Lek

Ündsän aguulga

1. Matri tüün däär xiïx üïldlüüd (Matrix Operations)

• Matri tüün däär xiïx üïldlüüd.
• n ärämbiïn todorxoïlogq ba tüüniï qanaruud.
• Todorxoïlogqiïg ärämbä buuruulax argaar bodox.
• Urwuu matri .
• Matri yn rang.

1
 Matri tüün däär xiïx üïldlüüd (Matrix Operations )
m mör, n baganataï, m×n toogoor (wektor, funk ) zoxiogdson täg² ön ögt

xüsnägtiïg matri gänä.

 
a11 a12 ... a1n
 a21 a22 ... a2n 
A=
 ...

... ... ... 
am1 am2 ... amn
äswäl towqoor  
i = 1, 2, . . . , n
A = (aij )mn
j = 1, 2, . . . , m

1. Mör baganyn too n´ tän üü matri yg kwadrat matri

2. Näg baganataï (n = 1) bol bagana matri

3. Näg mörtäï (m = 1) bol mör matri gänä

4. Matri yn büx älement n´ tägtäï tän üü bol ug matri yg täg matri

2
5. Kwadrat matri yn züün dääd bulangaas baruun dood bulang xolboson diago-
naliïg gol diagonal´

6. Kwadrat baruun dääd bulan züün dood bulan xoëryg xolboson diagonaliïg
xajuugiïn diagonal´

7. Kwadrat matri yn gol diagonalias busad baïran dax´ älementüüd n´ tägtäï

tän üü baïwal ug matri yg diagonal´ matri

8. Diagonal´ matri yn diagonal´ däärx älementüüd n´ tän üü baïwal skal¶r

matri

9. Skal¶r matri yn diagonal´ däärx älementüüd n´ nägtäï tän üü baïwal nägj

matri gäj närlänä.

The Equality of Two Matri es.

A = B if and only if aij = bij for all i = 1, 2, . . . , n j = 1, 2, . . . , m

Example 1:    
6 9 6 9
=
2 8 2 8
3
 Addition and Subtra tion of Matri es.
     
A + B = aij + bij = aij + bij

i.e. the addition of A and B is dened as the addition of ea h pair of orresponding

elements

Remark. Two matri es an be added (equal) if and only if they have the same
dimension.

Example :
     
a11 a12 a13 b11 b12 b13 a11 + b11 a12 + b12 a13 + b13
+ =
a21 a22 a23 b21 b22 b23 a21 + b21 a22 + b22 a23 + b23

Addition, Subtra tion and Their Properties

•A+B =B+A
• A + (B + C) = (A + B) + C = (A + C) + B

4
 The subtra tion of Matri es

A − B is dened by
[aij ] − [bij ] = [aij − bij ]

Example :
     
19 3 6 8 13 −5
− =
2 0 1 3 1 −3

S alar Multipli ation

λA = λ[aij ] = [λaij ]

i.e. to multiply a matrix by a number is to multiply every element of that matrix by

the given s alar.

5
 Example :    
3 −1 21 −7
7 =
0 5 0 35
Example :    
a11 a12 a13 −a11 −a12 −a13
−1 =
a21 a22 a23 −a21 −a22 −a23

Multipli ation of Matri es

Given two mari es Am×n and Bp×q , the onformability ondition for multipli ation
AB is that the olum dimension of A must be equal to be the row dimension of B , i.e.,
the matrix produ t AB will be dened if and only if n = p. If dened, the produ t
AB will have the dimension m × q

6
 The produ t AB is dened by

A = (aij )mn , B = (bjk )ns =⇒ C = A · B = (cik )ms

n
X
cik = ai1b1k + ai2b2k + ... + ainbnk = aij bjk j
j=1

Example:
    
a11 a12 b11 b12 a11b11 + a12b21 a11b12 + a12b22
=
a21 a22 b21 b22 a21b11 + a22b21 a21b12 + a22b22

Example:    
3 5 −1 0
A2×2 = B2×2 =
4 6 4 7

   
−3 + 20 35 17 35
AB = =
−4 + 24 42 20 42

(AB 6= BA)
7
 The Transposes of Matri es

The transpose of a matrix A is a matrix whi h is obtained by inter hanging the

rows and olumns of the matrix A. It is denoted by A′ or AT .
 
3 8 −9
Example: For A =
1 0 4
 
3 1
A′ = AT =  8 0 
−9 4
′
Thus, by denition, if a amtri A is m × n, the its transpose A must be n × m

8
  
1 0 4
Example: For D =  0 3 7 
4 7 2
 
1 0 4
′
its transpose D =0 3 7=D
4 7 2
A matrix said to be symmetri if A′ = A.

