GRAMATIKA

E
GJUHËS
S HQIPE

Shkurtimisht dhe drejtë e në thelb

madopol@yahoo.com

-1-
 GRAMATIKA E GJUH
GJUHËËS SHQIPE
Mënyrat për ta njohur dhe për ta përdorur sa më past
pastëër
gjuhëën që na lan
gjuh lanëë të par
parëët tan
tanëë:

Hyrje
1. Emri
2. Mbiemri
Numëërori
3. Num
4. Përemri
5. Foljet
5.0. Njohuri të përgjithshme
5.1. Foljet kalimtare
5.2. Foljet veprore ...
5.3. Koh
Kohëët e foljes
5.4. Mënyra e foljes
5.5. Veta dhe numri i foljes
6. Ndajfolja
7. Parafjala
Lidhëëza
8. Lidh
Pjesëëza
9. Pjes
10. Pasthirrmat
11. Rregullat e drejtshkrimit
pikëësimit
11.0. Shenjat e pik
11.1. Shkurtime
11.2. Përdorimi i ë-s
-sëë
11.3. "ç" apo "q"???
11.4. "se" apo "te"???

-2-
1. Emri
1. EMRI, Gjinia e Emrave

1. Gjinia e emrave n ë shumic ën e rasteve mund të dallohet morfologjikisht

nga mbaresat që marrin ata në trajt ën e shquar të ras rasë ës em
emëërore të
një
nj ëjësit:
Emrat mashkullor ë marrin mbares ën -i ose -u : plep-
mbaresë plep-ii , mendim- i , v ëlla- i,
burr- i (burr ë), gjum- i (gjum ë),
zog-u
zog- u, dh è- u etj.;
dhè

Emrat fem ëror

femë ë marrin mbares
rorë mbaresë ën -a ose - ja (k
(këëtu ësht
shtëë fjala p ër në radh
radhëë
të par
parëë për emrat e përgjithsh ëm).

Gjinia gramatikore e emrave të p ërve rveçëçëm të njer

çëm njerë ëzve përcaktohen nga
seksi i personit p ërkat ës, p.sh. Lek
rkatë Lekë ë- Leka , Ded
Dedë ë- Deda , Kol ë-Kola , Ko ç o-
Koç
Koç
Ko çoja jan
janëë emra mashkullor
mashkullorë ë, megjith ëse shkojn ë sipas lakimit të
emrave femfemëëror
rorëë, nga ana tjet ër, emra si Nermin -i , Antigoni etj., jan
tjetë ë
janë
emra fem
femë ëror
rorëë, megjith ëse shkojn ë pas lakimit të emrave mashkullor ë.
Po kështu disa emra si axh axhëë- axha
axha,, daj
dajë ë-daja , geg
gegë ë- gega
gega,, tosk
toskëë- toska , q ë
shë
sh ënojn ë frymor ë të seksit mashkullor, megjithmegjithë ëse shkojn ë pas lakimit të
emrave femfemëëror
rorëë, i përkasin gjinis ë mashkullore, jan janëë emra mashkullor
mashkullorë ë
të lakimit të tret
tretëë).

Gjinia gramatikore e emrave të mësip sipëërm, të përve çë

rveçë
çëmm e të përgjithsh ëm,
shprehet sintaktikisht :
Fjalë
Fjal ët përcaktuese edhe fjal ët e tjera që përshtaten me këta emra, vihen
në trajt
trajtëën e gjinis ë mashkullore p.sh.: Leka i Madh; Kola ësht ë pun
shtë punëëtor i
dalluar; Nermini ësht ë pun
shtë punëëtore e dalluar; axha im; daja i vog ël etj.
vogë

2. Ka nj
njëë num
numëër emrash, të cil
cilëët dikur përdoreshin në t ër ë gjuh ën si
asnj ëan
asnjë ës dhe e formonin trajt
anë trajtëën e shquar të em
emë ërores me mbares
mbaresë ën -t,
p.sh,: drith ë- t, gjalp
gjalpëë- t etj. Kjo form ë d ëgjohet ende sot nëp ër dialektet e
në të folurit të brezit të vjet
vjetë ër. Në gjuh ën letrare të sotme këta emra
përdoren si mashkullor ë, d.m.th. e formojn ë trajt ën e shquar të em
trajtë emëërores
së nj
njëëjësit me mbares
mbaresë ën -j dhe formojn ë trajt ën e shquar të em
trajtë emëërores me
mbaresë
mbares ën -in
in..

Emrat n ë fjal ë janjanëë:

ballë
ball ë - ball
ballii - ball in
ballin
brumii - brum in
brum ë - brum
djathë
djath ë - djath
djathii - djath
djathinin
drith ë - drith i - drith in
dyllë
dyll ë - dyll i - dyll in
dyllin
dhall ë - dhall i - dhall in
dhjamë
dhjam ë - dhjam
dhjamii - dhjam
dhjaminin
grur ë - grur i - grur in
gjalpii - gjalp in
gjalp ë - gjalp
leshii - lesh
lesh - lesh in
leshin
miell - miell i - miell in
miellin
mishii - mish
mish - mish mishinin
mjaltë
mjalt ë - mjalt
mjaltii - mjalt
mjaltinin

-3-
uj ë - uj
ujë ujii - uj in
ujin
vaj - vaj
vajii - vaj
vajinin

Ttrajtat asnj ëan

asnjë anëëse të këtyre emrave mund të përdoren në vepra letrare për të
individualizua r ndonj ë personazh me an anëë të gjuh ës ose p ër të karakterizuar
gjuh ën e nj ë epoke të kaluar. Ato mund të përdoren gjithashtu edhe në shprehje
një
frazeologjike, p.sh.: m'u ngjeth misht
mishtë ë, ose kur kan
kanëë marr ë nj
njëë kuptim të
veç
ve çant
antëë, p.sh.: uj
ujëët (në kuptimin "uj
(në ujëët e holl ë„ ), dhjam
dhjamëët (n
(nëë mjeksi, p.sh.:
operoi dhjam
dhjamë ët).

Emri krye , kur përdoret me kuptimin "kok kokë ë", në ras

rasëën em
emëërore ose kallzore,
ësht
shtëë kurdohe rë
r ë asnjëan
asnjë ës dhe formon trajt
anë ën e shquar me mbares
trajtë mbaresë ën -t, p.sh.:
kryet,, nd
më dhemb kryet ndëërsa, kur përdoret me kuptimin "kryeta r, i par ë„ ose
parë„
"kapitull" (libri) ësht ë kurdohe r ë mashkullor dhe e formon trajt
shtë ën e shquar me
trajtë
mbaresë
mbares ën -u , p.sh.: kreu i vendit
vendit,, kreu i tret
tretëëe

Nj ë num
numë ër emrash, t ë cil cilëët jan
janë ë përdorur më par ë edhe si mashkullor ë, edhe si
parë
femë
fem ëror ë ose përdoren ende keshtu nëp ër të folme të ndryshme, kan ë kaluar sot
përfundimisht në gjinin ë mashkullore, p.sh.:
djep-ii , kryq- i , ligj- i , lot-
borxh- i, djep- lot-ii , nder- i (p
(pëër kët ë arsye duhet th
thëënë
faleminde rit, falemnderit dhe jo faleminde r ës, falemnder ës), pyll- pyll-ii , qiell- i ,
shë
sh ëndet-
ndet-ii , turp- i etj.;
Po kështu edhe: problem- i , program- i, komunizm- i , marksizm- i , organizm- i,
reumatizm- i , sarkazm- i, etj.

