BASES DE

MAGNETISMO
Índice
• Campo magnético
• Campo magnético creado por unha corre
nte
• Forza exercida por un campo magnético
• Indución magnética
• Propiedades magnéticas da materia
Campo magnético
Campo magnético
• Para explicar a acción de
forzas a distancia introdúcese
o concepto de campo
• O campo é un ente intermediario entre o axente que
provoca esa acción e o elemento sobre o que actúa
• Representa a distribución e variación no espazo dunha
magnitude física
• Os diferentes campos actúan sobre determinadas
propiedades da materia. Por exemplo:
• O campo gravitatorio é creado por corpos con masa e actúa
sobre a masa
• Os campos eléctrico e magnético actúan sobre a carga eléctrica
Liñas de forza e intensidade
• Os campos represéntanse
mediante liñas de forza
• As liñas de forza describen a
traxectoria que seguirá un
elemento sensible ao campo
(cargas o noso caso) baixo a
acción do mesmo
• Para podelo cuantificar, cada
campo ten asociada unha
magnitude chamada
intensidade de campo
• A intensidade de campo é un vector
• Ese vector é tanxente en cada punto á liña de forza que
pasa por es punto
• É creado por • É creado por • É creado por
• Masas • Cargas • Dipolos magnéticos
• Actúa sobre • Actúa sobre • Correntes eléctricas
• Masas • Cargas • Actúa sobre
• Liñas de forza • Liñas de forza • Cargas en movemento
• Abertas • Abertas • Liñas de forza: Pechadas
• Sentido • Sentido • Sentido
• Cara adentro • Cara adentro • Cara adentro (polo N) ou
• Intensidade de (carga -) ou afora (polo S)
campo afora (carga +) • Intensidade de campo
• Aceleración g • Intensidade de • indución magnética B
campo
• Campo eléctrico • Unidades: Tesla

E Gauss (10-4T)
Principais magnitudes físicas
• O campo magnético represéntase
pola letra B
• A unidade no SI é o Tesla (T)
• Tamén se emprega o Gauss (1T =
10000 Gauss
• Existe unha interrelación entre
campo magnético e corrente
eléctrica:
• As correntes eléctricas producen
campos magnéticos
• A variación dos campos magnéticos
produce correntes eléctricas
• A interacción entre correntes
eléctricas e campos magnéticos
produce forzas sobre os condutores
(principio das máquinas rotativas
• Así que temos unha terna de
magnitudes: F B I
 Hans Christian Oersted

Campo magnético creado por unha corrente

Campo creado por un condutor recto
• A corrente que circula por un condutor recto
e largo crea ao seu redor un campo
magnético
• As liñas de forza son circunferencias
concéntricas, cuxo centro é o condutor
• O sentido das liñas de forza é o de xiro dun
parafuso (dextróxiro) que avance no
sentido de corrente
• O vector B en calquera punto é tanxente á
liña de forza
• A intensidade do campo magnético
depende de:
• A intensidade de corrente: canta máis intensidade
de corrente, maior campo magnético
• A distancia: A maior distancia, menor campo
magnético
Campo creado por unha espira de corrente
• O campo no espazo entre
dous condutores rectos é a
suma dos campos
producidos por cada un
deles B2
• Se as correntes son
opostas, os campos
súmanse B1

I2

I1
B
Campo creado por unha espira de corrente
• Se poñemos pequenos anacos
de pares de condutores
I
paralelos un acontinuación de
outro podemos formar unha
figura pechada de condutor, ou
espira
• Cando circula unha corrente,
cada un destes anacos suma o
seu campo co de enfronte, B
resultando que o campo no
interior é a suma de todos eles,
e por tanto, moito maior que o
producido por un condutor recto B
• Este efecto é independente da
forma da espira

I
 Campo creado por unha espira de corrente
• A espira presenta unha
cara sur pola que entran
as liñas de forza, e unha
cara norte, pola que saen Cara
• Compórtase como un Sur S
imán N Cara
• O campo creado é B Norte
perpendicular ao plano
da espira e o sentido, o
de avance dun parafuso
(dextróxiro) que xire I
como a corrente

