Dnyadaki en yaygn dinlerden birisidir Budizm.

Eski metinlere gre Budizmde Budann retisi, bata Hint dinleri ve kltrleri olmak zere dier dinlerle ve kltrlerle karlatrlarak anlatlmaktadr. Bu kitapta Budann yaam ve genedoum ykleri de bulunmaktadr.

ESK METNLERE GRE

BUDZM
(BUDACILIIN DYALEKTK YORUMU)

WALTER RUBEN
Hazrlayan: LTF BOZKRT

 Okyanus Yaynclk ve Yapmclk Ltd. ti., 1995 1.Bask: Mart 1995 2. Bask: Ocak 1998 3. Bask: Eyll 2000 1000 Adet Dzelti: Esra Bilal Kapak Tasarm: Nare Ekinci ISBN - 975 - 7200 - 00 - X Ofset Hazrlk, Kapak Bask, i Bask ve Cilt: ZSE Matbaaclk Ltd. ti. Tel.: (0212) 647 34 93 OKYANUS YAYINCILIK VE YAPIMCILIK LTD. T. Ankara Cad. Konak Ihan 34/304 3440 Caalolu/istanbul Tel: (0212) 513 42 59

WALTER RBEN 1899 ylnda Hamburg'da doan W. Ru ben ok gen yanda Norveli Hindolog Sten Konow'dan zel Sanskrit dersleri ald. 1. Dnya Savandan sonra Sten Konow'un tavsiyesi zerine Berlin'de H. Jacobi ve H. Lvelens'n gzetiminde Hin doloji eitimini tamamlad ve 1924 yln da Nyaya Sutras adl almasyla dok torasn ald. Frankfurt niversitesinde hocalna Hitler iktidar ele geirene ka dar devam etti. Zorunlu gle birlikte Trkiye'ye gelen W. Ruben Ankara ni versitesindeki Hindoloji krssne pro fesr olarak atand. 1935-1936 yllar arasnda Hindistana aratrma gezisi yapt. 1948 ylnda ili'deki Santiago niversitesi Hindoloji Krss Bakanl na getirildi. 1950 ylnda dnd Al manyada eitli niversite ve akademi lerde hocalk ve yneticilik yapt. 1982 ylnda ld. almalarndan bazlar: Eisenschmiede und Dmonen, Mudrarakshasa (1956) Kalidasa (1956) Panatantra (1959) Modern Hint Roman (1964, 1967) Eski Hindistanda Toplumsal Gelime (196773) LTF BOZKRT 1964 ylnda Erzurum'da dodu. Ankara niversitesi D.T.C. Fakltesi Hindoloji Blmnde renim grd. Budizm, a manizm ve Yoga'yla ilgili aratrmalar yapan Bozkurt, Hindistan ve Pakistan'a Budizm ve Yoga zerine inceleme gezile ri yapt. Yoga uygulamalarna katld.

NDEKLER

Kitap zerine Budaclk zerine Notlar Giri Budac Masal Derlemeleri Budac Masallardaki retiler Budann Yaam Bilgelik Budaclk ve Atman nanc Nirvana Dipnotlar Bibliyografya

5 7 19 25 61
79 109

125 139 154 170

Walter Ruben'in ansna

Eski Metinlere Gre Budizm, Walter Ruben'in "Budizm Tarihi" ya da dier adyla Eski Kaynak larna Gre Budizm Tarihi kitabndaki konulardan seilerek hazrlanmtr. Budizm Tarihini W. Ru ben Trkiye'de Hindoloji blmnn bakanln yrtt srada kaleme alm. Orta Asya'da bu lunan Budac metinlerden yola klarak hazrla nan bu kitapta btn Budac metinler bulunma maktadr. W. Ruben almasnda Budacla ait belli bal kavramlar bata Hint dinleri ve kltr leri olmak zere dier dinler ve kltrlerle kar latrmtr. Bu kitap ayn zamanda Budaclk ko nusunda lkemizde yaplan ilk bilimsel alma saylabilir.(*) Byk bir olaslkla notlar halinde hazrlad bu kitab ayn blm retim grevlilerinden Abidin til Trkeye aktarmtr. Byk bir olaslkla not lar halinde dememizin nedeni yaptmz aratr malarda bu kitabn Almanca basksna rastlaya(*) Walter Ruben. Budizm Tarihi ev: Abidin til. Ankara niver sitesi D.T.C. Fakltesi Yaynlar - 1947.

madik. Elinizdeki kitab Abidin til'in Trke'ye aktard kitaptan hazrladm. Kitab hazrlarken ilk nce dili sadeletirme yoluna gittim. Dilin sa deletirilmesinin yeterli olmad yerlerde W. Ruben'in dncesine sadk kalarak yeniden yazdm. Bylece kitabn byk bir blm yeni bir anlatm diliyle hazrlanm oldu. Yine Budac eski metin lerden olan Catk ve Avdan masallar blm n ise W. Ruben'in de alnt yapt Uigurica adl kitabn Trke evirisinden faydalanp hazrladm. Baz blm balarna gelen alntlar kendim yap tm. Kitab hazrlarken Cornelia Gngren, Esra Bi lal ve Yusuf Turul Karsan'n deerli yardmlarn grdm. Kitabn dizgisini Akgl Yldz byk bir sabr ve zenle yapt. Hepsine minnettarm. Ayr ca Frankfurt niversitesi Goethe Enstitsne W. Ruben'in yaam ve almalar hakknda bilgi gnderdikleri iin teekkr ederim.

Ltf Bozkurt

BUDACILIK ZERNE NOTLAR

Ltf Bozkurt

.. 6 yy. Hindistan'da Vedalarn sorguland, aray ve klarn olduu dnemdir. Bu aray yapanlardan birisi de Siddharta Gautama'yd. Sylenceye gre Siddharta (Buda) insan olarak domadan nce gkyzndeki Tuuta cennetinde yaamaktaym. Kendisine gelen bir esinle yery znde domak zorunda olduunu anlam. imdi ki Nepal snrlar ierisinde kalan Himalaya etek lerindeki Lumbini blgesinin Kapilavatsu kentinde domu(1) Babas Suddhodha akya soyundan gelen bir kralm. Babas doan oluna "amacna ulaan" anlamna gelen Siddharta adn koymu. Siddharta krallk ierisinde bir prens nasl byt lrse yle bytlm; bir prens nasl eitim alr sa yle eitim alm. Erken denebilecek bir yata kuzeni Yoshodhana ile evlenmi. Bir olu olmu. Adn Rohula koymular. Saraynda mutlu bir ya(1) E. B. Cowell, Buddhist Mahayana Texts. New York, 1969.

am sryormu. Ne olmusa 29 yanda olmu. Yine sylenceye gre daha nce hi karlamad yaam gereklerini grm: Hastalk, yallk, lm ve huzur. Bu gerekler onu ylesine etkile mi ki o nl arayna km. Amac doumlm dngsnden kurtulmak, yaamn aclarna are bulmak, geree erimekmi. Budaclk, Ga utama Siddharta denilen gen prensin baba oca n terk edip de yaamn aclarna are aramaya kmasyla balar. Budaclk Hint felsefe ekollerinden astik(2) ol mayan ya da dier bir deyimle ortodoks olmayan bir retidir. Balangta Buda'nn retisi basit ve sadeydi. Tek amac vard Buda'nn, o da yaa
(2) Hint kltr tarihinin ilk ana kaynaklar Vedalardr. Veda .. 2000-2500 yllar arasnda Hindistan'n kuzeydousuna (Pencap, Yukar lnds Havzas) akn eden Arilerin dinidir. Vedalar ise Veda Tanrlar iin yazlm olan ilahiler (Mantralar) klliyatdr. Drt kitaptan oluurlar. Rig Veda (Rig Beyit), Yajur Veda (Nesir, dz yaz) Sama Veda (Sama-Beste) Atharva Veda (Dz yaz). Vedalarn dier bir ad da samhita (drt derleme) dir. Vedalara daha sonraki dnemlerde aklamalar yazlmtr. lk aklama lara Brahmanalar ad verilir. Bunlar Vedalar'daki kark ritalizmi en ince ayrntlarna kadar ilahiler biiminde aklarlar. Kur ban treni ayinlerini ve dier ayinleri pratik ynden ele alrlar. Brahmanalar ierisinde ok az felsefi dncenin izlerine rast lanmaktadr. Brahmanalara aklama niteliinde ilaveler yapl m metinlere Aranyakalar ad verilir. Bu metinler (eserler) zel likle orman iindeki byk Aramlarda (tapnak) yaayan Riiler (Azizler,) tarafndan yazlmlardr. Aranyakalarda dini dnten felsefi dne geiin ilk izlerini grrz. Aranyakalar tamamlayan, btnleyen metinlere, eserlere Upaniadlar ad verilir. Upaniadlar tamamen felsefi ve ruhsal retileri ie rir. Upaniadlarn dier bir ad Vedanta (Veda-anta) yani Vedalarn sonudur. Veda dncesinin en st dzeyini tekil ederler. Ortodoks Hindu dnrlerine gre Vedalar, Tanr Brahmann azndan km olan sz (ve) lerdir. Vedalarn bize verdii bil gi deimez, ebedi ve gerek bilgidir. Vedalar felsefi ynden de erlendirmek, tartmak doru deildir. Hindu dnrlerin bu

mn aclarndan, straplarndan insanlar kurtar mak. Aydnlanmaya eriipte gerei grnce ilk vaazn Benares'de vermitir. Benares vaaznda Buda: "Domak acdr, yallk acdr, hastalk

acdr. lm acdr, sevilmeyenle birlemek acdr, sevilenden ayr kalmak acdr. stediini elde ede memek acdr..." diyerek retisinin en nemli sa
cayan ortaya koymutur. Buda konumasnn devamnda acy douran nedenler olarak hrs ve arzuyu gstermi ve ancak arzuyu, hrs yenmek le acnn stesinden gelinebileceini sylemitir. Geriye tek bir ey kalyordu, o da hrsn, arzu nun ortadan nasl kaldrlabilecei. Buda, bunun iin birok retide izlerini grebileceimiz sekiz aamal yolu gsteriyordu: Doru szllk, tam davran, doru yaama, tam uygulama, tam bilinlilik, tam uyanklk... te Budacln z budur. Buda 45 yl boyun ca Magadha ve Kosala krallklarndaki kentlerde bu retiyi halka yaymaya almtr. Buda re tisini yayarken yukardaki dipnottan da anlala ca gibi bir taraftan Vedalarn otoritesi, dier ta raftan bu otoriteye kar kan dnce akmlar vard. Buda bir taraftan Upaniad Brahmanlarn idealizmine kar karken dier taraftan kendisiy le ayn safta olan arvakallar'n (Maddecilerin)
grleri Hint felsefe ekollerinin iki ayr gruba ayrlmasna neden olmutur. Birinci grup: Astik grup (Ortodoks grup), ikinci gup: Na-Astik, Nastk (Astik-olmayan) grup. Birinci gruptaki ekoller: Vedanta, Sankhya, Yoga, Nyaya, Vaieika, Mimamsa. kinci gruptaki ekoller: arvakalar (Maddeciler, Materyalistler) Cainalar ve Budaclar'dr. Bu ekolde Tanr inanc yoktur. Bunlara inkrcl dinler de denir. Yoga felsefe ekol birinci gruba dahil olmakla birlikte Budac ve Cainist dnceyi de etkilemitir. (L. B.)

dnya grne, yaam anlayna kar kyor du. Buda, kendi retisini bu iki reti arasnda orta yol olarak gsteriyordu. Buda Vedalarn otoritesini reddedip kurban t renlerine, kastlarn yapsna kar karken amac Hindistan'n toplumsal yapsnda bir deiiklik yapmak deildi. zde reformcu olmasna ramen reformculuu, devrimcilii da dnk deil, ie dnkt. Buda'nn izdeilerini bal bulunduklar kast yapsna bakmadan kabul etmesi o dnem Hindistan iin nemli bir hareketti. Ancak yine de Bu dann retisine bal olanlarn byk ounluu st kastlardan olmutur. Buda ldnde 80 yandayd. lmnden sonra retisi Magadha ve Kosala krallklarnda izdeileri tarafndan srdrld. lmnden son ra ilk Budac dinsel kurul (Konsey) Racagriha'da topland. Racagriha'da toplanan dinsel kurul Bu da'nn szlerinin derlenmesi ve kurallara dkl mesi kararn ald. Ancak bu kurul ald karar da ha sonra yaama geiremedi. kinci dinsel kurul Buda'nn lmnden aa yukar 140 yl sonra Vaiali kentinde topland. An cak bu dinsel kurul da yeterli etkinlik gstereme di. Bu kuruldan hemen sonra Budaclkta ayrlk tohumlarnn ekildiini gryoruz. Daha sonraki yzyllarda tam filiz verecek olan bu tohumlar Hinayana ve Mahayana Budacln dourmutur. Ayrl douran neden ise gelenee bal olanlar la gelenekten kopup Budacla yeni bir yaklam, yeni bir soluk, yeni bir anlay getiren Mahayana

10

ekol arasndaki dnce ayrldr. nc Budac dinsel kurul . 250'ye doru nl hkmdar andragupta'nn torunu Aoka'nn giriimiyle Pataliputra'da topland. Kral Aoka dedesi tarafndan balatlan Hindistan Birli ini kurma iini stlenmiti. Aoka dier iki Buda c dinsel kurulun yapamadn yapt, Budac retiyi kaleme aldrd ve Tripitaka yasas diye bili nen derlemeyi hazrlattrd. Aoka'nn bu giriimi ve Budacln koruyuculuunu stlenmesi hi kukusuz Budaclk tarihi asndan yeni bir sayfa nn almasna neden olmutur. Aoka'nn Budacl benimsemesi sylentiye gre bugnk Kalkta - Madras arasndaki Kalinga lkesine yapt askeri sefer srasnda olmutur. Kalingallarn di renmesi zerine patlak veren byk savata, d manlarnn binlerce l verdiini gren Aoka de rin bir pimanlk duymu ve bir daha savamama karar almt. Aoka bununla da yetinmemi in sanlarn da hibir zaman savamamasn sala mak iin ahimsa (iddet gstermeme) anlayna, ilkesine gnl balad. Aoka'nn bar politika gdp Budacl benimsemesi Budaclk iin yeni bir dnemin balangc olmutur. Aoka Budacl yaymak iin Hindistann her tarafna, Gandhara'ya, Baktaria'ya, Birmanya'ya ve Seylan'a misyoner gndermitir. Bylece Budaclk iin gneyde Malezya, Seylan ve Endonez ya'ya kadar kuzeyde de Tibet ve Nepali aarak in'e kadar yaylma olana domutur. mparatorluu sresince Aoka Hindistan'n nemli yol kavaklarna ve kilit noktalarna stun

11

lar diktirmi ve stunlar zerine liberal din anlay n, insan sevgisini temel alan yazlar kazdrmtr. Budaclarn ikinci byk koruyucusu hi ku kusuz Kanika'dr. Kanika dneminde Budacln altn devrini yaad sylenebilir. Kanika Kuanlarn .S. 30 yllarnda Gandhara ve Pencab'n hakimiyetini ele geirmesiyle kurulmu olan kral ln .S. 78 - 120 yllar arasnda hkmdarln yapmtr. Kendisi hakknda pek ok efsane yara tlmtr. Onun zamannda Kemir'de Budac din sel kurul toplanmtr. Kuan krallnn snrlar Kuzey Hindistan, Pakistan, Dou Afganistan, z bekistan ve Tacikistan'a kadar uzanyordu. Budacln Asya'ya doru yayl Kanika zamann da olmutur. Budacln yaylmas iin Kanika Asyada birok kei tapna yaptrmtr. Kanika'nn yaad dnemlerde Mahayana Budacl da gelimeye balam, tanrsz, tapnaksz reti giderek tanrlar, yar tanrlar, koruyucu ruhlar ve ayinlerle kalabalklam ok-tanrl bir din ha line gelmiti. Ne var ki Budaclk Kanika'dan sonra ana yurdu olan Hindistanda nemini gide rek yitirmi ve birka yzyl sren parlak Budac hkmdarlar dneminden sonra gsterie dnk trenler ve uygulamalarla yozlap .S. ikinci yz yla doru kmeye balam ve bunun zerine kendisini toparlayarak yenileyen eski Brahma nizm yeni bir solukla ileri atlmtr. <3> Budacln Brahmanizm'e kar yenilgisini tam anlamyla aklayabilmek zor. Ancak bu dnem
(3) H. J. Strig, lka Felsefesi ev: mer Gngren, Yol Yaynlar 1993.

12

lerde (.S 2. yy.) zellikle Vinuit Brahmanlar Bu da'y Vinu'nun dokuzuncu avataras (genedoumu) olarak gryorlar ve onun iin dinsel trenler yapyorlard. Bu, Budacln Hinduculuk karsn da bir tr yenilgisiydi. Budaclk Hindistan'da nemini kaybedip azn lk durumuna dmesine karlk komu lkelerde yaylmasna devam etti. Hindistandan kaan ke ilerin Asya'daki nemli kentlerde yeniden ya am alanlar, dinlerini srdrecek ortam buldukla rn gryoruz. Bu kentlerden Hotan, Yarkent, Kagar ve Kua Budacln Asyadaki tarihi asndan nemlidir. Bu kentlerde Budaclk bir ok kltrle karm ve grkemli sanat eserleri ortaya kmtr. Bu blgelerde 19. yy. banda yaplan kazlar da Budacla ait birok tapnak ve eitli sanat eserleri ortaya karlmtr. (4) Budacln Asya'da yayl Trk tarihi ve kltr asndan da nemlidir. Budaclarn bu zengin ve renkli yaamlar slamiyet Asya'ya gelene kadar devam etmitir.

Trkler ve Budaclk
Trkler Budacla Burkanclk (Burkan dini) Buda'ya da Burkan diyorlard. Buda'nn retisi nin ne zaman Trkler arasnda yaylmaya balad n kesin olarak bilemiyoruz. Ancak in kaynak lar Trklerin Budaclk ile ilikileri konusunda az da olsa bilgi veriyor. Budacl benimseyen Trk
(4) Bilinmeyen Asya. L. Ligeti, Trk Dil Kurumu Yaynlar.

13

kavimlerinin banda Uygurlar gelmektedir. An cak Uygur Trklerinden nce Budaclk Hunlar ve Gktrkler arasnda az da olsa bir ilgi grmtr. Byk Trk hkmdar Bumin Kaan'n ikinci o lu Murhan Kaan (553 - 572) bir Budac tapna nn yaztnda dine inanm bir kii olarak anlyor. Mu-han'n kk kardei To-po (572-581) zama nnda Hui-lin adnda bir Budac kei, Ts'i hane dan tarafndan Gktrklere yollanr. Kei kaana Budacl kabul ederse, halknn huzur ve refaha kavuacan syler. Kaana bir Budac tapnak yaptrmasnn yine halknn huzuru ve rahat iin gerekli olduunu da ekler. Ancak Budac keiin bu giriimi sonu vermez. Kaan To-po, kendisi ne kei gnderen Ts'i hkmdarna birka Buda c metni gndermesi iin hediye gnderir. Ts'i h kmdar Budac Nirvana-sutra'y evirttirip Kaa na gnderir. (5) Ayn dnemlerde, Trklerin Bat'da Buda diniy le karlatklarn gryoruz. Ancak bu defa s tatlar inliler deil Soutlar (Sogdlar) idi. 552 576 yllar arasnda hkmdar Buminin kardei stemihan, vali olarak devletin bat ksmn yneti yordu. Ynettii topraklar iinde Sout (Sogd) l kesi ve Afganistan'n kuzeyi de bulunmaktayd. Bu yrenin kentlerinde Budacln Hinayana mezhepi yaygnd. Ancak bu kentlerde Budacl be nimseyenler genellikle ynetici ve soylu kimseler di. Orta Asya'da Budacl benimseyip bu dinden
(5) inasi Tekin. Maitreyasmt. Atatrk niversitesi Yaynlar Erzurum. - 1976

14

yaptklar evirilerle, zengin bir edebiyat birikimi oluturan Trk topluluu Uygurlar olmutur, Uygurlarn Budaclkla temaslar 7. yy. da balam ancak daha sonra devlet dininin Mani dini olmas ve lkenin ileri gelenlerinin Mani dininin koruyu culuunu yapmalar nedeniyle Budaclk Mani dini kadar etkin bir din olamamtr. Ancak Uygurlar 840 ylnda usuz bucaksz bozkrlarn hakimiyetini Krgzlara kaptrnca Uy gur tarihi asndan yeni bir dnemin balangc olmutur, Uygur boylarnn byk bir ksm bozkr yenilgisinden sonra in'in Trkistan blgesine g etmiler, bir ksm da (Kan-Chou Uygurlar) Kansu kenti yaknnda yeni bir Uygur devleti kur mulardr. in'in Trkistan blgesine giden Hoa (Kau-Chang, Turfan) Uygurlarnn merkezi Hoa kenti idi. Hoa Uygurlarnn yerletii bu blgeler de yerleik zengin bir medeniyetin varolduu bi linmektedir. Bu blgenin kuzey pek Yolunun ba t ksmnda Hint - Avrupa boylan, Kua ve Hamil blgesinde ticaretle uraan Soutlar (Sogdlar), Kua'dan Turfan'a kadar olan blgede ise Toharlar yayordu. inliler de bu blgelerde yaamlar n srdren dier bir topluluktu. Btn bu blge lerde yaygn olan din Budaclkt. Budaclkla bir likte az sayda Hristiyan ve Mani dininin izdeileri de vard.(6) Uygurlar bu blgeye g ettiklerinde Budacla yeniden gemeleri zor olmamtr. Uygurlarn (Kan-chou - Sar Uygurlar) g et tikleri bir baka blge ise Tibet ve An-hsi blgesi
(6) inasi Tekin. Maitreyasmt, Atatrk niversitesi Yaynlar Erzurum. 1976

15

dir. Bu blgenin merkezi Kansu (Kanchou) kenti idi. Bu blgenin asl zellii Budacln en fazla yaylm olduu bir blge olmasdr.(7) Tun-huang (Bin Buda) maaralar bu blgededir. Bu yzden Uygurlarn eski dini Manihaizm (Manicilik) burada uzun sre yaamam ve Uygurlar aa yukar 100-150 yl nce bozkr blgesinde tantklar Budaclk dinine yeniden dnmlerdir. Budacln her iki mezhebi de Trkler arasnda yaylmtr. Ancak Mahayana Budaclnn daha ok yaygn olduunu gryoruz. Bu blgelerde 19. yy. bandan itibaren yaplan aratrmalarda Uygurlara ait ok sayda Budac metin bulunmu tur. Bunlardan en nemlisi Maytrsmt'tr. Bu me tinin XII. yy.'n ikinci yarsnda Toharcadan evril dii sanlmaktadr. Maytrsmt (skr. Maitreyasamat) Budaclarn mehdisi Maiteraya ile gerekle ecek bulumay anlatr. Bu eser yalnzca okun mak iin deil ayn zamanda dini bayramlarda oynansn diye de yazlmtr. Pazar yerlerinde ve ya Budac tapnaklarn nnde toplanan halka bu eser Budac keiler tarafndan oynanrd. Canlan drlmas mmkn olmayan sahneleri, rnein ilahlarn, doa st gce sahip yaratklarn konu malar, olaylarla ilikisi anlatlrken byk panolar halinde resimler gsterilirdi.(8) ygurlar XIV. yzyln bana, blgenin bt nyle slamlamasna kadar Budacla bal kal dlar.(9) Bu dinin bellibal yaptlarn ince, Tibet(7) (8) (9) Do. Dr. zkan zgi - Uygurlarn Siyasi ve Kltrel Tarihi. Trk Kltrn Aratrma Enstits Ankara - 1987. Uygur yazmalar arasnda. Milliyet Sanat Dergisi - inasi Tekin'le yaplan konuma. Gnmzde in'in Tibetle, Dou Trkistan arasndaki Gansu eyaletinde ok az sayda Budac Trk yaamaktadr. (L. B.)

16

e, Toharca, Sogdca ve Sanskrit dilinden ekleme ler yaparak ve genileterek evirmilerdir. eviri yaparken karl bulunmayan yabanc kelimele re byk bir zenle yeni kelimeler tretme yoluna gitmiler, dilin mevcut imkanlarndan yararlana rak yeni kavramlar oluturmulardr. Bunun ya nnda bu metinlerde bol miktarda yabanc keli melere de rastlanr. Ancak yeni kelime tretme almas slam dini kabul edildikten sona dur mu, Arapa ve Farsadan alntlara daha ok yer verilmitir. Bu da Trk dilinin geliimine, dn sel yapnn zenginlemesine byk bir darbe ol mutur. Uygur metinlerinde grlen zelliklerden birisi o dneme kadar Trkede karl bulunmayan soyut kavramlara karlk bulunmasdr. Bu metinlerde grlen bir baka zellik te hi bir Budac edebiyatta grlmeyen canl d dnya tasviridir. Aaya aktardm yle Yerlerde adl iir bunun gzel bir rneidir.10

"Birbirine bal duran kat-kat dalarda Sakin ve tenha aranyadana'da ard aalar altnda, akar sular boyunda; sevin iinde uuan kuuklarn toplandklar, bir araya geldikleri yerde hibir eye balanmadan, huzura kavumal ite yle yerlerde!
(10) R. Rameti Arat - Eski Trk iiri - T.D.K. Yaynlar 1991

17

-ie, derin, kat-kat, kvrm-kvrm dalarda, eski, kadim arany adana'da Yksek, yekpare kayalklarn basks altnda, tam bir sessizlik iinde, imirt, ourt aalar arasnda, incecik sularn kysnda hibir eye ilinmeden, dhyanaya dalmal ite yle yerlerde! Derin dalarn kesinde, eteinde, sevimli arany adana'da szlp akan sular arasnda p-ssz bir tenhalkta Sekiz trl yel ile kmldanmadan Orada skn iinde sabrla, yalnzca tre huzurunu tatmal ite yle yerlerde! Ggerip duran gzel dalarda, gnln holand tenha yerlerde Kesif, sk stlkler iinde, kaynayp kpren gller arasnda bata gz olmak zere, btn hasselerden syrlp her eyin grnd, bilindii gibi olduu yerde hibir arzu beslemeden, huzur tatmak ite yle yerlerde!

Mart / 95 - stanbul

18

GR

Trk kavimleri ierisinde kendi dnemini yans tan edebi metinleri kendilerinden sonra gelen ku aklara brakm en nemli kavim Uygurlardr. Uy gurca olarak gnmze kadar gelen metinlerin b yk bir blmn Budacla ait olanlar olutur maktadr. Byk bir zenle kelimesi kelimesine Uygurcaya evrilen Budacla ait bu Hinte eserlerin hangi dnemlerde yazldklar bilinmemektedir. Bu metinlerin Vlll. yzyldan m yoksa XV. yzyldan m gnmze kadar kaldklar kesin olarak belirlenememitir.1 Bu metinlerin evrildikleri dnemlerde Hindistan'daki Budaclk en son ve olgun biimini almt. Bu almamzda da Budacln o dnem lerdeki durumunu, yapsn aklamaya alacaz. Orta Asya'da ele geen metinler iki ksma ayr labilir. Birinci ksmda, Uygurlardaki gnlk yaa ma, lke ynetimine ve ticarete ait bilgileri ieren metinler bulunmaktadr. Ne yazk ki bunlar ok azdr.<2> Buna karlk dinle ilgili olan ve ikinci ksm

19

oluturan metinler daha oktur. Dini metinlerin okluu o dnemlerde dinsel yaptlarn daha fazla nem tadklarn gstermektedir. Bunun yannda sanatsal yaptlara daha az ilgi gsteriliyordu.(3) Yine ne yazk ki o dnemlerde halk arasnda ok geer li olan ve bir tr amanizm sayabileceimiz din hakknda da ok az yaz elimize gemitir.4 Yine in'deki dini retilerle ilgili bu blgelerde elimize yazl bir belge gememitir. Anlalan ne Konfys, ne de Lao Tse'nin izdeileri kendi retilerini Orta Asya'ya getirmek iin bir aba gstermemi lerdir. Hindistan'daki Brahmanlar gibi in'deki din sel retiler de komu lkelere misyoner gnder memilerdir. Daha ok bu alarda etraflarndaki blgelere misyoner gndermi akmlar Budaclar, Manihaizm dini mensuplan ve Nasturiler'dir.<5> Suri ye veya n Asya'daki baz tarikatlar da grlerini yaymak iin ok az sayda misyoner kullanmlar dr. Budaclarn bu dinler ve retiler iinde en g l rakipleri Manihaizm mensuplan idi.(6) Manihaizm dini eski ran dini olan Zerdtlkten, Hristiyanlk tan ve keza Budaclktan pek ok unsurlar alm ve bunlar bir araya getirerek karma bir din yaratm tr. Propagandaya uygun bu din z itibariyle birok dnce ve dinle uyum iinde bulunuyor, bylelik le her yerde kendine yanda toplayabiliyordu. Uygurca yazlm metinlerin byk bir ksm Ma nihaizm dininin etkisi altndadr. Fakat bu metinleri anlayabilmek iin Budacl iyice bilmek gereki yor. Manihaizm dini ygurlara batdan Hazar Gl ve Trkistan zerinden gelmitir. Budacln Orta ve Dou Asya'ya yaylmas deiik yoldan olmutur. Yollarn birincisi Maniha-

20

zm dininin de izlemi olduu Bat yoluydu:17 Bu d nemlerde Bat Trkistan snr iinde Hint krallklar en grkemli dnemlerini yaamaktaydlar. Deerli pek ok el yazmas bu parlak dneme aittir.(8) Bu dac air Avagoa'nn (Asvaghosha) yaklak 150 ylnda yazd nl drama da Trkistan'da bulun mutur. Bu eser Hindistan'n en eski dramasdr. Budaclarn tp, dilbilgisi gibi alanlardaki almala r hakkndaki bilgilerimizi yine Trkistan'da ele ge en bu yazlardan edinmi bulunuyoruz. Bu yazla rn hemen hemen hepsi Budac keiler tarafndan kaleme alnmtr. Hkmdar Kanika zamanndan itibaren Budaclk Hindistan snrlarn ap, kuzey bat hattn takip ederek Orta Asya ierisine yaylmtr.(9) Budacln ikinci yolu in zerinden geer: in haclar .S 4. yy.da Trkistan zerinden Hindistan'a giderek Budaclk eitimi almlar ve dnlerinde evirmek iin lkelerine metinler getirmilerdir. Yi ne Hindistan'a giden inli haclarn bir ksm da in Hindini dolanarak kendi lkelerine dnmlerdir.10 inli haclarn eviri faaliyetleri ve dil konusunda gsterdikleri zen ve dikkat bugn bile takdirle kar lanmaktadr. Hintli ve inli keilerin elbirliiyle byk bir sabr ve azimle giritikleri bu faaliyetlerin sonunda Budacla ait yzlerce metin Hinteden inceye evrilmitir.11 Bylelikle incede Budacla ait muazzam metin birikimi olumutur. Sonra dan Budaclk in'den ksmen Uygurlara gemi tir.12 in'de tahta basm tekniiyle oaltlan me tinler yine Uygurca'ya evrilmi ve yine tahta ba sm tekniiyle oaltlarak Orta Asya'ya datlm tr. Budacla ait metinler in ve Uygur keileri

21

tarafndan byk bir zenle Uygurcaya evrilmi ve birok Hinte terim olduu gibi braklmtr. Metin leri evirirken Hinte asllarna sadk kalmak iin ki taplarn biimi de Hintlilerinkine benzetilmitir.13 Budacln nc yolu Tibet zerinden geer:(14) Tibet te Hint Budaclna in'de olduu gibi sadk kalmtr; Tibetli ve Hintli keiler yine byk bir zenle metinleri Tibet diline aktarmlardr. Da lk bir blge olmasna karn Tibet komularyla bir takm ilikilerde bulunmutur. Tibet kltr in ve Hindistan'daki dalk blge kltrleriyle bir benzer lik gsterir. Tibet'e Hint kltrnn Budaclk arac lyla ve Trkistan yoluyla getiini tahmin etmek teyiz. Orta Asya'da ele geen metinlerde deiik kl tr unsurlarna rastlamaktayz. in tarihindeki baz kaynaklardan, Orta Asya'da bulunan ve dnemin dil ve kltr hakknda bizi aydnlatmaya yarayan birtakm el yazmalarndan bu dnemin olduka ka rk ve renkli bir grnm sergilediini grmekte yiz. Uygur dilinin bayaptlar olan bu metinler ince lendiinde ilk grlen unsur Trk kltr unsurudur.(15) Trk kltrnn etkisi Orta Asya'da .S. 2. yy.'dan itibaren Hiung-nular'la, 6. ve 7. yy. dan sonra Uygurlar'la beraber farkedilmektedir. Orta Asya'ya gelmi olan Manihaizm gibi akmlar ve Sogd dili ran kltrnn etkileridir. Dier kltr un surlar ise Trkistan'dan Tahar unsuru ve ok belir gin olan in kltrnn etkisidir. Bu dnemlerde in'den Orta Asya'ya in Ordusu,16 in elileri, tccarlar, rahipleri srekli akn etmilerdir. Hint

22

kltrnn etkisi de beinci unsur olarak grlmek tedir ve Budaclk bu etkinin en nemli blmn oluturmaktadr. Hint kltrnn dier bir etkisi Sanskrit dilinin Uygur diline kazandrd yeni keli melerdir. Tibet kltr Uygur metinlerinde grlen sonuncu etkidir. Orta ve Dou Asya'y etkilemi olan Budaclk Buda dininin olduka yeni bir biimidir. Buda ken di retisinin temel prensiplerini .. 5. yy.da orta ya koymutur. Bylelikle Budaclk Uygurlara gel dii zaman Buda'nn yaad tarihten beri 1000 yl kadar bir sre gemi bulunuyordu. Eski Budaclk ile Yeni Budaclk arasnda ok belirgin farklar vardr. Eski Budacla Hinayana, Yeni Budacla Mahayana adn veriyoruz. Eski Budacln temel gayesi kiileri dnyann aclarn dan, straplarndan kurtarmakt. Oysa yeni Budaclk olan Mahayana Budaclnda bu kurtarma her eyi ve herkesi kapsamaktadr. Onun iin eski Budacla Kk Gemi (tat) anlamna gelen Hina yana ve Yeni Budacla da Byk Gemi (tat) an lamna gelen Mahayana adn vermilerdir. Karam sar Hindu dncesine gre yaam batan aa s trap, ac kaynadr. Felsefe veya dinin, insanlar bu aclar dnyasndan kurtarmas bekleniyordu. n san aclardan oluan bir seli ancak bir kayk ya da gemiyle geebilir. Onun iin Buda bir kurtarc ola rak grlm; insanlar ac ve straptan kurtaracak ve mutluluk kysna ulatracak bir gemici gzyle baklmtr. Hinayana ve Mahayana'ya gemi adnn verilmesi de bu temel dnceye dayanr. Hinaya na Budacl her eyden nce kendi kiisel kurtu luunu salamaya alan tek tek kiileri dnme

23

sine karn Mahayana Budacl btn canllar d nmektedir. Bu gre gre Nirvana'y reddedip btn canllar kurtulana dek abalamak ve kurtulu a ondan sonra ulamak ama olarak alnmaldr. Kiinin kendisini kurtarmas hibir ey ifade etmez. Bu bencilce yaplm bir itir. Buda, yalnzca kendi sini kurtarmakla kalmam btn insanlarn kurtu labilmesi iin kendi retisini de brakmtr. Eski Budaclk ile Yeni Budacl ayran yalnz kurtulua ulama konusundaki dnce farkllklar deildir. Ayn zamanda kullandklar dil de farkldr. Eski Budacla ait metinler Budann konumalarnda kul land Pali lehesiyle yazlmtr. Pali lehesi o d nemlerde halkn kulland bir dildi. Zamanla Pali dili halkn kulland dil olmaktan kp Budac ke ilerin kulland bir dil haline geldi. sa'dan sonra ki zamanlarda ise Pali diline nazaran daha byk bir kesimin anlayabilecei dil Sanskrit dili oldu. Budacl takip edenler de Budac retileri Sanskrit dilinde yazmaya baladlar. Budacl renen Uygur rencilere Sanskrit dilinin byk yararlar olu yordu. renciler artk eskisi gibi zorluk ekme mekteydiler. nk Uygur rencileri gerek Yeni Budacln kl krk yaran titiz felsefi kurgularn, gerekse Eski Budacln fazla uzun ve Pali lehe siyle yazlm metinlerini renmeye gerek duymu yorlard. Misyonerlerden edinebildikleri ve Sanskrit diline evrilmi, anlalmas kolay metin paralary la eitim gryorlard. Bu almamzda Uygurca yazlm ve Budacla ait metin evirileri zerinde duracaz. Gerektik e Eski Budaclk hakknda da tarihi baz aklama lar yapacaz.

