OAW’de Güvenlik Konuları - devam

EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 C2H2,1 atm’nin üzerindeki basınçlarda

fiziksel olarak kararsızdır
 Depolama tüpleri, aseton
(CH3COCH3) emdirilmiş (asbest gibi)
gözenekli maddeyle doludur
 Aseton, asetilenin kendi hacminin 25
katını çözer
 C2H2 ve O2 tüpleri ve hortumları
üzerinde, hatalı gaz bağlantılarından
kaçınmak için farklı yönlerde kapanan
dişler bulunur

73
 Oksi-Yanıcı Gaz Kaynağı için
Alternatif Gazlar
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Metilasetilen-Propadien (MAPP)
 Hidrojen
 Propilen
 Propan
 Doğal Gaz

74
 Gaz Basınç Kaynağı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

Gaz türüne göre uygulama şekliyle ayrılan bir OFW yöntemi

Karışımı
Üfleç geri çekilir

Üfleç Yüzeylerin alevle

ısıtılması

Çene

Yığma Yığma
kuvveti kuvveti

(a) (b)

Şekil 31.23 – Gaz basınç kaynağının bir uygulaması: (a) iki parçanın
ısıtılması; ve (b) kaynağı oluşturmak üzere basıncın uygulanması

75
 Diğer Eritme Kaynak Yöntemleri

Ark, direnç veya oksi-yanıcı gaz kaynağı olarak

sınıflandırılamayan eritme kaynak yöntemleri
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Eritme için ısıyı üretecek farklı teknolojiler

kullanır
 Uygulamaları da tipik olarak farklıdır
 Yöntemler arasında:
 Elektron ışın kaynağı
 Lazer ışın kaynağı
 Elektrocuruf kaynağı
 Termit kaynağı

76
 Elektron Işın Kaynağı (EBW)

Kaynak için gerekli ısının, parça yüzeyine yüksek

hassasiyette odaklanmış ve yönlenmiş yüksek
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

yoğunlukta elektron demeti ile sağlandığı eritme

kaynak yöntemi
 Elektron ışın tabancalarının işletimi:
 Elektronları ivmelendirmek için yüksek gerilim
(örn., tipik olarak 10 ila 150 kV tipik)
 Işın akımları düşüktür (miliamper olarak
ölçülür)
 EBW’de güç değil güç yoğunluğu fazladır

77
 Elektron Işın Kaynak Donanımı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

Elektron ışını

Kontrol Gözlem
ünitesi penceresi
Yüksek
gerilim Vakum kamarası
ünitesi
Parça

Vakum
pompası

78
 EBW Vakum Kamarası

İlk geliştirildiğinde, EBW elektron ışınının hava

moleküllerince saptırılmasını en aza indirmek
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

için vakum ortamında oluşturulması

gerekmekteydi
 Üretimde ciddi uygunsuzluklar
 Vakum işlemi 1 saat’e kadar sürebilir

79
 EBW’de Üç Vakum Seviyesi

 Yüksek-vakum kaynağı (EBW-HV) – kaynak, ışının

EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

üretildiği aynı vakum kamarasında yapılır

 En yüksek kalitede kaynak, en yüksek
derinlik/genişlik oranı
 Orta-vakum kaynağı (EBW-MV) – kaynak, kısmi
vakumlu ayrı bir kamarada yapılır
 Vakum işlem süresi kısaltılmıştır
 Vakumsuz kaynak (EBW-NV) – Parça elektron ışın
jeneratörüne yakın konumlandırılarak, kaynak işlemi
atmosferik basınçta veya yakın değerde yapılır
 Parçayı ışın jeneratöründen ayırmak için Vakum
Bölücüsü gerekir

80
 EBW Üstünlükleri ve Eksiklikleri

 Üstünlükleri:
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Yüksek kalitede dikişler, derin ve/veya dar profiller

