+(,121/,1(

Citation: 2009 J. S. Afr. L. 165 2009 Content downloaded/printed from HeinOnline (http://heinonline.org) Thu Jun 13 11:34:30 2013 -- Your use of this HeinOnline PDF indicates your acceptance of HeinOnline's Terms and Conditions of the license agreement available at http://heinonline.org/HOL/License -- The search text of this PDF is generated from uncorrected OCR text. -- To obtain permission to use this article beyond the scope of your HeinOnline license, please use: https://www.copyright.com/ccc/basicSearch.do? &operation=go&searchType=0 &lastSearch=simple&all=on&titleOrStdNo=0257-7747

Regspraak
INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING Fedbond Nominees (Pty) Ltd v Meier 2008 1 SA 458 (K) 1 Borgstelling as persoonlike sekerheidstellingsfiguur is so oud soos die berge, maar het nie uit respek vir sy oeroue herkoms sy bedenklik slegte naam verloor as 'n verderflike figuur waarteen wyses hul seuns sedert onheuglike tye maan nie. (Sien Spreuke 6:1-5; 11:15; 17:18 en 22:26-27.) Die reg beskerm om di6 rede met bykomstige refls onbevoegdes teen die risiko's van borgstelling. (Sien bv die beskerming verleen aan minderjariges, gehudes in gemeenskap van goed en persone onder kuratele wat 6f hoegenaamd nie mag borgstaan nie 6f slegs met nakoming van bykomstige vereistes hulself as borge kan verbind.) Die borg is, indien die borgstellingsooreenkoms slordig formuleer is, dikwels ook in die posisie van 'n medehoofskuldenaar vir alle moontlike en onmoontlike vorderingsverpligtinge van die hoofskuldenaar. Tensy paal en perk aan sy potensidle aanspreeklikheid gestel word, ontdek menige borg dat hy net nooit weer onder die risiko as borg uitkom nie en selfs jare later met 'n borgaanspreeklikheid verras mag word deur 'n finansifle instelling wat geweier bet om hom as eens "gevange" borg te ontslaan toe die vermeend gekompartementaliseerde prestasieverpligting van die skuldenaar voldoen is omdat die formulering voorsien vir borgstelling vir enige verpligting van die skuldenaar jeens die skuldeiser ongeag wanneer dit mag ontstaan. Dan bly die borg aanspreeklik ook jare later vir 'n verpligting wat nooit na sy begrip destyds ter sprake was toe hy horn as borg verbind het nie. Hoewel die ongewenstheid van borgstelling en daarmee saam die onderliggende renons in die sekerheidstellingsfiguur met rede nie getaan het nie, kan die waaksame regsraadsman sy klient wat om welke rede dan ook horn genoop voel om wel 'n ander as hoofskuldenaar met borgstelling behulpsaam te wees, met die juiste formulering van die bedinge van die borgakte grootliks vrywaar teen onvoorsiene en onbedoelde risiko's wat later met die eventuele betalingstraagheid of betalingsonvermo6 van die hoofskuldenaar gepaard mag gaan. Die uitdruklike insluiting van sommige van die voorgestelde beskermings as bedinge in 'n borgakte mag nie tot die tevredestelling strek van iedere finansile instelling wat as kredietverskaffer aandring op borgstelling nie. Dit behoort egter geen potensifle borgsteller alleenstaande te beweeg om sy eie posisie op 'n onsekere hellende vlak te plaas bloot om die goedgesindheid te wen van die potensiele kredietverskaffer vir 'n ander as kredietsoeker en waar die kriedietverskaffer uiteraard slegs sy eie belange en nie die van die borg nie, vooropstel. (Sien oor die besondere sosiale norme wat onderliggend mag wees aan die herkoms van borgstelling vir 'n ander se prestasieverpligtinge Seidl "Haftung in Fremdem Interesse" XXVIII Recueis de la Socit Jean Bodin Pour L'Histoire Comparative des Institutions. Les Stiret~s Personnelles (1974) 261-279 en Feenstra: "das r6mische Recht [weist] eine auffallende Vorliebe fflr die Birgensicherung [auf]" - "Die Biirgschaft im R6mischen Recht und ihr Einfluss auf die mittelalterliche und spditere Rechtslehre" XXVIII Recueils de la Socidtj Jean Bodin Pour L'Histoire Comparative des Institutions: Les Sziretis Personnelles (1974) 295 311.) 165
[ISSN 0257-77471

TSAR 2009.1

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 165 2009

SONNEKUS

Omdat borgstelling 'n eensydige ooreenkoms is waaruit slegs die borg verpligtinge opdoen en die skuldeiser 'n vorderingsreg ontleen sonder om self enige teenprestasie aan te bied, is dit in die borg se belang om sy risiko's te beperk en word in die inkleding van die regsverhouding tussen 'n borg en die skuldeiser met di6 besondere aspek van die verhouding rekening gehou. (Sien ook Dekkers-Dirix oor die onderskeid tussen die aanvanklike waarborgverbintenis en die latere betaalverbinteniswat pas inhoud verkry nadat die omvang van die tekort gelaat deur die wanprestasie van die hoofskuldenaar vasstaan II Handboek Burgerlijk Recht: Zakenrecht, Zekerhede, Verjaring (2005) 329.) Die hoogste hof van appal het tereg reeds opgemerk dat dit in die mag van die potensi~le borg is om die grondslag van sy borgstelling self te bepaal en 66k grense te stel aan sy risiko om aanspreeklik te wees vir 'n ander se skuld:
"By its very nature a contract of suretyship is burdensome. The surety undertakes responsibility for the fulfilment of another's obligation. No doubt for this reason the law affords protection to a surety in a number of different ways. At common law, for example, a surety will be releasedif the creditor does something in his dealings with the principal debtor which has the effect of prejudicing the surety (Caney's The Law of Suretyship 5th ed at 205). ... But a balance must be struck. Sureties do not assume the obligations of others against their wills, but with their free consent. Once having done so they cannot expect to be entitled simply to disabuse their minds of the fortunes of the principal debtor's liability and then require the law to protect them against their ignorance.... The typical surety in modern society is one who binds him- or herself as coprincipal debtor and guarantees the debts of a company or close corporation which has little in the way of share capital or assets but is dependent on credit in order to conduct its business" (Jans v Nedcor Bank Ltd 2003 6 SA 646 (HHA) 661F-I - my kursivering).

In die volgende bespreking word die gemeenregtelike onderliggende vertrekpunt wat die gekursiveerde formulering in die voorgaande aanhaling onderl8, iets nader ondersoek. Daar word daarvoor gepleit dat weer erkenning verleen word aan die besondere eiesoortigheid van die verhouding tussen 'n skuldeiser en 'n borg en dat weens hierdie besondere vertrouensverhouding die borg van die skuldeiser kan verg om nie in sy optrede jeens die skuldenaar of sy verhaal teen laasgenoemde enigiets te doen wat die belange van die borg onredelik benadeel nie. Die reg waardeer die besondere van die verhouding van die skuldeiser jeens die borg soos van oudsher blyk uit die formule: "quod Maevius mihi debet, id fide tua esse iubes?" (Feenstra 316). Daarmee word die klem geplaas op die werklike uitstaande verskulding (debere) deur die skuldenaar nadat hy reeds uitgewin is sodat dit nooit sonder meer, soos by 'n medeskuldverhouding wel die geval is, oor dieselfde prestasieskuld as die van die hoofskuldenaar kan gaan nie. (Nieteenstaande die latere afskaffing van die absolute blokkeringseffek van sodanige soortgelyke vorderinge met litis contestatio weens die ne bis in idem-re~l deur Justinianus, het die agterliggende beginsel steeds behoue gebly in die beneficium excussionis (Feenstra 317-321). Vir die versigtigheid waarmee steeds omgegaan word met klousules wat verdek die aanspreeklikheid van 'n borg probeer verswaar, sien bv Roomer v Wedge Steel (Pty) Ltd 1997 JOL 1345 (N) 6.) Die beginsel dat die borg nie onredelik aanspreeklik is nie, word as sodanig ook in vergelykbare ander regstelsels soos die Belgiese en die Franse reg erken (sien Dekkers-Dirix 833). Dit hou ook in dat die borg outomaties by wyse van subrogasie, soos by versekering, kan verwag om n~i voldoening van die uitstaande verpligting van die hoofskuldenaar deur die skuldeiser gesubrogeer te TSAR 2009.1

[ISSN 0257- 7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 166 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

