Professional Documents
Culture Documents
letme Bilimi
letmelerin kuruluu, finansman, retim aralarnn salanmas, retilen mal ve hizmetlerin pazarlanmas, rgtlenip, ynetilmeleri ve parasal olaylarn izlenmesi konularn ele alp inceleyen bir bilim daldr.
letme
nsan gereksinmelerinin karlanmas iin mal ve/veya hizmet retiminin gerekletirildii ekonomik birimlerdir. letmeler gnlk yaantnn nemli bir parasn oluturmakta, insan gereksinimlerinin byk bir blmn karlamaktadrlar. Bu iletmeler eitli trlerde ve byklkte bulunmaktadr. Bir lke ekonomisini oluturan ve saylar yzbinlere hatta milyonlara varan iletmeler ekonominin hcreleri gibi dnlebilir.
letme retim faktrlerini bir araya getirerek pazar iin iktisadi mal ve hizmet reten ve/veya pazarlayan ekonomik, teknik ve hukuki birimler olarak tanmlanabilir. Burada zerinde durulmas gereken konular vardr. - iletmeler bakalarnn ihtiyalarn karlamak zere mal ve hizmet retirler
- letmeler iktisadi mal ve hizmet retirler. ktisadi mal ve hizmetlerin zellii fayda yaratmalar ve kt olmalardr. - letmelerin bu retimi gerekletirebilmeleri retim faktrleri ad verilen emek, doa, sermaye ve bilginin bir araya getirilmesine baldr. - letmeler kar amal rgtlerdir.
retim eleri
Gereksinmelerin karlanmas amacyla mal ve hizmet retiminde yararlanlan, bir lkenin sahip olduu temel kaynaklardr.
Emek Giriimci Sermaye Doal Kaynaklar Teknoloji
Emek
Emek faktr, retimi gerekletirenlerin fiziksel ve dnsel katklarn ierir. Bir inaat iisi kas gcn ya da fiziksel gcn kullanr. Bu inaatn mhendisi ise, dnsel bir emek ortaya koymaktadr. gc esi ile birlikte ele aldmz giriimci retim faaliyetinin gerekletirilmesinde nemli rol oynar.
Giriimci
Mal veya hizmet retimi iin retim elerini bir araya getirilmesini salayan kiidir. Giriimcinin temel amac kr elde etmektir. Buna karlk retim faaliyetlerinden doabilecek riski de stlenir.
Sermaye (Kapital)
Mal ve hizmet retimini destekleyen servet, sermaye (kapital) adn alr. Sermaye, retimde yararlanlan para ve parasal deeri olan her tr donanm ifade eder. Paraya dnebilen hisse senedi, bono gibi deerler ya da bir fabrikadaki makine, bina, ara-gere sermaye olarak nitelenir. Sermayeyi; retilmi retim faktr olarak tanmlamak olasdr.
Sermaye (Kapital)
Mal ve hizmet retimini destekleyen servet, sermaye (kapital) adn alr. Sermaye, retimde yararlanlan para ve parasal deeri olan her tr donanm ifade eder. Paraya dnebilen hisse senedi, bono gibi deerler ya da bir fabrikadaki makine, bina, ara-gere sermaye olarak nitelenir
Doal Kaynaklar
Doadan elde edilen, dorudan veya ilenerek kullanlan her tr maddeyi ierir. Temel doal kaynaklar toprak, su, mineral maddeler ve aralardr. Ekonomik bir kaynak olarak doa, nicelik olarak ve ierdii hammadde asndan snrldr, arttrlmas, belli bir dzeyin stne karlabilmesi sz konusu deildir. Bu retim faktrnn iletmeler tarafndan zenli olarak kullanlmas, kendi karlar ve insanln karlar iin kanlmazdr.