Trajtat fem ërore të tyre, si borxha , djepja , ligja , lodja , ndera , problema ,
femë
komunizma , reumatizma , sarkazma etj, kan kanë ë dal
dalë ë jasht
jashtë ë norm
normë ës së sotme
letrare dhe nuk duhen përdorur. Emri "furr ë" ësht shtë ë i gjinis ë fem
femëërore: furra (dhe
jo furri ).

2. Mbiemri
2. MBIEMRI

Mbiemra quhen fjal ët që sh

fjalë shëënojn
nojnëë se çfar
farëë lloji ësht
shtëë ose çfar
farëë vetie ka emri
(qen i zi, qen i vog
vogëël, ushtria shqiptare, qeveria italiane). Mbiemri përshtatet në
numë
num ër, gjini dhe ras
rasëë me emrin me të cilin lidhet:

- përshtatje në gjini :
mjeku i ri
mjekja e re

- përshtatje në num
numëër :
mjek
mjekëë t e rinj
mjeket e reja

- përshtatje në ras
rasëë :
mjeku i ri
i mjekut t ë ri
mjekun e ri
mjekja e re
e mjekes së re
mjeken e re

-4-
Mbiemrat e shqipes ndahen n ë dy grupe: mbiemra të nyjsh nyjshë ëm dhe mbiemra të
panyjshë
panyjsh ë m.
Mbiemra të nyjsh
nyjshë ëm jan ë:
janë
- ata q ë mbarojn ë me -ë : i bardh ë, i mir
mirë ë, i gjat
gjatëë;
- ata të formua r me prapashtesat - (ë)m )m,, -sh
shëëm, -(ët) t):: i mes
mesë ëm, i shëndet
shë sh
ndetshë m, i
shë
hekur t, i ftoht
ftohtëë etj.;
pjesorja:: i shkrua r, i zënë, i lodhur;
- mbiemrat e formua r nga pjesorja
- disa mbiemra q ë dalin me -ër : i vjet
vjetë ër , i varf
varfëër, i verb
verbë ër , i shurdh ër ,

Mbiemra të panyjsh
panyjshë ëm janjanëë:
- mbiemrat e formua ra nga emrat përgjegj ës me konversion : tiranas, shkodra n,
kor çar, vlonjat;
- mbiemrat e formua r me prapashtesat -ar ar,, - tar
tar,, -ik
ik,, -ist
ist,, - iv
iv,, -or
or,, -tor
tor:: bank ar
ar,,
bankar
tar
tar,, hero
amtar
am ik
ik,, femin ist
heroik ist,, akt iv , veri
aktiv or
or,, bari
verior tor
tor;;
baritor
- mbiemrat e formua r me prapashtesat -( ë)s )s,, -ues
ues,, -yes
yes,, nga pjesorja ose e
tashmja e foljes: djegdjegë ës, ngjit ës, vler
vlerë ësues
ues,, ushq
ushqyes yes
yes,, rr ëmbmbyesyes
yes;;
- të gjith ë mbiemrat e p ërb ër ë: zem
rbë zemë ërgjer ë, zem
zemë ërgur, tekniko-shkencor,
ekonomiko-shoq ëror, largpam ës, mir mirë ëb ërës etj.

Numëërori
3. Num

3. NUMËRORI
NUMË

Num ëror
rorëë quajm
quajmë ë fjal ët që tregojn ë num
numëër dhe sasi të caktuar qeniesh ose
sendesh:
nj
njëë, dy, tre, : dy fëmij
mijëë tri gra, kat
katëër burra, 20 metra

Fjal ët që tregojn ë radh

Fjalë radhëë si: i par
parëë, i dyt
dytëë, i dhjet
dhjetëë, të cilat kan
kanëë kategorit
kategoritëë
gramatikore të mbiemrave, nuk do të trajtohen si num numë ëror ë po si mbiemra.
rorë

Num ëror ët përdoren p ër të treguar :

rorë
- dat
datëën, vitin
vitin::
Me sa jemi sot ? - Me 28 Nëntor.
- nj
njëë periudh ë të caktuar kohe :-
Kur ke q ën ë n ë Amerik ë ? Nga 1990 deri më 1997 .
- përmasa ose përqindje : 0,5 m, 50 përqind etj.
- notat n ë shkoll ë :
Cfarë
Cfar ë more sot ? - Dhjet ë.
-n ë domino : kat ër-treshi
katë r-treshi,, pes
pesëë-gjashta
-gjashta..

Kur përdoret me nyjen e përparme "t

"tëë" num
numëërori ka nj
njëë kuptim përmbledh ës:
dhjetat..
Erdh ën të dhjetat

Num ërori p ër të mos përs ëritur edhe nj

rsë njëë her ë emrin e dh
herë ën ë n ë fjali ose për t ë
dhë
mos e zënë në goj ë
gojë fare, p ë rdoret i em
emëë rzuar:
C't
C'tëë bënin ata tre kund ër dhjet
dhjetë ëve ?

Num ërtori p ërdoret i em

emë ërzuar edhe në veprime atematike:
Pesa te dhjeta hyn dy her ë.
herë
Rr ënja katrore e n ënt
ntëës ësht
shtëë treshi .

-5-
P ërdoret në ëmërtimin e viteve:
A an ëtar shoqate i nënt
anë ntëëdhjetekat ërshit .

Numrat nj ë, dy, tre, em

një emëërzohen me anë të prapashtes
anë prapashtesëës -sh : nj
njëësh-i, dysh-i,
tresh-i
tresh-i..

Num ërorrorëët jan

janëë :
- fjal
fjalëë të parme : zero, nj ë, dy, tre, kat
një katëër etj.;
- fjal
fjalëë të p ërngjitura : nj ëmb
një mbë ëdhjet
dhjetëë, dymb
dymbë ëdhjet
dhjetë ë, tremb
trembëëdhjet
dhjetëë etj.;
- fjal
fjalëë të p ërb
rbëëra : tridhjet ë, pes
pesëëdhjet
dhjetëë, gjasht
gjashtë ëdhjet
dhjetëë;
- lokuc ione : tridhjet ë e nj ë, pes
një ëdhjet
pesë dhjetëë e kat
katë ër etj.

Num ëror ët në përgjith ësi nuk e kan

rorë kanë ë kategorin ë gramatikore të gjinis ë: kat ër
katë
djem, kat ër vajza.
katë
Bën përjashtim num
numë ërori tre i cili e ka kategorin ë e gjinis ë: tre djem, tri vajza,
por edhe nj ëzet e tre djem dhe nj
një ëzet e tri vajza.
një
Num ërori e ka kategorin ë e gjinis ë edhe kur ka kuptim përmbledh ës:
Sa djem erdh
erdhëën ? Të dy(t ë tre)
dy(të tre)..
Sa vajza erdh ën ? Të dyja(t
dyja(të ë trija) .
Ky dallim ruhet edhe kur numnumë ërori tre/tri përdoret pa emrin p ërkat ës:
Sa djem ishin ? Tre .
Po vajza sa ishin ? Tri .

Num ëror ët kur tregohen si tregues të emrave, marrin kategorin ë gramatikore të

rorë
ras
rasëë s:

RASA Numë
Num ërori Mashkullore Femërore
Femë
Emë
Em ërore dy të dy të dyja
Gjinore i,e, dyve i,e,të
i,e,t ë dyve i,e, të dyjave
Dhanore dyve të dyve të dyjave
Kallzore dy të dy të dyja
Rrjedhore dyve të dyve të dyjave

4. Përemri
4. PËREMRI

P ëremra quhen fjal ët q ë përdorim n ë ligj ërim në vend t ë emrave ose mbiemrave :

Në streh
strehë ën e sht
shtëëpis
pisëë dall
dallëëndyshet vit për vit bëjn
jnëë folen
folenëë.
Ato fluturojn ë me shpejt
shpejtë ësi para sht
shtëëpis
pisëë.
Vjollca i do shum
shumë ë dall
dallëëndyshet
ndyshet..
Ajo kënaqet kur i shikon ato duke fluturua r.