24

BUDACI MASAL DERLEMELER Catakalar ve Avadanalar

Buda .. 500 ylnda yaam olmasna ra men retisi lmnden 2-3 yzyl sonra Bu dac keiler tarafndan bir araya getirilerek d zenlenmi ve Tripitaka Yasas adn almtr.(1) .. 4. yzylda andragupta Hindistan'n ilk hkm darln kurmu ve Morya (Maurya) krallnn te melini atmtr. Onu daha sonralar Maurya krall nn nl imparatoru Aoka izlemitir. Aoka Budacln yaylmasnda etkin bir rol oynamtr. Budacln rgtlenmesinde ve reformunda da nemli bir rol oynayan Aoka dzenledii Budac kei toplantlar sonucunda Budacln esaslarn tespit ettirmi ve derlemeler yaptrmtr. Bundan baka Aoka birok ta yaztlar diktirmi ve bun larn zerine Budacla ait metinler yazdrmtr. Bylelikle kendisinin de inand Budacl, bu ta yaztlar sayesinde her tarafa yaymak istemitir. Hindistan'da bu biimde yaztlar yazdrm ilk h kmdar Aoka'dr.

25

Brahmanlar da gene bu dnemlerde grkemli destanlarn ve dier birtakm metinleri kitap hali ne getiriyorlard. Geri yaz, idari ve ticari ilerde daha nce kullanlyordu. Fakat Budacla ait metinler o sralarda yazl bir durumda deildi. Bu gnk bilgilerimize gre metinlerin yazlmasna ancak .. birinci yzylda balanmtr.2 Brahmanlar'a ait destanlarnsa daha nceden .. 2. yy'da yazl birer kitap biiminde olduunu gste ren belgeler vardr. Yine bu dnemlerde nemli bir gelime de Hint mimarisinde olmutur. Tahtadan yaplm evlerin yerini tala ina edilenler almaya balamtr. Ar keolojik kalntlar ve Yunanl Megasthenes'in Maurya hanedanl zerine yazm olduu yazlar bu konudaki grmz dorular niteliktedir. Bu da'nn relikleri (klleri) zerine ina edilmi Budacla ait ilk kubbeli antmezarlar da bu dnemler de yaplmtr. Bu kubbeli ant mezarlarn duvarla rnda birok kabartmalar bulunmaktadr. Bu ka bartmalarn byk bir ksmnda Budac masallar da geen olaylar aktarlmaktadr.3 Kabartmalar bu dnemlerde Budac masal klliyatnn varln gsterir. Budac masal derlemelerine Cataka ve Avadanalar denilmektedir. Bu masallarn hepsi de derlenmi Budac metinlerden alnmadr.(4) Ancak bu masal derlemelerinin eskiden de, bugn elimiz deki metinler gibi mkemmel olup olmad hak knda bir ey syleyemiyoruz. Bu dnemlerde btn Hindistan'da youn bir biimde metin toplama almas gze arpyor du. Brahmanlar'n da grkemli destanlarn bu d nemlerde toplamaya ve dzenlemeye baladn

26

syleyebiliriz.(5) Byk bir olaslkla eskiden bu destanlar azdan aza, nesilden nesile, hocadan renciye ezbere aktarlyordu. Brahmanlar'a ait destanlarn banda Ramayana destan gelir. Destann kahraman Rama'dr. Rama'nn bandan geen olaanst olaylarn anlatld bu destanda Brahmanlar Rama'y ideal letirmiler ve onu Tanr katna ykseltmilerdir. Budaclar da, Buda iin tpk Rama'nn yaamna benzer bir yaam anlatan destan hazrlamlardr (aada bu destandan bahsedilecektir)(6). Ancak bu destan biz edebiyat tarihi bakmndan deil de ancak, arkeolojik ynden tespit edecek durumda yz. Bu destandan alnan baz ykler Hindistan'n kuzeybat blgesindeki Gandhara adn verdiimiz sanat eserlerinde bulunmaktadr7. Brahmanlar'a ait ikinci byk destan Mahabharata destandr. Bu destann da ayn dnemler de meydana getirildiini tahmin etmekteyiz. n k Mahabharata destannn devam niteliinde ya zlm olan ve Brahmanlarn nc byk desta n olarak kabul edilen Harivama destan bu d nemlerde vard. Bununla beraber o dnemlerde nc bir din olarak yaayan Cayna dininin izdeileri de Mahabharata ve Harivama destanna yknerek Harivamapurana adl destanlarn meydana getirmilerdir. Yine Caynistler Brahmanlara ait Brihatkatha masal derlemesinden de aln tlar yaparak Harivamapurana destanna katm lardr. Budaclar Ramayana, Mahabharata ve Harivama'daki ykleri kendi masal derlemeleri ie-

27

risine ksa bir biimde almlar ve bunlara be yz gekin masal da kendilerinden eklemilerdir. Ancak bu be yz masal ierisinde, yalnz ok az bir ksm Budac zellikler tamaktadr. Budac masallarn konular genellikle -bugnk masallar da olduu gibi- Avrasya blgesinin her tarafna yaylm masal konularndandr. Bu masallardan bazlar Uygurca yazlm Budac metinler arasn da bulunmaktadr. Bu masallarn en byk zelli i halkn anlayabilecei bir dille Budaclk reti sinin aktarlmasdr. Masallarn ou dzyaz (nesir) biiminde ya zlmtr. Kouk (nazm) trnde olanlar masaln en eski ksmlarn olutururlar. Ancak dzyaz bi iminde olanlar tespit edilmi deildir ve gn mzde bile, bunlar derleme (kanonik) yazndan saymazlar. Bunlardan baka masallarda ahlaki yorumlar yaparken ayr msralar vardr. Baz ma sallardaysa eklenmi diyalog biiminde ksmlar vardr.(8) Bu diyaloglar aktarlmak istenen dnya grnn en yksek seviyesini gstermesi bak mndan ilgintir. Bu masaln benzerlerini Anadolu masallarnda da grmek mmkndr. Masaln an latm zellii iki ayr blme ayrlabilir. Masal ie risinde masal diyebileceimiz bu anlatm zellii ne gre ilk nce masalda geen olayn nceki ta rihi anlatlr. Daha sonra ise asl masala geilir. nce anlatlan masaln tarihi ile aktarlan masaln konusu znde ayndr. Konunun sunulu biimi aa yukar yledir: Buda'nn yaad dnemde herhangi bir olay meydana gelmitir. Olay yerine gelen Budac keiler ne yapacaklarn bilemez bir durumda kalrlar. Bu srada Buda gelir ve bu ola

28

yn aynsnn eskiden de meydana geldiini syler. Olay aklarken bir masal anlatr. Masaln sonun da Buda, anlatlan masaln kahramannn kendisi olduunu, masalda geen kiilerin, mcadelede bulunduu dmanlarn hepsinin onu dinleyen ke ilerden ve o blgedeki insanlardan bakalar ol madn aklar. Kendisinin daha nceki zaman larda da yaadn syler. Bylece masal aracl yla bir taraftan keilere Budac retiyi aktarr ken dier taraftan dnyann oluumunu, Hint kl trnn temelini oluturan genedoum inancn Budac bak asyla anlatr.(9) Hint kltrn oluturan Hint felsefe ve ahlaki retilerinin teme linde genedoum inanc vardr. Bu inanca gre len her insann ruhu yeni bir bedene girmek su retiyle tekrar doar. Yeni bir bedene giri biimi miz daha nceki yaammzda yaptmz eylem lerin sonucuna gre oluur. Kiinin yapt eylem lerin iyi ya da kt oluunun dl ya da cezas sonradan daha iyi ya da daha kt bir bedene gi ri biiminde kendini gsterir. Bu inanc temel alan Brahmanlar da evrenin oluumu ile ilgili din sel teorilerini Tanrlar Vinu'nun mitolojisi bii minde dzenleyerek Harivama destan ierisine almlardr. Yine Cayna dini izdeileri de Brahmanlar'nkine benzeyen fakat daha sanatsal b yk bir dnya tarihi meydana getirmilerdir. Bu iki byk eser yannda Budaclar da masallarda ak tarlan dnya grne ve tarih anlaylarna uy gun bir dnya tarihi dzenlemilerdir. Budaclarn oluturduu bu dnya tarihinin iki nemli yan vardr. Birincisi Buda'nn nclerinden bahseder. Budaclk dininin peygamberleri sayabileceimiz

29

bu kiiler zaman zaman ve gerektike yeryzne inen mitolojik kimselerdir. kinci nemli yan ise Buda'nn birok defalar yeryznde grnmesi iin gerekli nedenlerin bir araya toplanm ve gs terilmi olmasdr. Masallarda geen olaylarn kahraman her zaman Buda'nn kendisi olmutur. Masallarn gerek dzyaz (nesir) olan ksmnn, masaln nceki tarihinin ve gerekse sonu ksm nn ne zaman yazld bilinmiyor. Baz aratrma clar, masallarn son biimini .S. 5. yy. da alarak yazlmaya baladn tahmin etmektedirler.10 Bu ise masallarn Uygurca'ya evrilmeden ok daha nceki dnemlere ait olduunu gstermektedir. Budac masal klliyatnn Uygurca'ya olan eviri sini eksiksiz bir biimde henz elde etmi deiliz. Uygurca olarak ele geen masallar genellikle de iik tek tek masallardan yaplan evirilerdir. Aada Budac masal grubu olan Catakalar'dan alnma be masal bulunmaktadr. Uygurca evirileri de bulunan bu be masaln kkeni .. 200 yllarnda derlenmeye balanan Pali dilinde yazlm Catakalar'a kadar inmektedir. Tam anla myla Budac zellik tayan bu masallardan ilki n ok geni bir alana yaylm olan alt dili fil masaldr11. Sani'de alt dili fil masalyla ilgili bir kabartma da bulunmaktadr.(*) Alt dili fil masalnn konusu yledir: Bir za

manlar Buda bir fil olarak Himalaya Dalar'nn eteklerinde yaamaktaym. Beyaz renkte olan bu filin alt dii varm ve fillerin kralln yapmak
(*) Chnaddanta Cataka diye bilinen bu Budac masaln kabart mas Sani'deki Aoka sutupasnn gney giriinde bulunmak tadr. (L. B.)

30

taym. Olaand, mucizevi bir filmi. Filin iki ei varm. Gnn birinde fil elerinden birini ihmal etmi; birisine iek verirken dierini unutmu. Erkeinden daha az ilgi gren ve iekten yoksun kalan dier dii fil bu duruma ok zlm12,in tikam almak iin ok kuvvetli ve zengin bir krali e olmay arzulam. Bunun iin Tanr'ya kendini daha sonraki yaantsnda zengin ve gl bir kralie yapmas iin yalvarm. Bir zaman sonra dii fil lm. Gerektende bir sre sonra dii fil zengin ve kudretli bir hkmdarn kz olarak dnyaya gelmi.(13> Zamanla kz byyerek evlen me ana gelmi. Kral Hint geleneklerine uygun olarak kznn bir koca seebilmesi iin merasim yaplmasna dair emir vermi. evredeki btn hkmdarlklardaki prensler ve savalarda kah ramanlk gstermi komutanlar bir araya toplan m. Yine geleneklere uygun olarak gen kz koca sn seebilmek iin topluluun ortasna girmi14 ve kendisine e olarak Benares hkmdar Brahmadatta'y(15) semi ve onunla evlenmi. (Eski Catakalar'da bu koca seme blm yoktur) Kz evlendikten sonra daha nceki doumundaki ya amn ve yeminini hatrlam(16) Kocas Brahmadattaya ryasnda olaand17 bir fil grdn ve alt tane de kymetli dii olduunu sylemi. Bu alt dili filin dilerini kesip kendisine getirme si iin adamlarna emir vermesini rica etmi. Kral bunun zerine avclarn toplayp daha nce alt dili bir fil grp grmediklerini sormu. Avclar byle acayip bir file daha nce hi rastlamadkla rn sylemiler. Bu srada kralla avclarn toplan d yere kralie de gelmi. Avclarn alt dili filin
31

yerini bilmediklerini sylemeleri zerine kralie onlara sanki ryasnda grm gibi alt dili filin yerini ayrntsyla anlatm. Daha sonra fili ldr mek ve dilerini kesip getirmek iin seilen avcya daha nceden hazrlad zehirli oku vermi.18 Se ilen avc ok uzun ve zor bir yolculuktan sonra alt dili filin yaad Himalaya Dalar'nn etek lerine gelmi. Gizlice yaklaarak bir aacn arka sndan<l9> zehirli oku frlatp fili vurmu. Alt dili fil yere yuvarlanm. Fil, daha nceden avcnn ken disine yaklatn grm ancak zerindeki sar elbiseyi grnce kendisine bir zarar vermeyecei ni sanm. nk sar elbise giyen bir kimsenin baka birisine zarar vermemesi gerektiini biliyor mu. Sar elbise giyenlere inanmak, gvenmek gerekiyormu. Ancak avcya sar elbiseyi kralie nin giydirdiinden haberi yokmu. (Sar renk Bu dac keilerin giydii giysinin rengidir) Kutsal fil zehirli okla vurulmu olduu halde ne kendisini vuran avcya ne de intikam almak iin bu olaya neden olan kralieye kar hibir kin ve nefret duymam. Hatta grevini yerine getiren avcya dilerini skmesi iin yardmc olmu. Ona dilerini kolay lkla ekebilmesi iin nerilerde bulunmu20 yi kalpli kutsal fil, kralienin arzusunun yerine geti rilmesi iin elinden geleni yapm. Cann bile se ve seve feda etmeye hazrm. Avcy ldrmek iin gelen dier fillere engel olmu.,2l Bu srada olay gkyznden izleyen Tanrlar Tanrs ndra yeryzne inerek kendisine yaplan bu kadar ezi yete, acya niin katlandn sormu. Bu davran yla bir dahaki douunda Tanrlar Kral ndra m
32

olmak istiyormu. Ancak kutsal, iyi yrekli filin istedii sadece iyi bir rnek, sadk bir nder ol makm. Ne bir kin duygusu duyuyormu ne de bir nefret. nsanlarn da kendisi gibi olmalarn arzuluyormu. Kutsal filin azndan kan bu doru szlerin kudretiyle, bysyle dileri eski yerin den yeniden km.
Alt dili fil masalnn sonu Pali Catakalarnda daha deiiktir. Pali Catakalarndaki masaln so nunda filin avcy by gcyle lkesine geri gn derdii ve ld anlatlmaktadr. Kralie ise yap t ktln farkna varp ok zlr ve bu zn tye dayanamayarak lr. Aktaracamz ikinci Cataka masalnn22 deiik biimi vardr. Pali Catakalar'nda iki biimi ve Uygurca evirisinde ise nc biimi bulun maktadr. Yine masaln Uygurca biiminde dier ikisinden ayrlan birtakm zellikler bulunmaktadr. Masaln konusu batda anlatlan bir masal, k t bir avc iken daha sonra bir geyik tarafndan doru yola ynlendirilen Hebertus hakkndaki ma sal hatrlatmaktadr. Onikinci Cataka'da<23) geen bu masala gre: Benares kral Brahmadatta av lanmay seven bir insanm (Catakalar iinde sk a bahsedilen Brahmadatta bu masaln dndaki masallarda olduka dindar bir kii olarak anlatl mtr (24)) Kralla birlikte srekli ava kmak zorun

da kalan kraln adamlar ilerini kolaylatrmak iin byk bir bahe bulup iine saysz ceylan srs doldurmular. (25) Brahmadatta her istedi inde o baheye gider diledii kadar ceylan avla yp dnermi. Ceylanlar bir gn bu durumdan
33

kurtulmak iin ceylanlar kralna gidip bu duruma bir are dnmesini rica etmiler. Ceylanlar kra l ise ceylan biiminde domu olan Buda'nn kendisi imi. Ceylan Buda onlara t vermi ve sabrl olmalarn istemi. Hepsinin ayn zamanda korkuya dmemeleri iin aralarnda lme gide cek olan kura ile belirlemelerini sylemi(26). Bir gn kura, karnnda yavrusu olan bir anne ceyla na isabet etmi. Bu duruma ok zlen anne cey lan dier ceylanlara gidip bir yavru beklediini ileri srerek kendisinin balanmas iin yalvarm(27). Ancak kimse onun yerine gemeyi kabul etmemi. Bunun zerine krallar olan Ceylan-Buda'ya gelmi. Durumunu bildirip dileini tekrar etmi. Ceylan-Buda annenin ve yavrusunun ha yatn kurtarmak iin anne ceylann bu dileini kabul etmi. Annenin yerine lme raz olmu. Ceylanlar kral grkemli ve gzel bir ceylanm. Brahmadatta ceylann gzellii karsnda ar m. Ona acyp hayatn balamak istemi. Fa kat Ceylan-Buda srann kendisine gelmi olduu nu ve lme hazr olduunu syleyince Brahma datta ok zlm ve o gnden sonra bir daha ceylan avna kmamaya yemin etmi. (28)
Ayn masaln deiik bir biimi de 385'inci Cataka'da geer.(29) Masalda Saketa Kral Kosala'nn adamlar tpk Brahmadatta'nn adamlar gibi b yk bir bahe yapp ierisine saysz ceylan dol durmular. Ceylanlar iinde, ceylan biiminde domu olan Buda da varm. Buda bu baheye kendi anne-babasnn yerine girmi. Bu masalda da yukardaki masalda olduu gibi yine kendi rza syla krala grnm ve avlanlmak istemi. Bu

34

masaln dier masaldan fark baka bir ceylann dileiyle deil sadece kraln bahesindeki meyve ve ottan yararland iin kran borcu olarak l meyi kabul etmesidir. Yine bu kral da Brahmadatta gibi, ok gzel olan bu hayvana kyamayp bir daha avlanmayacana yemin etmi. Masaln Uygurca evirisi ise yle: Eski zaman larda Cambudvipa adl memlekette Dantipala adl bir bey varm. blis gibi merhametsiz imi. Baka larn ldrmekten zevk alr, ldrmekten doymaz imi. Bakalar bir strap ekse bunu sevinecek bir olay olarak kabul edermi. Bir gn cengaver avc laryla ormana avlanmaya gitmi. Birok geyik av layp ldrm. Baka bir ormandaysa geyik bii minde domu Buda varm. Evliyalar gibi i hu zuruna ermi gnll, faziletli altn renkli, gzel bir hayvanm. Beyz geyiin rehberi, beyi imi. Dantipala beyi bu be yz geyii grm ve avc larna onlar kuattrm. Avclar bararak ortal altst etmiler. Geyikler can korkusuyla akna dnp saa sola kamaya balamlar. Kutsal ge yiin yanna gidip ona: "Sen bizi yavrun gibi ko rursun, gece gndz kendi canndan ok bizi g zettin. Hangi yer tehlikesizse bizi oraya gtrdn. Sen esirgeyen, acyan gnl sahibisin. Bizi bu dertten kurtar. Avclar eytanlar gibi sarmlar, bi zi tek tek avlyorlar. Bunun zerine kutsal geyik "Benim canma oncack ballm yok. Kendimi sizin yerinize balarm" deyip Dantipala Beyinin yanna gitmi. Dantipala Beyime "siz insanlarn be yisiniz, geyiklerin beyi de benim. Kimseye zarar vermeden ot yiyip su iiyoruz. Yiyip ieceinizin, malnz mlknzn eksii yok. Bizi ldrmekle

35

elinize hibir ey gemez. Canllar ldrmekle kimseye iyilik edilmez. Ktlk etmekle kt h retiniz btn yeryzne yaylr. Geyikleri ldr memenizi, onlarn cann balamanz rica ede rim." demi. Geyikler kralnn byle konumas Dantipala Beyini fkelendirmi. Gzlerini kan b rm. Btn hiddetiyle geyie bakm, klcn ekip merhametli geyikler kralnn boynunu uurmu. O anda beyin sa eli bileinden kesilip klc ile beraber yere dm.30 Bey korkup ak na dnm ve ac ac barmaya ve merhamet di lemeye balam. Ancak ok ge kalm.31 O an da yer yarlm. Avii cehenneminden alaca renk li alevler ykselmi. Dantipala Beyinin bedenine dolanarak onu yutmu.
Aada anlatacamz nc Cataka masal nn kayna ok eski bir masala dayanmaktadr. Budaclar ve Brahmanlar bu masala dayanarak kendi masallarn oluturmulardr. Yalnz Budac masal metinlerinde olay daha gereki bir biim de aktarlmtr.32 Vaktiyle, Brahmadatta adnda

dindar bir hkmdar avlanrken dii bir kaplana rastlam ve kaplan onu batan kard iin onunla cinsel ilikide bulunmu. Kraln bu kap landan bir erkek ocuu olmu(33). Kaplandan doan ocua Kalmashapada adn koymular. ocuk kaplandan doduu iin yalnzca et yiyor mu. (34) ocuk byynce babas yerine lke nin kral olmu. Bir oru gnnde(35) yine can et yemek istemi. Ancak o srada sarayda et yok mu. Kraln ete olan dknln bilen aba byk bir korkuya ve telaa dm. Efendisinin
36

gazabna uramamak iin kendi olunu36 gizlice boazlayp etinden krala yemek hazrlam. Ye mei yiyen kral etin tadndan ok holanm37 ve abana bu eti nereden bulduunu sormu. A ba mecbur kalnca her eyi olduu gibi akla yp kraldan kendisini balamasn dilemi. Kral, bundan byle abadan yalnz insan etinden hazrlanm yemekler piirmesini istemi. Kraln bu istei aban zor durumda brakm. Gittik e zorlaan artlar altnda krala insan etiyle yapl m yemekler yetitirmeye alm. lknce hapis hanelerdeki esirlerden sonra ise sokaklardan ya kalayabildii oluk ocuktan kraln et ihtiyacn gidermeye uram. Ancak bu durum ok uzun srmemi. Gnn birinde bu iin farkna varan halk ok fkelenmi ve aban hemen yakala m, kralysa kent dna srmler. Kentten uzak latrlan kral Kalmashapada ormana ekilmi. Bu sefer de ormanda yakalayabildii insanlar ldr meye ve etini yemeye balam. (Masaln bundan
sonraki blmnde Kalmashapada bir gn or manda dolarken yaralanm ve eer yaralar iyi leecek olursa yzbir hkmdar yakalayp kur ban edeceine bir aa Tanrsna sz vermi.) (38)Masaln Clygurcasnda kral says dokuz olarak gsteriliyor. Yine masaln Uygurcasnda bu ksm da bir eksiklik vardr. Masaln devamnda Kalmashapadann bu durumunu gren Tanrlar Tanrs ndra, onu bu kt alkanlndan vazgeirmek iin bir are bulmu. Kalmashapadann Sutaso-

ma adnda bir okul arkada varm. Sutasoma bir kralm. Tanrlar Tanrs, Kalmashapaday yalnz Sutasoma'nn doru yola getireceine inanyor
37

mu. nk Sutasoma Buda'dan bakas deil mi. Bunun zerine Tanr ndra olaylar ve tesa dfleri yle dzenlemi ki insan eti yiyen Kalmashapada, Sutasoma'y sarayndan kararak orma na yemek iin gtrm.(39> Ormanda Kalmashapada Sutasomay ldrp yemek isteyince Suta soma Kalmashapada'ya yalvarp kendisini ksa bir sre iin serbest brakmasn istemi. Bu sre ierisinde sarayna geri dnp daha nce vermi olduu bir sz yerine getirecekmi. Sutasoma'nn vermi olduu sz ise daha nce Budacla ait drt msra okuttuu Brahmana her msra bana vaat ettii 100 altnm. Bu vaadini yerine getirip geri dneceine Kalmashapadaya sz ver mi. Kalmashapada onun bu ricasn kabul edip serbest brakm. Sutasoma sarayna geri dnp szn yerine getirmi. Brahmana vaat ettii miktarn on mislini demi. Daha sonra ailesinin ve halknn btn yalvarmalarna, szlanmalarna ramen ormana, Kalmashapada'nn yanna geri dnm. Kalmashapada Sutasoma'nn bu davra n karsnda ok duygulanm ve kt huyun dan vazgemi.140 Sutasomann, Kalmashapa da'y kt huyundan vazgeirmek iin sadece "Buda" kelimesini kullanmas yeterli olmu<4l>.
Aada anlatacamz Maymun ve Tavan masal Uygurca olarak elimize geen bir kitaptan alnma. Kitabn ad Daakarmapathavadanamala'dr.<42> Kitabn yazar nl Budac filozof Vasubandha(43)'nn rencisi Sanghadasa'dr. kisi de Kemir blgesinde yaamlardr. Vasubandha ve rencisi Sanghadasann nleri Trkistan blge sine kadar yaylmtr. Daakarmapathavadana-

38

mala adl eserin yalnzca Uygurca evirisi bilin

mektedir.(44) Bu kitaptan alnan Catakalardan ilki olan May mun masalnn(*) konusu yle:<45)

"Bir zamanlar Buda sekizbin maymunun kral olarak Himalaya Dalar eteklerinde bir mango aacnda yaamaktaym. Bir gn Varanasi Kral Brahmadatta av peindeyken Buda'nn yaad aacn dibine gelmi. Yanndaki adamlar aacn etrafn evirmiler. Aataki meyveleri grnce aac sallamaya balamlar. Aataki maymun lar bir anda ne yapacaklarn bilemez durumda kalmlar ve can havliyle barmaya balamlar. Maymunlar kral Buda halkn bu durumdan kur tarmak iin nehrin te yakasna srayp bir bam bu sr bulmu. Bunu beline balayp yeniden aaca sram. Ancak beline balad bambu s r eksik gelmi. Halkn kurtarmak iin Buda kendi bedenini de sra eklemi. Kendi bedeniyle birlikte bir kpr oluturmu. Bylece aataki btn maymunlar Budann bedenini bir kpr gibi kullanarak nehrin teki yakasna gemiler. Ancak Buda ok yorulmu ve bedenindeki acla ra dayanamayarak lm. Maymunlar Kralnn kendi halkna kar gsterdii zverili davran Brahmadatta da grm. Kral hemen imana gel mi. Maymun-Buda'nn cesedini yaktrm ve ka fatasn kutsal kalnt olarak muhafaza ettirmi.
(*) Mahakapi Cataka olarak bilinen bu masala ait kabartma da
yine Aoka sutupasnn Bat giri kapsndadr. (L. B.)

39

Ayn kitaptan alnan ikinci Cataka masalysa Buda'nn bir tavan olarak domasyla balar:46

Bir zamanlar Buda bir tavan olarak domu. ok iyi huylu, drst bir tavanm. Ormanlarn birin de yaamaktaym. Bodisatva soyundan bu tav ann dostu varm. Birincisi maymun, kincisi kunduz ve ncs de bir vaakm.47 Bunlarn de tpk tavan gibi yumuak huylu, candan dost hayvanlarm. Bir gn bu hayvan Tavan Buda'nn yanna ziyarete gelmiler. Gelirken de ormandaki en gzel meyvelerden getirmiler. Bo disatva soyundan tavan da onlara iyilik ve g zellik zerine konumu, tler vermi. Verdii tler ise unlarm: "Daima iyilik etmek niyeti ni besleyin ve daima iyilik edin. Her kimin stra bn grrseniz, kendi strabnz gibi sayn. hmal ci gnll olmayn. Bakalarn bir an bile zme yin. Birisi yanl bir ey yaparsa merhametli olun. Ona rehber olun." Kutsal Tavan byle sevgi dolu szler syledikten sonra yle dnm: "Arka dalarma sylediim bu gzel szleri kendi dav ranlarmla da gstermeliyim. Zaman gelince ben de onlara kendi etimi vererek kranlarm sunarm" diye dnm. Kutsal Tavann bu ka rarn gkteki en byk Tanr olan ndra duymu. Kutsal Tavann sznde durup durmayacan denemek iin bir Brahman klnda Kutsal tava nn yaad yere inmi. Daha sonra ac ac bar maya balam. Bunun zerine Kutsal Tavan ar kadalarna "Gelin ey adil dostlarm, o strap e ken canl her kim ise onu kurtarmaya gidelim demi. Bylece tavan, maymun, kunduz ve va ak ac eken Brahmann yanna gelip "Ey Brah
40

man keii ne oldu da yapayalnz bu ormanda aclar iinde baryorsun" diye sormular. Brah man keii onlara "ok acktm ve ayn zamanda yolumu kaybettim" demi. Bunu duyan iyi niyet li hayvanlardan kunduz derhal suya atlayp balk getirmi. Vaak lm bir kertenkelenin etini ve bir kap yourt getirmi. Maymun da aaca kp olgunlam, leziz yemiler, meyveler getirmi. Bu nun zerine Kutsal Tavan da daha nce vermi olduu sz yerine getirmek iin kendisini atete kzarttrp Brahmana takdim ettirmi.(48> Bunun zerine Brahman klndaki Tanr ndra Tavan Buda'nn kemiklerini gkyzne gtrm.49
Yukarda aktarlan be Cataka masalnn konusu znde birdir: Beinde de soylu bir hayvann veya insann kendini feda etmesi motifi vardr.(50> Pali di linde yazlm 500 Cataka masalndan farkl olan bu masallarda Buda her zaman drst ve zverili davranmaktadr. Ancak Pali Catakalarnda Buda her zaman drst ve zverili davranmaz.<51) rnein Pali masallarnda bir timsah aldatan maymundan bahsedilir. Bu masalda Buda'nn davran drst lkten, asaletten uzaktr. . 200 yllarnda Budac keilerin bir araya getirip dzenledikleri masallarn hepsi Pali derlemeleri iinde vard. Daha sonralar ise bu masallardan bazlar seilerek alnm ve bunlarn iindeki nefsini feda etme, zveride bulun ma davran aktarlmak istenmitir. Yukarda anlatlan masallar her ne kadar Buda c Catakalardan saylyorsa da, ierdikleri konula ra baklacak olursa dier Budac masal grubu olan

41

Avadanalara da aittir.52 Avadana masallar her hangi bir canlnn (ki bu bazen Buda'nn kendisi dir) ilerde Buda olabilmek iin yapt eitli zve rili, fedakar davranlardan ibarettir. Uygurcas bilinen Daakarmapathavadananala adl kitaptan aldmz 8 Avadana masalnn ilk drt masalnn konusu birbirine ok benzer.<53) 1. Avadana masalnn konusu Kananasara adl bir krala ait:(54> "Kananasara bir gn btn

Brahman keilerini etrafnda toplayarak onlara insanlar cehennem ateinden kurtarmak iin e itli hayvan ve insan biimine giren Buda'nn retileri hakknda bilgileri olup olmadn sormu. Ancak Brahman keilerin hibiri Budaclk hak knda bir ey bilmiyormu. Bunun zerine kral, drt bir yne adamlar gndererek Buda'nn re tilerini bilen birisini arattrm. Sonunda kraln adamlar Himalaya Dann eteinde yaayan Vedangasana adnda bir mnzevi Brahman keii bulmular. Kt yrekli bir adam olan Vedangasana Budacla ait iki dizeyi ezbere biliyormu. Bunun zerine kraln adamlar Vedangasana'y kraln huzuruna karmlar. Kral Brahman kei inden Budacla ait o iki dizeyi renmek istedi ini sylemi. Kei, krala bu iki dizeyi syleyece ini ancak bunun karlnda kraln etlerini do rayacan ve dilini de keseceini sylemi. Kral kt yrekli Brahman keiinin isteini kabul et mi. Gelecekteki cehennem ateinden kendisini kurtaracak olan bu iki dizeyi renmek iin her trl acya ve ikenceye raz olmu. Kt yrekli
42

Brahman keii isteini yerine getirirken gkyzndeki btn Tanrlar yeryzne inmiler ve bu tyler rpertici olay znt iinde izlemiler."
Yukarda aktardmz masala benzer bir baka masalda da Priyamkara adnda bir hkmdar Bu-

dacl renmek istemi. Brahman'n birisi, eer 600 tane iviyi bedenine aktrabilirse<55> kendisi ne Budacl reteceini vaat etmi. Hkmdar Brahman'n isteini kabul edip, demircisine 600 tane ivi yaptrm. Kraln babas Brahmadatta onu bu fikrinden vazgeirmek iin ok uram ancak engel olamam. Priyamkara aklan ivile rin acsna dayanamayarak lm. Dier bir masalda ise<56) "Mahendrasena adn da bir kral, fakirlere sadaka datt bir gnde, hasta bir dilenci grm. Doktorlarna hastay te davi etmeleri iin emir vermi. Hastay kontrol eden doktorlar krala, hastann iyilemesi iin in san yarasndan alnacak irin ve insan etinin ge rekli olduunu sylemiler. Bunun zerine kral, hi duraksamadan adamlarna kendisini dvme lerini emretmi. Yara bere iinde kalan kral yara larnn rinini toplatarak hastann tedavisi iin kul landrm. Hasta iyileene kadar halknn ve aile sinin btn yalvarmalarna ramen, bedeninin etinden ve yaralarnn rininden ona gndermi. nsan kardeine gsterilebilen, efkatin ve sevgi nin bu derecesi karsnda yer titremeye ve gkten iekler yamaya balam. Daha sonra ise Tanr lar Tanrs ndra'nn yle syledii duyulmu: "Ey hkmdar sen ki aclarn en arna en daya nlmazna katlandn artk bir Buda olabilirsin"
43

Yukarda aktardmz bu ilk drt Budac Ava dara masallarndaki kendi cann, nefsini feda et me motifinin benzeri Derleme Cataka'larda da bulunmaktadr<59) rnein bir prens, bir atmacaya kendi elinden et kesip vererek, atmacadan, ldr mek zere olduu bir gvercini kurtarmaktadr.60 Dier bir Derleme Cataka masalndaysa bir prens, alktan lmek zere olan bir anne kaplana kendi etinden kesip vermekte ve hayvan lmden kur tarmaktadr.61 Ancak Derleme Catakalarda ve <62) Avadanalarda Brahman tipleri yoktur. Trkis tan blgesine yaylan Budaclkta Brahman'lara kar byle olumsuz tutumlarla yaklalmas il gintir. nk Trkistan blgesinde hemen he men hibir Brahman olmadna eminiz'63 ve yine byk bir olaslkla o blgelerde byle bir dn cenin ortaya kmas, bu tr bir edebiyatn ortaya kmasndan sonra olmutur.64) Ancak Budacln Hindistanda yava yava yok olmaya, k meye balad dnemlerde Budaclarla Brahmanlar arasndaki dinsel ekimeler olduka etin gemitir. Bu ekimeler masallara da yansm tr. Bunu, Brahmanlardan szedilirken yaplan olumsuz tasvirlerden anlamak mmkndr. Bu dac masallarda geen Brahman tipleri gereklik ten uzaktr. Budac masallarda ilenen konularn benzeri Brahman masallarnda da vardr. Bugnk bilgile rimize gre Catakalarn derlendii dnemlerde Brahmanlar da kendi retilerini, kendi inanlar n (etik) en st duruma getirmilerdi. Brahmanlarn kahraman, etii ise Krina'dr. Krina, Brahman dncesinde idealletirilmi,

