5 БАП.

СУД- ҲУҚЫҚ СИСТЕМАСЫН ЖАҢА

ТИЙКАРДА ҚУРЫЎ.
5.1. Ҳуқықый ғәрезсизликти тәмийнлеўге
қаратылған ис-ҳәрекетлер: миллий суд-ҳуқық
системасына фундаменттиң қойылыўы.
 Өзбекстан Республикасы
Конституциясының
107-статьясының 1-бөлими,

«Өзбекстан Республикасында суд системасы бес жыл мүддетке

сайланатуғын Өзбекстан Республикасы Конституциялық суды,
Өзбекстан Республикасы Олий суды, Өзбекстан Республикасы
Олий хожалық суды, Қарақалпақстан Республикасы
пухаралық ҳәм Жынаят ислери бойынша олий судлары,
Қарақалпақстан Республикасы хожалық судынан, сол мүддетке
сайланған пухаралық ҳәм жынаят
ислери бойынша районлар ара, район, қала судлары, әскерий
ҳәм хожалық судларынан ибарат» .
 миллий ҳуқық дүзилиси болып,
жәмийеттеги ҳуқық
Ҳуқық системасы
нормаларының белгили
бир бөлимлерге бөлиниўи.

Оның дүзилисинде нормалар,

Түрли
институтлар, жәрдемши институтлар
ҳуқық тараўларынан
(суб институтлар), тараўасты ҳуқықлар
ибарат
ажыралып, өз гезегинде, тараўдың
улыўма ҳәм арнаўлы бөлимлерин
қурайды

ҳәр бири өзиниң предметине, сол предмет мазмунын

қурайтуғын қатнасықларды тәртипке салыў усылына ийе.
 Ҳуқық системасы

массалық ҳуқық. жеке ҳуқық

жәмийет ҳәм оның ағзалары,

қурамына тәреплердиң
мәмлекетлик уйымлар ҳәм
тең ҳуқыққа ийе болған
шөлкемлердиң мәплерин
қатнасықларын тәртипке
әмелге асырыўға қаратылған
салыўшы нормалардан
ҳәм бир тәрептиң
қуралған
екинши тәрепке бойсыныўға
тийкарланған ҳуқық
нормаларынан қуралған.

екеўине де тəн болған нормалардан ибарат

болған комплексли ҳуқық нормалары.
 ҲУҚЫҚ СИСТЕМАСЫ

Массалық ҳуқық Жеке ҳуқық

Конституциялық ҳуқық Пуқаралық ҳуқықы

Ҳәкимшилик ҳуқық Шаңарақ ҳуқықы

Финанс ҳуқықы Мийнет ҳуқықы

Салық ҳуқықы Халық аралық жеке ҳуқық

Жынаят ҳуқықы Хожалық процессуал ҳуқықы

… …

КОМПЛЕКСЛИ (МАЖМУАВИЙ) ҲУҚЫҚ

Экология ҳуқықы

Жер ҳуқықы

Банк ҳуқықы

Аўыл-хожалық ҳуқықы

Исбилерменлик ҳуқықы
 5.2. «Мәмлекетлик тил ҳаққында»ғы Нызам
суд-ҳуқық системасындағы жаңаланыўлардың басланыўы.
Өткен әсирдиң 80-жылларының орталарына келип СССР.да күшейген кризис халаты
мәмлекеттеги барлық тараўларын қамтып алды. КПСС.тиң күтилип атырған
нәтийжелерди бермей атырған экономикалық сиясаты пүткил социаллық-сиясий
системасының кризиске ушыраўына себеп болды.

1985-жылдың бәҳәринде КПСС Орайлық Комитетиниң апрель Пленумы Совет жәмийетин

қайта қурыў, оның барлық тараўларында түптен жаналаныўлар ҳәм өзгерислер жасаў
жолы жәрия етилди. Қайта қурыў Совет жәмийетин раўажландырыўдың объектив
зәрүрлиги сыпатында баҳаланды. Қайта қурыўдың қурам бөлеги жəмийетлик турмысты
демократияластырыў екенлиги белгиленди.

Бирақ булардың барлығы қуры риторика ҳәм декларация болып, ҳеш қандай әмелий
нәтийже бермеди. Керисинше олар совет жәмийетиниң түп тийкарынан әдилсизлик
негизине қурылғанлығын, раўажланыўға қәбилетсиз екенин әшкара етип қойды.

Мысалы: егер, совет суд ҳуқық системасын алатуғын болсақ, ол инсанды қорғаўшы
уйым емес, керисинше бюракратиялық дүзим қолындағы инсанлар ҳәм халықларды
езиў қуралы, репрессив машинаға қалған еди.
Аўқам қурамына кирген Республикаларда өзликти аңлаў,
тил, мәденият, тарийх ҳәм келешекке терең нәзер салыў,
инсан ҳуқық ҳәм еркинликлерин ҳәр бир нәрседен үстин
қойыўға болған умтылыўлар күшейип барды.