word ten opsigte van enige uitstaande vorderinge teen die primrre skuldenaar. Dieselfde beginsel (dat die borg se posisie nie onredelik verswaar mag word nie) onderl8 die ander beneficia waarop die borg ter beskerming gemeenregtelik geregtig is minstens sedert Novella 4 van Justinianus uit 535 nC, maar waarvan in die praktyk gewoonlik by voorbaat afstand gedoen word - sodat byna vergeet word dat daar by verstek beskerming vir die borg deur die reg in iedere borgstelling ingebou is. Feenstra beklemtoon in sy bespreking van die invloed van die Romeinsregtelike fideiussio op Wes-Europese regstelsels se borgtogstruktuur wel die aspek. Diefideiussio onderskei dit juis van die ander borgagtige figure in die Romeinse reg, soos sponsio en fideipromissio, daarin dat die borg slegs subsidirr aanspreeklik is vir die restant van di6 prestasieverpligting van die skuldenaar ten einde die bepaalde skuldeiser eventueel skadeloos te stel by eersgenoemde se wanprestasie en nie bloot, soos in die ander voorbeelde, ook as alternatiewe medeskuldenaar vir die bepaalde verpligting aanspreeklik is nie. ("Die Buirge haftet nicht neben sondern nach dem Hauptschuldner" Feenstra 297 met verwysing na Kreller II Rimisches Recht - Grundlehren des gemeinen Rechts, Romanistische Einfihrung in das geltende Privatrecht (1950) 313. Sien ook Van Quickenborne Borgtocht (1999) 356-359.) 2 Die onderhawige feitestel bied 'n voorbeeld van gebruike wat klaarblyklik meer dikwels in die finansi~le omgewing toepassing vind en waaruit blyk dat minstens sommige rolspelers in die finansile omgewing nie huiwer om langs krom en skewe we hulself minstens onbehoorlik, indien dan nie tegnies onregmatig of ongegrond nie, te verryk onder andere ten koste van niksvermoedende borge. 3 Die respondent M het homself as medeborg verbind vir 'n bepaalde leningsverpligting van Esic Properties (Edms) Bpk jeens daardie regspersoon se kredietverskaffer, Fedbond. F het as deelnemingsverbandhouer aan die kredietverskaffingsmark deelgeneem, maar die verbandversekerde lening boonop medeverseker met die volgende persoonlike sekerheidstellings: 'n Borgstellingsooreenkoms met Europe South Africa Investment Corporation Bpk (ook bekend as Dynamo Retail Bpk wat in werklikheid die houermaatskappy van die kredietsoeker was); 'n tweede borgstelling deur ene Stephens, 'n belanghebbende in die maatskappy; 6n dan 'n derde bykomstige borgstelling deur die respondent M (460A-C). Die eerste en die tweede borge het hulself verder ook verbind as medeskuldenaars (460A), maar dit het M as die derde borg bewustelik nie gedoen nie. Die posisie van M is dus in werklikheid die van 'n agterborg wat slegs aanspreeklik sou wees vir 'n resterende prestasieverpligting van die hoofskuldenaar nadat sowel die hoofskuldenaar as die ander borge reeds ten voile uitgewin was. 3.1 Die uitspraak laat uiteraard nie die destydse beweegrede blyk vir die o~nskynlik oormatige benutting van drie verskillende persoonlike sekerhede nddat die prim~re vordering tog reeds met 'n deelnemingsverband as saaklike sekerheid vermeend voldoende verseker moes wees nie. Normaal sou verwag kon word dat 'n kredietverskaffer as versigtige verbandnemer self die risiko's verbonde aan sy kredietverskaffing sou afweeg teen die objektiewe waarde van die verbandobjek sodat die borg, as alles sonder verrassing sou verloop, byna geen risiko loop om ooit aanspreeklik te wees vir 'n wesenlike tekort nd die oproep van die verband nie. (Pleysier toon wel aan dat in die praktyk nie altyd blyk dat die aanname van sorgvuldigheid ook klop met die werklike optrede van die TSAR 2009.1

{ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 167 2009

SONNEKUS

finansieringsinstelling wat 'n eerste hipoteek as sekerheid aanvaar nie- "Hypotheekbank kan schade bij hypotheekfraude maar voor de helft op notaris verhalen" 2008 Juridische Berichten voor het Notariaat(JBN) 2008 nr 71 nav die uitspraak van die Rechtbank 's-Gravenhage 5 des 2007, NJ 2008/485.) Die onderhawige feitestel bevestig ook dat die werklikheid dikwels van die sogenaamde normaalgeval verskil en dat die versigtige aandrang op bykomstige sekerheid in die vorm van borgstelling die kredietverskaffer F, sag gestel, goed te staan gekom het. Deelnemingsverbande word tans beheers deur die Wet op Beheer van Kollektiewe Beleggingskemas 45 van 2002 nadat dit aanvanklik ndi die rigtinggewende uitspraak in Lief NO v Dettmann (1964 2 SA 252 (A)) beheers was deur die Wet op Deelnemingsverbande 48 van 1964 wat later herroep is deur Wet 55 van 1981. Die onderliggende beginsels het egter deurgaans dieselfde gebly sodat die verbandreghebbende met 'n versigtige afweeg van sy risiko's in die lig van die objektiewe markwaarde van die sekerheidsobjek in werklikheid geen behoefte aan bykomstige persoonlike sekerhede behoort te h8 nie. 3.2 Die kredietopnemer het nie sy betalingsverpligtinge ingevolge die kredietooreenkoms getrou nagekom nie en hoewel op daardie stadium nog geen sprake van likwidasie was nie, roep die hipoteekhouer die verband op. Die verbandobjek in die onderhawige saak is luidens verwysings in die verslag van die uitspraak deur ene Managers, die maatskappy wat die verbandobjek bestuur het, as hoogste bieder opgeraap teen 'n skamele R 100 by die geregtelike veiling gehou deur die balju op 25 Januarie 2001 (460G en 471B). Dft die opbrengsie van die eksekusieveiling 'n beduidende leemte gelaat het ten aansien van die uitstaande prestasieverpligting van die hoofskuldenaar jeens die verbandskuldeiser, staan vas. Ddit die borge daardeur blootgestaan het aan aanspreeklikheid vir die restant van die uitstaande verpligtinge jeens die skuldeiser nadat die veilingsopbrengs teen daardie skuld verreken is, staan eweneens vas. 3.3 Die uitspraak bied geen aanduiding 6f die borge en in besonder die verweerder M as derde borg ooit persoonlik kennis gedra het van daardie geregtelike veiling nie. Indien die borg kennis van die geregtelike veiling geneem het, sou gevra kon word of die nalate van die borg om nie self te gaan bie op daardie veiling nie, nie as dermate roekeloos bestempel kon word dat enige klag gebaseer op die vermeende onsorgvuldigheid van die skuldeiser om nie te verseker dat 'n hoer bodprys op die veiling behaal word ten einde die potensile aanspreeklikheid van die borg te verminder, nie met 'n beroep op volenti non fit sou sneuwel nie. Die borg kon dan tog sy potensi~le risiko van benadeling wesenlik verklein het deur self op daardie geregtelike veiling te gaan bie. Eerstens is dit te betwyfel of die kredietverskaffer as eerste hipoteekhouer dan genoe sou neem dat die borg die eiendom opraap vir 'n skamele R1OO wat tot die waarskynlike opvyseling van die prys sou voer. Selfs indien die hipoteekhouer wel genoeglik was met toeslaan van die bod op die borg vir slegs RI00, sou dit tweedens die borg die geleentheid bied om self die objek later winsgewend te kwyt waardeur sy nadeel weens sy aanspreeklikheid onder die borgstelling wesenlik verminder sou wees. Indien die borg egter nie ingelig sou wees oor daardie geregtelike veiling nie, is daar ruimte om te argumenteer dat die skuldeiser onsorgvuldig teenoor die borg opgetree het en nie klakkeloos die gevolge van sy optrede op die borg behoort te kan afwentel nie. Daar mag dan selfs ruimte wees om 'n verweer te TSAR 2009.1

[1SSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 168 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

oorweeg gebaseer op estoppel weens die skuldige skynverwekking deur die skuldeiser dat hy deurgaans met sy optrede die vertrouensverhouding met die borg nie sou skaad nie. Dan het die borg afgaande op die skuldige skynverwekking sy posisie tot sy nadeel verander. Uit die uitspraak blyk nie dat sodanige oorwegings hoegenaamd te berde gekom het nie en dit word verder daar gelaat. 3.4 Lastiger is die vraag of die koopsommetjie van slegs R100 werklik regtens relevant die waarde van die aangekoopte saak weergee en of dit billik is om die aanvanklike skuldeiser ongeag die feit dat die objektiewe (en munisipale) waardasie van die eiendom klaarblyklik faktors gewys hor moes 18 as di6 hoogste bod, onder alle omstandighede toe te laat om die joernaalverskil tussen die aanvanklike uitstaande prestasieskuld van die hoofskuldenaar en die geinde R100 as die "bewese" tekort van die borge te verhaal. Hierbo is immers aanvaar dat die verbandnemer v66r aanvaarding van die verbandobjek as sekerheidsstellingsobjek self die objektiewe waarde van die sekerheidsobjek behoort te bereken en s6 'n noemenswaardige verskil kom vreemd voor. Uiteraard staan dit iedere vorderingsreghebbende vry om self te besluit oor welke sekerheidsobjek hy as versekering van die uitstaande vordering teen sy skuldenaar aanvaar met dien verstande dat by ontstentenis van 'n ander afspraak 'n skuldeiser wat horn met die inskatting van die sekerheidswaarde van die hipoteekobjek misreken het vir die restant van sy vordering as gewone onversekerde skuldeiser sou kon vorder. In die geval van 'n sameloop van skuldeisers sou hy daarvoor as konkurente skuldeiser klassifiseer word. Danksy die feit dat die tersake veiling in die onderhawige saak 'n geregtelike veiling was, haper niks tegnies met die intree van alle gevolge van 'n sub hastaveiling nie. Elders is reeds aangedui dat 'n geregtelike veiling dit onderskei van 'n "gewone" openbare veiling in meerdere opsigte. (Sien Sonnekus "Sub hastaveilings en die onderskeid tussen oorspronklike en afgeleide wyses van regsverkryging" 2008 TSAR 696.) Die formele sanksionering deur die owerheid en die gereg van die veiling as oorspronklike wyse van regsverkryging verseker teoreties dat die opvyseling onder die vaandel van die swaardmag van die owerheid aan die hoogste bieder 'n waarborg verskaf dat sy hoogste bod aan horn 'n gesuiwerde onaantasbare nuwe eiendomsreg op die koopsaak verskaf. Dit dien egter ook as 'n vermeende "waarborg" van die hoogste prys wat 'n gewillige koper op daardie moment bereid is om vir die saak aan te bied en is "dus" per definisie 'n vasstelling van die objektiewe markwaarde op daardie moment. Met di& vertrekpunt word weinig ruimte gelaat om later die objektiewe van die aldus vasgestelde waarde onder die wakende oog so te s van die gereg te bevraagteken. Om die rede word geregtelike veilings (anders as ander openbare veilings) nie gekenmerk met 'n reserweprys nie. Die hoogste bod op 'n geregtelike veiling is die waarde waarteen die bieder die saak verwerf, en daarmee is dit klaar. Dit is egter iets geheel anders as om daaruit af te lei dat nA die eiendomsverkryging in ruil vir die betaling van die hoogste bod nooit 'n werklike boedelverandering in die boedel van die koper plaasgevind het nie. (Gewoonlik word aanvaar dat na voldoening aan 'n koopkontrak deur beide partye geen regtens relevante vermo~nsverskuiwing in enige van die tersake boedels plaasgevind het nie. Die koper het "in ruil" vir die uitbetaalde koopsom die gelykwaardige koopsaak bekom en die verkoper het insgelyks geen nadeel gely nie. Die verkoper kan horn nie later daaroor bekla dat hy sy saak te goedkoop TSAR 2009.1

