WYWIAD Z SARĄ WATERS SPECJALNIE DLA REPLIKI: BOŻENA UMIŃSKA

dwumiesięcznik społeczno - kulturalny

 Tekst: Ewa Tomaszewicz
wstępniak

Spis treści

03 R A P O R T 14 E D U K A C J A 21 K U L T U R A
Divy Bez wiedzy ani rusz „Niewinne igraszki“
08 W Y W I A D 15 M A R K E T Anioły w Warszawie w lutym
S. Waters: Jestem zawodową lesbijką Nie jesteśmy sami Szafa jest na ubranie
10 K R A J 9 laureatów TELG Media Awards Pod osłoną nocy
Gejbomber w kraju nad Wisłą Zakupy przeciw homofobii Złodziejka
Ludzie Dużego Formatu qFinanse i GayPower Coming out laureata Paszportu „Polityki“
Równe prawa do miłości Odpowiedzialność podatkowa za Love sick – Niebezpieczne związki
11 Ś W I A T partnera/kę Barykady
Homomałżeństwa na świecie 17 F E L I E T O N Przeciwdziałanie dyskryminacji
ILGA-Europe uznana przez ONZ Cudze ganimy swego nie znamy z powodu orientacji seksualnej w
Jednak Strasburg 18 K U L T U R A świetle prawa polskiego oraz stan-
12 S P O Ł E C Z E Ń S T W O Geje i lesbijki sprzed lat dardów europejskich
Zmierzch clubbingu Flaga na maszt! Irek jest nasz! Córka botanika

Syndrom oblężonej twierdzy

Dla tych, któ-
rym na polskim
rynku brakuje
dobrej literatu-
ry o lesbijkach i
dla (choć nie
tylko) lesbijek –
czyli również
dla niżej podpi-
sanej – rok
2007 zaczął się
nadzwyczaj mi-
ło. Na początku
stycznia do naszego pięknego kraju nad Wisłą
zawitała Sarah Waters, by promować swoją
nową powieść „Pod osłoną nocy“. W tym sa-
mym czasie ukazała się też długo oczekiwana
książka Anny Laszuk „Dziewczyny, wyjdźcie z
szafy!“. Nie obyło się bez spotkań z autorkami
– i to jakich! Cafe Kulturalna przy Teatrze Dra-
matycznym, gdzie mieliśmy okazję spotkać się z
Sarą Waters, dosłownie pękała w szwach.
Również kawiarnia w warszawskim Trafficu
dawno nie widziała tylu osób na promocji
książki, ile się tam zjawiło na spotkaniu z Anną
Laszuk. I nie słyszała tak gorącej dyskusji.
Można by więc powiedzieć, że to takie optymis-
tyczne, że tyle osób, że dobre książki, że wspania-
łe autorki, gdyby nie dwa drobne incydenty pod-
czas spotkania w Trafficu. Podczas dyskusji, która
dość szybko zeszła z książki na tematy niekoniecz-
nie z nią związane, z sali padły dwa pytania (za-
dane przez dwóch mężczyzn): „Dlaczego utożsa-
miamy homofobię z polskością?“ oraz „Czy homo-
fobia jest rzeczywiście taka dolegliwa?“. I obaj py-
tający zostali przez salę niemal zakrzyczani. Po-
wód? Bo nie na temat. Bo ja wiem, o co panu
chodzi, ale nie o tym tu przecież mówimy. Bo ja
panu powiem, o co panu chodzi, i dlaczego takie
pytania są nie na miejscu. Może i nie są, ale prob-
lem w tym, że nie były to pytania wrogie, lecz
zadane zwyczajnie z ciekawości. I jak w końcu,
kiedy już wszyscy sobie pokrzyczeli, ta ciekawość
została zaspokojona, obaj panowie powiedzieli
„ok, teraz rozumiem“. Skąd więc taka reakcja sali?
A bo – jak kilka minut później stwierdziła jedna z
uczestniczek spotkania – teraz jest gorzej niż kie-
dyś. Jesteśmy zaszczuci, obrażani na każdym
kroku. Czyli, dedukuję, chwilę wcześniej wystąpił
u nas syndrom oblężonej twierdzy. Bo ten
mężczyzna (homofob pewnie!) na pewno chciał
nas znieważyć. Bo przecież nie może być tak
zwyczajnie, przyjaźnie ciekawy.
Na szczęście chwilę później posypały się głosy z
sali, że przecież wcale gorzej nie jest. Bo inaczej
chociażby nie byłoby tego spotkania. I my – wasi
replikanci – tym numerem naszego pisma do tych
głosów się bez wahania dołączamy. Bo czy
naprawdę jest tak źle, skoro możemy pisać, że
największe polskie media zostały przez was
nagrodzone jako przyjazne lesbijkom i gejom? I o
motywach gejowskich i lesbijskich w piosenkach
naprawdę znakomitych polskich artystów? Skoro
znaleźliśmy tyle div, które podziwiamy, ale które
w większości swoją otwartością i wspieraniem
nas na ten podziw więcej niż zasłużyły? I skoro
„Replika“ na równi z mainstreamowymi mediami
dostaje swoje pół godziny z Sarą Waters, bo choć
jest małym pismem, to jednak – wg organiza-
torów pobytu pisarki w Polsce – ważnym?
Jasne, może być lepiej. W końcu obecność w
życiu kulturalnym czy w mediach nie zastąpi
nam związków partnerskich, nie jest lekarst-
wem na wszystkie nasze bolączki. Ale – do-
ceńmy to, co nam się udało osiągnąć. Jeszcze
kilkanaście lat temu istnieliśmy w dyskursie
publicznym jako co najwyżej dziwactwo lub
problem medyczny. Teraz nie ma dnia, byśmy
się w nim nie pojawiali, i choć niewątpliwie
spotykamy się z ogromną agresją, to z drugiej
strony – są całe rzesze ludzi, na których po
prostu możemy liczyć.
A jeżeli naprawdę chcemy zmian w prawie,
ustawodawstwie, to zamiast narzekać, jak to
nam źle, walczmy o nie. Działajmy. Albo cho-
ciaż wspierajmy dobrym słowem, radą, podpi-
sem pod listem protestacyjnym czy jednym
procentem z naszych podatków tych, którzy
działają na naszą rzecz. W końcu oddając ten
jeden procent na chociażby KPH, nic nie traci-
my. A przynajmniej nikt nam nie może zarzu-
cić, że siedzimy z założonymi rękami i czeka-
my, aż świat zmieni się bez nas.
Wydawca: Stowarzyszenie Kampania Przeciw Homofobii,
ul. Żelazna 68, Warszawa, tel.: 022 423 64 38
gazeta@kampania.org.pl
Redaktorka naczelna: Ewa Tomaszewicz
Zastępca redaktorki naczelnej: Mariusz Kurc
Stała współpraca: Agnieszka Szpak, Robert Biedroń, Anna
Stachelska, Krzysztof Śmiszek, Radek Oliwa, Krzysztof Tomasik,
Ewa Ślusarczyk, Michał Hucał, Małgorzata Rawińska
Marketing: QM Orzoł, office@qmarketing.pl
Fotoedytor: Oiko Petersen
Skład: Agnieszka Kraska
Redakcja nie zwraca tekstów niezamówionych oraz zastrzega sobie
prawo do ich redagowania i skracania. Przedruki po uzyskaniu
pisemnej zgody wydawcy.
Zdjęcie na okładce: Marcin Kokowski