Өзбекстанда кең тартысыўларға себеп болған машқалалардан бири, өзбек

тилине мәмлекетлик тил статусының берилиўи мәселеси болды.

XI-шақырық Өзбекстан ССР Олий Кенгаши XI-сессиясында 1989-жыл 21-октябрьде

«Өзбекстан ССРының Мәмлекетлик тил ҳаққында»ғы Нызамы қабыл етилди.
Нызамның 1-статьясы 1-бөлимине муўапық өзбек тили мәмлекетлик тил статусын алды.
 «Өзбекстан ССРының
мәмлекетлик
тил ҳаққында»ғы Нызамының

4-статьясы 5-статьясында
1-бөлимин (1-бөлим)

«Өзбекстан ССРы мәмлекет ҳәкимияты

«Өзбекстан Республикасында ислеўши
хәм басқарыў уйымлары жумысларында
мәмлекетлик ҳәкимият ҳәм басқарыў
съезд, пленум, қурылтай, сессия,
уйымлары басшылары өз хызмет
конференция, мәжилис ҳәм кеңеслер
ўазыйпаларын орынлаў ушын
республиканың мәмлекетлик тилинде
Республика мәмлекет тилин
алып барылады ҳәм аудармасы
жетерли дәрежеде билиўи шәрт».
тәмийинленеди».

Бул статьялар Өзбекстанда мәмлекетлик ҳәкимият

уйымлары өз жумысларын мәмлекет тилинде
жүргизиўи лазымлығы көрсетилген
 «Өзбекстан ССРының мәмлекет тили ҳаққында»ғы
Нызамының

Өзбекстан ССРында судлаў, өзбек, қарақалпақ тиллеринде

яки усы жердеги көпшилик халықтың тилиндеалып
10-статьясы барылады. Суд ислери алып барылып атырған тилди судта
қатнасыўшы адамлар билмеген жағдайда, бул адамларға
дилмаш арқалы иске тийисли материаллар менен толық
танысыў ҳәм суд ислеринде қатнасыў ҳуқықы ҳәмде судта
ана тилинде сөйлеў ҳуқықы тәмиийнленеди. Өзбекстан
ССРында мәмлекет судялары мекемелеринде, кәрханалар,
шөлкемлер ортасындағы хожалық даўларын көрип шығыў,
шешиўде өзбек тили қолланылады. Зәрүрлик болғанында
хожалық даўлары миллетлерара қатнасық тилинде ҳәм
қарап шығылыўы мүмкин. Өзбекстан ССРы ҳәм басқа
Республикалар кәрханалары, шөлкемлери ҳәм мекемелери
ортасындағы хожалық даўлары көрип шығыў, шешиўде ҳәм
миллетлерара қатнасық тили қолланылады
«Мәмлекетлик тил ҳаққында»ғы
нызамның қабыл етилиўи

еле СССР бар ҳәм тоталитар дүзим өз

өмирин жасап болмаған еди.

ғәрезсизлик жылындағы әҳмийетли қәдемлерден

бири ҳəм əҳмийетли тарийхый ўақыялардан
бири болды

миллетимиздиң өзлигин аңлаўының өсиўи ҳәм

республикада миллетлерара бирликтиң сақланып
қалыўы ушын жүдә үлкен әҳмийетке ийе болды
 МӘМЛЕКЕТ ҲӘКИМИЯТЫ

МӘМЛЕКЕТ ҲӘКИМИЯТЫНЫҢ БӨЛИНИЎ

ПРИНЦИПЛЕРИ

НЫЗАМ АТКАРЫЎШЫ
ШЫҒАРЫЎШЫ ҲӘКИМИЯТ СУД ҲӘКИМИЯТЫ
ҲӘКИМИЯТ

ПАРЛАМЕНТ ҲҮКИМЕТ СУД СИСТЕМАСЫ

Өзбекстанда Президентлик институтының енгизилиўи.

XII-шақырық Өзбекстан ССРы Олий Советиниң I-сессиясы

әҳмийетли сиясий ҳүжжетти – Өзбекстанда Президентлик
басқарыўын енгизиў ҳаққындағы қарарын қабыл етти.
 Президентлик институти фаолиятининг шаклланиш даври