P ëremrat jan ë shtat

janë shtatë ë llojesh :
- vetorë: un
vetorë unëë, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato
ato;;

- vetvetor
vetvetorëë: vetja, vetvehtja ;

- dëftor ë: ky, kjo, këta, këto, i këtill ë, e këtill

tillë ë, të këtilla, i till ë, e till ë, të till ë, të
tillë
tilla; ai, ajo, ata, ato, i atill ë, e atill ë të atill
atillëë, të atilla ;

-6-
- pronor ë:
Veta I. im, ime, yn ynë ë, jon
jonëë, e mi, e mia, tantanëë, tona ,
Veta IIII.. yt, jote, juaj, juaj, e tu, e tua, tuaj, tuaja
III.. i tij, e tij, i saj, e saj, e tij, e tija, e saj, e saja, i tyre, e tyre, e tyre, e
Veta III
tyre;;
tyre

- lidhor ë: q ë, i cili, e cila, t ë cil

cilëët, të cilat, çka, ç, çfar
farëë, kush, sa,

- pyet
pyetëës: kush, cili, cila, cil
cilëët, cilat, ç, çfar
farëë, sa, i sati, (me, p ër, nga) se
se;;

- të pacaktuar : dikush, ndokush, gjithkush, kushdo, askush, kurkush; nj njëë,

ndonj ë, nj
njëë ri, ndonj ë ri, asnj ë , asnj
asnjë asnjë ë ri; secili, gjithsecili, cilido, çfar ëdo, gjith çka,
diç
di çka, ca, disa, të gjith
gjithë ë etj.

5. Foljet

5.0. Njohuri të përgjithshme

5. FOLJA, Njohuri të p ërgjithshme

Folje quhen fjal ët q ë tregojn ë se subjekti vepron ose pëson di

diççka ose ndodhet
në nj
njëë gjendje të caktuar.

Kur themi motra, macja, e kuptojm kuptojmë ë se ësht ë fjala për njer
shtë njerëëz, kafsh
kafshëë dhe sende,
po nuk dimdimë ë se çfar
farëë bëjn
jnëë ose çfar ë ndodh me ta. Por kur themi motra punon ,
mollë
moll ët u poq
poqëën, macja fle at ëher
atë ë prej fjal
herë ës punon mësojm
fjalë sojmë ë se motra po kryen
një
nj ë veprim (punon) , prej fjal ës u poq poqëën mësojm
sojmë ë se moll ët pësuan di çka (u
diç
poqë
poq ën)
n),, prej fjal ës fle mësojm
sojmë ë se macja ndodhet n ë nj ë gjendje t ë caktuar (fle) .
një
Fjalë
Fjal ët punon, u poqpoqë ën, fle jan
janëë folje.

5.1. Foljet kalimtare

5.1. FOLJET KALIMTARE DHE JOKALIMTARE ,

Kalimta re quhen foljet veprimi i të cilave i kalon nj ë personi ose sendi tjet
një ër,
tjetë
d.m.th. që pranojn ë nj ë kundrinor:
një
Beni çdo ditditëë lexon gazet
gazetëën .
Foljet q ë pranojn ë nj njëë kundrinor të drejt ë jan
drejtë janëë folje kalimta re të drejta:
Blerta çdo ditditëë vadit lulet .
Foljet q ë mund të marrin kundrinor të zhdrejt ë pa parafjal ë jan
parafjalë ë kalimta re të
janë
zhdrejta:
Iliri i hipi kalit .
Ndodh që nj njëë folje të marr
marrë ë nj
njëëkoh ësisht nj
njëë kundrinor të drejt
drejtëë dhe nj ë
një
kundrinor të zhdrejt
zhdrejtë ë pa parafjal
parafjalë ë, pra t ë jëtë nj ëkoh ësisht folje kalimta re e
një
drejtë
drejt ë dhe e zhdrejt ë
Ia dhash
dhashë ë librin Zan
Zanë ës.
Ia afrova ZanZanë ës tuf
tufëën e luleve.

Folje jokalimtare jan

janëë ato që nuk pranojn ë kundrinor: fle , eci
eci,, rri , q ëndroj , dal

-7-
etj.:
Agroni ecte i shqet
shqetë ësuar.
Dje fjeta gjith ë dit
ditëën.

Disa folje përdoren her

herëë si kalimta re, her
herëë si jokalimtare. për të gjetur se cilit
grup i p ërkasin duhet par
parëë se në ç'kuptim jan
janëë p ërdorur.

5.2. Foljet veprore ...

5.2. FORMAT VEPRORE DHE JOVEPRORE

Foljet kalimta re të drejta kan

kanëë dy forma , form ën veprore dhe form
formëën joveprore :

laj,, fshij , thaj

Forma veprore : laj
lahem,, fshihem , thahem
Forma joveprore : lahem

laj,, fshij , thaj ) jan

Veprore ( laj ë foljet që tregojn ë se subjekti vepron ( laj fytyr
janë fytyrëën,
fshij dhom ën, thaj rrobat )
kurse joveprore foljet që tregojn ë se subjekti p ëson, d.m.th. i n ënshtrohet
veprimit të nj
një ë tjetri (lahem nga dikush) ose tregon se subjekti vepron dhe
veprimi i tij kthehet po tek ai ( lahem = laj vetveten ).

Kohëët e foljes
5.3. Koh
5.3. Koh ët e Foljes

Koh ët themelore t ë foljes jan

janëë e tashmja
tashmja,, e shkuara , e ardhmja .

E tashmja tregon di çka që bëhet tani.

diç
Fryn erë dhe bie shi.
erë

E shkuara ka pes
pesëë n ëndarje: e pakryera , e kryera e thjesht
thjeshtë ë dhe e kryera q ë
shprehin veprime të kryera para çastit kur flasim dhe më se e kryera dhe e
kryera e tejshkua r që shprehin veprime para nj ë çasti të caktuar të së shkuar ës:
një
Frynte er
erëë dhe binte shi.
Kishte fryr
fryrëë erë dhe kishte r ënë shi.
erë

E ardhmja ka dy koh ë të ardhmen

kohë
dhe të ardhmen e p ërparme .
E ardhmja shpreh nj ë veprim q ë pritet të kryhet pas çastit kur flasim ose që do
një
të kryhet në të ardhmen:
Do të bjer
bjerëë shi.
E ardhmja e p ërparme shpreh nj njëë veprim që pritet të kryhet para nj ë veprimi
një
tjetë
tjet ër n ë të ardhmen:
Kur do të ktheheni ju, ununëë do t'i kem mbaruar detyrat.

P ërve
rveçç p ërdorimeve themelore koh
kohëët kan
kanëë edhe përdorime të tjera më të
veç
ve çanta.

Koh ët e foljeve jan

janëë: të thjeshta dhe të përb
rbëëra.

-8-
Të thjeshta jan
janëë e tashmja , e pakryera ,
e kryera e thjesht
thjeshtëë dhe e ardhmja . Ato formohe n kryesisht me mbaresa që i
so-jj, mëso-
shtohen foljes: m ëso- n , mëso-
so-n so-jj -a, m ëso- je
je,, m ëso-
so-je so-vv -a, mëso-
so-vv- e

Koh ët e përb
rbëëra jan
janëë:
e kryera ( kam mësuar ),
më se e kryera ( kisha mësuar ),
e kryera e tejshkua r ( pata mësuar ),
e ardhmja e përparme ( do të kem mësuar ).
Këto formohe n me ndihm ën e foljeve ndihm ëse.

