KAVRAMALAR

BİLAL CAN TEK-20906019

TOLGA DİNÇER-20906025
Kavrama nedir?
Kavramalar, aynı eksen üzerindeki milleri birbirine sıkı, hareketli, esnek
veya çözülebilir şekilde kuvvet ve hareket iletimine aracılık yapan,
milleri birleştiren makine elemanlarıdır.
Kavramaların kullanım amaçları
- Motor-pompa bağlantılarında,
- Radyal,eksenel veya temaslı mil bağlantılarında,
- Aşırı yüklemelere karşı emniyet sağlamak için,
- Uzak mesafelere güç veya moment taşınmasında milleri aynı
doğrultuda birleştirmek amacıyla
- Mekanik esneklik temin etmek amacıyla
RİJİT KAVRAMALAR
Rijit kavramalar, iki mil ucunu rijit (katı) bir şekilde birbirine
bağlayan elemanlardır. Bazı uzun şaftların gerektiği
uygulamalarda bu şaftların birkaç parçanın uç uca bağlanması ile
oluşturulması, gerek imalat gerekse montaj kolaylığı açısından
daha uygundur. Bu şaft parçalarının birbirine bağlantısında
genellikle rijit kavramalar kullanılır.
Örnekler:
• Gemilerde motor ile pervane arasında kullanılan şaftlar
• Köprülü krenlerin tahrik sistemlerinde kullanılan bazı şaftlar
• Bazı tekstil makinalarında birbirine benzer bir dizi ünitenin tek
motorla tahriki durumunda kullanılan uzun şaftlar
Flanşlı Kavramalar
Bu kavramada moment bağı, göbeklerin disk şeklinde
temas yüzeylerindeki sürtünme ile oluşur. Aşırı yük
durumunda cıvatalar kesilmeye çalışarak moment bağı
oluşumuna katılır ve fazladan bir emniyet oluşturur.
Zarflı Kavrama
İki parçalı kavrama göbeği cıvatalarla mil yüzeyine bastırılır. Temas
yüzeyindeki sürtünme, moment bağını sağlar. Feder, nispeten büyük
boyutlu kavramalarda kullanılır ve fazladan bir emniyet sağlar. Kavrama,
dökme demir malzemeden tek parça dökülür ve işlenir. Göbek, deliği
mil çapına uygun olarak işlendikten sonra kırılarak ya da kesilerek iki
parçaya ayrılır.
Bilezikli Kavramalar
Bu kavramalarda dış yüzeyi konik işlenmiş göbek üzerine iç yüzeyi konik
iki bileziğin çakışması ile temas yüzeylerinde kayma olmayacak şekilde
milletin birleştirilmesi sağlanmaktadır.
Basınçlı Yağ Kavraması
İçi silindirik dışı konik olan bir gömlek ile bu gömleği dıştan saracak bir
kovan ile bağlantı sağlanır.
Manşonlu Kavramalar
Tek parça ince cidar kalınlığında dış kısmı konik bir zarf ile iç yüzeyi aynı
koniklikte işlenmiş manşondan oluşan bu kavramada çoğunlukla
basınçlı yağ metodu uygulanmaktadır. Daha kalın olan dıştaki manşonun
koniklik yönünde çakılması ile ince olan zarf esneyerek mil yüzeyine
oturacaktır.
Alın Kavraması
Kavrama parçalarının alın kısımlarının alın kısımlarına vida dişine benzer
dişler açılarak içi boş millerin kavratılmasında kullanılır.
Kavrama parçaları birbirine yaklaştırılarak kavramalar kenetlenir.
Sellers Kavraması
İki konik kovan, bir silindirin içinde uzun cıvata ile çektirilerek uç uca
getirilir. Cıvatalar kovanların ve silindirin içinden geçtikleri için kavrama
parçaları dönmesi engellenir.