Давлат бошлиғи ва давлат ҳокимияти органларининг келишилган ҳолда фаолият юритишини ҳамда
ҳамкорлигини таъминлайди.
Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари, Конституция ва қонунлар кафили.
1990 йил 24 март – Президент лавозими жорий этилди.
1991 йил 18 ноябрда “Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови тўғрисида”ги Қонун қабул
қилинди ва унга 1997 йил 26 декабрда, 1999 йил 19 августда , 2003 йил 24 апрелда,2007 йил 11
апрелда ўзгартиш ва қўшимчалар киритилди.
1991 йил 29 декабрь –Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти сайланди.
1995 йил 26 март – И.А.Каримовнинг ваколатларини 1997 йилдан 2000 йилга қадар узайтириш бўйича
референдум ўтказилди.
2000 йил 9 январь – Президент сайловида И.А.Каримовнинг (91.9 фоиз)ғалабаси.
2002 йил 22 январда ўтказилган референдум якунларига кўра, Ўзбекистон Республикаси
Президентининг ваколат муддати 5 йилдан 7 йил қилиб ўзгаритирилди.
2007 йил 23 декабрда Президент сайловида тўртта номзод ичидан И.А. Каримов ғалаба қозонди (88.1
фоиз).
Мамлакат Қуролли Кучларининг Олий Бош қўмондони (93-модданинг 20-банди).

Ўзбекистон Республикаси Миллий хавфсизлик хизматини тузади (93-модданинг 24- банди).

Ваколати тугаши муносабати билан истеъфога чиққан Президент умрбод Сенат аъзоси лавозимини
эгаллайди.
 Басқарыў формасы

Монархия Республика

Шекленген Парламентлик
монархия республика

Шекленбеген Президентлик
монархия республика
Аралас
республика
♦ Президентлик республика – бунда президент мəлим бир
мүддетке халық тəрепинен сайланып, парламент разылығы
менен ҳүкиметти дүзеди ҳəм оны тарқатып жибериў
ҳуқықына ийе

♦ БМШ не 192 мəмлекеттен 142 сине Президент лауазымы

болып олардын копшилиги Президентлик Республикалар
 Өзбекстан ССР
Президенти ол яки бул
себеплерге көре өз
ўазыйпаларын
орынлаўды даўам
еттире алмаса.

Президенттиң
ўазыйпалары
Вице– президент 3 айлық мүддет ишинде
мойнына жукленеди

Буның имканы болмаған

жағдайда Өзбекстан ССР
Жоқарғы Советиниң Өзбекстан ССРның жаңа
баслығы мойнына Президенти сайланады.
жүкленеди.
 ПРОКУРАТУРА

Нызамлардың анық орынланыўы

үстинен жоқары дәрежеде қадағалайды

Нызамлардың бир түрде орынланыўы

үстинен жоқары дәрежеде қадағалайды

Өзбекстан ССРнын прокуратура уйымлары

Баслық Ким тайынлайды? Ўәкиллик мүддети

Өз ССР Жоқарғы Совети

(СССР Бас прокуроры менен
Өз ССР Прокуроры келисилген ҳалда Өз ССР
Президенти усынысы
тийкарында )
Қарақалпакстан АССР Қарақалпақстан АССР
Прокуроры Жоқарғы Совети
(Өз ССР Прокурорының Прокуратур
Өзбекстан ССР Президенти а уйымлары өз
менен келисилген усынысқа ўәкилликлерин
көре) әмелге
5
асырыўда тек
Область прокуроры Өзбекстан ССР Прокуроры
Өзбекстан ССР
Район прокуроры Прокурорына
Қала прокуроры бойсынады.
 ӨЗБЕКСТАН ССР ҲҮКИМЕТИНИҢ ҚУРАМЫ

Уазирлер Уазирлер Уазирлер

Мекемесинин Мекемесинин Мекемесинин
Баслыгы Баслыгынын Баслыгынын Уазирлер
биринши орынбасарлары
орынбасары

Мамлекетлик комитетлердин Ири консернлердин Ири бирлеспелердин

баслыклары баслыклары баслыклары
 Өзбекстан ССР
П Р Е З И Д Е Н Т И
Уз ССР нызамларын имзалайды

Нызамға тийисли наразылықларды көби менен еки ҳәпте мүддет ишинде билдирип,
қайта додалаўға ҳәм даўысқа қойыў ушын Өзбекстан ССР Олий Кенгашка қайтарыўға хақлы.
Егер Өзбекстан ССР Олий Кенгаштиң даўысының үштен еки бөлиминен ибарат көпшилиги менен
илгери өзи қабыл еткен қарарды тастыйықласа, Өзбекстан ССР Президенти нызамды имзалайды.

Олий Кенгаш

Нызамшылық басламасы ҳуқықы нызам жойбарын Өз ССР Жоқаргы

Кеңесине қаратыў арқалы әмелге асырылады.
Нызамшылық басламасы ҳуқықы субьектлери

-Өзбекстан ССР халық депутатлары.