5.4. Mënyra e foljes

5.4. M ënyrat e Foljes

Kuptimi i asaj që shprehet nga folja mund të paraqitet prej fol ësit në mënyra të
ndryshme:
- si di
diççka e realizua r : Ne punuam.
- si di
diççka e d ëshirueshme , e pritshme : Të punojm ë apo të mos punojm ë.
- si urdh ër: Punoni!
habi:: Punua ka n!
- si habi

Trajtat e ndryshme që merr folja për të shprehur pik ërisht këta kuptime quhen
pikë
mënyra. Në gjuh
gjuhë ën shqipe folja ka gjasht
gjashtëë m ënyra:
dëftore , lidhore , kushtore , habitore , dëshirore , urdh ërore .

M ënyra dëftore e paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si di

diççka të v ërtet
rtetëë ose
reale, qoft ë ky pohim, mohim ose pyetje:
qoftë
Iliri po mëson.
Iliri nuk po mëson.
A po mëson Iliri ?

M ënyra lidhore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si di

diççkaq
kaqëë dëshirojm ë
ose presim të ndodh ë
Po t ë punosh do të fitosh.

M ënyra kushtore e paraqet kuptimin e shprehur të foljes si di çka t ë mundshme

diç
që varet (kusht ëzohet) nga nj
njëë veprim tjet
tjetëër:
Po t ë punoje më shum
shumëë, do ta mësoje m ë mir
mirë ë kompjute rin.

M ënyra habitore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes si di

diççka të papritur që
shkakton habi:
Sa qënka rritur !
Ju m ësokeni shum
shumëë!

M ënyra dëshirore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes në form

formëë urimi ose
mallkimi:
Shkofsh e ardhsh sh shëëndosh !
U b ëfsh nj ëqind vje
një vjeçç!
Të raft ë pika !

-9-
M ënyra urdh ërore paraqet kuptimin e shprehur prej foljes në form ë urdh ëri,
kërkes ë, këshill ë:
rkesë
Punoni m ë mir ë.
mirë
M ësoni më shum
shumë ë.

Dëftorja, lidhorja, kushtorja, habitor ja, dëshiror ja dhe urdh ërorja kan ë forma të
veç
ve çanta p ër koh
kohëë dhe për veta të ndryshme të çdo numri.

Veç këtyre mënyrave ka edhe forma foljore të pashtjelluara të cilat nuk kan
Veç kanë ë as
koh ë as vet
vetë ë as num
numë ër.
Format e pashtjelluara të foljeve jan janëë: pjesorja
pjesorja,, paskajor ja,
ja, p ërcjellorja dhe
mohorja :
- pjesorja : punuar, mësuar, bler ë, gjetur, thar ë etj.;
tharë
Foljet kan ë edhe nj njëë pjesore të shkur tuar e cila gjendet duke i hequr pjesores
prapashtesë
prapashtes ën - r, -r ë, -ur
ur,, -ë,: punua (r) - punua, bler
bler(( ë)- ble (rë) , gjet
(rë (ur) - gjet
gjet(ur)
thë
th ën (ë) - th
thëën.
ja: p ër të punuar, për të mësuar, për të marr
- paskajor ja: marrë ë etj.;
- përcjellorja : duke punuar, duke mësuar, duke marr ë etj.;
- mohorja : pa punuar, pa mësuar, pa mësuar, pa marr marrë ë etj.;

Në këto trajta, ajo që shprehet nga folja nuk mund të paraqitet prej fol
folëësit në
mënyra të ndryshme, prandaj ato nuk merren si m ënyra.

5.5. Veta dhe numri i foljes

5.5. Veta dhe Numri i Foljes

Vetë
Vet ë e foljes quhet forma foljore që tregon se kush e kryen veprimin
(un ë, ne, ti, ju, ai, ajo, ata, ato):
(unë

Veta I nj
njëëj ës: un
unëë punoj
Veta II nj
njëëj ës ti punon
Veta III nj
njëëjës ai punon
Veta I shum
shumë ës: ne punojm ë
Veta II shum
shumë ës: ju punoni
Veta III shum
shumë ës: ato punojn ë

Num ër i foljes quhet forma foljore që tregon se veprimi kryhet nga nj ë ose më
një
shumë
shum ë q ënie apo sende. Folja ka dy numra, nj ëjësin dhe shum
një shumëësin
sin::

Un ë punoj (Veta I nj
Unë njëëj ës)
Ne punojm ë (Veta I shum
shumë ës)

6. Ndajfolja
6. NDAJFOLJA

6.1 Ndajfolje quhen fjal ët e pandryshueshme që plot plotëësojn

sojnëë para së gjithash
foljen , duke treguar mënyr
nyrëë, vend
vend,, koh
kohëë, shak
shak,, qëllim , sasi
sasi::
Blendi shkrua n bukur , qart
qartëë dhe sakt
saktëë.

- 10 -
Ndajfoljet mund të plot ësojn
sojnë ë edhe nj ë mbiem
një mbiemëër ose ndajfolje tjet
tjetëër:
Detyra ishte tep ër e v ështir ë.
tepë
Ata u ngrit ën shum
shumëë her
herëët at ë dit
atë ditëë.

Por nga kuptimi ndajfoljet jan

janëë gjasht ë llojesh:
mënyre, vendi , kohe, shkaku , qëllimi , sasie .

6.2 NDAJFOLJET E MËNYR ËS

Ndajfoljet e m ënyr
nyrë ës luajn
luajnëë rolin e grupeve parafjalore rrethanor mënyre:
Vjollca e Drita ni silleshin natyrsh
natyrshë ëm (=n
(=nëë mënyr
nyrëë t ë natyrshme) me t ë gjith ë.

Ndajfoljet kryesore të mënyrnyrëës jan ë:

janë
- mir
mirëë, keq, bukur, past
pastëër, qart
qartëë, shkur t, thjesht
thjesht,, që tregojn
tregojnëë cil
cilëësin
sinëë e veprimit .
Të tilla janë edhe ndajfoljet g ëzuesh
janë zueshë ëm, natyrsh ëm, furish ëm, etj.;
Vjollca flet bukur fr
frëëngjisht.

- menj
menjë ëher
herëë, pak nga pak, vazhdimisht, shpesh, papritur , etj. Që tregojn ë
veprimit::
ecurin ë e veprimit
Drita ni u ngrit papritur .

- cek
cekëët, gjer
gjerëë, gjt
gjtëë, thell ë, ul
ulëët që tregojn ë përmasa
rmasa::
Toka duhet punuar thell ë.

- bujarisht, trim ërisht, artistikisht, besnik

trimë besnikëërisht, teorikisht , që kan ë kuptimin e
kanë
togut në m ënyr
nyrëë + mbiem
mbiemë ër: bujarisht (n
(nëë mënyr
nyrëë bujare), po edhe shqip,
frë
fr ëngjisht, anglisht :
Në Shqip ëri m ë prit ën dhe më përcoll ën bujarisht (n
pritë (nëë mënyr
nyrë ë bujare).

6.3 NDAJFOLJET E VENDIT

Ndajfoljet e vendit luajn ë rolin e grupeve parafjalor ë plot
plotëës vendi.