Genleşmeli Kavrama
Bazı durumlarda miller ısı etkisinde çalışırlar. Isınan mil ekseni boyunca
1 m boyda 100 °C de 1,1 mm uzayacağından genleşmeli kavrama çeşidi
ile buna müsaade edilir. Parmak biçimindeki girinti ve çıkıntılı olarak
yapılan bu kavramada uzama payı bırakılır.
Oldham Kavraması
Miller arasında bir açıklık söz konusu olduğu zamanlarda kullanılır. İki
kavrama parçası arasına birbirine dik açıda tırnaklı disk parçası
yerleştirilerek bu açıklık giderilir.
Kardan Kavraması
Millerin bir açı altında hareket etmeleri gerektiği durumlarında
kullanılır. Bu açı 5°-7° civarındadır. Kardan kavraması iki çatal göbek ve
bir de artı biçiminde istavrozdan meydana gelir. Mil uçlarına takılan
çatal göbekler, istavroz aracılığı ile birbirine bağlanırlar.
Mafsallı Kavrama
Kardan kavramalarının 5°-7° gibi sınırlı açılarda hareket etmesi
nedeniyle, daha büyük açılarda ve değişmeyen açılarda hareket
istendiği anlarda mafsallı kavramalar kullanılır. Makaralar, dişli çarklar…
vb. Gibi elemanlar kullanılabilir.
Periflex Kavrama
Bu esnek kavramalar, flanşlar üzerine her iki flanşa bağlanan U şeklinde
kıvrılmış lastik çemberden oluşmaktadır. Bağlama için tutturma
bilezikleri ve civatalar kullanılmaktadır. Kauçuk eleman otomobil
lastiğine benzemektedir. Bu kavramalar büyük geometrik
düzgünsüzlükleri karşılayarak büyük momentierin iletilmesine imkan
vermektedir. Merkezleme güçlüğü çekilen yerlerde lamelli veya
elektromagnetik kavramalarla beraber kullanıldığında iyi sonuç verir
Bibby Kavraması
İki milin ucuna kama ile takılan flanşların çevresine kanallar açılmış ve
bu kanalların içerisine dikdörtgen kesitli kıvrılmış yaylar takılarak
kavrama geliştirilmiştir. Yaylar, kaliteli yay çeliklerinden yapılır. Darbeli
çalışmalarda emniyetle kullanılırlar.
Göbekteki dişlerin özel şekli kavramaya belirgin ölçüde yükselen
karakteristik kazandırır.
Voith – Mourer Kavraması
Pratik olarak doğrusal karakteristikli, küçük sönümlü bir kavramadır.
Şekilde görülen (1) ve (2) numaralı flanşların içerisine kıvrılmış (3)
numaralı yayların dizilmesi ile oluşturulur. 2-3 mm boyuna oynamaya,
l°-2° de açısal oynama ve hareketlere kadar elverişli çalışırlar.
Çözülebilen-Bağlanabilen Kavramalar
Makinalarda döndüren eleman ile döndürülen bölüm ya da bölümler
arasındaki güç iletiminin kontrolü amacıyla kullanılan kavramalardır. Kontrol
bu özellikler ile olabilmektedir.
• Farklı hızlarda çalışan iki milin istenildiği zaman bağlanması, ayrılması veya
her iki elemanın aynı hızla dönmelerinin sağlanması
• Döndüren elemanı durdurmadan döndürülen tarafa enerji iletimini
kesmek, istendiğinde
yeniden bağlamak (araçlardaki debriyaj sistemi-kavraması)
•Döndüreni durdurmadan ve dönüş yönünü değiştirmeden döndürülen
tarafa enerji iletimini kesmek ya da dönüş yönünü değiştirmek
• Döndüren ve döndürülen miller arasında çeşitli hız kombinasyonları
(değişik çevrim oranları ile güç iletimi) oluşturmak (çeşitli sistemlerde
kullanılan hız veya vites kutuları
Şekil Bağlantılı Çözülebilen Kavramalar
Bu kavramalarda, kavrama yarılarının temas eden yüzeyleri arasında
kayma yoktur ve kavrama anında her iki mil aynı hızda döner.