B
I
 Campo no interior dun solenoide
• Podemos tomar un solenoide
como unha sucesión de
espiras unha a continuación
de outra
• Se as espiras están i
apertadas, a dispersión de
campo entre elas é mínima,
e o solenoide compórtase,
visto dende o exterior, como Regla mnemotécnica:
Se facemos xirar un parafuso no
un dipolo perfecto cun polo sentido do N, sae do papel, e no
sentido do S, entra nel. Igual lles
Norte (por onde saen as ocorre ñas liñas de forza nos
liñas de forza) e un polo Sur polos N e S

(por onde entran)

 Campo no interior dun solenoide
• O sentido do campo é o
I
de avance dun
parafuso que xire como
a corrente
• Tamén pode usarse a
B
regra da man dereita
i

Fórmula:
O campo no interior é
uniforme. Se N é o número
de espiras e l a lonxitude

N
B   I
l
μ é a permeabilidade do
material
 Hendrik
Antoon
Lorentz

Forza exercida por un campo magnético

Forza sobre unha corrente
B
• Un condutor que transporta
unha corrente I no seo dun
campo B experimenta unha
forza F (chamada forza de
F I
Lorentz)
• O vector F é perpendicular
ao plano definido pola
corrente e o campo e o
sentido é o de avance dun
parafuso que se rosque de I
cara a B
• Para determinar a dirección
e o sentido dos vectores
tamén podes empregar a
regra da man esquerda
como se indica na figura
Forza sobre unha espira de corrente
• Nunha rexión do espazo
temos un campo
magnético B vertical
B
I

I
I

• Colocamos aí unha espira

pola que circula unha
corrente, e que pode xirar
sobre un eixo horizontal
Forza sobre unha espira de corrente
• Analizamos por
separado o efecto sobre
B os 4 lados da espira

I
F B

I
I

• As forzas que actúan

I sobre os lados
perpendiculares ao eixo
son iguais e contrarias,
e están sobre a liña do
eixo, polo que se anulan
Forza sobre unha espira de corrente
• Nos lados paralelos ao
B
eixo, as forzas son iguais
F e contrarias, pero as liñas
I de actuación están
separadas
B
I
I
F

I
F F
Forza sobre unha espira de corrente
B F • O par de forzas produce un
xiro da espira en torno ao seu
d eixo
• A distancia entre as rectas de
F
actuación das forzas é o brazo
do par (d)
F • O par de forzas, ou torque é
B   F·d
• A medida que a espira xira, o
d máx brazo do par varía
• O par máximo prodúcese
F cando a espira está vertical
(paralela ao campo), xa que o
brazo alcanza o valor máximo
B
• Cando a espira chega á
posición perpendicular ao
campo (horizontal), as forzas
F F son coplanarias, e o par é 0,
d=0
por ser d = 0, alcanzando unha
posición de equilibrio e
Forza sobre unha espira de corrente
• Dende outro punto de vista,
podemos interpretar o
fenómeno como a
interacción do campo
B magnético exterior co
Campo da espira
producido pola espira, que
B I BB
Campo da espira
Campo
tratará de alinearse con el
Campo
exterior
exterior

I N
I
N

II
S

II
 Michael Faraday

Indución magnética
Fluxo magnético
• É unha medida da cantidade
de campo magnético que
atravesa perpendicularmente
B unha determinada superficie
pechada
• Defínese como o produto do
S campo magnético (B) pola
superficie (S) perpendicular ao
mesmo
• A unidade SI é o Weber (Wb)

1 𝑊𝑏=1 𝑇 ·1 𝑚 2
Lei de Faraday
• Establece que cando se produce unha
variación no fluxo que atravesa unha espira,
aparece nesta unha corrente inducida
• A forza electromotriz que produce esa
corrente vale