Properties of Transposes
1. (A′ )′ = A
2. (A + B)′ = A′ + B ′
3. (AB)′ = B ′A

9
 n-ärämbiïn todorxoïlogq ba tüüniï qanaruud
A matri yn todorxoïlogqiïg detA = |A| = △A gäe

   
a11 a12 ... a1n  a11
 a12 ... a1n 
 a21 a22 ... a2n   a21 a22 ... a2n 
A=
 ...
 detA = 
... ... ...   ... ... ... . . . 
an1 an2 ... ann  an1 an2 ... ann 
A matri yn i dügäär mör k dugaar baganyg daraxad üldäx (n − 1)
ärämbiïn matri yn todorxoïlogqiïg n ärämbiïn kwadrat matri yn

aik älementiïn minor gääd Mik gäj tämdäglänä.

Mik -g (−1)i+k tämdägtäï awsnyg aik älementiïn algebryn güï äält gäj

gäj tämdäglänä.
i+k
närlääd Aik = (−1) Mik

–mar q todorxoïlogqiïg i dügäär mör, k dugaar baganaar n´ zadalj bolox

bögööd änä zadral n´ anxny todorxoïlogqtoïgoo tän üü baïna.

10
 A matri yn k -dugaar baganyn zadargaa:

n
X n
X
|A| = aik Aik = (−1)i+k aik Mik
i=1 i=1

A matri yn i- dügäär möriïn zadargaa:

n
X n
X
|A| = aik Aik = (−1)i+k aik Mik
k=1 k=1

Thr: Todorxoïlogqiïn al´ näg möriïn (baganyn) älementüüdiïg öör möriïn

(baganyn) älementüüdiïn algebryn güï äältüüdäär ürjüülj nämsän niïlbär

tägtäï tän üü baïna.

Ööröör xälbäl
n
X n
X
akj Aij = 0, aij Aik = 0
j=1 i=1
tän ätgälüüd ¶magt bielänä gäsän üg.

11
Ji²ää : Gurawdugaar ärämbiïn todorxoïlogqiïn xuw´d:

     
 a12 a13   a11 a13   a11 a12 
a11A21 + a12A22 + a13A23 = − a11   + a12   − a13  =
a32 a33   a31 a33   a31 a32 
 
 a11 a12 a13 
 
= −  a11 a12 a13  = 0.

 a31 a32 a33 

12
 Todorxoïlogqiïg ärämbä buuruulax argaar bodox .

 
 a11
 a12 ··· a1n 
 a21 a22 ··· a2n 
|A| =  (1)
 ··· ··· ··· · · · 
 an1 an2 ··· ann 
(??)d a11 6= 0, a12 6= 0 baïg.
a12
Tägwäl I baganyn büx älementüüdiïg − -äär ürjüülän II baganyn xar-
a11
galzax älementüüd däär n´ nämbäl todorxoïlogqiïn qanar ësoor

   
 a11 a12 ··· a1n   a11 0 a13 ··· a1n 
 ′
 a21 a22 ··· a2n   a21 a22 a23 ··· a2n 
|A| =  =
 ··· ··· ··· · · ·   · · · ···
′
··· ··· · · · 
 an1 an2 ··· ann   an1 an2 an3 ··· ann 
Xärwää a1j = 0, j = 3, nbol xäwäär üldääj, 1j bol a 6= 0
möriïn tägääs I
′
¶lgaataï ug älementüüdiïn xuw´d 12 yg a a
12 bolgodogtoï adilaar baganyn I
a1j
älementüüdiïg −  äär ürjüülän tuxaïn baganyn xargalzax älementüüd däär
a11
nämnä.

13
 Ädgäär üïldlüüdiïn ä äst
   
 a11 a12 ··· a1n   a11 0 0 · · · 0 
 ′ ′ ′
 a21 a22 ··· a2n   a21 a22 a23 · · · a2n 
|A| =  = =
 ··· ··· ··· · · ·   · · · · · · · · · · · · · · · 
′ ′ ′
 an1 an2 ··· ann   an1 an2 an3 · · · ann 
=a11A11 + 0 · A12 + ... + 0 · A1n = a11A11 = a11M11
bolno.

n-ärämbiïn |A| todorxoïlogqiïn M11 n´ (n − 1) ärämbätäï.

Iïmd n ärämbiïn todorxoïlogqiïg bodoxyn orond (n − 1) ärämbiïn todorx-
oïlogqiïg bodnox.
Änä argyg zöwxön nägdügäär möriïn xuw´d bus duryn mör, baganyn xuw´d xärägläj

bolno.
 