[ISSN 0257-7747)

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 169 2009

1/

SONNEKUS

verkoop het en daarom van die winskoopjagter met 'n verrykingsvordering kondisering verlang nie.) Indien die totale boedelposisie van die veilingkoper egter op 'n latere stadium vasgestel moet word, word immers ddn gelet op die waarde van alle boedelbates van die reghebbende en word nie nogeens gevra na die aanvanklike koopsom van iedere bate nie. 4 In die onderhawige saak volg meer as 'n jaar nd die vermelde geregtelike veiling w~l die likwidasie van die hoofskuldenaar. NA aanwysing van die likwidateur het hy in April 2002 klaarblyklik geweier om daardie aanvanklike transaksie wat gevolg het uit die geregtelike veiling van Januarie 2001 as onbesmette vervreemding van 'n bate van die latere insolvent te eerbiedig (4601). Nogeens is oor die onroerende eiendom as 'n bate van die insolvente boedel beskik. Di& keer is 'n koopsom van R2,5 miljoen op 'n openbare veiling daarvoor behaal (461A). Die verloop is vreemd. 4.1 Die eiendom kon klaarblyklik intussen geregistreer gewees het as die eiendom van die eiser as destydse suksesvolle koper op daardie geregtelike veiling van meer dan 'n jaar eerder. Die uitspraak vermeld nie die rede hoekom die eiendom na 'n jaar nog nie in die nuwe reghebbende se naam geregistreer was nie. In werklikheid speel die registrasie al dan nie geen regsveranderende rol by oorspronklike wyses van regsverkryging soos waar die saak in casu op 'n geregtelike veiling bekom is nie. Die bekende voorskrifte vervat in artikel 16 van die Registrasie van Aktes Wet 47 van 1937 wat die aanbring van die registrateur van aktes se handtekening as bepalende registrasie- 6n regsverkrygingsmoment identifiseer, het slegs toepassing by oordragvan saaklike regte op onroerende sake, maar speel by oorspronklike wyses van regsverkryging geen rol nie. (Sien Sonnekus 698 n 11.) Die regsverandering ten aansien van die bate het dus reeds ingetree met die toeslaan van die hoogste bod destyds met die geregtelike veiling en die bepaalde onroerende saak kon nie 'n jaar later steeds 'n bate in die boedel van die insolvent wees waaroor die likwidateur kon beskik het nie. 4.2 Die uitspraak laat nie blyk langs welke regsargumente of -denke die likwidateur se beslissing eerbiedig kon word om daardie oorspronklike vervreemding per geregtelike veiling as 'n "besmette" transaksie te kleur en om dAArdie rede die eiendom steeds as 'n bate van die insolvent te hanteer nie. Indien aanvaar word dat met die oproep van die verband F as die verbandreghebbende, soos gebruiklik is, die hof om 'n geldige eksekutorale titel en dus beslagbevel genader het, dat pas nidat die beslagbevel verleen is, die balju deur daardie hofbevel gemagtig was om die geregtelike veiling te hou 6n dat die oorspronklike "openbare" veiling in werklikheid dus 'n sub hasta-veiling was wat beheers is minstens ook deur die norme vervat in artikels 66(2) en 70 van die Wet op Landdroshowe 32 van 1944, is die eerbiediging van die likwidateur se beslissing om nogeens oor die eiendom van 'n ander as die insolvent te kan beskik, vreemd. Die eiendomsreg van die voormalige reghebbende as destydse verbandgewer het immers reeds resloos tenietgegaan met die verlening van die beslagbevel en die hoogste bieder was reeds die nuwe eienaar vanaf die moment wat die hoogste bod vir RI00 op hom toegeslaan is. (Sien die uiteensetting by Sonnekus 716-719.) Die feit dat die eiendom na meer as 'n jaar nog nie in die hoogste bieder as nuwe eienaar se naam geregistreer was nie, het aan die materi~le
TSAR 2009

[ISSN 0257 -7747]

S1

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 170 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

regsposisie oor die eiendomsreg van die bepaalde onroerende saak geen snars verander nie. Hy het immers destyds 'n nuwe oorspronklike eiendomsreg danksy die sub hasta-veiling gevestig en die eiendom kon nie tegelyk steeds 'n bate van die destydse verbandgewer ook wees bloot danksy die feit dat die registrasie nog nie afgehandel was nie. Laasgenoemde artikel uit die Wet op Landdroshowe bevestig minstens die gemeenregtelike regsposisie dat die bona fide-hoogste bieder as koper op 'n geregtelike veiling 'n oorspronklike eiendomsreg verkry welke regsverkryging nie daarna "bestry" kan word nie: "[O]ur courts lay stress on the qualified inviolability of completed sales in execution (see Sookdeyi v Sahadeo 1952 4 SA 568 (A) at 571H-572B)" - Ivoral Properties (Pty) Ltd v Sheriff of Cape Town (2005 JOL 14182 (K) 75.3). Omdat F as reghebbende van die eksekutorale titel wat deur die hof verleen is self die verbandreghebbende ook was, is klaarblyklik ook aan die vereistes van artikel 66(2) van die Wet op Landdroshowe voldoen. Daar is geen aanduiding in die Insolvensiewet 24 van 1936, hetsy in artikel 29, 30 of 88, dat die onderhawige behoorlik geregisteerde en daarna opgeroepe deelnerningsverband as 'n "besmette vervreemding" of "ongeldige" verband tipeer kon word en om di& rede deur die likwidateur meer as 'n jaar later sommer ignoreer kon word nie. Die likwidateur het nooit enige beskikkingsbevoegdheid oor bates wat aan 'n ander dan die insolvent behoort tensy die "vervreemding" deur die latere insolvent aan die nuwe reghebbende bedenklik was nie. In die onderhawige feitestel het die latere insolvent egter nie self die verbandobjek "vervreem" nie, maar het die regsverandering ten aansien van die bate gevoig op 'n geregtelike veiling onder die sanksionering van en met die seen van die gereg. Juis die feit dat die eiendomsverkryging deur die hoogste bieder aan horn 'n oorspronklike, gesuiwerde "nuwe" eiendomsreg verleen het, bet die nuwe eienaar gevrywaar teen enige verhaal deur 'n ander weens enige regsbetrekkinge waarin die eksekusieskuldenaar voorheen ten aansien van die bate verwikkel kon wees. Dit blyk uit die voorgaande dat die likwidateur in die onderhawige feitestel moontlik sonder bevoegdheid homself aangematig het om te beskik oor 'n bate wat reeds meer as 'n jaar nie aan die insolvent behoort het nie en dat die reghebbende klaarblyklik om redes wat nie uit die uitspraak blyk nie, bloot nie regmatig beswaar gemaak het teen die ongegronde bevoegdheidsaanmatiging deur die likwidateur nie. (Sien oor die bevoegdhede van die kurator of likwidateur van 'n insolvente boedel tav bedenklike "vervreemdings" deur die latere insolvent Nagel (red) Mars the Law of Insolvency in South Africa (2008) 248 ev. Daardie statut~re bevoegdhede is eng omskryf en sluit nie 'n geregtelike beslaglegging en opvolgende geregtelike veiling tav bates wat eens aan die latere insolvent behoort het in nie.) Oor di6 aspek swyg die uitspraak van regter Selikowitz egter dawerend. 5 Streng teoreties kon die voormalige verbandreghebbende indien dit nie vir die bedenklike tussenkoms van die likwidateur was nie, as die toevallige nuwe eienaar van die waardevolle onroerende bate wat hy danksy die reuse winskoop op die geregtelike veiling opgeraap het, sy meevaller in sy spreekwoordelike sak steek en sou geen haan daarna kraai nie. Daarna kon hy regmatig bewys dat hy as skuldeiser (as die oorspronklike kredietverskaffer) ndi die toedeling aan hom deur die afslaer van daardie koopsommetjie wat deur die "onbekende hoogste bieder" op die openbare veiling onder die toesig van die balju betaal is, steeds 'n wesenlike uitstaande vordering teen die kredietopnerner gehad het waarvoor TSAR 2009-1