2
 raport
Tekst: Mariusz Kurc Współpraca: Krzysztof Tomasik
Anna Stachelska
W gejowskiej komedii romantycznej „Eating Out“ chłopak oświadcza
swojej dziewczynie, że jest gejem.
– Ale tylko troszeczkę. To chyba tylko taka faza – dodaje.
– Tak? – mówi podejrzliwie dziewczyna – Wymień single Madonny z
płyty „Like a prayer“.
Chłopak wyraźnie zadowolony zaczyna:
– „Express yourself“, „Cherish“, „Oh, Father“…
– A „Vogue“? – dziewczyna ma nadzieję, że zapomniał o tak ważnym singlu.
– Och, mylisz się – krzywi się chłopak – „Vogue“ jest
przecież z soundtracku do „Dicka Tracy“!
– To nie żadna faza! Jesteś 100-procentowym gejem!
Oczywiście, takie testy mogą być zawodne. gać. Była kociakiem, który śpiewając „Happy
Mój chłopak jest gejem, a ma wszystkie single Birthday, Mr. President“, sam stanowił urodzi-
Madonny w nosie. Ale... uwielbia serial „Ab- nowy prezent dla prezydenta USA. Madonna
solutely Fabulous“ i Meryl Streep w filmie może odegrać Marylin (jak w „Material Girl“),
„Diabeł ubiera się u Prady“. Coś więc jednak ale na serio prezydentowi – szczególnie obec-
jest chyba na rzeczy. Pewne gwiazdy są przez nemu – mogłaby co najwyżej rzucić „Fuck off,
wielu gejów szczególnie lubiane, a niektóre z
nich wręcz otaczane swoistym kultem. Udawanie jest immanentną cechą
div, tak jak jest wciąż immanentną
Madonna cechą gejów, którzy nie są w stanie
otwarcie wyrażać swej tożsamości, a
Współczesną królową gejów jest Madonna, często wręcz prowadzą z nią walkę.
która ze wspaniałą przesadą odgrywa kobie-
cość w dziesiątkach jej wersji. Jej image jest
jak najdalszy od kobiety – puchu marnego – Mr. President“. Nigdy zresztą nie wahała się
istoty zwiewnej i słabej, którą mężczyzna publicznie używać wulgaryzmów, a po przer-
mógłby się zaopiekować i... posiąść. To gejów wie w czasie jednego z koncertów wróciła na
zdecydowanie nie kręci. Madonna nie scenę ze słowami: „Sorry, musiałam się odlać,
spuszcza wstydliwie wzroku, szepcząc frazesy ale jak leję, to też wyrażam się artystycznie!“.
do ucha heteryka, które sugerują: „bierz Madonna może odgrywać dziewicę („Like a
mnie“. Madonna przybiera seksowną pozę i Virgin“), rezolutną zagubioną nastolatkę
śpiewa – jak podczas rozdania Oscarów w („Papa Don’t Preach“), dominę z klubu s/m
1991 r. – „sooner or later you’re gonna be („Erotica“), matkę narodu („Evita“) czy
mine“ („wcześniej czy później będziesz mój“). punkówę („Candy Perfume Girl“), ale w każdej
To ona rozdaje karty, ona rządzi i ona bierze z tych ról widać szwy - to wciąż ta sama
mężczyzn (lub kobiety), gdy ma na to ochotę. Madonna. Madonna, która gra. Udawanie
Marylin Monroe działała odwrotnie i dlatego jest immanentną cechą div, tak jak jest wciąż
nigdy nie miała statusu gejowskiej divy, za to immanentną cechą gejów, którzy nie są w
jest chętnie naśladowana przez tranwestytów stanie otwarcie wyrażać swej tożsamości, a
i drag queens. Marilyn puszczała oko (czy często wręcz prowadzą z nią walkę. Wbrew
raczej mrużyła oczy) do facetów hetero i powszechnemu przekonaniu, że utrzyma się
czekała na ruch z ich strony. Chciała im ule- na firmamencie sezon lub góra dwa, bo publi-
Divy
Kolaż: Oiko Petersen
ce znudzą się szybko jej tanie skandale – Ma-
donna trwa na szczycie niezmordowanie od
wydania pierwszej płyty w 1983 r. W wojnie
„świat kontra Madonna“ górą jest wciąż Ma-
donna. Jak mogłaby nie być inspiracją dla ge-
jów, którzy również każdego dnia muszą sta-
wić czoła całemu światu i walczyć o swoje z
nieprzyjaznym otoczeniem?
Madonna bywa też kiczowata do bólu i dosko-
nała w swej niedoskonałości. Czyż nie są to
cechy drag queens?
Cher
A propos! Nie od parady będzie tu przypom-
nieć, jak Cher – wielka gejowska diva –
wspomniała drag queens na swojej pożegnal-
nej trasie koncertowej: „Dlaczego muszę mieć
inny strój do każdej piosenki? No, przecież
gdybym spróbowała się raz nie przebrać,
wszystkie drag queens rozdzwoniłyby się z
newsem: ,Cher się skończyła!’“. Geje uwielbia-
ją Cher również za to, że w swej sztuczności
połączonej z wielką autoironią jest bardzo au-
tentyczna. Zupełnie jak Agrado – bohaterka
„Wszystko o mojej matce“ Almodovara (geja,
który stworzył taką galerię gejowskich div w
swych filmach, że należałoby mu poświęcić
osobny artykuł), która opowiada, jakie części
ciała i za ile sobie poprawiła. Na koniec zaś
dodaje: „Jesteśmy tym bardziej autentyczni, im
3
 bardziej dążymy do własnego idealnego
wyobrażenia o nas samych“. Cher – jak to ge-
jowska diva – przeciąga strunę jeszcze dalej:
wychodzi w obcisłym stroju na scenę, prezen-
tuje z każdej strony swą doskonałą figurę (59
lat, niezliczone operacje plastyczne) i z prze-
biegłym uśmieszkiem cedzi: „Niezłą mam
Dlaczego muszę mieć inny strój
do każdej piosenki? No, przecież
gdybym spróbowała się raz nie
przebrać, wszystkie drag queens
rozdzwoniłyby się z newsem:
„Cher się skończyła!“.
wciąż figurę, co? To wszystko geny, moi ko-
chani, to wszystko geny“. Gdy Cher śpiewa „If
I could turn back time“ („Gdybym mogła cof-
nąć czas“), wielu gejów – łącznie z niżej pod-
pisanym – wspomina swe młode lata, gdy
człowiek ze zgrozą myślał o swoim pedalstwie,
zamiast podrywać chłopaków na potęgę. W
klipie do tej piosenki Cher pojawia się w towa-
rzystwie kilkudziesięciu przystojnych, napalo-
nych marynarzy – a więc sami wiecie, o co
chodzi… Kariera Cher to ciągła jazda po ban-
dzie – od upadku do wzlotu, to – jak mówi sa-
ma zainteresowana – „parę lat bycia ,super
cool’ a potem parę bycia ,super uncool’“ – i
tak od 1965 roku.
Tina Turner
Na początku lat 80. jak feniks z popiołów od-
rodziła się po latach scenicznego niebytu Tina
Turner. I dopiero wtedy stała się divą gejows-
ką, bo też diva powinna mieć przeszłość, a co
za tym idzie – swoje lata. Młode piosenkarki
mogą być bardzo lubiane, ale do div im dale-
ko, są najwyżej koleżankami (to status choćby
Kylie Minogue). Sama Tina przyznaje otwar-
cie, że burza włosów, sukienki mini, szpilki,
wściekle czerwone usta i paznokcie to tylko
atrybuty sceniczne. Tina gra Tinę, jej fani
dobrze o tym wiedzą i kochają ją za to. Ale
chyba jeszcze bardziej pociągający dla wielu
gejów jest u Tiny wizerunek „survivor“ – ko-
goś, kto przetrwał wiele życiowych zakrętów,
a wciąż powala energią i dynamizmem (to nie
przypadek, że jednym z hymnów gejowskich
jest piosenka „I will survive“ w wykonaniu
Glorii Gaynor). Gej niejedno musi znieść ze
strony homofobicznego otoczenia, zanim doj-
rzeje do bycia sobą. Tina przetrwała kilkanaś-
cie lat pełnego przemocy związku z mężem –
mentorem – i po wielu chudych latach rozk-
witła po czterdziestce. Nie dała za wygraną i
wygrała. Retoryczne pytanie tej kobiety „po
przejściach“: „Co miłość ma z tym wspól-
nego?“ („What’s Love Got to do with it?“)
musi wiele mówić bywalcom gejowskich saun
czy darkroomów.
4
Marianne, Kate, Cyndi
Zupełnie innym typem gejowskiej divy jest
Marianne Faithfull, która na swoim koncie ma
m.in. 25 lat uzależnienia alkoholowo-
-narkotykowego (włącznie z 3 latami życia
dosłownie na ulicach londyńskiego Soho).
Marianne wyszła z doła poharatana w
przenośni i dosłownie – w którymś z narko-
tykowych zwidów zobaczyła robaki pełzające
pod skórą jej twarzy i pocięła się, by je
wydostać. Ale dziś mówi, że niczego nie
żałuje („Nie, niczego nie żałuję“ – śpiewała
francuska gejowska diva – Edith Piaf) i od 16
lat przeżywa artystyczny boom. Jej głos
znacznie się obniżył i zmatowiał, a piosenki
nabrały dramatycznej ekspresji. Koncerty
Marianne są przeciwieństwem perfekcyjnych
widowisk Madonny. Marianne nie zadaje
sobie trudu, by zapamiętać kolejność piose-
nek, i tego nie ukrywa. Po skończonym nu-
merze spokojnie zapala papierosa, zakłada
okulary, podchodzi do kartki i zerka na tytuł
następnej piosenki. W niektórych przypad-
kach w ogóle nie zna tekstu i śpiewa z kartki.
Niewiele ponad rok temu wystąpiła w war-
szawskiej Sali Kongresowej (mój kolega szep-
nął przed samym występem: „gdyby teraz
spadła bomba na Kongresową, Kaczyński
miałby z głowy gejów w Warszawie“). Ktoś z
sali krzyknął tytuł swej ulubionej piosenki.
Marianne odparła: „Dobrze, dobrze, zaśpie-
wam to, nie martw się“, po czym siedząca w
niej diva pokonała grzeczną piosenkarkę: „A
zresztą zaśpiewam to, co będę chciała. W
końcu kurwa to jest MÓJ show, nie?“. Na
drugim biegunie boskości jest lubiana przez
bardzo wielu gejów (i niejedną lesbijkę) Kate
Bush, której taki tekst nigdy nie przeszedłby
przez gardło – choćby dlatego, że Kate w
ogólnie nie koncertuje. Divą jest też – dziś
nieco zapomniana – Cyndi Lauper, która w
tęczowych strojach i fryzurach śpiewała o
tym, że dziewczyny chcą po prostu się
zabawić („Girls just wanna have fun“) oraz o
prawdziwych kolorach („True colors“):
Widzę twoje prawdziwe kolory
I za to cię kocham
Więc nie bój się pokazać im
Swoich prawdziwych kolorów
Prawdziwe kolory są piękne
Jak tęcza
Divy kina
Gejowskie divy nie zamieszkują tylko estrady –
występują również licznie w kinie. Najwięcej
jest ich oczywiście w Stanach Zjednoczonych,
choć nie wszystkie zdobyły popularność także
w Polsce. Mało znane są choćby Betty Midler
czy gwiazda lat 30. – Mae West, która tak
bardzo „grała“ kobietę, że niektórzy brali ją za
mężczyznę. W swoim ostatnim filmie „Sekstet“
85-letnia Mae gra seksbombę, na widok której
wszyscy mdleją. W każdej scenie prezentuje
nową suknię i nową złotą myśl. Swojego byłe-
go męża wita słowami: „Czy masz rewolwer w
kieszeni, czy tak cieszysz się na mój widok?“.
Liza Minnelli też jest ikoną gejów – szcze-
gólnie jako dekadencka królowa berlińskiego
kabaretu w klasyku Boba Fosse’a. Jej matka –
Judy Garland, czyli niezapomniana Dorothy z
Wyszłabym za mąż, gdybym znalazła
faceta, który miałby 15 mln USD,
zapisał mi połowę i zagwarantował,
że umrze w ciągu roku.
„Czarnoksiężnika z Oz“ – to wręcz ar-
chetypiczna diva. W USA przez wiele lat oś-
wiadczenie „I am a friend of Dorothy“ funkcjo-
nowało jako bezpieczny odpowiednik „I am
gay“ – wielu gejów rozpoznawało się właśnie
w ten sposób.
Susan Sarandon w „Białym pałacu“ gra 44-let-
nią kelnerkę, która wykorzystuje chwile (alko-
holowego) zapomnienia superprzystojnego
młodego yuppie. Robi mu laskę tak, jak nigdy
nie była w stanie żona. I jak tu nie utożsamiać
się z Susan? Tym bardziej że w o rok później-
szej „Telmie i Luizie“ wypowiada wojnę
wszystkim heterykom i związanej z nimi opre-
sji. Kończy wprawdzie martwa, ale wolna!
Gdy w „Niebezpiecznych związkach“ markiza
de Merteuil (czyli Glenn Close) na ultimatum
hrabiego de Valmont (John Malkovich): „albo
Gdy Michelle Pfeiffer
jako Kobieta-Kotka mówi „miau“,
a budynek za nią eksploduje,
geje mają swoje pięć sekund.
mi się oddasz, albo wojna między nami!“, od-
powiada spokojnie i z tajemniczym uśmie-
chem: „w porządku“, po czym dodaje
lodowato „wojna!“, to – znów – daje dowód,
że diva nie ulega. Diva może przegrać i skoń-
czyć tragicznie, ale nie może zostać po-
konana. Jak Marle ne Dietrich w swoim
prawdziwym życiu. Gdy już nie była w stanie
występować, zamknęła się w swoim paryskim
apartamencie i nie wyszła z niego przez ostat-
nie czternaście lat życia. W tym czasie
Maximilian Schell nakręcił o niej dokument.
Udzieliła mu wywiadu, ale nie wystąpiła
przed kamerą. Pokazanie zniszczonej starością
i chorobami twarzy byłoby porażką. Marlene
w końcu przegrała i z czasem, i ze śmiercią,
ale my możemy ją oglądać tylko w jej boskim
wydaniu – w perfekcyjnej sukni, nonsza-
lancko podającą kolejne piosenki. Jako diva
więc – wygrała.
Wspaniałą gejowską divą była również Bette
Davis, która wg jej własnych słów specjalizo-
wała się w rolach dziwek. „Wyszłabym za mąż,
gdybym znalazła faceta, który miałby 15 mln
USD, zapisał mi połowę i zagwarantował, że
umrze w ciągu roku“. Davis zagrała m.in. upa-
dającą gwiazdę teatru we „Wszystko o Ewie“.
Jej okrutny pojedynek z Joan Crawford w filmie
„Co się zdarzyło Baby Jane?“ powinien obejrzeć
każdy, kto posiada „gejowską“ wrażliwość
(pleć czy orientacja seksualna - nieważne).
Francuska aktorka Fanny Ardant jest 100-pro-
centową divą specjalizującą się w odgrywaniu
kobiet namiętnych, często niemoralnych i z ry-
sem tragicznym. W filmie „Libertyn“ gra pod-
stępną malarkę, której nago pozuje piękny
Vincent Perez. Można jej tego zazdrościć i
można ją… podziwiać, że w takiej sytuacji za-
chowuje pokerową twarz.
Nawet w tak – wydawałoby się – heteryckim
przedsięwzięciu jak „Powrót Batmana“ jest
miejsce na divę: gdy Michelle Pfeiffer jako Ko-
bieta-Kotka mówi „miau“, a budynek za nią
eksploduje, geje mają swoje pięć sekund. Przy
okazji: poprzedniczka Michelle w roli Catwo-
man – Eartha Kitt (jej miauczenie było równie
sexy) jest jednocześnie wykonawczynią takich
hymnów gejowskich jak „I love men“ i „Where
is my man?“.
We Francji div dostatek
We francuskim kinie i francuskiej piosence
w ogóle div nie brakuje. Oprócz wspomnia-
nych już Edith Piaf, Fanny Ardant oraz Cat -
herine Deneuve , o której za chwilę, wska-
zać należy boską Dalidę , wykonawczynię
tysiąca piosenek (m.in. „Paroles, paroles“ i
„Gigi D’Amoroso“ oraz „Pour ne pas vivre
seul“, w której śpiewała o chłopcu, który
zakochuje się w chłopcu), a której trzej ko-
lejni partnerzy życiowi popełnili samobój-
stwo. W 1987 roku 54-letnia Dalida poszła
w ślad za mężczyznami swego życia. Aman -
dę Lear uwielbiamy za jej głęboki, niski głos
(ostatnio powróciła dzięki reklamie, w któ-
rej śpiewa „Give a little hmmm to me…“),
a C h a r l o t t e R a m p l i n g za perwersyjnego
„Nocnego portiera“ Liliany Cavani oraz du-
żo młodsze filmy „Basen“, „Pod piaskiem“
czy „Na południe“, w którym używa znacz-
nie młodszych od siebie chłopców. Współ-
czesne śpiewające francuskie divy to przede
wszystkim Patricia Kaas i Zazie . Divą nigdy
nie była natomiast Brigitte Bardot. I wcale
nie dlatego, że dziś wygląda ostentacyjnie
staro. BB funkcjonowała na podobnych za-
sadach, co MM: była ucieleśnieniem snów
facetów hetero.
5
 Divy gejowskie i lesbijskie
Stosując prostacką analogię, należałoby podej-
rzewać, że wśród lesbijek istnieje kult męż-
czyzn, którzy odgrywają męskość. Tymczasem
nic z tego. Lesbijskie serca wcale nie biją moc-
Na pytanie swej filmowej siostry:
„Dlaczego mnie nic w życiu
się nie udało, a Tobie wszystko?“,
Deneuve rzuca jej prosto w oczy:
„Bo ja jestem piękna i bogata,
a ty jesteś brzydka i biedna“.
niej, gdy widzą, jak Humphrey Bogart odpala
kolejne cygaro, Clint Eastwood powala kolej-
nego bandziora lub gdy Jack Nicholson bajeru-
je kolejną czarownicę (z Eastwick oczywiście –
tam zresztą wszystkie są divami gejowskimi!).
Lesbijki też kochają divy żeńskie – ale nie ota-
czają ich aż takim kultem, jak geje. Lubią
k.d.lang, Melissę Etheridge czy Grace Jones z
jej androgynicznym wyglądem i zwierzęcym
temperamentem (ale Jones działa też na gejów
– zaczynała zresztą karierę piosenkarską od
występów w gejowskich dyskotekach Nowego
Jorku w drugiej połowie lat 70.). Gdy kilka lat
później na firmamencie pojawiła się Annie
Lennox, mówiono o niej „biała Grace Jones“.
Annie wkroczyła w garniturze i ze szpicrutą w
ręce. Jej nieruchomy wzrok i chłodny głos
miały hipnotyczną moc. „Każdy czegoś szuka,
jedni chcą cię wykorzystać, inni chcą być
wykorzystani“ – hit „Sweet Dreams“ stał się
hymnem w gejowskich klubach s/m. 10 lat
później Lennox nagrała płytę zatytułowaną po
prostu „Diva“, a klip do piosenki „Why“ ideal-
nie obrazował przeistaczanie się „zwykłej“ ko-
biety w divę. Lennox również działa i na ge-
jów, i na lesbijki. Podobnie jak Catherine De-
W Europie nie ma znaczenia,
czy jesteś kobietą czy mężczyzną –
uprawiamy miłość z każdym,
kogo uznamy za atrakcyjnego.
neuve, która zresztą kilkakrotnie lesbijki grała.
Klasyczna dla fanów kina LGBT jest jej erotycz-
na scena w „Zagadce nieśmiertelności“ ze –
wspomnianą już – Susan Sarandon. Cudowną
gejowsko-lesbijską divą była Catherine na
przykład w filmie „8 kobiet“ (w reżyserii Fran-
cois Ozona, który – podobnie jak Almodovar -
z uwielbieniem i smakiem tworzy postaci ge-
jowskich div w swych filmach). Na pytanie
swej filmowej siostry (Isabelle Huppert – gay-
friendly, ale bez statusu divy): „Dlaczego mnie
nic w życiu się nie udało, a Tobie wszystko?“,
Deneuve rzuca jej prosto w oczy: „Bo ja jestem
piękna i bogata, a Ty jesteś brzydka i biedna“.
Do historii kina spod znaku LGBT przejdzie
6
również pikantny pocałunek Catherine z Fanny towi – brakuje takiego rozmachu i kiczowatości
Ardant. Główną lesbijską (i gejowską) divą po- jak u np. Cher, ale jednak ma ona niekwest-
zostaje wspomniana już Marlene Dietrich, któ- ionowany status divy (obie panie łączy też po-
rej biseksualizm jest legendarny. Po przyjeź- siadanie homoseksualnych dzieci: syn Barbry i
dzie do USA ktoś zapytał ją o różnice w ame- córka Cher). Barbra, wykonawczyni takich prze-
rykańskiej i europejskiej mentalności. Zasko- bojów jak „Woman in love“, „My Man“ czy
czona amerykańską pruderią Dietrich odparła: „Never Give Up“, podobnie jak większość div
„W Europie nie ma znaczenia, czy jesteś kobie- nie jest pięknością, ma raczej tzw. interesującą
tą czy mężczyzną – uprawiamy miłość z każ- urodę, a jednak wbrew doradcom nie zoper-
dym, kogo uznamy za atrakcyjnego“. owała sobie nosa. Mimo to osiągnęła szczyt i
od czasu swego debiutu w „Zabawnej dziew-
Na pewno nie divy! czynie“ lat jest niekwestionowaną wielkością.
W komedii „Przodem do tyłu“ głównego bohat-
Suzanne Vega, Alanis Morrisette czy Jodie Fos- era (Kevin Kline) wszyscy biorą za geja m.in.
ter (i inne „w tym stylu“), mimo że utalentowa- dlatego, że jest wielbicielem Barbry Streisand.
ne i o silnych osobowościach – nie mają szans
jako gejowskie divy. Ich kobiecość jest, przyna- Polskie divy
jmniej dla gejów, trochę zbyt przygaszona.
Albo ujmijmy to inaczej: nie dość wyekspono- Nina Andrycz była divą gejowską w czasach,
wana. Gejowską divą nie była też Janis Joplin. gdy polscy geje nie zeszli jeszcze z drzew. W
Dlaczego? Bo bez wątpienia nie kobiecość była czasach „przedemancypacyjnych“ ze wszyst-
w jej występach najważniejsza. Podobnie Si- kich artystek na divę gejowską najbardziej
gourney Weaver (seria o „Obcych“), która od- nadawała się K a l i n a J ę d r u s i k , która z
grywała rolę stereotypowo przewidzianą dla olbrzymim dekoltem i przesadzonym maki-
faceta (hetero, oczywiście). Co ciekawe, jażem mrużyła oczy, dyszała i śpiewała takie
wszystkie bez wyjątku są przynajmniej lubiane, piosenki jak „Bo we mnie jest seks“, „Romeo,
jeśli nie uwielbiane, przez lesbijki. Za silny cha- czy jesteś na dole?“, „Z kim tak ci będzie źle
rakter, niejednoznaczność seksualną i „to coś“. jak ze mną“ czy „S.O.S.“. Jak na divę przys-
tało, Jędrusik miała też ogromne poczucie
Natomiast Whitney Houston, Celine Dion czy humoru i cięty język. To jej przypisuje się
Mariah Carey to blade myszki bez wyobraźni. złotą myśl: „Chuj nie musi być duży; wystar-
Ale i w tej kategorii mamy wyjątek: Barbrze czy, żeby był gruby i długi“. Nic dziwnego, że
Streisand – nic nie ujmując jej wielkiemu talen- Kalina jest tak chętnie parodiowana przez
Judy Garland – archetyp divy
Moje oczy wciąż tęczy wypatrują,
Po moim niebie ciężkie chmury się snują.
Plany i marzenia? W obłokach chyba…
Są ludzie, dla których zawsze świeci słońce,
Ja łzy deszczu łykam gorące.
Wielu sprzyja dobry los,
U mnie za ciosem cios.
Wierzcie mi – czekam na swoją tęczę.
Tylko czy obwieści ją skowronek
Zanim usłyszę ostatni dzwonek?*
Tak śpiewała Judy Garland, wiele lat przed rokiem 1978, kiedy tęcza stała się symbolem gejów i les-
bijek. Aktorka i piosenkarka, żona reżysera Vincenta Minelli, matka aktorki i piosenkarki Lizy
Minelli… Ikona gejowska w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Jej ojciec był gejem, tak samo
jak dwóch spośród pięciu jej mężów (w tym ostatni). Kilkadziesiąt lat temu trudno było mówić o tole-
rancji, jednak gejów i lesbijek było tyle samo, co zawsze. Dlatego sale podczas koncertów Judy Gar-
land pękały w szwach: publiczność gejowska zjeżdżała na nie ze wszystkich stron. Judy śpiewała o
samotności i delirycznej miłości. Zawsze miała tremę, ale kiedy już wyszła na scenę, wiedziała, dla-
czego kocha życie. Dyskryminowani w tamtych czasach lesbijki i geje uwielbiali Garland właśnie za
jej tragizm i konflikt wewnętrzny: odzwierciedlał ich własne rozterki, samotność, niezrozumienie. Su-
rowe prawo i uprzedzenia wobec lesbijek i gejów zmuszały ich do prowadzenia podwójnego życia i
ukrywania prawdziwej tożsamości.
21 czerwca 1969 roku, w sobotni wieczór 47-letnia Judy Garland oglądała z mężem, Mickey’em De-
vinko telewizję. Doszło wtedy do kłótni, po której Garland wybiegła z krzykiem z domu. Mickey zas-
nął. Następnego dnia rano obudził go telefon do Judy. Nie było jej w łóżku, więc Mickey zapukał do
łazienki. Drzwi były zamknięte i nikt nie odpowiadał. Kiedy Mickey otworzył je siłą. Judy siedziała
martwa na toalecie. Przedawkowała środki nasenne. Liza Minelli, córka Judy Girland, również stała
się ikoną gejów. W nieco lepszych dla nich czasach…
*Wolny przekład utworu: „I’m Always Chasing the Rainbow“ ze ścieżki dźwiękowej
do filmu „Czarnoksiężnik z krainy Oz“, w którym Judy Garland zagrała główną rolę.