44

olaanst yetenekleri olan bir kahramandr. Krina da grevi uruna her trl zveriyi gste ren bir kiidir. Fakat Brahman masallarnn konu su her zaman kaba ve merhametsizce yaplan olaylar anlatmaktadr. Aada aktaracamz Hkmdar Hariandra hakkndaki masaln iki deiik biimi vardr. Daakarnapathavadananala adl eserde geen ma saln konusu yle:65 Mithila Hkmdar Hari

andra lkesinin ynetimini brakp ileke bir yogi olarak ormana inzivaya ekilmi. Yaamn ormanda srdrrken annesi, halk ve Tanr Indra yanna gelip eer lkesine dner ve yeniden l keyi ynetmeye devam ederse ormanda yaa maktan daha hayrl bir i yapacan Hariandraya sylemiler. Bunun zerine Hariandra geri dnp lkesinin idaresini yeniden eline alm. kinci hkmdarlk dneminde Hariandra alar doyurmu, fakirlere sadaka datm, her be se nede bir grkemli ziyafetler vermi, birok hediye ler datm.(66> Hariandrann bu cmertlii drt bir ynde duyulmu. Bunun zerine Tanrlar Tan rs Indra Hariandrann cmertliini snamak iin srekli a, perian Brahmanlar yaratp Hari andrann sarayna gndermeye balam. Gn gittike Kral Hariandrann serveti tkenmeye balam. Hariandra ise btn serveti bitinceye kadar hediyeler vermi, alar doyurmu, fakirlere sadaka vermi. Gnn birinde btn serveti bitin ce haremindeki 16.000 kadna sra gelmi.<67> An cak haremindeki kadnlar Hariandra 'ya yalvarp kendilerini vermemelerini istemi. Hariandra ie kadnlara Budalk seviyesine erimek iin bunu
45

yapmas gerektiini sylemi. Eer kadnlar buna raz olurlarsa kendisine en byk yardm yapm olacaklarn szlerine eklemi. Haremindeki ka dnlar da hediye olarak datan Hariandra en sonunda olu Vipulandra'y68 da vermek zorun da kalm. Masal metninin bu ksm tam olarak ele
gemediinden masaln sonu tam olarak anlalamyor.<69) Ele geen masal metninin son blmn de: "Hariandra llerin bulunduu yere gitmek

istemi. llerin bulunduu yerde bir ylan tara fndan sokulan olunun cesedi ile karlam. Ce sedin banda ise Hariandrann ilemi olduu gnah yznden len olu iin annesi alamak taym. Masaln en sonunda bir Brahmann hatr iin andalalar eliyle Hariandra kendisine iken ce yaptrm ve kendisini atete yaktrm. Btn bu olaylar zerine Tanr ndra yeryzne inmi. Kral Hariandra'y yapt bu olaanst zveri den dolay kutlam. Btn bu aclara katland ve yapt byk ilerden dolay kendisinin Budalk seviyesine erimeyi hak ettiini sylemi.
Yukardaki masaln benzeri Brahmanlara ait masallarda da bulunmaktadr. Ancak bu masal daha sonraki dnemlere aittir.70 Brahmanlara ait masal ise Kral Hariandra'nn gnn birinde ava kmasyla balar. "Ikshvaku soyundan Kral Hari

andra bir gn av peinde koarken bir dikkatsiz lik yznden o blgede yaayan Brahman azizi Vivamitra'y grmemi. Daha sonra yapt iin farkna varan kral hemen azizin yanna gelip say gda kusur ettii iin kendisini balamasn iste mi. Aziz Vivamitra'nn gnln almak iin ken46

diinden bir hediye istemesini rica etmi. Brah man Viuamitra bunun zerine kraldan lkenin ynetiminin kendisine verilmesini istemi. Bun dan baka ta giyme merasiminde Brahmanlara datlan hediyeleri de vermesini, kraln karsn ve ocuklarn alp baka diyarlara gitmesini de art komu.(71> Kral, Brahman azizin bedduasn almamak iin btn isteklerini kabul etmi. Eini ve ocuklarn alp memleketini terk etmi. Memle ketini terk edince elinde servet namna bir ey kal mam. Daha nce Brahmana vaat etmi olduu hediyeleri vermekten aciz kalm. Bunun zerine yeniden memleketine dnp Brahman azizinden kendisine sz verdii hediyeleri vermek iin bir ay sre istemi. Bu bir aylk sre iinde eer hediye leri veremezse kendisine beddua edebileceini sylemi. Hediyeleri almak iin para lazmm. Hkmdar aresiz bir durumda Benares kentine gitmi. Burada Brahman azizine vermek iin kar sn ve ocuklarn yal bir Brahmana satm. An cak ald para Vivamitray tatmin etmemi. Bu nun zerine kendisini, kle olarak kendisinden nefret eden bir andala'ya satm. Vivamitra ald paradan yine honut olmam ve krala beddua etmek istemi. Hariandra ise andalann yann da btn zamann llerin bulunduu mahalle lerde gezip llerin elbisesini kararak satmak ve onlardan edindii parann bir ksmn vergi olarak bir ksmn da andalaya vermek zorundaym.<72> Bir gn karsyla karlam. Karsnn kucanda bir ylan sokmasyla lm olan olunun cesedi de varm. Ne yapacan bilemez durumda kalan Hariandra byk bir zntye kaplm. ntihar
47

etmek istemi. Ancak kendisi bir kle olduu iin efendisi olan andaladan izin almak zorunday m. Byk bir znt iinde Tanr Narayana'ya olunu diriltmesi iin yalvarm. Tanrlar Tanrs ndra ve dier Tanrlar yeryzne Hariandrann olu Rohitasya'y diriltmek iin gkten inmiler. Tanr ndra Hariandra'ya dier Tanrlarla birlikte yaamak iin gkyzne gelebileceini sylemi. Ancak Hariandra btn halk da semaya yk selmezse gelmeyeceini sylemi.(73> Hariand rann bu istei Tanr ndra tarafndan kabul edil mi. "Masaln sonunda Hariandra halk ile birlik
te semaya ykselirken olu Rohitasya da kendisi yerine kral olmu. Rohitasyay kral olarak ata mak iin Vivamitra gelmi. Yukarya aktardmz Brahmanlara ait Hari andra masalnda Brahmanlar masaln korkun luunu hafifletmek amacyla andala'y adalet tanrs "Dharma" olarak aklamaktadrlar. Hariandra'nn ektii btn ileler Dharma tarafn dan yaplan bir tr deneme biiminde gsterilir.'74 Dier taraftan Brahmanlara ait bu ve buna benzer birok masalda geen Vivamitra gibi Brahman tiplerinin araclyla, halka Brahman rahiplerinin ok kuvvetli ve her istediklerini yapabilecek kabi liyette olduklar ve hi kimsenin bu Brahman ra hiplerine kar gelmemesi gerektiini alamaya alyorlard.(75> Budac Hariandra masalnda Hariandra neden bu kadar ikenceye, straba kat lanmak gereini hissettii hakknda ak bir ey yoktur. Buna karlk ayn masaln Gygurcasnda bunu belirlemek olanakldr. Uygurcada ayn za manda Hariandra'ya ait bir Avadana masal bu

48

lunmaktadr. Bu lunmaktadr.

masaln yalnzca Uygurcas bu

Ayn masaln Brahmanlara ait ve ok eski olan Hariandra biimi vardr.<76) Masal yle: "Ikshva-

ku soyundan gelen Hariandra'nn ocuu olmu yormu. Narada adnda bir aziz ona Tanr Varunaya yalvarmasn tlemi. Hariandra Tanr Varuna'ya yalvararak eer bir olu olursa onu Varuna'ya kurban olarak adayacana dair sz ver mi. Bir zaman sonra Hariandrann bir olu ol mu. Hariandra Tanr Varunaya vermi olduu sz yerine getirmek iin olunu kurban etmek is temi. Ancak yanndaki grevliler ve lkesinin ile ri gelenleri kral bu dncesinden vazgeirmiler. Bu duruma Tanr Varuna ok kzm. Hariand ra'y masallarnda su toplayarak cezalandrm. Daha sonralar Hariandra'nn olu Rohitay or mana srgne gndermi. Rohita alt yl boyunca ormanda babo dolam. Ne zaman memleketine dnmek isterse Tanr ndra onun geri dnmesini engelliyormu. Orman da kank bir yaam srmek zorunda kalan Ro hita gnn birinde bir azizle karlam. Azizin olu varm. Rohita babasnn ve kendisinin bandan geenleri azize anlatp kendisinden oullarndan birisini satmasn rica etmi. Amac kendi yerine azizin oullarndan birisini Tanr Va runa'ya kurban olarak sunmakm. Aziz, Rohitann bu cmertlii karsnda olunu kendi eliyle kurban direine balam. Kurban edileceini an layan azizin olu btn tanrlara tek tek yalvarp yardm dilemi. Sra afak Tanrsna gelince afak tanrs duasn kabul etmi kendisini balayan ip
49

ler zlm ve serbest kalm". Masaln sonunda Hariandra'nn hastal iyilemi ve eski salna yeniden kavumu. Rohita ise ormandaki srgn den geri dnm.
Yukardaki masaldaki en byk zellik masaln kahraman olan Hariandra'nn daha nce aktar dmz, Kalmashapada masalnn kahramanyla ayn hanedanla yani Ayodhya kral hanedanl na mensup olmasdr. Buda da Ayodhya kral ha nedanlna mensuptu.77 Bu masaln eski bii minde yine olunu kurban olarak kesmek isteyen bir baba anlatlmaktadr.78 Eski masalda Hariandra'nn rahibi Vivamitradr. Yukarya aktard mz masal krallarn ta giyme trenlerinde anla tlrd. Bu masaln yeni biiminde Brahman rahibi Vivamitra kraldan bol bahi istemektedir. Bu masal, ok eski zamanlarda krallarn tahta ktklarnda, gerekten bir insann kurban olarak kesildiini ve sonradan bu gelenein ortadan kalkm olabileceini de akla getirmektedir. o cuu olmayan bir kimsenin, ocuu olursa kurban edeceine dair sz vermesi ve daha sonra szn den dnmesi olduka geni alanlara yaylm bir ok kltrde izine rastlanabilecek efsanevi motif lerden birisidir.(79) Hariandra masalnn kkeni, tarihini belirleyemediimiz Ganj ovasnn dousunda hkm sr m lkshvaku kral hanedanlnn gelenekleri ie risinde bulunuyordu. Eski bir efsaneden yola k larak oluturulan bu masaln daha sonra hem Bu daclara ve hem de Brahmanlara kaynaklk etmi olmas mmkndr. Budaclar ve Brahmanlar bu

50

masal kendi dnya grlerine, inanlarna gre oluturup ayr ayr nedenlerle anlatmlardr. Brahmanlar bu masal araclyla kendi kudretle rini ve glerini gsterirken, Budaclar da bunun tersine, Brahmanlarn ktlklerini ve insafszlk larn halka aktarmak istemilerdir. Dier bir Avadana masalnn konusu ise yle:(80) "Vaktiyle Uccayn'da hkm sren bir kral

varm. Ad asthana'ym. Aslan gibi yrekli, yi it bir kralm. Gnn birinde kentte bir salgn hastalk bagstermi. Halk ne yapacan bilmez bir durumdaym. Salgn hastalk kentin her yeri ni kasp kavuruyormu. Bunun zerine kral asthana salgna bir are bulabilmek iin yola km. Kentin dna vardnda drt yol azna gelmi.
(Hintliler, seyahat esnasnda drt yol azna rast lamay uursuzluk olarak kabul ederler)81 Drt

yol aznn her birinde korkun eytanlar varm(82>. Yanlarna varm. eytanlardan kentin her yann saran salgn hastala bir son vermelerini istemi. Yoksa sonlarnn kt olacan sylemi. eytanlar kraln kendilerini tehdit etmesine ok kzmlar ve hemen zerine saldrmlar. Kral he men eytanlardan birini sandan yakalam ve boynunu koparmak istemi. Bunun zerine ey tanlar korkup kraldan aman dilemiler, yalvarp yakarmaya balamlar. Krala, hastal kendileri nin deil ok uzakta yaayan gzl bir eyta nn kardn sylemiler. Kral, bunun zerine drtyol azndaki eytanlar brakp yeniden yola koyulmu. Uzun bir yolculuktan sonra gzl eytann yaad ayrla gelmi. gzl ey51

tan da dier eytanlar gibi kraln zerine saldrp onu ldrmek istemi. Ancak kral gzl eyta n bir vuruta devirmi. leceini anlayan gz l dev krala kendisini balamasn, salgn hasta l kendisinin kartmadn sylemi. Salgn hastal ok uzaklarda yaayan dii bir eytann kardn da szlerine eklemi. Yeniden yollara koyulan kral dii eytann yaad yere gelmi. Ancak dii eytan kraln uzaktan geldiini grn ce hemen onun gzel kars biimine girip kral kandrmak istemi. Ancak asthana durumu fark edip dii eytana Uccayn kentine yayd salgn hastala bir an nce son vermesini yoksa onu l drecei tehditini savurmu. Dii eytan kral aldatamayacan anlaynca hastal kendisinin karmadn, hastal uzakta yaayan dier bir di i eytann kardn sylemi. Bylece kral bir eytandan dierine memleketine yaylan ve halk nn lmesine neden olan salgn hastal kimin kardn bulmak iin srekli gezmi. (Masal met ninin bundan sonras tahribata urad iin an lam karmak gleiyor) Masaln sonunda kral eytan ordusu ile karlam. Bunlarla savamak iin hazrlk yapmaya balam. Bu arada gkyzndeki Tanrlar katnda yaayan ndra'nn olu, bu savata krala yardmc olmak iin hazrlk yap maya balam. Ancak Tanrlar katnda yaayan Yaomite ve Maytreya adl iki Budist Tanr ndra'nn oluna buna gerek olmadn sylemiler. Szlerine "Kral asthana'nn ilerde Buda olaca n ve onu hi bir tehlikenin, hi bir kuvvetin etkileyemeyeceini, yok edemeyeceini" eklemiler. nk o pek ok nemli iler baarm, byk
52

hizmetlerde bulunmutur. Btn mrn insanla rn iyilii iin adam olduundan o ilerisinin Budas olacaktr. Bu srada yeryznde, Kral asthana ile eytanlar arasndaki sava balam. Gk yznde ise btn Tanrlar ve azizler sava izle mekteymi. Sonunda asthana eytanlar ordusu nu malup edip memleketini salgn hastalktan kurtarm.
Budac masallar ierisinde yukarya aktard mz asthana masalna benzer masal tipi yoktur. Bu masaln, gezginci yaam sren, btn dnyay kt ruhlardan korumak ya da temizlemek iin her gittii diyarda savaan gezici kahraman efsa nelerinden meydana getirilmi olmas mmkn dr. Yunanistan'da Herakles ve Theseus, Hindis tan'da Krina ve Rama, Smerlerde Glgam, Letlerde Kalewipoeg, Moollarda Gesser Han ve Orta Asya'daki Altay Trklerinin destanlarndaki kah ramanlarn ounluu bu tr gezgin bir yaam s ren kahraman tipleridir.83 Masalda ad geen asthana .S 80. ylda Hindistan'da yaam ve Satraplar hanedan diyebileceimiz kral hanedan n kurmutur. Byk bir olaslkla asthana Saka hkmdarlarndan 11. Kadphises, Byk mparator Kanika'nn<84> babas tarafndan himaye edilmi tir. asthana'nn da dier Sakalar gibi Orta As ya'dan gelmi olmas mmkndr. asthanann, tpk mparator Kanika gibi, Hindistan' ele geir dikten sonra Brahmanizm'e kar mcadele etmi ve Budacl himaye etmi olmas mmkndr. Yine masalda geen Uccayn, Hindistan'n ok eski kentlerinden birisidir. Pek ok masala ve ef saneye konu olan efsanevi hkmdar Vikrama-

dityann da bu kentte yaam olmas mmkn dr.85 Sonralar ashtana Uccayn kentini ele ge irince ve belki de onun olu veya torununun onun yerine getii dnemlerde, asthana'y Vikramaditya ayarnda efsanevi bir kahraman h kmdar derecesine ykseltmilerdir. Ancak ma saln oluumu, biimi tamamiyle Orta Asya kah ramanlar hakknda anlatlan masallara benze mektedir. asthana da Budac masallarda geen Budac imparator Aoka ve Kanika gibi ermi, aziz mertebesine ykseltilmitir. Bir baka Budac masal ise yle: "Vaktiyle Cayasena adnda bir tccar varm.86 Sena ve Upasena adnda iki olu olan Cayasena gnn birin de lm. Byk olu olan Sena evliymi. Baba s lnce babasnn mesleini devam ettirerek ti caret amacyla uzaklara seferlere kmaya bala m. Yalnz bana kalan kars, Upasena'y ba tan karmaya uram. Fakat baarl olamam. Bunun zerine annesine gidip yardm istemi. An nesi kzna yardm etmi. Anne - kz birlikte evir dikleri trl hilelerle Upasenay batan karm lar. Gnn birinde aabeyinin seferden dnmek zere olduunu haber alan Upasena yapt kt iten byk pimanlk duymu. Bir kei klna girip kenti terk etmi. Sena eve dnd zaman karsn hasta yatanda bulmu. Kars aslnda hasta deilmi. Amac iki kardein arasn amak m. Masal metninin bundan sonraki ksm eksik olarak elimize gemitir. Masaln sonunda Se na bir ylan biiminde yeniden domakta ve ka rsna tecavz ettiini sand kei kardeini so kup ldrmektedir.

54

Yukarya aktardmz masal metni tam olarak elimize gemedii iin masaln tam olarak anlal mas mmkn olmamtr. Bu masalda dier Budac masallarda grd mz Budac retinin propagandas ya da baka larnn iyilii iin kendini feda etme motifi yoktur. Bu masaldaki balca ama kadnlarn ktln aktarmaktr.87 Bu bakmdan dier Budac masal lara benzememektedir. Bu masaln kaynan oluturan ok eski bir masal motifi vardr. Bu mo tif, eski Msrllara ait nl Kardeler masalnn balang ksmn oluturur. (Kardeler masal 19. Msr hanedanl zamannda yazlmtr) Ancak Msr masalnda kk kardei batan karmaya alan kadn amacna ulaamamtr. Aaya aktaracamz son Budac masal duka geni blgede yaylm bir masaldr. ol

Benares krallarndan birisinin iki olu varm.88 Byk olan kt, kk olan ise iyi y rekliymi. yi yrekli olan kk karde strap e ken, yoksul insanlara yardm etmek iin babas nn sarayndaki btn hzinesini mcevherlerini sadaka olarak datmak istemi. Kral olunun sa daka datt haberi dnyann drt bucana ya ylm. Bunun zerine sabahtan akama kadar saraya dilenciler akn etmeye balam. Gnler, aylar gemi. yi yrekli kraln kk olu hzi neyi data data pek az ey brakm. O zaman kraln hazinedar bu lgnca israftan ikayette bu lunmu. Hzinede hemen hemen hibir ey kal madn ileri sren dier devlet adamlar da bu ie bir son verilmesini istemiler.
55

Ertesi gn dilenciler geldiklerinde elleri bo kal m. Bu duruma zlen dilenciler iyi kalpli karde in yanna gelmiler. yi yrekli kk karde kendi malndan hayr ilemenin daha doru ola can dnm ve kralln ileri gelen adamlar n toplam. Onlardan serveti ne trl kazanabile ceini sormu. Bunlardan biri topra ileyip, pamuk ve kendir yetitirirse zengin olabileceini sylemi. tekisi hayvan beslemeyi salk vermi. Bir dieri ise en kolay zengin olma yolunun bat ya ve douya gidip ticaret yapmak olduunu sy lemi. Bu cevaplardan hibiri iyi yrekli olann houna gitmemi. Toplad adamlardan bir die ri kraln oluna denize almasn ve yeryznde yaayan insanlarn her dileini yerine getiren bir mcevheri arayp bulmasn salk vermi. Kraln iyi yrekli olu bu fikri ok beenmi. Kraln olunun ele geirmek istedii mcevher ejderlerin kralnda bulunmaktaym ve onu kim ele geirirse dnyadaki btn canl varlklar mut lu klabilirmi. yi yrekli kraln olu babasnn ve annesinin btn yalvarmalarna karn yola k mak iin hazrlk yapmaya balam. Bunun ze rine kral, olunun seyahatine engel olamyacan anlaynca, onun yanna deniz yollarn bilen be yz tacir vermi. Dmenci olarak da Benares kentinden yaamnda be yz kere denize alm ve her defasnda sasalim dnm olan seksen yanda gzleri grmez en tannm dmenciyi vermi. Hazrlklar tamamlandktan sonra gemiler demir alm ve yola koyulmu. Ancak gemi kalk madan az nce kraln kt yrekli byk olu da acele acele gelerek aralarna katlm.
56

Gnlerce sren bir yolculuktan sonra mcev herler adasna varmlar:89 Yedi gn gece gndz dinlenmiler. Yedinci gnde gemiyi her trl m cevherle ve has incilerle doldurmular. Ancak iyi yrekli kraln olu asl mcevheri ele getiremedi i iin mutsuzmu. Adamlarn ve kt kardeini tkabasa mcevher dolu gemide yalnz brakp ya nna yalnz kr dmenciyi alp asl mcevheri ara maya km. Yedi gn yedi gece yol gittikten son ra Gmada dana varmlar. Orada toprak da, kum da halis gmtenmi. Bitkin den ihtiyar dmencinin artk daha ileri gidecek hali kalma m. htiyar dmenci iyi yrekli olana mcevhe ri bulmak iin hangi yoldan gideceini anlatm. Eer dosdoru giderse Altn daa varrm. Altn dada mavi lotus iekleri aarm. Lotus iekle rinin her birinde bir zehirli ylan gizlenirmi. Daha gidilince ejderler kralnn sarayna varlrm. Ej derler kralnn kentinin ortasndan yedi sra hen dek geermi. Bunlarn iinde ise ejderler, ylanlar yaarm. yi yrekli olan korkmadan ileri gitme li, ejderler kralnn yanna varmalym. nk arad mcevheri orada bulacakm." Dmenci bunlar syleyerek lm. yi yrekli olan, ihtiyar dmencinin syledii ni yapm ve gnn birinde ejderler kralnn ken tine varm. Kentin giri kapsnda drt kz mcev her ryormu. Biraz daha gidince baka bir kap ya varm. Orada da drt cariye gm ip ryorlarm. Sarayn kapsnda ise birbirinden gzel se kiz kz altn ip ryorlarm. Ejderler kral, iyi y rekli kraln olunun kendisini grmek istediini duyunca onu ieri aldrm. Bu kadar zorluu,
57

tehlikeyi ap da kendisine kadar gelen kimsenin ancak bir Buda olacan dnm. Onu mcev herli tahtna oturtmu.. Budac retinin gzel sz lerini dinledikten sonra mcevheri karp iyi y rekliye vermi. yi yrekli ejderler kralnn sara ynda yedi gn kalm. Yedinci gnn sonunda bir ejderin srtna binerek okyanusu geip, gemisi nin olduu yere gelmi. Yeniden yola kmak ze reyken byk bir frtna kopmu. Btn denizci ler frtnadan kurtulamamlar. Ancak iki karde bir gemi parasna sarlarak gbela kyya k mlar. ok yorgun den iyi yrekli prens hemen uy kuya dalm. Bunun zerine kt yrekli kardei bir kazk bulup, ucunu sivriltmi ve uyuyan kar deinin gzlerini karp mcevheri alp kam. yi yrekli duyduu acdan, kyya dm bir balk gibi yerde kvranp, aclar iinde kardeini arm. Ancak kt yrekli kardei oktan uzaklam. O srada anszn bir iyilik melei gelip onu en yakn memlekete gtrm. Bu memleket te ise tesadfen iyi yrekli prensin evlenecei prenses yayormu. Ancak iyi yrekli prens nere ye geldiini bilmedii gibi, hkmdar da bu kr dilencinin kendi kznn mstakbel ei olduunu anlamam. yi yrekli prens kentin kapsna geldiinde kraln oban beyz inei ayra otlatmaya gt ryormu. Sr oban iyi yrekli prensi evine g trm. Bana gelen felaketleri kardeine kt lk gelmesin diye anlatmam. Kendisini sadece gezgin dilenci olarak tantm. Biraz iyileince o bann armaan ettii saz eline alp kente gitmi.
58

Orada bir kede oturarak gzel bir sesle okuyup almaya balam. Sesinin gzellii etrafndan ge enleri bylemi. Herkes etrafnda toplanm. Ona yiyecek vermiler. Memleketin kral iyi y rekli bir kiiymi. Avlusunda beyz dilenciye ba karm. Kentte alp syleyerek dilenen kr prensi grnce yanna alm ve meyve bahesine beki yapm, yi yrekli kr prens ise bundan sonra yalnz kendisinin deil, kendisinden baka 500 dilencinin de dertlerini anlatan arklar syleyip onlar teselli etmeye alm.
(Masaln son ksm eksiktir.) Gerek bu masaldan ve gerekse bunun benzeri birok masaln Trkistan'daki maaralarn duvar larna yaplan betimlemelerinden (tasvirlerinden) anlalaca gibi, fedakrln en yksek boyutunu gsteren bu Budac masallar, o zamanlar halk arasnda yaygnd. Waldschmidt bu masallardan 70 tanesini tespit etmitir. Bu yetmi masal ieri sinde Uygurca olarak elimize geen 13 masaldan 10 tanesi vardr. Bu masallar: 6 dili fil masal, Hariandra, Kalmashapada, Kananasara, maymun, ceylan, tavan, derisini yzdren prens, Mahendrasena ve yukarya son masal olarak aktardmz gzleri oyulan prens masallardr.

59

BUDACI MASALLARDAK RETLER

Budac masallar, binbir gece masallarnda oldu u gibi dinleyicilerin yalnzca elenceli ve zevkli anlar geirmesi iin anlatlm masallar deildir. Budac masallarn en bata gelen amac Budac retiyi halka aktarmak ve Budacln geni alan lara yaylmasn salamaktr.(1) Bu masallarda ge en olaylarn benzerleri Hint masallarnda da geer. Cataka ve Avadana masallarnda geen olaylar ve konular Hint kltr tarihinin belirli bir dnemini kapsamaktadr. Masallarn getii dnemlere ait Hint kltr tarihi aratrldnda masallarda geen olaylar aklamak ve zmlemek mmkndr. Masallar incelendiinde ilk gze arpan ey kahramanlarn hepsinin ortak bir ama iin olaa nst zverili ve kahramanca davranlarda bulun malardr. Avadanalardaki Hariandra gibi tyler rpertici bedensel ikencelere katlanan krallardan tutun da Catakalarda halk iin seve seve cann veren Ceylan-Buda'ya varncaya kadar masal kah-

61

ramanlarnn hepsinin tek bir amac vardr: Budacln yaylmas ve insanlarn bu din sayesinde st raplardan, aclardan, yanlglardan kurtulmas. Masallarda grlen dier bir ortak zellik ise masallardaki kahramanlarn drst davranmalar ve verdikleri szlerde durmalardr. Budac masal larda, Kalmashapada masalnda olduu gibi, btn insanln veya toplumun Budacl kabul etmesi gerektii aka sylenmiyor. Ancak btn masal larda Budac retinin toplum iinde yaylmas iin doru davranlarn ve doru szlln ilendiini gryoruz. Bu ise eski bir Hint inancnn masallar da yeniden yaatlmasdr. Bu inanca gre doruszllkle insanl aclarndan kurtarmak mm kndr. Budac Cataka ve Avadana masallarnda ska ilenmi olan 'Budaclk iin zveride bulunma' tu tumuna masallarn kayna olan Pali derlemelerin deki masallarda ok az rastlanr. Yine Pali derleme lerindeki masallarda geen konularn ounun Budaclkta oka ilenmi olan 'kendini bakalar iin feda etme' veya 'zveride bulunma' davran yal nz Asyadaki Budaclar deil, Avrupadaki Hristiyanlar arasnda da vard. .S. ilk iki yzyl ierisin de ngiltere'nin Galler blgesinden in'e kadar olan blgelerde bu dnce yaylm durumdayd. O dnemlerin resim sanat, binici giysileri, silah ku anma gibi kltrel elerinin bize salad bilgiler bu dnce biiminin Avrasya'da ortak olduunu gstermektedir.2 Ancak bununla bir ama uruna kendini feda etme ve zveride bulunma dncesi nin Hristiyanlktan Budacla getiini sylemek istemiyoruz. nk Hindistan'da bulunmu birta-

62

kim metinler bize bu dncenin ok eskilerden be ri bu ktada yaadn gstermektedir. Bu kendini feda etme dncesinin en eskilerin den bir tanesi "insan kurban" etme geleneinde g rlr. Hindistan'n birok blgesine yaylm olan insan kurban etme adeti zamanla deierek Hint dinleri ve retilerinde kiinin zveride bulunarak bir inan uruna kendini feda etmesi dncesine dnmtr. Kendini bir inan veya bakalar iin feda etme dncesi Hindistan'n yerli halklarnda da bulunmaktayd. Bu yerli halklardan birisi olan Uraon ve Mundalarn inancna gre Tanrlar Barnada -sa'nn kendisini insanlk uruna feda etmesi gibi- insanlar kt ruhlardan korumak iin kendi sini atee attrp kurban etmitir.3 Hint kltr tarihi aratrldnda yalnzca Buda clarn deil dier birok Hint dinlerinin izdelerinin de ayn davranlarda bulunduunu gryoruz. Bir tr kendini kutsallatrmak olan bu davran biimi masallara ve destanlara da konu olmutur. Brah man masallarnda Tanra Kali'ye kendisini kurban eden kiilerin ykleri bulunmaktadr.4 Yine eski bir Brahman efsanesine gre byk Tanrlardan bi ri olan iva'nn aalanmas zerine kars Sati kendisini atee atmtr. Bir baka efsanede de Dadhya adndaki bir bilgin silahsz olarak Ejder eytan Vritya'nn karsna kmtr. Brahmanlarn byk destanlarndan olan Mahabharata destannn kahramanlarndan Bhimsa'nn sava srasnda at lan oklarla ok ar biimde yaralanm olmasna ramen aclara aldrmadan evresindekilere grev lerini tam olarak yapmalar iin tlerde bulundu u en ince ayrntlaryla anlatlmaktadr. Bhim-

63

sa'nn sava srasnda gsterdii davran Hint Fa kirlerinin (Hindistan'n ileci Yogilerinin) yaam bi imlerinde devam etmektedir. Hint Fakirlerinin (i leci Yogilerin) sivri ulu iviler zerinde yatma ve ya ie daln uygulamalar (meditasyon) yapmala r bunun en u rneklerinden biridir. Hint Fakirleri nin bu tr bir yaam biimini semelerinin iki nemli nedeni vardr. Birincisi: Bedensel aclara katlanarak, d uyarmlara, isteklere kar kendisi ni kapatarak ilgisiz kalmak ve bylelikle mutlulua ulaacana inanmak. kincisi: nand Tanrsna ho grnmektir.5 Bu kendini din uruna feda et me dncesinin en ileri biimi Cayna dininin izdeilerinde grlr. Cayna dini izdeilerine orucu ve nefis isteklerini krmay kutsal bir davran ola rak gstermitir. Caynaistler bu ilkeyi ok ileri g trmler ve sonunda intihan da vmlerdir. Baz Caynaistler ise bu ilkeyi ok ciddiye almlar ve ii uzun zaman oru tutarak kendilerini ldrmeye ka dar vardrmlardr. Buna karlk dier Hint dinle rinde ve retilerinde genellikle intihar etmek ya saktr. Budac masallarda grlen zelliklerden bir ta nesi de bakalar iin kendilerini feda eden veya byk zverilerde bulunan kiilerin hemen hemen hepsinin kral olmasdr. Masallardaki krallarn bu davran da yine eski bir Hint geleneinden kay naklanmaktadr. Eski Hindistan'n yerli halklarnn geleneklerine gre bir kral lkesini 12 yl ynet tikten sonra ldrlrd. lk Portekiz tccarlar Hin distan'n gneyindeki Malabar sahillerine ktkla rnda bu gelenein o blgelerde hl yaamakta olduunu grmlerdir.(6)

64

Bu krallarn niin kurban edildiini bilemiyoruz. Byk bir olaslkla bu krallar, kendi halk uruna bir tr kurban gibi ldrlyordu. O dnemlerde topran bereketlenmesi iin insan kurban etme gelenei vard. nsanlar kurban etme adetinin bir baka boyutu da yine Eski Hindistan'da olduka geni alanlara yaylm olan bir baka Hint inancndan kaynak lanmaktadr. Bu inanca gre bir kii ldrlrken ok uralmsa ya da ok fazla ikence grerek lmse o kiinin ruhu kutsal olarak kabul edil mekte ve o kiiye bir Tanrya tapnlr gibi tapnlmaktadr. Bu inan biimini Hinduizmde de gr mekteyiz. Hindu Tanrlar arasnda en ok sevilen lerden birisi olan Krina bunun rneklerindendir. Yine Hint mitolojisinde dnyann ortasndaki Man dara danda yaamakta olduuna inanlan Madhu'nun ruhuna da ayn inanla sayg gsterilmek tedir.7 Eski Hindistan'da krallarla ilgili bir baka inan da bir kraln, lkesinin hem refahndan ve mutlulu undan hem de ktlnden ve felaketinden so rumlu tutulmasdr. Kraln bu sorumluluunun onun kiisel ve olaanst konumundan kaynakland na inanan yerli halklara gre bir kral memleketi adalete uygun ve haka ynetirse o hkmdarn memleketinde yamurlar mevsiminde yaar, rz garlar uygun biimde eser, gkteki yldzlar dzen iinde hareket eder. Btn bunlar ise insanlara iyi lik ve gnen getirir. Ancak bir hkmdar halkn ezmeye kalkar, bask uygular ve lkesinin insanla rnn mutluluunu gz nnde tutmazsa, o zaman doann ve evrenin de dzeni ve uyumu bozulur,

65

yamurlar yamaz, toprak rn vermez ve salgn hastalklar ba gsterir. Bu ise insanlarn mrleri nin ksalmas, olumsuzluklarn ortaya kmas ve yaamda da uyumsuzluun bagstermesi demek tir. Krallarn kiiliine yklenen bysel g ve so rumluluk aslnda ok geni alanlara yaylm bir dncenin ok ileri gtrlm biimidir. in ve Avrupaya da yaylm olan bu dnceye gre "bir kral naslsa ulusu da yledir." Hint halk ise bunda ok ileri gitmi ve 'bir kral naslsa dnyann dzeni de yledir' diye inanmlardr. Bu dnce Budac masallara da yansm, krallarn Budac retiyi yayabilmesi iin her trl zveriyi gstermesi ve gerekirse bu inan urunda kendi cann feda et mesi beklenmitir. Brahmanlar da tpk Budaclar gibi krallarn gcne ve sorumluluklarna nem vermilerdir. Ancak Brahmanlar krallarn sorumlu luklarn sayarken, Budaclar gibi bir retiyi veya dini yaymak gibi bir sorumluluu ve grevi olduu nu sylememilerdir. Bunun yerine Brahmanlar, kraln balca grevinin darda lkeyi dmanlara kar korumak ve ierde ise halkn haklarna, istek lerine kar duyarl olmak olduunu belirtmilerdir. Budaclar, Brahmanlarn kraldan bekledikleri bu iki nemli nitelii de kraln grevleri arasnda saym lardr. Ancak Budaclara gre bir kral mmkn ol duu kadar savatan kanmal ve tpk nl Buda c hkmdar Aoka gibi lkesini bar iinde y netmelidir.(8) Budaclara gre bir kralda bulunmas gereken on erdem unlardr: Budac yasalara uy

mak, sadaka datmak, zverili olmak, bar her zaman tercih etmek, bakalarna zarar vermekten kanmak, elden geldiince tahammll olmak,
66

drst olmak, yumuak huylu olmak, dindar ol mak, gleryzl ve iten davranan bir insan ol mak. Btn bu nitelikler Buda'da olduu iin bun
larn bir kralda da olmas gerektii dncesi ha kimdi. Brahmanlarn kahramanl en stn nitelik olarak grmelerine karlk Budaclar mmkn ol duu kadar savatan kanmay ve bar iinde ya amay tercih etmilerdir. Bu yzden Budac ma sallarda bar iinde yaama retisi nemli bir yer tutmaktadr. Brahmanlarla Budaclarn retilerinde farkl olan noktalar olduu gibi ortak olan noktalar da vardr. Bunlarn banda, gerek Brahmanlarn ge rekse Budaclarn "bata bulunma ve armaan" vermeyi krallarn en bata gelen grevleri arasn da saymalardr. Aslnda bir kraln halk ve lkesi iin cann esirgememesi "bata bulunma ve verme" dncesinin en ar biiminden baka bir ey deildir. Hindistan'da krallarn sorumluluklar belirli birtakm ilkeler zerine kurulmutur. So rumluluu ve grevleri Hint toplumunun yaamn belirleyen ve kraln bal bulunduu kastn yaps na greydi. Kast dzeninde toplum drt nemli kasta ve bunlar da alt kastlara blnmtr. Kast lar stnlk srasna gre yledir: En stte Brah man kast, onun altnda ynetim ve askeri kesi min oluturduu Katriya kast bulunmaktadr. Bu iki kast toplumun en yksek tabakasn oluturur. Bu ikisinin altnda kalan kastlara bal olan tc car, esnaf, kyl ve iiler vb., lkenin ynetimini stlendii iin krala vergi der, kral da biriken bu vergilerden bir ksmn Brahmanlara, tarikat sahi bi Gurulara, Budac ve Cayna dininin oluturduu

67

topluluklara datrd. Kraln fakir halka biriken bu servetten para datmas sz konusu deildi. Ger i kral ileke ve dilenci Yogilere de bata bulu nurdu ama bunlarn dnda kalan klelere ve fa kir halka yardm etmezdi. Brahmanlarn devlet anlayna gre, kraln en bata gelen grevi Brahmanlara bata bulun mak, hediye vermektir. Bu inanca gre Brahmanlarn grevi de sadece bu balar, hediyeleri ka bul etmektir.(10) Brahmanlar alarak deil yap lan balarla yaamlarn srdryorlard. Hindis tanda aydn tabaka olarak kabul edilen Brahmanlar'la Budac keilerin yaayabilmesi ancak kral lar tarafndan yaplan hediye ve balar sayesin de olanaklyd. Balangta sadece krallarn ver dikleri ve hediye ve balara zamanla dier alt kastlar da katlm, zellikle zengin kyl ve kent li kesim de hediye vermeyi kendilerine bir bor olarak grmlerdir.11 Brahman masallarnn balca grevi ise Brahmanlara hediye vermenin ve bata bulunmann gerekliliini halka ret mekti. Brahmanlarn nl destanlarnda da Brah manlara hediye vermenin neminden ve erdemin den sk sk bahsedilmitir. Brahmanlarn hediyeye olan dknlkleri ve bu konudaki dnceleri Budaclar tarafndan ho kar lanmyor ve Brahman keilerini bilgilerini para karl satan bezirganlar olarak suluyorlard. Budaclarn eletirdii bu davran baz Brahman okullarnda da grlmekteydi. Brahman okullarn da eitim gren renciler renim dnemi biti minde hocalarna hediye vermek, bata bulun

68

mak zorundayd. Ayn zamanda bir renci re nim hayat boyunca hocasnn ilerini de yapmak zorundayd. Bu iler tarlada almak, hayvanlara bakmak, yakacak odun getirmek gibi ilerdi. Ol duka zor geen eitimin sonunda renciyle ho cas eitimin bittiine dair dinsel bir tren yapar lard. Brahman okullarndaki rencilerin hocaya kesinkes itaat etmesini ve ektikleri zorluu anla tan aadaki hikaye Brahmanlar tarafndan anla tlmt.

