BÖLÜM 6

NEWTON’UN YASALARI VE MOMENTUMUN KORUNUMU

Doğrusal momentum: 
  dV d (mV )
F  ma  m 
dt dt
Dönen cisimler: Açısal momentum
 
Dönen rijit cisimler için Newton’un
 ikinci yasasının bir benzeri M  Iα şeklinde
ifade edilir. Bu ifadede M cisme uygulanan  net momenti veya tork, I dönme
eksenine göre cismin kütle atalet momenti ve α açısal ivmedir.

Açısal momentum:
 
  d  d ( ) dH
M      
dt dt dt
x-bileşeni:

d  x dH x
M x  Ix 
dt dt
 KONTROL HACMİNİN SEÇİMİ
Bir kontrol hacmi, uzayda akışkanın içerisinden
aktığı, rastgele seçilmiş bölgedir ve bu bölgenin
sınırlarını oluşturan kontrol yüzeyi; sabit, hareketli ve
hatta akış sırasında şekil değiştiren bir yüzey olabilir.

Uçak sola doğru yere göre 500 km/h

hızla giderken egzoz gazları yine yere
göre sağa doğru 800 km/h hızla
çıkıyorsa;
 
Vb  V  VKH  800i   500i   1300i km / h

Gaz uçağa göre sola doğru 1300 km/h hıza

sahiptir.

Eğer kontrol yüzeyi
hareketliyse;
Vb  V  VKY
KONTROL HACMİNE ETKİYEN KUVVETLER

 F   F kütle   F yüzey
 
 F kütle  KH
ρgdV  mKH g
 
 Fyüzey    ij  n dA
KY  
g   gk

 σ xx σ xy σ xz 
 
σ ij   σ yx σ yy σ yz 
σ σ zy σ zz 
 zx
 Akışkan akımına uygulanmış Newton’un 2. yasası
böylece;
 
 F   F kütle   F yüzey    gdV    ij  n dA
KH KY




F   F yerçekimi   F basınç   F viskoz   F diğer
             
toplam kuvvet kütle kuvveti yüzey kuvvetleri


 Fdiğer akışın yönünü değiştirmek için gerekli tepki kuvvetleridir ve kontrol
yüzeyinin kestiği cıvatalar, kablolar, destek elemanları ya da çeperlerdeki vb.
kuvvetlerden oluşur.
ETKİN BASINÇ MI MUTLAK BASINÇ MI KULLANACAĞIM?

• Bir düzeneği yerinde tutmak için gerekli kuvvet hesaplanıyorsa her ikisi de
kullanılabilir. Ancak etki basıncın kullanımı SADELİK sağlar.

•Akışkanla onu çevreleyen katı yüzey arasındaki tepki kuvveti

hesaplanıyorsa, kesinlikle MUTLAK BASINÇ kullanılmalıdır.
KH-A için kuvvetler
•kontrol yüzeyi boyunca değişen
basınç kuvvetleri
•boru çeperi boyunca ve vananın
iç kısmına etkiyen viskoz
kuvvetler
•kütle kuvveti olarak kontrol
hacminin içindeki suyun ağırlığı

Flanşa etkiyen net kuvveti hesaplamak için basıncın ve viskoz gerilmelerin

kontrol yüzeyi boyunca integraline ihtiyaç yoktur. Bunun yerine, bilinmeyen
basınç kuvvetleri ve viskoz kuvvetler, çeperlerin suya uyguladığı net kuvveti
temsil etmek üzere tek bir tepki kuvveti çatısı altında toplanabilir. Bu kuvvet ile
musluk ve içindeki suyun ağırlıklarının toplamı, flanşa uygulanan net kuvvete
eşittir.
KH-B Seçimi

Kontrol hacminin seçimi sadece

akışkan ile sınırlı değildir.
Kontrol yüzeyinin flaştan geçen
kısımlarına etkiyen bir net tepki
kuvveti dikkate alınır

Bilinmesi gereken diğer şeyler yalnızca;

suyun flanş girişindeki (kontrol hacminin
girişindeki) etkin basıncı ve
su ile musluğun ağırlıklarıdır.