drag queens, podobnie jak Violetta Villas.
Kolejną niewykorzystaną piosenkarką z
potencjałem divy jest Izabella Skrybant z Ter-
cetu Egozotycznego.
Wraz z pojawieniem się w Polsce ruchu LGBT
niekwestionowaną divą stała się charyzma-
tyczna Kora, mająca na swoim koncie także
wiele progejowskich wypowiedzi i działań.
Przez lata 80. i 90. nikt tak jak ona nie potrafił
śpiewać o miłości, żeby przypomnieć „To tylko
tango“, „Po prostu bądź“ czy „Kocham cię ko-
chanie moje“. Inne gwiazdy nie potrafiły już tak
dobrze odnaleźć w obecnej rzeczywistości. Bar-
dzo lubiana przez gejów Beata Kozidrak parę lat
temu występowała na wiecach wyborczych
homofobicznego AWS, co trudno uznać za przy-
jazny gest w stronę klienteli LGBT. Natomiast w
2005 roku Edyta Geppert i Justyna Steczkowska
„uświetniły“ kampanię wyborczą PiS. Mam
nadzieję, że dostały za to czerwoną kartkę od
swych gejowskich fanów. Odnalazła się nato-
miast Edyta Górniak, którą stać było na gest
poparcia. Wielu gejów lubi też Marylę Rodo-
wicz. Gdyby nasze środowisko było choć od-
robinę wyemancypowane w latach 70., jej pio-
senki takie jak „Nie ma jak pompa“, „Damą być“
czy „Sing-sing“ byłyby dziś jednoznacznie ko-
jarzone z „tęczowymi klimatami“. Szczególnie
ostatni utwór ze słynną frazą „Czy ja nie jestem
lepsza niż cała reszta pań, cały babski wyż?“
specjaliści od PR mogliby dołączyć do kolejnych
wydań „Lubiewa“ Michała Witkowskiego z
adnotacją „piosenka o miłości cioty do luja“.
Specjalną pozycję ma Anna Jantar, której hity
w połączeniu z tragiczną śmiercią stanowią
mieszankę, która do gejów przemawia. Nic nie
może przecież wiecznie trwać, a wielka dama
tańczy sama – wszystko jasne. Gejowski reper-
tuar dopełniają divy takie jak zmarła niedawno
Danuta Rinn („Gdzie Ci mężczyźni?“), Alicja
Majewska („Być kobietą“ – oszukiwać, drę-
czyć, zdradzać, nawet gdyby miało komuś to
przeszkadzać“) czy Krystyna Prońko („Jesteś le-
kiem na całe zło“).
Jeśli chodzi o aktorki, to prym wiedzie Krystyna
Janda. Nie tylko i nie przede wszystkim dlate-
go, że na scenie odgrywała takie divy jak Mar-
lene Dietrich czy Maria Callas (Callas to ducho-
wa matka wielu gejów uwielbiających operę).
Janda nie operuje seksualnością, ale psychicz-
ną siłą, zdolnością przetrwania w trudnych
warunkach („Przesłuchanie“) – a więc cechą,
którą większość z nas po prostu musi mieć,
aby przeżyć. Z tekstami jej największych prze-
bojów „Na zakręcie“ czy „Ogrzej mnie“ utożsa-
miają się zarówno geje, jak i les-
bijki. Grażyna Szapołowska jest
divą, ale tylko mężczyzn hetero (i
chyba tylko tych asertywnych)
oraz lesbijek (grała zresztą lesbij-
kę w „Innym spojrzeniu“). Dla
gejów ma zbyt mało poczucia
humoru na własny temat. Wiel-
ką divą mogłaby być Violetta
Villas (wygląd godny ma naj-
większych div), ale jej religijna
dewocja i „romansowanie“ z oj-
cem Rydzykiem są zbyt odstrę-
czające. Największą zaś polską
divą pozostaje niewątpliwie Ka-
lina Jędrusik.
Niekwestionowanymi lesbijskimi
divami pozostają Renata Prze-
myk (nie tylko z racji tego, o
czym „wszyscy“ wiedzą) i Kasia
Nosowska (nawet niezoriento-
wanym wystarczy jej „Kochana“,
wyśpiewana w duecie z – no-
men omen – Renatą Przemyk).
Zaś gejowska diva Zdzisława
Sośnicka z właściwą sobie ele-
gancją, ale chyba niezamierze-
nie wykonała pikantny ukłon w
stronę lesbijek śpiewając słynny
szlagier: „A Julia i ja przez całą
noc szykujemy cudów moc“.
Divy płci męskiej
Divy mogą przekraczać granicę płci. David
Bowie i Elton John mają wiele cech klasy-
cznej divy. Obaj dokonali transgresji
poprzez coming out (czy to przystoi
mężczyźnie nie być hetero?), obaj uwielbi-
ają autokreację i są w niej przesadni (Elton
udawał nawet kaczora Donalda!). Obaj są
też „survivors“ – po ponad 30 latach nie-
zliczonych metamorfoz wciąż występują.
Ale na męskim poletku gejowskich div kró-
luje Królowa – Freddie Mercury . Wiemy
doskonale, o co mu chodzi, gdy przebrany
za kobietę wyłania się z odkurzaczem w
ręku deklarując: „I want to break free“.
Wszystkich div wymienić ani opisać nie spo-
sób. Lista jest otwarta, a kryteria – płynne.
Ten artykuł też pełen jest niedociągnięć,
przemilczeń i zwykłych błędów. Wiele cy-
tatów wyssałem z palca, a anegdoty mocno
podkoloryzowałem – jak Marlene Dietrich w
swej bajecznej autobiografii. Ale posądzeń o
nierzetelność się nie boję. Prawdziwa diva z
dystansem podchodzi do wartości tak
przyziemnej i nudnej jak prawda. No, i ra-
czej nie czyta darmowych pisemek dla ge-
jów i lesbijek.
7
 Jestem zawodową lesbijką

wywiad
Rozmawiała: Ewa Tomaszewicz Foto: Oiko Petersen

Przywykłam do
wiktoriańskiego non-
sensu, bycia braną nie
do końca na poważnie
Sarah Waters (1966) – pisarka, doktorka li-
teratury brytyjskiej, znawczyni powieści wiktor-
iańskiej, laureatka wielu prestiżowych nagród.
Autorka „Muskając aksamit“ (1998), „Niebanal-
nej więzi“ (1999), „Złodziejki“ (2002) i „Pod osło-
ną nocy“ (2006). W dniach 9-12 stycznia odwie-
dziła Polskę, aby promować swoją najnowszą
powieść.

Twoja pierwsza książka, „Muskając aksamit“,

to zarazem twój publiczny coming out. Kiedy
po raz pierwszy powiedziałaś o sobie, ze jesteś
lesbijką?
Nie uważałam się za lesbijkę, gdy byłam nas-
tolatką. Chociaż zawsze podobały mi się
dziewczyny, miałam wtedy chłopaka. I on na
którymś etapie naszego chodzenia powiedział
mi, że jest gejem. Także przydarzyła się nam
bardzo typowa historia – gej i lesbijka, którzy
o sobie nie wiedząc, zaczynają być razem.

Moją pierwszą dziewczynę poznałam na stu-

diach, na uniwersytecie w Kent. Miałam wtedy
19 lat. Byłyśmy razem przez 6. Na początku ży-
łyśmy w zamknięciu, o tym, że byłyśmy ze so-
bą, nie wiedzieli nawet nasi współlokatorzy.
Teraz wydaje mi się to zabawne – dzieliłyśmy
pokój, spędzałyśmy mnóstwo czasu razem, ale
oni nie mogli się dowiedzieć, o co chodzi.

Później przeprowadziłyśmy się do Londynu i

wszystko się zmieniło. Zaczęłyśmy chodzić do
klubów lesbijskich i księgarni dla kobiet, uczest-
niczyć w działalności organizacji feministycz-
nych... Wprowadziłyśmy się do lesbijskiego do-
mu w Hackney – to lesbijsko-gejowska dzielnica
Londynu. To był klasyczny londyński coming out:
nagle znalazłyśmy się w bardzo lesbijskim świe-
cie, z wieloma lesbijskimi przyjaciółkami.
Rodzinę uświadomiłam dopiero pod koniec
pierwszego związku. Nie byli zachwyceni, ale
wspierali mnie. Po tym wszystkim moje życie
zawodowe również stało się bardziej „lesbijskie“:
zaczęłam uczęszczać na studia podyplomowe z
lesbijskiej i gejowskiej literatury historycznej. Jak
tylko je skończyłam, zaczęłam pisać i zrobiłam
publiczny coming out.
Jak było?
Zupełnie bez problemów. Szybko znalazłam les-
bijskie czytelniczki, powoli też udało mi się dot-
rzeć do mainstreamowego odbiorcy. W 2002
roku adaptacja „Muskając aksamit“ była w
telewizji w Wielkiej Brytanii. Właściwie dopiero
wtedy zaczęłam być publicznie identyfikowana
jako lesbijka. Co znowu było zaskakująco łatwe.
Ale sądzę, że w tej chwili Wielka Brytania jest
po prostu przyjazna osobom homoseksualnym.
Identyfikujesz się ze swoimi bohaterkami?
Myślę, że w każdej z nich jest fragment mnie.
Na pewno jestem troszeczkę jak Nancy, choć

8
nie ukrywam, że chciałabym więcej niż troszecz-
kę. Niestety – jestem taką szarą myszką. Ale to
jest luksus pisania, że możemy sobie siebie wy-
obrażać we wspaniałej roli, niezwykłych sytua-
cjach. W „Pod osłoną nocy“ taką bohaterką jest
Kay, która znowu jest piękna i dzielna, i zdecy-
dowanie nie taka jak ja. Zawsze wiedziałam, co
ona powie, jak się zachowa.
Oprócz „Muskając aksamit“ brytyjska telewizja
przeniosła również na srebrny ekran „Złodziej-
kę“. Udało jej się trafić w twoje gusta?
Uważam, że obie adaptacje są na doskonałym
poziomie. Tym bardziej, że miałam z tym też
sporo zabawy, bo od początku uczestniczyłam
w ich powstawaniu. Dzięki temu nie dość że
mogłam poznać aktorki, to jeszcze dostałam
role – jakieś tam drugo- czy trzecio-, czy dzie-
siątoplanowe. Przebrałam się w kostium z
epoki i miałam tam swoje trzy sekundy.
A co myślisz o nowej kinowej wersji
„Muskając aksamit“?
Masz na myśli ekranizację z Beyonce Knowles
i Eva Longoria? Niestety, muszę cię rozczaro-
wać: póki co na pewno nie powstanie. To
plotka rozpuszczona przez jakąś nadgorliwą
lesbijkę z Los Angeles.
W Polsce każda książka, której bohaterami są geje
czy lesbijki, jest uważana za manifest, wręcz „pro-
mocję homoseksualizmu“. Czy w Wielkiej Brytanii
twoje książki są odbierane jako polityczne?
Już nie. My przechodziliśmy to w latach 80. i
wcześniej. Pierwsze książki z lesbijskimi boha-
terkami, które czytałam, faktycznie były niszo-
we, wydawane przez małych wydawców.
Na szczęście ja, zaczynając pisać w latach 90.,
miałam ten luksus, że już nie musiałam two-
rzyć książek „programowych“. Chociaż to, że
w moich powieściach istnienie lesbijek jest
czymś oczywistym, po prostu normalnym, sa-
mo w sobie może mieć polityczne oddziaływa-
nie. Ale nie mogę powiedzieć, że ja jako ja
mam jakiś duży polityczny wpływ. Jeśli mam
być szczera, z „Muskając aksamit“ chodziło
bardziej o zabawę...
Magdalena Gawlik-Małkowska
– tłumaczka. Przełożyła na pols-
ki wszystkie książki Sary Waters.
Jak się zaczęła twoja przygoda
z Sarą Waters?
W 2003 r. dostałam zlecenie
przetłumaczenia „Złodziejki“. To
najlepszy początek z możliwych,
bo to najbardziej spektakularna z jej powieści. Dzię-
ki niej udało się jej dotrzeć do szerszej publiczności.
Bo na początku krąg jej odbiorców był zawężony.
Ta książka nie celuje w jakieś konkretne gusta. Jest
coś, co nazywam syndromem „Złodziejki“: wsysa
od pierwszej strony i nie da się od niej oderwać.
Czy angażujesz się w działalność polityczną?
Troszeczkę się rozleniwiłam, także skłamałabym,
gdybym powiedziała, że jestem lesbijską aktywist-
ką. Nie. Natomiast ponieważ jestem powszechnie
rozpoznawalna, patronuję wszelkiego rodzaju
działaniom czy organizacjom. Mogę powiedzieć,
że jestem taką zawodową lesbijką.
Skąd czerpiesz informacje o życiu lesbijek w
XIX wieku?
Z pamiętników, dzienników, archiwów policji
(nie dlatego, że lesbianizm był wtedy nielegal-
ny – bo nie był – ale dlatego, że kobiety, tak
samo jak mężczyźni, były czasem aresztowa-
ne, sądzone i przy okazji zazwyczaj spekulo-
wano, co się działo w ich życiu osobistym). Do
pewnego stopnia ważnym źródłem jest też dla
mnie pornografia. Choć zwykle była tworzona
przez mężczyzn i dla mężczyzn, to jednak jest
pełna obrazów lesbijek. Mam w swoich zbio-
rach kolekcję pocztówek i erotycznych pocztó-
wek z 1890 i są tam m.in. kobiety uprawiające
seks z użyciem dildo. Pamiętam, że pomyśla-
łam: mój Boże, to jest fantastyczne!
Akcja twoich pierwszych trzech książek rozgry-
wała się pod koniec XIX wieku. „Pod osłoną
nocy“ to już XX wiek. Dlaczego?
Napisałam trzy powieści wiktoriańskie i uwiel-
białam to, ale poczułam, że chcę czegoś nowego.
Nigdy nie chciałam pisać o czasach przedwiktori-
ańskich ani współczesnych. Szukałam czegoś w
wieku XX. Lata 40. wydawały się naprawdę
ciekawe. Również przez to, co się wtedy
wydarzyło dla kobiet i dla lesbijek – czasy wojny,
które, zaskakująco, były też bardzo ekscytujące.
Ta książka jest oparta na retrospekcji – zaczy-
namy w 1947 roku, kończymy w 1941. Skąd
taka kolejność zdarzeń?
Nie planowałam tego. Początkowo byłam za-
interesowana tylko powojennym Londynem,
tak więc skoncentrowałam się na roku 1947 i
trzech głównych bohaterkach – Kay, Helen i
Julii. Później stwierdziłam, że to, co jest w nich
najbardziej interesujące dla mnie, to to, przez
co przeszły, ich dramatyczne losy podczas woj-
ny. Także stwierdziłam, że zamiast posuwać
Którą powieść Sary lubisz najbardziej?
„Niebanalną więź“. Zawsze traktuję książki emocjonal-
nie, również jako czytelniczka, i siłą rzeczy nie potrafię
tego tak do końca rozdzielić, tłumacząc. Ta książka z
jednej strony odpowiada mi emocjonalnie, z drugiej –
konstrukcyjnie. Dla mnie to powieść bez wad.
Co jest najtrudniejsze w tłumaczeniu Sary Waters?
Nie miałam problemu z wiktoriańskimi idiomami,
które występują w trzech pierwszych powieściach.
Najwięcej problemów przysporzyło mi „Pod osłoną
nocy“. Sporo się nabiedziłam, żeby znaleźć odpo-
wiednie słowa, żeby merytorycznie to miało ręce i
nogi, bo jednak nie wszystko zrobi za mnie redak-
tor. Tu muszę wspomnieć o pani Ewie Witan, która
historię do przodu, odczytam jej źródło. Jak tyl-
ko podjęłam tę decyzję, wydała mi się najwłaś-
ciwsza. Wtedy też stworzyłam Duncana i Viv,
aby poszerzyć spectrum bohaterów.
Pierwszy raz nie poznajemy zakończenia historii...
To pasuje do mojej wizji ich życia, pewnej me-
lancholii tamtych czasów, bez pewności zna-
czeń, która była obecna u wcześniejszych posta-
ci. W książkach wiktoriańskich, szczególnie w
„Muskając aksamit“, pisałam w stylu tamtej
epoki, który jest bardzo uporządkowany – za-
Mam w swoich zbiorach kolekcję
pocztówek i erotycznych pocztówek
z 1890 i są tam m.in. kobiety upra-
wiające seks z użyciem dildo.
Pamiętam, że pomyślałam:
mój Boże, to jest fantastyczne!
wiązanie akcji, komplikacje i rozwiązanie. Zwyk
le pod koniec ludzie są nagradzani lub karani.
Lata 40. to zupełnie inny świat, czasy po wojnie,
kiedy ludzie byli niepewni, czuli się zdradzeni,
także fragmentaryczność opisu bardziej pasuje
do ich historii. Kiedy nie wiemy wszystkiego,
bardziej przypomina to ich prawdziwe życie.
Jak książka została przyjęta w Wielkiej Brytanii?
Bardzo dobrze, ku mojej uldze i zaskoczeniu. To
był duży skok – pisać o zupełnie innych czasach, w
innym stylu. Stworzyć książkę, która nie daje
czytelnikowi tradycyjnej satysfakcji, jest otwarta.
Myślę, że otrzymała najlepsze oceny ze wszystkich
moich książek, co jest dla mnie w pewien sposób
przerażające. Przywykłam do wiktoriańskiego non-
sensu, bycia braną nie do końca na poważnie.
I tak już zupełnie na zakończenie – to twoja
pierwsza wizyta w Polsce. Jakie masz wrażenia?
Sam fakt bycia tutaj jest bardzo ekscytujący.
Jestem tu tak ciepło przyjmowana, moje książki
są lubiane. To wspaniałe, spotykać ludzi w
ogóle, ale szczególnie lesbijki i gejów. I dowia-
dywać się o tym, jak im się w Polsce żyje.
Bardzo dziękuję za rozmowę.
redagowała wszystkie cztery książki. Bez niej nie
miałyby one takiego kształtu.
Zaskoczyła cię zmiana konwencji w ostatniej książce?
Myślę, że dobrze się stało, bo ktoś mógłby odnieść
mylne wrażenie, że Sarah Waters nie potrafi pisać w
innej konwencji niż wiktoriańska. A ona pokazała, że
właśnie potrafi, i to na najwyższym poziomie. Cho-
ciaż, jak mówiłam, moją ulubioną powieścią jest „Nie-
banalna więź“, to nie wiem, czy podobnym uczuciem
nie obdarzę „Pod osłoną nocy“. Być może jest też tak,
że pod względem literackim, artystycznym ta powieść
jest najbardziej dojrzała. I najsmutniejsza.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiała: Małgorzata Rawińska
9
 Teksty: Agnieszka Szpak
Ewa Tomaszewicz
Gejbomber w kraju nad Wisłą
20 października 2005 r., tuż przed wyborami
prezydenckimi, ktoś podłożył w Warszawie atra-
py 13 bomb. Policji nie udało się wykryć spraw-
ców. 3 listopada 2006 r., na kilka dni przed wy-
borami samorządowymi, policja zatrzymała
Romana W., któremu postawiła zarzut usiłowa-
nia sprowadzenia niebezpieczeństwa powszech-
nego i zastosowała wobec niego dozór policyjny.
Do mediów przeciekły informacje, że za zama-
chowcem stoją groźne organizacje terrorystyczne
wywodzące się ze środowisk homoseksualnych.
Okazało się jednak, że to wszystko fikcja wy-
myślona przez Piotra R. – przestępcę, który z
Romanem W. dokonywał wielu oszustw. Po-
Ludzie Dużego Formatu
Agnieszka Kraska, Sandra Rutkiewicz, Joanna
Reniger i Yga Kostrzawa, bohaterki procesu o
zniesławienie wytoczonego dwóm politykom
PiS (o finale procesu pisaliśmy w wrześniowo-
październikowym numerze „Repliki“), zostały
uhonorowane tytułem Ludzi Dużego Formatu,
przyznawanym raz w roku przez magazyn
10
nieważ Roman W. doniósł na wspólnika poli-
cji, ten – by się zemścić – opracował legendę
z bomberem. Twórczo rozwinęli ją policjanci,
co pozwoliło im na zatrzymanie człowieka
niemającego z podłożeniem atrap nic wspól-
nego i zasugerowanie opinii publicznej ist-
nienie homoseksualnej organizacji terrorys-
tycznej o chwytliwej nazwie Gay Power.
Warszawscy policjanci szukający gejbombera
poszli nawet tropem napoju energetyzującego
o nazwie... Gay Power. Otóż Roman W. jest
dyrektorem artystycznym jednego z klubów
gejowskich, który reklamuje się na butelce na-
poju. A wszystko po informacji, jaka pojawiła
„Duży Format“ – poniedziałkowy dodatek
„Gazety Wyborczej“. „Kostrzewa, Kraska, Re-
niger, Rutkiewicz – lesbijki kontra PiS. Sąd
orzekł, że nie są poniżone. Udowodniły, że są“
– pisze we wstępie tekstu poświęconego pro-
cesowi dziennikarka DF Anna Zawadzka. Na-
groda dla Agnieszki, Sandry, Joanny i Ygi to
Równe prawa
do miłości
W tym roku Walentynki po-
trwają aż 4 dni. Wszystko dzię-
ki festiwalowi „Równie prawa
do miłości“ przygotowywane-
mu przez Grupę Młodzieżową
KPH i jej przyjaciół. „Chcielibyś-
my mieć prawo kochać na
równi z heteroseksualnymi
obywatelami naszego kraju.
Prawo – nie w rozumieniu
prawnym, ale społecznym“ –
tłumaczą ideę akcji organiza-
torzy. „Podczas festiwalu poka-
żemy też, że nie tylko osoby
homoseksualne borykają się z
nierównością szans do pełno-
prawnej miłości. Chcemy, aby
uwzględnione były również
mniejszości wyznaniowe, et-
niczne oraz inne grupy społecz-
ne, których ten problem do-
tyka“. Jak chcą tego dokonać?
kraj
się na portalu gejowo.pl o tym, że Gay Power
zapowiada swoje ujawnienie.
Czy to, że Roman W. pracuje w klubie, w któ-
rym można kupić Gay Power, naprowadziło
policję na jego ślad? Odpowiedzi na to pytanie
brak. Oficjalnie nieznana jest również odpo-
wiedź na pytanie, dlaczego mimo tak wysokie-
go zagrożenia karą i tego, że Roman W. nie
przyznał się do winy, został wypuszczony do
domu. – Uważam, że skoro policja nie wystą-
piła o areszt dla niego, to może świadczyć o
tym, że dowody w tej sprawie są marnej jakoś-
ci – ocenia nieoficjalnie jeden z warszawskich
prokuratorów. (ASZ)
podwójnie dobra wiadomość – raz, że doce-
niono ogromną pracę czterech kobiet na rzecz
równoprawnienia w Polsce, dwa, że docenio-
na została Agnieszka, która już od prawie roku
wkłada swój talent w skład „Repliki“, a spos-
trzegawczość – w jej zawartość merytoryczną.
Gratulujemy! (ET)
Zapraszając mieszkańców Warszawy do
uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych i
wspólnej zabawy. Będzie można wziąć udział
w filmowo-miłosnym festiwalu w kinie Mura-
nów, na który zaprasza Bartosz Żurawiecki. Do
obejrzenia: „Córka botanika“ (prapremiera!) i
C.R.A.Z.Y. Dla milośników poezji przygotowa-
no Miłosny Slam Poetycki w Cafe Kulturalna
przy Teatrze Dramatycznym, dla audiofilów
koncert Bartka Szczęsnego z udziałem Karola
Strzemiecznego. Miłośników tańca z pewnoś-
cią zainteresuje przedwalentynkowa lekcja
tańca przy gorących rytmach latynoskich w klu-
bie Bazaar, poprowdzona przez szkołę tańca
Tancerze PL. Spragnieni nowych znajomości
albo po prostu dobrej zabawy powinni wybrać
się do kawiarni Chłodna 25 na Retro Kotylion
Party albo do Między Słowami na Miłosną
Wielką Grę. Na zakończenie festiwalu klub
Zwiąż Mnie zaprasza na wernisaż grafik Anny
Tuzek oraz całonocną imprezę. (ET)
Więcej informacji: www.kampania.org.pl
 świat Teksty: Agnieszka Szpak

