POPRAWA PRAC

Etapy czynności badawczej

 Rozpoznanie problemu badawczego i poznanie w ogólnych
zarysach zagadnienia: m.in.
 Studiowanie literatury
 Zbieranie materiału źródłowego na dany temat

 Krytyka zewnętrzna i wewnętrzna źródła oraz interpretacja

dokumentów pozyskanych na podstawie kwerendy bibliotecznej
lub archiwalnej

 Przeanalizowanie zagadnienia
Główne czynności badawcze
 Określenie problemu badawczego i celu badań, sformułowanie
pytań badawczych
 Wskazanie hipotez roboczych, ustalenie i dobór wskaźników,
metod i technik badawczych
 Zgromadzenie materiału badawczego
 Opracowanie uzyskanego materiału
 Sformułowanie odpowiedzi na postawione pytania i
wyprowadzenie wniosków
Zmienna zależna– zmienna, którą
badacz chce wyjaśnić (zmienne
kryterialne)

Zmienna niezależna – zmienna, za

pomocą, której badacz chciałby wyjaśnić
zmiany wartości zmiennej zależnej -
inaczej zmienna wyjaśniająca (zmienne
predykcyjne)
Hipoteza
- naukowe przypuszczenie dotyczące
istnienia (nieistnienia) danej rzeczy lub
zjawiska, bądź przebiegu danego
zjawiska, czy też zależności lub związków
między zjawiskami
 Zakaz picia alkoholu w miejscu publicznym wpływa na dobro
społeczne
 Poziom życia gospodarczego kraju ma wpływ na zmianę
współczynnika przyrostu naturalnego.
 Zarobki rodziców warunkują ilość posiadanego potomstwa
 Wraz z czasem studiów Juwenaliów spada ilość studentów na
uczelni.
 Wykształcenie warunkuje ilość osób korzystających z czynnego
prawa wyborczego
Ilość proszku do prania na jakość ciuchów
po wypraniu.
Wpływ dużego spożycia fast-foodów na
otyłość nastolatków w Europie.
Wpływ płci na zajmowanie kierowniczych
stanowisk w międzynarodowych
korporacjach.
Zasady pracy ze źródłem
historycznym
zagadnienia
Pojęcie i zadania krytyki źródeł
historycznych
Elementy krytyki zewnętrznej źródła
Elementy krytyki wewnętrznej
Rola nauk pomocniczych historii w
krytyce
Fakt źródłowy i fakt historyczny;
wiedza źródłowa
 Etapy czynność badawczej
1. Rozpoznanie problemu badawczego i poznanie w
ogólnych zarysach zagadnienia (studiowanie i zbieranie
literatury, zbieranie materiału źródłowego )
„źródłoznawstwo”
2. Krytyka zewnętrzna i wewnętrzna źródła oraz
interpretacja dokumentów pozyskanych na podstawie
kwerendy bibliotecznej lub archiwalnej
3. Przeanalizowanie zagadnienia – w postaci monografii,
podręcznika etc. dotyczących badanego tematu

Heurystyka (łac. Heurisko – znajduję, wyszukuję)

 Definicja źródła historycznego
 Formułowana od pocz. XIX wieku: Ernest Bernheim
 Początkowo pojmowanie bardzo wąskie

Np. definicja Johana Gustava Droysena:

Teksty zapisane z myślą o przekazaniu informacji następnym
pokoleniom
 Ewolucja w pojmowaniu pojęcia ciągu XIX i XX wieku, np.
Stanisław Kościałkowski:
Wszelki ślad istnienia czy działania ludzkiego w przeszłości.

Informacje, które mogą być wykorzystane w bezpośrednim lub

pośrednim poznaniu… „gdziekolwiek się one znajdują, a
sposobem ich przekazu są kanały informacyjne.
 Definicja J. Topolskiego
Źródło historyczne to wszystko to z czego
możemy czerpać informacje o przeszłości
społecznej, gdziekolwiek one się znajdują,
wraz z tym co owe informacje przekazuje

Nowością w tym ujęciu: podkreślenie

dwupłaszczyznowości źródła historycznego –
1. informacja i 2. kanał informacyjny
(1. odzwierciedla poziom świadomości społeczeństwa
2. przejaw rozwoju kultury, techniki)
Klasyfikacje źródeł
Główne wypracowane w ciągu XIX i XX
wieku (ale początki wcześniej;
propozycje pojawiają się do dziś w
związku z nowymi typami źródeł
historycznych)