 Sınırlı ITAB, düşük ısıl distorsiyon
 Yüksek kaynak hızları
 Dekapan veya koruyucu gaz gerekmez
 Eksiklikleri:
 Yüksek ekipman maliyeti
 Hassas ağız hazırlığı ve hizalama gerekir
 Vakum kamarası gerekir
 Güvenlik konusu: EBW x-ışınları üretir

81
 Lazer Işın Kaynağı (LBW)

Birleştirmenin, bağlantı üzerine odaklanmış, yüksak

yoğunlukta ve koheran ışık ışını ile sağlandığı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

eritme kaynak yöntemi

 Laser = "light amplification by stimulated
emission of radiation"
 LBW normal olarak, oksitlenmeyi önlemek için
koruyucu gaz altında yapılır
 Genellikle ilave metal kullanılmaz
 Küçük alanda yüksek güç yoğunluğu sayesinde
LBW genellikle küçük parçalara uygulanır

82
 Lazer Işını Kaynak Donanımı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

Rezonatör Yansıtıcı ayna

Odak
layıcı
mer-
cek
Koruyucu Lazer
gaz tüpü ışını

Parça

83
 Karşılaştırma: LBW ile EBW

 LBW için vakum kamarası gerekmez

EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 LBW’de x‑ışınları yayınmaz

 Lazer ışınları, optik mercek ve aynalarla
odaklanabilir ve yönlendirilebilir
 LBW, EBW’nin derin kaynaklarını ve yüksek
derinlik/genişlik oranlarını oluşturamaz
 Maksimum LBW derinliği = ~ 19 mm,
oysa EBW derinliği = 50 mm

84
 Elektrocuruf Kaynağı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

Tel elektrod
besleme

Hareketli kaynak Hareketli pabuç

kafası (yukarı) (her iki tarafta)

Soğutucu su
girişi
Esas
Erimiş curuf
parça
Erimiş kaynak metali
Katılaşmış kaynak metali
Su çıkışı

Şekil 31.24 – Elektrocuruf kaynağı: (a) görünüşü basitleştirmek için

kalıplama pabucu çizilmemiş önden görünüş, ve (b) Her iki tarafta
kalıplama pabuçları gösterilen yan görünüş
85
 Termit Kaynağı (TW)

Birleşme için gerekli ısının, termit’in kimyasal

reaksiyonundan sağlanan aşırı ısımış erimiş
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

metalle üretildiği eritme kaynak yöntemi

 Termit = Tutuşturulduğunda egzotermik bir
reaksiyon oluşturan, Al ve ince Fe3O4 tozlarının
karışımı
 Yangın bombalarında da kullanılmaktadır
 İlave metal, sıvı metalden elde edilir
 Yöntem birleştirme için kullanılır; ancak kaynağa
göre döküm işleminde daha yaygındır

86
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

Termit
reaksiyo-
nundan Curuf
aşırı sıcak Pota
çelik Curuf
Tapa aparatı
Kaynak
Kalıp

Şekil 31.25 ‑ Termit kaynağı: (1) Termit’in tutuşturulması; (2) potanın

dökülmesi, aşırı ısınmış metal kalıba akar; (3) metal, kaynaklı
bağlantıyı oluşturmak üzere katılaşır
87
 Termit Kaynağı’nın (TW) Uygulamaları

 Demiryolu raylarının birleştirilmesi

EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Büyük çelik döküm ve dövme parçalardaki

çatlakların tamiri
 Dikiş yüzeyi, sonradan işlemeyi gerektirmeyecek
derecede pürüzsüzdür

88
 Katı Hal Kaynağı (Solid State Welding)

 Parça yüzeylerinin birleştirilmesi için:

 Sadece basınç, veya
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Isı ve basınç
 Eğer hem ısı hem de basınç kullanılıyorsa,
tek başına ısı parça yüzeylerini eritmeye
yeterli değildir
 Bazı SSW yöntemleri için, zaman da bir
faktördür
 İlave metal kullanılmaz
 Her bir SSW yöntemi, temas yüzeylerinde bağ
oluşturmak için kendi özgün yöntemine sahiptir

