Citoskelet

Citoskelet

podosomi – specifične stanične izbočine

mikrotubuli: plavo, aktin: crveno fimbrin: zeleno

(slike u pp: Alberts, 2002, Cooper 2004

ili citirana literatura)
Citoskelet – sustav filamenata eukariota koji omogućuju stanici
organiziranje u prostoru i interakcije s okolinom

reorganizacija internih komponenata tijekom rasta, diobe i prilagodbe

na promijenjene okolnosti
(embriogeneza, zarastanje rana, metastaziranje)

dioba: odvajanje kromosoma, citokineza

intracelularni transport organela

čvrstoća stanične membrane i jezgre

pokretanje stanica: bičevi, trepetljike, pseudopodiji, mišićna vlakna

usmjeravanje rasta biljne stanične stijenke

Tri tipa citoskeletnih filamenata

intermedijarni filamenti: mehanička snaga i otpor na stres

mikrotubuli: pozicija i transport membranskih organela i kromosoma
aktinski filamenti: oblikovanje stanične površine i kretanje stanice

pomoćni proteini: regulacija

motorni proteini: mehanizmi pokretanja organela i stanice

male podjedinice omogućavaju plastičnost i reorganizaciju

-promjene citoskeleta: odgovor na signal

Aktinski filamenti (mikrofilamenti)
dvolančani helikalni polimeri aktina
fleksibilni, promjer 5-9 nm
linearni snopovi, 2D mreža, 3D gelovi
korteks ispod plazma membrane
Aktinski mikrofilamenti
7 nm
Mikrotubuli
dugi prazni cilindri tubulina
rigidniji; 25 nm
jedan kraj pričvršćen za MTOC, centar organiziranja mikrotubula
- centrosom
Mikrotubuli
Intermedijarni filamenti
10 nm; nalik konopcu
heterogeni i brojni
mehanička otpornost
Intermedijarni filamenti
svaki tip filamenata građen je od podjedinica
podjedinice su male i lako difundiraju po stanici –
brza reorganizacija

vezanje je nekovalentno i slabim vezama → dinamičnost

mnogo hidrofobnih slabih veza

helikalni polimeri – način povezivanja uvjetuje čvrstoću

protofilamenti - dugi linearni lanci podjedinica - lateralno

združivanje

aktinski citoskelet i mikrotubuli: polarnost

pomoćni proteini – prenose ekstra i intracelularne signale

Građa od podjedinica
dinamičnost struktura
-puno energije za održavanje
-malo za promjenu; brze promjene
Termalna stabilnost filamenata povezanih lateralno
-depolimerizacija i polimerizacija na krajevima
veća jačina veze (podjedinice povezane s više strana)
Intermedijarni filamenti: lateralne veze i naizmjenično slaganje:
otpornost na savijanje i istezanje
pojedine podjedinice se spontano privlače i disociraju

da bi nastao novi filament potreban je inicijalni agregat

ili “jezgra” koju stabilizira puno podjediničnih kontakata
ona se brzo produžuje (dodatna kontrola mjesta i vremena inicijacije)

nukleacija – inicijalni proces – “lag” faza

-specifični proteini iniciraju nukleaciju u stanici na određenom mjestu

brza elongacija - polimerizacija

faza “steady state” – dinamička ravnoteža asocijacija i disocijacija

-kritička ravnoteža koncentracije podjedinica
 nukleacija elongacija - rast ravnotežno stanje

% aktinskih podjedinica u filamentima

aktinski filament u
ravnoteži

rastući aktinski
filament

aktinske
podjedinice
oligomeri

vrijeme nakon dodatka soli

Tijek polimerizacije aktina u epruveti

Aktinski citoskelet
Aktinski filamenti = mikrofilamenti
dvolančani helikalni polimeri aktina
promjer 5-9 nm

linearni snopovi, 2D mreža, 3D gelovi – različiti načini organizacije u prostoru

sloj ispod plazma membrane; stanični korteks
određuje oblik i kretanje stanice

velik broj regulacijskih i srodnih proteina

nukleacija ovisi o vanjskim signalima
aktin:

80 % konzerviran gen u odnosu na kvasac

95 % primarna proteinska sekvenca

kvasac: 1 gen
viši eukarioti: 6 gena (2 nemišićna, beta i gama, alfa u mišićima)
alfa: kontraktilne strukture
beta: stanični korteks, vodeći rub lamelipodija
gama: stresne niti