Różne, w zależności od przyjmowanych

kryteriów podziału
Kryterium: forma źródła/sposób wydania
pisane i
niepisane: obrazowo-dźwiękowe, materialne, ustne

Kryterium: nośnik informacji

* przekazy ustne, * pisane, * fonograficzne,

*wizualne, * drukowane, * nośniki
komputerowe
Klasyfikacja Stanisława
Kościałkowskiego

Drukowane albo bezpośrednie

Źródła narracyjne (historiograficzne)
Źródła epistolarne albo listowe
Kryterium: istnienie lub nieistnienie
informatora
 bezpośrednie i
 pośrednie

Kryterium: zakres
 Potencjalne
-wszystko to z czego badacz może czerpać informacje
* efektywne
-zbiór informacji zaczerpniętych lub gotowych do
zaczerpnięcia

Źródła wytworzone przez badacza: wywiad, ankieta,

relacje
 Gatunki źródeł historycznych pisanych
Dokumentowo-aktowe

-dokumenty (poświadczenie stanów prawnych,

ustawodawstwo, konstytucje, protokoły, układy
międzynarodowe)
-statystyki
-akta
 administracji państwowej i samorządowej
 sądowe, notarialne, hipoteczne
 administracji kościelnej
 gospodarcze
Gatunki źródeł historycznych pisanych
 Opisowo-narracyjne
1. historiograficzne: dzieła historyczne, traktaty
naukowe z minionych epok, kroniki, biografie

2. Pamiętnikarskie

 pamiętnik właściwy
 wspomnienia
 autobiografia
 dziennik
 raptularz
 diariusz
Gatunki źródeł historycznych pisanych
opisowo-narracyjne
3. publicystyczne
 publicystyka prasowa – artykuły,
felietony
 publicystyka pozaprasowa – druki ulotne,
traktaty polemiczne
4. epistolarne
 Listy lub
 Serie listów
Wiedza źródłowa
Całość informacji zaczerpnięta ze źródeł
lub całość informacji możliwych do
zaczerpnięcia ze źródeł (w celu uzyskania
odpowiedzi na postawione pytanie
badawcze)
Pojęcie funkcjonuje w opozycji do wiedzy
pozaźródłowej
 Informacje zawarte w źródle
historycznym
to
FAKTY ŹRÓDŁOWE

ZADANIEM BADACZA – USTALENIE CZY SĄ ONE

PRAWDZIWE, CZY W SPOSÓB WIARYGODNY
INFORMUJĄ O WYDARZENIACH Z PRZESZŁOŚCI –
TJ. FAKTACH HISTORYCZNYCH
 KRYTYKA ŹRÓDŁA
CZYNNOŚĆ POPRZEDZAJĄCA
WYKORZYSTANIE INFORMACJI ZAWARTYCH W
ŹRÓDLE

- CELEM USTALENIE WARTOŚCI HISTORYCZNEJ I

POZNAWCZEJ ŹRÓDŁA
czyli
autentyczności i wiarygodności

(grec. kritike – umiejętność sądzenia)

Krytyka dzieli się na:

Zewnętrzną – krytyka tekstu źródła;

niższa; erudycyjna

Wewnętrzna – krytyka treści źródła;

hermeneutyka
 I KRYTYKA ZEWNĘTRZNA

Obejmuje USTALENIE:

AUTORSTWA
MIEJSCA POWSTANIA ŹRÓDŁA
CZASU POWSTANIA ŹRÓDŁA
OKOLICZNOŚCI POWSTANIA

AUTENTYCZNOŚCI
= CZY JEST TYM ZA KTÓRE UCHODZI
 AUTORSTWO
KTO TO BYŁ
KIM BYŁ AUTOR
BRAK AUTORA
USTALENIE
AUTORSTWA INSTYTUCJONALNEGO
LUB
AUTORSTWA LITERACKIEGO /
ŚRODOWISKOWEGO