[1SSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 171 2009

SONNEKUS

dan nd uitputting van die saaklike sekerheidsreg die borge aanspreeklik sou wees. Die Suid-Afrikaanse reg verplig nie formeel die skuldeiser om die meevaller wat hy in werklikheid ervaar danksy die verskil tussen enersyds die onkoste aangegaan vir die gelukkige toeslaan van die "hoogste" bod op die veiling op homself en andersyds die objektiewe markwaarde van die winskopie as vorderingsreghebbende te verreken teen die vorderingsreg vir die uitstaande prestasieverpligting van die skuldenaar nie. Tegnies is hier immers geen sprake van ongegronde verryking nie: Indien die hoogste bod op 'n onbetrokke derde, die toevallig aanwesige smous in onroerende sake, toegeslaan sou wees, sou immers geen bohaai gemaak word oor die feit dat die hoogste bieder teen RIO0 die winskopie van die jaar gemaak het omdat die bate later teen veel meer van die hand gesit kan word nie. Daardie vermodnsverskuiwing (die vestiging van die nuwe eiendomsreg danksy die geregtelike veiling) is die gevolg van die regtens erkende veilingsvoorwaardes en dus cum causa wat die regsprosesse in verrykingsregtelike terme betref. Die latere verkoopsom van die bate speel (behoudens moontlike kapitale wins-belasting) geen rol nie. Was die suksesvolle koper op die veiling 'n onbetrokke derde, sou die verbandskuldeiser as versekerde skuldeiser inderdaad bloot die oorbetaalde opbrengs van die veiling (dit is in die onderhawige feite hoogstens die RI00) teen die uitstaande vordering teen die skuldenaar verreken het &n die restant steeds as onbevredigde skuldeiser kon vorder. Indien hy toevallig, soos in casu die geval is, daardie restant prestasieverpligting met borgstelling deur 'n derde verseker het, hoef hy nie toe te tree tot die skaar van konkurrente skuldeisers van die insolvent na laasgenoemde se insolvensie nie en geniet regmatig die voordeel van sy kruisband en gordel-benadering. 6 In casu het die verbandreghebbende klaarblyklik wel ndi die inmenging deur die likwidateur en nadat dieselfde bate die tweede keer onder die wakende oog van die likwidateur nogeens onder die hamer gebring is, dit die tweede keer teen R2,5 miljoen bekom - weereens as die hoogste bieder (461A). Hoekom hy in werklikheid bereid was om sodoende sy eie saak nogeens te koop, lig die uitspraak nie toe nie. Uiteraard het hy as saaklike sekerheidsreghebbende 'n versekerde aanspraak op daardie opbrengs teen die insolvente boedel gehad indien vir die oomblik aanvaar word dat die geregtelike veiling nie reeds meer as 'n jaar eerder die verbandreg beindig het nie. Hy sou dan steeds 'n konkurente vorderingsreg vir die restant van die uitstaande prestasie van die insolvente kredietopnemer plus rente teen die borge behou het. Die uitspraak verskaf geen besonderhede oor die werklike objektiewe markwaarde van die eiendom wat die eiser langs die weg bekom het nie sodat hier nie bespiegel kan word oor die moontlike omvang van die meevaller van die eiser selfs met inagneming van die feit dat hy met die tweede aankoop bereid was om wesenlik meer as sy eerste aanbod van R100 daarvoor veil te h8 nie. Daar kan egter aanvaar word dat die bring van die hoogste bod van R2,5 miljoen slegs 'n sinvolle besigheidsbesluit sou wees indien ook dit steeds 'n winskoop vir die koper was. 7 F vorder die uitstaande R3,1 miljoen plus opgeloopte rente van M as die derde borg aangesien van die ander borge intussen eweneens as betalingsonkragtig uitgewys is (460G). Die effektiewe faal van die borgaanspraak teen die ander borge in casu bevestig die kredietrisiko's wat betrokke is waar teoreties selfstandige regspersone, maar wat in werklikheid in 'n afhanklike verhouding TSAR 2009 -1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 172 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

teenoor mekaar staan (bv as houer- en filiaal maatskappye), toegelaat word om o~nskynlik oor en weer vir mekaar se skulde borg te staan. 8 Gestel die hoogste bieder was, soos dit uit die onderhawige uitspraak voorkom, inderdaad bloot 'n alias van die verbandreghebbende as skuldeiser en nie die toevallige spreekwoordelike onbekende grondsmous wat geregtelike veilings afloop op soek na 'n winskoop nie. (Luidens die verslag was F inderdaad die werklike koper: "the property, which plaintiff purchased at the sale in execution for R100" - 4601 - my kursivering.) Daar is regstegnies geen beletsel daarteen dat 'n verbandreghebbende hetsy direk of onder 'n alias self as bie& optree in sodanige eksekusieveiling nie. Geregtelike veilings bevat geen onderliggende uitsluitingsklousule wat bepaalde regsubjekte van die veiling by voorbaat weer nie. Dat die veiling voorskrifmatig en korrek hanteer word en die saak nie ooglopend teen 'n "vriendjiesprys" aan 'n bepaalde bier toegewys word nie, staan die toesig van die geregtelike amptenare immers voor borg. Trouens, die regspraak wemel van voorbeelde waar dit gangbare praktyk is dat banke self op sodanige veilings die hoogste bod insit aangesien die verbandreghebbende skuldeisers sodoende hulself teen wesenlike benadeling kan beveilig wat sou volg uit 'n t6 lae hoogste bod. By wyse van spreke kan die kredietverskaffer dan as koper besluit om in die lig van byvoorbeeld die heersende ooraanbod op die mark aan teruggevatte wonings weens die ekonomiese floute nie dadelik die eiendom te probeer verkwansel nie, maar eerder dit vir die tussentyd te verhuur en af te wag tot die volgende ekonomiese oplewing intree alvorens die eiendom dan winsgewend van die hand gesit word. Sodoende mag die verlies wat nou met die t6 lae bodprys gely word eventueel nie alleen uitgebalanseer raak nie, maar selfs ter verheuging van die aandeelhouers van die finansieringshuis in 'n wins omgewandel word. Die blote feit dat daardeur op die duur 'n wins gemaak word, is alleenstaande nie onregmatig nie en kleur ook nie die gevolglike vermo~nsverskuiwing "ongegrond" nie. Die destydse Reichsgericht het reeds in 1930 bevind dat in 'n winsgedrewe ekonomiese bestel die suksesvolle nalewing van die oogmerk van winsbejag nie afkeurenswaardig of bedenklik is nie: "Im Wirtschaftskampfe kann es niemand verwehrt werden, seine eigenen Belange auch dann zu verfolgen, wenn dadurch ein anderer geschddigt wird" (RGHZ 128, 92 97). In die lig van die opmerkings hierbo gemaak oor die feit dat normaalweg nie van die verbandskuldeiser as toevallige koper van die verbandobjek op die geregtelike veiling m66r verwag kan word as om die bedrag wat deur die balju as opbrengs van die veiling aan hom oorhandig word, te verreken teen die uitstaande prestasieplig van die skuldenaar nie, word betwyfel of die formulering van die verpligting van die hipoteekskuldeiser tot die "uitputting van alle remedies" teen die prim~re skuldenaar alvorens teen die borg gevorder mag word, wel vatbaar vir 'n uitgebreide uitleg sou wees. Die verweer van die borg in die onderhawige saak gebaseer enkel op die wins van die skuldeiser na die latere suksesvolle verkwansel van die eiendom was nie suksesvol nie. Die bewering dat die eiser te kwader trou opgetree het deur nie dadelik die potensile wins wat opgesluit geld het tussen die verskil in die aanvanklike hoogste bod as koopsom en die potensile verkoopprys volgens markwaarde te verreken teen die uitstaande verpligting van die hoofskuldenaar en sodoende die tekort waarvoor hy as borg aanspreeklik moet wees, te verminder nie, oortuig nie met die eerste lesing sonder meer nie (461G). In casu sou volgens die borg ook ruimte TSAR 2009-1
HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 173 2009

[ISSN 0257-7747]

SONNEKUS

wees om aan te voer dat danksy die wesenlike meevaller wat die voormalige kredietverskaffer toegekom het na die winsgewende aankoop en daaropvolgende verkoop van die voormalige verbandobjek daar kwalik sprake kon wees dat die kredietverskaffer steeds 'n uitstaande vordering ter waarde van meer as R3 miljoen het waarvoor hy as borg aanspreeklik moet wees. 9 Hoewel dit buite kyf is dat 'n verrekening van die meevaller billikerwys tot die voordeel van die versigtige borg mag strek wat juis die moeite gedoen het om sy aanspreeklikheid te beperk, is daar in die Suid-Afrikaanse reg geen duidelike gesag vir sodanige inkleding van die voormalige verbandreghebbende as onbevredigde skuldeiser se billikheidsplig jeens die borg van sy skuldenaar nie. Daar is gesag vir 'n uitgebreide verrekenplig in ander regstelsels. Die voorbeelde daarvan in die Franse reg en Belgiese reg gaan telkens terug na spesiale ingrepe deur die wetgewer. In die Belgiese reg word ook onder die algemene beginsel dat die sekerheidsreghebbende geen verrykingsvoordeel danksy die sekerheidsneming mag geniet nie, argumenteer dat die sekerheidsnemer "mos" in beginsel verplig is om enige m6fr waarde wat die verkope van die sekerheidsobjek mag oplewer deur te gee aan die sekerheidsgewer: "De uitoefening ervan mag voor de zekerheidshouder geen bron van verrijking opleveren" (Dirix en De Corte Zekerheidsrechten (2006) 4 en sien 27-28). Di&beginsel is in ooreenstemming met die geykte regsposisie ook in die Romeins-Hollandse gemenereg, maar dit het duidelik slegs toepassing waar die verbandobjek m66r as die uitstaande skuld oplewer en die restant dan aan die voormalige eienaar van die verbandobjek deurgegee moet word. (Sien Dekkers-Dirix 327-363.) Daar is geen gesag dat kragtens di6 beginsel met vertraagde werking die latere gunstige verkoop van die eiendom aan 'n derde verreken moet word tot voordeel van die oorspronklike skuldenaar persoonlik nie. Die latere lotgevalle van die voormalige sekerheidsobjek kan nie direk aan die voormalige verbandgewer verreken word nie, maar dit sluit nie sonder meer uit dat dit nie tog in verrekening gebring behoort te word ten einde die eventuele aanspreeklikheid van die borg van die aanvanklike prestasieskuld te bereken nie. Die Belgiese wetgewer het met ingang 1 Desember 2007 artikels 2043 bis tot octies tot daardie Burgerlijk Wetboek toegevoeg waardeur bykomstige beskerming ten gunste van die kostelose borgstellers ingevoer is. ('n Kostelose borgsteller word omskryf as 'n borgsteller wat self geen direkte voordeel vir sy borgstelling bekom nie.) Onder andere word die borg se aanspreeklikheid beperk tot vyf jaar ten einde die onsekere van 'n onbepaalde risiko van aanspreeklikheid te ondervang (a 2043 quinquies) en as moderne variasie op die bekende duplum-re~l word die totale aanspreeklikheid van die borg beperk tot die hoofsom plus maksimaal 50% aan totale saamgestelde rente (a 2043 sexies (1)). Hierdie statut~re ingreep is 'n navolgingswaardige voorbeeld waar die wetgewer die onderliggende spesiale verhouding tussen 'n borg en die skuldeiser in die juiste perspektief stel. Enige poging deur 'n skuldeiser om ter omseiling van die beskerming wel by wyse van afwykende afsprake die borg te "vang", bevry sonder meer die borg van enige aanspreeklikheid. Ook die Suid-Afrikaanse reg erken bepaalde sorgvuldigheidsverpligtinge van die skuldeiser jeens die borg en 'n handeling in stryd daarmee kan deur die borg aangegryp word om sy ontslag as borg te verlang. 10 Die agterliggende bedoeling met borgstelling as persoonlike sekerheid was