89
 Katı Hal Kaynak Yöntemlerinde
Başarı Faktörleri
 Başarılı bir katı hal kaynağı için temel faktörler,
iki yüzeyin
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Çok temiz
 Atomsal bağa izin verecek derecede çok
yakın fiziksel temas halinde
olması gerekir

90
 Katı Hal Kaynak Yöntemlerinin Eritme
Kaynak Yöntemlerine göre Üstünlükleri
 Eğer erime olmazsa, ITAB da oluşmaz; böylece
bağlantı çevresindeki metal başlangıçtaki
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

özelliklerini sürdürür
 Çoğu katı hal kaynak yöntemi, ayrı noktalar veya
dikişler şeklinde değil, temas eden arayüzeyin
tamamını birleştiren kaynaklı bağlantılar
oluşturur
 Bazıları, izafi erime sıcaklıklarını ve eritme
kaynağında ortaya çıkan diğer problemleri göz
önüne almadan farklı metalleri birleştirmek için
kullanılır

91
 Katı Hal Kaynak Yöntemleri

 Dövme kaynağı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Soğuk kaynak
 Haddeleme kaynağı
 Sıcak basınç kaynağı
 Difüzyon kaynağı
 Patlamalı kaynak
 Sürtünme kaynağı
 Ultrasonik kaynak

92
 Dövme Kaynağı
(Forge Welding = FW)
Birleştirilecek kısımlarının sıcak dövme işlem
sıcaklığına kadar ısıtıldığı ve daha sonra çekiç
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

veya benzer aletlerle birbirine dövüldüğü kaynak

yöntemi
 İmalat teknolojisinin gelişiminde tarihsel öneme
sahip
 İşlemin geçmişi, demircilerin iki metal parçayı
kaynak yapmayı öğrendiği M.Ö. 1000’e kadar
dayanır
 Günümüzde bazı türleri hariç ticari önemi yoktur

93
 Soğuk Kaynak
(Cold Welding = CW)
Temiz temas yüzeyleri arasına oda sıcaklığında
yüksek basınç uygulayarak yapılan katı hal
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

kaynak yöntemi
 Temizleme, birleştirmeden hemen önce
genellikle yağ giderme veya fırçalama ile yapılır
 Isı uygulanmaz; ancak deformasyon, parça
sıcaklığını yükseltir
 Metallerin en azından biri, tercihan da ikisi
birden çok sünek olmalıdır
 Yumuşak alüminyum ve bakır, soğuk
kaynağa uygundur
 Uygulamalar: elektriksel bağlantıların yapımı

94
 Haddeleme Kaynağı
(Roll Welding = ROW)
Birleşmeye yeterli basıncın, dış ısı ile veya
olmadan, merdaneler aracılığıyla uygulandığı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

katı hal kaynak yöntemi

 Parçaların işlemden önce ısıtılıp ısıtılmadığına
bağlı olarak, dövme veya soğuk kaynağın özel
bir hali
 Eğer dış ısı yoksa, soğuk haddeleme kaynağı
 Eğer ısı uygulanıyorsa, sıcak haddeleme
kaynağı

95
 Haddeleme Kaynağı
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

Merdane

Dikiş
Kaynak yapılacak Kaynaklı
parçalar parçalar

Şekil 31.26 ‑ Haddeleme Kaynağı (ROW)

96
 Haddeleme Kaynağının Uygulamaları

 Korozyon direnci için paslanmaz çeliğin

alaşımsız veya düşük alaşımlı çelik üzerine
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

giydirilmesi
 Sıcaklık ölçümü için Bimetallic şeritler
 U.S. Darphanesi için"Sandviç" metal paralar