"Brahman hocalarndan birinin bir pirin tada s varm. Tarlay sulamak iin yaplm bentler den birisinde bir delik alm. Brahman bir ren cisini arp bu delii kapatmasn istemi. renci delii kapatmak iin uram ancak baar l olamam. Sonunda hocasnn fkesini zerine ekmemek ve hocasnn verdii emri yerine getir mek iin bedenini delie siper etmi ve sonunda dayanamayarak lm."12
Hint kltrnde balamak veya hediye ver mekten yalnzca maddi eyler vermek kastedil mez. nsann kendi bedenini hor grmesi, beden sel ve ruhsal aclara katlanmas da bir tr bala ma ve hediyedir. Hint yerli halklarndan olan Gotlarn inancna gre kendilerini skntya sokmalar, kendilerine ile ektirmeleri veya kendilerini bu yaama layk grmemeleri Tanrya yaplm bir batr. Gotlarn bu davranlarnn temelinde lm korkusu yatmaktadr. Gotlara gre lm di ye bir gerek olduuna ve bundan kanlamayacana gre insann bedensel ve ruhsal ihtiyala

69

rn karlamasnn bir anlam yoktur. Aslnda bu dnce yalnzca Gotlarn inancnda deil birok Hint retisinin de temelinde bulunmaktayd. Bu gibi karamsar Hint dncesine sahip olanlar iin Budac retiler bir tr kurtulu, bir tr lmsz lkt. nk Budacln ortaya kmasnda da, Gotlarn yaamda kendilerini karamsarla srk lemi olan nedenler yatyordu: Hastalk, yallk ve lm. Budac masallar ierisinde canllarn lm kar snda duyduklar korkuyu anlatan ok gzel be timlemeler bulunmaktadr; yukardaki masallarda geen Ceylan Buda masalnn giri ksmnda ma saln anlatcs insanlarla hayvanlarn lm kar snda duyduklar korkuyu ve ektikleri acy yle anlatyor:13 "Ey oul, teki canllarla insanlar bir

kabul et ve onlara yle davran. Niin diye sorar san: Avclarn byk grltlerle avlanmaya k tklarnda avlamak istedikleri rkek ceylanlarn lm karsnda duyduklar korku, ve yaamlar n kurtarmak iin saa sola kouturmalar, ve ar tk kaamayacaklarn hissettiklerinde mitsizlik le birbirlerine sokulmalar, btn bunlar duyulan sonsuz korkularn belirtisidir. Ey oul kutsal yaz larda yle deniyor: Cehennemde ateler iinde duran insanlara: 'Gel seni ldreyim bu straptan kurtul, Cennette gene doarsn!' dense btn ce hennemlikler hep birden kalkp yksek sesle ba rarak, 'Bizi ldrme! Canmz alma!" derlerdi. Ey oul gr can sevgisini." Canllarn lm kar
snda duyduklar korku Budac retinin temeli ni oluturan retilerden birisi olan cana kymama

70

ilkesini de oluturmutur. Bu yzden Budac re tiler masallar araclyla halka aktarlrken cana kymamak gerektii ve cana kymann ok kt bir ey olduu anlatlmtr. Yukarda anlatlan masaln sonunda ceylan ldrmek isteyen Dantila Bey'in kolu kopmutur. En eski zamanlardan beri insanlar lm kar snda duyduklar korku yznden lmszl aramlar, masallarnda ve efsanelerinde bu konu yu ilemilerdir. Bunlarn en nllerinden birisi dnyann en eski manzum eseri saylan Smerlerin Glgam destandr. Destann kahraman Glgam lmszlk otunu bulabilmek iin olaanst bir savam vermi, doast varlklarla savam an cak lmszlk otunu bulamamtr. Smerlerin bu destannda olduu gibi pek ok masalda insanlarn hi lmeyecekleri ya da ylanlar gibi kabuk dei tirerek sonsuza kadar yaayacaklar anlatlmtr.14 Bu sonsuza kadar yaam dncesi genellikle ilkel topluluklarn mitolojilerinde nemli bir yer tutar. Masallarda ve efsanelerde anlatlan lmszlk dncesini Hindistan'n ilk felsefi eserleri saylan Upaniadlar'da da grrz.(15) Upaniad bilgeleri gece ile gndz insanlar her an lme yaklatran bir dng olarak grmler ve insanlarn kendileri ni bu bamllk dngsnden kurtarp lmszle eriebileceklerini anlatmlardr. lm zerine ko numak, dnceler ileri srmek yalnzca ilkel mi tolojilerin ve felsefelerin deil tektanrl dinlerin de zerinde en fazla durduu konu olmutur. Tektanrl dinlerin insanlarn lm karsnda duyduklar korkuyu azaltacaklar yerde sk sk lmden sz et meleri yznden bu korku oalmtr.

71

lme deiik kltrlerde deiik anlamlar ve rilmitir. Hint genedoum inancna gre lm, ru hun bir bedenden baka bir bedene girmesi de mektir. Bu yzden lmden korkmak anlamszdr. Genedoum inancna sahip dindar bir insann en sevdii akrabas bile lm olsa zlmemelidir. Ruhlar srekli beden deitirirler. rnein aile de yince deiik ruhlarn geici bir sre iin bir araya gelmesinden oluan bir topluluk akla gelmelidir.<16> Bu yzden aileden bir kiinin lm olmas, aile yelerini ve yaknlarn (dier insanlar) ok fazla zmemelidir. Brahmanlarn bu dncesinin ben zeri Caynist ve Budac retide de vardr. Ancak her din de genedoum inancn kendi bak a lar dorultusunda halka aktarr.07 Her eyin gelip geici olduu, biz istesek de is temesek de lmn bir gn gelecei dncesi yu karda anlattmz Hariandra masalnda da ana tema olarak ilenmitir. Ayn masaln deiik bir biimi daha nce belirttiimiz gibi Brahmanlara ait masallarda da bulunmaktadr. Budac gelenee bal olan masalda masaln kahraman Hariandra her eyin gelip geici olduunu grm, ve bu yz den yaad bu son yaamnda Budalk aamas na eriip lmszle kavumak, yeryznde bir daha domamak iin varn younu balam, so nunda sra sarayndaki on alt bin eine (cariyesine) gelmitir.(l8> Eleri kendilerinin Brahmanlara hediye olarak verilmesine karydlar. Bu yzden Hariandra'ya gidip onu kararndan vazgeirmek iin yalvardlar. Kral elerine bunu niin yaptn anlatrken yle diyordu: "Her eyin gelip geici ol

duu bu dnyada uzun zaman gemeden yal72

tk"9' adnda bir eytan gelecek ve sizden gzellii nizi, tazeliinizi alp gidecek. Yallkla birlikte has talklar da kagelecek ve tpk yeni am iekle rin zerine yaan dolu gibi sizi dallarnzdan kopa racak. Daha sonra ise kanlmaz son olan lm kapy alacak (gelecek). Bu ise sizin iin bu yaa mnzn sonu, bitimi olacaktr." Bu masalda lm
karsnda duyulan kayg daha ok vurgulanmtr. teki masallara oranla

nsann yaamnda kanlmaz olan bu son dan kurtulmak iin Hint dinlerinde ve retilerinde deiik kurtulu yollar nerilmitir. nerilen bu yollarn en yaygn olan ve Hint dinlerinin de des tekledii yol ilecilerin yaam yoludur. Bu yolun izdeileri kendi bedenlerini ve ruhlarn trl trl i kencelerden geirip nefislerini krelterek, benlikle rini ldrerek kurtulua erieceklerine inanan kim selerdi. Bu dnceye sahip ilecilere gre: Bede nimiz ve bedenimiz araclyla elde ettiimiz btn zevkler ve sevinler gelip geicidir. O halde byle bir bedene zen gstermek ve onunla uramak, onun araclyla elde edeceimiz zevkler iin al mak gereksiz ve anlamszdr. Budac masallar incelendiinde grlen bir ba ka zellik de hastalklarn tedavisi konusundaki retilerdir. Masallarda geen baz olaylarda Budac keilerin hastalklarn tedavisi konusunda eitli ilalar nerdikleri grlmektedir. Yukarda verdii miz Mahendrasena masalnn giri blmn olu turan masalda'20 Buda'nn bir hastay byk bir zenle tedavi ettii ve bu tedavi srasnda kendisine Tanr ndra'nn da yardmc olduu anlatlmaktadr. Masaln bir yerinde Buda, tedavi ettii hasta keie,

73

kendisini bir hasta uruna feda etmi bir kraln y ksn anlatr. Masaln bu biiminde anlatl halk iindi. Ayn masal Budac keilere baka biimde anlatlrd. Masaln bu ikinci anlatl biiminde bir Budac keiin salk ve hastal dnmemesi ge rektii, asl nemli olann ruhsal salk olduu aklanrd. yi bir Budac keiin bedeninin salna veya hastalna zihninin taklp kalmas kurtulua giden yolda bir engel olarak gsterilmitir.'21 Hastalk, lm, bedenin gelip geicilii ve temiz likten uzak oluu, btn bunlar, Budaclar ve hatta teki dinlerin izdeilerini dnyadan el etek ekip kank ve ileci bir yaama iten balca nedenler dir. Btn bu nedenler ayn zamanda Budac ma salarn da temellerini oluturur. Ancak bu masallar da aktarlan retileri daha ok "premoral" (ahlak ncesi) diye niteleyebiliriz. nk btn bu masal larda iyi ve kt arasndaki ayrm gsterilmi deil dir. yi ve kt ayrm yaplmayarak, iyilerin cenne te, ktlerinse cehenneme gidecei dncesi i lenmemitir. yi ile kt arasndaki fark ancak k tlk yapan bir kimsenin "cehenneme gider" d ncesinin ortaya kndan sonra belirginlemi tir. yilerin ve ktlerin teki dnyada cezalandrla ca veya dllendirilecei dncesini Buda'dan daha nceki dnemlerde yazlmaya balanm olan Upaniad derlemelerinde gryoruz, Upaniadlarn yazld dnemlerden ok daha nceleri de yerli halklarn inanlarnda buna benzer dnceler var d.(22) Bu inanlarn banda llerin kendilerine ait devleti olduu inanc gelir. Bir insann lnce ora ya gidip orada yaadna inanlrd.

74

Ancak insanlarn ldkten sonra ge yksele cei ve yaam boyunca yapt iyi ve kt ilerin karln cennete veya cehenneme gitmekle ala ca dncesi .. 9. - 6. yy.'a aittir. Bu dnemler de insanlar arasnda geerli olan dnce iyilerin cennete, ktlerin ise cehenneme gidecei, teki dnyadaki mutluluun bu dnyadakinden ok farkl olduu dncesidir. Daha sonraki dnem lerde ise cennet ve cehennemin varlna duyulan bu inan hem Brahman hem de Budac keilerin zerinde en fazla durduklar konu olmutur. Buda c keiler bu konuda ok daha ileri gitmiler, cen net ve cehennemi anlatan zel bir bilim dal geli tirmilerdir. Bu bilim dalnda cehennem en ince ay rntlarna varncaya dek anlatlm ve gnahkr in san eitlerine gre cehennem trleri belirlenmitir. Hint dinlerinin temelini oluturan genedoum inancna gre gnah ileyen bir kimsenin cezalan drlmas iin cehenneme girmesi gerekmez. G nahkr olan bir insan ldkten sonra yeniden do arak ekilde cezalandrlabilir. Yeniden dou larn birincisinde eytan olarak, kincisinde cehen nem alevleri iinde yanarak ncsnde ise hay vanlar aleminde doarak cezasn eker. Ayn inan cn benzerine Hristiyanlkta da rastlyoruz. Hristi yan inancna gre yrtc ve vahi hayvanlar ve cin ler kt insanlarn ruhlarndan doarlar. Hint inan cndaki bu genedoum motifi Budacla ait ko numalarda sk sk rastlanan motiflerdendir. Budac masallarda geen olaylardan kan de er yarglarndan biri de kadnlarla ilgilidir. Baz Bu dac masallarda kadn, doas gerei kt bir var lk olarak kabul edilmi ve halka da yle gsteril

75

mitir. Kadnlara kar duyulan en ufak bir istein, yaknln bile, insanlar kanlmaz felaketlere s rkleyebilecei anlatlmtr. Bir masalda, bir kad na tek bir kelime bile yazp gndermenin, bir insa nn kr veya ahmak olarak yeniden domasna ne den olaca sylenmektedir.<23> Budac masallarda keilerin dnda ideal bir tip olarak gsterilen kiiler cmert,<24) dini urunda kendisini feda etmesini bilen, yallk, hastalk ve lmden kendisini kurtaramayacan anlam, ka dn ve aka kar hibir duyarll olmayan ve ken disini bunlardan uzak tutmaya gc yeten kiiler dir. Kadnlara kar olumsuz tutumlarna karn Bu dac masallarda grlen en nemli zelliklerden bi risi de "insan sevgisi" ve "kin tutmama" erdemidir. Budac retilerin temellerini de oluturan bu iki er dem alt dili fil masalyla iki karde masalnn so nunda da kin tutmamann sonucunda mucizevi olaylar olmu, masal kahramanlan yeniden salk larna kavumulardr. Budac masallarla alan mak istenen bu tr "koulsuz sevgi" anlayyla H ristiyanlktaki "insanla kar sevgi" anlay ara snda byk benzerlik vardr.(25> Bunu Buda'nn destans yaam yksnde de grrz. Buda Budalk aamasna geldii zaman gkteki Tanrlar arasna ekilmemi, btn insanln kurtulua erimesi iin yeryznde kalp insanlara doru yo lu gstermeyi yelemitir. Mahayana Budacl da bu temel zerine kurulmutur. Mahayana Budacl retisinde her insann btn insanln kurtulu u iin almas gerektii Buda rnek gsterilerek aklanr. Buda'nn yeryznde kalp insanlara

76

doru yolu gstermek istemesindeki neden, btn insanla kar duyduu snrsz sevgiydi. Hristi yanlktaki insan sevgisiyle Budaclktaki insan sev gisi arasnda "kendi trnden olanlar sevme" bak mndan fark vardr, nl Budac hkmdar Aoka'nn yaptlarndan anladmza gre eski Budaclkta ar derecede, snrsz diyebileceimiz bir in san sevgisi vard. Ancak bu yce duygu keilerin daha ok szlerinde ve masallarda kalmtr.<26> Buda'nn yaad alarda ve daha sonraki d nemlerde Hint dinleri ve retilerinde yer alm te mel ilkelerden birisi de "ahimsa" denilen iddet gstermeme ilkesidir.'27 Budac masallarda da sk rastladmz bu ilkenin temelinde insan sevgisi ya tar. Daha sonralar insana duyulan bu sevgi geni letilerek dier canl varlklar da ierisine alm ve tm canl varlklarn ldrlmesi gerek Budaclkta gerek Caynizm'de ve daha birok retide gnah olarak kabul edilmitir. Kral astahana'nn yk snde, astahana'nn eytanlarn yalvarlarn din leyip onlar balamas da bu dncenin rn dr. iddete bavurmama ilkesinin znde bar bir tutum yatar. Ahimsa - iddet gstermeme- ilke si yannda Hint kltrnde iddete ynelik, sava yanls bir tutum da vardr. Bu tutum zellikle Hint Kast sisteminde krallarn, savalarn ve soylularn oluturduu Katriya kastnda aa kar. Destan lardaki kahramanlarda ve savalarda da grd mz bu sava tutumunun temelinde dman ldrmenin gerekli olduu dncesi yatar.(28) Budaclk, znde sonsuz bir dinginlik arayn dan baka bir ey deildir. Masallarla aktarlmak istenen btn retiler de bu dnceye dayanr.

77

Budaclk her eyde dengeli olmak, hibir zaman ly karmamaktr. ll davran insann b tn yaamna yaylmal ve insan kin ve intikam duygularndan kendisini uzak tutmaldr. Yrein de alma duygusu olan kiinin ktle kayaca , kinin kini douraca belirtilmitir. ll olma y ve insancl yalnz Buda'nn retileri arasnda deil Buda dneminde Hint toplumunu etkilemi olan Caynizmde hatta Brahmanizmde de gryo ruz. Acmak, insan sevgisi, ldrmemek, bu ev rensel ahlak ilkesi iki temel dnceden domu tur: yiyi yapmak ve kt olandan kanmak. Fakat Buda bununla da yetinmemi, iyinin ve ktnn tesindeki duyguya ulamaya almtr. Budacla gre istisnasz btn duygular ktdr. Bir duy gunun iyi veya kt olmasnn hibir nemi yoktur. Btn bunlara balanp kalmak kurtulua giden yoldaki engellere taklp kalmak demektir. Varl mza mutluluk, zgrlk ve dinginlik verecek tek ey varsa o da btn insanln i huzuru, mutlulu udur. Budacla ait Pali metinlerinde halka aktarl mak istenen, "Hi bir canl varl ldrmemek,

bakasnn malnda gz olmamak, bakasnn karsyla iliki kurmamak, doru olmayan eyi sylememek, sarho edici ikilerden hibirini kul lanmamak" tlerinin hepsi Budac masallarda
da ilenmitir. Budac masallardaki tler, yaln metinlerle verilmi olan tlerden ok daha canl, ok daha iten ve geni kapsamldr.

78

BUDANIN YAAMI (AVAGOA'NIN BUDAARITA DESTANI)

Buda'nn yaamyla ilgili gnmze kadar ge len metinlerin hemen hepsi Buda'dan sonraki dnemlerde yazlmtr. Buda'nn yaam zerine baz bilgileri Pali lehesiyle yazlm olan Pali der lemeleri adn verdiimiz metinlerde gryoruz.1 Bu yazlar ierisinde Buda'nn yaamna ait olan bilgilerin (Mara, son ksm(2)) bir blm iir, bir blm de dzyaz biiminde yazlmtr. Ancak bu metinlerde Buda'nn btn yaam zerine bil giler bulunmamaktadr. Buda'nn yaamn gsteren eitli sanat eser lerinin . 2. yy. dan kald bilinmektedir. Arke olojik almalarla gn yzne karlan bu eser ler masallarda geen olaylar betimlemektedir. Buda'nn yaamyla ilgili ilk geni bilgiyi Budac ozan Avagoa'nn (.S. l.yy) Buda'nn yaam (Budaarita) adl destanda buluyoruz. Avagoa (*) Hint nazm sanatnn ahaserlerinden birisi sa ylan Budaarita (Buddha arita) adl destannda

79

Buda'nn yaamn gzel bir biimde anlatr. Avagoa'nn bu destan daha sonra ince ve Tibete'ye de evrilmitir. Bu eserden baka Bu da'nn yaamn anlatan Uygur dilinde yazlm iki metin paras daha bulunmaktadr.<3) Ne var ki bu metinlerin Sanskrit dilindeki asllar bulunamad iin nereden aktarld anlalmamtr. Buda'nn yaamyla ilgili Sanskrit dilinde yazl m birok metin paras vardr. Ancak bunlar Avagoann destanndan nceki dnemlerde ku laktan kulaa yaylan baz bilgilerin yazya geiril mesiyle olumu metinledir.(4> Bu metinlerde Bu dann yaamna ait bilgilerin ou abartlmtr. Avagoa'nn Budaarita adl masalms desta nnn en byk zellii teki byk Hint destanla rna benzemesidir. Vinu mezhebine bal Brahmanlarn insan biiminde dnyaya geldiine inan dklar Tanrlar Rama ve Krina'nn yaamlarn anlatan destanlarda geen olaylarn benzerlerine Budaarita destannda da rastlanmaktadr. Bunun nedeni de Avagoann bu destanlardaki olaylarn getii blgede domu olmas(5> ve Buda'nn yaa mn yazarken bu destanlardan esinlenmesidir.6 Budaclk konusunda aratrma yapan bilimadamlar Buda'nn yaam konusunda eitli gr(*) Avagoa (Hintli ozan, felsefeci) Brahman soyundan geldii halde goa (.S. II. yy) Ayodhaya'da Budaclk dinine giren Ava domutur. Budacl yaymak

iin elinde sazyla ky ky dolaarak Buda'y ven trkler okur, destanlar sylermi. Hint destanlarn ok iyi bilen Avogaa'nn engin kltr sahibi bir kimse olduu brakt eserler den anlalmaktadr. mrnn son yllarn Kanika'nn sara ynda geirdii sylenen ozan Kanika tarafndan toplanan Budac dinsel kurulda etkin rol oynamtr. (L. B.)

80

ler ileri srmlerdir. Baz bilimadamlar Buda'nn yaamn mitolojik verilerle aklamaya alm lar onu mitolojik bir kahraman olarak grmler ve Buda'nn yaamn da gnein karanla kar kazand bir zafer olarak yorumlamlardr.7 Baz aratrmaclar ise aada anlatacamz .S. 2. yy. da yazlm olan Budaarita adl masalms des tanda geen olaylardan Buda'nn yaam ile ilgili tarihi bir temel oluturmaya almlardr. Avagoa'nn destan Buda'nn Hint arasndaki yaamn anlatmakla balar. Tanrlar

"Buda insan olarak domadan nce Veda Tanrlarnn(9> yaad 33'nc Tuuta (Tushita) cen netinde yaamaktaym. Bu srada kendisine ge len bir esinle yeryznde insan olarak domak zorunda olduunu anlam. Ayodhaya denilen yerde hkm sren kshauaku slalesinin bir ko lu olan ve Katriya kastna bal Suddhona ailesi nin bir bireyi olarak domaa karar vermi"8
Vinu mezhebindeki Brahmanlara ait Rama ve Krina destanlarnn balang ksm da bu biim dedir: "Tanrlar Tanrs Vinu bir st okyanusun

dan oluan gkteki katnda yaamaktaym.(10) Gkyznde yaayan dier Tanrlar Vinu'nun huzuruna karak yeryznde, evrelerine k tlk saan, dnyann dzenini ve uyumunu bo zan birtakm eytanlarn trediini sylemiler, Vinu'nun yeryzne insan biiminde doup bu ktlk saan eytanlarla mcadele etmesi ni istemiler.11 Byk Tanr Vinu da tpk Buda
gibi Katriya kastna bal bir ailenin olu olarak

81

yeniden dnya zerinde domu.

(l2)

Destann balang blmndeki, Tanrlar ka tndan kp insan olarak doma motifi birok destann da balang motifidir. Tibet ve Mool destanlarnda Gesse, in'de Lao Tse ile ilgili Taocu sylencelerde, Kuzey Amerika ve Avustral ya'daki pek ok destanda destan kahramanlarnn da dou motifi hemen hemen ayndr. Bu ise Ku zey Amerika'da, Afrika'da, Hindistan'da, Avust ralya ve ran'da ortak bir destan motifinin bulun duunu gstermektedir.13 Btn bu blgeler ise bir zamanlar amanln yaylm olduu yerler dir. Yine Hindistan yerli halklarndaki masallarda da ayn doum motifinin bulunduunu gryoruz. Masal ve efsanelerde geen bu doum motifinin ise aman kltrndeki ruhg retisinden (14) kaynaklanm olmas mmkndr. Buda do mak iin annesinin bedenine bir fil biiminde gir mitir.

"Buda'nn annesi saraynda uyurken bir rya grm. Ryasnda evresine nurlar saarak gk ten bir beyaz fil yanna inmi, ve sa brnden karnnn iine girmi."
Destanda Buda'nn annesinin birok efsanede grdmz gibi cinsel ilikide bulunmadan gebe kald anlatlmtr. Ayn gebe kalma motifini sa'nn annesi Meryem'in yaamn anlatan efsa nede de grrz. Meryem de ryasnda gvercin biimine girmi olan Kutsal Ruh'tan gebe kalmtr.(16) Yine Brahmanlara ait destanlardaki Tanrlarn

82

yeryznde dou biimleri olaanddr. Krina Tanr Vinunun bir klndan, Rama'nn annesi ise Tanr Vinu'nun verdii ikiden gebe kalmtr.17 Bu destanlardaki gebe kalma motifine ilkel kltr mitolojilerinde ve inanlarnda rastlamak mm kndr18

"Buda annesinin karnnda 10 aylk olduu za man yerde ve gkte birok belirtiler ve iaretler g rlm. Bu iaretler gelecekte meydana gelecek olaylar gstermekteymi. Buda'nn annesi Maya doum saatinin yaklatn anlaynca kenti terk ederek krlara km. Koruluktaki20 aalarn bi rinin daln tutarak ac ve sz duymadan Buda'y dourmu."
Budann domu olduu bu yerde sonradan Kral Aoka bir ant stun diktirmitir. Bu stun bu gn de mevcuttur. Hint mitolojisinde Tanrlarn douu ve aa motifi Buda'nn douunda oldu u gibi kkl motiflerdendir. aman kltrnde ise yeni doan bir ocuun ruhu cennette bulunan bir aatan gelir ve ocuun bedenine girer. Tektanrl dinlerde, insann yaratlmasna neden olan Cennet Aac ile aman kltrndeki Cennet Aac arasnda ve Buda'nn altnda doduu aa arasnda benzerlikler bulunmaktadr. Havva'nn Adem'in kaburga kemiinden yaratlmas da by le bir cennet aac altnda olmutur.

(Buda'nn annesinin) ebeliini yapmak iin gkteki Tanrlar yeryzne inmiler. Tanrlar Buda'y dourtmular ve yine Tanrlar
83

2l"Maya'nn

Buda'y ykamlar. Buda doar domaz yrme ye balam ve drt bir yne yedier adm atm.22) Drt bir yne, kendisinin insanlar ac ve strap tan kurtarmak iin geldiini mjdelemi."
Buda'nn doar domaz konumaya ve yr meye balamas dnya masallarnda ve efsanele rindeki kahramanlarda da grlen davranlar dandr. Drt bir yne yedier adm atma motifi ise dnyaya yaylma isteinin simgesidir. Bu simge sel admlar da amanlktan kalma motiflerden bi ridir. Ayn motif bugnk Hindu dnlerinde ve baz trenlerde de yaamaktadr.

"Buda doduu anda gelecekteki ei, binecei at ve arabacs da domu".<23)

Bir kahramann douuyla, kendisine elik edecek kimselerin de domas yine bir masal motifidir.<24> Brahman destan kahramanlar Rama ve Krina birer Tanr iken yeryzne inmek istedikle rinde kendilerine elik edecek kahramanlar da yeryznde domutu.

"Buda'nn douundan 7 gn sonra annesi Maya lm.25 Bylelikle Buda sarayda nedime lerin gzetimi altnda bymeye balam. Bu arada Himalaya Dalarnn eteklerinde kank bir yaam srdren Ermi Asita gkte olaans t bir ocuun doduuna ilikin iaretler gr m. (26> Bunun zerine uarak Suddhodalarn sa rayna gelmi. Sarayda ocuu kendisine gster miler. Ermi Asita yeni doan ocukta otuz iki nemli iaret grm. Her bir iaret ocuun ilerde
84

yapaca nemli ilerin belirtisiymi. Ermi bu ia retlere bakarak ocuun ilerde insanlar aclardan kurtarp doru yola gtrecek bir kii olacan babasna sylemi. Buda'nn babas Ermi Asita'nn kendisine mjdeledii bu bilgilerden ho nut olmam. Gnl Buda'nn byynce kendi yerini almasndaym."
Hristiyan dininde de sa'nn ilerde byk bir in san olaca Simeon adndaki bir bilgin tarafndan bildirilmitir.27 Krina doduktan sonra kt y rekli amcas Kasa'ya Krina'nn gelecei hakkn da kehanetlerde bulunulmutur. Bu masal ve des tan motifi ok eski alardan beri Akdeniz blge sine yaylm masal ve destanlarda bulunan bir motiftir. Ermi Asita'nn Buda zerinde grd otuz iki iaretten birisi onun alnnn ortasnda ve iki ka arasndaki sa buklesidir. Tanr iva'nn da ayn yerde nc bir gz vardr. Yine Ermi Asita'nn grd ok nemli iaretlerden birisi de ellerinde ve ayaklarnda bulunan dili tekerlek simgesidir. Buda'nn elinde ve ayaklarnda bulunan bu teker lek simgesinin aynsna Krina'da da rastlyoruz. Ancak Krina'da bu tekerlek bilgiyi simgelemek tedir. Krina'daki tekerlek maddi dnyann bir simgesiyken Buda'daki tekerlek manevi dnyann bir simgesidir. <29)

"Buda'nn ocukluk yaants olaanst olay larla gemi. Bir gn bir tapnaa girmi, btn Tanrlar tahtlarndan inip ona secde etmiler.001 Davranlar olaanstym; okulda ksa za

manda btn yazlar skm, arkadalaryla yapt tm yarmalarda hep birinci gelirmi."
Buda'nn ocukken gsterdii bu tr olaans t davranlar hem Brahmanlara ait destanlarda hem de Avrupa blgelerindeki destan kahraman larnn ocukluklarndaki davranlarda gryo ruz.31 Hristiyanlkta da sa'nn daha ocukken bir tapnaa girip oradaki rahiplerle tartt anlatl maktadr.

"Buda ocukluunda bir gn bir tarlaya git mi. Orada insanlarn almasn ve ektikleri zor luklar grm.32nsanlarn srekli azap, ac iin de olduklarn gren Buda yaamdaki gerek mutluluun ancak i dinginliiyle olacan kav ram.
Buda'nn yaam konusundaki ilk gerei bura da kavrad birok kaynak tarafndan ileri srl mtr. Buda'nn bir aa dibinde kendi iine da lp dalgn bir biimde oturmasnn izlerine aman kltrnde de rastlanmaktadr.33

Buda'nn ocukluu elence ve oyun iinde gemi. Ondokuz yana gelince kendisine e ola rak Sakya kzlarndan birini semi.<34> Dn grkemli olduu kadar elenceli ve btn gele neklere uygun olmu.(35> Yarmalar dzenlenmi, uzak diyarlardan konuklar gelmi."36 "Buda'nn evlilik yaam dzenli ve mutlu ge mi. Bu evlilikten Rohula adn verdikleri bir olu olmu btn Hint prensleri gibi saray ierisinde sakin, mutlu bir yaam srmekteymi.(37> Yirmidokuz yandayken yreini derin bir h
86

zn kaplam. Bunun nedeni ise drt ayr gezinti srasnda grd gereklermi... Bir gn prens Gotama, o zamanki kentlilerin adeti olan kent d ndaki koruluk alanlara gezinti yapmak iste mi. (38) Babas bunun zerine adamlarna koru yolunu temizleyip sslemeleri iin emir vermi. Ancak prens Gotama yolda beli bklm, g mek zere olan bir ihtiyar grm. Daha nce bu durumda olan bir kiiyle hi karlamam olan prens byk bir hayrete dm. Yanndaki ara bacsna bunun nedenini sormu. Arabacs, pren se genliin sonunda ihtiyarln geleceini, bu nun yaamn deimez yasas olduunu syle mi. Bunun zerine gen prens kendisinin de gr d yalnn durumuna bir gn deceini d nerek derin bir zntye kaplm. kinci gezintisinde bu kez sokak ortasnda gz lerinin feri gitmi, tkenmi, inleyen, bitkin bir hastaya rastlam. Bir gn kendisinin de hastala nabilecei, rahatnn ve keyfinin kaaca hayali onu zntye bomu. nc gezisinde matem giysilerine brnm bir toplululuk iinde gtrlen bir l grm. Bir gn kendisinin ve sevdiklerinin de leceini d nm ve byk znt duymu . Drdnc gezisinde bir dervi grm. st ba , teki insanlar gibi deilmi. O dorulua ya pm, iyilie ynelmi, hi kimseye eziyet etmi yor, her canlya sevgi ile bakyormu. Derviin bu hali Gotama iin bir k yolu olmu."
Buda bu gezilerinin her birini drt bir yne yap mtr. Buda'nn yaamn temel gereklerini gr-

87

d bu gezilerinde kendisine elik eden arabac s ana, Buda'nn en sadk hizmetilerinden biri siydi. Ayn zamanda da en yakn arkadayd. Hint destanlarnda krallara ve komutanlara elik eden arabaclarn dnceleri ve davranlar pek ok Hint destannda ilenen motiflerden biridir. Bunlar iinde en nl olan Mahabharata destanndaki Bhagavad Gita blmnde ilenmitir.39

"Buda'nn babas olunun yaamn ac ve kat gereklerini grmesine ok zlm. Olunun Er mi Asita'nn kehanette bulunduu dinsel yaam sememesi iin ona hayatn zevklerini ve gzellik lerini daha fazla tattrmak istemi. enlikler, e lenceler dzenlemi. Gotama'y bir elenceden brne gndermi.(40> Sarayda ve korularda yz lerce gen ve gzel kadn Prens Gotama'nn etra fnda peruane olmular. Buda btn bu atafatl yaama karn grd gerekleri bir trl unutamam. Grd bu gerekler benliini yakp kavurmu, bir gn, bir an bile onu rahat brakma m. Zevklere, ss ve gsterie dknln ken disini yaamn aclarndan kurtaramayacan anlam; istedii tek bir ey varm, bu da gezgin bir dervi olup kurtulua ulamakm.
Buda'nn saraynda gen ve gzel kzlarla e lendii sahnelerin benzerleri baka Hint destanla rnda da vardr. Destanlarn her birinde kahraman larn davranlar deiiktir. rnein Mahabharata destannda, Krina ormanda gzel oban kzlarla elenceli ve gzel anlar geirirken, iva mezhebi ne ait destanda da Tanr iva Brahman kzlaryla

88

birlikte olmutur.<4I) Ancak her destannda da olaya bak as deiiktir. Krina ile Vinu'ya bal olanlar bedensel ak kutsallatrmlar, iva'ya bal olanlar ise nefis isteklerini krp yok et meyi nemsemilerdir. Budaclar ise sarslmaz irade ve bilinle her trl duyusal zevklerden, he yecanlardan uzak bir i dinginliini aramlardr.

"Buda grd yaam gereinin etkisinden kendisini kurtaracak bir yaama kavumak iin gezginci dervi olmak istemi.(42> Bunun iin ba basndan izin istemi, ancak babas Gotama'nn bu isteini zntyle dinlemi ve isteine kar km. Gitmemesi iin olunu ikna etmeye al m. Gotama babasn raz edemeyince gece yars sarayndan gizlice ayrlmaya karar vermi, ok sevdii arkada ve arabacsna atn hazr beklet mesini sylemi. Gece olunca gitmeden nce son bir kez olunu ve sevgili eini grmek istemi, an cak her ikisini de uyur bulmu. Onlar uyandrr sa kendisinin gitmesine engel olacaklarn dn m. Onlar bir gn yeniden gelip grmek umu duyla arabacsyla birlikte gizlice saraydan ayrl m. Gkteki Tanrlar kentten ayrlrken kimsenin duymamas iin onlara yardm etmi.
Buda'nn baba evinden ayrlp baka lkelere gitmesi motifine benzeyen motifler dier byk Hint destanlarnda da vardr. Ramayana destan nn kahraman Rama yanna ei Sita ve kardeini alarak vermi olduu bir sz tutmak iin yola kar.(43) Buda'nn ei Yohadhara da Buda'nn arka sndan gitmek ister ancak Buda'nn yalnz gitmek

89

istediini bildii iin vazgeer.<44) Yine Krina da btn yaamn yabanc lkelerde geirir. Hint destanlarnda grdmz kahramanlarn yaam larn ve maceralarn baka lkelerde geirmesi pek ok lkenin destanlarnda da grlen ortak bir motiftir. Budann baba evini ailesine kar karak gizlice terketmesi kendine has bir destan motifidir. Dier taraftan Buda'nn atna binerek yola k mas Hint epiinde ok az grlen bir yolculua k motifidir.<45) Brahmanlara ait destanda Rama, babasnn sadk arabacs tarafndan srgne ya ayaca ormana gtrlmt.