 1 2 3 4 
Ji²ää

 2 1 3 1 
: |A| =  todorxoïlogiïg bod.
 −3 −2 1 3 
 5 9 −2 −1 

14
    
 1
 2 3 4   −3 0 −3 2  
 −3 −3 2 

 2 1 3 1   2 1 3 1  2+2
 

 −3 = = (−1) · 1 ·  1
 7 5  =
 −2 1 3   1 0 7
 5  
 −13 −29 −10 
 5 9 −2 −1   −13 0 −29 −10 
 
 0 18 17   
  2+1
 18 17 
=  1 7 5  = (−1) · 1 · 
   = 17 · 62 − 18 · 55 =
 0 62 55  62 55 

=18 · (62 − 55) − 62 = 126 − 62 = 64

Todorxoïlogqiïn gol diagonaliïn al´ näg talyn älementüüd tägtäï tän üü

baïwal ug todorxoïlogqiïg gurwaljin xälbärtäï todorxoïlogq gänä.

–mar q todorxoïlogqiïg, todorxoïlogqiïn qanaruudyg a²iglan xuwirgalt

xiïj gurwaljin xälbärt ²iljüülj bolno.

Iïmd todorxoïlogq n´ gol diagonaliïn älementüüdiïn ürjwärtäï tän üü.

15
  
 B 0 
Thr: (Laplasyn teorom) |A| = 
 C D
 = |B| · |D|


Ji²ää 
:

 2 3 −2 1  

  2 3 −2 1 

  l2 = l2 − 2l1 
 0 −4 7 2 
  1

 = l3 = l3 − 23 l2 =
4 2 3 4
|A| =   =  l3 = l3 − 3l1  = 
 0 −2 8 −1  l4 = l4 − 2 l2
6 7 2 2

 2 −3 4 −1  l4 = l4 − l 1

 0 −6 6 −2 

   
 2 3 −2 1   2 3 −2 1   
     −4 7 2 
 0 −4 7 2   0 −4 7 2  1+1
 9

=  9
 = (l4 = l4 + l3) =   9
 = (−1) · 2 ·  0 2 −2  =

 0 0 29 −2   0 0 2 −2 
 
 0 0 −7 
 0 0 − −5   0 0 0 −7 
2 9 
1+1
 −2  9
=2 · (−1) · (−4) · 
 2 =6 2 · (−4) · · (−7) = 4 · 63 = 252.
0 −7  62

16
 Urwuu matri
n ärämbiïn kwadrat matri A- iïn xuw´d:
A·B = E baïx B matri or²in baïwal tüüniïg baruun urwuu matri gänä.

C ·A=E baïx C matri yg züün urwuu matri gänä.

Xärwää matri yn baruun, züün urwuu matri n´ or²in baïwal tädgäär n´

xoorondoo tän üü baïna.

C = C · E = C(AB) = (CA)B = E · B = B ⇒ C = B = A−1.

Thr: Kwadrat matri A n´ urwuutaï baïx ⇐⇒ n´ tüüniï todorxoïlogq |A| n´

tägääs ¶lgaataï baïx ¶wdal µm. ö.x ül böxöx matri baïx (nonsingularity )

1
A−1 = · B.
|A|
änd
   T
A11 A21 ··· An1 A11 A12 ··· A1n
 A12 A22 ··· An2 
 =  A21
 A22 ··· A2n 
B =
 ···
 = adjA
··· ··· ···   ··· ··· ··· ··· 
A1n A2n ··· Ann An1 An2 ··· Ann

17
Ji²ää
 
a b
: A= bol A−1 ol.
c d
 
adjA 1 d −b
A−1 = =
|A| ad − cb −c a

Ji²ää
 
3 2
: A= bol A−1 ol.
1 0
   
1 0 −2 0 1
A−1 = = 1 3
−2 −1 3 2 − 2
 
4 1 −1
Example: Find the inverse of B =  0 3 2 
3 0 7
Sin e |B| = 99 6= 0, B −1 exists. The ofa tor matrix is:
       
3 2 0 2 0 3

 0 7
 −    
 3 7
 3 0   
 
  1 −1 

 4 −1 
 
4 1 21 6 9
 −    −    =  −7 31 3 
 0 7  3 7 
 3 0 

 
  1 −1 
 
 4 −1 

4 1  5 −8 12

3 2 
 −    
0 2  0 3
18
Then  
21 −7 5
adjB =  6 31 −8 
9 3 12
Hen e  
21 −7 5
1
B −1 =  6 31 −8 
99
9 3 12

Odoo urwuu matri yg olox öör nägän argyg awq üz´e.

Änä arga n´ A matri yn ard E matri biqij, n × 2n xämjääst (A|E) ma-

tri zoxiogood x¶lbar xuwirgalt xiïx zamaar (E|A−1)

matri yg olno.