Ndajfoljet kryesore të vendit jan ë:

janë
- afër, larg, pran
afë pranëë, rreth, djathtas, majtas, aty, atje, diku, gj
gjëëkund, gjithkund,
anembanë
anemban ë, gjithandej, kudo, ngado, asgj ëkund, kurrkund , etj, q ë tregojn ë
asgjë
vendin ku kryhet veprimi :
Makina u kthye djathtas (n (nëë an
anëën e djatht
djathtëë).

- ku, nga :
Ku po shkon ?
Nga je edhe pse ke ardhur ?
Në të v ërtet
rtetëë ku dhe nga jan
janëë ndajfolje pyet
pyetëëse, po merren edhe si ndajfolje
vendi:

6.4 NDAJFOLJET E KOHKOHË ËS

Ndajfoljet e koh ës luajn ë rolin e grupeve parafjalore rrethanor kohe.

Ndajfoljet kryesore të koh

kohë ës janë :
janë
- dje, pardje, nes
nesëër, pasnes
pasnesë ër, paradite, pasdite, sot, sonte, tani, vjet
vjet,, q ë
tregojn ë koh ën e sakt
saktëë t ë kryerjes së veprimit
veprimit::
Erdha sot (=dit ën e sotme) nga Tira na dhe do të nisem nes
(=ditë nesëër (dit
(ditëën e nes
nesëërme).

- nj
njëëher
herëë, nj
njëë her
herëë e nj
njëë koh ë, gjithmon ë, kurdo, së shpejti, së lashti , q ë
tregojn ë nj
njëë koh
kohëë të pap
papë ërcaktuar :
Së shpejti do të organizohet në Tira në n ë nj
njëë konfe renc ë p ër gjuh
gjuhëën shqipe.

- 11 -
6.5 NDAJFOLJET E SHKAKUT
Ndajfoljet e shkakut luajn ë rolin e nj ë grupi parafjalor rrethanor shkaku.
një
Ndajfoljet e shkakut jan ë: p ërse, pse të cilat përdoren për të pyetur për shkakun
janë
e kryerjes së nj
njëë veprimi :
Pse (p ër çfar
(pë farëë arsyeje) nuk punon edhe ti si t ë tjer ët?
tjerë
P ërse (për çfar
(pë farëë qëllimi) më kërkon?
Këtu mund të fshihen edhe fjal ët prandaj, andaj, (=p
fjalë (=pëër këtë shkak, p ër këtë
arsye, p ër kët ë qëllim) të cilat funksionojn
funksionojnë ë edhe si lidh ëza.

6.6 NDAJFOLJET E SASIS Ë

Ndajfoljet e sasis
sasisëë luajn ë rolin e grupeve ememë ërore rrethanor sasie.
Ndajfoljet kryesore të sasis ë jan
sasisë janëë:
- shum
shumëë, pak, tep
tepëër, fort, së tep
tepëërmi, për së tep
tepëërmi, nj ëher
një ë, dyher
herë dyherëë, etj, që
tregojn ë n ë ç`mas
`masë ë realizohet veprimi :
E njoh mir
mirë ë Butrintin, se e kam vizituar tri her ë.
herë
Gjeta një lib
një ër shum
libë shumë ë të vjet
vjetëër, të ruajtur shum
shumë ë mir
mirëë.

- fort, tepër, së tep

tepë ërmi, nj
tepë njëëfish, dyfish, trefish, aq, kaq, mjaft, pakpak,, etj. që
shprehin intensitetin ose shkall ën e nj ë veprimi a të nj
një ë cil
një cilëësie .
Dëgjom
gjomë ë, mua plakun, se di më tep ër se ti.
tepë

6.7 SHKALL Ë T E NDAJFOLJEVE

Ndajfoljet përdoren në shkall ën pohore , krahasore dhe sip ërore , kryesisht
sipë
ndajfoljet e mënyr ës: mir
nyrë mirëë, bukur, qart ë, si edhe disa ndajfolje vendi e kohe : lart
qartë lart,,
poshtë
posht ë, afër, larg, von
afë ë, her
vonë herëët, etj.
Shkalla krahasore dhe shkalla sip sipëërore e ndajfoljeve formohe n me po ato fjal ë
me të cilat formohe n shkalla krahasore e shkalla sip ërore e mbiemrave.
sipë

- Shkalla pohore
Miri ec
ecëën shpejt

- Shkalla Krahasore
e barazis ë : Mirri ec
ecëën aq shpejt sa Genti.
e sip
sipëëris
risëë : Miri ec
ecëën më shpejt se Genti.
e ult ësis
sisëë : Miri ec
ecëën jo aq shpejt sa Genti.

- Shkalla sip ërore

sipë
Miri ec ën shum
ecë shumë ë shpejt.

7. Parafjala
7. PARAFJALA

Parafjal ë jan
janë ë fjal ët e pandryshueshme që q ëndrojn ë p ërpara emrave,
përemrave, num numë ëror ëve dhe ndajfoljeve duke vendosur marr
marrëëdh
dhëënie vart
vartëësie
nd
ndëë rmjet fjal ë ve :
Punoj me lopat
lopatë ë.
E njoha nga zëri.
U rreshtua n p ër tre.
Ka ardhur nj ë ftes
një ftesë ë për ty.
Beni ësht
shtëë i dashur me të gjith ë.
gjithë
E njohin për mirmirëë.

- 12 -
Parafjal ët, sipas struktur ës morfologjike, jan
janëë të thjeshta , të përngjitura dhe
shprehje :
- të thjeshta : me, n ë, nga, af
afëër, brenda, larg, para etj.;
sipas,, etj.;
- të p ërngjitura : nëpër, përmbi, p ërve ç, sipas
- shprehje : ball ë për ball ë, rreth e qark, në kund ërshtim me, n ë lidhje me etj.

Parafjal ët sipas lidhjeve sintaksore klasifikohen n ë :

- parafjal
parafjalë ë të ras
rasëës em
emëërore : nga, te (tek) :
Ësht
shtëë nga Tira na.
U rr ëzua nga lodhja.
Nga darka do të dukemi.
Ësht
shtëë i madh nga trupi.
Shtë
Sht ëpit
pitëë u nd
ndëërtuan nga vet
vetëë banor ët.
Në krye doli nj ë nga ish të burgosurit.
një
Rrinte te pragu i derderëës dhe vështronte avion
avionëët që fluturonin.

- parafjal
parafjalëë të ras
rasëës gjinore : me an
anëë, me an
anë ën, n ë saj
sajëë, në vend, p ër arsye, për
shkak, etj.:
Me an ë të nj
anë ë miku arrita ta kap
një kapëërcej kufirin.
Ekonomia e vendit mbahet n ë saj ë të kontributit që jep populli.
sajë
Ju kemi n ë vend të prind ërve.
Shtë
Sht ëpia mbeti përgjys
rgjysëëm p ër shkak të largimit të vëllait.

- parafjal
parafjalëë të ras
rasëës kall ëzore
zore:: n ë, me, pa, për, më, mbi, nën, nd
ndëër, etj.:
Erdhi von
vonëë n ë sht
shtëëpi.
U takua me vëllain në Prishtin
Prishtinëë.
Nuk rrihet pa pun
punë ë.
Mira u nis dje për Brukse l.
M ë 10 qershor kam dit ëlindje n.
ditë
Mos u ul mbi divan.
U shkau dheu n ën këmb mbëë.
Parisi ësht
shtëë nj
njëë nd
ndëër qytetet më të bukura.

- parafjal
parafjalëë të ras
rasëës rrjedhore : prej, ndaj, për, etj.
Ishte prej Durr ësi.
Ndaj tij u mor
morëën masa të rrepta.
E kapi për gryke.