"Prens Gotama, kentten uzaklatktan bir sre sonra arabacsyla bir yere gelmi. Gotama Buda arabacsna bundan sonra yolunda yalnz bana gitmek istediini, onun ise saraya geri dnmesi gerektiini sylemi. Atn, zerindeki nian ve ssleri de ona teslim etmi. Atnn ve arkadann yalnz bana kente geri dnmesi Gotama Bu da'nn ailesini ve halkn ok zm. Budann ar kasndan alamlar. Buda yalnz bana kalnca ilk i olarak salarn kknden kesmi.(46> Daha nce yarmalarda kulland klcn san keser ken son kez kullanm. San gkteki Tanrlar inip almlar ve gkyznde kutsal bir eya ola rak korumular:<47>"
Buda'nn san dibinden kesmesi davran teki Hint destanlarnda grlmeyen davranlar dan birisidir. Tanr Krina'nn uzun ve parlak sa lar vardr. iva mezhebinin Yogileri de salarn

90

uzatrlar ve sa bakmna zen gsterirler. Saa olan bamll pek ok ilkel halkn inancnda da gryoruz. lkel halklar insann gcnn sann ierisinde bulunduuna inanrlard. nsan ruhunun bu salar ierisinde yaadna inandklar iin de salarnn bakalarnn eline gememesine ok dikkat ederlerdi. Bu inan mitoloji asndan nemli birok efsaneye de konu olmutur. Samson ve Dalila efsanesi bu tr efsanelerin en nemlilerindendir. Buda salarn Hint kltrndeki kk salm an lamsz bir dnceyi baltalamak ya da yaamdan el etek ektiini belirtmek iin kesmi olabilir.'48

"Salarn kesen Gotama Buda zerindeki, ka t yaamn dzeyini belirten giysileri de deitir mek istemi. Buda'nn bu isteini duyan gkteki Tanrlardan biri bir avc klna brnp yery zne inmi ve Buda'nn yanna gitmi. Buda avc nn zerindeki sar giysiyi alm ve ona kendisinin beyaz giysisini vermi." (49) Buda'nn giymi oldu
u sar giysi daha sonra Budac keilerin giydii giysinin de sar renkte olmasna neden olmutur. Gnmzde bile Budac keilerin giysileri oun lukla sar renktedir.

Gotama Buda gezgin dervi yaamna ky ky gezerek ve dilenerek balam. Bu sralarda o dnemin nl Guru'larndan, bilgelerinden ders ler alm, eitli yntemler ve teknikler ren mi.50 Arad gerei bulmak iin bilgiler edin mi, uygulamalara katlm. Ancak arad gere
91

i ilecilerden ve Gurular'dan bulamayacan an laynca yeniden yollara dm. Kank ve ile ri yaamn srdrm, gerei kendi kendine arayp bulmann nemini ve gerekliliini kauram.51 Bu arada tant be ileri arkada da ona elik etmi. Gotama Buda, bir sre ormanlk alanlarda ve kylerde dolatktan sonra Magadha krallnn bakenti Girivraca'ya(53> gelmi ve kap kap dola arak yiyecek dilenmeye balam. Magadha Kra l Bimbisara Buda'nn kente geldiini haber aln ca yanna gitmi.52 Buda'ya bu ileri kank ya am brakmas iin hzinesinin yarsn vermeyi teklif etmi. Buda kraln bu teklifini kabul etme mi. Byle bir yaam srmesindeki amacnn ger ei bulmak olduunu sylemi. Kraldan ayrl dktan sora yeniden yollara dm. Gotama Buda kat ileri yaamn srdrrken eytan Mara yeryzne inmi ve Buda'ya eer yolundan dnerse ona yedi gn iinde dnyann hkmdarln vereceini sylemi. 54 Daha n ce de Mara, Gotama Budann saraydan ayrl s rasnda yine karsna km ve Buda'y bu kara rndan vazgeirmeye alm. Buda ona kendi kendisine vermi olduu szden dnmeyeceini bildirmi. Buda alt yl boyunca bir deri, bir kemik kaln caya kadar orula, perhizle gnlerini geirmi, trl ikencelere katlanm.55 En ar artlarda bile orucunu, perhizini bozma m. Gn gelmi lecek bir durumda yere d92

m . Bunun zerine Budann annesi gkten in mi ve olu iin alam. Buda bir sre sonra ken dine gelmi. Buda alt yl boyunca srdrd bu kat ileci yaam biiminin kendisini aydnlatmaya, kur tulua eritiremeyeceini anlam. Kat tutumun dan vazgeip ilecilerin yaptklar Yoga uygula malarn terk etmi. <56>Bu arada Buda'nn ileci yaamn geirdii yerin yaknndaki kyden ky kzlar yemek ge tirmiler. Buda'ya ellerinden gelen her trl hiz meti sunmular. Bu ky kzlarna Tanrlar gkten su getirmek suretiyle yardm etmiler.
Destann bu blmnde kadnlara vg dolu yaklamda bulunulmutur. Buda'nn gelecekte insanlar kurtaracana ilk inananlar kadnlar ol mutur. Yine Hint Tanrlarndan Krina'ya da ilk inananlar kadn obanlar olmutur. Her iki des tanda kadn, erkekten daha olgun olarak kabul edilmitir.

kzlarn elinden yemek yiyen Buda yeniden glenmi, canlanm. Sonra yeniden yollara dm. Gaya yaknlarndaki Nairancana nehrinin kysna gelmi. Nehirde yaayan Kalika adl ylan Buda'y vg dolu szlerle karlam ve onu kutsam."
Hint dinlerinde ve mitolojilerinde, ylanlara ait deiik inanlar bulunmaktadr. Vinu'cu Brahmanlarn ylan kt bir insan veya Tanr olarak

57"Kyl

93

kabul etmelerine karlk iva'clar ve Budaclar ylan Tanrlar tarafndan gnderilmi iyi bir hay van olarak kabul ederler. Budac metinlerde ylan her zaman Buda'ya vg dolu szler syleyen onu kutsayan, gzel ve insan biiminde bir canl ola rak gemektedir. Ylan motifinin destana sokul masnn nedeni, destann Krina destanna benze tilmek istenmesinden ileri gelmitir.

aydnlanma yaantsn gerekletir mek iin nehrin kysndaki byk bir incir aac nn altn kendine en uygun yer olarak semi. Daha nce gelirken yolda rastlad bir kylden ald bir ot demetini incir aacnn altna sermi. Dnyann straplarndan, aclarndan kurtulup, gerei bulmadan incir aacnn altndan kalkma yacana ant imi. 59 60Buda'nn bu kararn en azl dman olan eytan Mara duymu. Mara, Buda'y yolundan dndrmek, verdii kararndan vazgeirmek iin saysz eytanlar, yrtc canavarlar gndermi61 deiik biimlere girmi. Frtnalar koparm, ta lar frlatm. Buda ise tam ve kesin aydnlanmaya ulamadan oradan ayrlmayacana dair itii an d bozmam, derin meditasyonunu srdrm. Budaya saldran canavarlar geri ekilmi, atlan oklar, talar, gllere ieklere dnm. Marann bu ikinci yenilgisiymi. Daha nce de Buda'y yapt meditasyondan ayrmak ve kurtu luunu engellemek iin abalam, ancak Buda al nndaki sa buklesinden gndermi olduu kvl cm ile Mara'y geri ekilmek zorunda brakm."
94

(58)"Buda

Mara, Hint mitolojisinde ve dinlerinde ak ve lm tanrs olarak kabul edilir. nsanlara kurtulu yolunu aramay yasakladna, btn doay ve canllar kendi emri altnda bulundurduuna inan lr. Budaclkta ise Mara dnyadaki ktlklerin, strabn, yanlgnn, olumsuzluun badr. Bu yzden Budaarita destannda Buda'nn Mara ile olan savam nemli bir yer tutar. Buda'nn ak ve lm Tanrs Mara ile olan sa vamnn bir benzeri de Brahman destanlarnda iva'nn ak ve lm tanrs olan Kama ile yapt savan anlatld blmde bulunmaktadr. Ka ma, ivay kandrmak ister. Ancak iva alnnda ki nc gznden kan kvlcm gnderir. Ka ma yanarak kl olur. Hint mitolojisinde Kama ile Mara birbirlerine benzerler. Grnleri ve davra nlar ayndr. Brahmanlarn destanlarnda iva Kama'y ldrr. Budaclarn destannda ise Bu da, yalnzca Mara'nn kendisine ktlk yapmas na engel olur. Ayn saldrnn benzeri Himalaya Dalarnn eteklerinde meditasyon yaparken Krina'nn bana gelir. Krina'nn zerine de tpk Bu da'nn zerine olduu gibi bir canavar saldrr. Destanlarda grdmz bu motif ok eski bir Hint-Avrupa motifidir. Brahmanizm'e ve Budacla sonradan girmitir.

"Buda'nn Mara ile olan savamna Marann oullar da katlmaktaym.62 Ancak oullarn dan bazlar sonradan Buda'nn yapt iin do ruluuna inanmlar ve onunla savamaktan vaz gemiler:<63>
95

Mara'nn oullarnn geri ekilmesi gibi, Brahmanlarn destanlarndaki Rama'nn dman Ravana'nn kardei Vibhisahana, Krina'nn yapt savata ise Kams'nn elisi Akura, Hiranyaka ipu'mn kardei Prahrada gibi destan kahramanlan da ktln yaranda savamay brakmlardr.

"Mara, Buda 'y yapt savata yenemeyecei ni, aldatamayacan anlaynca bu kez Buda'nn yalanc olduunu, daha nceki doumlarnda iyi likler, cmertlikler ve fedakrlklar yapmadn, bu yzden de Budalk aamasn, aydnlanmay hak etmediini sylemi. Buda'nn aydnlanmak, Budalk katna eriip genedoum dngsnden kendini kurtarmak iin daha nceki yaamlarn dan kendisine tanklk yapacak, gvence verecek kimse olmadn sylemi. Bunun zerine Buda kendisine tanklk yapmas iin Yer Tanras'n yeryzn arm. Sa eliyle tatl bir ekilde ye ri okamaya balam.(64> O anda yer titremeye, grltler, barmalar duyulmaya balam, yer ikiye ayrlm, Yer Tanras beline kadar yeryz ne km. Buda'nn doruluuna tank olduunu bildirmi, gvence vermi. nk gemi zaman dilimlerinde yer her eyi srtnda tad iin g rrm, bilirmi."
Hint mitolojilerinde yer ou zaman dii ve canl bir varlk olarak gsterilmitir. Onun srekli korunmak ve varln srdrmek iin erkeke bir etkiye gereksinimi olduu belirtilmitir. Vinucu Brahmanlarn inancna gre eer Vinu Yer Tanr

96

asna yardmc olmayp onun tad yk hafifletmeseydi, yer imdiye kadar oktan denizlerin ve okyanuslarn sular iine gmlmt. Yerle il gili bu mitolojik motif olduka eskidir. Ayn moti fin benzeri Yunanllarn nl Homeros destannda grlmektedir.

"Mara, Buda'y son bir abayla yolundan evir mek iin kzn Buda'nn yanma gndermi."65 Mara'nn kzlar btn gzellikleri ve ekicilikle riyle Buda'y batan karmaya almlar. Kzla rn istedii, Buda'y dalm olduu derin meditasyondan syrp onu oturduu yerden kaldrmak ve yolundan caydrmakm. Ancak kzlarn btn cilvelemelerine ve oynamalarna karn Buda, meditasyonunu bozmam."
Budaarita destanndaki kzlarn Buda'y ba tan karma motifinin benzeri orta Asya aman kltrnde bulunmaktadr.(66) Tren srasnda a mann Yeralt Tanrsnn gzel kzlar tarafndan batan karldna inanlr. Brahman mitolojisin de de Tanr ndra'nn yeryzne birtakm Tanrlar gndererek kendisi iin ileride birer saknca olabi lecek ilecileri batan karmaya urat anlatl maktadr. Bu batan karma ve meydan okuma motifi Avrupa efsanelerinde ve mitolojilerinde de vardr.

Ak ve lm Tanrs Mara, Buda'y kandra mayacan ve yolundan dndremeyeceini an laynca geri ekilmi. Buda dman olan Mara'y ldrmemi. Mara hemen Buda'nn yanndan ay rlm ve Kapilavatsu kentine komu. Kapilavat97

su kentine insan biiminde girip nne gelene Buda'nn ldn sylemi. Bunun zerine b tn kenti bir hzn kaplam, insanlar alamaya balam. Ancak ok gemeden Tanrlar Buda'nn yaadn, onun artk gerei bildiini ve kurtu lua eritiini btn kente mjdelemiler."
Buda'nn aydnlanmas, erimesi ise yle olmu:67 geree, kurtulua

"Buda incir aacnn altnda derin meditasyon iindeyken daha nceki yaamlarnda bir beden den teki bedene giren kendi varln grm. Her genedoumunda eitli canl varlklar biimindey mi. Daha sonra btn yaam evrelerinde, her ge nedoumunda dnyann straplardan, aclardan, yanlglardan olutuunu anlam. Daha sonra ise bu yaamnda dnyay aclardan, straplardan kurtarmak iin meditasyona baladn grm. Yaants, varmak istedii yerin dnm noktas ise balamaktaym. Sabahn erinde ise tam ve al maz aydnlanmay baarm. Bylece bir Buda ol mu. Buda demek, yanlglardan syrlm, gaflet uykusundan uyanm, gerei anlam, gerein bilincine erimi kii demektir. 68 Buda alt hafta boyunca uyanmann, aydnlan mann tadn karm, mutlulukla zamann geir mi. Ne bir lokma yemek yemi, ne de bir yudum su imi. Bu sralarda Tanr Mara yeniden Buda'y kandrmay aklna koymu. Yeniden gzel k zn Buda'nn yanna gndermi. gzel kz Bu da'ya "artk en yksek aamaya, Tanrlar katna
98

ulatn, yanlglarn, gerei bilememenin verdi i aclardan kurtulduunu, artk Tanrlar katna girebileceini sylemiler. Ancak Buda amacnn Tanrlar katna ykselip mutlu bir yaam srmek olmadn sylemi. Onun tm istedii btn in sanlar yaamn straplarndan, aclarndan, ya nlglarndan kurtaracak bir yol gsterici olmak m. Bunu duyan Mara ok fkelenmi. Bir gn, bir gece sren iddetli frtnalar, rzgrlar estir mi. Ancak bu srada dost ylanlar gelmi. Bu da'nn bedenine sarlp onu frtnalara, rzgrlara kar korumular, kollamlar.70 Bu olaydan sonra gkteki Tanrlar, Buda'nn sznn eri olup olmadn anlamak iin onu s namaya karar vermiler. Buday birka tccarla karlatrmlar. Tccarlar Buda'ya, tatan bir kap ierisinde ilk yemeini sunmular. Buda retisini aklam, tccarlar dinlemiler ve Bu da'nn retisini benimseyip ilk izdeileri olmu lar.71 Bundan sonra Buda'nn yeni yaam bala m. Her balangta72 olduu gibi bir ara kendi retisini aktarmak, edindii gerei bakalaryla paylamaktan doacak itirazlarn, tartmalarn dmanlklarn iinde kalmaktan ekinmi. An cak hemen toplanm ayaa kalkm(73> ve yola ko yulmu.'74 Benareste daha nce tant ancak kendisinden ayrlm 5 ileci Yogi arkadayla karlam. Edindii gerei, retisini aktarm. lk vaazn vermi. Bu be ileci Yogi ilk Budac keiler olmu. Ve Buda yaam boyunca dnd recei bilgi tekerleinin hareketi, devinimi bala m.76
99

Yine bundan sonra uzun yllar Ganj ovasnda bir kentten dierine gezmi. nsanlara yanlglarn, aclarn, straplarn nedenlerini anlatm, bunlar dan kurtulmann yolu olarak kendi retisini sun mu. Birok mucizeler gstermi. Bu mucizelerden en nls Uruvilvada'da gstermi olduu muci zeymi.77 Uruvilla'da Kayapa adnda byk bir Brahman Gurusu kardei ve beyz rencisiyle birlikte yaamaktaym. Bir gn yolu Kaya pa' nn yaad yere den Buda, Kayapadan geceyi geirmek iin kurban ateinin yand ku lbede kalmak iin izin istemi. Kayapa, n kendisine kadar gelen Buda'nn geree eriip erimediini anlamak iin onu denemeye karar vermi. Buda'ya kulbede yaayan ejderhay gsterip ieri buyur etmi. Buda ekinmeden ieri girmi.(78> Ejderha, Buda'nn kapdan girdiini g rnce azndan alevler frlatm. Buda hemen Ej derhaya kar kendi azndan frlatt alevlerle karlk vermi. Ejderhay yenerek onu yannda tad kekl iine hapsetmi. Buda bir baka mucize gstererek, kurban rahiplerinin btn atelerini sndrm.<79> Daha sonra Buda susad iin su istemi. Suyu yerden Tanrlar Tanrs ndra yoktan varetmi.80 Buda'nn bir baka mu cizesi ise Byk Ganj nehrini suyun yzeyinde yryerek gemesiymi.81
Buda'nn gstermi olduu bu olaanst, mu cizevi davranlarn benzerlerine tek tanrl dinlerin peygamberlerinin yaamlarn anlatan yklerde de rastlanmaktadr. Musa Peygamber yoktan bir su kayna oluturmu. Hristiyanlkta ise sa Pey gamberin suyun yzeyinden karya yryerek

100

getii anlatlmaktadr. Hint Tanrlar ierisinde ise Krinann ayn olaanst davranlarda bulun duu destanlarda anlatlmaktadr.

"nl Brahman Kurbancs Kayapa Buda'nn bu olaanst davranlarn grnce ve retisi ni dinleyince Budacl kabul etmi. Budann retisini benimsemi. Bu arada Magadha kral Bimbasra da Buda'ya gelip retisini dinlemi ve Budacl kabul etmi ,<82> Buda'ya kentin giriinde ki byk bir bahe hediye etmi. Bu bahede top lanm birok Brahman da Buda'nn yapt ko numalardan etkilenerek Budacl kabul edip retiyi uygulamaya balam. Buda Magadha Krall'nn bakentinden ay rldktan sonra gezginci yaamna kendisine elik eden keilerle birlikte devam etmi. Grd in sanlara retisini aktarm. Bir gn yolu Sravasti kentine dm. Bu kentte Anathapinadaka adnda ok zengin ve cmert bir tccar varm. Buda'nn kente geldiini duyunca Buda'nn ko numasn dinlemeye gitmi. Buda'nn konuma sn dinleyince retinin doruluuna inanm ve Budacl kabul etmi. Buda'ya retisini yay mas ve kalmas iin byk bir koruluk yaptr mak istemi. Ancak yaptrmak istedii korulu un sahibi eta, tccar Anathapinadaka'dan ko ruluun yzeyini kaplayacak kadar altn istemi. Anathapinadaka hi tereddt etmeden koruluk sahibinin isteini kabul etmi ve koruluun alan n kaplayacak kadar altn vermi. Buda bir kentten dierine yandalaryla birlik te gezginci yaantsn srdrmekteymi. Bir ara
101

lk kendi doduu kenti ziyaret edip, babasn grmek ve ona retisini anlatmak istemi. Baba snn, sayg nedeniyle kentin giriinde kendi nnde eilmemesi, iin saraya uarak gitmi. 84 Buda bir kez de kendisinin doumundan 7 gn sonra lm annesini grmek iin annesinin yaa d ve 33 Tanrnn bulunduu ge gitmi. Bura da annesini grm ve daha sonra Tanrlara re tisini aktarm ve kendi yolunu gstermi." 85 Gkteki ziyaretini bitiren Buda, gkten Tanr ndra'nn uzatt ve etrafna nurlar saan bir merdi venle tekrar yeryzne inmi.86
Buda'nn ge yapt bu gezintinin deiik an latmlarna dnyann birok byk destanlarnda rastlanmaktadr. Tanr Krina hocasnn olunu bulabilmek ve ona yeniden can vermek iin ller diyarna gitmitir. Ayn olay Glgam destannda ki Glgamein de bana gelmitir. Glgame, l m olan arkadan bulup getirmek iin llerin yaad diyara gitmi. Ancak ok uramasna ramen eli bo dnmtr. Orfeus da kendi kars Euridike'yi Hadesten karmak iin uramtr. sa Peygamber de zavall ruhlar cehennem atein den kurtarmak iin abalamtr.

"Buda'ya kar kanlarn banda amcasnn olu Devadatta geliyormu. Devadatta Budacln nderliini yapmak istiyormu, bu yzden Buda'y ldrp kendisi baa gemek istemi. Bunun iin de saysz giriimlerde bulunmu. Sa ysz insanlar tutmu, ancak hibirisi baarl ola102

mam. Sonunda Buda'y ldrmek iin Budann zerine azgn bir fil salvermi. Buda soukkanll ve sessizlii ile fili sakinletirmi. " 88
Hint destanlarnda buna benzer ykler bulun maktadr. Fil, Hint yaamnda nemli rol oynam bir hayvandr. Buda'nn fili ldrmeyip onu sakin letirmesi ise Budac retinin ruhunu yanstmas bakmndan ilgintir. Budaarita destannda buna benzer birok ef saneler bulunmaktadr. Destann bu blmne "Buda'nn drt yne yapt cihet" ad verilmitir. Budaarita destannn son blm, Pali lehe siyle yazlm Pali derlemelerinde yazl olan tarihi bir takm olaylardan alnmtr.

"Kral Bimbasara'nn olu Magadha krallnn tahtna gemek iin babasn ldrmek istemi. Bimbasara olunun kendisini ldrp yerine ge mek istediini anlaynca krallktan ekilip yerini oluna brakm. Ancak Acataatru, babas kara rndan vazgeip yeniden kral olmak ister diye ba basn ldrm. Tahta geen Acataatru daha sonra yapt iten byk bir pimanlk duymu. Bir sre sonra da Budacl kabul edip keiler arasna katlmadan retinin yolunu izlemek iste mi. Ancak Acataatru lkesinin topraklarna Ganj nehrinin br kysn da dahil etmek istiyor mu. Ganj'n br yakasnda ise Buda'nn bal olduu boyla, bu boyun komular hkm sr mekteydiler. Acataatru Buda ile grp dn celerini renmek istemi. Buda, Acataatruya
103

Ganj'n teki yakasndaki kabilelerin birbirleriyle iyi iliki iindeyseler ok kuvvetli olabileceklerini bunun da onu zor durumda brakacan syle mi. Buda bir sre sonra memleketine gitmek iste mi. Ancak Ganj nehri memleketine dnmesine en gelmi. Bunun zerine Buda nehrin zerinden ua rak gemi.
Buda'nn Ganj nehrini uarak gemesi sonra dan efsaneletirilmi bir olay olabilir. Daha nce den Kral Acataatru'nun Buda'nn memleketine gitmesine engel olabilmek iin gemi vermemi ol mas byle bir efsanenin uydurulmasna neden ol mu olabilir. "Yine bir gn Buda ve yandalarnn

yolu Vaiali kentine dm. Bu kentte yaayan Amarapali adl bir fahie kadn varm. Amarapali, Buda'nn kente geldiini duyunca Buda'ya he diye edilmek zere bir koruluk yaptrm. Buda ve yandalarn da evine yemee arm. Ayn gn Buda'nn Lihaviler kabilesindeki prens akrabala r da Buda'y yemee armlar. Ancak Buda daha nce Amarapali'ye sz verdiini syleyip Lihavilerin davetini geri evirmi.
Buda'nn Lihavi prenslerinin davetini bir fahieye verdii sz yznden geri evirme davran nn benzerini sa'nn yaam yksnde de gr rz. sa da Maria Magdalena'nn davetini kabul etmi ve kendisini davet eden kentlileri daha nce verilmi bir sz olduunu ileri srerek reddetmitir.

Buda, yaamnn son aylarnda gezginci yaa mn da etkisiyle yorulmu ve yalanm. Yamur
104

mevsiminin bitiminden sonra lmeye karar ver mi. ok sevdii rencisi ve yardmcs Ananda'y yanna arm. Ona bir Buda'nn birok uzun devirler yaayabileceini hatrlatm. Ancak Mara tarafndan gaflete drlen Ananda'nn o anda aklna hocasna 'lmemesi ve yannda kal mas iin istekte bulunmak gelmemi. nk eer Buda'dan yaamasn isteseymi, Buda daha uzun yllar yaayacakm. O anda Ak ve lm Tanrs Mara gelmi ve Buda'ya leceini haber vermi. Buda, Mara'ya aya kadar leceine da ir sz vermi. Bunun zerine Mara Ananda'ya git mi ve Buda'nn ay iinde leceini sylemi Ananda yapt hatay anlam. Hocasna lme mesi ve kendileriyle birlikte kalmas iin yalvar m. Ancak ok ge kalm. nk Buda, Ma ra'ya leceine dair daha nce sz vermi.
Buda ile Ananda arasndaki bu konuma, Ananda'nn Buda'nn hatrlatt halde lmemesi iin istekte bulunmamas dier bir destan kahra man olan Senpiyerle sa arasnda geen olaya ok benzemektedir. Krina da dnyay kt ruh lardan kurtardktan sonra artk grevinin bittiini ve lmesi gerektiini biliyordu. Bu yzden lecei zaman kendisi belirlemiti. Ancak Buda kendi retisini herkese retmeye almtr. Birok in san huzur bulmu ve birok kahraman ortaya k mtr. Bu da dier Hint destanlarndaki kahra manlarn grevlerinden ok daha farkl boyuttadr.

"Buda kendi keilerine ve Lihavi prenslerine son bir defa vaaz vermi. Son yemeini ise kendi
105

sini kk evine davet eden bir demircinin yann da yemi. Demirci Buda'ya yemek olarak domuz etinden yaplm bir yemek sunmu. Olduka ar olan bu yemein hepsini Buda, dier keile rin yiyip de hastalanmamalar iin yemi."
Buda'nn yaad dnemlerde vejetaryen bes lenme gelenei, Hint toplumunda tam anlamyla kk salmamt. Vejetaryen beslenme biimi ge nellikle Hint toplumunun belirgin zelliklerinden birisi olmakla birlikte, gnmzde aa kastlar dan baz insanlar domuz eti yemekte saknca gr memektedir.

"Buda lecei yer olarak, Kusinagara kentine yakn iki sal aacnn arasndaki yeri semi. rencisi Ananda'ya bu yeri hazrlatm. Kusinaga ra kentinin Katriya kast olan Malla'lara hitaben bir konuma yapm.96 O kentteki bir Brahman, Budann yapt bu konumay dinleyince Buda cl kabul etmi. Buda'nn doru yola ynlendir dii son kii bu Brahman keiiymi. Buda daha nceden Ananda'ya hazrlatm olduu yerde son bir defa meditasyona oturmu. Meditasyon yapar ken Buda yaamn yitirmi. lrken byk bir idinginlik ve huzur iindeymi."
Buda'nn meditasyon yaparken doal bir bi imde lmesi dier Hint destanlarnn kahraman larnn lmlerine benzememektedir. lmnde de tpk yaamnda olduu gibi byk bir idin ginlik ve huzur iindeymi. Bu Krina'nn lm ne de benzemez. Krina, yoga yaparken bir okun

106

isabet etmesiyle lmtr.97 Buda lrken ren cisi Ananda'nn baucunda alamas sa'nn l mn hatrlatmaktadr. Ananda zamannda hoca s Buda'ya yalvarmay akl edebilseymi, o bu g zel dnyada bir sre daha yaamaya devam ede cekmi. Ananda'nn burada duyduu znt ve pimanlk duygusu bize sa'y hatrlatmaktadr. Yi ne Mara'nn Buda'ya lmesi gerektiini syleme si, sa'nn zeytin dandaki mcadelesine benze mektedir.

"Buda'nn vasiyeti zerine ls, btn dn yaya hkmetmi bir hkmdarn cenazesi gibi ilk nce yaklm ve sonra da klleri sekize bln m. Bunlarn bir ksm Katriya kastndan olan Malla'lara ve dier bir ksm da onlarn komular na verilmitir. Buda'nn zerinde yaklm olduu odun yn ve onun kllerinin bulunduu kaplar zerine sonradan ilk 10 Stupa (ant) ina edilmi tir. 98"

BLGELK

deiik ie daln tipinden (sahiplenmek, gr, ruh g) az veya ok ne de kark ola rak rastlanabilir. Altay amanlarnda hem sahip lenme hem de gr tipleri vardr, Budac Yoga'da yalnz ruh g (transmigration) tipinden gelmi deildir. nk Budac Yoga'nn, varmak istedii amaca gre deien birok trleri vard. Bu ama lardan birisi kurtulua, aydnlanmaya erimekti. Bunun iin de belirli bir oturu biiminde meditas yon yaplrd. kinci ama by yapmakt, nc ama ise her eyi anlamak ve bilgelik derecesine erimekti. Buda lmeden nce btn yoga aa malarn, basamaklarn geip Nirvana'ya, aydn lanmaya erimitir. Budac geleneklere gre Buda bu seviyeye, bu dereceye btn yoga basamakla rn, yani hayali gkteki tabakalar gemitir. Bu ise mkemmel bir ruh gezisi (transmigration) idi. Halbuki Budann, aydnlanmaya, Nirvana'ya eri meden nce incir aacnn (aydnlanma aacnn) dibinde yapt ie daln (meditasyon) uygula

109

masnn amac bakayd. Budann bu ie daln cnda (meditasyonunda) amac her ey hakknda tam bir bilgelie varmakt. te Buda'nn bu ie daln uygulamas, derin bilin aratrmas gr daln tipine girmektedir. Vedalarn kutsal szlerini meydana getiren eski ozanlarda da olaanst gr yetisi (vision) oldu u sylenir. Veda ozanlar kimselerin grmedii Veda Tanrlarn grrler ve onlardan aldklar esinlerle kutsal kitaplar, Vedalar yazarlard. Bu inan daha sonraki dnemlerde de devam etti ve Hint edebiyatnda bu tr ozanlardan sz edilmeye baland. Sylenceye gre, olaanst gr kabi liyetine sahip ozanlarn nnde btn konular al tn gibi prl prl parlamaktaym1. Ozanlarla, yo gilerin "manevi bir gr" kabiliyeti var olduuna inanlr. Byle bir yetiye sahip bu kiiler her eyi grebilirlerdi. Bir olay ister ok eski zamanda ol mu olsun isterse gelecekte, yer ve zaman bu tr kiiler iin nemli deildi. Ozanlarda ve yogilerde bulunan bu "manevi gr" yetisi, bilici olmalar zellii, aydnlanma aacnn altnda derin bir bi lin, derin bir igryle meditasyon yapan Buda'da da vard: O da kendisini yolundan dndr meye, kandrmaa alan eytan Mara'y yendik ten sonra birok gr dnemleri yaam. Bu g rler ierisinde Buda, kendisinden sonra Budacln temel hkmleri olarak kabul edilen ana pren sipleri renmi. Buda sabahn erinde aydnlan maya erimeden bir nceki gecenin iinde b yk gr devresi geirmi2:

Gecenin ilk evresinde meditasyonun drt basa man am, kendi ruhunu tamamen berrak, saf
110

duruma getirmi, daha yksek olan basamaklara km ve kendisinin daha nceki yaamlarnda eitli canllar biimindeki doumunu, ve her do umunda yapt eylemleri grm. Yine gecenin bu evresinde evrenin ve btn canllarn genedoumlarnn, yaam evrelerinin bir balangc olmadn anlam. Bir canlnn ka defa doup ka defa ldn belirlemenin olanaksz olduunu grm. Yaamn srekli bir ak iinde olduunu renmi. Gecenin ikinci evresinde Buda'nn gr, alg lay yetisi daha gelimi, daha da derinlemi. Bu evrede Buda, sonsuz zaman dilimlerinde yaa m btn canllarn, btn yaratklarn gemiini ve geleceini grm. Btn canllar yaptklar eylemlerin sonularn almaktaym, yi eylemleri nin sonucunu dlle, kt eylemlerin sonucunu ise cezayla grmekteymi. Her canl yapt ey lemlerinin sonucunda yeryznde yeniden do umlarnda, eitli biimlere, bedenlere brn mekteymi. Kimisi insan oluyormu, kimisi hay van. Kimisi Tanr oluyormu, kimisi cehennemde eytan. Btn canllarn yaptklar eylemlerinin sonucu olarak cennetten cehenneme, cehennem den cennete srekli gidip geliyorlarm. Buda, gemi yaam evrelerinde insanlarn yanlglar, s traplar, aclar iinde olduklarn grm. Yanlg lar, straplar insanlar bir bedenden, dier bir be dene girmek zorunda brakyormu. Buda strap larn, aclarn eyden doduunu grm: Ha tal yaamak, bilgisizlik ve bunlarn sonucu, neti cesi olarak da ceza rmek.5
111

nsanlara ait bu kurallardan, yasalardan Tanr lar bile kendilerini ayr tutamyorlar, soyutlayamyorlarm. Tanrlar da yaptklar iyi eylemlerinin sonucu olarak hak kazandklar Tanrlk sfatn kaybetmemek iin Tanrlk grevlerini yaparken srekli dikkat etmek, srekli zen gstermek zo rundaymlar. nk yapacaklar en kk bir hata, ileyecekleri bir kusur onlar Tanrlk sfatn brakp yeryznde deiik canllar biiminde ye niden domak zorunda brakyormu. Gecenin nc evresinde Buda gerek bilge lik derecesine varm. Buda, gecenin bu evresinde canllarn neden straplar, aclar iinde yaadkla rn ve bu aclardan, straplardan kurtulmann yollarn grm. Buda, artk kendi varlyla so yut bir biimde oluu ve gelecei aratryor, gz den geiriyormu. Budaclktaki olu kavram, ev renin oluumu deil, daha ok insanlarn yaam larnda yaptklar eylemlerinin sonucundaki olu umdur. nsanlarn geleceini yaptklar eylemler belirliyor ve her dou bir nceki niteliine gre oluuyormu.
Buda, tam ve kesin aydnlanmaya erimeden nce grd ve edindii bu gerekleri, retisini yaymaya baladnda izdeilerine de retmiti. Budann geirdii gecede edindii btn gerek ler, btn yaam olaylar birbirine bal ve herbiri bir dierinin nedeni olan ve Nedensellik Yasas, Nedensellik Dngs diyebileceimiz 12 olaydr. Bu oniki olay birbirine bal zincir gibidirler, Uygurca olarak elimize geen metinlerde bu oniki 112

maddelik dir6.