TSAR 2009.1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 174 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

van meet af dat die borg aan die skuldeiser van die hoofskuldenaar sekerheid verskaf dat by die eventuele uitwinning van die hoofskuldenaar by as borg aanspreeklikheid sal aanvaar vir enige restant van die prim~re vordering wat nie deur voldoening uit die bates van die skuldenaar uitgewis kon word nie. 10.1 Die onderliggende vertrekpunt met borgstelling in teenstelling tot die aanvaarding van aanspreeklikheid as medehoofskuldenaar veronderstel dat in die geval van borgstelling die vordering pas teen die borg opvorderbaar raak nidat vasstaan dat die hoofskuldenaar reeds uitgewin is en steeds 'n onbevredigde skuldvordering teen die hoofskuldenaar uitstaande is. Die borg se aanspreeklikheid verkry dus in werklikheid pas 'n sekere inhoud nadat die hoofskuldenaar uitgewin was. Tot op daardie moment is dit onseker of die borg hoegenaamd aangespreek hoef te word. Met inagneming van die omskrywing in Joint Liquidators of Glen Anil Development Corporation Ltd (In Liquidation) v Hill Samuel (SA) Ltd 1982 1 SA 103 (A) sou argumenteer kon word dat "skuld", ook soos benut in die tersake artikel 88 van die Insolvensiewet, dui op 'n "sekere" prestasiepligtigheid met 'n vaste inhoud:
"To sum up so far, the ordinarymeaning of debt is a firm obligation to pay, whether now or later. A conditional liability is not a debt - it might become a debt, but it also might not. So far I have discussed the ordinary meaning of 'debt' or 'debt... which was incurred'. That meaning seems to be clear and settled" (1 lIE).

Dit beteken dat 'n "voorwaardelike skuld" nog geen "sekere skuld" is nie en ook nie as "opeisbare skuld" met 'n "normale" verband versekerbaar kan wees nie. Die aanspreeklikheid van 'n borg qua borg kom pas ter sprake as dit vasstaan dat die hoofskuldenaar nie sy prestasieverpligtinge ten volle nagekom het nie. V66r daardie moment aanbreek, is dit onseker of die borg hoegenaamd aangespreek gaan word. "Onseker" in die sin van 'n voorwaardelike aanspreeklikheid wat nie kwalifiseer as skuld wat reeds voor daardie datum opeisbaar en dus ook verjaarbaar kan wees nie. Sodanige onsekere toekomstige skuld sal slegs met nakoming van al die statut~re vereistes van die buitengewone dekkingsverband soos geredl deur artikel 51 van die Registrasie van Aktes Wet 47 van 1937 hoegenaamd verbandverseker kan wees. Die haakplek is immers dat by 'n onsekere toekomstige skuld ontbreek dit vooraf aan voldoening aan die aksessoriteitsvereiste onderliggend aan iedere sekerheidstellingsvorm. (Sien Out Vormen van Accessoriteit (2005) 1-18; Sonnekus "Insolvensie: toekomstige rente en voorkeur met besondere verwysing na Kursan v Eastern Province Building Society" 1996 TSAR 756-775.) Die app61hof se verwysing in die Glen Anil-saak na 'n "sekere" skuld ("firm obligation") kan ook in die sin verstaan word. 10.2 Benewens die voormelde onderskeid tussen die prestasiepligtigheid van enersyds 'n borg en andersyds 'n hoofskuldenaar, behoort ook onderskei te word tussen die posisie van 'n "gewone" borg wat slegs as borg subsidi~r aanspreeklik is, en die geval waar die borg homself boonop as medeskuldenaar verbind het. Laasgenoemde resultaat (om die borg soos 'n medeskuldenaar aanspreeklik te stel) kan waarskynlik ook vermeend intree indien verwag word dat die borg, soos in talle kommersidle borgstellingsooreenkomste by erkende finansieringsinstellings gebruiklik is, afstand doen van die gemeenregtelike beskermings vervat in die bekende beneficia. (Dit sluit in benewens die bekende beneficium ordinis seu excussionis ook die beneficium cedendarum acTSAR 2009.1

[ISSN 0257-77471

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 175 2009

SONNEKUS

tionum; die beneficium de duobus vel pluribus reis debendi en die beneficium divisionis - sien Mason & Co v Booth & Co (1903) 20 SC 645; Rogerson NO v Meyer and Berning 2 Menz 38; Wolfson v Crowe 1904 TS 682; Moosa v Mahomed 1939 TPD 271; Goldschmidt NO v Kinnear (1885) 2 SAR 1; Hubbart v Rogers 1915 WLD 39.) Terwyl argumenteer kan word dat 'n borg se aanspreeklikheid pas as subsidi~re skuldenaar ter sprake kom nd.dat dit vasstaan dat die hoofskuldenaar nie ten voile presteer het nie, is 'n medeskuldenaar in beginsel vanaf dieselfde moment as die hoofskuldenaar aanspreeklik vir die voile omvang van die hoofskuld. Dieselfde wesensonderskeid tref die Duitse reg ook:
"Darfiber hinaus entfillt der fiber die Akzessorietat den Bfirgen gewdhre Schutz ginzlich, der Gesamtschuldner haftet nicht, wie der Buirge, subsididr und akzessorisch, sondern primar und selbstindig" (Haun Die Unwirksamkeit der Bufrgschaftsubernahmewegen Sittenwidrigkeit (1995) 6).

'n Medeskuldenaar se prestasie was reeds vanaf dieselfde moment opvorderbaar as wat die prestasie van die hoofskuldenaar opvorderbaar was - dit is trouens in daardie opsig een en dieselfde prestasiepligtigheid wat voldoen kan word deur enige van meerdere hoofskuldenaars - hetsy gesamentlik of afsonderlik afhangende van hoe hulle hulself verbind het, maar dan ook met inagneming van die beneficia hierbo genoem. 11 Die wesensaard van borgstelling veronderstel die volgende: Die klem val steeds op die tipering van die verhouding tussen die skuldeiser en die borg as 'n borgstellingsrelasie- dit wil se sekerheid vir die skuldeiser dat hy enige restant van die vordering wat nie van sy hoofskuldenaar verhaal kan word nie, wel van die borg as sekerheidsverskaffer sal kan verhaal ten einde die skuldeiser skadeloos te stel. Dit is die kern van die Romeinsregtelikefideiussorindemnitatisse verpligting jeens die skuldeiser. In wese bly borgstelling sogenaamd aksessoor (afhanklik) verkoppel met die onderliggende vordering jeens die hoofskuldenaar. (Vgl Pothier "het behoort tot den aart der borgtochten . .. " Verhandeling van Contracten, en andere Verbintenissen- vertaling en aanmerkings deur Van der Linden (1804) 406.) Naas daardie wesenskenmerk bly borgstelling in die Suid-Afrikaanse reg ook, soos in die gemenereg, steeds subsidijreaanspreeklikheid juis omdat die vordering van die skuldeiser teen die borg nie dieselfde voorwerp het as di& teen die hoofskuldenaar nie. As dit dieselfde voorwerp sou wees, kan die reg nie agtereenvolgens twee onafhanklike vorderinge teen twee verskillende verweerders gedoog nie weens die nawerking van die litis contestatio-begrip selfs nd C 8 40 28 danksy die Novella 4 van 535 nC. Daarvolgens sou sodanige agtereenvolgende vordering teen 'n ander vir dieselfde vordering stuit teen die prosesregtelike beletsel bekend as bis de eadem re non sit actio. (Van Quickenborne 357; De B16court en Fischer Kort Begrip van het Oud-Vaderlands Burgerlijk Recht (1967) 212 op 311 ev en die verwysings hieronder na enkele tekste van die erkende "ou skrywers".) In die Belgiese reg het die hoogste hof reeds op 16 Desember 1994 beslis dat 'n beding waarkragtens by voorbaat absoluut afstand gedoen word van die eksepsie dat die hoofskuld deur voldoening uitgewis is, onversoenbaar is met die aksessore aard van borgstelling (Arr Cas 1994, 562). Dieselfde vertrekpunt beheers borgstelling in die moderne Nederlandse en Duitse reg wat in di6 opsig ook sinvolle verwysings of klankborde vir 'n juiste interpretasie van die Suid-Afrikaanse gemenereg bied. Staudinger-Horn stel dit TSAR 2009 -1
[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 176 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