Lidhëëza
8. Lidh
8. LIDH
LIDHËËZA

Lidh ëzat jan ë fjal ët e pandryshueshme që sh

janë shëërbejn
rbejnëë për të lidhur fjal ë, grupe
fjal
fjalëë sh ose fjali midis tyre:
Kur vdiq SkSkëënderbeu, Sullta ni tha: "Tani Evropa dhe Azia jan
janëë t ë mijat! Mjer
Mjerëë
Evropa, se i humbi shpata dhe mburoja ".

Sipas kuptimit q ë kan

kanëë, lidh ëzat jan
janëë:

- shtuese : e, dhe, edhe, si edhe, as …as

as… …, a, hem
as… hem… …hem
hem……, si …si
si… …, si
si… si…… ashtu
edhe, jo vet
vetëëm … por(edhe), jo vet ëm që … por as, le që… por(edhe), jo që…
vetë po,
ë…po,
jo që… po(r) edhe, jo veveçç (që) … por edhe, jo vet
(që vetëëm (që)… por, jo vet
(që vetëëm (që)…
(që
por as, jo vet
vetëëm (q
(qëë) … por edhe, jo vet ëm (q
vetë (qëë) … porse, le q ë… por as (q ë), le
(që
që… por edhe ;

- 13 -
- kund ërshtore : po, por, kurse, megjithat ë, megjithk
megjithkëëtë, mir
mirëëpo, nd
ndëërsa, teksa,
porse, ve
veçç, veçq ë, ve
veç çse, vet
veç vetëëm, vet
vetëëm se etj.;

- veçuese
veç uese:: a, apo, ose, da ç… da ç, ja
daç… ja…… ja, ndo
ndo…… ndo, qoft ë… qoft
qoftë… qoftëë, ose
ose…… ose, o…
o;

- përmbyll ësese:: andaj, ndaj, pa, prandaj, dometh

domethëën ë, etj.
se;;
- ftilluese: se, q ë, në, nëse

- vendore : ku, tek, nga, kudo, ngado, tekdo, deri ku, gjer ku, nga ku, që ku, kudo
që, ngado q ë, kurdoher ë që, para se, posa që, që kur, q ë se, qysh se, sapo që, sa
her
herëë (q
(qëë), sa koh
kohëë (që), përpara se
(që se;;

- shkakore : se, sepse, si, pasi (mbasi), derisa, gjersa, përderisa, kur, që, sapo,
meqen
meqenë ëse, meq
meqë ë, ngaq
ngaqëë, ngase, duke qen ë se, nga frika se, nga
qenë shkaku që, p ër
arsye se, për shkak se, posa që, sapo që, etj.

- qëllimore : q ë, me q ëllim që, n ë mënyr

nyrëë që, me të vetmin q ëllim që;

sa..
- krahasore : sa, aq sa, se, sesa, se ç`, nga ç`, nga sa

- mënyrore : si, siç, ashtu si(

siç si(çç), po(r) si, sikurse, sikund ërse, etj.
etj.;;

- kushtore : n ë, po, nëse, kur, sikur, në qoft

qoftëë se, n ë ësht
shtëë se, n ë rast se, po qe se,
me kusht që etj.;

- rrjedhimore : sa, saqë, që, aq sa, kështu që;

saqë

- lejore : megjith ëse, megjith ëqe, ndon ëse, sado(q

sado(qëë), sido(q ë), edhe n ë, edhe në
qoftë
qoft ë se, edhe po, edhe pse, edhe sepse, edhe sikur .

Lidh ëzat mund të grupohe n në dy grupe të mëdha: lidh ëza që bashkojn bashkojnë ë dy
gjymtyrë
gjymtyr ë ose dy pjes ë q ë kan
pjesë kanëë të nj
njëëjt
jtëën vler
vlerëë n ë fjali (lidh ëza bashk
bashkëërendit ëse)
dhe lidh ëza q ë bashkojn ë pjes
pjesëë më vlera të ndryshme, nj njëëra kryesore dhe tjetra
se)..
e varur (lidh ëza nënrendit ëse)

Bashkë
Bashk ërendit ëse jan
janëë lidh
lidhëëzat shtuese
shtuese,, veçuese
veç uese,, kund ërshtore , përmbyll ëse
se..

Nënrendit ëse jan

janëë lidh ëzat ftilluese , vendore , kohore , shkakore, q ëllimore,
krahasore, mënyrore, kushtore, rrjedhimore, lejore .

Pjesëëza
9. Pjes
9. PJESËZA
PJESË

Pjes ëzat jan

Pjesë janëë fjal ë q ë plot
plotëësojn
sojnëë kuptimin e nj
njëë fjalie.
Pjesë
Pjes ëzat, sipas kuptimit, mund të grupohe n si vijon:

ja::
- dëftuese : ja
Ja kush erdhi …

- përcaktuese - sakt ësuese

saktë suese:: mu, pik
pikëërisht, tamam, porsa, sapo, deri etj.:
Pikë
Pik ërisht ai më ka paditur.

- 14 -
- përforcuese : vet ëm, ve
vetë veçç, bile, sidomos, veçan
veç ërisht, madje etj.;
anë
Të gjith ë flasin mir
mirëë fr
frëëngjisht, sidomos Mira.

- përafruese - ve veççuese ose kufizuese : vetëm, ve

vetë ç, ve
veç veççanërisht :
anë
Vet
Vetëë m t ë rinjt ë punonin.

- përafruese : afërsisht, afro, aty-aty, nja, gati, rreth, pothuaj etj:

afë
Në stadium ishin rreth 10.000 vet ë.
vetë

- pohuese : po, posi, po që po, po se po, si urdh ëron etj:

Posi..
A do të shkosh në Prishtin ë? Posi

- mohuese : jo, nuk, s', mos, jo q ë jo, as q ë etj.;

Nuk e kam takuar.

- pyet
pyetëëse
se:: a, ë, e:
A erdhi motra nga Vlora?

- dyshuese : ndoshta, mbase, kushedi, sikur, vall

vallëë, gj
gjëë etj.:
P ërse erdhi vall
vallëë?
E keni takuar gj
gjë ë Mir
Mirëën?

- zbut
zbutëëse
se:: pa, as, le, para, dot etj.:
Pa shihni kush na ka ardhur.
A nuk e shihni se kush na ka ardhur.

- emocionale shpreh ëse se:: ç`, de, pa, pra, se, se

seçç, etj.:
Ja pra kështu ndodhi.
E pse pa , për nj
njëë fjal
fjalëë goje u zum
zumë ë.

Pjes ëzat jan

Pjesë ë dy llojesh: me vend të ngulitur ose me vend të lir ë.
janë
Të parat qëndrojn ë gjithmon ë para apo pas fjal ës ose grupit em
fjalë emë ëror a foljor të
dhë
dh ënë:
- para : nuk, ja, desh, sapo etj.;
pas:: de, dot etj.
- pas

Pjes ëzat me vend të lir ë mund të vendosen n ë fillim , n ë mes dhe në fund të
Pjesë
fjalë
fjal ës:
Vallë
Vall ë, kush erdhi?
Kush erdhi vall
vallëë?
Kush të jet ë , vall
jetë vallë ë, ky që erdhi?

10. Pasthirrmat
10. PASTHIRRMAT

Pasthirrmat jan ë tingujt ose fjal ët e pandryshueshme që sh

janë shëërbejn
rbejnëë për të
treguar ndjenjat e fol ësit ose përdoren për të tërhequr vemendjen e dëgjues ëve:
gjuesë
- O, sa mir
mirëë që erdh ët! Ishim b ërë merak për ju.