20 % proteina u mišićima
5-10 % proteina u svim stanicama

ARP: aktinu srodni proteini: 45 % sličnosti

Aktinski citoskelet kod biljaka
-60 gena/pseudogena
 nisu helikalni nisu polarni

MreB i ParM, bakterijski protein i protein kodiran plazmidom mogući

su prokariotski srodnici aktina
Nat Rev Mol Cell Biol. 2010

MreB: ispod membrane, daje oblik i pozicionira enzime

ParM: razdioba R1 plazmida na dvije kćeri, jako dinamičan
Interakcije aktina kvasca sa staničnim proteinima
 -vezanje glava-rep
-monomer rotiran 166o u filamentu
-oblik dvostranog heliksa
-polarnost krajeva
-nukleacija – agregat od 3 monomera
Polimerizacija aktina
Nukleacija = stvaranje početne jezgre polimerizacije

mnogostruke veze podjedinica u polimeru daju mu stabilnost

dvije podjedinice se slabo vežu, ali ih vezanje trećeg stabilizira
trimer djeluje kao jezgra polimerizacije
nastanak jezgre je spor (lag faza)
regulacija dodatnim proteinima
fragmenti već polimeriziranih filamenata mogu biti jezgra
ATP se veže uz magnezij duboko u žljebu između domena 2 i 4.
-ATP aza
 filament

monomer
masa

polimerizacija aktina

Cc koncentracija aktina

Koncentracija G-aktina određuje formaciju filamenta:

CC je minimalna koncentracija G aktina potrebna za rast krajeva
filamenata (koja rezultira iz omjera stope (konstanta) disocijacije i
asocijacije na krajevima aktinskog filamenta)
Kod koncentracije monomera ispod kritične koncentracije
Cc nema polimerizacije, a iznad Cc filamenti se formiraju dok
monomerna koncentracija ne postane Cc (dok se ne potroši do Cc).
u ravnotežnom stanju koncentracija monomera ostaje kod kritične koncentracije
polarnost aktinskog filamenta

“barbed end” = + kraj

“pointed end” = - kraj

-izgled pod elektronskim mikroskopom

“bojanjem” miozinom koji se orijentirano
veže za aktin

dodavanje na + kraj 10 x brže

G aktin-ATP →F aktin-ATP →F aktin-ADP →G aktin-ADP → G aktin-ATP
↓ ↓ ↓ ↓
polimerizacija Pi depolimerizacija ADP/ATP izmjena

Ciklus polimerizacije i izmjene ATP i ADP oblika aktina

-zbog polarnosti F aktina ATP G aktin se dodaje različitom brzinom na dva kraja,
na + kraj se dodaje 5-10 puta brže, budući da vrijednosti Cc nisu jednake na oba
kraja (Cc je na + kraju 6 x manja)
-različite konstante ATP i ADP oblika
-stope disocijacije stalne, ali različite na krajevima, asocijacije ovise o koncentraciji
monomera
-treadmilling = “hodanje na mjestu”

koncentracija monomera između Cc za polimerizaciju na plus i na

minus kraju: na plus kraju iznad Cc: asocijacija (ATP)
na minus kraju ispod Cc: disocijacija (ADP)

uravnotežena disocijacija i asocijacija monomera:

neto duljina i broj podjedinica jednak
jednaka stopa disocijacije na – kraju i asocijacije na + kraju
tvari koje vežu aktin i djeluju na polimerizaciju (in vitro):

citohalazin: veže plus kraj filamenta i blokira elongaciju

-promjena oblika, inhibicija kretanja

faloidin: veže aktinske filamente i sprječava disocijaciju aktina

-fluorescentno obilježen: vizualizacija

latrunkulin: imobilizacija monomera

Faloidin veže F aktin (crveno) i sprječava depolimerizaciju
proteini koji vežu aktin:
obrt aktina je 100 x brži u stanicama nego in vitro

proteini koji potiču disocijaciju

asocijaciju
nukleaciju
- vezanje za monomere
- vezanje za polimere

proteini koji štite krajeve aktina (+ i -)

proteini koji organiziraju filamente aktina

molekularni motori: sustav molekula koje pretvaraju

kemijsku energiju u mehaničku (sustavi pokretanja)

-signalni putevi reguliraju/aktiviraju regulatore aktina

 Rho PI3K
Rho kinaza

regulatori nukleacije:
prvo se aktivira
faktor promocije
nukleacije

koji aktivira

faktore nukleacije

Regulacija aktinskog citoskeleta

Nukleacija aktina pomoću ARP – aktinu srodnih proteina
-grananje filamenata
Modeli grananja aktinskih filamenata posredovanih proteinom
Arp2/3
Rho proteini aktiviraju NPF: faktor promocije filamenata koji mijenjaju
konformaciju Arp2/3 i omogućavaju početak polimerizacije
NPF: WASp
Formin
– FH2 domena:
-zaštita + kraja i nukleacija