kategories: "Die Bflrgschaftsschuld ist subsidiirgegeniiber der Hauptschuld... der Burge haftet erst hinter dem Hauptschuldner .." (J von Staudingers Kommentar zum Beirgerlichen Gesetzbuch (1997) 765-778 RndNr 17 op 18 - my kursivering). Selfs 'n afstanddoening deur die borg van die gemeenregtelike beskerming bekend as die beneficium ordinis seu excussionis ofte wel die voorreg van uitwinning, sou steeds nie die borg "in die eerste plek" aanspreeklik stel voordat dit nie minstens vasstaan dat 'n vordering teen die hoofskuldenaar ingestel is 6n dit onsuksesvol was nie. Die skuldeiser kan gevolglik nie kies om geruime tyd sonder meer geen vordering teen die hoofskuldenaar in te stel nie, maar wel dadelik die borg vir die totale verpligting aanspreeklik te stel nie. Sodanige primare aanspreeklikheid vir die aangesproke teenparty is slegs moontlik indien die aanspreeklikheid van meet af uitdruklik gehul is in die mantel van 'n "medeskuldverhouding", maar nie indien die afspraak uitdruklik voorsiening maak vir "borgstelling" alleen nie. Enige optrede van die skuldeiser wat neerkom op 'n onredelike verswaring van die aanspreeklikheidsrisiko van die borg, word as onaanvaarbaar tipeer en maak die borg geregtig op vrystelling van sy aanspreeklikheid jeens die skuldeiser. Dit sal ook die geval wees indien die skuldeiser siender oe toelaat dat die prim~re skuldenaar sy bates onoordeelkundig vervreem of verbras by die gerusstellende wete dat sy verhaal t6g deur die borg verseker is. Sodanige optrede deur die skuldeiser ondergraaf onaanvaarbaar die borg se eventuele verhaalsmoontlikheid as gesubrogeerde skuldeiser teen die skuldenaar. 12 Per definisie verbind 'n borg horn om die prestasie wat verskuldig is deur die hoofskuldenaar na te kom wanneer dit duidelik of seker is dat die hoofskuldenaar nie sy verpligting ten voile nakom nie en dus in gebreke bly om te presteer en die skuldeiser daardeur skade ly. So lank as wat die moontlikheid bestaan dat die bestaande vordering teen die hoofskuldenaar onbevredig gelaat sal word, bly die borg na sy aard aanspreeklik en dddrmee moet die borg rekening hou wanneer hy besluit om borg te staan. Sy aanspreeklikheid kan klaarblyklik nie by ontstentenis van 'n uitdruklik andersluidende afspraak vanself verval solank as wat die moontlikheid bestaan dat die skuld waarvoor hy borg gestaan het, opvorderbaar 6n onvervuld is nie. Om die rede bevind die hoogste hof van app61 tereg in die Jans-saak dat die borg se aanspreeklikheid nie reeds kan verjaar terwyl daar nog 'n uitstaande opvorderbare verpligting van die prim~re skuldenaar jeens die skuldeiser is wat deur die borg verseker is nie. Bogemelde wesensaard van borgstelling dui daarop dat borgstelling in wese ten behoewe van die skuldeiser as borgnemer bedag is. Dit word ook nie gewysig met afstanddoening van die gemeenregtelike beneficia deur die borg nie. Sodanige afstanddoening deur die borg is nie bedag om die posisie van die skuldeiser te benadeel nie. Die toevoeging van so 'n afstanddoeningsklousule aan 'n borgakte kan dus nie in beginsel tot gevolg h dat die skuldeiser "verplig word" om wel die borg soos 'n medeskuldenaar te hanteer met inbegrip van die gevaar dat die medeskuldenaar se aanspreeklikheid kan verjaar omdat sy aanspreeklikheid reeds vasstaan en opvorderbaar is vanaf die moment wat die hoofskuldenaar aanspreeklik was nie. Om sodanige gevolg toe te dig aan die afstanddoening van die beneficium sou beteken dat die skuldeiser daardeur sy onderliggende verhaalsreg teen die borg deur tydsverloop kan verloor terwyl die onderliggende vordering nog bestaan. Dit is onaanvaarbaar omdat dit redlTSAR 2009.1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 177 2009

SONNEKUS

reg in stryd is met die wesensaard van borgstelling. Elders is reeds beklemtoon dat rekening gehou moet word met di6 wesensverskil tussen die aanspreeklikheid van 'n borg en 'n medeskuldenaar. Terwyl laasgenoemde van meet af prim~re aanspreeklikheid met die ander hoofskuldenaar/s deel, is die aanspreeklikheid van die borg slegs subsidi6r en aksessoor afhanklik van die bestaan van 'n onderliggende verpligting van die hoofskuldenaar. (Sonnekus "Borgstelling, verjaring en verwarring" 2003 TSAR 350-376.) Ten einde aan die agterliggende oogmerk van borgstelling te voldoen, is dit duidelik dat tensy anders afgespreek, sal die borg se aanspreeklikheid in beginsel moet bestaan so lank as wat die onderliggende skuld waarvoor dit ter sekerheid moet dien, bestaan. Om die rede is in die Jans-saak beslis dat by ontstentenis van 'n andersluidende afspraak die borg se aanspreeklikheid nie kan verjaar terwyl daar steeds uitstaande verpligtinge van die onderliggende hoofskuldenaar bestaan nie. 13 In die onderhawige Fedbond-saak was wel sprake van 'n uitdruklike andersluidende afspraak met betrekking tot die ontstaan en die voortbestaan van die aanspreeklikheid van M as die derde borg:
"It is a special condition of this Deed of Suretyship that notwithstanding anything to the contrary herein contained, my liability in terms of this Deed of Suretyship shall be limited to any shortfall that may be due by the debtor after the mortgagee has exhausted its remedies against the debtor and any other sureties there may be for the amount due by the debtor to the mortgagee" (461C).

Regter Selikowitz gee erkenning aan die deurslaggewende gevolge van sodanige afspraak in sy uitspraak. Van sentrale belang in die uitspraak is die beweerde bepaling in die borgstellingsooreenkoms maar wat nie in die skriftelike weergawe dokumenteer is nie en waarkragtens die borg sy aanspreeklikheid sowel tydsgewys sou beperk het as ook uitdruklik bevestig het dat sy aanspreeklikheid slegs ontstaan en beperk is tot die werklike verlies wat die kredietverskaffer sou ly ndt uitwinning van die hoofskuldenaar 6n van die ander borge. Nienakoming van laasgenoemde verpligting deur die skuldeiser is as voorwaarde tot enige aanspreeklikheid van die derde borg deur die hof beklemtoon. Dit beweeg die hof om die vorderinge deur die skuldeiser teen die borg in die onderhawige geval af te wys.
"It is a special condition of this Deed of Suretyship that notwithstanding anything to the contrary herein contained, my liability in terms of this Deed of Suretyship shall be limited to any shortfall that may be due by the debtor after the mortgagee has exhausted its remedies against the debtor and any other sureties there may be for the amount due by the debtor to the mortgagee" (465E - my kursivering).

In die tersake klousule word verwys na die uitputting van alle remedies en regsmiddels teen die hoofskuldenaar en die ander borge alvorens die werklike omvang van die borg se aanspreeklikheid bepaal kan word en daar sprake kan wees van 'n opvorderbare verskuldigde prestasie deur die borg. Die hof beklemtoon dat die uitputting van alle moontlike remedies m66r behels as bloot uitwinning van die tersake skuldenaar (469B). In die geval van die tweede borg bevind die hof dat sy vriendskaplike voorlopige sekwestrasie deur sy prokureur nie kwalifiseer as 'n "uitputting van alle moontlike remedies" teen hom deur die skuldeiser rie. Daar is nie voldoen aan die kontraktuele onderneming om alle moontlike remedies teen die ander borge 6n die hoofskuldenaar uit te put TSAR 2009.1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 178 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

alvorens 'n opvorderbare vordering teen die verweerder as derde borg sou vestig nie (473D-E).
"I am satisfied that, in terms of the agreement between the plaintiff, the principal creditor and the defendant, the plaintiff and/or the principal lender was obliged to do far more than it did to exhaust its remedies against Stephens. Plaintiff suspected that Stephens had more assets than he had disclosed and when the sum of R510 000 became available, albeit from a third party, plaintiff was prepared to take that money in respect of the Wallace Construction claim and to abandon its remedies against Stephens in respect of the current claim. It is in my view therefore unnecessary for me to try and further define what 'exhaust' remedies might actually encompass because, as I have said, even if I apply the clearly lesser test of excussion, as recognised in the law of suretyship, the plaintiff has failed to prove, as it is obliged to prove, that it has performed its obligations to exhaust its remedies against the principal debtor and the sureties before seeking a shortfall from the defendant" (473G-I).

Regter Selikowitz wys daarop dat waar meerdere borge ter sprake is, teen enige van die borge verhaal kan word, maar dat elke borg wat wel presteer het dan die bevoegdheid het om 'n gesubrogeerde vordering teen die ander borge in te stel vir 'n pro rata-bydrae. Tensy anders afgespreek, is medeborge immers in solidum aanspreeklik (Feenstra 324). Die verhaalsreg teen die medeborge is bo en behalwe die gesubrogeerde vordering teen die hoofskuldenaar. Sou die skuldeiser enige van die medeborge kwytskeld van aanspreeklikheid en sodoende op enige resterende medeborg se verhaalsreg teen die kwytgeskelde borg inbreuk maak, is die ander borge minstens geregtig op 'n pro rata rabat teen die skuldeiser (4701). In die onderhawige geval het die "finale en volle vereffening" waarop deur die skuldeiser met die tweede borg ooreengekom is vir 'n bedrag van slegs ongeveer R500 000, die verweerder enige moontlike regresreg teen daardie medeborg ontneem. In die omstandighede is die derde borg nie alleen geregtig op die voormelde rabat nie (473G-474A), maar op algehele beskerming teen enige vordering van die eiser teen horn as borg (474B). Die hof bevind dus op grond van di& aspek dat die verweerder nie as derde borg aanspreeklik is nie. Die bevinding is in ooreenstemming met die Belgiese reg in die verband want kragtens artikel 2037 BW is die borg bevry indien deur optrede van die skuldeiser hy geen effektiewe subrogasie sou geniet nie (sien Dekkers-Dirix 871 en Van Quickenborne "Ondoeltreffende subrogatie en verval van borgtocht" 1996 TPR 360-405). 14 In die loop van die uitspraak maak die hof korte mette met die meeste van die aansprake van die verweerder op rektifikasie van die borgakte, maar bevind wel dat die akte rektifiseer moet word om uitdruklik die aanspreeklikheid van die borg te beperk slegs tot die uitstaande aanspreeklikheid wat volg uit die bepaalde lening en dat sy borgaanspreeklikheid nie ook uitgebrei kan word na enige ander skuldverpligtinge van die kredietsoeker nie (4641). Die hof bevind dat die formulering van die tersake spesiale klousule oorheersend is en as sodanig die aanspreeklikheid van die borg wesenlik begrens:
"It is to be noted that that clause provides that 'notwithstanding anything to the contrary herein contained'. The effect of those words is, in my view, to render it unnecessary to remove from the suretyship such phrases as 'co-principal debtor in solidum with' and 'as surety jointly and severally' and 'co-principal debtor in solidum as aforesaid with', as also various clauses that allow for extensions, et cetera. These clauses are contrary to the terms of the special condition that his liability is limited to the shortfall after the principal debtor and remedies have been

[ISSN 0257-7747]

TSAR 2009. 1

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 179 2009

SONNEKUS

exhausted and are therefore in terms of the clause that says 'anything to the contrary herein contained', those words carry no meaning in the suretyship whatsoever" (465F-G).