Homomałżeństwa na świecie
Wśród nowych krajów, które uznały legalne związ- pozostaje w sprzeczności z ich przekonaniami religij- wie. Organizacje LGBT zapowiadają dalszą wal-
ki partnerskie osób homoseksualnych, są Meksyk, nymi czy etycznymi. „Gdy osiągnęliśmy demokrację, kę. Uważają, że utworzenie dla nich oddzielnej
Szwajcaria, a także amerykański stan New Jersey. pragnęliśmy odciąć się od pełnej niesprawiedliwoś- instytucji cywilnej nie oznacza równości, lecz inny
ci bolesnej przeszłości poprzez zadeklarowanie, że rodzaj dyskryminacji.
Na początku listopada zeszłego roku w Meksy- nigdy więcej w RPA nie będzie dyskryminacji ze
ku podjęto decyzję, na mocy której pary homo- względu na kolor skóry, wyznanie i płeć“ – powie- I prawie na zakończenie słów kilka o liberalnej i
seksualne będą miały prawo do korzystania z działa w parlamencie minister spraw wewnętrznych wspaniałej Szwecji. W kraju tym wprowadzono
rozmaitych form pomocy społecznej i równo- Nosiviwe Mapis-Nquakula. kościelne błogosławieństwo dla par homose-
cześnie będą musiały wziąć na siebie obowiązki ksualnych. Jego ostatnie słowa brzmią tak: „Bo-
podobne do tych, jakie spoczywają na małżeń- Również amerykański stan New Jersey zgodził się że, Ty dajesz nam życie i siłę, by kochać. Pomóż
stwach heteroseksualnych. W praktyce wygląda na zawieranie przez osoby homoseksualne tzw. nam żyć zawsze blisko siebie“. Geje i lesbijki
to tak, że geje i lesbijki będą mogli oficjalnie re- „związków cywilnych“, w których miałyby one zyskali też prawo do kościelnych ceremonii ślub-
jestrować związki i np. korzystać z nych, ale bez wymiany obrączek. Du-
praw spadkowych i emerytalnych. Do chowni będą mogli odmówić przepro-
http://www.flickr.com/photos/danielgreene/218626119

końca tego procesu konieczny jest tyl- wadzenia takiej ceremonii, ale wów-
ko podpis burmistrza miasta Meksyk czas zarząd parafii będzie musiał zna-
Alejandro Encinas’a. leźć innego pastora, gotowego pobło-
gosławić nowożeńcom.
W Szwajcarii natomiast został formal-
nie zarejestrowany pierwszy związek A już naprawdę na zakończenie bardzo
gejów. Na ślubnym kobiercu stanęli dobra wiadomość z Kanady. Sąd apela-
dwaj mężczyźni, w wieku 80 i 69 lat, cyjny prowincji Ontario stwierdził, że 5-
którzy pragną pozostać anonimowi. letni kanadyjski chłopczyk może mieć
Przed ślubem przeżyli razem około 30 dwie mamy i jednego tatę. Orzeczenie
lat. Od początku roku 2006 obowią- można uznać za precedensowe, na no-
zuje w Szwajcarii nowa ustawa prze- wo definiujące prawa w związkach ho-
widująca te same prawa dla par ho- moseksualnych. Zgodnie z nim, part-
moseksualnych i małżeństw heteroseksualnych. identyczne prawa jak małżeństwa. Do tej pory nerka biologicznej matki chłopca może być uz-
jedynym stanem USA, gdzie geje i lesbijki mogą nana za trzecie z rodziców. Biologiczny ojciec
W RPA z kolei Zgromadzenie Narodowe przyjęło us- zawierać małżeństwa, pozostaje Massachussetts. jest przyjacielem obu pań żyjących w lesbijskim
tawę, która zezwala osobom tej samej płci na za- Związki cywilne są możliwe w stanach Connecti- związku i czynnie uczestniczy w wychowaniu
wieranie małżeństw lub związków cywilnych, przy cut i Vermont. Na mocy ustawy w New Jersey pa- syna. Małżeństwa osób tej samej płci są legalne
zastrzeżeniu że urzędnicy stanu cywilnego mogą od- ry homoseksualne, które zawrą związek cywilny, w Ontario od 2003 roku, a w całej Kanadzie od
mówić udzielenia ślubu parom tej samej płci, jeśli to dostają takie same uprawnienia jak małżonko- 2005 roku.

ILGA-Europe uznana przez ONZ! J e d n a k S t r a s b u r g

11 grudnia 2006 r. ILGA-Europe otrzymała mogły walczyć w ONZ z dyskryminacją z po- 20 grudnia 2006 Helsińska Fundacja Praw Czło-
oficjalny status organizacji doradczej (consul- wodu orientacji seksualnej czy tożsamości wieka (HFPCz) otrzymała informację, że Euro-
tative status) przy Radzie Gospodarczej i Spo- płciowej. To jest także uznanie praw gejów i pejski Trybunał Praw Człowieka (ETPCz) wydał
łecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych lesbijek jako części podstawowych praw czło- decyzję o dopuszczalności w sprawie Tomasz
(ECOSOC). Status organizacji doradczej otrzy- wieka i to dzień po Międzynarodowym Dniu Bączkowski i inni przeciwko Polsce (decyzja z 5
mały jeszcze dwie inne organizacje działające Praw Człowieka – obchodzonym 10 grudnia“. grudnia 2006). Sprawa ta dotyczy zakazu
na rzecz praw gejów i lesbijek – członkowie Rada Gospodarcza i Społeczna jest jednym z Parady Równości 2005 w Warszawie, wy-
ILGA-Europe – LBL z Danii i LSVD z Niemiec. organów głównych ONZ. Zajmuje się sprawa- danego przez ówczesnego Prezydenta m.st.
Patricia Prendiville, Dyrektor Wykonawcza mi gospodarczymi, społecznymi i kulturalny- Warszawy Lecha Kaczyńskiego. W praktyce wy-
ILGA-Europe, powiedziała: „Jesteśmy bardzo mi, prawami człowieka, przygotowuje projek- danie decyzji o dopuszczalności przez ETPCz oz-
zadowoleni z decyzji ECOSOC o przyznaniu ty konwencji, ustala wytyczne dla organów nacza, że sprawa zostanie rozpoznana pod
ILGA-Europe i innych jej członków statusu or- pomocniczych (regionalne komisje gospodar- względem merytorycznym oraz zostanie wyda-
ganizacji doradczej. To jest naprawdę histo- cze i komisje funkcjonalne) i wyspecjalizowa- ny w niej wyrok. Decyzja taka nie przesądza jed-
ryczna decyzja, ponieważ organizacje działają- nych agencji, jak np. UNICEF (Fundusz NZ nak, jaka będzie treść wyroku, którego należy
ce na rzecz praw gejów i lesbijek będą teraz Pomocy Dzieciom). się spodziewać w pierwszej połowie 2007 r.

11
 Zmierzch społeczeństwo
clubbingu
Tekst: Janusz Boguszewicz Foto: Peter de Krom

„Życie to nie imprezka. Rozejrzyj się. Setki facetów, samotnych menów zebrało
się tutaj w nadziei znalezienia odrobiny sympatii i wzajemności. Fałszywy uś-
miech, przelotne muśnięcie w ciemności, może jakaś noc pełna dzikiej namięt-
ności. A następnego weekendu to samo – wieczny krąg zwątpienia.“ – Baby
Neumann – Nichts zu fassen, ,Melancholia’.

Lokale gejowskie stanowiły od lat niejako
drugą ojczyznę wielu pedałów. W takim
gejbarze przesiadywano dniami lub raczej
nocami, tygodniami, a nawet całymi latami,
starzejąc się przy tym umiejętnie, lecz jakże
widocznie. Dziś, odnoszę wrażenie, nas-
tępuje swoiste zmęczenie materiału (nie
mam na myśli wyłącznie siebie, lecz również
wielu moich znajomych) oraz odejście od tej
formy gej-rozrywki. Ciągle te same twarze,
te same ploty. No i faceci, których serca i
ciała zdobyć się pragnęło, niestety często
bez powodzenia. Ten swoisty zmierzch ery
imprezowania łączy się także ze zjawiskiem
zmiany miejsca pobytu i przedkładaniem
domowych pieleszy nad lokalowe szaleńst-
Czyż intymna kolacyjka we dwoje
nie stanowi okazji, by pokazać te-
mu wymarzonemu i wytęsknione-
mu, ze jest on czymś więcej niż TJU
– towarem jednorazowego użytku?
wa. W domciu, w bamboszach i przed tele-
wizorkiem w niedzielne popołudnie można
także urządzić ploto-pogwarki, niekoniecz-
nie będąc w wieku emerytalnym. Odrobina
pomysłowości, twórczej inwencji kulinarnej
i już mamy „małe co-nieco“ nie tylko dla
naszego osobistego misiaczka, ale także dla
naszych przyjaciół i znajomych. Bogata za-
stawa, udekorowany stół, markowe alkoho-
le: to wszystko zapowiada imprezkę. Zaś
kochanek nie zostanie najpierw zaciągnięty
do darkroomu lub pod prysznic, a potem do
łóżka, lecz teraz najpierw skosztuje naszego
„diner for two“.
Zmęczenie towarzystwem czy środowiskiem
dostrzega się zwłaszcza wśród obecnych
30- i 40- latków (ale obserwuje się je w co-
raz większym stopniu także wśród świeżo
upieczonych absolwentów wyższych uczelni
czy nawet szkół średnich). Przez cały okres
młodości każdemu to nawet odpowiadało:
piątek, sobota i niedziela w gejowskim get-
cie. Atmosfera cudowna, towarzystwo fas-
cynujące, muzyka i alkohole upajające. Z
biegiem jednak czasu euforia powoli opada-
ła. Zbyt często następowało rozczarowanie:
nie przeżywało się tego, co się przeżyć
chciało. Te stany nadziei – nadzieję zaś ma-
my chyba wszyscy na to, że w końcu w na-
szym ulubionym lokalu zdarzy się cos nie-
zwykłego i nadzwyczajnego – ustępowały
coraz częściej poczuciu rozczarowania i nie-
spełnienia. Zbyt często wracało się z impre-
zy samotnie, sfrustrowanym, niezadowolo-
nym. Domowe pielesze stanowiły zaś rodzaj
przytulnej przystani, nawet wówczas, gdy
wieczór kolejny raz trzeba było spędzić, ga-
piąc się w telewizor. Równocześnie u wielu
z nas narastało wtedy poczucie niespełnie-
nia: tak dalej i w tej formie być nie może,
Duńczycy w przypadku bardziej lub
mniej spodziewanych gości podają
wyłącznie to, co akurat mają w lo-
dówce lub spiżarni. Żaden nie po-
fatygowałby się z okazji cotygod-
niowego spotkania specjalnie do
pobliskiego sklepiku.
trzeba coś zmienić! Poczyniliśmy więc drob-
ne kroczki i przymiarki do tej zmiany.
Pierwsze niedzielne popołudnia przy kawce
spędzaliśmy nie w kawiarni, lecz na wersal-
ce, zwanej także przez niektórych błędnie
kanapą, przy okrągłym stole oraz świecz-
kach, które ostały się z bożonarodzeniowe-
go święta, oraz papierowych serwetkach z
hipermarketu. Muzyka miała poziom decy-
beli umożliwiający swobodną konwersację,
zazwyczaj zupełnie w lokalach gejowskich z
powodu wszechpanującego hałasu – nie-
możliwą. Nikt się nie przepychał, aczkolwiek
miłe uściski i pieszczotki umilały całe popo-