Kontrol yüzeyinin geri kalan tüm

kısımlarında ise atmosferik basınç (sıfır
gösterge basıncı) vardır ve bunlar
sadeleşir.
DOĞRUSAL MOMENTUM DENKLEMİNİN RTT’DEN TÜRETİLMESİ

d(mV)sistem d  
 F 
dt

dt KH
 VdV  KY  V(Vb  n)dA


Vb  V  VKY
Sabit gözlemciye göre

KH sabitse,
d 
 F  dt KH V dV  KY V(V  n)dA
 ÖZEL DURUMLAR
d  
1. Daimi Akış  F  dt KH  VdV  KY  V(Vb  n)dA
 
 F   V (Vb  n )dA
KY

2. Üniform giriş-çıkış: Kesitlerde üniform

ortalama hızlar ve debiler verilmiştir. Bu
durumda momentum debisi şu şekilde
yazılır:


Ac
V (V  n )dAc  Vort AcVort  mV
 ort
Momentum akısı düzeltme faktörü:
Momentum, hızın karesiyle orantılıdır. Dolayısıyla ortalama hız
kullanılarak elde edilen momentum ile integral yoluyla bulunan
momentum farklı olacaktır (neden?). Bu kusuru ortadan kaldırmak için

 
bir faktör kullanılır:

 Ac
V (V  n )dAc   mV
 ort


 Ac
V (V  n )dAc

 Ac
V (V  n )dAc
 ort
mV Vort AcVort

Hızlar kesitlere dik ve akış sıkıştırılamaz

olduğunda, 2
1  V 

Ac Ac  Vort  dAc
Böylece üniform giriş çıkışlar için doğrusal
momentum denklemi;

d
 F  dt KH V dV  çıkan
  m Vort  giren
  m Vort
Türbülanslı akışta bu faktör 1 alınabilirken laminer akışta
dikkate alınması gerekir.

Daimi üniform akışta,


 F    m Vort    m Vort
çıkan giren

Üniform bir giriş ve bir çıkış varsa;


 F  m(
  2V2  1V1 )
DIŞ KUVVETİN BULUNMAMASI
Uzay araçlarında olduğu gibi bazen cisme hareketi yönünde ne ağırlık, ne
basınç ne de tepki kuvveti etkir. Bu durumda momentum denklemi,

d
 F  dt KH V dV  çıkan
  m V  giren
 mV  0

d (mV ) KH 
0    mV    mV
dt çıkan giren

Eğer hareket esnasında kontrol hacmini dolduran kütle yaklaşık olarak

sabit kalıyorsa;

d (mV ) KH dVKH 
 mKH   ma KH
dt dt
Bu durumda dış kuvvetleri etkimediği kontrol hacmi katı bir cisim olarak
düşünülebilir. O halde bu cisme uygulanan İTKİ,

 
Fcisim  mcisim a    mV
çıkan
    mV
giren

Uzay mekiğini kaldırmak için gerekli itki roket

motorları ile sağlanır. Bu durum, yakıtın sıfır olan
hızının yanma işleminden sonra 2000 m/s civarında
bir çıkış hızına yükselmesi sırasında oluşan
momentumun değişiminin bir sonucudur
DÖNEL HAREKET VE AÇISAL MOMENTUM

Dönel Hareket = Kütle Merkezinin (KM) Ötelenmesi + KM Etrafında Dönme

 = açısal yerdeğiştirme, rad

 = açısal hız, rad/s, V = teğetsel hız, m/s
 = açısal ivme, rad/s/s

at  teğetsel ivme

d d l r  1 dl V d  d 2 1 dV at
    ve    2  
dt dt r dt r dt dt r dt r

V  r ve at  r
Newton’un yasası teğetsel ivmenin oluşabilmesi için teğetsel yönde net bir
kuvvetin bulunmasını gerektirir (neden?). Bu kuvvetin dönme merkezine
göre oluşturduğu moment;