Ato jan
janëë karakteristike për gjuh ën e filur dhe kuptimi i tyre shpesh qart
qartëësohet
nga intonacioni.

- 15 -
Pasthirrmat grupohe n në pasthirrma emocionale, që shprehin ndjenja, dhe n ë
pasthirrma urdh ërore, q ë shprehin d ëshir
shirëën ose vullnetin e fol ësit.

Pasthirrma emicionale që shprehin:

- ndjenja të gëzuara : o, oh, oho, hoho, ohoho, të lumt ë, urra, ah, sa mir
mirëë;

- frik
frikëë, tmerr
tmerr:: e zeza, ububu, bobo, korba, kuku, obobo, qyqja;

habi:: au, eu, oj, ou, pa, u, ua, uh;

- habi

- mosbesim, mosp
mospëërfillje, përbuzje : aha, bah, ehe, ahu, i, ohu, ptu, y etj.;

- pak
pakëënaq
naqëësi, keqardhje, m ërzi, dhembje : a, ah, e, eh, of, oi, uf, etj.;

lutje):: ej (hej), o, ore (or, mor, more), moj (ori, mori),

- nxitje (thirrje, urdh ër, lutje)
pëst, o burra, forca, hop, h ë, na, sus, sh shëët, të keqen etj.;

- përsh
rshëëndetje, mirnjohje, mallkime, sharje, ngush ëllime etj etj:: faleminde rit,
lamtumir ë, mir
mirëëmëngjes, mir
mirë ëdita, mir ëmbr
mbrë ëma, mirupa fshim, mir ë se erdhe,
mirë
mirë
mir ë se vjen, mir
mirëë mbe ç, dit
ditëën e mir
mirëë, nat
natëën e mir ë, tungjatjeta, udha e mbar
mbarëë
etj.

Pasthirrmat vendosen zakonisht në fillim të fjalis ë, por shpesh përdoren edhe në

mes edhe në fund të saj. Pas tyre vihet presje. Kur shqiptohet me fuqi të veçant
veç ë
antë
pas tyre vihet pik ëç
pikëç uditje:
ëçuditje:
Oh,, ç'na g ëzove.
Oh
Ua ! Paske ardhur!
A! - thirri e habitur.

ONOMATOPET Ë
ONOMATOPETË
Janë
Jan ë fjal ë që shërbejn ë për t ë riprodhuar tingujt, zërat, zhurmat, britmat. N ë
shë
dallim nga pasthirrmat ato nuk sh ërbejn ë p ër të shprehur ndjenja:
shë
Ha, ha, ha qeshte Linda.
Mjau, mjau b ënte macja.
Ato mund të p ërfshihen edhe tek pasthirrmat, po gjithsesi dallohen prej tyre.

11. Rregullat e drejteshkrimit

pikëësimit
11.0. Shenjat e pik
11. RREGULLAT E DREJTSHKRIMIT:

SHENJAT E PIK
PIKËËSIMIT

Shenjat kryesore të pik

pikëësimit jan
janëë : pika (.)
(.),, pik
pikëëpyetja (?)
(?),, pik
pyetja(?) pikëçëç uditja (!)
ëçuditja (!),, tri
pikat (…), presja (,)
(,),, pik
pikëë presja (;)
(;),, dy pikat (: ), thonj ë zat ("
zat(" „ ), viza lidh ëse (-) .
se(-)

Pika , pik
pikëëpyetja , pik ëç
pikëç udit ësja , dhe tri pikat p ërdoren n ë fund të fjalis ë p ër të
ëçudit
ënuar pushimin që ndan dy fjali n ë gjuh ën e folur .
shë
sh

- 16 -
Pika sh
shëënon intonacionin zbrit ës që shoq
shoqë ëron zakonisht fundin e fjalis ë d ëftore :
Gazmendi erdhi von vonëë në sht ëpi (.)
shtë
Pikë
Pik ëpyetja sh
shëënon gafikisht intonacionin ngjit ës q ë karakterizon pyetjen gjat gjatëë të
folurit :
Nga na vjen o djal ë (?)
djalë
ëç
Pikëç
Pik uditja sh
ëçuditja shëënon grafikisht intonacionin ngjit ës dhe intensitetin e ve veççant
antëë që
karakterizon shprehjen e nj ë emocioni ( nj
një njëë e papritur , kund ërshtim , zem
zemë ërim ,
gëzim ) :
Merre lahut ën dhe na këndo nj ë këng
një ngëë trimash (!)
Tri pikat tregojn ë q ë fjalia përmban nj ë n ëntext ose që mbetet e pambaruar :
një
Komanda nti i urdh ëroi ushtar
ushtarëët të dilnin roje se shejtani bes ë s'ka (…)
besë

Presja , pik
pikëëpresja , kllapat përdoren brenda fjalis ë .

Presja shshë ënon grafikisht nj ë pushim të shkur të

një tër brenda fjalis ë . Ajo sh ërben për
shë
të v ënë në dukje :
- nj
njëë fjal ë a nj ë grup fjal ësh n ë rolin e nj
një njëë gjymtyre të ve
veççuar :
Artani (,) djali më i madh madh(,)(,) punonte n ë treg ëti …
tregë
Nj ë fjal ë a nj
njëë grup fjal ësh n ë rolin e nj
fjalë ë gjymtyre homogjene :
një
Skë
Sk ënderbeu mish mishë ëronte vetit
vetitëë më pozititve të popullit : urt
urtëësin
sinëë (,) men
menççurin ë e
trimë
trim ërin ë .
Fjalë
Fjal ët e togjet e fjal ëve të nd ndë ërmjetme :
Agimi (,) p ër çudi (,) nuk shkoi larg .
Pjesë
Pjes ët e nj
njëë fjalie t ë përb
rbëër ë
Sanç
San çoja (,) pasi rregulloi kafsh ët (,) shkoi aty ku zienin ca copa mishi mbi zjarr .

Pik ëpresja sh
Pikë ënon grafikisht nj
shë ë pushim më t ë gjat
një gjatëë se presja . Ajo ndan n ë
përgjith ësi pjes
pjesëë të ndryshme të pavarura të nj ë fjalie të përb
një rbëër ë :
Ata që më donin , erdh ën (;) ata që s'm
erdhë s'mëë donin , nuk erdh
erdhëën .

Dy pikat sh
shëënojn
nojnëë nj
njëë pushim që zgjat pothuajse sa pik ëpresja , por ndryshe
pikë
prej saj dy pikat kan ë nj ë vler
një vlerëë , lajm
lajmëërojn
rojnëë nj
njëë shpjegim , nj ë varg shembujsh
një
etj .
Ishte paralizua r; nuk l ëvizte dot asgj ë (: )as duart, as këmb
asgjë mbë ët. Disa pem
pemëë p.sh. (:
p.sh.(:
)
portoka llat, limonat , mandarinat i pjekin frutat në dim dimëër .

Klla pat sh
shëënojn ë nj
njëë pushim të shkur tëtër si presja e sh ërbejn ë p ër të dalluar ,
shë
shquar dhe ve ç
veç uar nj
njëë grup fjal ësh q ë shprehin nj
njëë sqarim ose nj
njëë mendim të
nd ë rsht
ndërshtë ë në :
Te fusha e kuqe --- ( ajo quhej keshtu , se n ë mes të saj nj
---( ë shk
një shkëëmb i kuq )---
Drit ën e priste Agimi .

Thoj ëzat dhe vizat .