-Өзбекстан ССР Олий Кенгаш Баслығы
-Өзбекстан ССР Олий Кенгаш комитетлери
-Өзбекстан ССР Олий Кенгаш комиссиялары.
-Өзбекстан ССР Президенти
-Өзбекстан ССР Конституциялық бақлаў комитети
-Қарақалпақстан АССР атынан оның мәмлекет ҳәкимиятының жоқарғы органы
-Өзбекстан ССР Халық қадағалаў комитети
-Өзбекстан ССР Жоқарғы суды
-Өзбекстан ССР Прокуроры
-Өзбекстан ССР Бас мәмлекет судясы
-Өзбекстан ССР Тәбиятты қорғаў комитетинин баслығы
-Өзбекстан Кәсиплик аўқамлары Федерациясының Кеңеси
-Өзбекстан Республикасы Илимлер академиясы
 Өзбекстан ССР ПРЕЗИДЕНТИ
шығарыўы мүмкин болған
норматив – ҳуқықый ҳүжжетлер

Республиканың пүткил аймағында мәжбүрий күшке ийе:

ПƏРМАН ҚАРАР БИЙЛИК

орынланыўын Министрлер Кабинети тәминлейди

 Мәмлекетлик ҳәкимияттың бөлиниў принцплери.

жәмийетте әмелде жүзеге шығарылыўы, яғный ҳәкимиятлар

бөлиниўиниң әмелге асырылыўы ҳәр қандай мәмлекеттиң
демократиялық қәсийетин белгилейтуғын усыллардан бири.

Мәмлекетлик ҳәкимият уйымларының тең салмақлылығын ҳәм теңлигин тәмийнлейди.

Усы принцптиң унамлы, нәтийжели әмелге асырылыўы арқалы мәмлекетте
бирде–бир уйым яки шахс тәрепинен диктатура орнатылыўының алды алынады,
мәмлекет басқарыўы әмелге асырылыўының идиал тең салмақлығы
тәмийинленеди, мәмлекет уйымлардың нәтийжели ис алып барыўы ушын
имкан жаратады.

«Диктатура» сөзи латын тилинен

алынған болып «шекленбеген
ҳәкимият»мәнисин билдиреди
 IX-шақырық Өзбекстан ССР Олий Советиниң гезексиз
VI-сессиясында 1978 жылы 19 апрельде Өзбекстан ССР ның
Конституциясының (Тийкарғы Нызамы) қабыл етилген.

Бул Конституциясында мәмлекетлик

ҳәкимияттың бөлиниў принцпине муўапық
мәмлекетлик ҳәкимият нызам шығарыўшы
ҳәкимият, атқарыўшы ҳәкимият ҳәм суд
ҳәкимитяларынан екени ашық-айдын норматив
тийкарда белгиленип қойылмаған болсада,
Өзбекстан ССРында нызамлар шығарыўшы,
атқарыўшы ҳәм суд уйымлары бар болған.

«Өзбекстан ССРының мәмлекет тили ҳаққында»ғы Нызамының тийисли

статьяларына муўапық, мәмлекетлик ҳәкимият уйымлары өз жумысларын
ендиликте (Нызам күшке кирген күннен баслап) мәмлекетлик тилде алып
барылатуғын болды.
 Бул ҳүжжет депутатлар тəрепинен статьяма-статья,
бөлимбе–бөлим додаланды

кирисиў бөлиминде Өзбекстанның

Мәмлекетшилик қурылысындағы
1990 жыл 20 июньда тарийхый тәжирийбеси, үрип-әдет,
Республика Олий дәстүрлери ҳәр бир миллет өз тәғдирин
Совети тәрепинен
Ғәрезсизлик өзи белгилеў ҳуқықына ийе екенлигин
декларациясы атап өтилди.
қабыл етилген

Өзбекстанның ғәрезсизликке ерисиўинде

қойылған гезектеги әҳимийетли
адымлардан бири болды.
 5.4. Суд–ҳуқық системасың жаңаша тәртипте дүзиў тийкарлары

1990 жылы 20 июньда «Өзбекстан Республикасында Конституциялық

бақлаў ҳаққында» Өзбекстан Республикасының Нызамы қабыл етилди.

Мәмлекетлик уйымлар ҳәм жәмийетлик бирлеспелер ҳүжжетлериниң Өзбекстан Республикасы

Конституциясына, Қарақалпақстан Республикасында болса– Қарақалпақстан Республикасы
Конституциясына сай болыўын тәмийнлеў, шахстың Конституциялық ҳуқықы ҳәм еркинликлерин
Өзбекстан Республикасы халқының ҳуқықларын Қорғаў мақсетинде Өзбекстан Республикасында
Конституцион бақлаў енгизилди.

Өзбекстан Республикасында Конституциялық бақлаўды Өзбекстан Республикасы

Конституциялық бақлаў комитети, ал Қарақалпакстан Республикасында Қарақалпақстан
Республикасы Конституциялық бақлаў комитети әмелге асырады.