Teknoloji
Mal ve hizmet retimi iin kullanlan yntemlerdir. nsann almasn gelitirmek ve retim yeteneini arttrmak iin, bilginin retilmesi ve uygulanmas olarak da tanmlanabilir. Gelimi bir teknoloji, daha yararl ve yksek nitelikli mallarn, daha etkili yollarla retimini salar.
letmenin Amalar
Temel Amalar: letmenin baarl Kar olmasnda ve salkl Topluma Hizmet kararlar almasnda temel koul, neler yapacann zel Amalar: Uzun dnemli byme bilinmesidir. Tketicilere nitelikli mal letme faaliyetlerinin sunma balangcnda, amalarn alanlara uygun cret net ve gereki olarak verme belirlenmesi iletmeler Toplumsal sorumluluk iin yaamsal nemdedir. evreyi koruma
LETMENN FONKSYONLARI
Bir iletmede ok farkl nitelikte faaliyetler gerekletirilmektedir. Bu faaliyetler iletmenin iinde bulunduu sektre gre farkllk gstermekte, iletmenin byklne gre bamsz departmanlar halinde gruplandrlmakta veya gruplandrlmamaktadr.
Genel anlamda bir iletmede gerekletirilebilecek farkl nitelikteki fonksiyonlar yle belirtilebilir: -retim -pazarlama -finansman -insan kaynaklar -muhasebe -ar-ge -halkla ilikiler -ynetim -tedarik
Bu fonksiyonlardan retim, pazarlama, insan kaynaklar ve finansman fonksiyonlar iletmenin temel fonksiyonlarn oluturmaktadr. Ynetim ise iletmenin genel fonksiyonudur. Ynetim dier btn fonksiyonlara yneliktir. letmenin btn fonksiyonlarnn planlanmas, rgtlenmesi, yneltilmesi, koordinasyonu ve kontrol; dier bir ifadeyle ynetimi sz konusudur. Dier fonksiyonlar ise iletmenin yardmc fonksiyonlar olarak kabul edilmektedir
LETMENN EVRES
letmenin evresi, iletmenin snrlar dnda kalan ancak onun faaliyetlerini etkileyen her ey olarak karmza kmaktadr. letmenin yap ve ileyiini etkileyen evresel unsurlar yakn evre ve genel evre ile bu evrelerde yer alan faktrlerin kresel boyutunu ifade eden kresel evre olarak grupta incelenebilir.
GENEL EVRE: letmenin faaliyetleri zerinde dolayl bir etkiye sahiptir. Bu kapsamda yer alan faktrler unlardr: -teknolojik evre -sosyo-kltrel evre -politik evre -ekonomik evre -doal evre
LETMENN YAKIN EVRES: Tketiciler, finans kurulular, sendikalar, tedarikiler ve rakiplerden oluur. Bu kurum ve kurulular iletmenin faaliyetleri zerinde dorudan etkilidirler.
letmenin retim iin dier iletme ve kurululardan retim faktr tedarik etmesi, rettii mal ve hizmetleri, dier iletme ve nitelere satmas, retim sonunda retime katlan faktrlerin paylarn datmak, ekonomik sistemde iletmeler, kurumlar vs. tketiciler arasnda srekli deer akna yol aar. retim faktrleri piyasasnda tketiciler ve dier iletmeler retim faktrlerini oluturan igc, sermaye ve doal kaynak sunmakta, bunlarn karlnda cret, faiz ve rant geliri almaktadr. Tketim mallar piyasasnda, iletmeler retim faktrleri piyasasndan aldklar retim faktrlerini kullanarak rettikleri mal ve hizmetleri bu piyasaya satmaktadr.
kar gruplar iletmelerin etkiledii kiiler veya gruplardr. Baka bir deyile iletmelerin sorumluluk tad gruplardr. Bu gruplara rnek olarak mteriler, alanlar, kredi verenler, tedarikiler, devlet, iletme sahipleri ve kamu gsterilebilir.
kar gruplarnn banda mteriler gelir. letmelerin varl mterileri tatmin edecek mal ve hizmetleri retip pazara sunmasna baldr. Artk lkemizde tketicileri koruma n plana km olup saygn firmalarda mteri memnuniyeti nem kazanmtr. letmelerin alanlara kar da sorumluluklar vardr. alanlarn maddi-manevi tatmin edilmesi gerekir. Gnmzde alanlarn haklarn koruyabilmeleri iin birok kanun karlmtr. letmelerin z varln salayan iletme sahiplerine de baz sorumluluklar vardr. letme sahipleri sadece kar amal deil sayg grme, toplumsal prestij gibi zel amalar olduu iin iletmeler sahiplerinin beklentilerini karlamaldr.
