PISA зерттеуіне дайындық барысында

оқу мақсатына сай тапсырма құрастыру.

 Пойыз қозғалысы
• Алғашқы бу машинасы18 ғасырдың екінші жартысында
ойлап табылды және өнеркәсіптік төңкерістің негізгі
алғышарты болды. Ғалымдар мен инженерлер оның
тиімділігін арттыру тәсілдерін іздей бастады, 1924 жылы
Сади Карно өзінің "Оттың қозғаушы күші және осы күшті
дамытатын машиналар жайлы" шығармасында жылу
машиналарының пайдалы әрекет коэффицентінің
максималды көрсеткішін анықтады. Термодинамика осы
шығарманың жазылуынан бастау алды деп есептеледі. 19
ғасырдың 40-жылдарында Майер мен Джоуль механикалық
жұмыс пен жылудың арасындағы байланысты сипаттайтын
энергияның сақталуы мен табиғаттағы айналымы заңын
сандық түрде анықтады
1 - тапсырма: Алғашқы бу машинасының жұмыс
істеу принципін, формуласын және қай заңға
негізделіп жасалғанын анықта.
 Жауап:
• Жұмыс істеу принципі: Көмірді жаққан кездегі
бөлінетін энергия жылу мөлшері
• Судың буға айналуы ішкі энергияның өзгеруі
есебінен
• Будың әсерінен поршеннің қозғалысқа келуі
жұмыс
• Формуласы: Q = ∆U + A
• Термодинамиканың 1 заңы
Жүйеге берілген жылу мөлшері жүйенің ішкі
энергиясын өзгертуге және жүйенің сыртқы
күштерге қарсы атқарған жұмысына жұмсалады
 Соды және уксус
Керекті құрал - жабдықтар: сода, уксус, бөтелке, шар.
1. Шарға 4 ас қасық сода саламыз.

2. Бөтелкеге уксус құямыз. 3. Сода салынған шарды бөтелкеге

кигіземіз.
1 - тапсырма: Шар көлемін үлкейтіп және тез үрлену
үшін шарға қандай өзгеріс енгізу керек?
А. Шарға ыстық су құю керек.
В. Шарға сода салмас бұрын бір рет ауызбен үрлеген
дұрыс.
С. Суық суға салып қою керек.
Д. Уксусты азырақ құю керек.
Е. Соданың орнына тұз салу керек.
2 - тапсырма:
Соды мен уксус араласу нәтижесінде шар үрленді.
Екі заттың арасында қандай құбылыс пайда болды?
3 - тапсырма:
№ Тұжырымдама Ия Жоқ
1 Заттың молекулаларының ішкі
энергиясы артты
2 Екі заттың араласуының
нәтижесінде көмірқышқыл газы
пайда болады.
3 Молекулалар бір - бірімен өзара
әрекеттеспейді.
4 Шар қабырғасына барлық бағытта
бірдей қысым түспейді.
7.2.1.4 – қозғалыстағы дененің жылдамдығы мен орташа жылдамдығын
есептеу, 7.2.1.2 – механикалық қозғалыстың салыстырмалылығына
мысалдар келтіру
Әлемде жылдам жүретін пойыздар өте көп. Бірақ олар рекорд орнатқан жылдамдығын
жолаушылар тасымалдау кезінде максимал түрде пайдаланбайды. Кейбір рекордтар арнайы
темір жолдарда жүзеге асырылса, кейбірі магнит құрылғысы арқылы жүзеге асырылады.
Әлемдегі ең жылдам 8 пойыз бар. Пойызға отырған жолаушылардың көздеген мекеніне
жету үшін ең ұзақ жол жүретін пойыз түрін анықта.