Өзбекстан Республикасы Олий Совети додалаўға

киритилген Өзбекстан Республикасы нызамлары
ҳәм басқа да ҳүжжетлердиң жобасын Өзбекстан
Республикасы Олий Совети тәрепинен қабыл Комитет
қылынған Өзбекстан Республикасы нызамлары
ҳәм басқа ҳүжжетлерди, Қарақалпақстан
Республикасы Конституциясының Өзбекстан
Республикасы Конституциясына сайлығына қарап шыққан.

сиясат ҳәм ҳуқық тараўы қәнийгелеринен комитет баслығы,

баслық орынбасары ҳәм Қарақалпакстан Республикасы ўәкилин қосып
есаплағанда комитеттиң 9 ағзадан ибарат етилип сайланды.
 1990 жылдың 1 ноябринде «Өзбекстан ССРында атқарыў ҳәм басқарыў
ҳәкимиятының дүзилисин жетилистириў ҳәм де Өзбекстан ССР Конституциясы
(Тийкарғы Нызам)ға өзгертиў ҳәм қосымшалар киргизиў ҳаққында» Өзбекстан
ССРының Нызамы қабыл етилди.

♦нызам шығарыўшы, атқарыўшы ҳәм суд ҳәкимиятын

бир-биринен қатаң айырмашылыққа ийе болыў;

♦мәмлекетлик уйымлар жумысында параллелшилик

ҳәм бир-бириниң жумысын тәкрарлаўға, бир уйымды
басқа уйымлардың ўзыйпасын орынлаўға шек қойыў
мақсетинде;

♦мәмлекет, хожалық ҳәм социал-мәдений қурылыстың

ҳәмме тараўларында интизам ҳәм тәртип
орнатыў әҳмийетли екенлигин есапқа алып

нызам қабыл
етилди.
 «Өзбекстан ССРды атқарыў ҳәм басқарыў ҳәкимиятының дүзилисин жетилистириў
ҳәмде Өзбекстан ССРы Конституциясы (Тийкарғы Нызам)ға өзгертиў ҳәм қосымшалар киргизиў
ҳаққында»ғы Өзбекстан ССРы Нызамы тийкарында және төмендеги реформалар әмелге асырылды:

Президентлик ҳәкимият пенен Министрлер Советиниң атқарыў-басқарыў

ҳәкимияты қосып жиберилди.

Өзбекстан ССР вице-президенти лаўазымы енгизилди .

Өзбекстан ССР Министрлер Советиниң Президиумы, Министрлер Советиниң

Баслығы, Министрлер Совети Баслығының биринши орынбасарлары ҳәм
орынбасарлары лаўазымы сапластырылды.

Министрлер Кабинети Баслығының мәмлекет-хожалық ҳәм социал-мәдений

қурылыстың тийкарғы белгилеўши жөнелислери бойынша биринши орынбасарлары,
орынбасарлары лаўазымлары енгизилди. Министрлер Кабинети Баслығының биринши
орынбасарлары ҳәм орынбасарларын, министрлер ҳәм комитетлер баслықларын
лаўазымына Президент тайынлаўы, соң олар Жоқарғы Совет тәрепинен
тастыйықланыўы белгиленди.

Республика ҳүкимети қурамына Министрлер Мекемесиниң Баслығының биринши

Орынбасары ҳәм орынбасарлары, министрлер,мәмлекетлик комитетлердиң
баслықлары ири концерн ҳәм бирлеспелердиң баслықлары кирди.
 Өзбекстан ССРының Конституциясы (Тийкарғы Нызам) 89-статьясының соңғы
бөлиминдеги «Өзбекстан ССР Министрлер Совети» деген сөзлер «Өзбекстан
ССР Министрлер Кабинети» деген сөзлер менен алмастырылды.

Өзбекстан ССР Конституциясы (Тийкарғы Нызам) 102-статьясының 8 ҳәм 9 бөлимлери:

«8) Өзбекстан ССР Президентиниң усынысына Тийкарланып Өзбекстан ССР
вице-президентиниң, Өзбекстан ССР Министрлер Кабинети Баслығының биринши
орынбасарлары, орынбасарлардың тайынланыўы, Өзбекстан ССР Министрлер
Кабинети қурамын ҳәм де оған киритилетугын өзгерислерди тастыйықлайды;
Өзбекстан ССР Президентиниң СССР Бас прокуроры менен келисилген усынысына муўапық
Өзбекстан ССР Прокурорының ҳәм оның орынбасарларын тайынлайды; 9). Өзбекстан ССР
Халық қадағалаў комитетиниң баслығын, Өзбекстан ССР Жоқарғы судын, сондай-ақ,
ўәлаятлар ҳәм Ташкент қаласы судларының судияларын сайлайды, Өзбекстан ССР
Бас мәмлекетлик суды, Өзбекстан ССР Тәбиятты қоргау мәмлекетлик комитетиниң баслығын
тайынлайды» деген редакциясында баян етиледи..