Kamu nemli bir yere sahiptir. nk okul, cami, salk oca, park, ocuk bahesi vb. yaplmasna yardm etmek, kltrel ve eitim faaliyetlerine katkda bulunmak ve destek olmak sosyal sorumluluk bilincine sahip bir iletmenin saysz sorumluluklarndan bazlardr. Tedarikiler iletmeye mal ve hizmet salayan kurululardr. Tedarik kaynaklar gvenilir olmaldr. Bu nedenle kazanmak iin tedarikilerin kazanmasna izin verilmelidir. Ucuz ve kaliteli rn ve hizmet isteniyorsa tedarikilere olan ykmllkler yerine getirilmelidir.
Kredi veren bankalar, finans kurulular vb parasal kaynak salayan kurululara kar ykmllkler yerine getirildii srece firmalar kredi bulabilir. Devlete vergi vermek, alanlarn sigorta primlerini yatrmak, i gvenliine nem vermek devlete kar sorumluluklardan bazlardr.
letmelerin Snflandrlmas
letmeler literatrde eitli alardan snflandrlmaktadr. Kimi snflandrma ekilleri; A. Ulusal Ekonomi Ynnden : 1.retici letmeler 2.Hizmet iletmeleri 3. Satc letmeleri (Pazarlama Kurumlar)
retici letmeleri
Genellikle mal veya fiziksel rn reten tarm, inaat ve sanayi sektrlerinde faaliyetlerini srdren iletmelerdir. rnein,balk, kabuklu gibi su rnleri reten,domates, patates, buday, gibi bitkisel rnleri reten iletmeler; yol, kpr, baraj, konut yapm ileriyle uraan inaat iletmeleri; her trl tekstil rnleri, demirelik, imento, gbre, makine, buzdolab radyo, televizyon, sabun, deterjan, kt, kalem gibi dayankl ve dayanksz mallar reten iletmeler bu gruba girer.
Hizmet letmeleri
Bunlar bir hizmetin yerine getirilmesi veya hizmet retimi ile uraan iletmelerdir. rnein, berber dkknlar, lokantalar, oteller; doktor, avukat, mali mavir brolar; banka, sigorta irketleri; tama ve depolama irketleri; elektrik, havagaz, su ve salk hizmetlerini yrten iletmeler gibi .
Tarmla uraan iletmeler: iftilik ve hayvanclk, ormanclk ve balklkla uraanlar Sanayi ile Uraan letmeler: Madencilik, imalat, elektrik, havagaz, su gibi. Ticaretle uraan letmeler: Mal ve hizmet ticareti yapan iletmeler Ulatrma ve haberleme ile uraan iletmeler: Kara, deniz ve hava tamacl, posta, radyo ve TV ve basn alanlarnda alan iletmeler Finansal Kurumlar: Banka, sigorta, bankerlik vb. alanlarnda alanlar Serbest meslek ve hizmetler: eitli serbest meslekle uraan iletmeler. Doktor, a, berber, terzi, emlak.
zel letmeler: retim aralarnn mlkiyeti zel kiilerde olan iletmelerdir. Kamu letmeleri: Sermayesinin tm devlete ait iletmelerdir. Karma retim aralarnn mlkiyeti baka lke giriimcilerinin olan iletmelerdir. Yabanc Sermayeli letmeler: retim aralarnn mlkiyeti baka lke giriimcilerinin olan iletmelerdir.
LETMELERDE YNETM
Ynetim : Belirli amalara ulaabilmek iin planlama, rgtleme, egdmleme, denetleme gibi ynetim fonksiyonlarnn yerine getirilmesidir. .
letme ynetiminin banda giriimci bulunduu gibi byk ve baarl iletmelerde ayrca ynetici bulunmaktadr. Profesyonel ynetici olarak adlandrlan bu kiiler ynetim iine kendilerine meslek edinerek patronun yapt her ii yapan, bu hizmet karlnda cret alan, kar ve riski bakalarnn olmak zere mal ve hizmet ortaya koymak iin retim faktrlerini belli bir ihtiyac karlama amacna ynelten kiidir.