Aktinska polimerizacija posredovana forminom:

nastanak usporednih lanaca

Rho proteini aktiviraju specifičnu domenu formina koji mijenja

konformaciju (“odmota se”) i omogući nukleaciju: filopodiji
 Kontrola polimerizacije
signalnim putevima:

molekule regulatori
vrste, vremena i mjesta
FBP: nukleacije
formin
binding
proteins
N-WASP
-FBP su složeni proteini koji
koordiniraju aktinsku
aktiviraju
polimerizaciju i membranski
promet
-Faktori promocije nukleacije: WASP (=NPF)
-veže i aktivira Arp2/3
-određuje mjesto pojave aktinske polimerizacije
-neki su aktivirani putem PIP2, drugi putem proteina Rho
-bakterijski proteini koriste WASP i slične molekule
-u hematopoetskom sustavu

-faktori nukleacije: Arp ¾, formin, Spire

Faktori nukleacije, NPF:
uloga:

lamelipodiji

endocitoza posredovana receptorom

promet vezikula

„raketiranje” vezikula

fagocitoza

transport ER-Golgi

Trends in Cell Biology, November 2010, Vol. 20

 Lokalizacija i funkcija faktora nukleacije aktina u stanicama sisavaca
Campellone and Welch, Nat Rev Mol Cell Biol. 2010

http://www.youtube.com/watch?v=d_uWtjyNb-Y
http://www.youtube.com/watch?v=jonQiEtTHwY
 Regulatori polimerizacije: vezanje za mono i polimere aktina

Kofilin: vezanje za aktinske filamente povećava disocijaciju monomera i

sprječava ponovnu asocijaciju
Profilin: stimulira izmjenu ADP za ATP koji se mogu repolimerizirati
-vezanje za monomere
ARP: nukleacija
-velike promjene uz malu koncentraciju regulacijskih molekula
timozin profilin
„uklanja monomere iz reakcije”

Timozin i profilin u polimerizaciji aktina

 zaštita + kraja

cijepanje filamenta

Gelsolin:
protein koji “reže” aktinske niti
pretvara “gel” u “sol”

gelsolin ostaje vezan za + kraj

regulacija visokom razinom citosolnog kalcija – signalni putevi
protein aktivnost

kofilin disocijacija s – kraja

gelsolin cijepanje, zaštita + kraja

Cap Z zaštita + kraja

Tropomodulin zaštita – kraja

Arp 2/3 zaštita – kraja, bočno vezanje, nukleacija

http://www.youtube.com/watch?v=VVgXDW_8O4U
organizacija aktinskih filamenata

Aktin je organiziran u snopove i u mrežu (gel oblik).

Pomoćni proteini ga organiziraju u usporedne niti ili u mrežu
vežući se pod raznim kutevima.
-veza s membranom
Ca
vežuća
domena ABD = aktin
vežuća domena

Modularna struktura proteina koji vežu aktin:

dva mjesta vezanja po jedinici (ili dimeru ili tetrameru)
udaljenost mjesta vezanja određuje gustoću pakiranja aktina
kut između mjesta vezanja (filamin npr.) omogućuje nastanak mreže
-aktinin: rahlo pakiranje kontraktilnog filamenta (za miozin)

fimbrin: čvrsti paralelni snopovi

-mali i čvrsti proteini

-slična struktura, razlike u “spacer” sekvencama

“pakiranje” i struktura pomoćnih proteina ovisi o ulozi
Vilin i fimbrin povezuju paralelno aktinske niti u mikrovilima
Filamin: mreža u lamelipodijima
-veliki i fleksibilni koji stvaraju križne veze okomito na filamente
Ca
vežuća
domena

ABD = aktin
vežuća domena
fosforilacija

Spektrin: tetramer od dva antiparalelna isprepletena

polipeptida alfa i beta
Mreža spektrina na eritrocitu
-veza s plazma membranom
-čvrstoća i elastičnost oblika eritrocita (aktinski korteks)
-spektrin-aktin : aktin od 14 podjedinica, omeđen tropomodulinom i
tropomiozinom
-ankirin: veza mreže sa st. membranom, transmembranskim proteinom Band 3
(bikarbonatni transporter)
-veza s glikoforinom (“membranom”) preko proteina 4.1
 Organizacija citoskeletne mreže eritrocita

Laboratory of David Stokes

- sferocitne anemije: pucanje eritrocita zbog poremećaja citoskeleta

(ankirin)

- neeritocitni spektrin = fodrin

Distrofin

-veže aktin za
transmembranske proteine
i izvanstanični matriks
-održanje stanične stabilnosti laminin
tijekom mišićne kontrakcije ↓
sarkospan
distroglikani
-429 kDa protein, najduži sarkoglikani
↓
-mutacije distrofina: mišićne distrofin
↓
distrofije (Duchenne i Becker) aktin
X vezane

-slični fenotip kod mutacija

transmembranskih veznih
proteina (distroglikani)
proteina ekstracelularnog
matriksa (laminin)
 Detekcija distrofina antitijelima
na presjeku mišića