15 Die borg het horn ook beroep op 'n uitdruklike afspraak ter limitering van die duur van sy aanspreeklikheid. Daarvolgens sou die borg se prestasiepligtigheid afgeloop wees laatstens drie jaar na die ontstaan van die hoofskuldenaar se prestasieskuld (462B en 463C). Die hof bevind dat sodanige klousule indien bewysbaar daarop ooreengekom sou wees, inderdaad 'n werkbare beskerming kon behels waarop 'n borg geregtig sou kon wees om dit vir homself voor te behou in die borgstellingsooreenkoms (462).Uit die getuienis wat gelei is, blyk egter nie dat dit deel van die onderhawige borgstellingsooreenkoms gevorm het nie. Die aansoek om rektifikasie van die borgooreenkoms om dit wel in te sluit, is gevolglik nie toegestaan nie. In die verband is moontlik onvoldoende rekening gehou met die bespreking by van die ou skrywers van die moontlikheid dat alle omringende omstandighede van die bepaalde borgstelling daarop dui dat die borg homself hoogstens vir 'n bepaalde tydperk as borg aanspreeklik wou stel. De Groot beklemtoon dat die borg homself van meet af slegs vir 'n beperkte tyd kan verbind ongeag of die skuld in daardie tyd afgelos is al dan nie: "in welcken gevalle die tijd omgekomen zijnde de borg niet langer en is verbonden, hoewel de zaecweldighe verbonden blijft" (Inleidinge 3 3 23). Die aspek beklemtoon dat borgstelling in die gemenereg nie absoluut aksessoor is en ook nie absoluut verknog is aan die lotgevalle van die hoofverpligting nie- 'n aspek wat moontlik nie in die praktyk in die stereotiepe borgstellingsaktes voldoende in ag geneem word nie. Die borg kan dus per afspraak homself beskerm teen 'n onredelike lang tydperk van onsekerheid. Indien om welke rede die skuldeiser sou besluit om aan die hoofskuldenaar uitstel te verleen met die nakoming van sy terugbetalingsverpligtinge, hoef dit nie outomaties die borg se onsekerheid te verleng oor die risiko of hy wel nog aangespreek sou word vir enige uitstaande verpligtinge wat met daardie skuldvordering verband hou nie. Met die afloop van die termyn kom die waarborgverbintenistot 'n einde maar die betaalverbintenis van die borg ten aansien van uitstaande verpligtinge wat reeds op daardie datum opvorderbaar is, verval nie tensy die skuldeiser nieteenstaande die aanmaning deur die borg steeds nalaat om dit te vorder (Dekkers-Dirix 1091). Indien die borg egter nie uitdruklik sodanige bykomstige tydsbegrensende afspraak met die skuldeiser getref het nie, sal in die algemeen die verstekposisie as gemene posisie geld wat inhou dat na die wesensaard van borgstelling die borg onderneem om sekerheid vir die nakoming van die verpligtinge van die hoofskuldenaar te verskaf vir solank as wat die verpligting bestaan. Van der Keessel in sy uitvoerige bespreking van die tersake tekste van De Groot, laat geen twyfel oor hierdie subsidi~re aard van borgstelling nie. (Sien bv sy bespreking tav 3 3 27.) So begin hy sy bespreking ad 3 3 23 met: "Cum fideiussoris obligatio sit accessoria ... "(aangesien die verbintenis van die borg bykomstig is ... ). Danksy di&vertrekpunt het die destydse hof op 30 Julie 1610 beslis dat die borg slegs vir die restant van die skuld aanspreeklik is nddat 'n vordering vir die prestasie reeds sonder sukses teen die hoofskuldenaar deur die skuldeiser ingestel is. Hy vervoig dan om daarop te wys dat indien die borgstelling nie onderworpe aan 'n uitdruklike tydsbeperking gestel was nie, is die borg nie na afloop van 'n termyn bevry nie, maar bly vir 'n onbepaalde tyd verbind. TSAR 2009.1

[ISSN 0257 7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 180 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

16 Die hof se aanvaarding in die onderhawige Fedbond-saak dat die bogemelde klousule wat die aanspreeklikheid van die borg wesenlik beperk en horn uitdruklik nie ook as medehoofskuldenaar aanspreeklik stel nie, 'n geldige klousule is wat inderdaad in casu deel van die afspraak vorm, is verblydend aangesien dit bevestig dat die onderliggende beginsels by borgstelling steeds ruimte vir aanwending het (466H-467A). Dit behoort regsadviseurs aan te moedig om in die toekoms meer dikwels sodanige beskermende klousules tot borgstellingsooreenkomste toe te voeg in belang van die borg en nie ten alle koste slegs in belang van die skuldeiser borgooreenkomste te formuleer nie. Die borg is in beginsel as persoonlike sekerheidsverskaffer slegs vir die restant van die verpligtinge van die hoofskuldenaar/s aanspreeklik ooreenkomstig die beginselvertrekpunt dat die borg slegs subsidier aanspreeklik is, maar nie as hoofskuldenaar van meet af vir die gehele hoofverpligting instaan nie - sien De Groot Inleidinge 3 3 27: "ende indien nae de uitwinninge van de zaecweldighe den schuld-eisscher iet te kort komt, 't selve sal hy aen de borghe moghen verhalen". Die onderskeid tussen die invalshoeke ter sprake by 'n borg enersyds en 'n medeskuldenaar andersyds bring mee dat 'n borg, anders as 'n medeskuldenaar, inderdaad vir 'n kleiner verpligting as die hoofskuld kan instaan - in welke geval sy aanspreeklikheid slegs tot die omvang van sy prestasiepligtigheid as borg beperk is, ongeag die feit dat die hoofskuld 'n groter omvang het of die verpligtinge van die hoofskuldenaar intussen vermeerder het (sien De Groot 3 3 23). Dit is veelseggend dat ook Voet hierdie aspek aanspreek wat Van der Keessel in sy kommentaar op daardie teks van De Groot as uitsondering hanteer (dws waar uitdruklik in die borgstelling voorsiening gemaak was vir slegs 'n beperkte tydsduur van die borgstelling). Voet gaan trouens nog een stappie verder in Commentarius ad Pandectas46 1 39 waar hy meld dat daar selfs ruimte vir 'n uitsondering op die uitsondering mag wees. Indien die borgstelling nie uitdruklik aan 'n tydsbeperking onderworpe was nie, en die skuldeiser oor 'n onredelike lang tyd vir lief neem met die vordering van slegs rente van die skuldenaar, maar geen vordering stel vir die hoofsom wat geleen is nie 6n aangetoon kan word dat hy dit slegs doen omdat hy gerus is dat die borg steeds as rugsteun-sekerheid beskikbaar sal wees ook indien later in die toekoms sou blyk dat die hoofskuldenaar in versuim sou raak om die hoofsom terug te betaal. In di6 geval leer Voet dat die borg formeel die skuldeiser kan aanspreek en vorder dat die skuld 6f opgevorder word 6f andersins dat die borg ontslaan word van sy borgstelling. Onder geen omstandighede egter is daar enige sprake daarvan dat die borg horn bloot op tydsverloop as grondslag van verjaring van sy prestasieverpligting as borg kan verlaat nie. Die borg maan dus in werklikheid die skuldeiser aan om nie onredelik lank te talm en in die proses die onsekere van die regsposisie van die borg onredelik uit te rek nie. Sodanige onredelike optrede jeens die borg dien as regverdiging om op ontslag as borg aan te dring. Dieselfde standpunt word deur Van der Linden in sy "aanmerking" op die teks van Pothier ad 406 gehuldig. As die skuldeiser om welke rede verkies om nie dadelik teen die borg as subsidi~re skuldenaar te vorder nie, verloor hy nie daardeur sy vordering teen die borg nie. Indien die borg klaarheid wil bekom oor sy aanspreeklikheid, kan die borg egter wel die skuldeiser dienooreenkomstig inlig: "Daar door wordt dezelve [crediteur] genoodzaakt, om of den prin-