Yüzeylerde kayma olmadığından ısınma söz konusu değildir. Ancak
kavrama, döndüren mil hareket halinde iken devreye girerse darbe
meydana gelir.
Bu kavramaların başlıca görevi, ara sıra kullanılmayan transmisyon
kısımlarının çalışmalarını durdurmaktır. Aynı zamanda kazalarda
transmisyon veya makineleri çabuk olarak durdurabilmek için bu
kavramalardan yararlanılır. Şekil bağlı çözülebilir kavramalar basit olup
parmaklı veya dişli şeklinde yapılabilir.
Parmaklı Kavramalar
Bu kavrama tipinde kavrama flanşının alın yüzeylerinde çıkıntılar
(parmaklar) bulunur. Parmakların moment taşımayan alın yüzeyleri eğik
yapılmış olup kapama esnasında biri diğeri üzerinde rahatça kayarak
hareket edebilmektedirler. Kavrama flanşlarından birisi millerden birine
kamalı diğeri ise öteki mile federle kızaklanmış olup sağa ve sola doğru
hareketlidir.
Dişli Kavramalar
Gelişmiş bir şekil bağlı kavrama türüdür. Dişli kavramalara en iyi
örnekler araçlarda kullanılan dişli kutuları ve diferansiyel sistemlerdir
Kuvvet Bağlantılı Çözülebilen Kavramalar
Bu kavramalar, sadece kuvvet etkisi ile moment taşıyan sürtünme
plakalı kavramalardır. Çalışma şekli nedeniyle sürtünmeli kavramalar
olarakta bilinirler. Döndüren ve döndürülen miller arasında devir sayısı
farklı olduğundan kolaylıkla devreye girip çıkabilirler.
Lamelli Kavrama
Çok sayıda sürtünme yüzeyi çifti (lameller) mevcuttur çünkü sürtünme
kuvvetini artırmak için gereklidir. Bu nedenle nakledilebilecek olan
döndürme momenti de büyük olur. İç lamellerin iç kısmında mile kama
veya sıkı geçme yöntemiyle bağlanmış kovanın girintilerine girecek
şekilde çıktılar bulunur.
Lameller ya sertleştirilmiş çelikten ya da sinter bronz kaplanmış çelikten
imal edilirler. Sertleştirilmiş çelik lamele sahip kavramalarda lamel
yüzeyleri yağlanır. Bu nedenle sürtünme katsayısı bir miktar küçük
seçilebilir.
Sürtünmeli Kavrama
Sürtünmeli kavrama, Mil uçlarına takılan sürtünme yüzeyli disk
biçimindeki parçalarla, sürtünme kuvveti oluşturarak birleşmeyi
sağlayan, hareketi diğer mile ileten kavrama şeklidir.
Çeviren mildeki disk, diğer mildeki disk’e bastırıldığında, yüzeylerine
sürtünmesi ile hareket iletimi sağlanmış olur.
Hidrodinamik Kavrama
Barajlardaki su türbinlerinde, gemilerde, taşıt motoru vites kutularında
kullanılan ve daha geniş kullanma alanı olan bu tip kavramalar, hidrolik
prensiplerle çalışmaktadır. Taşıt motorlarında başlıca mahzur olan
“çevirme momenti iletilemeyen ölü nokta” nın rahat atlatılmasına
büyük yardımcıdırlar.
Türbinli kavrama da denilen bu kavramaların üstün yönleri vardır.
Vuruntusuz çalışır, düzgün hızlanır. Fazla yüklemeye karşı dayanıklıdır ve
uzun ömürlüdür. İş mili dursa bile motor çalışmaya devam eder.
Santrifüj Kavramalar
Yük momentinin büyüklüğüne göre,belirli bir devir sayısında
kendiliğinden devreye giren ve sürtünme kuvveti ile moment ileten
kavramalardır.