Duchenne i Becker – mišićne distrofije

detekcija “multipleks” PCR – delecije gena
Proteini mutirani kod kongenitalne mišićne distrofije: laminin alfa 2,
integrin alfa 2, kolagen VI, alfa distroglikan, glikoziltransferaze
(POMT, POMGnT1...), fukutin, selenoprotein N
-možda stotinjak raznih tipova distrofija zbog mutacija proteina
povezanih sa citoskeletom
Arq. Neuro-Psiquiatr. 67 2009
-distrofije: veza sa strukturama jezgre
 http://
theultimateanatomy.xtgem.com

Neuromuskularna veza: specifična struktura membrane

povezanost sa citoskeletnim proteinima
http://neuromuscular.wustl.edu/musdist/lg.html
Pričvršćivanje stanice za okolni matriks i stanice:
citoskeletni filamenti čine snažne veze s plazma membranom

fokalna adhezija

integrini: transmembranski proteini koji vežu specifične

komponente ekstracelularnog matriksa
veza preko intracelularnih “posredničkih” molekula s aktinskim
citoskeletom
ekstracelularni matriks-integrini-talin i vinkulin-aktin

integrin-alfa aktinin-aktin
 fokalni kontakti – crne točke aktinske niti završavaju u
fokalnim kontaktima
Fokalni kontakti

poseban tip pričvršćivanja između

aktinskih filamenata i
ekstracelularnog matriksa

50 nm→10-15 nm

aktin – zeleno; vinkulin - crveno

veze između stanica: adherens junctions – adherentni spojevi
adherirajući prstenovi oko epitelnih stanica
kadherini stvaraju ekstracelularnim dijelom dimere
-beta i alfa katenini-aktinski filamenti
Izbočenja stanične površine

-stanično gibanje
-fagocitoza
-specijalizirane funkcije kao npr. apsorpcija hranjivih tvari

-strukture mogu biti relativno trajne ili promjenljivi snopovi ili mreže

-mikrovili: prstaste izbočne membrane uključene u apsorpciju u crijevu

na apikalnoj površini (četkasta membrana)
-bubrezi

-stereocilije: detekcija zvučnih vibracija kod osjetnih slušnih dlačica

aktin je povezan u snopove pomoću
fimbrina i vilina

bočna veza sa staničnom membranom

kalmodulinom i miozinom I

veza s “bazom”: aktinski korteks =

terminalna mreža aktina i spektrina
stabilizacija mikrovila
nukleacija – formin?

ezrin-radiksin-moiezin: bočna veza s

membranom
Mnoga površinska izbočenja stanice su prolazne strukture kao
odgovor na vanjske stimuluse vezane za aktinski citoskelet

stanično gibanje i fagocitoza

filopodiji ili mikrošiljci: tanka izbočenja – fibroblasti (1 D)

lamelipodiji: široka izbočenja na rubovima fibroblasta, epitelnih st, neurona

(2 D)

pseudopodiji: izbočenja različite širine za fagocitozu i ameboidno kretanje

amebe i neutrofili (3 D)
Migrirajući keratinociti iz ribljeg epidermisa
“Nabori” vodećeg ruba fibroblasta koji migriraju u kulturi
lamelipodiji
http://www.youtube.com/watch?v=2R7lYiuuL-E
Neutrofil jede bacile antraksa Volker Brinkmann
Molekularni motori

sustavi proteina koji pretvaraju kemijsku energiju u obliku ATP u

mehaničku energiju za pokretanje

mišićna kontrakcija
– interakcije aktina i miozina u mišićnim i nemišićnim stanicama

pokretanje organela u stanici

Mišićna kontrakcija
mišići su visokospecijalizirani u strukturi i funkciji za pokretanje
skeletni, srčani, glatki

mišić – snop mišićnih vlakana

mišićno vlakno = mišićna stanica
miofibrile su organizirane kao lanac
kontraktilnih jedinica, sarkomera

mišić štakora, periferno

plave jezgre
Građa skeletnog mišića
fuzija mioblasta u multinuklearno mišićno vlakno (miofibrilu)
Sarkomera i presjek miofibrila
Miozin II
dva teška i dva para lakih lanaca (temeljni i regulacijski laki lanac)
-6 molekula
-ATPazna aktivnost aktivirana aktinom („S1” fragment: glavica i vrat miozina)
-debeli filamenti od nekoliko stotina miozinskih molekula, složeni naizmjenično
-smjer vlakana se mijenja kod linije M
-aktinske niti su + krajem pričvršćene za Z ploču
-relativna orijentacija miozinskih i aktinskih filamenata je jednaka na obje
strane sarkomere – polarnost se aktina i miozina mijenja kod linije M

jedino miozin II stvara bipolarne filamente

 Struktura sarkomere

A pruga = anizotropna I pruga = izotropna

2,3 m duga
aktinski (tanki) i miozinski (debeli) filamenti
kraj sarkomere: Z ploča; veza preko aktinina alfa
tamne vrpce: A i svijetle I u polarizacijskom svjetlu
I: aktinski filamenti
A: preklapajući miozinski i aktinski
H: središnji dio samo miozin
M: miozinski filamenti usidreni u sredini sarkomere
CapZ u Z disku: sprječava depolarizaciju aktina (+ kraj)
i omogućava pravilan raspored

miozin II

Tropomodulin: “kapa” – kraja aktina

Titin: proteže se od Z ploče do M linije kao opruga koja centrira miozinske
filamente u sarkomeri, omogućuje napetost i vraćanje vlakana kod istezanja