PSSN 0257-77471

TSAR 2009.1

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 181 2009

SONNEKUS

cipaalen debiteur te vervolgen, of van zijn recht tegen den Borg af te zien." Die enigste ander geval waar tydsverloop die borg kan bevry terwyl die hoofverpligting nog opvorderbaar is, sou wees indien "de Obligatie slechts voor eenen bepaalden tijd was aangegaan" - met verwysing na die uitspraak van die hooge raad van 25 November 1796. 17 Reeds Voet 46 1 16 verwys na diefideiussio quanto minus ofte wel indemnitatis as 'n beperk omskrewe indemniteitsborgstelling: "The nature of this suretyship so directs, since such sureties appear to be only conditional debtors, debtors that is to say if it is clear how much cannot be recovered from other sources, and for that reason cannot be sued unless the condition is fulfilled" (Gane-vertaling. Sien ook Voet 46 1 38 en Rogerson NO v Meyer and Berning 2 Menz 42 54). In Muller v Meyer (1 Menz 302 303) en Border and Allen v Gowlett 1911 OPD 28 34 is Voet in die opsig gevolg. In Imperial Cold Storage and Supply Co Ltd v Julius Weil and Co (1912 AD 747 754) is die algemene stelling van Voet nie gevolg nie. In JW Akerman v The Colonial Government (1869 NLR 155 159) is in die opsig verwys na Pothier se kommentaar adD 46 1 39, wat ook uitdruklik in die gevalle die opvorderbaarheid van enige verhaalsreg teen die borg afhanklik stel van die aanbreek van die onsekere toekomstige gebeure te wete tot welke mate indien hoegenaamd enige uitstaande restant van die hoofskuldenaar se skuld nog van die borg verhaal moet word nadat alle moontlike remedies teen die hoofskuldenaar uitgeput is. (In werklikheid handel di6 Digesta-teks nie oor die aspek nie, maar wel D 46 1 41 wat hieronder vermeld word.) Van Leeuwen (Cens For 1 4 17 23) lei uit die bestaan van 'n beding quanto minus in die borgstellingsakte af dat ongeag of boonop die beneficium excussionis uitdruklik in die borgakte ingesluit is al dan nie, die borg in hierdie gevalle altyd aanspraak op die beskerming het om nie aanspreeklik te wees alvorens die hoofskuldenaar uitgewin is en sodoende die omvang van die nie-opgevorderde restant van die onderliggende verpligting vasstaan nie. (Dieselfde beskerming geniet die borg in die Franse reg met 'n beroep op die voorreg van uitskud benefice de discussion wat uit die Latyn discutere wat letterlik op "om te skud" dui, afkomstig is - sien Dekkers-Dirix 843 n 43 en Dirix se noot op die cassasie-uitspraak van 10 Mei 1991, Arr Cass 1990-91, 466 in 1990-91 RW 405.) 18 Voorgaande gemeenregtelike tekste laat ruimte om die klen iets te verskuif. Die borg se aanspreeklikheid is nie soos die van die medeskuldenaar 'n aanspreeklikheid om die bepaalde prestasieskuld te vereffen nie, maar wel om die skuldeiser skadeloos te stel indien hy alles in ag genome weens die nievervulling van die prestasieskuld steeds skade ly. 18.1 D 46 1 41 word gewoonlik in die verband as gesag vermeld: "Si fideiussores in id accepti sunt, quod a curatore servari non possit ...non temere utilitem in fideiussores actionem competere" - as die borg sy aanspreeklikheid van meet af uitdruklik begrens het slegs tot die nie-inbare prestasieskuld van die hoofskuldenaar, kan die borg nie aanspreeklik gehou word vir 'n opwaarts aangepaste bedrag bloot omdat die skuldeiser nie tydig alle moontlike regswed teen die hoofskuldenaar uitgeput het nie. In D 45 1 116 en C 8 40(41) 17 word dieselfde beginsel aangeraak waarvolgens 'n borg sy potensile aanspreeklikheid uitdruklik kan beperk tot slegs die restant van die nie-ge'fnde uitstaande prestasieverpligting van die hoofskuldenaar tot die mate wat dit die skuldeiser benadeel. Die Digesta-teks stel dit TSAR 2009.1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 182 2009

INDEMNITEITSBORGSTELLING EN BORGBESKERMING

duidelik dat die aanspreeklikheid van die borg pas ter sprake kan kom nddat die voorwaarde vervul is, sodat daar geen sprake van enige aanspreeklikheid v66r vervulling van die voorwaarde is nie. Die borg se moontlike aanspreeklikheid is dan afhanklik van die vervulling van di&opskortende voorwaarde sodat geen regsgevolge intree alvorens die voorwaarde vervul is nie: "sed Maevius sub condicione debet ... a Maevio enim ante Titium excussum non recte petetur." In die vermelde Codex-teks word dieselfde beginsel bevestig: "nisi in id quod ex his refici non potuerit acceptus sit, explorati iuris est" - of dit moet wees dat die borg slegs aanspreeklikheid aanvaar het vir die bedrag wat nie van die hoofskuldenaar (of die pandobjekte) ingevorder kan word nie. Omdat daar nog geen prestasieverpligting van die borg v66r vervulling van die voorwaarde kan wees nie, kom voortydige verjaring van die borg se prestasiepligtigheid ook nie ter sprake nie. Waar nog geen prestasieplig bestaan nie, kan verjaring van die nie-bestaande verpligting immers eweneens nie ter sprake kom nie. Voorgaande was die kruks van die betoog destyds waarom die formulering van die tersake aspekte in die Jans-saak nie in alle opsigte bevredig het nie. 19 In die lig van die vertrekpunt wat ter aanvang van hierdie bespreking gestel is, naamlik dat 'n borg se verhouding met die skuldeiser 'n bepaalde vertrouensverhouding veronderstel en dat slegs om daardie rede by die gemelde voorbeelde van besondere regsre~ls voorsien word vir 'n beperking of uitsluiting van die borg se aanspreeklikheid indien die skuldeiser se optrede as 'n deurbreking van die onderliggende vertrouensbeginsel tipeer kan word, word 'n verdere algemene beperking op 'n borg se aanspreeklikheid voorgestel. Daar word voorgestel dat 'n borg slegs aanspreeklik is indien die skuldeiser se boedelbates in geheel genome na uitoefening van alle remedies wat met die borgversekerde skuld verband hou, steeds 'n negatiewe verskil vertoon teenoor wat dit moes wees indien die hoofskuldenaar (en ander medeskuldenaars) se verpligtinge ten voile nagekom was. Anders gestel: Die skuldeiser behoort nie in geheel danksy die borg se prestasie daar beter aan toe te wees as wat die geval sou wees indien die hoofskuldenaar juis presteer het nie. Soos in die geval van ander afdelings van die reg waar in belang van billikheid jeens beide partye wegbeweeg word van die konkrete skadebegrip ten gunste van 'n sommeskadeleer, behoort oorweeg te word om vir die vasstelling van die werklike bateposisie in die boedel van die skuldeiser rekening te hou met die totaal van sy bateposisie op die moment wat die vordering teen die borg ingestel word. Dit veronderstel dat nie alleen die hoofskuldenaar en alle medeskuldenaars dan reeds uitgewin is nie, maar ook dat met die werklike vermo~nsverskuiwings wat sodanige uitwinnings in die boedel van die skuldeiser te weeg gebring het, rekening gehou is. In die onderhawige feitestel stuit die vordering van die voormalige verbandskuldeiser teen die borg vir die volle omvang van die verskil tussen die prestasieverpligting van die hoofskuldenaar en die opbrengsie van die veiling van die hipoteekbelaste saak teen die billikheidsgevoel. In werklikheid het die verbandreghebbende immers in sy boedel die m66rwaarde geniet van die toenmalige verbandobjek wat hy s6 winsgewend ingekoop het. Indien op die moment wat die vordering teen die borg ter sprake kom met die sommeskadebegrip gewerk sou word, sou blyk dat die totale bateposisie van die skuldeiser waarskynlik geen of weinig skade toon. Indien dit die geval sou wees, behoort die opskortende voorwaarde waaronder die eventuele aanspreeklikheid van die TSAR 2009.1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 183 2009

MCLENNAN

borg gestel is, nie vervul te wees nie - die skuldeiser het dan geen nadeel gely weens die nievoldoening deur die hoofskuldenaar en medeskuldenaars van daardie prestasieverpligting nie. Die posisie sou anders wees indien die winskoper van die geregtelike veiling die spreekwoordelike grondsmous was wat geen verbintenis met die verbandskuldeiser gehad het nie. Dan immers is daar geen sprake van baattrekking in die boedel van die verbandskuldeiser nie en sou die borg inderdaad aanspreeklik wees vir die tekort. Die skuldeiser se sorgpligtigheid jeens die borg veronderstel dat hy alles moontlik sal doen om die eventuele aanspreeklikheid van die borg te verminder of te vermy. Daar word gevolglik voorgestel dat dieselfde beslissing (die afwysing van die vordering van die eiser teen die tersake borg) ook moontlik behoort te wees selfs indien daar nie, soos in casu toevallig wel die geval was, 'n inbreukmaking op die sorgvuldigheidsnorme was deurdat die subrogasie-moontlikheid teen die ander borge die verweerder ontneem is deur die skikkingsakte wat aangegaan is met die tweede borg nie. Selfs by die afwesigheid van ander borge behoort 'n borg nie aanspreeklik te wees indien die werklike boedelposisie van die skuldeiser op die datum waarop hy die borg wil aanspreek, aantoon dat hy, alles in ag genome - ook dus die winskoop op die veiling - geen skade gely het weens die wanprestasie van die skuldenaar wat nog deur die borg goed gemaak hoef te word nie. Tensy die werklike waardetoevoeging tot sy boedel verreken word, word in stryd met die sorgvuldigheidsverpligting opgetree indien dit tot die baattrekking van die skuldeiser lei en dit bevry die borg van sy aanspreeklikheid. (Sien Van Quickenborne "De plichten van de schuldeiser jegens de borg" 2000 TPR 1491-1545.) JC SONNEKUS Universiteit van Johannesburg

DIRECTORS' FIDUCIARY DUTIES AND THE 2008 COMPANIES BILL 1 Introduction Our common law on this subject is largely inherited from the English law and is similar to that in several cognate jurisdictions. I am certain that there are more reported cases concerning fiduciary duties (directly or indirectly) than on any other aspect of corporate law. I think the same can be said of academic writings. In any case, a very solid body of common law has evolved over numerous decades here and in cognate jurisdictions. Certain provisions of the new Companies Bill (final version, B61D-2008, adopted by the National Assembly on 19 November 2008) seem to create a codification or quasi-codification of this area of the common law. The purpose of this note is to examine the principal provisions involved and to offer some commentary as to their desirability and utility. I must, at the outset, state my observation that I can find nothing in the bill that derogates from the body of established common law and, therefore, the existing case law would remain applicable. TSAR 2009. 1

[ISSN 0257-7747]

HeinOnline -- 2009 J. S. Afr. L. 184 2009