Thonj ëzat dhe viza sh ërbejn ë për t ë rrethua r fjal ët e nj
shë ë ose më shum
një shumëë
bashkë
bashk ëbiseduesve në nj ë ligj ërat
një ratëë të drejt
drejtëë .
(") Zemra e prindit nuk gënjehet aq kolla j (") , - tha plaku .

Thoj ëzat sh ërbejn

shë rbejnëë gjithashtu për të sh ënuar emertimet e rrug ëve ,
shë
instituc ioneve, titujt e librave , revistave , gazetave etj .:
Banon në rrug ën (") Naim Frash
(")Naim Frashëëri (")
(")..
ri(")

11.1. Shkurtime

- 17 -
11. RREGULLAT E DREJTSHKRIMIT

11.1. Shkurtimet

Nj ë num
numë ër fjal ësh t ë gjata që përdoren shpesh, shkruhen të shkur tuara sipas nj ë
një
mënyre të caktuar. Këto fjal ë quhen shkur time. Shkurtimet më të përdorshme
fjalë
janë
jan ë:
emrat e gjat
gjatëë të shteteve, oganizatave, instituc ioneve, shoqatave etj. : -- RSh --
--RSh
(Republika e Shqip ëris ë), --
risë PD
--PD -- (Partia Demokratike), --
PD-- ATSh- - (Agjensia
--ATSh-
Telegra fike Shqipta re). Këto shkur time shkruhen me shkronja të mëdha, pa vën ë
pikë
pik ë, as nd
ndëërmjet, as pas tyre;
emrat e personaliteteve të njohura: N.Frash ëri , A.Gj.Fishta , F.Konica etj. Në këto
raste pas shkurtimeve vihet pik ë;
pikë
Disa fjal ë që përdoren shpesh: d.m.th. (dometh ën ë), p.sh. (p
fjalë ër shembull), etj. (e
(pë
të tjer
tjerëë), fq. (faqe), e.r. (era e re), shek. (shekulli), vëll. (v ëllimi) etj. N ë këtë
(vë
rast pas çdo shkur timi vihet pik ë;
pikë
Nj ësit
sitëë q ë tregojn ë mas
masë ë: 10 cm, 30 m, 70 km, 2 m, 3 m, 20 gr, 40 kg, 56 kv, etj.
Pas shkur timit n ë këto raste nuk vihet pik ë.
pikë

Fjal
Fjalëët që shkur tohen lexohen të plota. Disa prej tyre mund të lexohen edhe sipas
tingujve të shkur tuar: ATSh (at
(atëësh
shëëja), OKB (ok
(okëëbëja).

-sëë
11.2. Përdorimi i ë-s
11.2. PË RDORIMI I Ë-SË
-SË

ë-ja pa zë, ku perdoret??? Rregullen perkatese.

Shkronja ë ka nje rol shum

shumëë t ë veqant
veqantëë dhe shum
shumëë dometh
domethëën ës në gjuh ën
shqipe.

ë- (pa zë) tregon intonacionin, pra kur në fund të nj njëë fjale qëndron shkronja ë,
atë
at ëher
herëë zanorja q ë qëndron para ë lexohet gjat ë.
gjatë
P.sh. nje moll
mollë ë- ketu ë ësht
shtë ë paz
pazëë, mir ëpo shkronja o lexohet gjat ë (edhe ketu
gjatë
v ërej - gjat
gjatëë, ë ësht
shtëë paz
pazëë, nd
ndëërsa a lexohet gjat
gjatëë, apo sigurt-k ëtu u lexohet
sigurt-kë
shumë
shum ë shkur t, andaj edhe nuk ka në prapashtes
prapashtesë ë ë)

ë- tregon gjinin ë fem

femëërore, pra nje emer fem ëror, qoft
femë qoftëë em
emëër i veqant apo i
pergjithsh ëm, ne ras ën em
rasë emëërore merr prapashtes
prapashtesë ën ë, si Elir ë, Af
Afëërdit ë. Në raste
kur nuk je e sigurt se cil ës gjini i takon nj
cilë njëë em
emëër at
atëëher
herëë e b ën nj
njëë test n ë ras
rasëën
kallxore, pra me pyetjen- kush?
P.sh. Emri lis - kush? Lisi- nga prapashtesa v ëren që ësht shtëë em
emë ër mashkullor dhe
ënohet pa ë n ë prapavi, pra vet
shë
sh vetë ëm LIS.

ë- tregon shum
shumëësin. p.sh. Disa femij ë etj. (natyrisht q ë ka edhe p ërjashtime)

Kur ësht
shtëë fjala për tog
togëëfjal ësh, at ëher
atë herë ë ë largohet nga mesi i togtogëëfjal ëshit vet ëm
vetë
at ë her ë nes
atëherë nesë ë fjala bashkangjit ë se fillon me zanore. p.sh. buk ë pjek
bukëpjekë ë s- kë tu ë
qëndron, sepse fjala pjekpjekëës fillon me bashk
bashkë ëting ëllore. Në të kund ërt ën anulohet
rtë
shkronja ë apo zanorja.

- 18 -
11.3. "ç" apo "q"???
11.3. "q" apo "ç", "gj" apo "xh"

Ku perdoret ç-ja e forte dhe ku ajo e bute, njashtu edhe “gj

gj”” e “xh
xh”” ???

Këtu fatkeq ësisht

sishtëë nuk ka rregulla, sepse në të v ërtet ë nuk ka "ç" të fort ë apo
rtetë
"q" t ë but
butëë. Thjesht ë ësht ë e met
shtë ë e të par
metë parëëve tanë kosovar
tanë kosovarëë, q ë nuk kan
kanëë ditur
të i shqiptojn
shqiptojnë ë fjal
fjalëët si duhet.

Kjo dukuri ësht ë përcjellur edhe te ne. Kur nuk e shqipton edhe nuk mund të e
shtë
dëgjon tingullin/shkronj ën, dhe si rrjedhim nuk mund të sh ënohet si duhet.
shë
P ër këtë problem më së miri të blehet fjalori shqip/shqip. Pra ç dh q, si dhe gj
dhe xh jan
janëë shkronja që dallojn ë nj
njëëra me tjetr
tjetrëën sikurse edhe q ë dallon e me ë.
Pra ësht ë problemi që ne kosovar ët nuk i shqiptojm ë si duhet.
shtë

çdo => gjdo, bile edhe ne “xhdo

xhdo”” kam hasur dikund!!!!!!

Këtu ësht ë e vet

shtë vetëëkuptueshme që sh ënohet me ç, pra çdo, gjdo dhe xhdo jan
shë janëë
dialekte dhe si të tilla jan
janëë gabim.

11.4. "se" apo "te"???

11.4. PË RDORIMI I "SE" APO "TE", "IU" APO "JU"

Kur apo ku dhe perse perdoret “se

se”” dhe “te
te”” p.sh. te nenes, se nenes ???

Kjo rrjedh nga fjala q ë q ëndron para n ënës.

Tani nuk kam ndonje ide për ndonj ë shembull. N ëse më kujtohet do të shënoj.
shë

Perse "iu" dhe jo "ju"

Kjo nuk vlene cdo herherëë. Pra ndonjeh ë p ërdoret iu dhe ndonj ëher ë ju.
herë
p.sh.
Ju lutem. (form ë e drejt ëpërdrejt ë)
Asaj iu err
errëësuan syt ë. (v
sytë (vëërej: syt
sytëë - ë tregon shum
shumëësin
Pra iu ësht
shtëë trajt
trajtëë/form ë e shkur tëtër e përemrit vetor të vetës së tret
vetë tretëë në ras
rasëën
dhanore.

- 19 -