Nebulin: protežu se od Z ploče i određuju duljinu asociranih aktinskih

filamenata kao molekularno ravnalo

alfa aktinin

struktura i stabilnost sarkomere

- dezmini u mišićnoj stanici

-Z ploča i M pruga

-dezmini premošćuju Z diskove

iste miofibrile i okružuju Z disk

-”pridruženi” proteini
intermedijarnim filamentima
IFAP (skelemin i sinemin)
prostorno ih raspoređuju
Sklizanje filamenata kod mišićne kontrakcije
aktinski filamenti kližu kraj miozinskih tako da se duljina sarkomere skrati
bez promjene duljine vlakana
Z ploče bliže, ne mijenja se vrpca A, ali I i H zona nestaju
 Shema pokretanja miozina po aktinu

http://www.youtube.com/watch?v=zQocsLRm7_A animacija
http://www.youtube.com/watch?v=gJ309LfHQ3M x
Model pomicanja miozina duž aktinskog vlakna
miozin pričvršćen za aktin
“rigidna” kratkotrajna pozicija
miozin se oslobađa aktina promjenom
konformacije nakon vezanja ATP; manji afinitet za
aktin

miozin se “zaklapa” oko ATP. Mijenja

poziciju za 5 nm. ATP se hidrolizira ali
ostaje vezan ADP i Pi
ATP →ADP + Pi „head cocking”

slabo vezanje za novo aktinsko mjesto uzrokuje

oslobađanje Pi i jako vezanje. To okida
energetski udar – snažnu promjenu oblika i
glava dolazi u početnu konformaciju. Tijekom
udara glava gubi ADP i počinje novi ciklus.
ADP + Pi →ADP

miozin pričvršćen za aktin u rigidnoj konfiguraciji.

Glava je pomaknuta na novu poziciju.
Klizanje aktinskog filamenta
 tropomiozin je vezan duž aktinskog
filamenta

vezan je za kompleks troponina

troponin I: inhibicijski T
troponin C: veže kalcij i uzrokuje
konformacijsku promjenu
troponin T: veže tropomiozin

-s malo Ca troponin i tropomiozin

blokiraju interakciju aktina i miozina
-uz Ca troponin C se pomiče
i omogućava kontakt miozina i aktina
i kontrakciju

Kontrakcija skeletnog mišića okinuta je živčanim podražajem

koji stimulira otpuštanje Ca iz sarkoplazmatskog retikula
koncentracija Ca raste s 10-7 na 10-5 M
troponin i tropomiozin posreduju u prijenosu signala na filament
T tubuli i sarkoplazmatski retikul:
kanal ovisan o kalciju otvara se transmembranskim proteinom
ovisnim o voltaži
Hipertrofično srce (hipertrofička kardiomiopatija)

mutacija srčanog miozina (teškog lanca)

-sličan fenotip kod mutacija troponina, tropomiozina,
lakog lanca MLC, aktina, titina
 regulacija pomoću
kalmodulina, proteina
reguliranog kalcijem

aktivan kalmodulin + Ca
aktivna MLCK

inaktivan miozin aktivan miozin

Fosforilacija kinazom MLCK miozina II u nemišićnim stanicama

uzrokuje njegovo spontano združivanje u kratak bipolaran snop
kontraktilan prsten u mitozi za diobu stanice
MLCK = miozin light chain kinase
Fosforilacija nemišićnog miozina II uzrokuje promjenu konformacije
miozinske glavice i izlaže je aktinu i oslobađa miozinski rep
ovisnost o kalciju, ali sporiji proces: „regulacija ovisna o debelom
filamentu”
regulacija ne ovisi samo o živčanom impulsu nego i o hormonima,
signalnim molekulama
Vezanje aktina i miozina u nemišićnim stanicama
-aktin i miozin prisutni su i u nemišićnim stanicama
15-20 molekula miozina II kližu u odnosu na aktin
aktin je povezan s tropomiozinom

stresne niti (završavaju u fokalnoj adheziji)

adhezijski prsteni (embriogeneza)
kontraktilni prsteni tijekom citokineze
-mišićne stanice: troponin = regulacijski protein ovisan o kalciju