Änä matri d buï A−1 matri n´ bidniï olox urwuu matri µm.

Ji²ää
 
2 1 0
: A =  3 0 5  bol A−1 ol.
7 6 4

19
  
2 1 0
 
|A| =  3 0 5  = −37 6= 0.

7 6 4
=⇒
     
2 1 0 1 0 0 2 1 0 1 0 0 6 0 −10 −3 0 0
(A|E) =  3 0 5 0 1 0  ∼  0 3 −10 3 −2 0 ∼0 3 −10 3 −2 0  ∼
7 6 4 0 0 1 0 −5 −8 7 0 −2 0 0 −74 36 −10 −6
0 0 30 4 5
   
−222 0 0 −180 −24 30 1 37 37 − 37
23 8 10 
∼  0 111 0 −69 −24 30  ∼  0 1 0 − 37 − 37 37
0 0 37 −18 5 3 0 0 1 − 18
37 37
5 3
37

30 4 5
   
− 37 −30 −4 5
37 37 1
A−1 =  − 23
37
8
− 37 10
37
 = −  23 8 −10  .
37
− 18
37
5
37
3
37 18 −5 −3

20
 Matri yn rang .

A = (aik )mn matri yn ¶mar näg s ärämbiïn minor tägääs ¶lgaataï baïg.

Tägäxäd s+1 ärämbiïn büx minor n´ tägtäï tän däg baïwal tär tägääs ¶l-
gaataï s ärämbiïn minoryg A matri yn suur´ minor gänä.

Suur´ minor n´ matri ad xäd xäd baïj bolno. A matri yn suur´ minor n´

s ärämbätäï baïxad s- ääs ix ärämbiïn büx minor n´ tägtäï tän änä.

Matri yn suur´ minoryg öör däärää aguuldag mörüüdiïg suur´ mörüüd, baganu-
udyg suur´ baganuud gänä.

Matri yn suur´ minoryn ärämbiïg tüüniï rang gänä.

Ö.x. Matri yn rang n´ ²ugaman xamaaralgüï mörüüdiïn

(baganuudyn) tootoï tän üü baïna.

0 ≤ r(A) ≤ min{m, n}

21
 Matri yn rangiïg olox ündsän xoër arga baïdag.

1. X¶lbar xuwirgaltyn arga : Matri uudad x¶lbar xuwir-galt xiïxäd

rang n´ öörqlögdöxgüï. Iïmd x¶lbar xuwirgalt xiïx zamaar suur´ minor n´ il

xaragdaj buï matri baïguulj anxny matri yn rangiïg oldog.

Suur´ minor n´ daraax gurwan xälbärtäï baïj bolno.

Bmn (s ≤ m, s ≤ n), (s = m ≤ n), (s = n ≤ m)

2. Minor xürääläx arga . A-yn ¶mar näg k -ärämbiïn M 6= 0 minor awna.

Ixäwqlän II ärämbiïn minor awdag. Daraa n´ M -yg xüräälsän k + 1 - ärämbiïn

minoruudyg bodoj üznä. Cn−k ·Cm−k .

1 1

Xäräw tädgäär n´ bügd tägtäï tän wäl r(A) = k , suur´ minor n´ M bolno.
′
Xäräw M -yg xüräälsän M gäsän ¶mar näg minor n´ tägääs ¶lgaataï baïwal
M -yg xürääläx ajillagaag zogsooj M -yn orond M ′-g taw´j ömnöx ajillagaag
dawtana. gäx mätqilän k = min{m, n} xürtäl änä ajillagaa dawtagdaj bolno.

Änä üed A-matri yn rang n´ r(A) = k = min{m, n} bolno.

22
  
2 0 −1 0 1
Ji²ää : A=
 3 −2 5 1 5 
 −1 1 2 4 −2  bol r(A)-g ol.


4 −3 3 5 0
 
12
 2 0 
M = M12 =  = −4 6= 0.
3 −2 
   
 2 0 −1   0 0 −1 
123
   
M123 =  3 −2 5  =  13 −2 5  = −(13 + 6) == −19 6= 0.
  
 −1 1 2   3 1 2 
123
M123 = M′ - iïg xüräälsän xoër minor biï.

   
 2
 0 −1 0   0 0 −1 0   
 13 −2 1 
1234
 3 −2 5 1   13 −2 5 1   
M1234 =  = = −1 ·  3 1 4  = −42 6= 0.
 −1 1 2 4   3 1 2 4 
 10 −3 5 
 4 −3 3 5   10 −3 3 5 
=⇒
r(A) = 4.

23