𝛥𝜙
𝐸=−
𝛥𝑡
• De aquí extraemos que
• Se en lugar dunha
• A fem inducida é proporcional á
soa espira temos un
velocidade de variación do fluxo,
bobinado de N
non ao fluxo en si
espiras,
• A fem inducida fai oposición á
variación de fluxo (Lei de Lenz), (signo
𝛥𝜙
negativo da expresión)
𝐸=− 𝑁
𝛥𝑡
Lei de Lenz
S
• A lei de Lenz establece que movemento
o sentido da corrrente N
inducida é tal que produce Campo do imán
un campo que se opón á
variación de fluxo que a Campo I
inducido corrente
orixinou (signo negativo da inducida
lei de Faraday)
• Por exemplo, se movemos
S
un imán respecto dunha movemento
espira, indúcese nesta unha N
corrente de sentido tal que
Campo do imán
o campo producido se
opoña a ese movemento Campo
inducido
I
corrente
inducida
Lei de Lenz
• Caída dun imán por un tubo
metálico S

Campo do imán

Campo
inducido
 Principio físico da indución
• A explicación física da indución é a
seguinte:
• Sempre que un condutor corte liñas
de forza, producirase nel un
movemento lonxitudinal de cargas
por efecto da forza de Lorentz
(acción sobre cargas en movemento) Fuerza
electromotriz

• Se ese condutor forma parte dun

circuíto pechado, ese movemento de
cargas establece unha corrente
• Toda corrente ten que estar orixinada
por unha fem. A lei de Faraday
cuantifica esa fem en función da
velocidade de variación de fluxo
Indución nunha bobina que pasa a través
dun campo magnético
• Cando unha espira (ou

v
unha bobina) pasa por
N unha rexión na que
existe un campo
magnético, indúcese
nela unha corrente
S
• Este é o principio de
B
diversas máquinas, tales
como o motor de
indución
v
Fórmula:

E  B·L·v L
Indución nunha bobina que pasa a través dun
campo magnético
• A fem indúcese nos
condutores verticais que
cortan as liñas de forza
• O sentido da corrente ven
N
dado pola variación de fluxo e
a lei de Lenz

• Cando a espira entra, o fluxo

v S
aumenta. A corrente é tal que
o campo inducido se opón a B
B
• Cando sae, o fluxo diminúe. O
campo inducido súmase a B.
A corrente inducida cambia de
sentido
Indución nunha bobina que pasa a través dun campo
magnético

v
N S
a) b)

• Aquí vemos o fenómeno dende outro

ángulo que o ilustra de forma moi
gráfica
v a) o movemento induce unha corrente
N S b) A corrernte inducida xera un campo
c) O campo inducido interacciona co
campo orixinal e o campo resultante
semella unhas gomas que impiden o
movemento da espira

c)
Indución nunha bobina que xira no seo dun
campo magnético • Cando se fai xirar unha espira
(ou unha bobina) no seo dun
campo magnético indúcese nela
unha corrente
N • A fem indúcese nos condutores
ω horizontais ao cortaren as liñas
de forza
S • O sentido da corrente ven dado
pola variación de fluxo e a lei de
B
Lenz

• Este é o principio do alternador

 Indución nunha bobina que xira no seo dun
campo magnético

ω
S N h· cos θ S
h
h l

• O xiro da espira a velocidade

constante produce unha fem
senoidal
Fórmula:

E  B·S ·
Indución nunha bobina que xira no seo dun
campo magnético
• Cando o fluxo diminúe, a fem é positiva e viceversa (lei de Faraday)
• Cando o fluxo é 0 (posición horizontal), a fem toma o valor máximo
• Na posición vertical o fluxo é máximo e a fem é nula
Indución mutua
• Pódese variar o fluxo que atravesa
unha bobina sen movemento,
variando o valor do campo
• Para elo dispoñemos outra bobina
(bobina 1, indutora) á que aplicamos
unha corrente variable
• Esta corrente variable crea un campo
variable que afeta á bobina 2
• A variación de fluxo na bobina 2
produce nela unha fem inducida
• Electricamente dicimos que entre as
dúas bobinas se establece unha
indución mutua (M)