№ Пойыздың түрлері Сағатына жүрген Жолаушылардың көздеген

жолы(шақырым) мекеніне жету уақыты (сағ)

1 Talgo(Алматы - Астана) 350 1,5

2 TGV POS 586 0,5
3 CRH380A (Қытай) 486 0,7
4 Aerotrain (Франция) 430 1,5
5 Shanghai Maglev Train 500 0,8
(Қытай)
6 Shinkansen (Жапония) 400 1,2
7 Velaro E (Испания) 404 0,6
8 Eurostar(Париж және 320 0,7
Брюссель )
3-тапсырма: Пойыз түрлері туралы тұжырымның дұрыс/бұрысын анықта:

№ Тұжырым Дұрыс Бұрыс

1 Ең ұзақ жол жүртін пойыз түрі +
Aerotrain
2 CRH380A пойызы Eurostar +
пойызынан 116 км- ге қалыс қалады

3 TGV POS пойыз түрі ең көп уақыт +

жүреді
4 Ең аз жол жүретін Париж пен +
Брюссель арасы
5 Shinkansen және Talgo пойыз түрлері +
бірдей жол жүреді

4-тапсырма: Пойыздардың сағатына жүрген

жылдамдықтарының орташа мәнін анықтаңыз.
 5 тапсырма: Бүгінгі таңда Ресейде жылына
1 300 000 000 жолаушы пойызды қолданады. Демек, Ресейде
тұратын әр адам бір жылда пойызға 9 рет мінеді. Алайда бұл
жоғарғы көрсеткіш емес. Өйткені Кеңестік Социалистік
Республикалар Одағы кезінде бір адам жылына 15 рет пойызбен
қатынаған. Пойызды қолданған Кеңестік Социалистік
Республикалар Одағы кезіндегі адам санын анықта.
А.
В.
С.
Д.
Е.
 Сара жаңа велосипед сатып алды. Оның рульге бекітілген спидометрі бар. Спидометр Сара жүріп
өткен қашықтықты және сапардың орташа жылдамдығын көрсетеді. Сапарлардың бірінде алдымен 10
минутта 4 км, содан кейін келесі 5 минутта тағы 2 км жүрді. Келесі тұжырымдардың қайсысы дұрыс?

• А.Сараның орташа жылдамдығы алғашқы 10

минутта үлкен
• В.Сараның орташа жылдамдығы бірдей болады
• С.Сараның орташа жылдамдығы алғашқы 10
минутта аз болады
• Д. Орташа жылдамдығы туралы ештеңе айту
мүмкін емес
9.4.4.2 – механикалық толқындар мен электромагниттік
толқындардың ұқсастығы мен айырмашылығын
салыстыру;
9.4.4.3 – электромагниттік толқындар шкаласын сипаттау
және әртүрлі диапазондағы толқындардың қолданылуына
мысалдар келтіру;
 Электромагниттік толқындар
Электромагниттік толқындар кез келген үйде, мекемеде жалпы адам өмір сүретін
барлық ортада бар.Электромагниттік толқындарды тұрғын үйдің теледидарында,
өтегінде, мұздатқыштарында, микротолқынды пеште, шаңсорғыштарда,
компьютерде, ұялы телефондарда болады. Электромагниттік толқындардың 1000
мГц таралу керек болса, электро техникалық құрылғыларда кейде одан көп асып
кетеді. Мысалы: өтекті қосқан кезде 25см қашықтықта одан 0,2мкТл
электромагниттік толқындар бөлінеді. «Tefal» шәйнегінде 20см-0,6мкТл. Кір
жуғыш машина 50Гц, ал теледидардың пульті 1 метрде 1мкТл болады.
Микротолқынды пеште 30см қашықтықта 50Гц магниттік өрісі 10,3-8мкТл
болады. Ал ер адамдар электр қыздырғыш қолданған кезде өздерін әдемілей
отырып, беттерінен ток жүргізеді себебі: Электр қырынғыш 100мкТл (микро
Тесла) есептеледі екен. Компьютерде 60Гц болады. Ал ұялы телефонды алатын
болсақ оның маркасына қарай олардың электромагниттік толқындарының қуаты
да әртүрлі болады. Көп елдерде электромагниттік толқындардың қуаты 1,6 Вт/кг.
болатындай көлем алынған.
1.Сұрақ: Ауа желілері арқылы электрді тасымалдағанда электромагниттік
өрістер адамдар мен басқа тіршілік иелеріне қалай әсер етеді?
2. Сұрақ: Электромагниттік толқындар жиіліктерімен толқын
ұзындықтарына байланысты өзгереді. Толқындарды ретімен орналастыр.

Радиотолқындар, ультракүлгін сәулелер, рентген сәулелері,

гамма-сәулелері, төменгі жиілікті толқындары,
көрінетін ақ жарық
3.Электромагниттік толқындардың қай түрі
ең көп энергияға ие болады?