M  rFt  rmat  mr  2

Bu toplam moment, cismi oluşturan sonsuz adet dm

kütlelerinin momentlerinin toplamından oluştuğu için;

dM  r dFt  rat dm  r 2 dm veya

M  r 2 dm    r 2 dm    I 
kütle  kütle 
Kütle atalet momenti ya da
eylemsizlik momenti
AÇISAL MOMENTUM = MOMENTUMUN MOMENTİ

H  r( mV )  r( m  r )  r 2 m
Dönen bir cismin açısal momentumu ise;

H   r  dm   r dm    I 

2 2
kütle  kütle 
 
H  
Veya vektörel biçimde,

Böylece açısal momentum denklemi de vektörel olarak;

 
  d  d( I  ) dH
M  I  I  
dt dt dt
Doğrusal ve açısal
büyüklükler arasındaki analoji

2 n  n
 
60 30

Dönme eksenine r kadar

uzaklıkta,  açısal hızı ile
dönmekte olan m kütleli bir
noktanın açısal momentumu
Mil Gücü, Dönme Kinetik Enerjisi ve Merkezcil İvme

W mil   M  2 nM


1 2
KE d  I 
2

V2
ar   r 2

r
AÇISAL MOMENTUM DENKLEMİ

Reynolds Transport Teoremi’nde;


  H sis  
B  H sis  r  mV b  r V alınırsa,
m


dH sis d 
dt
  
  r  V  dV   r  V  Vb  n dA
dt KH KY
  

 dH sis
Ancak  M  dt olduğundan,

d 
 
 M  dt KH r  V  dV  KY r  V  Vb  n dA    

Vb  V  VKY
  
AKIŞ DAİMİ İSE  M  KY
   
r  V  Vb  n dA

BELİRLİ SAYIDA GİRİŞ-ÇIKIŞ VAR VE ORTALAMA DEĞERLER

KULLANILABİLİYORSA,

d 
 
 M  dt KH r  V  dV  çıkan
 r  mV  giren
 r  mV

Daimi üniform akışta,

 
 M   r  mV
   r  mV
çıkan giren

Bu denklemde r giriş ya da çıkış kesiti boyunca sabit veya boru

çapına oranla çok büyüktür. Bu tür durumlarda r’nin ORTALAMA
değeri kullanılır.
DIŞ MOMENTLERİN BULUNMADIĞI AKIŞLAR


dH KH  
0   r  m V   r  m V
dt çıkan giren

Kontrol hacminin kütle atalet momenti (I) sabit kaldığı sürece,

  
dH KH d  I   d 
 I  I olacağından,
dt dt dt

  
M cisim  I cisim   r  mV
giren
 
   r  mV
çıkan
 
 RADYAL AKIŞLI MAKİNALAR-
Bir Santrifüj Pompanın Analizi

Hacimsel debi eşitliği:

V1,n V1,n

V
1 V 2 V   2 r1b1 V1,n   2 r2b2 V2 ,n

V V
V1,n  ve V2 ,n 
2 r1b1 2 r2b2

. Dik hız bileşenleri V1,n ve V2,n ile iç ve dış

çevresel alanlara etkiyen basınçlar milin merkezine
doğru yöneldiklerinden, bunlar merkezden geçen
eksene göre tork oluşturmaz.
Giriş ve çıkış üniform alınırsa,

 M   rmV
   rmV  T  m
mil
  r2V2 ,t  rV
1 1,t 
çıkan giren

Mutlak akış hızları ile radyal doğrultu arasındaki 1 ve 2 açılarının

bilinmesi halinde,

Tmil  m  r2V2sin 2  rV
1 1sin1 

İdeal durum: V1,t   r1 V2 ,t   r2

Tmil  m  r2 r2  r1 r1   m  r  r 2

2
1
2

W mil   Tmil = m  2  r22  r12 