12
łudnie, które przeminęło jak z bicza strzelił.
Strzelaliśmy potem także i nie z bicza, lecz to
zupełnie inna historia.
Dalszym stopniem rozwoju tego swoistego
anty-clubbingu są obiadki dla trojga bądź
też trzech (niezbyt praktyczne, bo zawsze
ten jeden lub ta jedna zostaje bez pary),
czterech bądź nawet sześciu osób. Rodzinne
srebra oraz obrus babuni lądują wtedy na
Lokale gejowskie stanowiły od
lat niejako drugą ojczyznę
wielu pedałów. Dziś następuje
swoiste zmęczenie materiału
oraz odejście od tej formy gej-
-rozrywki.
towarzystwo nie powinno się obrazić, tylko
wydać okrzyk, ewentualnie westchnienie
zachwytu!
O stopniu gościnności nie decyduje przecież
zasobność portfela. Jeśli zaś ktoś uważa, że
przepych sprawi gościom niewymowną ra-
dość, może spowodować u nich wyłącznie
zakłopotanie. Duńczycy na przykład w przy-
padku bardziej lub mniej spodziewanych
gości podają wyłącznie to, co akurat mają w
lodówce lub spiżarni. Żaden nie pofatygo-
wałby się z okazji cotygodniowego spotka-
nia specjalnie do pobliskiego sklepiku. Bo co
właściwie powinno się tu liczyć? Prostota
formy i celebrowanie codzienności. Nies-
komplikowanie i szczerość. Jakże to istotne
w podtrzymywaniu towarzyskich kontaktów.
na konwersacja oraz odrobina romantycz-
ności przy nieskonsumowanym ciałku i od-
łożenie przyjemności degustacji na bliżej
niesprecyzowaną, lecz niezbyt w czasie od-
daloną przyszłość, to możliwość druga. Czyż
intymna kolacyjka we dwoje nie stanowi
okazji, by pokazać temu wymarzonemu i
wytęsknionemu, ze jest on czymś więcej niż
TJU – towarem jednorazowego użytku?
Okazji do zaproszenia kogoś na „małe co-nieco“
jest więcej niż sporo. Najmilsze są jednak te
nieoczekiwane, niezwiązane z żadnym świętem
bądź rocznicą. To może być przecież zwyczajny
(sic!) film obejrzany w gronie przyjaciół, wspól-
ny wieczór w teatrze, urodziny (a przecież
zawsze na świecie gdzieś, ktoś się rodzi) lub, tak
jak obecnie, zabawa karnawałowa.

stole, a chińska porcelana mamusi umila ce-
remoniał picia herbaty. A że wino nieko-
niecznie pochodzić musi z Bordeaux, kawior
oraz łosoś stanowić będą wyłącznie wyjątek
od reguły, zaś paluszki słone wystąpić mogą
w roli tartinek, to naprawdę nie stanowi o
poziomie imprezki. Nawet gdyby na stole
pojawiła się wykwintnie podana jajecznica,
Najwyższy stopień towarzyskiej gościnności
stanowić powinna kolacyjka we dwóch.
Wszyscy znamy tę sytuację: oto przed nami
siedzi facet marzeń, książę z bajki lub amant
filmowy. Śliczny, że po prostu miodzio. Tu
pośpiech jest jak najmniej wskazany. Jeden
browar lub dwa w knajpie, a potem szybki
seksik, to byłaby jedna możliwość. Dyskret-
Kiedy masz już dość spędzania czasu w gro-
nie rodziny lub we własnym, niezwykle inte-
resującym acz samotnym towarzystwie –
wybierz się do przyjaciół. Nie rozczarujesz
się. Lub zaproś ich do siebie. Inaczej grozi ci
znów włóczenie się od klubu do klubu. A te-
go przecież chcieliśmy uniknąć. Miłego,
przytulnego i intymnego karnawału.

FightAIDS@Home z KPH
Wykorzystaj komputer do badań nad lekarstwami przeciwko AIDS. W ramach inicjatywy
FightAIDS@Home realizowane są testy interakcji pomiędzy dziesiątkami tysięcy związków chemicznych a mutacjami wirusa HIV. Przyłączając się, możesz
wesprzeć badania medyczne. Na stronie internetowej projektu www.worldcommunitygrid.org znajdziesz informacje na temat naukowych aspektów tego
przedsięwzięcia, będziesz mógł ściągnąć bezpłatne oprogramowanie i dokonać rejestracji. Jeżeli masz ochotę połączyć siły w walce z AIDS i wesprzeć pro-
jekt w zespole, dołącz do zespołu KPH. Wystarczy, że po zarejestrowaniu się dołączysz do istniejącej już grupy o tej właśnie nazwie. (OIKO)

13
 Bez wiedzy ani rusz
Tekst: KPH
Nic tak nie działa na naszą niekorzyść, jak nieumiejetność wykorzystania
wspólnie wypracowanej wiedzy i niechęć do jej poznawania
Pod koniec 2006 roku Kampania przeciw Homo-
fobii przeprowadziła dwa szkolenia – z prawa
antydyskryminacyjnego oraz mediów i PR w pracy
organizacji pozarządowych. Trudno przecenić ich
wartość edukacyjną. Umiejętność wykorzystania
prawa i profesjonalizm w kontaktaktach z media-
mi są niezwykle przydatne zarówno w działalnoś-
ci organizacji pozarządowych, jak i osób prywat-
nych zajmujących się walką z dyskryminacją czy
pomocą osobom, których ona dotyka. Warto brać
udział w tego rodzaju warsztatach, warto też je
organizować – szczególnie jeżeli działania na
rzecz poprawy sytuacji osób homoseksualnych (i
prawnej, i społecznej) w Polsce mają odnieść
rzeczywiste skutki w bliskiej przyszłości. Nic tak
nie działa na naszą niekorzyść, jak nieumiejetność
wykorzystania wspólnie wypracowanej wiedzy i
niechęć do jej poznawania. Warto się uczyć!
Prawo antydyskryminacyjne
w praktyce
Pierwsze szkolenie odbyło się 25 i 26 listopada.
Dotyczyło przepisów antydyskryminacyjnych –
wspólnotowych i krajowych. Uczestnikami byli
prawnicy oraz studenci prawa współpracujący z
polskimi organizacjami zajmującymi się pomocą
prawną, także dla ofiar dyskryminacji. Szkolenie
poprowadzili doświadczeni w tematyce anty-
dyskryminacyjnej trenerzy: Anna Lazari (prawnicz-
ka, wieloletnia trenerka z zakresu pomocowości
prawnej, mediacji i anty-dyskryminacji, aplikantka
radcowska, wieloletnia współpracowniczka
Centrum Praw Kobiet w Łodzi), Krzysztof Śmiszek
(prawnik, w latach 2003-2005 pracował w Biurze
Pełnomocnika Rządu ds. Równego Statusu Kobiet
i Mężczyzn, ekspert polskich organizacji pozarzą-
dowych zajmujących się przeciwdziałaniem dys-
kryminacji) oraz Karolina Kędziora (prawniczka, w
latach 2003-2006 pracowała w Helsińskiej
Fundacji Praw Człowieka).
Szkolenie składało się z dwóch części: psycholog-
icznej i prawnej. W pierwszej części uczestnicy
wzięli udział w ćwiczeniach, które miały na celu
podniesienie ich świadomości i wyczulenie na
kwestie dyskryminacji w ogóle. Następnie zachę-
cano ich do zdefiniowania prawnej i społecznej
14
edukacja
dyskryminacji i starano się dociec, jakie są jej źródła. Podczas warsztatów uczestnicy pracowali w gru-
Zastanawiano się nad znaczeniem stereotypów, pach lub pojedynczo nad opracowaniem wielu
uprzedzeń i nietolerancji i ich oddziaływania na zagadnień. Ważną częścią szkolenia była praca z
codzienne postępowania każdego człowieka. kamerą oraz oglądanie i analiza swoich wys-
Warsztaty zawierały także ćwiczenia, w czasie tąpień przez każdego z uczestników. Działacze
których uczestnicy sami musieli wcielać się w role mieli okazję poznać podstawy strategii PR w orga-
społeczne przedstawicieli tych grup społecznych, nizacji pozarządowej działającej na rzecz mniejs-
które uznano za najbardziej dyskryminowane. zości seksualnych, zasady kontaktów z mediami,
pisania informacji prasowej i organizacji konfer-
Druga część warsztatu poświęcona była analizie encji prasowej oraz poćwiczyć autoprezentację:
aktów prawnych, które zakazują dyskryminacji, zidentyfikować swoje mocne strony i przeszkody
m.in. ze względu na orientację seksualną. w występowaniu przed publicznością. Ważnym
Przedstawione zostało ustawodawstwo krajowe elementem było poznanie sposobów radzenia so-
oraz międzynarodowe w tym zakresie, jak bie w sytuacjach kryzysowych, zasad lobbingu i
również przeanalizowano orzeczenia Europej- ćwiczenie odpowiedzi na konkretne pytania za-
skiego Trybunału Praw Człowieka, Europejskiego dawane przez dziennikarzy na temat problema-
Trybunału Sprawiedliwości oraz Komitetu Praw tyki, którą zajmują się uczestnicy.
Człowieka ONZ w zakresie dotyczącym dyskrymi-
nacji. Przedstawiono także najważniejsze ele- Uczestnicy bardzo wysoko ocenili szkolenie. Mieli
menty prawa wspólnotowego, które mogą być niedosyt wiedzy i deklarowali, że wzięliby udział w
przydatne prawnikom w procesach sądowych. kolejnym warsztacie, w którym mieliby możliwość
Szczególną uwagę zwrócono na przepisy anty- pogłębienia nabytych umiejętności. Szczególnie
dyskryminacyjne polskiego Kodeksu pracy. chwalili sobie ćwiczenia z kamerą, które umożliwiły
Dokonano także szerokiej analizy Dyrektywy nr im analizę swojego wizerunku medialnego.
2000/78/WE, która w najbardziej szczegółowy
sposób zakazuje dyskryminacji ze względu na Oba szkolenia zorganizowane zostały dzięki
orientację seksualną w zatrudnieniu. współpracy i wsparciu finansowym Fundacji
im. Róży Luksemburg w Polsce.
Końcowym elementem warsztatów była prak-
tyczna praca nad przypadkami dyskryminacji
na przykładzie hipotetycznych przypadków.
Media i PR dla organizacji
pozarządowych
Warsztat odbył się w dniach 16-17 grudnia.
Wzięli w nim udział działacze organizacji poza-
rządowych z całej Polski. Jego celem było przy-
gotowanie uczestników do kontaktu z media-
mi i lobbingu politycznego na rzecz promocji
postaw wolnych od uprzedzeń, nauka umiejęt-
ności tworzenia strategii public relations, bra-
nia udziału w debatach publicznych, autopre-
zentacji. Szkolenie było prowadzone przez
dwie wykwalifikowane trenerki: Martę Abra-
mowicz, psycholożkę i działaczkę Kampanii
przeciw Homofobii, oraz Katarzynę Tołwińską,
specjalistkę ds. public relations.
 market
Najlepiej oceniane media przez internautów o
orientacji homo- lub biseksualnej to niszowa
telwizja iTV, informacyjne Radio TOK FM oraz
portal Gazeta.pl i „Gazeta Wyborcza“ – tak
wynika z badania przeprowadzo-
nego przez firmę badawczą
QM we współpracy z Kam- QueerRekomendacje
panią przeciw Homofobii
oraz Towarzystwem Eko-
nomicznym na rzecz Ge-
jów i Lesbijek.
Agora
za przyjazne media
Internautów LGBT cechuje prasowe, radiowe
szeroka konsumpcja me- i internetowe
diów elektronicznych: TV
(89%), radia (84%) oraz głównych
portali internetowych (89%), a także wysokie
czytelnictwo prasy codziennej i tygodników.
Prasa pełna przyjaciół
– Najwięcej mediów pozytywnie nastawio-
nych do mniejszości seksualnych geje i lesbijki
znajdują wśród tytułów prasowych – podkreś-
la Artur Orzoł, dyrektor agencji QM – Najczęś-
ciej to tytuły wydawnictwa Agora: „Gazeta
Wyborcza“ (65% ogółu ankietowanych), „Met-
ro“ (27%) i „Logo“ (16%), które są liderami w
swoich kategoriach. Pod względem pozytyw-
nych opinii wśród samych czytelników danej
gazety, a nie wśród ogółu internautów LGBT –
liderem jest „Trybuna“ (76% v. 74% dla „Ga-
zety“). Najczęściej czytanym dziennikiem w 2
poł. 2006 r. była „Gazeta Wyborcza“, a
„Dziennik“ i „Rzeczpospolita“ – ponad dwu-
krotnie rzadziej. Wśród tygodników liderem
Badanie Queer Group Index - Media zostało przeprowadzone na grupie 444 internautów o orientacji homo- i biseksualnej w okresie 20 X - 30 XI 2006 r.
9 laureatów TEGL Media Awards
Zarząd Towarzystwa Ekonomicznego na rzecz
Gejów i Lesbijek uhonorował najbardziej ce-
nione przez mniejszości seksualne (LGBT) me-
dia w Polsce. Nagrody przyznano w 9 katego-
riach, m.in. na podstawie wyników badania
opinii internautów o orientacji homo- i bisek-
sualnej – Queer Group Index, przygotowane-
go przez firmę QM. Kluczowa w ocenie me-
diów była opinia internautów LGBT na temat
ich przyjazności wobec gejów i lesbijek.
Nie jesteśmy sami
m e d i a p r z y j a z n e
przyjazności jest „Polityka“ (49% ogółu ankie-
towanych), a za nią uplasował się „Przekrój“
(36%) i „Newsweek“ (27%). Najwyraźniej ne-
gatywną ocenę widać w przypadku tabloidów
(„Fakt“, „Super Express“) oraz prawico-
wej „Rzeczpospolitej“ i „Wprost“.
Oceny te przekładają się na
sprzedaż, dzięki czemu np.
„Przekrój“ jest częściej czyta-
ny niż „Wprost“ i ledwie
ustępuje „Newsweekowi“,
choć w czytelnictwie ogólno-
polskim jest numerem 4.
Radiowe pewniaki
Radio cechują wyraziści liderzy oraz
QueerRekomendacje
powszechność stacji ocenianych
całkiem dobrze. TOK FM jest ra-
diowym liderem tolerancji nie tyl-
ko wśród swoich słuchaczy
(83%), ale także wśród pozosta-
łych internautów LGBT (36%).
Niemal ex equo wśród internautów za najgorszą ocenę
LGBT słuchalności są Radio Zet (40%)
i RMF FM (41%), podczas gdy Polskie
Radio liczyć może tylko na 26%. W ocenach
własnych słuchaczy pozytywnie wyróżnia się
Antyradio, Radiostacja oraz Radio PiN.
Trudna telewizja
Najgorzej wyglądają stacje telewizyjne, gdzie
wiodąca telewizja publiczna cieszy się szacunkiem
zaledwie 1% respondentów – podkreśla Artur
Orzoł. – Najlepsze oceny wśród nich ma TVN –
Laureatami pierwszej edycji TEGL Media
Awards zostały:
w kategorii firma mediowa – AGORA SA
w kategorii dziennik – „Trybuna“ oraz
„Gazeta Wyborcza“
w kategorii tygodnik – „Polityka“
w kategorii stacja radiowa – TOK FM
w kategorii stacja telewizyjna – iTV
w kategorii serwis internetowy – Gazeta.pl
d l a L G B T
Teksty: Michał Hucał
48% ankietowanych uznaje ją stację przyjazną
LGBT, w tym 59% widzów własnych. Na tą pozy-
tywną ocenę wpływają programy Szymona
Majewskiego i Kuby Wojewódzkiego oraz gene-
ralnie nowoczesny profil stacji.
Ogólnie, jaki i w kategorii stacje ogólnopol-
skie, liderem pod względem oglądalności
wśród internautów LGBT jest TVN (74%), nas-
tępnie TVP 1 (57%) i TVP 2 (54%) oraz Polsat
(53%). Niszowa iTV dzięki programowi „Ho-
mofonia“ uzyskała najwyższą ocenę przyjaz-
ności wobec LGBT (87% widzów własnych).
Drugie miejsce zajmuje Zone Club (69%), lek-
ko wyprzedzając MTV (68%) i TVN
Style (68%). Zone Club i MTV
emitują m.in. zagraniczne
programy rozrywkowe i
seriale, które dotyczą
też LGBT. HBO (54%)
natomiast jest dobrze
oceniane za emisję
„Sześć stóp pod zie-
TVP
mią“ czy miniserialu
wśród LGBT „Anioły w Ameryce“.
Zaskakujący Internet
Internauci LGBT różnią się w istotny sposób w za-
kresie konsumpcji mediów internetowych od ogó-
łu internautów – najpopularniejszym portalem
jest Gazeta.pl (76%), co wiąże się z silną pozycją
„Gazety Wyborczej“ pod względem przyjazności
oraz czytelnictwa wśród gejów i lesbijek. Nieco
mniejszą popularnością cieszy się Onet.pl (70%),
a tylko nieco połowa odwiedza WP i Interia.pl.
w kategorii debiut roku – Homofonia
w kategorii media LGBT – „Replika“
w kategorii LGBT BiznesMedia – Sylwia
Czubkowska
Tytuł Grand Prix TEGL Media Awards 2006 otrzy-
mały program telewizyjny HOMOFONIA,
nadawany przez stację iTV, oraz radio TOK FM.
Gratulujemy!
15
 Teksty: Michał Hucał
Krzysztof Śmiszek
Zakupy przeciw homofobii
Amerykański odpowiednik KPH, czyli Kampania
Praw Człowieka (HRC), wydała po raz kolejny
poradnik dla konsumentów LGBT o przyjaznych
i wrogich im firmach. „Każdego dnia po-
dejmujesz decyzje o tym, które firmy wspierasz.
Poradnik HRC ,Zakupy na rzecz Równości’“
(Buying for Equality) może w łatwy sposób po-
móc Ci we wspieraniu tych firm, które same
również opowiadają się za równością gejów,
lesbijek, osób biseksualnych i transseksualnych
w Ameryce“ – tak rozpoczyna się opis projektu
LGBTmetr
83% studiuje
lub ukończyło studia
Wykształcenie internautów LGBT
Doktorat 4 %
Wyższe magisterskie
38%
Wyższe licencjat 9%
Wyższe (w trakcie)
32%
Średnie 14%
Zawodowe 2%
Podstawowe 1%
Agencja QM, N=404, okres 20 X - 30 XI 2006
Internauci LGBT, wiek 20+ lat
Odpowiedzialność podatkowa za partnera/kę
Polskie prawo nie uznaje związków osób homo-
seksualnych – to rzecz nader oczywista. W
związku z tym takie pary, w odróżnieniu do mał-
żeństw, nie mają z góry zapewnionej możli-
wości zabezpieczenia swoich praw majątko-
wych. Chcąc uczynić wspólne życie trochę bar-
dziej bezpiecznym, muszą robić wiele rzeczy,
które niejednokrotnie wiążą się z ponoszeniem
dodatkowych kosztów oraz koniecznością dys-
ponowania sporą dawką wiedzy prawniczej w
tym zakresie. O możliwości spisania testamentu,
poszczególnych pełnomocnictw i upoważnień,
a także kosztach z tym związanych pisaliśmy w
poprzednich numerach „Repliki“.
Mało kto wie, że są jednak sytuacje, w których
nasze związki automatycznie traktowane są tak
16
konsumenckiego HRC, stanowiący klientowską
wersję rankingu najlepszych pracodawców dla
LGBT – Corporate Equality Index (CEI).
Głównym celem projektu jest promowanie tych
firm, które najlepiej odnoszą się do LGBT w myśl
prostej zasady: „dlaczego masz popierać tych,
którzy Tobą gardzą?“. W ubiegłym roku z porad-
nika skorzystało ponad ćwierć miliona osób.
Ranking uwzględnia m.in. respektowanie rów-
nouprawnienia pracowników LGBT, wspiera-
nie organizacji LGBT i homofobicznych oraz
prowadzone kampanie marketingowe w
segmencie LGBT.
qFinanse i GayPower
n o w i n a r y n k u
Koniec roku 2006 był zaskakujący dla roz-
woju biznesu LGBT. Mimo złej sytuacji poli-
tycznej, oprócz kampanii napoju energety-
cznego Burn, na jesieni w klubach i pubach
gejowskich pojawił się napój GayPower. Bez
intensywnych działań marketingowych
napój szybko zyskał rozpoznawalność ze
względu na... działania operacyjne policji w
związku z aferą Gejbombera (więcej na ten
temat na s. 10).
samo jak związki osób heteroseksualnych. Gdy
chodzi o wpływy z naszych podatków, polskie
prawo paradoksalnie uwzględnia osoby
homoseksualne prowadzące wspólne gospo-
darstwo domowe. Najważniejszym aktem praw-
nym, na podstawie którego płacimy podatki, jest
ustawa Ordynacja podatkowa. Ordynacja w art.
111 stanowi, że za zobowiązania podatkowe
podatnika odpowiada także członek jego rodziny.
I to całym swoim majątkiem, solidarnie z podat-
nikiem prowadzącym działalność gospodarczą.
Co ciekawe, za członka rodziny Ordynacja
podatkowa uznaje także osobę pozostającą z
podatnikiem „w faktycznym pożyciu“. Co to
oznacza? Ni mniej ni więcej, tylko traktowanie
wspólnie zamieszkującej pary gejów lub lesbijek
jako rodziny, na której ciążą zobowiązania
market
Wśród firm polecanych gejom i lesbijkom
znaleźć można: Anheuser-Bush (np. Bud-
weiser), Coca-Colę, General Mills (np.
Bisquick, Cheerios), koncern Kraft Foods
(np. Maxwell House), Pepsi Co., browary
Miller (np. Pilsner Urquell), Johnson&-
Johnson (np. Vanish, Cean&Clear,
Neutrogena), Whirlpool, Motorolę czy
stacje benzynowe BP.
Negatywne rekomendacje otrzymał koncern
paliwowy ExxonMobil, Nestle Purina (np.
Friskies), Avon, Bayer (np. Alka-Seltzer),
Bridgestone, Nissan oraz firma Donna Karan
(np. perfumy DKNY). (MH)
L G B T
W listopadzie działalność w segmencie LGBT
rozpoczął pośrednik finansowy pod marką qFi-
nanse.pl. Wprowadzenie marki w segmencie
LGBT (mniejszości seksualnych) wspiera kam-
pania wizerunkowa „Q Finanse. Nie jesteś
sam“ w Internecie oraz prasie niszowej („Re-
plika“, „AYOR“, „Navigaytor“). Rok 2007
zweryfikuje te inicjatywy biznesowe, jak
również na pewno będzie obfitował w kolejne
tego typu. (MH)
podatkowe. Warunkiem obciążenia partnera lub
partnerki za zobowiązania podatkowe drugiej
połowy związku jest także osiąganie korzyści z
działalności gospodarczej prowadzonej przez
partnera/partnerkę, jak również współdziałanie z
nim/nią w tej kwestii. Pamiętajmy jednak, że
wspólna odpowiedzialność dotyczy tylko odpo-
wiedzialności za zobowiązania podatkowe.
Trudno stwierdzić, jak restrykcyjnie urzędy
skarbowe podchodzą do tych zapisów. Kam-
pania przeciw Homofobii niestety nie posiada
informacji statystycznych w tym zakresie. Jed-
no jednak warto wiedzieć na pewno – trzeba
dobrze znać prawo, w tym prawo podatkowe,
aby uchronić się przed niekorzystnymi dla nas
decyzjami urzędników.(KŚ)
 felieton
Cudze ganimy,
swego nie znamy
Tekst: Mariusz Kurc

