XX əsrin 90-cı illərində

Almaniyada siyasi partiyaların

Almaniyanın Avro-Atlanika
təhlükəsizlik siyasətində mövqeyi
17.11.2023
Cavid Məmmədli AMEA Mərkəzi Elmi
Kitabxanası
Təqdimatın Məqsədi

 Bu təqdimat konfransa təqdim olunmuş « XX əsrin 90-cı illərində Almaniyada siyasi

partiyaların Almaniyanın Avro-Atlanika təhlükəsizlik siyasətində mövqeyi » adlı tezisi
ümumiləşirmək məqsədi ilə hazırlanmışdır.
 SSRİ-nin dağılmasından və Almaniyanın yenidən birləşməsindən sonra məlum
oldu ki, Almaniya siyasətinin Atlantika komponenti, xüsusən də təhlükəsizlik
sahəsində düzəlişlərə ehtiyac var idi. “Sovet hərbi təhlükəsi”nə qarşı çıxmaq,
eləcə də AFR-i “nəzarət altında saxlayan” NATO-da “cəbhə dövləti” olmaqdan
çıxmış Almaniya üçün Atlantika təhlükəsizlik ilə əməkdaşlıqn müəyyən
dərəcədə əhəmiyyətini itirmişdir. Əsasən hərbi tədbirlərin tətbiqinə yönəlmiş
keçmiş təhlükəsizlik strategiyası ekoloji və texnoloji fəlakətlər, beynəlxalq
terrorizm və lokal münaqişələrin həlli zərurəti ilə bağlı yeni çağırışlara cavab
verə bilməzdi. Eyni zamanda, genişlənən və öz siyasi rolunu iddia edən Avropa
Birliyi alman siyasətçilərinin gözündə getdikcə əhəmiyyət qazanmağa
başlayırdı.
 Almaniyanın uğurları, ilk növbədə birliyin əldə edilməsi, bu dövrdə postsovet məkanında, Yuqoslaviya
və Çexoslovakiyada baş verən proseslər fonunda xüsusilə sərfəli görünürdü. AFR keçmiş sosialist
düşərgəsinin böhranlı ölkələrində sayı durmadan artırılan nəhəng miqrant və qaçqın ordusu üçün
yüksək dərəcədə cəlbediciliyə malik idi. Almaniyanın mövqelərinin güclənməsi qaçılmaz olaraq
almanların "normal vəziyyətə qayıtması", artan güclərinə adekvat olaraq beynəlxalq öhdəliklər
götürməyə hazır olmaları problemini gündəmə gətirdi. Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri qlobal və
regional siyasət sahəsində əsas hadisələrin radikal qiymətləndirilməsini rədd edərək, ehtiyatlı
davranırdılar. İctimai rəy sorğuları Almaniya vətəndaşlarının əhval-ruhiyyəsinin müharibə əleyhinə
yönəldiyini göstərirdi. Məsələn, 1995-ci ilin yanvarında alman respondentlərinin yalnız üçdə biri
NATO-nun Balkan yarımadasındakı əməliyyatları zamanı Almaniya istehsalı olan “Tornado” döyüş
təyyarələrindən istifadənin mümkünlüyünə müsbət yanaşıb.
 Öz növbəsində, AFR-nin siyasi, maliyyə və sənaye elita qrupları birləşmədən dərhal sonra xarici siyasətin ən
mühüm aspektlərinin ictimai müzakirəsinə başlamağa hazır deyildilər. Bu əsasda Avropa və qlobal məkanda
inkişaf vektorunu dəqiq müəyyən etmək üçün mövcud geosiyasi vəziyyəti dərk etmək və Almaniyanın milli
maraqlarının yenilənmiş variantını aydın formalaşdırmaq üçün onlara vaxt lazım idi. Bu dövrdə Almaniyanın
yüksək səviyyəli siyasi elitasının yalnız 22%-i Almaniyanın xarici siyasətinin aydın məqsədləri olduğu
qənaətində idi. Respondentlərin qalan hissəsi öz fikirlərini aydın şəkildə ifadə etməkdə çətinlik çəkirdi [7 s.
130].
 Digər tərəfdən, rəsmi Berlin dünya siyasətinin əsas subyektlərinin, ilk növbədə Şimali Atlantika Alyansı
və Avropa İttifaqındakı müttəfiqlərin fikrini dinləmək məcburiyyətində qaldı. Vahid Almaniyanın artan gücü
onların ciddi qorxularına səbəb oldu. 1996-cı il oktyabrın 8-də Fransa parlamentinin deputatı Ç.Paska birinci
milli televiziya kanalına müsahibəsində AFR tərəfdən imperiya ambisiyalarının dirçəlməsi təhlükəsini bəyan
etdi [1, s. 132]. Polşa alimləri bir gün Pomeraniya, Sileziya, Bohemiya və Moraviyanın Almaniyaya qoşulmaq