Өзбекстан ССР Конституциясы (Тийкарғы Нызам) 107-статьясының биринши бөлими

«Өзбекстан ССРы Жоқарғы Советинде нызам жойбарларын усыныў ҳуқықына ийе
шахслар көрсетилди.

Өзбекстан ССР Конституциясы(Тийкарғы Нызам) 109-статьясы төмендеги мазмунда болған

төртинши бөлим менен толтырылады: «Өзбекстан ССРы Жоқарғы Совети Президиумы
Өзбекстан ССР Жоқарғы суды, Қарақалпақстан АССР Жоқарғы суды, областлар, Ташкент
қаласы судлары судияларына қәнийге класслары берилди.

Өзбекстан ССР Конституциясы (Тийкарғы Нызам) ның 12–1 ҳәм 13–баплары 13–бапқа
бирлестирип, ол «Өзбекстан ССР Президенти ҳәм ҳүкимети» деп аталады.
 Өзбекстан ССР Конституциясы (Тийкарғы Нызам)ның 118–1–статьясы төмендеги
мазмунда болған екинши бөлим менен толтырылды: «Өзбекстан ССР Президенти
Өзбекстан ССРда жоқары атқарыўшы ҳәм басқарыў ҳәкимиятын әмелге асырады, бир
Ўақытта Министрлер Мекемесиниң Баслығы болады».

Өзбекстан ССР Конституциясы (Тийкарғы Нызам) 118–4–статьясының 4, 6, 7, 8–статьялары

төмендеги редакцияда баян етилди: «4) Өзбекстан ССР мәмлекет ҳәкимияты ҳәм басқарыў
уйымларының биргеликтеги ислерин тәминлейди: Өзбекстан ССР министрликлерин
ҳәм Өзбекстан ССР мәмлекет комитетлерин дүзеди ҳәм жуўмақлайды, соң Өзбекстан ССРы
Жоқарғы Советиниң тастыйықлаўына қояды»; 6) «Өзбекстан ССР вице-президентин,
Министрлер Кабинети Баслығының биринши орынбасарларын, орынбасарларын тайынлап,
соң Өзбекстан ССРы Жоқарғы Советиниң тастыйыклаўына усынады. Өзбекстан
ССРы Жоқарғы Советине Өзбекстан ССР Халық қадағалаў комитети баслығы, Өзбекстан ССР
Жоқарғы судының баслығы, Өзбекстан ССР Бас мәмлекетлик судя, Өзбекстан ССР
Прокуроры, прокурор орынбасарлары, Өзбекстан ССР Тәбиятты қорғаў комитетиниң баслығы
лаўазымларына кандидатларды усынады: усы лаўазымлы шахсларды ўазыйпаларынан азат
етиў ҳаққындағы Өзбекстан ССРы Жоқарғы Советине усыныслар менен киреди.
Өзбекстан ССР Жоқарғы судының баслығы буннан жырақ; халық депутатлары ўәлаят
кеңеслери, Ташкент қаласы кеңеси атқарыўшы комитети баслығы лаўазымына тайынлаў
ушын кеңеслердиң баслықлары менен келисилген ҳалда кандидатлар усынылады:» 7)
«Өзбекстан ССР Ҳүкимети ағзаларын лаўазымынан босатады ҳәм тайынлайды,
кейин ала Өзбекстан ССР Жоқарғы Советиниң итибарына усыныс етиледи» 8) «Өзбекстан ССР
нызамларын қол қояды: нызамға байланыслы наразылықларды көби менен еки ҳәпте мүддет
ишинде билдирип, қайта додалаўға ҳәм даўысқа қойыў ушын Өзбекстан ССР Жоқарғы Советине
қайтарыўға хақлы.
 Өзбекстан ССР Конституциясының 118-6 статьясы төмендеги редакцияда баян етиледи:
«118-6 статья. Өзбекстан ССРы Президенти Өзбекстан ССРы Конституциясы ҳәм Өзбекстан
ССРы нызамлары тийкарында ҳәмде оларды орынлаў жүзесинен Республиканың пүткил
Террриториясында мәжбүрий күшке ийе болған пәрманлар, қарарлар ҳәм бийликлер
шығарады»

Өзбекстан ССР Конституциясының 118-9 статьясы төмендеги редакцияда баян етиледи:

«118-9 статья. Егер Өзбекстан ССРы Президенти ол яки бул себеплерге көре өз ўазыйпаларды
орынлаўды даўам еттире алмаса, Өзбекстан ССРы жаңа Президенти сайлаўы 3 айлық
мүддет ишинде өткизилиўи керек. Бул дәўирде Президенттиң ўазыйпалары Вице-президент
жуўапкершилигине, буның имкәнияты болмаған жағдайда Өзбекстан ССРы Жоқарғы
Советиниң Баслығы жуўапкершилигине жүкленеди»