nedensellik

yasasndan

sz

edilmekte

Buda srekli yaamn aclardan, tasalardan, s traplardan baka bir ey olmadn sylyordu. nk yaam srekli yallk, hastalk, znt, korku, elem, tasa gibi olaylarn tehditi altndayd. Btn canllar az veya ok bu olaylarla birlikte ol mak, birlikte yaamak zorundaydlar. Buda, btn bu yaam meydana getiren eyin domak oldu unu sylyordu. Canl varlklar domam olsa lard, bu azab, bu acy ekmeyeceklerdi. Do mak, elem ve ac ekmektir. Bir ey domadan azap ekerek tekrar lmez. yle ise domaya, be den bulmaya neden olan ey nedir? Beden bulma dan, domadan anlatlmak istenen ey annenin rahmindeki ilk olutur. Bu ilk oluun nedeni ise varolma arzusudur. Varolma arzusu, beden bulma isteidir. Yaam yaratacak olan unsur maddi be deni yakalayp, orada kendisine bir yer bulmak, beden olarak, birey olarak yaamak ister. Budac lara gre, insan ldkten sonra yaam unsuru (ruh deil)(7) bedeni terk ederek baka bir bedene, yani dier bir anne rahmindeki cenine girer ve ce ninle beraber kalr ve daha sonra cenin geliir. Do ar, byr ve lr. Bu olay yaam unsurunun da bir anne rahmine girmesiyle srekli devam eder. Budaclara gre yaam unsurunun bedeni olutur ma istemesinin nedeni hrs ve arzudur. Hrs ve ar zular ise duyular yoluyla elde edilir. Bu yzden Buda, retisini daha da ileri gtrerek hrs ve ar zuyu douran eyin nedenini aratrm ve bunun nedeni olarak hisleri, duygular gstermiti. Bu

da'nn dncesine gre(8) bir ey hakknda duyu larmz, hislerimizle bilgi edindikten sonradr ki o eyi kendimize maletmek, kendimizin klmak iste riz. Herhangi bir ey iin "ah bu gzel ey keke benim olsayd" demeden nce o ey hakknda n ceden edindiimiz "o eyin gzellii" hakknda bir izlenimimiz vardr. Duyularmz araclyla elde ettiimiz bilgileri arzularmz, hrslarmz izlemek tedir. Arzularmz, hislerimizin olumas iin de da ha nceden duyu organlarmzla arzu ettiimiz nesneyle bir iletiimi olmas gerekir. rnein bir eyin gzel olduunu syleyebilmek iin ilknce grme duyumuzun, yani gzmzn o eyi gr mesi gerekir. Ancak herhangi bir duyumuzun d taki nesneyi grmesi, temas kurmas iin duyu muzla temas kurduumuz dtaki nesnenin farkl eylerden olumas gerekir. Daha ak sylemek gerekirse duyu ile nesne iletiime gemeden nce bunlar arasnda varolan ikililii ayrt edilmelidir. Bu duyu ile nesne arasnda (gzlemci ile gzle nen) ikiliin bir nedeni vardr. Bu ikilii douran neden "saf bilincin" tekliidir. Bu konuda Buda da eski Upaniad dncesine bal kalyordu.<9> Upaniad Felsefesi Hindistann en eski felsefe sistemidir. Gnmz felsefi retilerinin ortaya at t sorularn zerinde yzyllar nce Upaniad d nrleri de durmular ve eitli aklamalar getir milerdir. Evrenin, dnyann oluumu, yaps Upa niad dnrlerinin zerinde durduklar konular dandr. Upaniad dnrlerine gre dnya yze yi dz olan bir dairedir. Dz olan dnyann yzeyi deniz zerine oturtulmutur, Upaniad dnrleri bununla da kalmyorlar; dnyay deniz zerinde

tutan eyin ok byk bir ylan veya kaplumbaa olduunu ileri sryorlard.10 Daha sonra ise bu kaplumbaa veya ylann neyin zerinde durduk larnn yant geliyor ve bylece alagorik yorum larla evreni ve dnyay aklamaya alyorlard. Upaniad dnrlerinin amac evrenin tek bir eyden olutuunu gstermekti. Btn bir evren iin tek bir gerek bulmak ve bulduklar bu tek gerekle btn her eyi aklamak istiyorlard. Bu arayn sonunda "Atman" dncesi, "Atman" retisi ortaya kt. Bu idealist ve monist dnceye gre dnyay ve evreni meydana getiren tek bir ey vardr. Ger ek ve var olan tek ey btn varlklarda ortak olan "Atman"dr. Atman temiz ve saf bir ruhtan ibarettir. Bu idealist dnceye gre kozmik olayn en nemli aamas tek bir ruhtan yani Atmandan iki ayr ruh, iki ayr gerein ortaya kmasdr. Bu iki gerek zne ile nesne ya da dier bir deyile etki gsteren, etkenle, etkenin yapt itir. Gerekten de zneyi, etkeni meydana getiren dnce ve du yu yetilerimizle, renk, koku, ses gibi znenin yap t i zerinde belli olan olgularn bir araya gelme siyle trl renkleri, kokular, sesleriyle eyalar ve dnyay oluturmulardr. Bu bilgi kuram, aslnda gelimemi, ilkel bir bilgi kuramdr. Upaniad d nrlerinin bu bilgi kuramyla anlatmak istedikle ri temel dnce, bir ey hakknda deiik duyu yetilerimiz araclyla dnceler edindiimizde, duyularmzla o nesne arasnda bir birlik, bir b tnsellik oluur. Gerekte ise zne ile nesnenin ya da dier bir deyile etkenle, etkenin etki yapt 115

ey ayn eylerdir. Ve tek bir ruhtan domulardr. Buda'nn yukarda anlattmz nedensellik yasas nn son yasas eski Upaniad felsefesinin bu retisiyle ayndr. Buda da saf bilinten Upaniadlara gre saf ruhtan) ad ve biim ve bunlardan da birbirlerine zt olan duyularmzla, duyu nesne lerimizin olutuunu sylemitir. Buda, bununla da yetinmemi, saf bilinci asl gerek veya kendi deyimiyle, anlatmyla syle mek istersek nedenlerin nedeni olarak grmemi tir. Buda kozmik, evrensel saf bilinten amprik ve bireysel saf bilin kavramna gemi ve saf bilin cin domasna neden olarak izlenimleri ve imge lemde kalan hatralar gstermitir. Buda'ya gre her duyulan, her grlen ey daha nce duyulan dan, daha nce grlenden meydana gelir. Zihni mizde srekli dolaan armlar, dnceler, iz lenimler olmam olsayd bizim amprik bir bilince sahip olmamza imkan olmazd. Buda, bilincimiz deki deneyim yoluyla elde ettiimiz btn bu a rmlar, izlenimleri, igdlerimizi douran nede nin yanlg iinde yaamamzdan ve uyank olma mamzdan kaynaklandn sylemektedir. Budaya gre bir baka neden ise gerei bilmememizdir. Eer btn canllar yaamdaki gerei bil selerdi hibir canl bu dnyann aclarna, strap larna kendini atmazd. Btn herey yanlgdan ve doru yoldan ayrlmaktan kaynaklanmaktadr. Bu yanlgdan kurtulmak gerekir.12 Buda'ya gre Brahmanlarn "her eyin saf ruhtan" yani Atman'dan meydana geldii veya var olan her eyin ondan doduu dncesi doru deildir. Eer her ey saf ruhtan yani Atman'dan domu olsay-

116

d, saf olan ruh, her zaman saf kalr ve yeryzn de eitli varlklar biiminde doup ac ekmezdi. Bu yzden her eyin varolu nedeni, her eyin te meli Atman deil, yanlg ve yaamn gereine uyanmamaktan kaynaklanmaktadr.(l3) Aslnda Brahmanlar Buda'nn her eyin kayna olarak gsterdii yanlgy eitli felsefi ve dinsel dn celerle aklamaya ve yorumlamaya almlar, yanlgnn ruhlarn bana bela oluunu, onlara ac ektirdiini adeta rtbas etmeye veyahut da Tan rlara has mistik ve dini bir sr biiminde gster meye almlardr. Brahmanlara gre her varl n z saf ruhtur. Bu ruh ayn zamanda bir Tan rdr. Kendi grkemi iinde her trl acdan, her trl straptan uzaktr. Yanlgya hkmeder ve onunla tpk bir bycnn byyle oynamas gi bi kendi zevki iin oynar. Tanrnn kendi grkem lilii iinde, zevki iin oynatt bu oyunla btn canllar doum-lm dngs iinde srekli aclar ekip bir yaamdan tekine gidip gelmektedirler. Buda ise ne bir Tanrnn varlna ne de onun her trl elemden, acdan uzak olduuna ne de Brahmanlarn inand gibi dnyann Tanrnn oyun alan olduuna inanmad iin insanlarn ac ek melerinin nedenini Tanrlara balamaktan ok in sanlarn yanlglarna, yaamn gereine uyanamamalarna balyordul3. Buda en temel gerek olan yanlgy nedensel lik emberinin bana oturtuyor ve nedensellik ya sasn bu temel ilkeden yola karak birbirine ba lyordu. Nedensellik yasasnda, ilk yasa 1) yanl gyd. Yanlgdan 2) gdlenmek, igdler oluu yor. 3) Buradan da Bilin oluuyor 4) Bilinten

ad- biim, zne-nesne ikilii veya etkenle etkenin etkiledii i ikilii douyor. Bunlardan da 5) duyu lar oluuyor. Duyulardan 6) duyularla-nesnenin karlamas oluuyor. Duygular ve cokular du yu, nesne karlamasndan douyor. 7) Duygular ve cokular ise istekleri, hrs ve arzuyu, sahip ol may krklyor, bundan 8) sahip olma douyor ve istekler tutkuya dnyor. 9) Tutkular yaam isteine, tutkulara bamlla yol ayor 10) Bun dan da oluum meydana geliyor. 11) Oluumsa domaya 12) domaksa ihtiyarlk ve lme st raplara ve aclara neden oluyor. Buda, tam ve kesin aydnlanmaya erimeden nce edindii bu geree, nedensellik zinciri say d bu dngden kurtulmak iin btn her eyi douran neden olarak grd yanlgy ortadan kaldrmakla ulalacana inanyordu. Yanlgy or tadan kaldrmak ise bilinlenme ve retiyi uygu layp yaamn gereine uyanmakla olacaktr. Brahmanlarn saf bir ruhun varlna inanmalar ve saf ruhun en yksek gerek olarak Maya adnda yanlg ve aymazlk biimiyle dnya zerinde douu ve yaam denen straplara, aclara katlanmas bir gerek deil sadece bir grntr. Bu grn, bu aldatc, oyalayc perdeyi felsefe ve yoga yoluyla yrtp ruhun saf varln gren bir kimse, bu straplardan bu aclardan kurtulacaktr. Buda'ya gre ise asl gerek yanlg ve bilgisizliktir. Buda'ya gre meditasyonla, yogayla uramak, insanlarn bilgisi zliini amas, gereklere gzlerini amas iin sa dece bir aratr. Budaclktaki yanlg ya da dier bir tanmla yanl doru, doruyu yanl sanma 118

dncesiyle Hristiyanlktaki Adem ve Havva'nn yanlgya derek iledikleri gnah arasnda bir yaknlk, bir benzerlik bulunmaktadr. Budaclktaki ve Hristiyanlktaki yanlgya dme dncesi nin kkeni ok eski bir ikici (dualist) dnceden kaynaklanmaktadr. Bu ikici'lik dncesi iyi ile kt, gzel-irkin, bilgi ile bilgisizlik ikiciliidir. Bu dncenin en gzel anlatm, ran'daki Zerdt dininin retileri arasnda olumutur. Ancak bir ok kimsenin ne srd gibi ikicilik dncesi nin kkeni ran deildir. Bu dualist dncenin bir bakas da ak ve kara by kartl dncesi dir. Bu dncenin kkeni ise ok daha eskilere dayanmaktadr. Buda, aydnlanma yolundayken edindii bu gerekleri tam ve kesin aydnlanmaya ulatktan sonra btn canllar kurtulua gtrecek yolu renmi. Edindii bu bilgisine kesin bir biim ver mek zere Benares'e gitmi ve orada "Drt kutsal gerek" adl ilk vaazn vermiti. Buda'nn ilk va aznda syledii ve retisinin yolunu izen drt kutsal gerek unlard:

Istrap, ac: Btn yaamn ve douun st

raptan, kaygdan, acdan baka bir ey ol madna dair temel bilgi, temel gerek.

Istraplarn, aclarn kayna: On iki halkal

nedensellik yasasnn aklanmas, mas. Domakla lmek arasndaki nn gerei. anlatl dng

119

Istraplar-aclar yok etmek: Istraplar, ac

lar, kayglar, doyumsuzluklar douran ya nlgnn ortadan kaldrlmasyla ortadan kal kaca gerei.

Aclar yoketmenin yolu: Yaamdaki aclar

yok edip aydnlanmaya, kurtulua, izgrle erimek iin sekiz basamakl yce yolu takip etmek, retiyi uygulamak gerekiyor. Sekiz basamakl Yce Yol ise kurtulua, ay dnlanmaya gtrecek gerektir.

Buda'nn izdelerine tledii 8 basamakl yol ise unlardr: 1

Tam gr: Dnyay, beden bulmay, strab

gerek biimiyle, ilerindeki gizemi grebi lecek igrye, manevi gze sahip olmak.

2 Tam anlay 3 Doru szl olmak (yalan sylememek). 4 Doru davran (Dncede, davranta, szde drstlkten, doruluktan ayrlma mak. Hindistann btn etik sistemlerinde olduu gibi, Hristiyanlkta da bu leme vardr.) 5 Doru yaamak (Yaamn salarken doru luktan ayrlmamak). 6 Doru ve tam aba gstermek. 7 Tam bilinlilik 8 Tam uyanklk, Tam dikkat

Buda'nn aydnlanmaya, kurtulua erimek iin gsterdii bu sekiz basamakl Yce Yol retisi, rasyonalist bir biimde elde edilecek veya d nerek karlacak bir bilgi sistemi deildir. Bu da'nn retisi kiinin igr yoluyla elde edecei sezgisel bilgeliin retisidir. Buda retisini yayarken kendisini amanlarn da yaptklar gibi bir ruh doktoru sayard.14 Bu da'nn retisine "drt kutsal gerek" adn ver mesi de Hint hekimliinde hastaln drt ayr b lme ayrlmas dncesine benzemektedir. Hint hekimliinde ilk nce hastaln ne olduu arat rlp ortaya konulurdu. (Buda yaamn aclarla,

zntlerle, straplarla dolu olduunu ortaya koymutu.) kincisinde hastal douran neden ler aratrlrd. (Buda da straplar, aclar dou ran nedenin yanlg olduunu bulmutu) nc
olarak hastal douran nedenlerin ortadan kald rlmas iin tedavi yaplr. (Yine Buda da asl ne

den olarak grd yanlgy ortadan kaldrmak istiyordu.) Drdnc olarak da hastaln tedavisi
iin doktor tarafndan nerilen ilalarn, perhizlerin uygulanlmas gerekmektedir. (Buda da yaam

daki yanlglar ortadan kaldrp yaamn gerei ne, aydnlanmaya erimek iin 8 maddelik reti yi neriyordu.)
Buda, doru yolu izleyerek btn herkesin ay dnlanmaya, kurtulua erieceine inanyordu. Bu yzden baz dnrler Buda'nn bu dncesini, iyimser, olumlu bir tutum olarak deerlendirirler. Ancak Buda'nn retisinin kkeninde Hint dinle

121

rinin, felsefelerinin temel bir ilkesi, temel bir inan c yatmaktadr: Yaamn bir strap olduu inan c.15 Hint dinlerinde yaygn olan bu inan da salt ktmserlik, salt bedbinlik, salt karamsarlktan baka bir ey deildir. Buda hibir zaman insanla rn ekonomik, toplumsal, sosyal eitsizlie kar kp insanlarn yaam artlarn deitirerek ac lardan, straplardan kurtulabileceklerini aklna getirmedi. Buda'ya gre yaam dzeltmenin, sos yal ilikileri, ezenlerle ezilenlerin arasndaki yapy deitirmenin imkan yoktur. Avrupada birok defalar ortaya km, sosyal eitsizlie, adaletsiz lie insann insan smrmesine kar kan re formcular, devrimciler Hindistanda ortaya kma mt. Hatta Buda'nn kendisi bile bu konuda ka derciydi. Buda'nn ilericilii, devrimcilii yalnz manevi alanda idi. Bununla birlikte Buda yaad yllarda Hint toplumunda kk salmaya balam olan kast sistemine de karyd. Buda hibir kas tn birbirine stnln tanmyor, bir Brahman Brahman olarak doduu iin en yksek kast mensubu olarak kabul etmiyordu. Buda, insanla rn doutan getirdii bir imtiyaz kesin olarak red dediyordu. Buda'ya gre kat bir biimde yaplan m kast tekilatnn, kast sisteminin insanlarn u ya da bu soydan, u ya da bu kasttan, gruptan gelmelerinin hibir nemi yoktu. Asl nemli olan doru bir yaam srmek, doru bir tutumla aydn la erimekti. Budacl takipeden, Budac re tiyi izleyen herkes asildir.(16) Buda'nn kastlar red detmesi, Budac retiyi herkese ak tutmas, di leyeni, isteyeni hangi kasttan, hangi kabileden geldiine bakmadan izde olarak, yanda olarak

122

kabul etmesinin amac hibir zaman kast sistemi ni deitirmek ya da imtiyazl Brahmanlarn otori tesini sarsmak deildi.(17) Geri Buda'nn bu tutu mu Brahman dinine ters dyordu, nk bir ki inin Brahman olabilmesi iin Brahman olarak domu olmas gerekiyordu.18 Buda, retisini herkese ak tutmasna ramen, elimizdeki metin lerden, kaynaklardan edindiimiz bilgilere gre Budacl kabul eden ve Budac kei olanlarn hemen hepsi Hint kast sisteminin en yksek iki kastndan, Brahmanlar ve Katriya kastndan gel mektedir. Daha aa kastlardan Buda'nn olu turduu toplulua giren kimse yoktur.(l9) Daha sonralar sa peygamberin de yapm olduu gibi Buda, retisini daha ok sknt iinde bulunan, dkn ve ac eken kimselerin arasnda yaymak istemi ancak onun vaazlarn, konumalarn can la bala dinleyenler ve Budacla yanda, izde olanlar daha ok iktidar elinde tutanlarla, soylu kimseler olmutur. Baz kimseler, Buda'y Hindistann en byk toplum reformcusu olarak kabul etmektedirler. Bu dnce biraz ar, abartlm bir dncedir. Bu dann, hibir zaman Hindistann toplumsal yap snda bir deiiklik yapmak, insanlarn yaam artlarn dzeltmek gibi bir amac olmamt. Bu da, sadece insanlarn yaamlarndaki yanlglar nn farkna varp mutlulua erimeleri iin bir yol gstermitir. Aslnda Buda'nn bu davran, tutu mu Hint kltrnden kaynaklanyordu. Bat klt rnde temel olan ve sa'dan beri srdrlen ei timde kiinin, yalnz kendisini deil bakalarn da dnmesi gerektii, kiisel isteklerinin, amalar

123

nn toplumun dzenine uymas gerektii dnce sidir. Halbuki Hint kltrnde temel olan ocuun bakalarnn etkisi altnda kalmamas dncesi dir. Bu dncenin en ileri boyutunu yoga reti sinde grrz. Ayn dnce Hindistann bam szlk savandaki nderi olan Gandhide de vard. Gandhi Hintlilerin, isiz gsz kalacak kadar pa sif olmalarn ve kimsenin etkisi altna girmemele rini istemiti. Hint kltrndeki bu dncenin k keni ok eskilere dayanan pasif ve ktmser bir dncedir. Bu dnce biiminin bir baka kalt s da Buda olmutur. ileci Budac keilerin de tek amac kendilerini dier insanlardan soyutlaya rak, dier insanlara kar pasif kalarak, istekleri, tutkular yok edip kurtulua erimekti.

124

BUDACILIK VE ATMAN NANCI

Ah! Ben olmadan grmek isterdim aac. Ben olmadan koparmak ister dim g. Ben olmadan pmek denizi.

Kardelenler. M. Cevdet Anday(*)

Son ikibin yln byk dinlerinden olan Hristi yanlk, slamiyet ve Hinduizm'deki temel ilke bire yin iinde tinsel (manevi) ve sonsuz, lmsz olan bir ruhun varl ilkesidir. Bu dinlerin inanlarna gre ruh, insann maddi varlnn yannda mane vi bir varlktr. Maddi olan ksm zamanla yok ol maa mahkumken, manevi olan ksm yani ruh sonsuza kadar yaayacaktr. Ruhun varlna du yulan bu inan hem Avrupa hem de Asya blge sinde ayn alarda kmakla birlikte geliimleri farkl biimlerde olmutur. Hindistan'da ruhun varlna duyulan inancn izlerine Upaniadlar d(*) Gnete, M. Cevdet Anday, Adam Yaynlar (L. B.)

125

neminde rastlyoruz. Upaniadlar ceki alarda Hindistanda yerli ruh inanlar olmakla birlikte kavramda bir ruh tanm elimize trne ait metinlerde yoktur.

dneminden n halklarn deiik bizim anladmz geen Arya kl

Ruhun varlna duyulan inanlarn deiik bi imlerini ilkel halklarn inanlarnda bulmaktayz. rnein Avustralya yerlileri, her yerde var olan, her yere yaylm bulunan tm yaratk ve tm nesnelerde grlen bir gcn varlna inanmak tadrlar. Bu g yalnz insanlar iinde deil, aa lar, talar ve derelerde yani var olan hereyde ya arlar. Bu gce yerliler Mana adn verirler. Bir tr doast g olan Mana, Tanrlarn yaratmasn da, insanlarn yaamasnda ve byclerin by yapmasndaki temel gtr.(1) nsanlardaki bu g ayn zamanda yaam enerjisi veren bir g tr. Avustralyadaki yerli halklarnda grdmz bu inancn benzerine Hint yerli halklarnda da rast lamaktayz. Aryallar Hindistana, Ganj ovasna yerlemeden nce bu blgelerde yaayan halkla rn inanlarnda da ruh kavram, ruhun varlna duyulan inancn var olduu tahmin edilebilir. Ay n inan Hint yerli halklarndan olan Bataklarda da vardr. Bataklara gre her insann daha nce den gkten inmi ve daha sonra yeniden ge kacak bir ruhu vardr. Bu dnce ilkel ruhgc inancnn dier bir biimidir. Bataklara gre insa nn ruhu uyku srasndayken bedeninden ayrlarak gerek olan rya alemini grr. Bedenin btn k smlarnda ruh vardr. Bu yzden bedenin her ye rinde ayrca bir duygu gc de vardr.2 Ancak ruh bedenin her blgesinde ayn oranlarda deildir. 126

Salarda, trnaklarda, iinde ykanlan sularda, glgede ve kii adlarnda daha fazla ruh gc var dr. Yalnz insan bedeninde deil eyalarda, alet lerde, silahlarda ve dier nesnelerde de ruh vardr. Bu yzden bu tr eyleri de kutsal saymak gerekir.3 Ruh insann bedenine daha anne karnnda ceninken girer ve orada kalr. Byle bir durumda anneler cenin iindeki ruhun arzulad yiyecekle ri istemee balarlar. Bu yzden hamile annenin istei yerine getirilmelidir. Ruh insan bedenine gir meden, daha gkteyken yaayaca bedenin de geleceini belirler. Alnyazs diyebileceimiz be lirlenen bu gelecek sonradan deitirilemez. Hint yerli halklarnn bu inanlar Upaniadlar dne minde daha da geliti ve yeni biim ald. Deiik lik ise byk dinlerde grmediimiz karma dn cesidir. Bu, Hint dncesinde ileriye doru atl m admlarn en nemlisiydi. nsann iinde bulunan ona yaam gc veren ruh esinden baka bir g daha vardr.(4) Eski Veda kltrnde bu gce Manas ad verilmitir. Hint-Avrupa dil ailesinden gelen Manas kelimesi nin" dnmek, arzu etmek, istemek, dilemek, dikkatli olmak" gibi anlamlan vardr.5 Bataklar6 ise bu gce Roha ruhu adn verirler. Bu ruh insa nn benlik bilincidir. Bununla insan dnr, his seder, arzu eder, ister, korkar, umar v.b. Bu ruh ou zaman dier ruhlarla zt bir yapdadr. Dier ruhlarla geinemez. Bu yzden insanlarn benlik bilinci, genellikle ilk ruhun domadan nce izmi olduu alnyazsndan memnun deildir. Srekli kaderinden ve talihinden ikayet eder. Bu iki nemli ruhun yannda Hint yerli halklar birok ru

127

ha daha inanmaktaydlar. rnein insanda bir nc ruh daha vardr. Bu ruh insan lnce be deninden ayrlarak, len kiinin yaad evin ev resinde kt bir ruh olarak veya bir hayalet bii minde yaamn srdrr. Bu yzden len kimse nin akrabas ruhu memnun etmek iin kurban kesmek zorundadr.7 Hint yerli halklarnn ruh ko nusundaki inanlarnn benzer biimini Aryallarn inanlarnda gryoruz. Aryallar len atalarnn ruhlarnn bazlarnn kendilerine iyilik, bazlarnn ise ktlk getirdiklerine inanrlard. Atalarnn ruhlarnn deiik biimlere girme zellikleri bu lunmaktadr. Hindistann yerli halklarndan olan Baigalarn inanlarna gre len bir insann bede ninden deiik ruh kar.(8) Bu ruhlardan birisi len kiiye yaam veren candr. Yaam salayan bu ruh insan lnce gkteki gne Tanrsnn ya nna gider. Daha sonra ise yeryzne bir baka bedene girmek iin inecektir. kinci ruh ise insan lara bereket getiren bir ruhtur. Bu ruh daha sonra deiik hayvan biimlerine girecek ve aileye bere ket getirecektir, nc ruh ise, ktlk saan ve insanlar zarara sokan ruhtur. Baiga halknn inan cna gre kt ruhun aileye zarar vermemesi iin ly gmerken yaplacak trenin ok dzgn ol masna, yanl yaplmamasna ve okunacak du alara zen gsterilmesine gerek vardr. Hindistan'daki yerli halklarn bu inanlarna karn Aryalar'n ruhun varl konusundaki d nceleri ok daha ileri bir dzeydedir. Veda a larnn kutsal metinleri olan Vedalarn en eskisi Rig Veda'da Aryallar be tinsel gten sz etmekte dirler.9 Bu be tinsel g "Dnce, sz, soluk

128

(nefes), grme ve iitme"dir. Bu be tinsel g ierisinde nefes-hava (solumak) daha nce sz edilen yaam veren ruhun aynsdr. Dnme, dnen ruhun gelimi biimidir. Grme ve iit me, Veda kltrnde ok nemli iki duyu gc olarak kabul edilmekteydi. Sz ise bu glerin iinde en eskisiydi. Szn gc ilkel kltrlerdeki byclerin trenlerinden beri nemini kaybetme miti. Sz ayn zamanda ilkel halklarn Mana g cnn de bir parasyd. Veda dnemindeki dnen ruhtan10 Upaniadlar dneminde Atman dncesi, Atman inan c olutu. Bu ise Hint dnce yapsnda byk bir yenilikti, Upaniadlar dneminin bilgeleri varolu sorununa bir yant vermekte, varoluun aclarn dan, straplarndan kurtulmak isteyen benliin ta nmn yapmaya almaktaydlar. Yaamak, Upaniad bilgelerine gre ac ekmekten baka bir ey deildi. Ancak insanda ac ekmekten kendi sini kurtarmak isteyen bir benliin bulunduuna inanyorlard, Upaniad bilgelerine gre benliimiz yaamn, dnyann aclarndan kendisini kurtar mak istedii iin temizdir. Bu dnemin nl bilge si Yacnavalkaya, benlii temiz olan bir ruh olarak kabul ediyordu. Yacnavalkaya'ya gre bu ruh, gnlk yaama ait edindiimiz btn dnceler den, btn grntlerden, biimlerden farkl bir yapdadr. Salt (Mutlak) olan bu ruh bizi dnd rr, hissettirir, eylemlerimizi ynlendirir. Bu ruh ayn zamanda sonsuzdur. Bu ruhun tanmn yap mak imkanszdr.(11) Bu ruh bir bedenden dier bir bedene girer. Yaamda tek ama bir bedenden di er bedene giren ruhun sonu gelmez dngsn 129

krp onu zgrlne, bamszlna kavutur maktr. Btn dnyann amac da bu ruha hizmet etmek ve onu kurtulua gtrmektir. Upaniad bilgeleri kendi benliklerini n plana kartp yal nzca kendilerini dnyorlard. Yaamlarnda tek amalar vard, o da kendi benliklerini kurtar makt. Kendilerinden baka gerek kabul etmiyor lard. Upaniad bilgelerinin bu dnceleri olduka benmerkezciydi. Kendilerine yaam gc veren ruhun, btn dnyaya yaam gc verdiine ina nan yerli halklar gibi Upaniad bilgeleri de, kiisel zlerinin evrensel zle ayn olduunu kabul edi yorlard.(l2) Deerli olan tek ey varsa, o da |bu benlik ve nefistir. Babann olunu, kocann da ka rsn sevmesinin nedeni, onlarn da kendisinden baka bir ey olmamasdr.13 Upaniad bilgeleri nin ileri srd dnceler bazen tmtanrclk retisi olarak da kabul edilmektedir. Ancak bu retide ayn zamanda her ey olan bir Tanr tan m yoktur. Upaniad bilgelerine gre kurtulua, zgrle ulamak evrensel benlikten baka bir ey olma yan kendi benliinin bilincine erimekle oluur. Bu inanca sahip Upaniad bilgeleri kendilerini "Yer yznn Tanrlar" olarak gryorlard. Upaniad bilgelerinin retileriyle Buda'nn retileri arasndaki temel dnce her iki retinin de amacnn insanlar yaamn aclarndan kurta rp kurtulua, zgrle eritirmek olmasdr. An cak Buda, Upaniad bilgelerinin benlii maddi dnyadan soyutlamalarna, ayrmalarna ve ev

rensel benlikle kendi benliklerinin ayn olduu d ncesine kar kyordu. Buda, asl benlii, nef si ortadan kaldrp yok etmek istiyordu. Buda'ya gre benlie taklp kalmak onun kalc deimez bir ey olduunu kabul etmek demekti. Bu ise ki inin benliine deer vermesi demektir. Benliine deer vermek, ona taklp kalmak ise kiiyi i z Brahman grlne, aydnlanmaya eritirmez.14 bilgeleri kendi benliklerini sevdikleri iin onu kt saydklar dnyadan kurtarmak istiyorlard. Hal buki Buda, kiinin benliini sevmesini aslnda var olmayan bir eyi sevmeye benzetmekteydi.15 Her eyin gelip geici olduunu syleyen Buda kiinin deimeden kalan "ben" ya da "ruh"unun varl n yadsyordu. Buda'nn "Bir baba, olunu kendi sinin bir parasdr diye sevmemelidir, bir koca karsn kendisinin ei olduu iin sevmemelidir, derken amac kiiler arasnda sevgisizlik yarat mak deildi. Amac btn bunlardan vazgeip kurtulua erimeye almak iin gayret gster mek; her eyi terk ederek yalnz yaamakt. Upaniad bilgeleri evrenin temelini ve niin olutuunu aratrmlar ve sonuta var olan hereyi douran nedenin benlik-ruh olduuna karar vermilerdir. Buda ise evrenin oluumunun, teme linin, yaamdaki straplarn kaynann, yanlg iinde yaamaktan, doru yoldan ayrlmaktan kaynaklandn sylemitir. Buda Upaniad bil gelerinin en son gerek olarak kabul ettikleri "ben" veya "ruh" kavramna kar km ve izdeilerine de ldkten sonra deimeden kalacak srekli bir benliin var olmadn bu dncenin kiinin kendini beenmesinden baka bir ey ol-

131

madn ve benlii gerek bir ey olarak kabul et memelerini tlemitir. Buda, bu konudaki retilerini, dncelerini anlatrken o dnemlerde etkili olmu Maddeci (materyalist) dnrler gibi karma doktrinini yadsmak iin ruhun varln inkar etmemitir. Buda Maddecilerin (*) ileri srdkleri yaam g rne de karyd ve bu konuda orta yolu tercih etmitir. Buda hem karma (neden-sonu yasas n) hem de bir tr genedoum dncesini kabul ediyordu. Ancak Buda'nn kesin kar kt ey ruhun lmezlii, sonsuzluu dncesiydi. Buda'nn retilerine temel oluturan dn celerden birisi neden-sonu ilikisidir. Neden -so nu ilikisine gre yaplan her eylem iyi veya k t bir sonu oluturur. Ancak Buda'ya gre bu eylemleri yapan sonsuz bir ruh yoktur. Her eylem devaml bir substrata gerek grmeden kendi so nucunu verir. Her eylemin olumas iin belli bir neden vardr. O eylemin bitii bir baka eylemin balangcdr. rnein her grme eyleminin yeni birtakm duygularn domasna neden olduu bunlarnsa birtakm dnceleri oluturduu gibi. Duygular istei uyandrr, istekler ise eylemi olu turur. Bu biimde dnecek olursak ilk nce g ren, sonra hisseden, duyumsayan sonra istek du yan (arzu eden) sonra ise eylemi gerekletiren
(*) Maddeciler: Kurucusunun arvaka (charvaka) olduu sanlan bu reti kurucusunun adyla da anlr. Bata Brahman dini ol mak zere her trl dini inanca kar kan bu retinin d nrleri yaamdaki tek amacn "yaamn tadn karmak" olduunu kabul ediyorlard. Her trl ahlak anlayna ve genel normlara kar olan bu retide Atman inanc yoktur. Bu fel sefeye, retiye gre madde dnda ruh yoktur. (L. B.)

ve bu eylemi gerekletirdii iin dl veya ceza gren bir ruh yoktur. Yaplan her eylem kendi ba na bir btndr. Btn bunlar balangc belli olmayan ve ok uzun dnemlerden beri srekli bir eylem ak iinde, bir ncesi bir sonrasn do uran eylemlerden bakas deildir. Tpk sinema filminin ak gibi, yaam da srekli devam edi yor. nl filozof Herakleitos "Btn evren akp gi diyor" demitir. Buda (veya onun izdeilerinden birisi) bu dnceyi ok daha radikal bir biimde anlatmtr. "Devam eden, srekli olan bir ben ve ya ruh yoktur. Var olan tek ey eylemlerimizin so nulardr. Kurtulu ise nedensellik yasasnn oluturduu dngy krmakla, amakla olur. Gze varm ve srekli devam ediyormu gibi g rnen her trl nesne, her trl olay yalnz birbi rini takip eden ve bir nceki kendisinden sonra gelecek olann yapsn oluturmasna neden olan zincirden baka bir ey deildir. Bu adan bakn ca lm, yaamn bitmesi demektir. Ancak ya am biterken bilincin en son an diyebileceimiz bir an vardr. Bilincin bu son an dier bir beden de yaama balama andr. Bir yaamn bitmesiy le dier bir yaama balama arasnda bir neden sonu ilikisi vardr. Buysa bir bedenden dier bir bedene akan srekli bir ruhun olmadn gstermektedir.(16) Buda'nn ruhun varln yadsmas ve genedoum olayn aklamas bu biimdeydi. Buda, Upaniad bilgelerinin ne srdkleri sav olan benlie ait srekli varln srdren bir gr me, iitme, hissetme v.b gcn varlna inanm yordu. Gerekte Buda grme, iitme, duyumsa ma glerini yadsmyordu. Onun kabul etmedi

i btn bu duyularn srekli ve benlie ait olan birer gerek olduklar idi. Buda'nn bu konudaki dncesi Upaniad bilgelerinden ok Rig Vedadaki 5 tinsel (manevi) gcn varl dnce sine benzemektedir. Buda, Upaniad bilgelerinin bir yenilik olarak bulmu olduklar 'ben-ruh "kav ramna inanmyordu. Buda, insann toplam be varolu etmeninden olutuunu sylemektedir. Bu be varolu etmeni Vedalarda sz edilen be manevi gce benzemektedir. Bu etmenler 1) Beden(l8) 2) Duygu19 3) Dnme20 4) stek21 5) Saf dnce (Bilin) etmen22 leridir. Buda'nn in san toplam be varolu etmenine ayrmas eski Veda'lardaki ayrmdan ok daha gelimi bir bi imdedir. nk istemekle hissetmek ve dn mek kavramlarn bu kadar ak olarak anlatabil mek gerekten nemli bir itir. Etmenlerin (fenomenlerin) bir baka ayrmysa yine Buda veya rencileri tarafndan yaplmtr. Bu ayrmda etmenler maddi ve manevi etmenler olmak zere ikiye ayrlmtr. kici (dualist) diye bileceimiz bu ayrma gre etmenlerden ilki olan beden maddi ksma, dier drt etmense manevi ksma aittir. Btn yaam ad ve biimden olu maktadr. Ad burada btn manevi yaam ve bi im ise maddeyi gsterir. Adn bu biimde mane vi etmen olarak gsterilmesi ok eski bir inantan, kaynaklanmaktadr: Yukarda da grdmz gi bi, ilkel halklar adn bir ruh olduuna inanyorlar d.23 Bu ikici dnce biimi zamanla geniliyerek, btn dnyann iki ayr etmenden yani bir nesne bir de zne etmeninden olutuu dncesi bii 134

mini ald. Bu dnceye gre nesne etmenleri alt duyuyu oluturur. Bunlar, grmek, duymak, kok lamak, tad almak, dokunmak ve dnmektir. Budac ar, be duyunun yannda dnmeyi, alg lamay altnc bir duyu olarak kabul etmektedirler. Dnme, alglama yetisi baz Brahman dnr leri tarafndan da altnc duyu olarak kabul edil mekteydi- Budaclara gre her duyunun kendine zg br ilevi vardr. Grme yetisi renkleri grr, duyma yetisi sesleri iitir, tad alma eitli tadlar tadar, dokunma yetisiyle nesnelerin incelii, ka lnl, soukluu ve scakl anlalr. Ancak altnc duyu olarak kabul edilen dn me, alglama yetisi btn soyut kavramlar d nr. Soyut olan btn kavramlar ise dnme alglama duyusuna aittir. Bylelikle dnyadaki var olan btn her ey bu 12 grup (6 duyu + 6 al ma alan, etmeni) ierisinde blnr. Dier bir ta raftan bu dnce yle de anlatlabilir.