Giriimci:
-retim faktrlerini iletme bnyesinde istenilen nitelikte ve miktarda bir araya getirmek -retimin gereklemesini salamak -rn eitlenmesine girmek -mevcut rnlerin kalitesini arttrmak -Yeni retim teknikleri gelitirmek -gelien teknolojiyi srekli takip etmek -pazar aratrmas yapmak -ynetim ve alanlar arasndaki ilikiyi dzenlemek iletmenin baarsndan ya da baarszlndan doabilecek tm sorunlar, riskleri stlenmekle sorumludur
Ynetici
-retim srecindeki tm riskleri stnde tama -retim maliyetlerini kontrol etme -Pazar istemleri ve fiyat dalgalanmalarn izleme -varlyla iletmede net katklar salama sorumluluklarn tar
1.KLASK YAKLAIM Klasik teori iki ana fikir etrafnda toplanmtr. lki rutin ilerin grlmesinde makinelerle birlikte insann nasl daha etkin bir ekilde kullanlaca. kincisi ise formal rgt yapsnn oluturulmas. Klasik teori en iyi rgt yaps ve ynetim tarz iin uyulmas gereken ilkeleri belirlemeye almtr. Bu ilkelere uyulduu takdirde verimliliin artaca dnlmtr. -Klasik teoride insan daha ikinci planda kalmtr. nsan dndaki faktrler zerinde durmutur. -nsan kendine syleneni yapan pasif bir unsur olarak varsaymtr. -rgt ii etkinlik iin uyulmas gereken ilkeleri evrensel kabul etmi ancak d evre artlarna ve rgtlerin deien artlarna nasl uyabilecekleri zerinde durmamtr. .
NEO-KLASK YAKLAIM Bu teori klasik yaklamdaki baz eksiklikleri gidermek iin yeni kavramlar eklemitir. En nemli katks rgt yaps iinde insann davran biimlerini incelemek olmutur. Bu yaklamda balca insan davran, kiiler aras ilikiler, gruplarn olumas gibi konulara deer verilmitir.
MODERN YAKLAIM
Bu yaklamn amac ynetim olaynn ve unsurlarnn birbirleriyle olan ilikilerini ve bu ilikilerin niteliini incelemek, belirli bir birimdeki gelimelerin dier birimler zerindeki etkilerini aratrmaktr. rgt sistemini oluturan insan, makine, maddi kaynaklar, grevler, rgtn amacn gerekletirmek zere birbiriyle balantldr.
YNETM FONKSYONU
Ynetim faaliyetleri bir sre eklinde oluur. Bu srecin balca evreleri, -planlama -rgtleme (organizasyon) -uyum salama -kontrol etmek
PLANLAMA:
belirli verilerin altnda ileriyi tasarlayabilme ve bu tasarnn altnda tasarm ynlendirme iidir. En st dzeyde yneticiler tarafndan daha kapsaml bir biimde yrtlmesine karn daha alt kademelerde efler ya da formenler tarafndan da programlar biiminde daha dar erevede yaplan faaliyetlerdir
Planlama belirli bir retim hacmine ya da amalanan kar tutarna ulamak amacyla bu yolda alnacak nlemleri ierir. Bu tip planlama geneldir. letmelerde zel planlama ise eitli dzeyde ve ayr ayr iletme faaliyetleri iin yaplabilir. rnein, -retim -stoklama -sat yada pazarlama -finansman(nakit) -personel eitimi vb. gibi zel planlamadan da sz edilebilir.
letme yneticisi genel ya da zel planlamada, iletmedeki teknik yapy, olanaklar, kapasiteyi gz nne ald kadar, iletme ekonomisini, parasal olanaklar, dikkate alarak, en dk maliyetle kapsaml plan uygulamalarn getirebilir. Planlama zorunluluktur. Bu yolla maliyetlerin izlenmesi gelirde olas deiiklikleri nceden tahmin etmek, gerekli nlemleri nceden almak mmkn olabilir.