Gdzie jak gdzie, ale w gejowskim piśmie ignorancji w kwestii mniejszości

seksualnych się nie spodziewałem. O, ja naiwny!
O homoseksualizmie pisze się w polskiej prasie dzie gejem/lesbijką“, albo odwrotnie: rodzice zdaniem – aseksualista niczym nie różni się od
wiele bzdur. Czasem są one tak irytujące, że na- odkrywają orientację homoseksualną u pocie- przeciętnego hetero- czy homoseksualisty. W
tychmiast siadam i piszę list protestacyjny do re- chy i konstatują: „Będzie artyst(k)ą!“. awaryjnych sytuacjach (przypływ pożądania
dakcji. Oczywiście, odpuszczam sobie „Nasz przy jednoczesnym braku partnera/partnerki) im
Dziennik“ i tym podobne pisma. Ich homofobia Dalej w „On i On“ czytam: Praca w teatrze, w też wystarcza masturbacja. Czy awaryjna mas-
połączona z ignorancją jest tak wielka, że aż… telewizji, po kilkanaście godzin na dobę, wielo- turbacja wyróżnia aseksualistów?
mniej boli. Mam też wrażenie, że dyskusja na „te tygodniowe tournees po świecie, setki godzin
tematy“ i tak niespecjalnie ich interesuje. Adre- prób, noce i dnie w pracowni malarskiej, wysta- Dziwaczne w tym artykule jest uparte przyrów-
nalina skacze mi o wiele bardziej, gdy jakieś wy, zagraniczne stypendia i staże, koncerty i nywanie aseksualizmu do homoseksualizmu:
homofobiczne kwiatki wyśledzę w „Polityce“ czy spektakle na drugiej półkuli – wszystko to nie Dla aseksa-faceta ejakulacja ma tyle wspólnego
„Gazecie Wyborczej“, pismach uznawanych za sprzyja posiadaniu rodziny, wręcz wyklucza z miłością, co wysiusianie się, i tu poniekąd zro-
liberalne i progejowskie/prolesbijskie. Ostatnio prowadzenie tradycyjnego domu i regularnego, zumieją go ci geje, którzy nie lubią psuć sobie
zaś wpadły mi w ręce trzy numery gejowskiego mieszczańskiego trybu życia. Zgoda, może i nie wytrysku pieprzeniem o miłości. (sic!) A ci hete-
pisma „On i On“. Gdzie jak gdzie, ale tu igno- sprzyja, może wręcz wyklucza. Ale co homosek- rycy, który nie lubią psuć sobie wytrysku piep-
rancji w kwestii mniejszości seksualnych się nie sualizm ma z tym wspólnego? Czy od pracy w rzeniem o miłości? Nie zrozumieją tego aseksa?
spodziewałem. O, ja naiwny! telewizji i tras koncertowych zostaje się homo? I w ogóle co z kobietami, aseksualistkami?
Czy prowadzenie mieszczańskiego trybu życia
We wrześniowo-październikowym numerze „On jest związane z orientacją seksualną? Na szczęście w „On i On“ jest też parę ładnych
i On“ (nr 9/10, 2006) czytam: Czy to homoseksu- erotycznych zdjęć, które mogą doprowadzić do
alizm – obiektywny, samoistny, wrodzony, nieza- Cały tekst jest wstępem do prezentacji „Sylwe- miłej sytuacji awaryjnej. Tylko nie psujcie sobie
winiony, przedwieczny – predysponuje do zawo- tek gejowskiej muzy“. W artykule poświęcone- wytrysków czytaniem tekstów.
dów artystycznych, wyposaża w takie zdolności, mu Michałowi Bajorowi autor pisze: Czy gdyby
jest z nimi sprzężony – czy też one właśnie – „ar- Bajor gejem jednak był i chciałby o tym powie-
tystyczna dusza“, szerokie horyzonty emocjonal- dzieć światu, mógłby to zrobić wzorem Jacka
ne i intelektualne – spychają delikwenta w kole- Poniedziałka? Zamieszanie byłoby pewnie
inę alternatywnych form seksualności? A więc znacznie większe, bo przecież Bajor to jednak
autor proponuje dwie opcje: albo homoseksua- artysta przez duże „A“. Nie dość, że jest to ob-
lizm prowadzi do artyzmu, albo artyzm – do ho- raźliwe w stosunku do Jacka Poniedziałka, wy-
moseksualizmu. Jeśli prawdziwa jest opcja nr 1, bitnego aktora TR Warszawa, to jeszcze nie-
to ze mną coś jest nie tak: jestem 33-letnim ho- prawdziwe: zamieszanie byłoby tym większe,
moseksualistą a wciąż – nieartystą! Coś ten mój im popularniejsza lub bardziej wpływowa oso-
homoseksualizm szwankuje. Jeśli zaś prawdziwa ba coming outu by dokonała. Kryterium war-
jest opcja nr 2, to co z tymi wszystkimi artystami, tości artystycznych nie ma tu znaczenia.
którzy jednak – przyznajmy to – są hetero?
W listopadowo-grudniowym numerze „On i
Wiele było już absurdalnych teorii na temat On“ (nr 11/12, 2006 r.) znajduję tekst „Czwarta
„skąd bierze się homoseksualizm?“, ale ta z orientacja“ – tym razem o aseksualistach, czyli
„On i On" może konkurować z najlepszymi. asach. Sam niewiele wiem na ich temat, więc
Nadopiekuńcza mamusia i nieobecny tatuś ja- pewnie niejeden kit można mi wcisnąć. Mój
ko siły sprawcze homoseksualizmu dziecka to zdrowy rozsądek zostaje jednak wystawiony na
przy niej pikuś. W wersji z „On i On“ rodzice al- próbę, kiedy autor opisuje statystycznego pols- P.S. „On i On“ został właśnie gruntownie zrefor-
bo odkrywają, że ich pociecha ma zdolności kiego asa: W awaryjnych sytuacjach wystarcza mowany – najnowszy, lutowo-marcowy numer
artystyczne i wtedy konstatują: „Adam/Ala bę- mu masturbacja. Jeśli o to chodzi, to – moim ma zmienioną szatę graficzną, większy format i
Łukasz urodził się 12 września 2006 r., na zdjęciu obok ma dokładnie 3 miesiące.
co najważniejsze – nowych autorów, wśród nich
Uśmiecha się, ponieważ właśnie wpadł na wspaniały pomysł, który z ochotą podjęli znakomitych felietonistów: Bartosza Żurawiec-
jego rodzice. Łukasz postanowił przekazać swoje becikowe na rozwój „Repliki“. Dzięki kiego i Jacka Kochanowskiego. Jest więc na-
niemu internetowa strona naszego pisma będzie działała szybko i prężnie, a na dzieja na wyższy poziom. Życzę „Onemu i One-
dodatek będzie bardzo ładnie wyglądała. Łukasz, DZIĘKUJEMY!
mu“ dużo sukcesów na nowej drodze życia.