Grme renkler us., grmek Duyma sesler, duymak Koku alma kokular, koklamak Tad alma tadlar, tadalmak Dokunma scak-souk, dokunmak Dnme kavramlar, dnceler, dnmek
Bu biimde 3x6=18 etmenden, niteliklerden

olumaktadr. Buda, eski ikici dncenin yerine kendi oul135

culuk (plralizm) retisini oluturmutu. Bu da'nn yaad ada etkin olmu Maddeci d nrlere gre gerek olan tek ey yalnz bedendir. dealist Brahman dnrleri ise tek gerek olarak kiinin benliini, ruhu tanyorlard. Halbulki Buda birbirlerine zt olan bu iki dncenin ikisini de ka bul etmiyordu. Buda'ya gre bir veya iki deil, sa ysz gerek vardr. Buda, insann duyumlar dnyasn oluturan alt duyunun, gelip geici olduunu srekli dei tiini, hibir kimseye ruha ve varla maledilemiyeceini ileri srmtr. Budann bu dncesi ne karn Hint toplumundaki kyl ve toprak sa hibi kimseler farkl dnrlerdi. Onlara gre bir bedenden dier bir bedene devaml geen bir ruh vardr. Babadan oula kalan miras gibi ruh da bir bedenden dierine miras olarak geiyordu. Bu da'nn dnce biimi, dnyaya bak as kent lilerin yaam biimine benzemekteydi. Srekli devingen, srekli kaynaan, btnleen bir yap dayd. Buda'nn yaad dnemlerde reticini ne ka dar ilerlettiini kesin olarak bilemiyoruz. Btn et menlerin byle 12 veya 18 gruba ayrlmas daha sonraki dnemlerde meydana getirilmi olsa ge rektir. Budacla ait metinler iinde Pali lehesiy le yazlm ve Pali derlemelerinin nc blm n oluturan abhidhammatpitaka (abi - dammatpitaka) metninde Buda'nn yaam ve dnya konu sunda dnceleri, retileri vardr. Aoka dne minde yazlmaya balam olan bu metinler daha 136

nceleri Buda'nn konumalarnn yazld ve d zenli bir yapda olmayan metinlerden oluturul mutur. Bu konumalarndan birisinde Buda yle der:

"Her ey, her varlk yakc bir atetir. Gz yakc bir atetir. Gzn grd her biim, her nesne yakc birer atetir. Grmekten doan izlenimle, duygular da yakc birer atetir. Acaba bu yakc ate nerden kyor, nereden alevleniyor. Bu ate istein, hrsn, fkenin, ekememezliin ateidir. Bu ate doumun, yalanmann lmn atei dir.27 Buda'nn ve izdeilerinin dnya hakknda
dnceleri bunlardr. Buda'nn konumalarnda simge olarak kullan d ate, Hint kltrnde, Hint yaamnda nem li bir yere sahiptir. Yerli kavimlerin dinsel ayinler de, Veda dneminin rahiplerinin kurban trenle rinde ate nemli bir yer tutmaktadr. Ate yalnz Hint kltrnde deil, eski Yunan dnrlerin retilerinde de nemli bir yere sa hiptir. Eski Yunanl filozof Heraklit'e gre doann ilk maddesi atetir.31 Ate en ok deiime ve ha reket gcne sahiptir. Heraklit'e gre btn eyler zorunlulua gre, ateten trer. Heraklit de Buda gibi devaml bir varla, mevcudiyete inanmazd. (Oysa Yunanistan'daki Eleat'larla Hindistandaki Upaniad Filozoflar devaml bir varla inanrlar d.) Buda ise atei strabn bir simgesi, bir sembo l olarak almtr. Atein yakaca eyi yakalad gibi yaam veren unsurun da bedeni yakaladn

137

sylemiti. Ateten kurtulmak iin atein snmesi gerekir. Bu ise kurtulma, aydnlanmaya erimekle olacaktr. Buda kurtulua "snm" anlamna gelen Nirvana diyordu.

NRVANA

Salk en byk servettir. Halinden honut olma ise en byk hazine Kendine gven en byk dost'tur. En byk mutluluksa Nirvana Dhammapada (Sukhavagga) (*)

Budacln amac, yaamn straplarndan, aclarndan kurtulup Nirvanaya erimektir. Nirvana'nn anlam ise "snmektir" Budaclkta "snmekten-snten" anlatlmak istenen tpk bir ale vin sndrlmesi gibi insann aclarnn kayna olan isteklerin, tutkularn, doyumsuzluun sndrlmesidir. Nirvana'y bazen Brahmanlar da re tilerinde kullanmlardr. lk bakta ok basit g rnen bu deyim Budaclk tarihi ierisinde ok nemlidir. "Snmekten" anlatlmak istenen nedir acaba? lkel halklar iinde bu biimde bir tanm yoktur. lkel insanlara gre hi deimeden yaayan bir
(*) Dhammapada. Narada Maha Thera Maha Bodhi, Society Of ndia-Calcutta. ev: L. Bozkurt

139

ruh vardr. Bu ruh, ya dnya zerinde grmekte olduumuz biimlere girerek ya da ge yksele rek yaamaktadr. Budac yogann kkeni ilkel amanizm'e kadar inmektedir. Baz amanlar, in san ruhunun, lmden sonra ge ykseldiine, ve biroklar da ruhun bir ku tarafndan ge ta ndna1 ve orada, cennet aac zerinde uzun bir zaman yaadktan sonra, tekrar yeryzne, ya ama geri dndne inanrlard. Buda'dan nceki dnemde yaam olan baz Hintli genedoum inancna sahip dnrler, ilkel halklarn bu dncesi ile karma dncesini bir letirmiler ve buna bir de ktmserlii eklemi lerdir. Bu dnrler btn yaamn, hatta sema vi olan her eyin bile birer straptan, acdan ba ka bir ey olmadn ileri sryorlard. Karma inanc, insanlara hi deilse ldkten sonra yap tklar iyi eylemlerin mkafat olarak teki dnya da mutlu bir yaam sreceini vaat ediyordu. Bu radikal ileciler, teki dnyadaki mutluluu da ya lanlyorlard. ileciler, semavi mutluluktan daha yksek, daha kymetli bir yaama kavumak isti yorlard. Aradklarna "kurtulua, salt zgrle" ulaarak varacaklarna inanyorlard. Anlalan bu "kurtulua" zgrle erime zlemi Buda'dan az nce Hindistanda reti olarak ortaya kmtr2. Ancak Buda'dan nce, bu konu zerinde daha ciddi ve daha ayrntl bir biimde dnm her hangi bir dnrn yaayp yaamad belli de ildir. Upaniad dnrleri, bir insan iin en yksek amac Atman derinlemesine kavramak, onunla birlemek, btnlemek olarak gryorlard. Va

140

rolan her eyin zn oluturan Atman ya da Brahman Upaniad retilerinde srekli kullanl m, retinin temelini, Atman'n Brahmanla olan zdelii oluturmutur. Upaniad dnrleri At man' aklarken, Atman'n dnyann aclarndan, straplarndan uzak maddi bir ey olmadn, gnlk yaamn tesinde srekli var olduunu ve sonsuz olduunu sylemilerdir3. Kii Atman' anladnda kurtulua erecektir. Gerek olan tek ey Atmandr. Atmana gre btn her ey daha az gereklik tar. Bazen bu dnceyi anlatmak iin Atmann srekli bir sevin, mutluluk yaant s olduunu, manevi ve daima var olduunu sy lemiler ve bu ac, azap dnyasndan kurtulabilen ler bu sevin diyarnda yaarlar, demilerdir. Upaniad dnrlerinin insanlara mutuladk lar "sevin" iinde yaama retisinin kkeni yu karda belirttiimiz gibi ilkel halklarn inanlarnda da bulunmaktayd. Ancak ilkel halklar Upaniad dnrlerinin aksine sevin ve mutlulua lm den sonra ulalacana inanyorlard.4 Sonradan bu dnce biim deitirerek yaam ierisinde de eriilebilecek bir ama olarak ortaya kmtr. Buda da bu dncenin kalts oldu. Ancak Upa niad bilgelerinin kurtuluu tarif etmek iin kullan dklar "sevin" iinde yaama Buda'nn retisine ters dmekteydi. Budann dncesi ayn za manda ilkel halklarn gkteki sevin diyarlarnda yaama inancna da ters dmekteydi. Onun d ncesine gre her ey gelip geiciydi. nsanlarn yaptklar hata, dtkleri yanlg hep bu geici, srekli deien eylere sahip kmasndan, kendi sine maletmek istemesinden kaynaklanyordu.

Yerli halklarn inanc olan gkteki sevin aleminin de bir sonucu vardr.5 nk yaplan iyi eylemle rin, davranlarn deeri kadar bu mutluluk, sevin durumu srecektir. Bu sre bitince Tanrlar bile yeryznde yeniden deiik biimlerde domak zorundadr. Budann asl amac sevin deil, yal nz huzur ve dinginlik iinde yaamakt. Buda retisini oluturduu ve vaazlarnda sk sk kurtu lu, salt zgrlkten, Nirvana'dan bahsetmesine ramen bu kavramlarn hakknda mspet bir ey sylememitir. Upaniad filozoflar Atman dn cesini, insanla ilgili hibir kavramla anlatlamaya can ileri srmlerdir. Ancak yine de Atman'n bir ruh olarak, gerek varl olan, srekli bir se vinten ibaret olduunu sylemilerdir. Bu davra nlar aslnda kendi retilerine, dncelerine ters dmekteydi. Upaniad filozoflarnn bu dav ranlarn olumsuzlukla karlamak gerekir. n k Upaniad dnemlerinde ortaya atlan dnce ler felsefi bir yn tamakla birlikte Vedalarn dinifelsefi yorumu olduu iin znde dini bir zellik tamaktayd. Buna karlk Buda'nn "Kurtulu" "Nirvana"y tarif etmemesi, szcklere kavramla ra dkmemesinin nedeni, hibir kavramn, szc n bunu anlatamaz olmasndandr. Budacl benimsemi bir Budac Yogi'nin yolu bilinen ve sevin dolu amalar edinen bir yol deil, tam ter sine bilinmeyene doru, znde hilie gtren yoldur. Yani yoga retisinin yoludur6. Buda izdeileri tarafndan sorulan sorularn banda "Budalk seviyesine erimi bir kimsenin ldkten sonra varln srdrp srdremeyece i" sorusu gelir. Buda bu sorulara yant vermekten

142

her zaman kanmtr.7 Buda, izdeilerinin bu tr konularla uramalarnn kendilerine bir yarar salamayacan sylyordu. O bu tr konular zerinde konuulmasna bile taraftar deildi. Bu da'nn lmden sonra ne olacann, Budalk sevi yesine ulam bir kimsenin ldkten sonra var olup olmayaca konularnn izdeileri tarafndan konuulmasnn bir yarar olmayacan syleme sine ramen Buda'nn lmnden sonra ortaya kan Budac okullarda zerinde en fazla tartlan konularn banda bu gelmitir. Bu okullarda lmden sonraki yaam zerine deiik felsefi ku ramlar ortaya atlmtr. Budann grlerini tam anlamyla anlayabil mek iin iki nokta zerinde durmak gerekir. Bun lardan birincisi Buda'nn "kurtulutan, Nirvana'ya erimekten" ne anlatmak istediidir. Buda'ya g re "kurtulu" kiinin yanlglarn farkedip neden sellik yasasndan, tutsaklndan kendisini kurtar masdr. Bu dnyada var olan herey gelip geici olgulardan (fenomenlerden) olutuu ve bu olgu larn da 12 halkal neden-sonu zincirine bal bu lunduuna gre kurtulua, Nirvanaya erimek bu zinciri krmakla mmkn olacaktr. kinci nokta ise kurtuluun bir yoga durumu olarak kabul edilmesidir. Bir yogi, yerli halklarn dokuz gktabakas emasna uygun olarak ie da ln (meditasyon) aamalar geirir. Aama aa ma ykselerek en st tabakaya yani kurtulu ta bakasna eriir. Bu ayn zamanda simgesel koz mik tabakalar da gemek demektir. Budaclkta Nirvanaya, Kurtulua erime ayn zamanda bu kozmik tabakalardan da kurtulma anlamna gel 143

mektedir. Bylelikle Budacln bu skolastii kur tulu dncesini anlatmak ve tarif etmek iin bir birlerine yakn iki kavram oluturuyorlard. Birin cisinde kurtuluu, zgrl bir "sn" olarak ta nmlyorlar; kincisindeyse "yeniden beden bulma sna hibir neden olmayan gk tabakas" olarak aklyorlard8. Skolastik Budaclk daha da ileri giderek "kur tulu" kavramnn ayn zamanda "kozmik evreni"de biimlendirdiini kabul ediyordu.9 Bylece "kurtulu" dncesi maddeletirilmi ve kabala trlm bir reti oluyordu. Skolastik Budaclarn bu dncesi dier Budaclarn tepkisine neden olmutur. sann doumundan az nceki dnemde, Bu dac okullarda yeni bir tartma konusu ortaya kmtr. Tartma konusu udur: Kurtulu dedii miz ey gerek olan bir ey midir? Kurtulu, Nirvana deyince aklmza herhangi bir ey mi, yoksa mutlak bir hilik mi gelir? Eer kurtulu yaamda ki aclarn, straplarn bitmesiyse ona hilik de memiz gerekir. Ancak bu dnceye kar kan dier Budac okullar kurtuluu gerek olan, somut bir olu durumu olarak kabul ediyorlard. Ancak bu okulda kurtulu dncesini tam anlamyla aklamakta aciz kalmlard.(10) Hinayana Budaclna bal okullara gre "kurtuluu" tarif etmek, aklamak, belirli kav ramlarla yorumlamak imkanszdr. Hinayana Bu daclara gre, mademki btn yaam ve aclar geici ve bir dierinin meydana gelmesine neden olan olgularn srekli yenilenmesinden oluuyor, o

144

halde kurtulu da bu oluumun durmas demektir. yle ise kurtuluu yalnzca yeniden beden bulma nn bitimi biiminde aklamak gerekir diyorlard. Ancak Budacln bu ekol kurtulu iin ak bir tanm bulamam ve retisi olan "yeniden beden bulmann bitimi"ni yeterince aklayamamtr. Mahayana Budaclarnn ise bu konu zerinde ok nemli ve yeni dnceleri vard. Mahayana ekol ne bal okullarn "kurtulu" dncesine ne de Upaniadlar dnemindeki "kurtulu" dncesine yaknd. Mahayana Buda clarna gre gerek olan tek ey ancak dier bir nedenle beden bulmayan, olumayan eydir. Bu ekoln dncesi Buda'nn "kurtuluun, Nirvanann hibir nedenden domad" dncesine dayanmaktadr. Mahayana Budaclarna gre kurtulu gerek ten var olan "reel" olan eydir. Mahayana Budac larn bu gr Upaniad dneminin temel reti si olan Atman dncesinin gerek olmasna ben zemektedir. Upaniadlardaki kurtulua erimek demek "her trl straptan uzak olan, deime yen, sarslmayan tek gerek olan Atmanla birle mek, bir olmak demektir." Tek gerek olan Atma n anlayabilmek, onunla birlemek, btnlemek iin tek yol doru bilgi ve doru meditasyon yoga uygulamasndan gemektedir. Atmann sonsuzlu unu anlayabilmek iin eitli varlklar biiminde grlen eyler aslnda tek bir eydir. Btn kav rayan, Atmanla birleen insan bu dnyann st raplarndan kurtulup birlie eriir. Mahayana Budaclna ait retiler de tamamen buna benze mektedir.

145

Mahayana, eski Hinayana Budaclnn iddia ettii gibi kurtulua erimeyi sadece genedoum dngsnn ve straplarn bitmesi biiminde gr myordu. Mahayana Budaclarna gre kurtulua erimekle yaamdaki straplar, aclar biter. An cak znde yaam ve kurtulu, ayn eylerdir. Ma hayana Budaclnn olumasnda etkili olmu dnr Nagarcuna'ya gre: Kurtulu hibir ey den domamtr. Kurtuluun, Nirvana'nn gerek bir ey olduunu syleyebilmek iin her eyden nce gerek "realite" diye bir eyin varln ispat etmek gerekir. Eer kurtulua biz sonsuzdur der sek o zaman sonsuz denilen bir gerein varlna inanm oluruz. yle ise sonsuz ve srekli varolan ey nedir? Sonsuz ve srekli varolan ey btn hereyin zerinde ve her varln olu nedenidir. Tek bana olan bir eyay, bir varl kavramlarla, szcklerle, anlatmann imkan yoktur. Zaten kavram dediimiz yanl ve temelsizdir. Biz ancak bir eyay belirli szcklerle, kavramlarla "bu by ledir" "u yledir" demekle tarif edebiliriz. Bu ise o eyay "byle" veya "yle" yapan veya "bylelik" veya "ylelik" durumunun tamamen soyut olmas gerekir.11 te "kurtulu" da en soyut olan dan baka bir ey deildir. Her eyin bo olduu nu syleyebiliriz. O zaman en son soyut biim "boluk" olur. Boluk ise "bylelik durumunun aynsdr. Her eye var olmama (mevcudiyetsizlik) niteliini de verebiliriz. Bu sefer de tek gerein "var olmama" ilkesi akla gelmektedir. Btn bu grler Nagarcuna'nn Mahayanist ve Brahman dnrlerinin bilinen kavramlarla, szcklerle, tanmlamalarla anlatlamayacan 146

iddia ettikleri "gerek varl" tanmlamak iin kulland, felsefesini oluturduu grlerdir. Nagarcuna'nn dncesine gre "gerekte varolan sonsuz bir eyin varlna inanmak yanltr. n k kavramlarla szcklerle, kelimelerle aklana bilecek, tarif edilebilecek hibir gerek varlk yok tur. "Nirvana-Kurtulu" bile mevcut deildir. Keza ne Buda'nn kendisi ne de onun kurmu olduu bir din, bir reti vardr. Dier btn kavramlar, b tn tanmlamalar gibi "gerekten varolmak" kav ram da yanltr. Bir eyi tanmlamalarla, kav ramlarla, szcklerle anlamaya almak sadece sradan insanlarn iidir. Budala erimi bir kii iin bu tr kavramlarn, szcklerin hibir nemi, hibir geerlilii yoktur. Mahayana Budaclnn zn tekil eden d nce biimi teist ve panteist din dncesidir. Mahayana Budaclnda Nirvanaya, kurtulua erimek demek Buda olmak demektir. Kurtulula Buda birdir, ayn eylerdir. Budac retiyi benim semi her kii Buda'nn izmi olduu yoldan gi derek kurtulua, Nirvana'ya eriebilir. Yeterki kii iten inanarak, zorluklar amak iin sabrl bir a ba gstersin. Bu dnemlerde Mahayana Budaclnn herke sin Buda olabileceini Nirvanaya, kurtulua erie bileceini ne srmesine benzer dnceleri Brahman dininde de grmekteyiz. Brahmanlar es ki teist Vinu ve iva dinlerine geri dnmler ve kendilerini kurtulua eritirecek yol olarak kiisel benliklerini Tanr Vinu veya iva ile btnletir melerine, birletirmelerine balamlard.(l3) Kurtu lua erime yolunda ortak bir gre sahip bu

147

byk dini birbirinden ayran sadece inandklar Tanrlara verdikleri adlarn farkl olmasdr. Brahmanlarn "Mara" adnda kendilerine zg felsefi bir dnceleri vardr. Bu dnceye gre gerek ve var olan tek ey bizzat Tanrnn benlii dir. Daha ak anlatmyla, gerekte var olan tek ey varsa o da salt olan varlktr. Bu salt varl n hibir nitelii, sfat yoktur. Ancak bu varl (mevcudiyeti) dier sfatlarla bir olarak grnd nde biz ona Tanr adn veririz. Tanr ise bir b ycnn bir by dnyas meydana getirebilmesi gibi evreni ve evrendeki var olan hereyi meyda na getirir.14 Byle bir evren de bizim iin bir ha yalden ibaret deildir. Hintlilerin dncesine g re, bycnn meydana getirdii eyler nasl be lirli bir dereceye kadar gerek pay tayorlarsa, ayn biimde bu dnya da bir dereceye kadar ger ek pay tayor. Brahmanlarn dini grlerine gre btn evre nin efendisi, yaratcs olan Tanr, straplar, aclar eken insanlarn ok uzanda bulunmaktadr. Bu yzden, Vinuit Brahmanlara gre Evrenin yarat cs olan Tanr Vinu zaman zaman ve her gerek tiinde dnyaya eitli canl varlklar biiminde gelmekte ve dnyann bozulmu dzenini:, huzuru nu salamaktadr. Bylece Tanrlar iin nem li karakter tespit edilmi oluyordu: 1) Hibir sfat olmayan ve hibir kavramla, szckle anlatlamayan, saf bir varlk.15 2) En yksek Tanr niteliine sahip bir tip(16) 3) Byk aralklarla yeryznde eitli biim

148

lerde canllara yardm amacyla tekrar tekrar do an doast bir insan simas,l7 gelecekte de kurtarc olarak doacak bir kahraman. Tanrlarn bu insanlar kurtarc, doru yola ynlendirici tipi Hindistanla Bat arasnda var olan; birok ortak noktalardan birisidir. Mahayana Budaclnda da tpk Brahmanlarn inanlarnda olduu gibi dnya Buda'nn grn mnden baka bir ey deildir. Geri Buda yaa mnda retisini yayarken her ne kadar Tanrnn varln kabul etmemise de lmnden sonra Budacl benimsemi kiiler Buda'y tpk dier Hint dinlerinde olduu gibi Tanr katna ykselt mitir ve kendisinden kalan kalntlara da kutsal bir eya gibi tapnlardr. Budann klleri, kalnt lar zerine sonradan Buday kutsamak iin b yk Stupalar ina etmilerdir.18 Tanrsz, tapnsz bir retinin yzyllar sonra dev tapnakt, trenli, dual bir din haline nasl gel diini belirlemek mmkn deildir. Ancak Nagarcun'nn kendisi Budac felsefesini oluturduu yllarda Budaclk bir din haline gelmiti. Nagarcuna'nn Budacl aklc (mantksal) bir temele oturtmaya almas ve kavramsal dncenin gerekdln kantlamaya almasyla Budac lk felsefi bir ierik kazanm oluyordu. Nagarcuna'dan sonra kurulmu olan ve Budac felsefe okullarnn sonuncusu olan Asanga'nn kurduu Yogaara okulu Budacla yeni bir yorum getiri yordu. Yogaara okulu daha ok Upaniad reti sini temel alyor ve Nirvana'y kurtuluu, baka bir biimde aklamaya, tarif etmeye alyordu. Bu Budac okula gre kurtulu, Nirvana, boluk, ben-

149

liksizlik ve bylelik gibi soyut bir ey deildir. Nirvana demek "saf bilin" demektir. Eski Budaclkta "saf bilin" durumu Upaniadlardaki Atmana denk gelmekteydi. Halbuki Asanga ve onun kur mu olduu okula gre "saf bilin" tamamen At man anlamnda kullanlmaktayd. Saf bilin, salt varolu (mutlak mevcudiyet), kurtulu, Mirvana ve bylelik anlamlarnda kabul ediliyordu. Btn yaamn, grnen her eyin, straplarn temeli, z bu salt bilinten baka bir ey deildir. O dnemlerdeki baz Brahman filozoflarnn yapm olduklar gibi, bu idealist okullarn Mahayanist filozoflar Tanr diye kabul ettikleri Buda iin tip, beden belirlemilerdir. Bu okullara gre Buda'nn bedeni, biimi vard.(19) Bun lardan birisi Buda'nn "saf bilin" olan bedenidir. Brahmanlara gre Atman saf bir ruh ve ayn za manda salt bir varolutur (mevcudiyettir). Bu da'nn bu bedeninde saf bir ruh, tek gerek varo lu ve en yksek Tanr biimidir. Budann bu y nne "bilgi" bedeni ad verilir. Budann bu yn kavramlarla, szcklerle, kelimelerle anlatlamaz. Tpk Brahmanlarn, hibir sfat, hibir nitelii olmayan Atmana deiik sfatlarla, deiik nite liklerle bir araya gelince Tanr adn verdikleri gibi, Budann bu "bilgi" bedeni de sfatlara brnp bir araya gelince onun ikinci bedeni, yani Tanrlk zelliini tayan "hareketli" "canl" bedeni, yn meydana gelir. Budann bu bedeni onun Tanrlk tarafn gsterir. Brahmanlar da ayn Budaclar gi bi Vinu ve iva'nn canl olan ynnn Tanrlk tarafn gsterdiklerini sylemektedirler. Buda'nn "bilgi" bedeni btn her eyin temeli, z olan bir

150

varlktr. Ancak "hareketli olan, canl olan" ikinci ynyle Buda ve ona inananlar son snaklar, son yaama yerleri olan cennette yaarlar. Bu da'nn bilgi bedeni pasif ve etkilenmeyen bir yap dadr. Ancak buna karlk Buda'nn hareketli can l olan yn hem aktif hem de pasiftir. Buda bu bedeni yznden dnyann zdraplarndan, acla rndan, bilgilerinden glerinden kendisine den pay almaktadr. Bu nedenle Buda'y en ok etki leyen ey btn canl varlklarn ektikleri strap lar, aclardr. Budann nc bedeni de tpk Brahman Tan rlarndan Vinu'nun zaman zaman dnya zerin de doduu gibi, saysz biimlerde dnya zerin de doar. Buda'nn bu bedeni "Mehdilik" bedeni dir. Buda, Budacln yok olmak zere olduu ve ya reti unutulmaya balad zaman, insanlara doru yolu, gstermek iin yeryznde yeniden doacaktr. Buda'dan ok daha nce de saysz birok Buda yeryznde domutur. (Eskiden bu Budalarn 23 tane olduu syleniyordu). Yery znde daha nce domu btn Budalar insanla ra doru yolu Budacln yolunu gstermilerdi. Buda ve Vinu'nun yeryznde tekrar tekrar do acaklar inanc, yerli topluluklarn, halklarn ma sallarnda, mitolojilerinde anlatlan ve inandklar Tanrlarn yeryzne inip kendilerini kurtaracakla r inancna benzemektedir. Dier taraftan Budacln bu yn Hint kltrnn kat dogma inancn hatrlatmaktadr. Hint dncesine, inancna gre deerli olan ey yeni bir ey deildir. Eskiden be ri deerli olan eydir. Ezelden beri her ey m kemmel dzenlenmitir. Yeni bir ey olamaz. Bu

yzden Buda'nn oluturduu retisi Hint kltr, Hint yaam iin yeni bir ey deildir. Ancak Buda kendisinden nce var olan, retilen dinlere yeni bir bakla, yeni bir yorum, yeni bir yaam yolu oluturmutur. Buda'y yeni bir reti veya din ya ratcs olarak deil, bir dzeltimci (slahat) ola rak grmek daha doru olur. Yukardaki bilgilerden de anlalaca zere As ya ktasna yaylm ve Budacln yeni bir yoru mu, yeni bir bak as olan Mahayana Budacl znde teist, idealist bir dindi.20 Buna karlk es ki Pali Budacl (Hinayana Budacl) ok so yutlam ve fazla skolastik bir durum ald iin geni halk kesimine yaylamam ve ancak gney ve dou Asya blgelerindeki Birmanya, Siyam ve Seylan adasna kadar yaylabilmiti. Mahayana Budacln ve onun zengin edebiyatn anlayabil mek iin Hinayana Budacln iyi bilmek gereki yor. nk o dnemlerde Orta ve Dou Asya l kelerinde alan Budac niversiteler ve tapnakla rnda eski Budaclkla yeni Budaclk yanyana retiliyor ve Eski Budacla ait retiler yeni Budacln gizemli (mistik) idealizmi iin birer hazrlk dnemi oluturuyordu. Bu eski Budac niversite lerde eitli Budac akmlara bal okullar yanya na bulunmaktayd.

152

DPNOTLAR

GR
1) Eski Brahmi harfleri ile olan aklama ve szlkler ancak 11. ve hatta 15. asrda yazlm bulunuyordu: Tiatv. II ve devam; Radloff ve Stael- Holstein, Bibiiotheca Buddica XII, 1980 2) 3) 4) 5) 6) Radolff, Sprachdenkmaeler 1928, 1 ve devam Rahmeti 691 s. XI, 106 Radloff Sprachdenkmaeler No. 46, amanlarn kullandklar bir dua forml; 81, s. ile karlatrlr. Thomsen 3: zellikle 1, s. 8. yy. da; Lders 1914 igurica I. sihirbazn duas: Metin Mani dinine ait olup, Sogd di linde ve Aami harfleri ile yazlmtr. Thomsen 3. Mani 3. yy. aittir. Mani dini 6- 7 yy.lara doru Trkistana girmeye bala mtr. 762 de Ciygur Han, Mani dinini resmen kabul etmiti. 7) Lder 1914, 3, 10, 18: Srvstivdinlerin Uygurlara deil Kuzey Trkistana girmiti; Hinayana Budacl buna karlk G

ney Trkistan'a Budacln Mahayana mezhebi girmiti. Hina yana mezhebi izdeilerinin Aoka zamannda Hotan'a gelip yerlemi olmalar mmkndr. 8) 9) 10) 11) 12) Lders 1914 ve 19 ve devam: Thomsen 14 Matrisamit adl eserde bu yolu takip ederek evrilmitir. Chavannes'in giri ksmna baknz. Radloff 1 ve devam. Uygurca olan Suvarna Prabhsasutra'nn asl incedir. iguri ca 1, 13 ve devam, kayda gre metin Hinteden inceye, in-

153

ceden de Prof. W. hakknda 13)

Uygurcaya evrilmi olduu anlalyor. Bu konuda Eberhard'n, benim Uygur Filozoflar adl makalem yazdklarn gzden geirmek gerekir. Radloff.

Sprachdenkmaeler 108: eviren bir Trk deildi. Uigurica il. 51: Hind Brahmi harfleri; Tiastv. 114 Hint kitap e killeri palmiye yapraklarndan olup ortalarnda birer delik var d: Thomsen 13, bundan baka kitaplarn (Kemir blgesi de ti olduu gibi) kayn kattan aac kabuklarndan, de yapld ince ahap levhalar (Jigudan, 14) deriden, ipekten bilinmektedir.

rica I, S: Sryani kitap biimleri Lders 1914, 16: Thomsen 9: l.s. 9. yy. da Tibetin Gney Trkistanda garnizonlar meydana getirmi olmas. Uygurca olarak ele geen metinlerdir. Kimi isim listeleri vardr; bunlarn bir tr paso 1912) kontrol iin dzenlenmi evrilmitir. aslnda olduklar Tiastv. Tibete iken sanlmaktadr dipnot dilden bu (IRAS Uygur (Jygurcaya 119 ksmnda:

Saddharmapunadarika, ca'ya evrilmitir. 15)

Ldes 1914, 8: Toharca; 9 ve devam: Saka dili; 13; Sogda; Tohomsen 18; Hint - Skit - imal Ari saka dini; Rahmeti 1936, 3. 5 dipnot ksmnda; Sogda yldz ad: Daha geni kaynaklar Thomson 16. Schwertner

16)

. S. 98. yla ait bir in garnizonunun askeri evrak Thomsen 10.

BUDACI MASAL KOLEKSYONLARI ATAK A VE AVADANALAR

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 9) 10) 11) Matsumota 25. s; Eski Hint tarihinde Buda ve Aoka konulan ile karlatrnz. Winternitz II, 13 ve devam. Winternitz II, 95. Suttanpitakann Khuddakanikyas ierisinde. Eski Hint Tarihi. Hindoloji aratrmalar Winternitz 11, 92. Zimmer, Heinrich'n 202. s ve devam ksmndaki Karman ile karlatrnz. Winternitz II, 93; 111 636. Shaddanta = alt dili fil: Winternitz II 122 dipnot ksm Uigurica 11, 52 ve devam; Cambridge History of India Bharhut'ta 514. Cataka - efsnesinde masal biraz farkldr Benim Krina adl eserimdeki Satyabhama hikayesine baknz. Uygurcada onun ad Bhadra'dr ((Jigurica III, 20 ve devam)

12) 13)

154

Pali'de ise Subharddr. 14) 15) 16) Bu, Pali ile yazlm olan 1. Catakada deil 536. Catakada ak tarlmaktadr. Palictakalarda onun adna rastlanmamtr. Bu hatrlama kabiliyetine Hindular ctsmara derler; Uygurcada byle bir eyden sz edilmemekle beraber, byle bir tasav vur vardr. 17) 18) 19) Pali dilinde olan bu diyologlar, oku yapan Ramayana'daki demircinin Daaratha ve kars Kaikeyi arasnda geen diyologlara ok benzemektedir. Pali dilindeki metinde a gzel anlatlmtr. almas olduk

Pali dilindeki metinde bu bir aacn arkasndan dekten avnn yaklat biimdedir. Eldeki metinden masal gsteren reliyeften ise hangisinin daha olduunu anlamyoruz, nk tasvirin bu ksm siliktir.

deil, bir hen ve bu geree uygun

20) 21) 22) 23) 24) 25) 26)

Pli metninde fil, dilerini kendisi karmtr. Pali metninde dier filler sonradan gelmilerdir. Dantlapla I, 359. hikyesi: Uigurica IV, 32; ayn biimde Mahvastu

Winternitz II, 122; Waldshmidt 55. dipnot ksm 4. Bharhut v.s. deki reliyefler. Hindular'a gre avlanmak bir gnahtr. Bu konuda benim Vet. XX. nin not ksmna baknz. Pli metninde gereki biimde anlatlmtr. Garuda iin kurban edilmesi Bu istenen ylanlar Vet. iinde deki ayn kura yntemi uygulanmtr. hana hikayesine baknz. konuda benim Jimtav-

27) 28) 29) 30) 31) 32) 33)

Plictaka'ya gre bu, Buda'y daima yaama balamaya ura an onun kt yrekli kuzeni Devadatta'n genedoum halidir. Pali metninde buna 482. Cataka'ya baknz. birde etioloji eklenmektedir. Bu konuda

Buna benzer olan 359. Catakada dii bir ceylan kendisini, ya kalanm olan Buda uruna feda eder Catakamala 26 vs. deki Ruru'nun Waldschmidt 55 not ksmna baknz. akibeti de buna benzer,

72 ve 313; Cataka'lann sonu da buna benzer. Kalmashapada; igurica III, 62 Waldschmidt 41 ve 133. No. 410 ile karlatrnz. 49; Chavanes no.

Dii hayvanla evlenme ok tannm bir masal motifidir. Aarne - Thompson, Typos of folktale, folklore fellow communications No. 74 1928 Helsinki.

65) Uigurica III, 4 ve devam Waldschmidt 16. dipnotu.

155

66) 67) 68) 69) 71)

Buna lendi.

benzer

merasimi

kana

ve

hkmdar

Hrsha

da

dzen

Uigurica 13, 10. Brahman'lar ona lohita derler. Byk bir olaslkla Markandeyapnrana'daki hikayeye benzerdir. Hariandra'nn buradaki kt durumu tpk. Kalidasa'n Raghuvamasnda tasvir ettii hkmdar Raghu'nn zor durumunu benzemektedir. Mezarlklardan korkmak, dini edebiyatn ter zaman kulland Mage

70) Markandeyapurana 7-8) Wintemttz 1, -s.. 468 ve devam.

72)

bir motiftir- rnek olarak Manimekhalaive lati ve Madhara adl dram gsterilebilir. 73) Bir kraln, beraberinde yardmclar ve

Bharabhti'nin halk olmadan

ykselmek istememesi Mahayana Budacl iin tipik bir r nektir. Ramay-ana destannda da destann son ksmnda Rama kendi halk ile birlikte semaya ykselmektedir. 74) 75) 76) 77) 78) 79) Bu konuda Aaraae-Thompson 938'e baknz. Krina adl kitabmdaki Durvasas hakknda yazlan nota baknz. Aitareya-Biahmsna VII, 13-8; Winternitz 1, s.. 184 v edevam. Saundaranarikavjra 1, 18 ve devam ksmnda, Ramayana'dakine benzer olmak zere bir soy efsnesi nakledilmektedir. Vessantara'ya benzer. Aarne-Thomso.n a. 314 1, 315-6 Yahudiler Ishak'n kurbann dan ve Yunanllar ise z kz lphigenia'y kurban etmee mec bur kalan Agamemnon'dan efsneler anlatmlard. deti kalkm Bylece oluyordu. Yahudilerde Yunanllarda ve Hintlilerde tarih ncesi aa ait ve ok eski olan bu insan kurban etme Bu ileriye doru atlm nemli bir admd. 60) 81) 82) 83) 84) 85) 86) Cligurica IV, s ve devam. Arbmann'n Rudra yazd kitap ierisinde. eytan adlar hakknda Sylvain Levi'nin Journal Asatgve 1.915, 374. de bir kataloga baslmtr. Trkistanis Maerchen

62. Ve devam s. 86. ve devam s. 141

ve devam Aarne - Thompson s. 460 v.d. Chavanes Cid IV, 85 ve devam ksmnda iki hikaye Eski Hind Tarihine baknz Cligurica III. s. 75 ayn yerde, ,3. sayfada. Bunun birde in'ce biiminden bahsedilmektedir. Karde Ben masal bu hikayeden, Dede Korkut masalndaki ki faydalandm. 87) zerine yaptm almada

Kadnlarn kt olarak gsterilmesi dou aleminde zellikle Bu dac blgelerde olduka geni alanlara yaylm bir konudur.