YNLENDRME(RGTLEME, GDLEME)
Ynlendirme ilevi yneticilerin, astlarn ynetmeleridir. letmelerde emir ve direktifler verilirken ncelikle, astlarla bir ibirlii ortamnn yaratlmas, demokratik davranlar iinde bulunulmas ada ynetici iin kanlmazdr. Ancak gdlemede, otorite de geerlidir. Otoritenin ise kaynann ynetenle ynetilen arasnda karlkl gven ortamn salanmas biiminde olutuu unutulmamaldr. Gdlemede yetki atlamalar yapmamak tepeden buyruku davranmamak nemlidir.
UYUM SALAMA
Genellikle iletmelerde kkten bye artan sayda eitli bamsz birimler vardr. rn, bir endstriyel iletmede retim birimleri kendi iinden farkllklar gsterir. Ayrca pazarlama, sat ve muhasebe, zlk ileri vs den sz edilebilir. letme yneticilerinin bir fonksiyonlar da deiik birimler arasnda egdm uyumlu bir biimde salamaktr. Kukusuz koordinasyonda baar iyi bir organizasyonla gerekleir. yi organize olamam birimler arasnda isabetli snrlar izilmemi iletmelerde birimler arasnda uyum salamakta glkler tar.
KONTROL FONKSYONU
letmelerde kontrol ilerin planland gibi gidip gitmediinin izlenmesi eklindedir. Szck olarak kontrol; bir iin beklenene uygunluunu aratrmaktr. Ynetimde ise stlerin astlar denetlemesi bu sistemin en alta dek iletilebilmesidir. zellikle byk iletmelerde iletme yneticisinden alta doru etkin bir iblm ve yetki datm kk iletmelere gre ok daha nemli bir alma olmaldr.
Balant: kararlarn genelde gelecee ynelik birok kararlar gerektirdii, ayrca gelecekteki kimi kararlar da balad da bilinmelidir. Deerlendirme: iletme yneticileri genellikle iletmenin o gnk durumunu deerlendirerek gnlk kararlar alrlar ve uygularlar. Ancak iletmenin performansn ykseltmesi kukusuz daha ok gelecee ynelik deerlendirmeler yaplarak bu ynde iletme yneticisinin kararlar retmesiyle olasdr.
Rasyonalite: karar alnrken zamanla balantl ve aklc (rasyonel) olmak gerekir. Alnan karar iletmenin yararna sonular douracak trden olmaldr. Bu da yneticinin akl ve mantkla eylem koymasna baldr.
KARAR TRLER
-kiisel ya da iletmeye ilikin kararlar -temel ve gnlk kararlar -programl ya da programsz kararlar
Temel kararlar iletmenin geleceine ynelik kolaylkla dnlmeyecek kararlardr. Bunlar , -uzun erimli -yatrm ve byk harcamalar gerektiren -iletmenin gelecekteki performansn etkileyen kararlardr. Gnlk kararlar rutin ilerle ilgili etkileri snrl ve gnlk alma ve retime ilikin kararlardr.
Kararlarn zellikleri
-Kararlarn iletmedeki retime etki dereceleri bakmndan ncelikleri vardr. Btn kararlar iletme gelirine etki etme bakmndan ayn nemde deildir. rnein bir kltr balkl iletmesinde balklara verilecek yemin markas zerinde karar vermek 2. Derecede nemde kalabilir. -kimi kararlar tekrarlanabilir, deitirilebilir kimi kararlarn ise tekrar olas deildir. rnein; Bir kltr balkl iletmesinde fiziki planlamada su akn ikinci bir kez dzenlemek olduka gtr. retilen balk trn tekniin elverdii lde belirli bir retim periyodu sonunda deitirebilirsiniz. Alnan yemin firmas ise her zaman deitirilebilir.
-kimi kararlar geciktirilebilir kimisi ise acildir. rnein; Bir kltr balkl iletmesinin yurt dna verecei balk larvas ya da yavru balk sipariinde zaman geirmemesi gerekir. Ancak yem deposunun yerini deitirme ynnde verilecek karar olduka geciktirilebilir. -kimi kararlar bol seenekli kimi kararlar ise seeneksizdir. rnein alaca yemin firmas iin birok alternatif karsna karken, retim periyodunu semek iin bir alternatif yoktur.