• Este é o principio do transformador

• Na práctica ambas as dúas bobinas
arróllanse sobre o mesmo núcleo
magnético para concentrar o fluxo
 Autoindución
i aplicada
• Cando se fai circular unha corrente por
unha bobina, prodúcese un campo
B magnético, B
• A bobina é atravesada por un fluxo
magnético: o seu propio fluxo, Φ
i inducida • Se a corrente aplicada é variable, o fluxo
tamén, polo que se induce unha corrente
que se opón a tal variación:
• O campo B é debido á corrente
resultante
Saber + • Este fenómeno coñécese como
Cando aplicamos unha corrente
variable a unha bobina, autoindución
aparece unha reacción nela
que se opón non á corrente en
• A corrente autoinducida é orixinada por
si, como fai unha resistencia,
senón ás variacións desa unha fem que chamamos forza
corrente, que orixinan contraelectromotriz (fcem), que aparece
variacións no fluxo. Esa en todo tipo de bobinas, como as das
oposición é a fcem
máquinas rotativas e transformadores
Coeficiente de autoindución
i aplicada
• Para cuantificar o fenómeno da autoindución
emprégase o coeficiente de autoindución L,
B que ven dado por
N
L
I
i inducida • A unidade é o Henrio (H)
Saber + • Aos compoñentes eléctricos que presentan
A bobina almacena enerxía en forma de autoindución chamámoslles normalmente
campo magnético. A corrente orixina un fluxo
magnético no interior da bobina; a densidade indutancias
dese fluxo determina o valor do campo. O
campo almacenado presenta unha inercia
ante as variacións de corrente • A fcem
Un condensador almacena enerxía en forma
inducida obtense pola lei de Faraday
de campo eléctrico. A tensión que lle d
aplicamos introduce unha carga, e a E  N
densidade desa carga determina o valor do dt
campo eléctrico. O campo almacenado substituíndo Φ da fórmula anterior
presenta unha inercia ante as variacións de
tensión dI
Se observamos a fórmulas do condensador, E  L
e da bobina, podemos apreciar as similitudes dt
entre as magnitudes asociadas
Q N
C  L
V I
 John
Hopkinson

Propiedades magnéticas da
materia
Permeabilidade magnética
• Na montaxe da figura a corrente
variable aplicada produce un campo
variable no anel.
• Este campo é medido con axuda do
galvanómetro conectado á bobina
vermella auxiliar
• O campo no interior do anel ten o
valor estudado para un solenoide: B
NI
B
l
• μ é unha propiedade do material do
anel chamada permeabilidade
magnética

Saber +
O xerador non ten porqué ser de corrente
alterna. Úsase así unicamente para medir o
campo facilmente
Permeabilidade magnética
• Facemos unha primeira medida
sen núcleo. Neste caso
NI
B0   0
l
• μ0 é a permeabilidade do aire,
practicamente igual á do baleiro: B0
 0  4 ·10 7

• Introducimos un anel do material

estudado dentro do mesmo
bobinado e aplicamos a mesma
intensidade. Neste novo caso,
NI
B
l
Permeabilidade magnética
• A diferenza entre os campos
obtidos nos dous experimentos
depende da capacidade que teña
o material do núcleo de aloxar
fluxo magnético, é dicir, do
permeable que sexa ao fluxo
magnético
• Por iso esa propiedade dos
materiais chámase
permeabilidade
Excitación magnética
• Segundo o visto, o campo magnético B
creado pola corrente nun solenoide
depende
• das súas características construtivas
(número de voltas e dimensións: N, l)
• da corrente, I
• do comportamento do material do
núcleo, μ
• Para o estudo das máquinas eléctricas
necesitamos unha magnitude que nos
indique o intenso que é o campo, pero que
non dependa do material
Excitación magnética
• Esta magnitude é a excitación magnética
ou intensidade magnética H

B
H 

• Tendo en conta que para o solenoide

N
B I
l
• Temos que
N
H  I
l
• A unidade de H é o A/m, ou mellor, o
Av/m (amperio-volta por metro), que é o
que normalmente se emprega
Excitación magnética
• Con obxecto de separar a influenza do
material do núcleo sobre o campo total no
interior do solenoide, podemos razoar a
experiencia descrita dicindo que dito campo é
a suma dun campo orixinado pola corrente
(B0) máis un campo adicional consecuencia
da imantación do material do núcleo (BM)
B  B0  BM