-nemišićne i stanice glatkih mišića: regulacija posredstvom

fosforilacije miozinskog lakog lanca, regulacijskog lakog lanca

-fosforilacija pospješuje udruživanje miozina u filamente

-povećava katalitičku aktivnost omogućujući kontrakciju

-tropomiozin
Kontraktilni prsten

u citokinezi kontraktilni prsten od miozina i aktina dijeli stanicu na

dvije
-ispod st. membrane
-debljina prstena ostaje jednaka – vjerojatno se aktin disocira
-na kraju nestaje, ne zna se kako
-regulacija putem kinaza i Rho proteina
-miozin II i aktin čine prsten, miozin I lokaliziran na polovima gdje
veže aktin za membranu
-”konvencionalni” = miozin II; dvoglavi miozin mišića - kontrakcija

Nekonvencionalni miozini

-ne tvore filamente i nisu uključeni u kontrakciju već u druge tipove

kretanja i transporta

miozin I (jedna “glava” = monomer)

asocijacija s membranom, endocitoza

miozini III-XIV
-neki imaju dvije glave, neki jednu
uloga u pokretanju organela (miozin V i VI)
osjetima: vidu (miozin III)
sluhu (miozini VI i VII)
Nadporodica miozina
mutacije miozina:
gluhoća
sljepoća
miozin V:
grčevi

Berg et al. (2001)

Osnovni tipovi miozina
-miozin V: veći „koraci” jer je „poluga” veća (visoka procesivnost)
specifični „receptori” organela
kao dio molekula miozina V i VI

miozin V: pomicanje prema + kraju

miozin VI: pomicanje prema - kraju

Regulacija miozina V kalcijem i kalmodulinom
Miozin V na melanosomima u pigmentnim stanicama miša

-miozin I i V: asocirani s Golgijem i vezikulama, sinaptičke vezikule

http://www.youtube.com/watch?v=7sRZy9PgPvg
Miozin V sudjeluje u transportu raznih molekula u stanici

-u stanici kvasca prilikom diobe prenosi mRNA ash1 (vrh pupa)

-u drugim stanicama može prenositi intermedijarna vlakna citoskeleta

Kretanje citoplazme kod alge Nitella:
miozin XI, jedan od najbržih miozina pokreće ER u odnosu
na mirujući aktin u kortikalnoj citoplazmi, a zajedno s mrežom ER i
viskoznu citoplazmu i organele (Darnell, 2000)
http://www.eeob.iastate.edu/faculty/DrewesC/htdocs/
 - nukleacija omogućava
fagocitozu opsoniziranih
bakterija

-apoptotskog tjelešca

Aktin je uključen u procese endocitoze, transporta vezikula s Golgijevih

membrana i egzocitozu
miozin VI odnosi endocitičke vezikule od membrane
može imati razne uloge ovisno o adapterima
Sudjelovanje raznih tipova miozina kod procesa sekrecije
Stanično puzanje

osnovni oblik pokretanja kod raznih stanica

“višestupnjeviti proces koji zahtijeva čvrsto regulirine i koordinirane

dinamičke promjene aktinskog citoskeleta”

amebe
migracija embrionalnih stanica tijekom razvoja
migracija leukocita u tkivo kod upale
migracija kod zarastanja tkiva
metastaziranje
fagocitoza
ekstenzija živčanih stanica tijekom razvoja
 polimerizacija aktina
na + kraju izbacuje
lamelipodij

Kretanje pseudopodija
izbacivanje pseudopodija/ ekstenzija vodećeg ruba
pričvršćivanje za supstrat
povlačenje tijela stanice/translokacija
odljepljivanje i retrakcija/povlačenje zadnjeg dijela
„Gel i sol”
Stanično je puzanje povezano s adhezijom:
fibroblasti stvaraju “nabore” membrane: ako se dio membrane ne
prihvati za podlogu, “prenosi” se unazad gornjom stranom stanice

recikliranje membrane i integrina endocitozom (endociti i egzocitoza)

- pričvršćivanje kod fibroblasta uključuje nastanak fokalnih adhezija
kod “brzog” kretanja kod ameba i leukocita difuzniji kontakti

započinje kao posljedica signala: vezanja liganda (npr. faktora rasta ili
proteina ekstracelularnog matriksa) za stanične receptore
aktivacija signalnih puteva (npr. Rho GTPaza i PI3K)
regulacija proteina nukleacije i polimerizacije/depolimerizacije

kofilin i Arp2/3 kod filopodija i lamelipodija

miozin I kod Dyctiosteliuma
miozin V kod filopodija neurona

povlačenje kraja stanice

kontrakcija aktin-miozin na primjeru sluzave amebe
 ARP kompleks i poli-
merizacija na vodećem
rubu
filamin, profilin
Kofilin: razgradnja u pozadini vodećeg ruba
-oslobađa monomere koje može vodeći rub koristiti
-profilin stvara ATP monomere koji služe za polimerizaciju na vodećem
rubu
ARP (nukleacija) (zeleno) i aktin (crveno)
u lamelipodiju

Mreža aktinskih filamenata i njihovo

grananje
Na vodećem rubu lamelipodija dolazi do polimerizacije aktina

Kofilin, inhibitor polimerizacije, ne nalazi se na samom rubu.