97
 Difüzyon Kaynağı
(Diffusion Welding = DFW)
Genellikle kontrollü bir atmosferde, difüzyon ve
birleşimin oluşmasına yeterli süre ısı ve basınç
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

kullanan katı hal kaynak yöntemi

 Sıcaklıklar  0.5 Tm
 Yüzeylerdeki plastik deformasyon minimumdur
 Birincil birleşme mekanizması katı hal
difüzyonudur
 Sınırlamalar: difüzyon için gereken süre, birkaç
saniyeden birkaç saate kadar uzayabilir

98
 Difüzyon Kaynağının Uygulamaları

 Uzay ve nükleer endüstrilerde yüksek dayanımlı

ve refrakter metallerin birleştirilmesi
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Benzer ve farklı metallerin birleştirilmesinde

kullanılabilir
 Farklı metallerin birleştirilmesi için, esas
metallere difüzyonu arttırmak için, aralarına farklı
bir metalden dolgu tabakası yerleştirilebilir

99
 Patlamalı Kaynak
(Explosive Welding = EXW)
Yüksek hızlı patlamanın iki metal yüzeyi hızla
birleştirilmesini sağladığı katı hal kaynak yöntemi
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 İlave metal kullanılmaz

 Dış ısı uygulanmaz
 Difüzyon oluşmaz – zaman çok kısadır
 Metaller arasındaki bağ, dalgalı bir arayüzeyle
sonuçlanan mekanik kilitlenmeyle beraber
metalurjiktir

100
 Patlamalı Kaynak
Çoğu kez iki farklı metalin birleştirilmesinde, özellikle de
büyük yüzeyler halinde bir metalin diğerinin üzerine
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

kaplanmasında kullanılır

Patlama

Patlayıcı
Ateşleyici
Tampon Kaplanan
Aralık Kaplanan tabaka tabaka
Altlık Alt
tabaka
Örs Dikiş Yüzey filmlerinin
fışkırması

Şekil 31.27 ‑ Patlamalı kaynak (EXW): (1) paralel konfigürasyon

halinde yerleştirme, ve (2) patlayıcının patlaması sırasındaki
durum
101
 Sürtünme Kaynağı
(Friction Welding = FRW)
Birleşmenin, basınçla birlikte sürtünme ısısıyla
oluşturulduğu katı hal kaynak yöntemi
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Uygun yapıldığında, temas yüzeylerinde erime

oluşmaz
 Normal olarak ilave metal, dekapan veya
koruyucu gaz kullanılmaz
 İşlem dar bir ITAB oluşturur
 Farklı metallerin birleştirilmesinde kullanılabilir
 Ticari işlemlerde geniş çapta kullanılır;
otomasyona ve seri üretime uygundur

102
 Dönen Dönmeyen
kavrama kavrama
Eksenel
hareket Sürtünme
edebilir oluşturmak
üzere parçalar
EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

temas ettirilir

Kuvvet Eksenel
uygulanırken kuvvet
dönme uygulanır
durdurulur

Oluşan dikiş

Şekil 31.28 ‑ Sürtünme kaynağı (FRW): (1) dönen parça, temas yok;
(2) sürtünme ısısı üretmek üzere parçalar temas haline getirilir; (3)
dönme durdurulur ve eksenel basınç uygulanır; ve (4) kaynak
oluşturulur

103
 Sürtünme Kaynağının İki Türü

1. Sürekli tahrikli sürtünme kaynağı

EUT 231 Üretim Yöntemleri – Doç.Dr. Murat VURAL (İTÜ Makina Fakültesi)

 Parçalardan biri, sabit parçaya doğru, ara

yüzeyde sürtünme ısısı oluşturmak üzere sabit
dönme hızında döndürülür
 Uygun ısıl işlem sıcaklığında dönme durdurulur
ve parçalar birbirine bastırılır
2. Atalet sürtünme kaynağı
 Dönen parça, önceden saptanmış bir hızda
dönen bir volana bağlıdır
 Volan tahrik sisteminden ayrılır ve parçalar
birbirine bastırılır

104