• Isto quere dicir que se non tivera núcleo,

teríamos que aumentar a corrente do
solenoide nunha cantidade IM para obter o
mesmo campo que co núcleo.
• Este incremento de corrente IM tería o
mesmo efecto sobre o campo que a
imantación do material do núcleo
• IM denomínase corrente magnetizante
Excitación magnética
Saber +
• Como
B  B0  BM
• Podemos poñer

B  0 H  0 M
• M é a magnetización do material, unha
magnitude vectorial coas mesmas unidades
que H
• Segundo o anterior, o campo B consta de 2
partes:
• Unha debida ás correntes de condución
(corrente aplicada), definida pola
excitación magnética H
• Outra debida ao material, definida pola
magnetización M, responsable da
imantación do material
Comportamento magnético dos materiais
• Segundo o comportamento ante o
campo magnético podemos
distinguir 3 tipos de materiais:
• Se μ<μ0  diamagnéticos.
Para unha mesma corrente de
excitación, B<B0
• Se μ>μ0  paramagnéticos.
Para unha mesma corrente de
excitación, B>B0
• Se μ>>μ0  ferromagnéticos.
Para unha mesma corrente de
excitación, B>>B0.
• Estes últimos son os que nos
interesan para o estudo das
máquinas
Materiais ferromagnéticos
• Os materiais ferromagnéticos
presentan a propiedade de estar
formados por imáns microscópicos
• Un corpo deste material ten os
microimáns orientados ao chou, de
xeito que o campo magnético total é
nulo
• Cando sometemos a ese corpo á
acción dun campo magnético
externo, todos os microimáns
tenden a orientarse na dirección
dese campo
• Dicimos que o corpo está
magnetizado
Materiais ferromagnéticos
• O campo resultante é a
suma do campo exterior
máis o debido aos
devanditos microimáns
• Isto explica porqué para
unha mesma excitación Ferro
magnética, o campo nun
material ferromagnético é
máis intenso que no baleiro
ou no aire
• É dicir, explica o motivo da
alta permeabilidade destes Ferro
materiais magnetizado
Materiais
ferromagnéticos
• Partindo dun corpo de material
ferromagnético:
• Aplicamos un campo
magnético: os microimáns
oriéntanse segundo a dirección
dese campo
• Retiramos o campo: non todos
os microimáns volven á súa
posición orixinal
• Queda un magnetismo
remanente e o corpo queda
imantado de forma permanente
 Materiais ferromagnéticos: curva de
magnetización
B • É a representación gráfica do
μferromagnéticos campo B en función da
excitación magnética H
• Vimos anteriormente que
B  0 H  0 M

• No baleiro e nos materiais

μparamagnéticos
diamagnéticos e para-
μ0 magnéticos, a permea-bilidade é
constante, e independente da
μdiamagnéticos excitación H
• Por tanto, a magnetización M (e
tamén o campo B) é
H proporcional á excitación H
Saber + • Nos materiais ferro-magnéticos
A pendente da gráfica indica a a permea-bilidade varía segundo
permeabilidade. Observa que nos materiais a excitación, polo que a gráfica
ferromagnéticos é moito maior que no resto de magnetización é curva
 Materiais ferromagnéticos: curva de
magnetización
B • A curva de magnetización
c presenta varias zonas:
b • Tramo oa: a
permeabilidade é similar
á doutros materiais
• Tramo ab: zona liñal. A
permeabilidade é alta e
sensiblemente
constante
• Tramo bc: zona de
a saturación. A
permeabilidade é
o
H practicamente nula
• A parte final da zona liñal é
a que se aproveita na
práctica nas máquinas
Circuítos magnéticos
• Como as liñas de indución son
pechadas, é interesante facer
unha analoxía entre o fluxo
magnético e a corrente
eléctrica
• Podemos definir un circuíto
magnético nunha máquina
como o espazo ocupado polo
fluxo magnético
• Este é o circuíto magnético
máis simple
Circuítos magnéticos
• Lembrando que para un solenoide
N
B I
l
• O fluxo será
N
  B·A   I ·A
l
• Se o escribimos así N ·I

l
·A
• Podemos comparar esta fórmula coa Lei de Ohm para un
circuíto eléctrico V
I 
R