Preferencijalno se veže za ADP oblik aktina i ne inhibira ATP oblik.
aktin - crveno, kofilin – zeleno, kolokalizacija - žuto
 vodeći rub: miozin I

zadnji dio stanice:

miozin II, aktin –
kontrakcija i povlačenje
tijela
kontraktili snopovi povezani s
membranom

Miozin pri puzanju sluzave amebe Dyctiostelium-a

Dyctiostelium discoideum = sluzava ameba
 cAMP → aktivacija receptora cAR → aktivacija proteina G
→ porast intracelularnog cAMP i cGMP
→ polimerizacija aktina → nastanak pseudopodija

polimerizacija
aktina

nastanak
aktomiozina

Prijenos signala u stanici: cAMP signal prenosi se preko receptora

na citoskelet.
I: difuzibilni inhibitori
 fosfatidil inozitol 3 kinaza
PI2P: PI3P:
fosfatidilinozitol bifosfat fosfatidilinozitol trifosfat
PTEN - fosfataza

-kemotaksija: odgovor na razliku intenziteta

signala
-mehanizam amplifikacije razlike signala: aktivacija nizvodnih puteva
nakon početnog signala, PI3K se jače aktivira na reorganizacija citoskeleta
prednjem dijelu, a PTEN aktivniji na zadnjem
razlike u fosfoinozitidima na dva kraja stanice
Kemotaksija pomoću cAMP
-zeleno obilježeni F-aktin-vežući protein – prednji dio stanice
-crveno obilježeni miozin – stražnji dio stanice
(Dictybase)
 →atraktant →repelent

Signalne molekule uključene u kemotaksiju cAMP-om:

fosfatidil inozitol-3 fostat
fosfatidil inozitol 3 kinaza: posreduje u nastanku PIP3
supresor puteva fosfatidil 3 kinaze: PTEN
Kemotaksija neutrofila (i dikciosteliuma) pomoću formyl-Met-Leu-Phe

-pomicanje stanice u smjeru gradijenta difuzibilne kemijske tvari

-migracija stanica tijekom embrionalnog razvoja

http://www.youtube.com/watch?v=ZUUfdP87Ssg x
Migracija LEUKOCITA kemotaksijom: procesi slični kao kod amebe
-signalni putevi reguliraju male molekule - regulatore aktinskog citoskeleta

-PIP2 veže i inhibira profilin, kofilin, gelsolin, u blizini stanične površine.

Regulirano otpuštanje utječe na formiranje lamelipodija i na usmjereno
kretanje stanice.
(primjer)
Aktinski citoskelet sudjeluje u rearanžmanu citoskeleta
pod utjecajem ekstracelularnih signala

ekstracelularni signali → receptori → Rho proteini → regulacijski proteini

aktinskog citoskeleta

male monomerne GTPaze: Cdc42, Rac, Rho

Cdc42: filopodiji i “microspikes” – bodljice

Rac: lamelipodiji i nabori membrane

Rho: spajanje aktina s miozinom II u stresne niti (aksijalni nitasti snopovi)

spajanje s integrinima i nastanak fokalnih kontakata

mnogobrojni nizvodni signalni putevi i intracelularne promjene

Promjene aktinskog citoskeleta kao posljedica aktivacije malih G proteina
Rho, Rac i Cdc42 (nastanak stresnih niti, lamelipodija i filopodija)
Regulacija Rho proteinima:

-GEF: GDP-GTP exchange factor

-GDP oblik slobodan

GTP oblik veže razne efektorne
molekule koje mogu biti
polarnog rasporeda i prenosi signal
(npr. lokalizacija uz fosfolipide membrane)

-GAP: GTPazni aktivirajući protein

-GDI: inhibicija oslobađanja GDP

guanine nucleotide-dissociation
inhibitor
odjeljivanje u citosol jer sprječavaju
vezanje Rho za fosfolipide membrane

20 Rho GTPaza
70 Rho GEF
60 Rho GAP
3 Rho GDI
aktivacija faktora nukleacije

polimerizacija
kontrakcija (stresne niti)

Cdc42: polarnost

Efektori Rho GTPaza:

citoskeletna organizacija, proliferacija i ekspresija gena

 brz porast Ca2+ spor porast PIP2

Oblikovanje plazma membrane citoskeletnim proteinima

Reorganizacija citoskeleta nakon aktivacije trombocita
A Lokalizirana aktinska polimerizacija u T citotoksičnom
limfocitu i ciljnoj stanici u području kontakta
reorijentacija centrosoma, Golgij okrenut ciljnoj stanici