Өзбекстан ССР Конституциясының 120-статьясы төмендеги редакцияда баян етиледи:

«120-статья. Өзбекстан ССРы ҳүкимети, Өзбекстан ССР Президенти, Вице-президенти,
Министрлер Кабинети Баслығының биринши орынбасарлары ҳәм орынбасарлары,
Өзбекстан ССР министрлер, Өзбекстан ССР мәмлекетлик комитетлериниң баслықлары,
ири концерн ҳәм бирлеспелер басшыларынан ибарат болады. Қарақалпақстан АССРы
Министрлер Советиниң Баслығы лаўазымына көре Өзбекстан ССР Ҳүкимети қурамына киреди.
Өзбекстан ССР Президентиниң тапсырмасына муўапық, Өзбекстан ССР Вице-президенти
Министрлер Кабинетине басшылық қылады ҳәм оның жумысын шөлкемлестиреди.
Өзбекстан ССР Ҳүкиметиниң ўәкиллиги ҳәм ўазыйпалары Өзбекстан ССРы ҳүкимети
ҳаққындағы реже менен белгиленеди». Ҳәм тағы басқа бир қатар өзгерислер ҳәм қосымшалар.
 Өзбекстанның ғәрезсиз деп жәрия етилиўи.

1991 жыл 15 февральда Өзбекстан ССРы Жоқарғы

Совети «Өзбекстанның мәмлекетлик белгилери
ҳаққында»ғы айырықша қарар қабыл етти.
Онда сондай дейиледи: «Ғәрезсизлик ҳаққындағы
декларацияға әмел қылып Өзбекстан ССРы
Олий Кенгаш қарар етеди:

Он екинши шақырық Олий Кенгаш

II-сессиясында дүзилген Өзбекстан
ССР Конституциясы (Тийкарғы
Нызам) жаңа жойбарын таярлаўшы
Бул барадағы усыныслар ғалаба
комиссияға Өзбекстан ССРының жаңа
хабар қуралларында жәрия
мәмлекетлик байрағы, герби ҳәм
етилиб улыўма халық додалаў
гимнине тийисли усынысқа ҳәм де
шөлкемлестирилсин».
олар ҳаққындағы нызамлар таярлаў
тапсырылсын. Комиссия республика
жәмәәтшилиги ҳәм депутатларының
пикирлерине таянып ис көрсин.
 Республиканың экономикалық
ҳәм сиясий тәрептен ғәрезсиз
раўажалныў жолына туўрыдан
-туўры қаратыла баслады.

Өзбекстан
Өзбекстан Олий Кенгаши
Ҳүкимет
Президентиниң қабыл қылган
қарарлары
Пәрманлары нызамлар
 1991 жылы мартта республикалар ўәкиллери тәрепинен Аўқам
жаңа жойбар «Суверен Республикалар Аўқам ҳаққында» деп аталды.

жойбардың идеясы.

көп миллетли Аўқам мәмлекетин федерация сыпатында сақлап

қалыў ҳәм соның менен бирге республикалар суверенитетин
әмелге асырыў себепли Орайдың жаңа ўазыйпасын да белгилеў еди.

жойбар республикалар суверинетети ҳаққындағы декларациясын

есапқа алған болса да, бул «Суверен» мәмлекетлер емес, балки
«республикалар» аўқамы ҳаққындағы шәртнама еди.

СССР Президенти ҳәм тоғыз аўқамлас Республика басшылары қатнасындағы

Ново-огоевада болып өткен жыйналыста принципиал даўлы мәселелер жүзесинен
тәреплерди қанаатландыратуғын питимге келинди – «Суверен мамлекетлер аўқамы
ҳаққында»ғы шәртнаманы дүзиўге келисип алынды.
 1991 жылдың 18 августында мәмлекет
ГКЧП аўдарыспағын өткериўге урынып көрди

Шығарылған мақсети – тоталитар совет дүзимин қандай қылып болса

да ҳасылын өзгертпестен сақлап қалыў ибарат еди
қарарлар

1991 жылы 21 августте Өзбекстан Президентиниң

Пәрманы менен Өзбекстан Конституциясы ҳәм
нызамларына қайшы келетуғын қарарлары
нызамсыз деп жәрия етилди.

