziraat Bankası %100

Emlak Katılım: Hazine ve Maliye Bakanlığ ı %100

2005 ve Sonraki Dö nem: Finansal Bü yü me,
Hizmette Çeşitlenme
Katılım Bankacılığ ı
Swot Analizi


TEŞEKKÜ RLER

Prof. Dr. Şakir Gö rmü ş

Aydın Yabanlı