B Mreža mikrotubula: specifičan raspored samo u limfocitu

 “šmurf”
shmoo

Morfološka polarizacija stanica kvasca kao odgovor na faktore

sparivanja – posljedica reorganizacije citoskeleta
- ARP i aktin: mete signalnog puta od površinskog receptora
 Rast aksonskog vrška u neuronu

Axon growth cones. (A) Actin microspikes in an axon growth cones, seen
by transmission electron microscopy. (B) Growth cone of the hawkmoth
Manduca sexta during axon extension and pathfinding. The actin in the
filopodia is stained green with fluorescent phalloidin, while the microtubules are stained red
with a fluorescent antibody to tubulin. (A from Letourneau 1979; B courtesy of R. B. Levin and
R. Luedemanan.)
Asimetrična dioba:

jedan od uzroka je asimetrična razdioba proteina polarnosti

korelira s lokalnim razlikama u kontraktilnosti aktomiozina

aktomiozin je reguliran aktivnošću Rho proteina

asimetrična dioba omogućava nastanak stanica kćeri s

drugačijim sudbinama:
tijekom embrionalnog razvoja i u održavanju populacije matičnih
stanica
 npr: aktivacija proteina
Arp ili formina
uvjetovat će nastanak
različitih organizacija
citoskeleta aktina

lokalizacija regulacijskih
molekula uz određenu
membranu

Nastanak polarnosti stanice

-epitelne stanice
-živčane stanice (izrast neurita, morfogeneza...)

uloga malih monomernih GTPaza, PAR proteina, “usidrenje” molekula

Suradnja putova reguliranih s fosfatidil inozitolom i njegovim
modifikacijama i putovima reguliranim s Rho
Prijenos signala od integrina i ekstracelularnog matriksa na
signalne molekule i citoskelet: kinaza FAK i Src
Fokalna adhezija – mjesta kontakta stanice s podlogom
mjesto prijenosa signala u stanicu preko integrina
Fibroblast na podlozi od fibronektina

FAK, kinaza fokalnih adhezija posreduje u prijenosu signala od integrina

koji vežu fibronektin do aktinskog citoskeleta

Aktin obilježen zeleno; fosfotirozin aktiviranih molekula crveno,

kolokalizacija narančasto:
 -receptor
hijaluronana

Regulacija oblika i čvrstoće plazma membrane pomoću

intracelularnih i ekstracelularnih signala

-ERM obitelj proteina (ezrin – radiksin –moiezin) ovisno o signalu

mijenja konformaciju i omogućava stvaranje veze između
transmembranskog receptora i aktinskog citoskeleta
Citonema: dugi filopodiji kojim stanica prenosi signal na udaljene stanice
 Citonema – „nanotube”

Threadlike cytonemes (at right) convey signals between cells in the developing fruit fly tracheal
system. Roy, University of California, San Francisco
http://jonlieffmd.com /
Neke bakterije i virusi uzrokuju nukleaciju aktina i
“aktinske repove – repatice”

-WASP proteini (i bakterijski analozi) aktiviraju ARP kompleks i

nukleaciju
Uloge nukleacije kod
patogena:

kretanje šigele

ulazak listerije

ulazak salmonele

ulazak salmonele
neovisan o naborima
membrane

kretanje patogene E.
coli
kretanje patogenih
virusa
Kretanje bakterija Listeria (i Shigella) u stanici aktinskim citoskeletom
(Theriot, Stanford School of Medicine):
inducira se nastanak aktinskih repova da bi se brzo kretale te bile endocitirane
u susjednu stanicu
http://www.youtube.com/watch?v=U-IiQ2CsFqQ – cijelo predavanje

https://www.youtube.com/watch?v=NxgGHHK3BmE&list=PL89WdYMXZoGnihPQJzqWm8fb9hutgit3V
listerija
ARP: proteini srodni aktinu u jezgri:
uloga u prostornoj orijentaciji kromatina
remodeliranju kromatina (kompleksi remodeliranja)
 Preklopljene
Fibrilarin slike -
(jezgrica) kolokalizacija

Aktinu slični
proteini

Jezgreni
miozin

Kontrolni
serum

-moguća uloga aktinu sličnih proteina u transkripciji

-regulacija transkripcije gena ovisnih o serumu
Cold Spring Harb Perspect Biol 2010
Aktinski citoskelet:

složen i dinamički sustav

kontroliran vanjskim i
unutarnjim signalima

uključen u sve stanične

procese:

pokretanje
citoplazmatski transport
endo i egzocitozu
međustanične veze

specijalizirane stanice
http://www.invitrogen.com/site/us/en/home/brands/
Molecular-Probes/Molecular-Probes-Webinars/cell-
structure-webinars.html

http://www.cellmigration.org/index.shtml

theriot lab

dictybase

Cell migration network

http://www.mechanobio.info/figure-list.html