Бир топар сиясий авантюристлердиң мәмлекет аўдарыспағын

өткериўге урыныўы мүнәсибети менен И.А.Каримов басшылығында
Өзбекстан өзиниң қаттый позициясында турғаны, мәмлекетимиз
ҳәм халқымыздың ғәрезсизликке ерисиўинде шешиўши орын тутты.
 Өзбекстан ССР ы Олий Совети

1991 жыл 28 августта КПСС МК менен

1991 жыл 26 августта Өзбекстанның ҳәр қандай байланысты тоқтатыўға,
мәмлекет ғәрезсизлиги ҳаққында КПССтиң барлық шөлкемлеринен
Нызам жойбарын таярлаў шығыўға, оның орайлық уйымларынан өз
ўәкиллерин шақырып алыўға Өзкомпартия
қарар қылды

1991 жыл 31 августта сессиясын

шақырыўға қарар етилди.
1991 жыл 31августында он екинши
шақырық Өзбекстан ССРы Олий
Кенгашиниң VI-сессиясында
И.А.Каримов салтанатлы рәўиште
Өзбекстан Республикасының
ғәрезсизлигин жәрия етти.
«ҳуқықый мәмлекеттиң қуралы да, қорғаўшысы да,
көзи де, сөзи де нызам. Лекин, бизде нызамларды
менсинбеўшиликке, оларды бузыўға үйренип қалған.
Нызамды бузыўға ҳеш кимниң ҳақысы жоқ. Себеби
нызам – халықтың қәлеўи! Оны бузған, менсинбеген
адам халықтың жүзине аяк қойған адамдур.
Биз нызамды ҳүрмет қылыў, оған бойсыныў,
әмел қылыў жолынан барсақ, келешегимиз
жарқын болады, мине усыған ерисиў ушын
Президент нызамлардың ен тийкарғы пәсбаны,
қорғаўшысы болыўы керек деп есаплайман». .
 Хызмети нызам үстинлигин, социал
әдиллик ҳәм пухаралар тынышлығы ҳәм
Өзбекстан татыўлығын тәмиийнлеўге
Республикасында суд қаратылған. Əдил судлаў тек
ғана суд тәрепинен әмелге
асырылады.

Өзбекстан Республикасы Конституциясы ҳәм басқа

нызамларында инсан ҳуқықлары ҳаққындағы
халықаралық ҳүжжетлерде жәрияланған пуқаралардан
ҳуқық ҳәм еркинликлерин, кәрханалар, мекемелер,
шөлкемлердиң ҳуқықлары ҳәмде нызам менен
қорғалатуғын мәпелерин қорғаўға шақырылған
 1991 жыл 31 августта «Өзбекстан Республикасының Мәмлекет
ғәрезсизлиги ҳаққында»ғы Өзбекстан Республикасының
Нызамы қабыл етилди.

1-статьясына муўапық; Өзбекстан Республикасы өз қурамындағы

Қарақалпақстан Республикасы менен бирге ғәрезсиз
демократиялқ мәмлекетдур.

2-статьясына муўапық; Өзбекстан Республикасының халқы суверендур

ҳәм ол республикада мәмлекет ҳәкимиятын бирден-бир ийеси, ол өз
ҳәкимиятына ҳәм туўрыдан-туўры ҳәм ўәкиллик шөлкемлери дизими
арқалы әмелге асырады делинген.

5-статьясына муўапық; Өзбекстан Республикасында Өзбекстан Республикасы

Конституциясы ҳәм оның Нызамлары үстин. Өзбекстан Республикасы мәмлекетлик
уйымлардың системасы ҳәкимияттың нызам шығарыўшы, атқарыўшы ҳәм
суд ҳәкимиятына ажыратыў тәртиби тийкарында қурылады.
 Референдум-сөзи латыншадан referendum
алынған болып, «билдирилиўи керек болған»
деген мәнисти билдиреди. Референдумда
мәмлекет өмириндеги әҳмийетли мәселе
улыўма халық даўсықа қойылады.

1991 жыл 29 декабрьде Өзбекстан Республикасы

мәмлекетлик ғәрезсизлиги ҳаққындағы мәселе
бойынша Өзбекстан Республикасының референдум,
ҳəм Өзбекстан Республикасы Президенти
сайлаўы өткерилди.

Президентликке талабан И.А.Каримов ушын

8 миллион 514 мың адам яки даўыс
бериўге қатнасқанлардың
86 пайызы даўыс берди. 98,2 пайызы республика
мәмлекет ғәрезс
излигин қоллап-қуўатлап
даўыс берди
 Өзбекстан Республикасы Конституциясының ХIХ бабы
«Өзбекстан Республикасы Президенти» деп аталған.

-Президентликке талабан алдына қойылатуғын талаплар,

-Президент сайлаў тәртиби,
-Президент антының тексти,
-Президенттиң ўәкилликлери,
-Президент шығаратуғын норматив-ҳуқуқый ҳүжжетлер,
-Президенттиң парламентти тарқатып жибериўи ўәкиллиги ҳәм
усы сыяқлылар ҳаққында ҳуқуқый нормалар белгиленген.
ИТИБАРЛАРЫҢЫЗ УШЫН

РАХМЕТ!!!