17
 Geje i lesbijki
sprzed lat
Tekst: Krzysztof Tomasik
W poprzednim numerze „Repliki“ zaprezentowaliśmy sześć portretów osób
homoseksualnych z przeszłości, od Bolesława Śmiałego do Zofii Sadowskiej.
Dziś kolejne postacie sprzed lat
Janusz Sanguszko - XVII w.
Książę polski żyjący w czasach baroku, którego nie-
które z fragmentów biografii przypominać mogą
wręcz dramatyczne perypetie angielskiego króla
Edwarda II. W jednym z zachowanych dokumentów
Obmiotem pasji jego był hoży mło-
dzieniec, na którego wysypywał
niemal wszystkie skarby swoje: ten
władał sercem jego, odzierał książę-
cia z pieniędzy, klejnotów i z tego
wszystkiego, co mu się podobało.
pisano, że Sanguszko, mając piękną żonę „utrzymy-
wał mężczyzn do amorów“. Jędrzej Kitowicz tak to
opisywał: „Obmiotem pasji jego był hoży młodzie-
niec, na którego wysypywał niemal wszystkie skarby
swoje: ten władał sercem jego, odzierał książęcia z
pieniędzy, klejnotów i z tego wszystkiego, co mu się
podobało. [...] Wielu jego faworytów wyszło na
słusznych obywateli i majętnych panów. Jeden tylko
Kazimierz Chyliński doznał losu przeciwnego: odarty
ze wszystkich zbiorów, okuty w kajdany i do
gdańskiego cuchtauzu [więzienia] odesłany, w
którym pokutował lat dwanaście“.
Jakub Sobieski (1667-1737)
Pierworodny syn króla Jana III Sobieskiego i Marii
Kazimiery. Mimo zabiegów ojca nie udało się mu
zapewnić następstwa na tronie polskim. Nie bez
znaczenia były plotki na temat homoseksualizmu
królewicza. Pisano o nim: „W mężczyznach się kocha,
aż strach o tym [myśleć]“. W jednym z pamfletów
sugerowano, że fortunę po nim „wezmą chłopcy,
wezmą Wolscy, Kochanowscy, Wyhowscy“.
Według współczesnych sam Jakub był raczej
niski, bardzo szczupły, o niezbyt urodziwej
twarzy i wysokim, piskliwym głosie oraz bar-
dzo delikatny. Pisano też „płeć ciemna,
wzrost niski, kibić szczupła i nieforemna, nos
cienki, oczy małe i bez wyrazu, usta ściśnio-
ne“. Z wyglądu zewnętrznego przypominał
18
Francuza lub Hiszpana, wcześnie polubiwszy
modę zagraniczną, stronił od stroju narodo-
wego, nie nosił zarostu.
Ostatnie lata życia Jakuba upłynęły dość smutno –
zdziwaczał, tułał się po różnych krajach, najwięcej
czasu spędzał w Oławie. Popadł w dewocję
(słuchał trzech mszy dziennie), spisywał pamiętniki
słynnego ojca, oddawał się łowom, kabale i magii.
Przed śmiercią powrócił do rodzinnej Żółkwi, gdzie
zmarł 19 grudnia 1737 roku. Wielu historyków
ubolewało, że nie doszło do koronacji Jakuba
Sobieskiego. Paweł Jasienica pisał: „[Jan III] pragnął
pozostawić po sobie tron synowi, utrwalić w War-
szawie dynastię krajową. Gdyby udał się ten za-
mysł, losy państwa ułożyłyby się mniej tragicznie“.
Maria Rodziewiczówna
(1864-1944)
Na przełomie XIX i XX wieku była bodaj najpopular-
niejszą pisarką, powieści takie jak „Wrzos“, „Między
ustami, a brzegiem pucharu“ czy „Dewajtis“ czytano
masowo. I choć jej twórczość oceniano jako konser-
watywną, biografia Rodziewiczówny jest świadect-
wem umiejętności radzenia sobie w życiu, a także
podejmowania wyzwań, o których kobietom jej
epoki często nawet się nie śniło. Już jako nastolatka
Rodziewiczówna miała stwierdzić kategorycznie, że
nie wyjdzie za mąż, także wtedy odkryła najlepszą
fryzurę dla siebie – jeża, którego będzie nosić do
śmierci. To wszystko w połączeniu z męskimi stroja-
mi, wysokim wzrostem i orlim nosem sprawiało, że
zdecydowanie nie przypominała panienek, jakie opi-
sywała na kartach swoich powieści.
Zaledwie jako 17-latka przejęła rodzinne gospo-
darstwo (po śmierci ojca), jednocześnie podejmując
pierwsze próby literackie. Jej majątek zawsze był
domem kobiet. Początkowo były to przede wszys-
tkim matka, babka i siostra, potem przyjaciółki i
partnerki właścicielki. Jedna z nich to działaczka
Stowarzyszenia Ziemianek Helena Weychert,
potem pojawiała się Jadwiga Skirmunttówna, która
będzie tam przez następne 20 lat. Skirmunttówna,
jako młodsza o jedenaście lat drobna blondynka o
kultura
delikatnych rysach, była przeciwieństwem pisarki.
Sama po latach tak opisywała podział obowiązków
w ich związku: „Rodziewiczówna chciała, żebym
od razu miała bardzo wyraźne stanowisko pani
domu, objęłam wiec po trochę i coraz bardziej
wszystko, co się z tym stanowiskiem łączyło: dom i
gospodarstwo kobiece; ona sobie zostawiła
interesy i męską część gospodarstwa“.
Maria Dąbrowska (1889 - 1965)
Paradoks życia Marii Dąbrowskiej polega na tym, że
nie tylko uczniowie uczący się o niej w szkole, ale
także wielu jej współczesnych nie przypuszczało, że
pisarka, która miejsce w historii polskiej literatury
zapewniła sobie sagą „Noce i dnie“, może kochać i
mieć potrzeby erotyczne. Tymczasem ta niska, drob-
na kobieta, która nie malowała się, nie nosiła
biżuterii i preferowała styl sportowy przez całe życie
była w trwałych związkach, a oprócz tego miała
romanse, z mężczyznami i kobietami. Owdowiała w
wieku 36 lat – wówczas nagle zmarł jej ukochany
mąż Marian. Nieoczekiwanie także dla samej siebie
szybko związała się z kolejnym mężczyzną, Stanisła-
wem Stempowskim. Byli razem do jego śmierci,
wspólnie przeżyli wojnę i pierwsze lata powojenne.
W 1938 r. Dąbrowska poznała Stanisławę Blumen-
feldową, z którą połączył ją tragiczny romans. Tra-
giczny, bo Blumenfeldowa nie przeżyła okupacji. Pi-
sarka, dowiedziawszy się o śmierci ukochanej, za-
Dlaczego homoseksualizm nazywać
„nieczystym pragnieniem“, „bru-
dem“. Taka sama miłość jak inne –
może być „czysta“ lub „nieczysta“,
zależnie od wzajemności – może być
rozpustą lub wielkim szczęściem.
pisała w „Dziennikach“: „Jestem zupełnie zdruz-
gotana i ani na chwilę z myśli i z oczu nie schodzi mi
jej wdzięczna postać. Tak skończyła się ostatnia mi-
łość mojego życia“. Jednak ostatni związek w życiu
Dąbrowskiej ciągle był przed nią. W czasie wojny
zaprzyjaźniła się z pisarką Anną Kowalską, która
stanie się ważną osobą w ostatnich latach życia
Dąbrowskiej, a po śmierci Stempowskiego –
najważniejszą. Razem przeżyły ponad 20 lat, kilka-
krotnie podejmowały także próby wspólnego
zamieszkania, co dodatkowo komplikowała sytuac-
ja Kowalskiej – sama wychowywała córkę Tulę.
Dąbrowska umiera w 1965 roku, mając 75 lat.
Dwa lata przed śmiercią zapisała w „Dzienni-
kach“: „Ale dlaczego homoseksualizm nazy-
wać ,nieczystym pragnieniem’, ,brudem’ itp.
Taka sama miłość jak inne – może być ,czysta’
lub ,nieczysta’, zależnie od wzajemności – mo-
że być rozpustą lub wielkim szczęściem“.
Jarosław Iwaszkiewicz (1894-1980)
Jeden z najważniejszych twórców literatury polskiej
XX wieku. Jego opowiadania szczególnie chętnie
przenoszono na ekran, najsłynniejsze adaptacje to
„Brzezina“ (1970), „Panny z Wilka“ (1979), „Zygfryd“
(1986) i najnowsza – „Kochankowie z Marony“
(2005). Ze względu na poruszaną w swych utwo-
rach tematykę bardzo silne było postrzeganie go jako
homoseksualisty, nie zmienił tego ślub z Anną Liliop
w 1922r., z którą miał dwie córki: Marię i Teresę.
Przez długi okres swojego życia Iwaszkiewicz pisał
„Dziennik“, w którym otwarcie opisywał swoich
kochanków. Widząc nekrolog jednego z nich, zan-
otował: „Wacek Mila! Ze zdziwieniem przeczytałem
Jakież szczęście że mogłem mu to
dać i że on mógł mi dać tyle.
I nikt tego nie rozumie, tej radości
i tego szczęścia. Wszyscy myślą,
że to polega na rżnięciu w dupę!
lata, 64! dzieci, wnuki, itd. Dla mnie to zawsze 29-
letni chłopiec niespecjalnie piękny, ale bardzo przys-
tojny, o przepięknym ciele, który odegrał w moim
życiu sporą rolę. Był bardzo męski i bardzo dobry,
uczynny, nic mnie nie kosztował, lubił miłość i był już
wtedy, gdyśmy naszli na nasze sposoby,
nadzwyczajnym, namiętnym kochankiem. Już nie
pamiętam, jakeśmy się poznali. Po prostu na ulicy,
był granatowym policjantem. Był po męsku czuły i
bardzo delikatny. Był ,największym’ moim
kochankiem“ (25 IX 1975). Jednak miłością życia
pozostał dla Iwaszkiewicza przedwcześnie zmarły na
gruźlicę Jerzy Błeszyński. Po jego śmierci zapisał: „Ko-
cham Cię mój drogi – i nikt Cię tak nie kochał i nie
będzie kochał“ (27 V 1959). Iwaszkiewicza nurtował
także sam temat homoseksualizmu i niezrozumienie
tej kwestii przez innych. Wspominając najszczęśli-
wsze chwile z Błeszyńskim, zapisał: „Jakież szczęście
że mogłem mu to dać i że on mógł mi dać tyle. I nikt
tego nie rozumie, tej radości i tego szczęścia. Wszys-
cy myślą, że to polega na rżnięciu w dupę! A prze-
cież to już Sokrates wyłożył Alcybiadesowi, że nie na
tym polega szczęście i radość, jakiej doznają dwaj
mężczyźni z obcowania z sobą. I przez tyle wieków
nikt tego właściwie nie zrozumiał – i zawsze to inter-
pretują poprzez gówno“ (7 I 1958).
Jan Lechoń (1899-1956)
Jeden z najważniejszych polskich poetów, w ok-
resie międzywojnia pasowano go niemal na wiesz-
cza. Naprawdę nazywał się Leszek Serafinowicz.
Zadebiutował tomikiem poezji już jako nastolatek.
Szybko stał się cenionym twórcą, był także rozry-
wany towarzysko. Jarosław Iwaszkiewicz pisał do
żony: „Leszek ma nowego chłopca. Bardzo piękny,
sama zobaczysz, ale kawał drania“ (25 IX 1954).
Znane było zamiłowanie Lechonia do intrygowania
i plotkowania, a także częste zmiany partnerów, co
w połączeniu z konserwatywnymi poglądami two-
rzyło mieszankę wybuchową, stąd przezwisko
„ciotka boska częstochowska“.
Lata 30. spędził w Paryżu jako attache kulturalny
ambasady polskiej. Po latach nazwał ten okres „lata-
mi rozpusty“. Wybuch wojny sprawił, że na dobre
opuścił Europę. W USA pracował w radiu i jako
redaktor kilku pism, wydał też kolejne zbiory wierszy.
Poznał tam młodszego od siebie Aubreya Johnstona,
z którym związek przetrwa aż do samobójczej śmier-
ci poety. W sierpniu 1949 roku Lechoń zaczął pisać
„Dziennik“, który miał stanowić swoistą terapię. Nie
potrafił, nie chciał, a może nie mógł tam pisać szcz-
erze o swoim życiu prywatnym. Nawet Aubrey
zostaje ukryty pod określeniem „Najdroższa osoba“:
„,Najdroższa osoba’. Czy wie ona, o czym sam nier-
az nie wiem, że jest wciąż i chyba będzie na zawsze
najdroższa?“ (1 VIII 1951) albo: „Czułość dla osoby
najdroższej, wciąż najdroższej i jedynej, która budzi
we mnie tę czułość“ (25 III 1953). A jednak ho-
moseksualizm bardzo często pojawia się w „Dzien-
nikach“ Lechonia, choć nigdy nie dotyczy jego
samego. Pisze np.: „przed paru laty przyjaciel jed-
nego z, jak by powiedział Boy, ,najpoważniejszych
pederastów’ Nowego Jorku, obecnie szczęśliwie
ożeniony z bardzo piękną osobą – ilekroć wchodzi
do salonu, wodzi kuszącym spojrzeniem po obec-
nych panach, czy jeszcze się podoba“ (24 III 1953).
Jerzy Zawieyski (1902-1969)
Naprawdę nazywał się Henryk Nowicki, debiu-
tancki tomik wierszy wydał pod pseudonimem
Konar-Nowicki, ale największe sukcesy odniósł
jako Jerzy Zawieyski. Dziś jego powieści nie są
wznawiane, a dramaty wystawiane, choć nieg-
dyś doczekał się nawet ekranizacji filmowej
dwóch utworów. Pozostała natomiast pamięć o
Zawieyskim jako polityku i działaczu katolickim.
Nie wiadomo, czy silna wiara i równie silny
związek z Kościołem katolickim było dla niego
problemem i źródłem frustracji, czy też raczej
nieporuszanie przez ówczesnych hierarchów
kościelnych kwestii homoseksualizmu poz-
walało na spokojną egzystencję w obu świa-
tach. Ten przyjaciel prymasa Stefana Wyszyń-
skiego, poseł z ramienia Znak-u, przeżył ponad
35 lat z jednym mężczyzną – Stanisławem
Trębaczkiewiczem (1911-80), notabene, jako
wykładowca KUL-u, też dość nieźle osadzonym
w instytucji kościelnej. Zawieyski w oficjalnych
pismach kreował się jednak nawet nie na he-
teroseksualistę, ale pozbawionego seksualności
anioła. W eseistycznej książce „Korzenie“
(1965), gdzie wykorzystał korespondencję
prowadzoną z Zofią Nałkowską, ocenzurował
fragmenty, które mogły sugerować, że ich zna-
jomość miała inny niż przyjacielsko-intelektual-
ny charakter. Zmarł w 1969 roku w nie do
końca wyjaśnionych okolicznościach: wypadł z
okna szpitala, w którym przebywał po wylewie.
Nie wiadomo czy było to samobójstwo,
nieszczęśliwy wypadek czy morderstwo.
r e k l a m a
19
 Flaga na maszt!
Irek jest nasz!
Tekst: Radek Oliwa
jemniczonej“ przyjaciółce po odsłuchaniu płyty mojego idola
Najpierw, aby
się upewnić,
kilkakrotnie
przewijałem
kasetę z naj-
rys. ultra-fiolet.pl
mocniejszym frag-
mentem: Tu z boku
gdzieś twoje zdjęcie było / Jedno, bo
resztę mama wyrzuciła (...) / Mama pro-
siła, bym się z tobą nie spotykał / Kazała, abym
drzwi przed tobą zamykał / Przypominam sobie,
patrząc w jej oczy małe / Gdy ci ssałem, a potem
mnie od tyłu brałeś...
Tak jeszcze w Polsce nikt nie śpiewał. Dla mnie
– młodego geja, który maniakalnie tropił homo-
seksualne motywy we wszystkim – piosenka
Kazika, który był wówczas moim muzycznym
guru, była objawieniem. Trzy lata później Kazik
ponownie zaśpiewał o gejach. Tym razem mniej
poważnie: Maciek, ja tylko żartowałem / Nigdy
ciebie nie kochałem / Kochałem setki innych
facetów / Z tobą to jednak nie to (...) Tym razem
nie próbowałem nawet doszukać się głębszego
sensu w tekście, za to nieźle się uśmiałem.
Kazik nie był jednak pierwszym polskim artystą,
który po 1989 roku wszedł na pole minowe
zwane homoseksualizmem. Już w 1989 zespół
Balkan Electrique z Fiolką oraz Sławkiem Staros-
tą na czele ostrzegał w piosence „Kochaj, nie
zabijaj“ przed AIDS, wywołując tak odważnym
na tamte czasy tematem mały skandal. Dwa
lata po debiutanckiej płycie Balkan Electrique
popularna w latach 90-tych formacja Róże
Europy także odważyła się na prowokację,
która polegała na użyciu słowa „homoseksual-
ni“ w tekście piosenki: Mam podkute Alabamy /
Stukają także i Twoje / Masz męskie imię /
Podobne jest moje / Trzymam rękę w kieszeni /
Twojej a Ty trzymasz w mojej (...) / Oni są
homoseksualni / Tak mówią ludzie nienormalni
/ Ludzie dziwnie arogancko ubrani wulgarnie
uczesani (...) / Posądzają nas o homoseksualizm
Generalnie rzecz jest o ubranych w przegięte
szmatki krypto-koleżankach, które oburzają się,
gdy ktoś nazywa rzecz po imieniu. Pochodzącą z
20
„Posłuchaj! Kazik śpiewa o gejach!“ – wybełkotałem „wta-
tego samego czasu piosenkę „Daj na tacę“
zespołu Kobranocka należy zaliczyć do nurtu
piosenek zaangażowanych społecznie i po-
litycznie. Andrzej Kraiński „zachęca“ w niej do
dofinansowywania Kościoła w celu przekształ-
cenia Polski w państwo wyznaniowe: za cu-
dzołóstwo kodeks karny / niech przewiduje miej-
sce straceń / więc gdy podejdzie facet w czarnym
/ to daj na tacę (...) / homoniepewnych żeby dia-
bli / trzeba im przerwać czarcie harce / oni nas
dawno przecież pozbadli / więc daj na tacę
Bardziej osobisty jest motyw gejowski w piosen-
ce Lecha Janerki „Ciebie ciebie“: Od kiedy miłość
mam do ciebie / Od kiedy brzydzę się być sam /
Od kiedy w tatuażu gniewie / Ryczę to rację
mam (...) / Boga ma w pogardzie / Niezły z niego
twardziel / Nosi trampelówki powód / Brak
gotówki / Kręci się po świecie / Gnojąc różne
śmiecie / W sercu mając miłość / A na imię
Randolph – dla mnie to jak wyznanie miłosne.
„Momentów“ można doszukać się także w
„Rowerze“ – przeboju Janerki z 2005: Jadę na
rowerze słuchaj do byle gdzie / Rower mam
posłuchaj w taki różowy jazz / Może byś tak
Damian wpadł popedałować. O co chodzi i
tym pedałowaniem? „Pedałować? Tak się na-
zywa czynność jeżdżenia na rowerze. No dob-
rze, wygłupiam się. Konotacje homoseksualne,
kiedy używa się tego słowa, opisując wyciecz-
kę rowerową dwóch facetów, są oczywiste.
Powiem, że jeśli chodzi o seksualizm, mój
świat nie jest taki prosty. Do 14. roku życia nie
rozróżniałem płci. Dziś również poza sytuacja-
mi ekstremalnymi nie rozróżniam – widzę nie
mężczyzn i kobiety, ale ludzi“ – wyznał artysta
na łamach „Gazety Wyborczej“. „Kiedy śpie-
wałem tę piosenkę znajomym, to przerabiali
mi refren: Flaga na maszt, Irek jest nasz, a
Robert jest wielce OK. To dość prostackie. Bo
to nie miał być manifest gejowski ani szydera
niskich lotów“ – dodał.
Jeszcze lepiej ukrytego motywu doszukałem się
w piosence zespołu Myslovitz. Być może ho-
moseksualne skojarzenia są w tym przypadku
tylko produktem mojej fantazji, ale piosenka
kultura
ładna, czemu więc nie zacytować: Najchętniej
zamknąłbym Cię w klatce / Bo kocham na Ciebie
patrzeć / Naprawdę na dużo mnie stać / To
wszystko czego chcę / To wszystko czego mi brak
/ To wszystko czego ja / Nigdy nie będę miał /
Otwórz oczy zauważ sam / Przed nami mgła
Pisząc o polskich „homo-piosenkach“, nie
sposób nie wspomnieć o kawałku Maćka
Kaczki. Jego „Wojtek“ przeszedł w zeszłym ro-
ku przez media jako „pierwszy queerowy
przebój“: ujrzałem cię po raz pierwszy w
„kitschu“ / mój cudny królewiczu / dobrze to
wyczuł jeden zgred / mówiąc: przedstawiam ci
wojtka / och jaka słodka mordka – a / co w
portkach ma też wchodzi w grę
Nieco słabiej w tym zestawieniu wypadają ko-
biety. Do głowy przychodzi mi właściwie tylko
jedno nazwisko, ale za to jakie! Gdy w branżo-
wym klubie z głośników zabrzmi głos Renaty
Przemyk, to mało kto potrafi wysiedzieć na
miejscu. Piosenka „Kochana“, którą artystka
zaśpiewała w duecie z Kaśką Nosowską, zys-
kała status hymnu lesbijek.
Większość kawałków, w których można do-
szukać się wątków homoseksualnych, to mu-
zyka tzw. alternatywna albo przynajmniej am-
bitna, a jej wykonawcy to często absolutni
„heterycy“. Logika podpowiadała mi, że to ra-
czej wysoce „zagejone“ środowisko twórców
muzyki „lekkiej i przyjemnej“ powinno produ-
kować homo-szlagiery en masse. Szukam.
„Grzeszna miłość“ – brzmi intrygująco.
„Dwie. Kocham dwie. Dobrze wiem, że to
grzeszna miłość“. No może i grzeszna, ale
spodziewałem się grzeszniejszej (kocham
dwóch... albo przynajmniej jednego).
Przeszukuję teksty innych artystów i ku moje-
mu ogromnemu zdziwieniu odkrywam, że
wszyscy „podejrzani“ kierują swe miłosne
tralalala wyłącznie do płci przeciwnej. Myślę,
że nie ma czego żałować. Pisząc o wątkach
homoseksualnych w polskiej muzyce, mogłem
równocześnie pisać o artystach utalen-
towanych i takich, którzy faktycznie mają coś
do powiedzenia.
 kultura Teksty: Witold Jabłoński
Mariusz Kurc

„Niewinne igraszki“
Tytuł cyklu jakże przewrotny, gdyż
przedstawione w nim igraszki
bynajmniej nie są takie niewinne...
Cykl „Niewinne igraszki“ autorstwa izanagiego
składa się z 11 grafik. Przedstawione na nich
scenki figuratywne przenoszą odbiorcę w sta-
buizowany świat tego, „o czym się nie mówi“.
Choć w twórczości artysty sporo jest odwołań do
Art Nouveau: secesyjnej stylistyki spod znaku
Aubreya Beardsleya i Alfonsa Muchy, to jednak,
zamiast delikatnych, wiotkich nimf i zaczarowanych
królewien, widzimy na jego rycinach olśniewająco
pięknych młodzieńców w dwuznacznych, a często
całkiem jednoznacznych pozach. Autor uzupełnia
tutaj lukę, którą wytworzyła pruderyjna moralność
wiktoriańska końca XIX wieku. Pewne tematy i
sytuacje międzyludzkie stanowiły wówczas tabu,
sfery zakazane, były czymś, „o czym się nie mówi“.
W gruncie rzeczy, w dzisiejszej Polsce strefa za-
kłamania i obyczajowego zabobonu niewiele się
zmniejszyła. Podziwiać zatem należy odwagę
izanagiego, który z pełną świadomością rzuca
wyzwanie rodzimemu Ciemnogrodowi swoimi
„Niewinnymi igraszkami“. Tytuł cyklu jakże
przewrotny, gdyż przedstawione w nim igraszki
bynajmniej nie są takie niewinne...
W „Niewinnych igraszkach“, oprócz Art Noveau,
dostrzec można fascynację japońszczyzną.
Szczególnie widoczny jest wpływ komiksów z kręgu
yaoi, obecnie coraz
bardziej popularny w
świecie zachodniej kultu-
ry. Jest także szczypta An-
dy’ego Warhola. Twórca
nie waha się czasem ko-
rzystać z elementów kul-
tury pop, a czyni to z dużą
inwencją i wyczuciem.
W jego obrazach jest de-
kadencka estetyka, fig-
larnie giętka kreska, bo-
gactwo ekscentrycznych
pomysłów, duża his-
toryczna i kulturowa eru-
dycja, wreszcie jawnie
perwersyjny erotyzm.
Przy tym wszystkim jednak ryciny izanagiego są używając mistycznej symboliki, lecz czyni to zawsze
piękne bezwstydnym powabem młodości. Choć w estetycznej formie i w dobrym guście. Udaje mu
zapewne niektórych moralistów może drażnić widok się połączyć ogień z wodą: śmiałość erotyczną z
penisa w erekcji (ach, te męskie kompleksy!), trudno wyrafinowanym smakiem. (WJ)
je oskarżyć o pornografię, czy szarganie świętości.
Erotyzm nie jest tutaj wulgarny i niczego nie Od redakcji: Z twórczością izanagiego mieliśmy przy-
propaguje – bo nie trzeba „propagować“ czegoś, co jemność się zapoznać w dniach 10-31 stycznia w
jest atrakcyjne samo w sobie. Prawdą jest, że autor warszawskiej, klubo-kawiarnii Mandala. „Replika“
wystawy niekiedy świadomie prowokuje widza, objęła patronat medialny nad wystawą.