- ANALIZA LINGWISTYCZNA, STYL, ZWROTY,

ROZWIĄZANIE PSEUDONIMÓW,
-WSKAZÓWKI W TEKŚCIE ŹRÓDŁA
USTALENIE MIEJSCA POWSTANIA

JĘZYK ŹRÓDŁA

BIOGRAFIA AUTORA

 TREŚĆ ŹRÓDŁA
USTALENIE CZASU POWSTANIA
Źródło datowane całościowo
Źródło datowane częściowo
Źródło niedatowane
------------------------------------------------------
„actum…
„datum…
Terminus post quem / Terminus a quo
Terminus ante quem / Terminus ad quem
 Ustalenie daty możliwe na podstawie:

Cech zewnętrznych źródła

(materiał, typ pisma, znaki uwierzytelniające)

Cech wewnętrznych – sposób formułowania
tekstu, wydarzenia z treści
Biografia autora

- Ważnym ustalenie czy źródło powstało

równocześnie z opisywanymi wydarzeniami
(Np. w przypadku pamiętnika)
Okoliczności powstania źródła
Ustalenie dla kogo było
przeznaczone

Czy było wynikiem

zapotrzebowania

Czy rzutowało coś / ktoś na jego

powstanie
 Krytyka autentyczności
AUTENTYCZNYM ŹRÓDŁO JEST
WÓWCZAS GDY ZAWIERA TEKST
W TAKIM KSZTAŁCIE JAKI NADAŁ
MU AUTOR
CZYLI
USTALENIE CZY TEKST NIE ZOSTAŁ
SKAŻONY
 ŹRÓDŁO MOŻE BYĆ
AUTENTYCZNE
CZĘŚCIOWO AUTENTYCZNE
CAŁKOWICIE NIEAUTENTYCZNE CZYLI
SFAŁSZOWANE W CAŁOŚCI (FALSYFIKAT)

ORYGINAŁ MOŻE BYĆ NIEAUTENTYCZNY,

KOPIA MOŻE BYĆ AUTENTYCZNA
CZĘŚCIOWA AUTENTYCZNOŚĆ
ZMIANY MECHANICZNE
NP. RAZURA

ZMIANY WPROWADZONE PODCZAS

KOPIOWANIA:
- OPUSTKA,
- INTERPOLACJA
II KRYTYKA WEWNĘTRZNA
CELEM - USTALENIE STOPNIA I
ZAKRESU PRZYDATNOŚCI ORAZ
WIARYGODNOŚCI I WARTOŚCI
BADAWCZEJ ŹRÓDŁA

 AUTENTYCZNOŚĆ NIE JEST

RÓWNOZNACZNA Z
WIARYGODNOŚCIĄ
Określanie wiarygodności źródła wiąże
się z:
1. Właściwym odczytaniem źródła –
odpowiedź na pytanie:
Co autor powiedział?

 Kod lingwistyczny
 Kod terminologiczny (język epoki)
 Kod psychologiczny (zrozumienie
intencji autora, języka autora, jego
stylu)
Określanie wiarygodności źródła wiąże
się z:
2. Określeniem wiarygodności autora

Czy autor znał prawdę (czy mógł ją

znać?)
Czy chciał znać prawdę
Czy się nie myli / czy nie kłamie?

 Konieczność wzajemnego
kontrolowania i uzupełniania się źródeł
 Pytania pomocnicze przy ocenie
wiarygodności źródeł dokumentowo-
aktowych

1. Sposób zbierania informacji przez

instytucję (czy dostarczali ich urzędnicy,
czy osoby zainteresowane?)

2. Czy informatorzy mogli udzielać

informacji stronniczych kierując się
własnym interesem?
 Pytania pomocnicze przy ocenie
wiarygodności źródeł dokumentowo-
aktowych

3. Czy urzędnicy zbierając dane liczyli się z

kontrolą zwierzchników lub społeczeństwa?

4. Czy dane te miały być podstawą do oceny

np. instytucji?
 Rola nauk pomocniczych historii w
krytyce źródeł
Neografia
Prasoznawstwo
Sfragistyka
Genealogia
Metrologia
Geografia historyczna
Źródłoznawstwo
Heraldyka
Chronologia (i inne)
Wynikiem prawidłowo
przeprowadzonej krytyki

Jest ustalenie wiarygodnych faktów

źródłowych, które są podstawą do
dalszych badań

Czyli efektem krytyki – wiedza źródłowa