156

88) 89)

Pelliot. Wldschmidt s. .46: Chavarme. N. 9 ve 39 daki deniz; yolculuu: da buna benzer.

BUDACI MASALLARDAK RETLER

1) 2) Bu Eski benzer 3) 4) masallar Hint bir keilere adl deil, halka anlatlmaktayd. Asya Ancak ke iler bunlar vaazlarnda kullanrlard. Tarihi geliim eserimde kltrlerin gstermee

ve Avrupa'da
Bu ken

gsterdiklerini

altm.

dini feda etme motifi, bunun iin gzel bir rnektir.. Benim Eisenschmide und.Daemonen adli kitabma baknz:. Vte. da: Viravara ve Hindoloji aratrmalar adl brorde: De iik kafalar adl hikayeleri Vishnu ile karlatrnz. iin gzlerini Mahabharata feda da XII. 8, 36 da (Esenschmiede 214) ita'nn kendisini feda etti i anlatlmaktadr. (Eisensehmiede) 5) ita etmektedir

Bu tr nefsi krletme uygulamalar sayesinde meydana gelen i hareket (taar) ile bu yap doast gler elde etmektedir ler. Bu glerin ayn zamanda sihir zellikleri de vardr. Hind Prehistuvar adl kitabma baknz. Bu tr kendini feda edn (Hind kiiler Ortaa hakknda Tarihi) Eisenschimiede, adl eserlerinden Krishna ve yararlandm. Mittelalter

6) 7)

8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15)

Chatanne No 142ye baknz. Dutsit 1. 409 (Wvinternit 11, 70 ve devamna baknz) Oldenberg 344 dipnot. Kavtalya 1 de ve deva yani ile armishtha efsanesinde aka anlatlmtr. Oldenberg 433 ve devam Mahabharata'daki Konud efsanesi ile karlatrrz Uigurica IV, 33 ve vaaz da buna benzer. Brhadranya yine 1, 37'deki ldrmenin aleyhinde olan

Malinowski, Myths in primitive life. Upanshad III, 1,3 devamnda byk filozof Ycnovalkya (Windisch. ayrca 189 da III, 2,10 ksmn eder) chndogy.a-panishad: htiyarlk lm-ac, tam la bir Budac trinitesi. da ilave anlamy

16) 17) 18) 19)

Uigurica 111, 33; 42 Chav.annes No 65, 224; Cataka 167. Cataka'da Krina ile kar latrnz. Uigurica III, 14. ara, yani yallk, bir demon olarak kabul edilmitir.

157

20) 21) 22) 23) 24) 25) 26) 27) '28)

Uigurica III, 34 Buddhaghssha 1, 45 ve devam Ruhun g etmesi bulunmaktadr. Uigurica III, 75 Oldenberg s. 345; Cataka 424, 440 Uigurica IV, 47 deki tavann vaaz ettii ksmla buray kar latrnz. Beckl, 359, 169 rnein Uigurica III, 4 Bhagavadgita ierisinde, aktif ve valye olarak Krishnay buluruz. Oldenberg 334, bir baln rnei s. da savamamak 28 ve devam ksmnda, Oldenberg 535 434 s. Ctaka inancnn kk ilkel amanizm ierisinde

tavsiye edilmektedir. Meteryalistler ise savamay gerekli bu lurlar ve bu dnceyi savunurlar; bu konuda Eski Hind Tari hine baknz. 29) 30) Oldenberg 333, Beck 28 ve devam Kern 70; Haver 258 Wintenitz 511.) 73. s. 160, Uigurica III, 70

BUDANIN YAAMI
1) 2) Oldenberg's. 95; Kerns 12; Beckh I. s. 27 ve devam Winternitz II, s. 186; Cambridge Hist. I, s. 196 vedevami Windisch 206; Mhvaggo 1 (ruvel, Baranasi, Rajgir, ravasli) 220: Buda'nn ilk ortaya k tasvir edilmektedir. Rodolff sprachdenkmaeler s. 168; gen Budann memleketini benzer; terk edii. Chavannes'deki 74 numaral masalda buna Windisch'ns. 188 de belirtii 1, 59 sayl Ctaka'nn giri ksm 4) 5) 6) 7) 8) Foucher s. 266 ve devam = Winternitz l, 254. Jonhston II, XLVII. Sayfa ve devam. Windisch'in 210 ve devam ile karlatrnz. Senart'n ileri sr d gne mitolojisi dncesi buna aykr der Windich, s. 177'de Senarf'a kardr. Rtnys Davids, Buddhis mus, Reclam s. 191 ve devam. Waldschmidt (2) 1; Bharhut Sanchi; Foucher s. 285. Buda da ha nceki yaamlarnda Dipankara vb. adlar altnda yaam tr. Vishnuit dininde Tanr Rama ve Krishna, domadan nce balk vb. avatra ad ile birtakm yaam dnemleri geirmiler dir. Buda'nn yaam hakknda meydana getirilmi ve gn mze kadar kalm olan metinlerde ve sanat eserleri ierisinde Buda'nn hakknda daha nceki genedoumlar, saysz ve eski Buda'lar elimizde bilgi yoktur. Yalnz Avidnakatha'dan nce

3)

158

ki eski tir

Ctakalar zaman (Lder

ayr Die

tutmamz Buddhabilder

gerekir vor

bezekiikte Baezaeklik,

zerlerinde ele SBAW,

ok

Buda'larn

gsteren

birtakm

resimler

gemi abged

rckt in philologia India 1940) Gerek Buda'nn kendisi ve ge rekse ailesi Vishnuit metinlerde dzenlenen seere listeleri ie risine alnmtr. (Kirfel, Das Purana Pancalakshana (Leipzg 1927), hatta Vishnuitlein meydana metinlerde Buda Tanr Vinu'nun gsterilmektedir (Eisenschmiede) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) Eisenschmiede: Nryva, Anantaayana Doal olarak bu tr yar kurtarc yan sava tasavvuru Bu da'nn yaamnda yoktur. Ayn biimde Hz sa da Davud'un soyu ierisinde domutur. Yukarda, Fedakar Tanr tipi olarak tasvir edilen Barnda'ya bknz. Bu efsaneye ait kaynaklar iin benim Krshna adl eserime bkz. Waldschmidt (2) Bharhut ve Sanohi. Fouoher, s. 291. Rhys Davids, Buddhismus, Redam s. 191, dipnot ksmna bknz. Kaynaklar iin Krishna adl eserime bkz. uykuda bulunan bir annenin ryasna giren bir vuru vardr. Samar dityasamkshepa'da her konu Caynalarda da, hayvan tasav banda, ya D ye getirdikleri son dneme ait avatralanndan birisi olarak

Ayn zamanda destanlar ierisinde de bu Tanrlar bulunmaktadr.

ni kahramann her douunda bu hayvandan sz edilir. nceye, inanca gre hayvann ryada anneye grnmesi ni doacak ocuun talihli olacana iarettir. 17) Bu konudaki kaynaklar n ndien, iin Ata benim Orientali Hindistan'da XVIII) adl

amanizm makalem

(Schamanismus 18) 19) 20) 21) 22) 23) 24) 25)

le Hint Prehistuvar adl eserimde bulmak mmkn Foucher, s. 296: Rya anlatmna ait resimler. Foucher, s. 300; Waldschmidt. Kent etrafnda olarak ayrlmtr. Foucher, s. 308. Foucher, s. 305. Foucher s. 316. Aarne - Thompson s. 303 I: Kahramanla at ve kpei ayn za manda doarlar Bu sahne ne Waldschmidt ve ne de Foucher tarafndan aklanabilmitir. Beckh 37 mektedir. 26) Kern dipnot (13 de ve 4. dipnotta) ondan bu bahsetmekte; belirt ksmnda Lalitavistara'dan sahneyi meydana getirilen baheler, manastr yerleri

Foucher 314. Bu motif, derleme metin olan Suttanigta 37 de mevcuttur.

159

27) 29) 30)

Winternitz II, s. 75'te dipnot ksmnda bundan sz etmektedir Bu konuda geni bilgiyi Hint Prehistuvar adl eserimde bulabi

28) Krina adl eserime bkz. lirsiniz Fouche s. 322. Hind Prehistuvar adl eserimde, Hindularn ta tan yaplma heykellerinde gerekten yaadklarna inandklar n ortaya karmaya almaktaym. Bu inan ok eskiden, y ni megalit kltrnden ve hatta daha eski da kltrlerden bu itibaren sbilinmektedir. zetmektedir. 31) 32) 33) 34) Krishna oukluunda annesinden ya alar Waldschmidt (2) s. 3; Foucher s. 340. Wa (3) Budahacarta V. 4, ve devam. Yukarda belirttiimiz Ata Oirentala XVIIl'e bkz. Foucher, s. 328'de herhalde bu sahne kastedilmektedir. Buda soyu ierisinde yeenler aras evliliin mevcudiyetini ilk olarak Breloer ortaya att. (Eski Hint Tarihi) 35) 36) Fouche s. 334. zgr saylan kiiler arasnda geerli olan gelenee gre ok at ma yarmas dzenlemesi gerekirdi. Nitekim Rama da Canaka'nn mucizevi yayn gererek ok atamasayd sevgilisi Sita'ya kavuamyacakt. Beckh s. 42 ve devam ile karlatr nz. Fouche, s. 332 Buda'nn henz ocukken yapm olduu nemli iler arasnda daha o yata iken bir fili ldrm olduuda 37) 38) hikye edilmektedir. (Foucher s. 330; Waldschmdt (2) s. 64 ve devam). Foucher 337. Waldschmidt (2) 4'te bu mehur sahnenin Sanchi'de tasvir edilmi olduuna inanmaktadr; Foucher ise (348) bu sahne ile ancak Cava ve Nepal'de ele geen kalntlar arasnda karla acan ummaktadr. Windsch de (188) Oldenberg'e daya narak, bu sahnenin eski biiminin Anguttara Nikya'da var ol duunu ileri srmektedir. Bu sahne Dgha 13udalardan olan Vipassin'e ait olarak belirtilir. 39) Sta da 40) 41) adl bu arabaclarn zur dnemlerinde benim studien Textgeschichten des Nikya'da rol nceki hakkn (1936) Kathsa-rtsgara masallar inantan

oynadklar

Rmyana

adl eserimde geni bilgi vardr. Buddaarita III, s. 65 Buddhaarita III, s. 12 ve devam ksmndaki sahne ile bu ks m karlatrnz. Buradaki sahnede sokaktan geen gen Buda'ya, kadnlar gre Kldsa buray taklit akne gzlerle bakmaktadrlar. Baz kendi Raghuvama adl eserlerindeki suretiyle meydana getirmitir iddialara sahneyi, II,

etmek

(Winterntz

160

205'te gzel

Cowell'e kadnlardan

iaret zevk iin

etmektedir) bu tr

Ancak sk

Buda, sk

etrafn kadn

saran sev

almamaktadr. sahnelere

Genellikle

meyen Budaclk (Foucher s. 345). 42) 43) 44)

rastlanmaktadr.

Waldshmidt (2) 5: Bharhut - Sanchi Foucher s. 352 vd. s. 354 ve devam Oldenberg s. 122: Vimnavatthu ierisinde. Johnston, Yaodhar: Buddhaaritada Buddhacarita (II,) 32 bu karlatrmay Buda'y deerli halk bu takip lan Gawronski'ye iaret etmektedir. VIII, vd. btn etmek ister, (ayn eser VIII, 12 vd) ayn olay Ramayana desta nnda vardr.

45) 46) 47) 48)

Arabacs

ve

arkada, (2) ve

atnn

kuyruuna (s. 361)

yaparak

takip

eder.

Eski German adetlerinde de byle davran bulunmaktadr. Waldschmidt ncil'de Foucher'in gre gsterdikleri Ezechiel kabart (Hesemalarda bu sa kesmeye ait bir iaret yoktur. kaydedildiine peygamberlerden kiel) de salarn kemiti. Krishna tanr Vinu'nun bir sa telinden domu. 49) Foucher s. 366. 50) Foucher s. 374. 51) sa'da memleket Johannes memleket der Taeufer'le tpk hak bu biimde ve karlam Tanry ve ve gezerek zamann yolunu peygamberleri

eski Filistin peygamberleri gibi iin lleri yalnz bana dolamt. 52) 53) 54)

bulmak

Byk bir olaslkla Foucher s. 371 kastedilen sahne budur. Bu eski Hint kenti iin benim Eisenschmiede adl eserime bkz. Krshna'da bu kentin nemli bir rol oynadn gryoruz. Waldschmidt (reliefler) nl kitabnda ve bu Foucher tr bu konuda bir herhangi Buddha bir kabartma Mra adl gsteremiyorlar. Windsch, und

metinleri

araya toplamakta ve zer

lerinde incelemeler yapmaktadr. 55) Foucher s. 379. Buda'nn ileci yaam sonucu bir deri bir ke mik kalm bedeni iin yaplm tasvirler, sa'nn bu tr zayf ve straptan bir deri - bir kemik kalm tasvirleri Gotik tarzda da ha da abartlmtr. 56) 57) 58) Waldschmidt (2) 7; Foucher 382. s. Waldschmidt (2) 8; Sanchi; Foucher s. 382. Vogel gerek bu ve gerekse dier birok ylan efsaneleri hakknda almtr. Waldschmidt (2); Foucher s. 389. Oldenberg, Religion des Ve da s. 342 ve devam ksmnda, konan ot demetinden bahsetmektedir. 59) tanrlarn oturmalar iin yere

Bharhut'taki bir reliefte bu tr bir tatan taht tasviri mevcuttur.

l6l

60) 61) 62) 63) 64) 65) 66) 67) 68) 69)

Windisch 181 ; Senart da ayn dcededir. Windisch s. 184. Waldschmidt (2) 10: Sanchi. Foucher s. 400 vd. Windisch. Waldschmidt Foucher s. (2) 414 bundan Bu sz etmeden gemitir. Sani'den duruuna veridii 78 numaral resim bu sahneyi gstermesi mmkndr. tarzda (bhmisparanamudr) heykellerde sk sk rastlanr. Waldschimidt (2) 11; Foucher s. 402; Windisch 119; ilk olarak samyuttanikya'da. Acta Orientalia XVIH'e baknz. Waldschmidt (2) 10: Bharhut - Sanchi; Foucher s. 408 ve devam. Krishna da, Felsefi ve Tanrsal anlay kabiliyetini sava esna snda kazanmt. Windisch s. 35. vd. Lalitavistara ve Duvyavadana yine hayat nn sonuna doru (2) Mahaparinibbanasutta belki bu ylan ve tldana'da, ve Oldenbelki de bergs. 135.

70) 71)

Waldschmidt

12'de

(Mulinda)

Kliya kastedilmektedir. Mohencodaro harabelerinde yaplan kazlarda kaymak ta ve kumlu tatan yaplma anak mlek paralan kmtr. (Marshall, The Indus civilization l, s. 367 vb.) 72) 73) Byk bir olaslkla Waldschmidt'in (2) s. dur. Foucher s. 420 vd. Oldenberg s. 139: Sonradan bir araya toplanm bulunan srasnda ve karlat keilere ayak (Waldschmidt) Vinayapitaka, Maha-vagga. 74) 75) 76) 77) 78) 79) 80) Ganj nehrinin bir tarafndan br tarafna umu. Benares, vermi Tekerlek sembol: 440: ilk aydnlanma Waldschmidt (2) 16. Fouche 427: Triratna; Tanr iva'nn kutsal kentidir. Krishna o kenti atee st 15'te sz ettii bu Mahvagga. Udnalar o, yolculuu anlatmt. olarak

Waldschmidt (2) s. 17: Sanchi Roucher s. 443. Waldschmidt (2) 17 a: Sanchi Foucher s. 447. Waldschmidt (2) 18: Sanchi Foucher 445. Bunun yerine Waldschmidt (2) 19: Tanrlar Buda'y ederler. Tanr ndra Buda'y Rcgir civarnda ndraguh maara nnde ziyaret eder. Waldschmidt (2) 20: Sanchi Foucher s. 444. Waldschmidt (2) 21: de byk bir olaslkla sin olarak sz etmektedir. Waldschmidt (2) 23 Foucher 473'te. Waldschmidt (2) Foucher 459. Foucher 455'teke ziyaret adl

81) 82) 83) 84)

162

85) Waldschmidt 29: Bharhut; Foucher s. 483. 86) Waldschmidt (2) 30; Foucher s. 537. 87) Kuzey Sibirya trmanmaktadr. amanlar by yaparken bir merdiven zerine Orta Hindistan yerli haklarndan Baigalarda

da by yapacak bir rahibin bir merdiven kullandn grmek teyiz. Bu merdivenle Mslmanlarn mimberi arasnda herhan gi bir ilikinin mevcut olduu dnlebilir. 88) 89) Foucher s. 540 vd. Oldenberg 179. Johnston, Budaarita yazd giri blmnde II, byle bir ta nm kullanyor. Bu eski bir Hint Motifi olan "Drt Ynn Fethi" hakknda benim l eserime bkz. 90) Bu konuda studien bilgi zur textgescihchte des Rmayana der ad

geni

Jacob

Stzungsberichten

Berliner

Akademia ierisinde Buddha ve Mahavira ksmnda. 91) Waldschmidt (2) 31: Bharhut. 92) Waldschmidt (2) 32'de bunu kastetmi olmas mmkndr. 93) 94) 95) Foucher 486; Oldenberg 221. Windisch 35. Kiinin sznde durmas Hindlarca Rma'nn meziyetlerin banda gelir. olduu zellikle byk kahraman iin ok nemli kabul edilir. 96) 97) Foucher 555 vd. Buda genellikle lm yatanda ba sol tarafa yatk olarak tas vir edilir. Tanr Vinu ise her zaman, denizde yatan bir ylandan ibaret olan yatanda yatm olarak gsterilir. Benim bildiime gre iva ve ndra gibi Tanrlar yatm olarak tasvir edilmezler. Ancak Tanr iva'nn bir tasvirini bundan ayr tutmak gerekir. Bu tasvir de l olarak yere yatm ve kars Uma onun cesedi banda dans etmektedir. Bu tasvirin n Asya Attis ile ilgili ol mas ve ta devrine ait bir kltrden gelmesi sz konusudur. Budaclkla Vinuizm arasnda tekerlek sembol ve ayak izleri ortak motiflerdendir. olarak olmutur. 98) Gaya kenti bu ikidir iinde merkez kent meziyetlerinden

Waldschmidt (2) 33-4 Foucher s. 574: lleri yakma adeti s. 584 vd. kutsal kalntlara ibadet. Kutsal kalntlara ibadet et mek Hristiyanlkta da vardr. Bunun aslnn ilecilik gibi n Asya'dan gelmi olmas mmkndr.

BLGELK
1) Ozanlarn gr hali geirdikleri hakknda Literaturzeitung 1929'da kan makaleme baknz. benim Orientalische

163

2) 3) 4) 5) 6)

Beckh 59, Latitavistra'ya dayanarak Wa!dschmidt Buddhacarita XIV Nidnakth 2. sonlara doru. Mdnak'da No 21 olarak geer. Rati'nin bu hatrlay hakknda Krishna adl eserime baknz. Buddhacarita XIV, 11 ve devam.

s.

165

Uigurica II, Sura-naprabhsa XVII. Bu on iki halka zinciri Buda clar elinde birbirinden farkl iki skolastik anlam kazanmtr: De la Valle'e Poussn, La theorie des duuzes causes, Matsumoto 28. vd.

7) 8)

Gandharva

ad

verilir.

Ayn zamanda Gandharva yerlilerin ruhu

anlatmak iin kullandklar bir tanmdr. Samkhya Felsefe sistemi de buddhi-ahamkara ve manas tbir lerinden buna benzer biimde sz edilmi ve Vaieshika siste mi bu dnceye sadk kalmtr. 9) Brahmana'lar ve Upanad'lardaki ilkel ve kozmolojik spek lsyonlara dayanarak, Uddlaka runi, Chndogya upanshad'da sistematik bir biimde zerinde durmakta ve bu bunun la dr. 10) 11) 12) lkel kavimlerden Santal'larn kozmogonisinde lumbaa srtnda tad tasavvur edilmektedir. Bu, Kaushitaki-Upaniad ierisinde sistematik yeri, bir bir tarzda kap d da Smkhya metodunun ortaya kmasna neden olmakta

zenlenmi ve Samklya felsefe sistemi ierisine alnmtr. Buda'nn amac Batl dncelere, kalplam, doma dnceleri deitirmekti. btn gnlerini kurban trenlerine harcayan mcadeleye gelmiti. Uursuzluk getiren kr inanlar kknden koparp atmak is meteryalist bir dnceyle mistisizm arasnda bir yol

Brahmanlara kar birtakm adlara v.b. tiyordu. hareket 13)

Ancak o bunlar yaparken etmi deildi. Materyalizm'le

takip ediyordu. Buda'nn inandna gre, gerei idrak etmek aldanmay ve aldanmakta strab dourur. Ayn biimde Freud ve modern psikolojiye gre bilinaltna itilmi olaylarn bilince kmas bir takm straplarn, aclarn domasna neden olur. 14) 15) 16) Bu ikici (dualist) dnce eski amanizm'den gelmesi mm kndr. Eski Hind Tarihi. Maddecilerde dnyann ktln kabul etmiler ve elden geldiince dnyann zevklerinden yararlanmay tavsiye etmi lerdir. Yine eski Upanadlar'daki mistik dnceye sahip baz dnrlerinde yoruz. 17) Ayn biimde Rama da, alak bir kastta domu olduu halde olduka demokrat dnceli olduklarn gr

164

bir yogi olmak isteyen ambuka'y ldrmt. 18) Bunu Theragth'lar ierisinde grmek mmkndr. Ancak ortaada Hint mistikileri birer sanat sahibi olarak veyahut da bu evre ierisinde yaamaa balamlard. 19) Spengler, (Jntergang des Abendlandes adl eserde.

BUDACILIK VE ATMAN NANCI

1) 2) Dandekar 23 vd.: prna, civa, asu. Bedendeki duyu organlarnn birbirlerine stnlk yar yap tklarna ait olarak Upaniadlarda, keza Msr'da, eski bir Roma efsnesinde, Ortaa Avrupasnda vs. karlatmz hikayele rin asl buradan gelmektedir. Bugn bile Dasahra bayramnda ii let hesap defterini ve savalar silahn kutsar. Dandekar 41 vd. 48 vd. Batak 8, s. Batak 8 de bu tr ruha begu ad verilirdi. Hindular Pitr'leri tak dis ederler. Elwin 294. Dandekar s; 48'de onlar atharvaeda'dan belgelemektedir: prna, akshus, bala, aria, manas. 10) 11) 12) Ayn zamanda yaayan ruh. Atman'n ne olduunu yalnz bir yogi yaayarak bilir. Ama sz cklere dkemez, anlatamaz. Ayn btn biimde evrenin Anaxiemenes de, bir insann nefes almasnn, nefes almas demek olduunu izdeilerine dolay insann nefes al ve takmlarn tccar

3)

4)
5) 6) 7) 8) 9)

Bilimin de snflama ve ayrma ilemi buna benzemektedir.

(akirdlerine) retiyordu ve bundan mas, btn evrenin zn oluturuyordu. 13)

Bu, eski ve ilkel bir inann mistik bir dnceyle aklanma sndan baka bir ey deil: Bu eski inana gre oul babann yeniden domu olan biimi ve bu yzden onun maddi olarak devamndan ibarettir. Kii bunun farkna vardnda kendisini "ben"den kurtarr. Oldenberg 303. Pudgalavdin adndaki tarikata gre ise Buda, pudgala ad ile kiilerin gerek birer (Oldenberg 297). Bu ve tarikat izdeilerine dan elimize herhangi polemiklerinden, tayz. Anlalan ruha sahip olduklarn kabul etmektedir. tarikatn izdeileri, dier Budist mezhep oranla ok nemsiz kalmlar ve bunlar* bir yaz gememitir. Ancak tarikatlarn

14) 15) 16)

bu tarikatn varl hakknda haberdar almak Buda, bu konudaki dncelerini pek ak ola

165

rak ortaya koymamtr. Yalnz kulaktan kulaa aktarlan bu konudaki szlerinde yeteri kadar anlam akl olsayd onlarn ierisinde ruhun var olduuna dair bu bilgiye rastlamak mm kn olurdu. Bu konuda Beckh, Buda'nn bir ruhun var olduu na inandn kantlamaya almtr. 17) 18) Bu, Jacobi'nin, Die Gottesidee bei den Indern und ihre Bewe ise Fr das Dasein Gottes, Bonn, 1930 kitabndaki dncedir. Bu gerek yerli kavimlerin canl bir yaam gcne olan inan larndan gerekse eski Hintli'lerin meteriel bir nefese olan inan larnn devamndan baka bir ey deildir. 19) 20) 21) 22) 23) Bu, daha eski dnemlerdeki iitme ve grme duyularna kar lk gelir. Eskilerin kelimelerle konumalarna karlk. Eskiden bu dnce (manas) olarak kabul edilmekteydi Upaniadlardaki nefese karlk. Dandekar 38: nma - rpa = ad ve biim oldenberg 291: zihin ve beden. lkel amanlardaki ad'n da yaayan bir ruha sahip olduu hakkndaki dnceler iin benim Prehistuvar'ma ba knz. rnein idi. 24) Budaclarn dharma retisine dayanarak btn cisimleri snf lama ve ayrma konusunda eitli ve sistematik metodlar ze rinde en mkemmel Steherbatskoy uramt. 25) Watson tarafndan kurulmu olan modern (aruh) Amerikan reddetme Behavireti orizm Psikolojisi ile Budacln si birbirlerine ok benzemektedir. 26) 27) 28) 29) 30) 31) Oldenberg 206. Oldenberg 300: Janrdana. Oldenberg 267; ve yine Maitryupanshad VI 34'te Oldenberg 301, Milindapanha'dan. Oldenberg 298 yukarda karlatrmasna baknz. Oldenberg 299). deindiim, Yunan ve Hind metafizii benlii Nyayabhashya yazar Vatsyaya'nn dncesi byle

24)

NRVANA
1) Bu tr dnce biimlerinin Hint protahstuvarnda bulunmas gerekir. Ancak bunlarn yardm ile biz, Harappa kazlarnda el de edilen bir vazo zerindeki bir tasviri aklayabiliyoruz. An nual Bibliography ndian archeology 1942 de bu vazonun res mi vardr. Atimukti: Brhadaranyaka (Jpanshad III. B (Glgam desta

2)

166

nnda 3) 4) 5)

da

anlatlm

olan)

protohistorik

ebedi

hayat

derecesin

den de stn bir seviye idi. Deussen 1, 2, 1 15. Deussen I, 2, 308. Buda'nn amcazadesi nce ak olmu ve olan fakat gzel Nanda (sundarananda) ilk sonradan gittike oalan karlarnn

niyahet gelip geici zevkten ibaret olduunu renerek gge ykselmek iin almaa balam, ancak gkteki kadnlarn da faniliine akl erdirince mutlak bir kurtulua ermee ura m. Bunu mehur Budac air ve yazar Avagoa, sundaranandakvya adl eserinde iirsel bir anlatmla yazmtr. 6) Vaieshika sisteminde de "kurtulu" dncesini mutlak bir hissizlik olarak tanmlamlard. Yoga'nn aamalarnda da ilk dnemlerdeki azap verici almalardan sonra kendilerini hu zur ve sevin iinde hissederlerdi. 7) 8) 9) Agnostizm diyebiliriz. Asamskrtadhatu. Eskiden Hindistan'da, iinde hibir ey bulunmayan bolukla btn her taraf doldurmakta olan ether arasnda bir ayrm ya pamamlardr. 10) Steherbatskoy 27 not. 8. 11) 12) 13) Tathata Avagoa'nn (air olarak deil) bir filozof olarak kuland bir tanm. Bu, katoliklerin "unio mystica" tanmna benzer Brahman'lar tanrya inan, tanr sevgisi anlamlarnda olmak zere bhakti tabirini kullanmlard. Radhaknsna (1) Bhagavat Gita ile Mahayana ekolu arasnda bir ilikinin bulunduunu id dia etmektedir. 14) 15) 16) Suziki'nin 1 1 5 - 2 1 deki My ksmna baknz. tman veya Brahman ad ile (yalnz Buradaki Tanr anlamna gelen Brahma'y kartrmamak lzmdr) Brahman ile

Tanr manasna gelen vara (burada vara ile deva arasnda yine fark gzetmek gerekir.) nk ivara monoteist anlamn da tek bir Tanr demektir. Deva ise, Veda zamannda ve des tanlar devrindeki panteondan kalan, deiik tanrlara verilen addr. rnein ndra bu tr Tanrlardandr. Bunlar da dier can llar gibi yaamaktadr. lme mahkmdurlar. Ancak mrle ri ok uzundur. Bunlarn da kendilerine gre gkte bal bulun duklar yazglar ve felaket veya mutluluklar vardr.

17) 18)

Rama ve Krina'da olduu gibi: Avatra. Gelecein kalki'dir. (Benim Eisenschmiede adl eserime bknz.) Kern 88 vd. Koeppen , 514. Eneyel. of Rel, and stuga maddesine bkz.

mehdisi Ethies'de

167

19) 20)

Suziki 142 vd. 308 vd. Radhakrishna 1, 559; Obermiller83 vd. Grnwedel 112. Aa yukar Mahayana da buna benzer bir tanr tasavvuru ve bilgisi vard: Hiristiyanlkta da tanr, tpk Hind Atman' gibi mukaddes bir ruhtur, tpk bir Hind vara's gibi tanr-babadr, ve yine bir tanr olu inanc vardr; Buda bir insan biiminde dnya zerinde domutur ve gnn birinde yer yzne inecek insanlar kurtaracaktr. Bu, tanr kavramndaki nemli unsur zerinde Hristiyanln ilk gnlerinde byk tartmalar ve kavgalar olmutur. Bunun, Budaclk ve Brahman dinindeki mmkndr. bir mehdi leme (eknm selse = trinite) ile Nitekim ilecilik (asctisme) manastr inanc iin de ayn ihtimal vardr. ilgili olmas tekilat ve

168

BBLYOGRAFYA

Adme - Thompson: Batak: Beckh: Bhattacarya: Chauannes: Dandekar: Deussen: Dutoit:

The types of the folktale, Folklore Fellow Com munications No. 74, Helsinki 1928. Die Religion der Batak, Von J. Warneck, Gttin gen 1909. Buddha und seine Lehre, Sammlung Gschen, 2 Baende 1916, 1919. The Buddhist Pantheon, Pathak Commmorati on volume 1934, 80 v.d. Cing cent contes et apologues extrait du Tripitaka Chinois. 1 - IV, Paris 1910 - 34. Der vedische Mensch, Dissertation von Heidel berg, 1924. Allgemeine Geschichte der Philosophie, I - III. Jatakam I - VII, Mnchen 1908 - 21. De la Valle - Poussin, Le dogme et la philosop hie du Bouddhisme, 1930. Eisenschmiede und Daemonen in Indien Von W. Rben, Internationales Archiv fr Ethnographie, Supplementband XXXVII, Leiden 1939.

Elwin:

The Baigas, London 1939. Eski Hint Tarihi, W. Rben, Dil, Tarih ve Coraf ya Fakltesi yaynlarndan, Ankara 1944

Foucher: Gabain 1930:

L'art qrco - bouddhiques du Gandhra, Paris 1905. Uigurische Studien von W. Bang und A. v. Caba-

169

in. 1) Das Sndenbekenntnis aus dem Suvarnaprabhasa. Ungarische Jahrbcher X, 1930, Heft 3, Berlin - Leipzig 1930, 193 - 210 s.

Gabain 1935:

Die (Jigurische bersetzung der Biographie des Hiuen Tsang I. Bruchstcke des 5. Kapitels. SBAW 1935 VII, 1 - 32 (151 - 180). Buddhistische Mysterien, Stuttgart 1940. Buddhism, the religion of reason, Leipzig 1924. The doctrine of the Buddha. Mythologie du Buddhisme, Leipzig 190JJ: Glaubensgeschichte der Indogermanen I, Stutt gart 1937. Dil, Tarih ve Corafya Fakltesi Dergisi I, 3. 1943. Hind ptidailerinin ve Hindlarn eya katalogu, Dil, Tarih ve Corafya Fakltesi, Ankara 1942

Glasenapp: Grimm: Grnwedei: Hauer: Hind'de ky ve ehir:

Hopkins: Indoloji aratrmalar: Jacobi:

Epic mythology, Strassburg 1915. W. Ruben, Dil, Tarih ve Corafya Fakltesi ya ynlarndan, stanbul 1941. Buddha und Mahavra, SBAW 1930. Die Entwicklung der Gottesidee bei den Indern, Bon, 1923.

Kern: Kirfel: Koeppen: Krina: Le Coq: Luders 1914:

Manuel of Indian Buddhism, Strassburg 1896. Kosmographie der Inder, Bonn 1929. Die Religion des Buddha und ihre Entstehung, 2 cild Berlin 1906. W. Ruben, stanbuler Schriften 1944. Bilderatlas zur Kunst - und Kulturgeschichte Mit telasiens. Berlin 925. ber die literarischen Funde von Ostturkistan, SBAW 1914 VI. 1 - 21 (85 - 105). 1922 (imdi Philologica adl eser ierisindedir.) lndica, Leipzig 1941,

Meinhard: Matsumoto: Obermilter: Ouz Han: Oldenberg: Pelliot:

Beitraege zum ivaismus aus den Puranen, Bon ner Dissertation. Die Prajnpramit - Literatur. Stuttgart 1932. Abhisamaylankra. Bibi.. Buddh. XXIII. 1929. Rahmeti: Die Legende des Ouz Khan, SBAW Berlin 1932. Buddha, Stuttgart - Berlin 1920. La version ouigoure de I'histoire des Princes Kalynamkara et Ppamkara. T'oung Pao XV, 1914. Leben und Lehre des Buddha, Leipzig 1910.

Pischel:

170

Rahmeti: Radhakrishna: Radloff: Rhys Davids: Schayer: Schweizer: Schwenlner: Stcherbatskou:

Zur Heilkunde der (Jiguren, SBAW Berlin 1930 XXII, 1932 XXIV.

ndian philosophy, 2 cild, London 1929/31. Uigurische Sparachdenkmaeler, Leipzig 1928. Buddhismus (Reclam). Sakya, the man. London 1931. Prasannapad, Krakau 1931. Weltanschauung der indischen Denker, Mnc hen 1935. Tocharisch Berlin - Leipzig 1934. The central conception of Buddhism. London 1923. Buddhist Nirvana, Leningrad 1927. Studies in the Lankvatra, London 1930. Ungarische

Suzuki: Thomsen: Tisastvustik:

Aus Ostturkistans Vergangenheit. Jahrbcher V, 1925, 1 - 24.

Radloff - Stael Holstein tarafndan bibliotheca Buddihca XII, 1910, Petersburg, iinde yaynlan mtr. 1 - III. F. W. K. Mller, APAW Berlin 1908, 1911, 1922. die 25 Geschichten des Totengeistes (Vetlapanavimati), FFC 131, Helsinki 1944. Hindu serpent lore, London 1926. (1): Buddhistische Kunst inIndien, Berlin 1932. (2): Gandhra, Kutscha, Turfan. Leipzig (tarih yok, 1925). (3): Die Legende vom Leben des Buddha, Berlin 1929.

Uigurica: Vet.: Vogel: Waldschmidt:

Windisch:

Buddhas Geburt, Abhandlungen der Saechsischen Gesellschaft der Wissenschaften XXVI, 1908. Indische Literaturgeschichte, II. cilt Almanca. Bilhassa bu eserin, Budaclarn ve Caynistlerin metinlerini konu eden ksm, Leipzig 191. Ayn eserin ngilizceye olan evirisi ierisinde ise (2) Mahyana. Budizm bahsi ve yine bu eserde ad geen, Bertholet'in religionsgeschichtliches Lesebuch (No. 15 Tbinggen 1930) adl eseri.

Winternitz:

Zimmer:

Karman-Mnchen 1925.

171