Uygulama aamas: Bu aama karar alma srecinin bir sonucu, alnan kararlarn gerekletirilmesi ilemidir. Sorumluluu ve riski yklenme: Kararlarn uygulamas srasnda ve sonucunda ortaya kacak kar-zarar veya sorumluluk vs. gibi riskler stlenilir
Kurulu Aamalar
Proje Fikri Fizibilite almalar 1. Ekonomik Etd 2. Teknik Etd 3. Finansal Etd 4. Hukuki Etd
Fizibilite = Yaplabilirlik
Ekonomik Etd
1. Pazar aratrmas ve talep tahmini 2. letme byklnn ve kapasitesinin belirlenmesi 3. letmenin kurulu yerinin seimi
Fizibilite = Yaplabilirlik
Teknik Etd
letmenin kurulaca arazinin seimi retimde kullanlacak teknolojinin seimi Kullanlacak makinelerin etd ve seimi Hammadde ve yardmc malzemelerin etd ve seimi 5. Kullanlacak enerji trnn seimi 1. 2. 3. 4.
Fizibilite = Yaplabilirlik
Finansal Etd
1. Yatrm tutarnn hesaplanmas 2. letmenin gelir ve gider tahminlerinin yaplmas 3. Finansal kaynaklarn hesaplanmas 4. letmenin karllk durumuyla ilgili analizler
Fizibilite = Yaplabilirlik
Hukuki Etd
1. letmenin hukuki yapsnn seimi 2. Kurulu ve retim iin gerekli izinlerin alnmas iin gereken yasal koullarn belirlenmesi
r: gcnn eitim, bilgi beceri, tecrbe dzeyi ile blgedeki cret dzeyi, sendiakalama dzeyi nemli olabilir
letmeler faaliyet gsterdikleri sektr, rn zellikleri ynnde enerji ve su kaynaklarna yakn yerleri kurulu yeri olarak seebilirler
r: Gda, kimya, dokuma, demir-elik iletmeleri iin su enerjisi nemlidir
Sosyal ve kltrel artlar: r: letmelerin kurulu yerlerinde, insan kaynaklarnn sosyo-kltrel ihtiyalarn karlayabilecek; okul, tiyatro vb. kurum ve kurulularn bulunmas, kalifiye insan kaynaklar teminini
Sosyal evrenin etkisi, kalifiye eleman kaynaklarnn gelecekteki durumu, blgenin gelimesi, vergi kolaylklar vb. maliyet faktrlerinin nceden belirlenmesi zordur
Ulatrma Modeli Dorusal Programlama Modeli Karma Tam Sayl Programlama Modeli
Faktr arlk puan ile kurulu yeri puannn arpm kurulu yerinin faktr puann verecektir.
Kurulu yeri faktr puan en yksek olan blge ve alan tercih edilecektir.
B K. Puan
C K. Puan
1. Pazara yaknlk
2. Temel girdilere ve yardmc maddelere yaknlk 3. Tama ve ulatrma imkanlar 4. Enerji, yakt imkanlar 5. gc temini imkanlar 6. st dzey ynetici ve teknik eleman temini 7. Sosyal ve kltrel evre 8. Devletin uygulad zendirme nlemleri 9. Finansman ve bankaclk hizmetleri 10. Yan sanayiye yaknlk 11. Atklarn artlmas 12. Arsa ve inaat maliyeti 13. klim koullar ve yer sarsntlar 14. Gvenlik ve savunmaya uygunluk 15. teki faktrler Toplam
3
6 4 2 5 8 6 4 3 5 3 1 1 2 1
5
6 7 4 6 9 7 6 5 6 4 3 2 3 1
15
36 28 8 30 72 42 24 15 30 12 3 2 6 1 324
6
7 7 7 6 7 7 6 5 6 4 3 3 3 3
18
42 28 14 30 56 42 24 15 30 12 3 3 6 3 326
4
6 5 6 7 7 6 7 6 7 5 4 4 3 2
12
36 20 12 35 56 36 28 18 35 15 4 4 6 2 323
Maliyetler (milyar TL) I. Yatrm maliyeti a) Proje maliyeti b) Arsa ve inaat maliyeti c) Montaj maliyeti
5850
2850 1600 520
5650
2700 1600 510
5900
3000 1550 480
120
130 150 175 70 235 6290
100
100 110 185 65 280 6135
125
120 100 175 75 275 6410