•   N ·I que
e obtemos
l é a forza magnetomotriz, equivalente á fem

 ·A é a relutancia, equivalente á resistencia


 é o fluxo magnético, equivalente á corrrente.
Esta expresión coñécese como Lei de
Hopkinson
Circuítos magnéticos
• Con esta analoxía podemos asimilar circuítos magnéticos aos
correspondentes circuítos eléctricos e resolvelos como se se
tratase de asociacións de resistencias
• Podemos atopar:

• Circuíto serie
Circuítos magnéticos
• Con esta analoxía podemos asimilar circuítos magnéticos aos
correspondentes circuítos eléctricos e resolvelos como se se
tratase de asociacións de resistencias
• Podemos atopar:

• Circuíto paralelo
Circuítos magnéticos
• Con esta analoxía podemos asimilar circuítos magnéticos aos
correspondentes circuítos eléctricos e resolvelos como se se
tratase de asociacións de resistencias
• Podemos atopar:

• Circuíto mixto
Perdas por histérese
• Nos materiais ferromagnéticos
preséntase un fenómeno
chamado histérese
• Cando aplicamos unha excitación
magnética a unha peza de
material ferromagnético partindo
de 0, o campo adquirido ven
determinado pola curva de
magnetización (traxectoria OC)
• Se agora imos diminuíndo a
excitación, o camiño de volta é
distinto (traxectoria CD)
• Cando a excitación chega a 0
(punto D), a peza queda cunha
imantación remanente, como xa
vimos (o valor de B é distinto de 0)
Perdas por histérese • Para conseguir un campo nulo hai
que aplicar unha excitación en
sentido contrario (punto E) que
neutralice a magnetización
remanente
• Seguimos aumentando a excitación
negativa ata un valor igual que o
acadado no punto C (punto F)
• Se agora diminuímos a excitación
negativa ata 0, o material queda cun
magnetismo remanente, igual que
ocorreu antes no punto D, pero neste
caso, en sentido contrario (punto G)
• Para anular esa imantación debemos
aplicar unha excitación no mesmo
sentido que ao principio ata chegar
a un valor 0 do campo (punto I)
• Se seguimos agora aumentando a
excitación, chegamos de novo ao
punto C, pechando o ciclo de
histérese
Perdas por histérese
• A magnetización nun e noutro
sentido ten lugar cando
aplicamos unha corrente alterna
a un bobinado con núcleo
ferromagnético
• Este proceso produce una
Baixas perdas reorientación constante dos
Adecuado para máquinas
microimanes que contén o
núcleo ferromagnético, o que
ocasiona un quecemento do
mesmo, e por tanto, unha perda
de enerxía
• A enerxía perdida por este
motivo é proporcional á área
encerrada polo ciclo de
Altas perdas, alta remanencia
Adecuado para imáns permanentes
histérese
Perdas por correntes de Foucault
• Temos un bobinado arrollado sobre un
núcleo de material ferromagnético como o
ferro que está sometido a un fluxo
variable, orixinado, por exemplo, por unha
corrente alterna
• A variación do fluxo produce todo ao
longo do circuíto magnético correntes
Leon
Foucault
perpendiculares ao fluxo
• Nun núcleo macizo, estas correntes son
moi grandes, xa que a resistencia é moi
pequena
• Chámanse correntes en remuíño,
correntes parásitas ou correntes de
Foucault (en inglés, eddy currents)
• Isto orixina o quecemento do ferro, e é
empregado, xunto co efecto da histérese
no quecemento por indución
• Nas máquinas é un efecto prexudicial, xa
que supón unha perda importante de
enerxía
Perdas por correntes de Foucault
• A redución destas correntes
conséguese aumentando a
resistencia eléctrica do núcleo
• Tendo en conta que a resistencia
eléctrica dun material é
l
R
S

• a solución habitual consiste en

empregar chapas apiadas en lugar
dun núcleo macizo (as chapas
deben estar illadas, normalmente
con verniz)
• Deste xeito temos unha corrente
independente en cada chapa, e
moi pequena, xa que como a
sección tamén é moi pequena, a
resistencia é moi grande