xahişi ilə üz tutması təhlükəsini ciddi şəkildə müzakirə etməyə başladılar. Almaniyanın avropalı tərəfdaşları
tərəfindən ifadə edilən narahatlıq o dövr üçün xarakterik olan Almaniyanın 20-ci əsrin birinci yarısında dünya
səhnəsindəki fəaliyyətinin tarixi təcrübəsi, Almaniyanın Avropa qitəsində siyasi mövqeyinin güclənməsi,
Almaniyanın Avropa təhlükəsizlik arxitekturasının inkişafında fəal rolu, Avropada yaranan münaqişələrin həlli
və nizamlanmasında iştirakı, güclü alman valyutası qorxusu (Deutschmark), Federal Kansler H. Kolun həm
ölkə daxilində, həm də xaricdə populyarlığı və s, kimi amillər kompleksi ilə izah olunurdu.
 Almaniyanın birləşməsindən sonra 1982-ci ildən – 1998-ci ilə qədər hakimiyyətdə olan
Helmut Kolun rəhbərlik etdiyi Xristian Demokrat İttifaqı (XDİ) partiyası Almaniyanın
Avro-Atlantika siyasətində əsasən Amerika ilə müttəfiqlik əlaqələrinin genişləndirilməsi,
NATO-nun hərbi əməliyyatlarında Alman ordusunun iştirakı, Avropa təhlükəsizliyinin ve
inteqrasiyasının inkişafı əsas xarici siyasət prioritetləri arasında idi. 1990-cı ildə
Almaniyanın Almaniya Federativ Respublikasının tam suverenliyini bərpa etməsi ilə eyni
vaxtda Avropanın parçalanması və Şərqlə Qərbin qarşıdurma dövrü də başa çatdı. Bu yolla
əldə edilmiş “köhnə” Federativ Respublikasının əsas məqsədlərini və Soyuq Müharibədən
sonra daha dinc “yeni dünya düzəni”nin qurulması perspektivini nəzərə alaraq, Alyansın
təhlükəsizlik siyasətinin və ABŞ-ın nüvə müdafiə çətiri Qərbi Avropadakı müxtəlif siyasi
düşərgələrdə və xüsusilə Almaniyada azaldı.
 Son illərdə avropolitikanın ən mühüm mübahisəli məsələləri Aİ-nin genişlənməsi ilə bağlıdır. Bu
müzakirələrin əsas məqamları təbii ki, qısaldılmış və sadələşdirilmiş formada aşağıdakı müddəalara
qədər azaldıla bilər.
 1. Aİ-nin konsolidasiyası və dərinləşməsi.
 2. Avropa Birliyinin qarşısıalınmaz genişlənməsinin əvəzinə Avropanın “qonşuluq siyasəti”.
 3. ABŞ-a qarşı Atlantik oriyentasiya (atlantizm) əvəzinə “Köhnə Avropa”nın müstəqil xarici və
müdafiə siyasətinin dəstəklənməsi
 4. Avropa Birləşmiş Ştatlarına qarşı Avropa Dövlətləri Federasiyası ("Millətlər Avropası")
dəstəklənməsi.
 XX əsrin 90-cı illərində Xristian Sosialist İttifaqı və Xristian Demokratik İttifaqı partiyaları
(XSİ/XDİ) ardıcıl olaraq transatlantik əlaqələrin Almaniya üçün əhəmiyyətini, AFR və ABŞ-ın
təhlükəsizlik sahəsində ümumi dəyərlərə və fundamental ümumi maraqlara malik olduğunu
vurğulayırdılar [3, s. 64]. Almaniyanın Azad Demokratiya (AAD) pariyası da ənənəvi olaraq ABŞ-a
sadiq qüvvə hesab olunur. Azad demokratlar transatlantik əlaqələrin Almaniyanın xarici siyasətinin
əsasını təşkil etdiyini vurğulayırlar . Transatlantik münasibətlər ənənəvi olaraq Alyans 90/Yaşıllar
üçün daha az əhəmiyyət kəsb edir, baxmayaraq ki, partiyada realist adlandırılanların yüksəlişindən
sonra Yaşıllar ABŞ və Almaniyanın NATO üzvlüyünə dair tənqidlərdən uzaqlaşıblar. Yaşıllar/İttifaq
90 partiyasının xarici siyasəti hər zaman avropaçılıq, sülh, Şimal-Cənub həmrəyliyi və insan haqları
uğrunda hərəkatların ənənələri üzərində qurulub. Yəni bu partiya üçün əsas məqsdə azad və firavan
təhlükəsiz Almaniya və Avropanın qorunub saxlanmasıdır. “Almaniya üçün Alternativ” partiyası da
transatlantik əlaqələrə az diqqət yetirir. O, hər hansı konkret bəyanatlardan çəkinərək, yalnız
Almaniya və Avropa üçün ABŞ-la yaxşı münasibətlərin vacibliyini qeyd edirdi.