Anioły w Warszawie w lutym

15 lutego 2007 r. odbędzie się w TR Warsza-
wska premiera „Aniołów w Ameryce“ w reży-
serii Krzysztofa Warlikowskiego. W 2003 r.
wybitny reżyser filmowy Mike Nichols prze-
niósł nagrodzoną Pulitzerem sztukę Tony’ego
Kushnera na mały ekran. 6-odcinkowy serial z
gwiazdorską obsadą (m.in. Al Pacino, Meryl
Streep, Emma Thompson) został uznany na
telewizyjne arcydzieło. Przy okazji polskiej
premiery „Aniołów…“ na dvd Krzysztof
Tomasik pisał na Innej Stronie: Nie jest to
zwyczajna opowieść, sceny z realnego życia
przeplatają się tu z fantastycznymi wizjami, a
fikcyjni bohaterowie występują obok rzeczy-
wistych postaci. W momencie zawiązania
akcji poznajemy głównych bohaterów, dwie
młode pary: gejowską i heteryckie małżeńst-
wo oraz starzejącego się znanego prawnika.
Nietrudno zgadnąć, że, ponieważ mieszkają
w jednym mieście, los wielokrotnie sprowoku-
je spotkania między nimi i sprawi, że każde z
nich odegra istotną rolę w życiu pozostałych.
Różnią się między sobą nie tylko statusem
majątkowym, poglądami czy orientacją seksu-
alną, ale także wyznaniem; w zlaicyzowanym
środowisku największe zdziwienie budzą
praktykujący mormoni. A wszystko to osa-
dzone w Stanach Zjednoczonych połowy lat
80., a więc okresie, kiedy żniwo zbierała epi-
demia AIDS i następowało apogeum konser-
watywnych rządów Ronalda Reagana. A sym-
bolem tego konserwatyzmu jest grany przez
Ala Pacino Roy Cohn.
W polskiej adaptacji w głównych rolach wys-
tąpią: Jacek Poniedziałek, Tomasz Tyndyk, Ma-
ciej Stuhr, Maja Ostaszewska, Stanisława Ce-
lińska, Andrzej Chyra, Danuta Stenka, Magda-
lena Cielecka i Rafał Maćkowiak. (MK)

21
 kultura Teksty: Bożena Umińska
Ewa Tomaszewicz
Mariusz Kurc

Szafa jest na ubranie Anna Laszuk,

Książka Anny Laszuk „Dziewczyny wyjdźcie
z szafy" jest położeniem kamienia
milowego w opisie własnej tożsamości les-
bijek i w opisie polskiej rzeczywistości. Do
tej pory polskie lesbijki jako grupa były
raczej widmowe, to znaczy wiedziało się,
że gdzieś są te (złe/pożądane/zwykłe – do
wyboru) kobiety, ale nie miały konkretnej
rodziny, adresu ani pracy, rozpoznawal-
nych było kilka w porywach do kilkunastu.
Anna Laszuk sprawia, że widmowe staje
się realne. Tak, to dość magiczna moc,
sprawić coś takiego, a jednocześnie
sposób na to jest prosty – niech same
opowiedzą.
Jakie są lesbijki? Takie jak ty, jak ona i ja. O mnie
się powie, że jestem hetero – w każdym razie ży-
ję z facetem, od lat. Kiedy zamknęłam tę książkę
(żal mi było, że się skończyła, ale jest jeszcze
kalendarium polskie i powszechne) – taką pełną
historii ze szkoły, uczelni, pracy, domu, zakonu;
historii mężatek i nie-mężatek, tych ,co zawsze
wiedziały i tych, co się jakoś dowiedziały, historii
smutnych lub pełnych nadziei – kiedy więc ją
zamknęłam, pomyślałam: „one to my, my to
one“. Nie są z gwiazdy Sappho, są stąd, koniec,
finito. Zawsze to podejrzewałam, wyobraźcie
sobie! Kiedy homofobowie mówią: – Co?! śluby
dla gejów i lesbijek? To nie ich tradycja! – zawsze
się dziwiłam. – A czyja mianowicie? Nie są stąd,
Dziewczyny, wyjdźcie z
szafy!, Wydawnictwo
fundacja Lorga, listopad
2006
to nie te z ulicy, ze sklepu, z
urzędu? Zawsze tak uważa-
łam, a teraz Anna Laszuk to pokazała. Ta książka
zaś działa pracowitością, czyli ilością rozmówczyń
i słuchem swojej autorki. Masa, ilość przechodzi
tu w jakość – i linia graniczna nieistnienia lesbijek
w Polsce została przekroczona. Wszystkie, które
opowiedziały swoje historie, czy pod pseudonim,
czy nie, opowiedziawszy ją, zakreśliły strefę
swego istnienia. Od zrezygnowanej gospodyni
domowej ze Śląska po tę rozpędzoną jak lux tor-
peda, wszystkie są realne. (BU)

Pod osłoną nocy Złodziejka

Sarah Waters,
przełożyła Magdalena
Gawlik-Małkowska
Prószyński i S-ka,
Warszawa 2007
Londyn, rok 1947. Piątka
młodych ludzi – Kay, rodzeństwo Viv i Duncan
oraz Helen i Julia próbują się odnaleźć w powo-
jennej rzeczywistości. Każde z nich nosi w sobie
bolesne przeżycia z czasów wojny. I każde bę-
dzie musiało prędzej czy później spojrzeć w
przeszłość, aby przewartościować swoje obecne
życie. Czy Helen i Julia się rozstaną? Czy Viv za-
kończy romans bez miłości z żonatym mężczyz-
ną? Czy Duncan przeboleje śmierć Aleca i wróci
do rzeczywistości? Czy Kay wyjdzie ze swojej
skorupy? W „Pod osłoną nocy“ nie znajdziemy
odpowiedzi na te pytania.
Najnowsza powieść Sary Waters zbudowana
jest bowiem na zasadzie retrospekcji – z roku
1947 przenosimy się do 1944, by skończyć w
1941 – w tym momencie wiemy już, dlaczego
jej bohaterowie znaleźli się tam, gdzie ich
spotkaliśmy na początku książki. I możemy się
domyślać, jak dalej (w 1947) potoczą się ich
losy – ale tylko domyślać.
Choć „Pod osłoną nocy“ jest w zasadzie po-
wieścią obyczajową, nie brakuje w niej tego,
czym Sarah Waters podbiła we wcześniej-
szych powieściach serca czytelników – tejem-
nicy, suspensu, magii szczegółów. Nic nie jest
takie, jak się wydaje na początku, życie piątki
bohaterów splata się w nieoczekiwanych mo-
mentach, a niby nieistotne momenty okazują
się kluczowe dla rozwikłania zagadek z prze-
szłości. Jak choćby pozornie nic nieznaczące
wspomnienie najpiękniejszej piżamy, jaką He-
len kiedykolwiek dostała.
I choć książką rządzi wszechobecna melancholia, to
– wbrew wszystkiemu – ma piękne, romantyczne
zakończenie. Tyle że ten koniec to rok 1941. (ET)
Sarah Waters, przełożyła
Magdalena Gawlik-
Małkowska
Prószyński i S-ka,
Warszawa 2007
17 stycznia do księgarni
trafiła najpopularniejsza
dotąd powieść Sary Waters „Złodziejka“. To
znakomita okazja dla miłośniczek i miłośników
twórczości pisarki, aby odświeżyć domową bi-
blioteczkę książką z filmową okładką.
„Złodziejka“ to świetna i zaskakująca histo-
ria utrzymana w duchu powieści Dickensa.
Wiktoriańska Anglia, 1862 rok. Susan, cór-
ka złodziejki i morderczyni, mieszka w Lon-
dynie w domu oszusta i pasera. Panna
Maud – wykształcona młoda dama – wy-
chowuje się w posiadłości wuja, miłośnika i
kolekcjonera pornograficznych publikacji.
Pewnego dnia losy obu dziewcząt się łą-
czą... (materiały prasowe)

Coming out laureata Love sick - Niebezpieczne związki

Paszportu „Polityki“
Jacek Dehnel, poeta i pisarz, laureat Paszportu
„Polityki“ za powieść „Lala“, powiedział w wy-
wiadzie dla „Polityki“: „Jestem gejem i nie
mam potrzeby przesadnego wspominania o
tym – bo to normalne. Koniec. Kropka“. „Re-
plika“ prosila Dehnela o wywiad, ale odmó-
wił. „Z zasady nie udzielam wywiadów pis-
mom gejowskim“ – powiedział. (MK)
reż. Tudor Giurgiu, wyk. Maria Popistasu, Ioana Barbu, w kinach od 2.02
Dwie rumuńskie studentki Kiki i Alex zakochują się
w sobie. Kiki jest pewna siebie, beztroska, szuka
przygód. Alex jest raczej nieśmiała, delikatna,
odkrywa siebie powoli i ostrożnie. Miłość dziew-
czyn kwitnie – wspólne wypady do kina na cały
dzień, przesiadywanie na dachu, skąd najlepiej
widać zachód słońca, czułe spojrzenia na
wykładach i w bibliotece... (materiały prasowe)

22
 kultura
Barykady
Bożena Umińska-Keff, eFKa, Kraków 2006
Bożena Umińska-Keff.
Tylko dla jej felietonów
byłam przez długi czas
wierną czytelniczką pew-
nego tygodnika. Żałowa-
łam, że tak późno je od-
kryłam i że nie mogę
przeczytać ich więcej. I
oto wydawnictwo eFKa
zrobiło mi niespodziankę. Wydało zbiór fel-
ietonów pod znamiennym tytułem „Barykady.
Kroniki Obsesyjne“.
Kroniki obsesyjne (…), bo cóż, kręcę się wokół
kilku tematów. Nie ma w Polsce żadnych real-
nych „innych“, nie ma tych tysięcy przybyszy z
różnych części zglobalizowanego świata, z in-
Przeciwdziałanie dyskryminacji
z powodu orientacji seksualnej w świetle prawa polskiego oraz standardów europejskich
pod red. Krzysztofa Śmiszka, Kampania przeciw Homofobii, Warszawa 2006
Wydana przez KPH
książka to skarbnica
wiedzy na temat wyko-
rzystywania środków
prawnych dla możliwoś-
ci dochodzenia swoich
praw przez osoby ho-
moseksualne.
Składa się na nią pięć rozdziałów, z których każ-
dy poświęcony jest innemu zakresowi prawa:
Profesor Eleonora Zielińska przedstawia
karne ustawodawstwo krajowe, które,
odpowiednio stosowane, może być
doskonałym instrumentem ochrony praw
Córka botanika
reż. Sijie Dai, wyk. Mylene Jampanoi, Xiao-Ran Li, w kinach od 16.02
Akcja „Córki botanika“ rozgrywa się w latach
80-tych w Chinach. Po wyjściu z sierocińca
Min, młoda dziewczyna zafascynowana świa-
tem roślin, dostaje się na staż do słynnego
właściciela ogrodu botanicznego. Tam poznaje
jego córkę An. Przyjaźń dziewczyn wkrótce za-
mienia się w erotyczną fascynację. Romans roz-
kwita na tle tajemniczego i kuszącego ogrodu.
nych kultur, z różnych religii, nie ma imigran-
tów z Afryki czy Azji. Dzieje Żydów w Polsce
skończyły się ostatecznie w roku 1945, a naj-
ostateczniej w 1968. Poza kobietami (a wśród
nich zwłaszcza feministkami), gejami, lesbijka-
mi i tymi widmowymi Żydami (…) nie ma w
Polsce nikogo, kto by atakował „swojskość“,
„czystość“ kultury i obyczaju poprzez sam fakt
istnienia i domagania się praw, jakie inni mają
od dawna. (...) To wszystko ma aspekt grotes-
ki, co nie znaczy, że jest bezpiecznie. Wszech-
swojscy, jakkolwiek by się zwali, są głęboko
przeciwni swobodzie i samodzielności refleksji
oraz temu, co może łączyć różne grupy ludzi.
Pilnują nienaruszalności granic, które noszą w
umysłach (…) – pisze we wstępie Bożena
Umińska
Autorka w swoich felietonach wstępuje na
barykady i obsesyjnie walczy z głupotą, ciem-
osób dyskryminowanych z powodu
tożsamości psychoseksualnej. Rozdział poś-
więcony możliwościom dochodzenia naru-
szonych praw na gruncie prawa cywilnego
opracował dr Adam Bodnar. Opierając sie na
wziętych z rzeczywistości przypadkach (m.in.
na słynnym już procesie czterech lesbijek
przeciwko radnym PiS), szczegółowo przed-
stawia możliwości ochrony m.in. dóbr oso-
bistych osób LGBT. Teresa Romer – sędzia
Sądu Najwyższego w stanie spoczynku –
dokonuje analizy polskiego i wspólno-
towego prawa pracy pod kątem zakazu dys-
kryminacji z powodu orientacji seksualnej.
Sylwia Spurek koncentruje się na niezwykle
istotnej dla działalności organizacji po-
To bardzo piękny film ze względów estety-
cznych, prawdziwa uczta dla oczu. Nie za-
brakło ładnych scen erotycznych, subtel-
nych i delikatnych. Pokazuje, jak dużym
oparciem musiały być dla siebie kobiety, że-
by przetrwać (czy im się to udało?...) w pat-
riarchalnym i silnie tradycjonalistycznym
świecie mężczyzn. (ET)
Teksty: Małgorzata Rawińska
Ewa Tomaszewicz
nogrodem, zakłamaniem i otępianiem naro-
du. Staje po stronie każdego człowieka, bez
względu na jego pochodzenie, wyznawaną
religie, czy też jego orientację psychoseksu-
alną (tak na marginesie: odniosłam wrażenie,
że Bożena Umińska bardziej dba o nasze
sprawy niż my sami). Broni indywidualizmu.
Apeluje również o szacunek dla zwierząt. Jest
rzadkim głosem zdrowego rozsądku. O jej feli-
etonach mogę napisać krótko: 3xF ma u mnie
Keff. Fantastyczny styl, fenomenalny opis
sytuacji społeczno-politycznej z ostatnich
sześciu lat, finezyjne i trafne pointy.
„Barykady“ to lektura obowiązkowa dla tych, któ-
rym nie odpowiada obecna rzeczywistość w na-
szym kraju. Niestety książka jest do nabycia tylko
w dobrych księgarniach i księgarniach interneto-
wych, w Empikach jej nie znajdziemy. Czyżby
obawa przed zdrowym rozsądkiem? (MR)
zarządowych tematyce udziału takich orga-
nizacji w postępowaniach karnym, cywilnym
i administracyjnym, w których pojawił się
element nierównego traktowania z powodu
orientacji seksualnej. Książkę kończy
doskonałe kompendium wiedzy na temat
dorobku orzeczniczego Europejskiego Trybu-
nału Sprawiedliwości (ETS) i Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) w zakre-
sie dyskryminacji z powodu orientacji seksu-
alnej autorstwa Patrycji Pogodzińskiej.
Spora liczba przywołanych orzeczeń i dogłęb-
na ich analiza, sprawia, że książka ta jest
pierwszą taką publikacją na polskim rynku
prawniczym. (ET)
23