FINDIIN ANATOMS

Payla :

Tanm Morfolojik zellikleri nemli Trleri Tarm Takvimi

TANIMI
Fndk, bitkisel literatrde, Fagales takmnn Betulaceae familyas Corylus cinsi iinde yer almaktadr. Bu cins bitkilerin zellii kn yapraklar dken al ve aalar olmalardr. Fndklarda kromozon says 22 yada 26 olarak bildirilmektedir. Bu nedenle fndk trlerinin snflandrlmasnda ayrt edici farkllk olarak bitkinin morfolojik, pomolojik ve zuruf zellikleri kullanlmaktadr.

ile

Corylus cinsi iindeki btn trler, monoik-diklin iek yapsna sahiptir ve rzgar tozlanmaktadrlar.

iekleri bir evcikli ve bir eemlidir. Erkek iekler, k aylarnda olgunlar ve tozlarn saarlar. Bu dnemde dii ieklerde ne yumurtalk ve ne de yumurta hcresi olumamtr. Diilerde yumurta hcresi ilkbahar aylarnda olgunlar ve dllenme tozlamadan 3-5 ay sonra gerekleir.

Corylus cinsi, ieklerini bu zellikleriyle dier bitki cinslerinden ayran bir zellik gsterir. ieklenmenin k aylarnda oluu herhangi bir yerde ekonomik anlamda bir fndk yetitiriciliini snrlayan ve belirleyen nemli unsurlardan biridir.

MORFOLOJK ZELLKLER
Fndk kltr eitleri lkelere ve yrelere gre deiiklik gstermektedirler. Trkiyede fndk kltr eitleri genellikle, 3-4 metreye kadar varan al formunda bulunmaktadr. ABDde ise tek gvdeli aa eklinde fndk yetitirilmekte ve boy uzunluu 6 metreye kadar kmaktadr. Amerikada fndk tarm Oregon eyaletinin Willamette vadisinde yaplmaktadr.

Dip ve kk srgn oluumu alms eitlerde, aa formunda yetitirilenlere gre daha fazladr. Fndklarda kkler ok derine gitmez. Kazk kk ok az bulunmaktadr. Fndk eitleri arasnda aacn kuvveti, byme ekli, dip srgn oluturma eilimi ynnden nemli farkllklar vardr. Trk eitleri iinde akldak, Kargalak, Kan, ncekara ve Ku eitleri zayf, Tombul, Palaz, Foa, Kalnkara, Uzunmusa, Sivri ve Yuvarlak Badem eitleri arto dzeyde kuvvetli, Mincane, Cavcava, Ac ve Yass Badem eitleri ise kuvvetli gelime gstermektedir. Ar gelime genellikle dk verim Tomurcuklar Fndkta tomurcuklar almak olarak dallar zerinde sralanrlar. Yumurta biiminde ve yuvarlaktrlar. Yapraklar Yapraklar ilkbahar da aar, sonbaharda bitkinin dinlenmeye girmesiyle birlikte dklrler. Fndk yapraklar iri, yuvarlak veya hafif uzunca, sap taraf yrek biiminde, kenarlar testere dili ve yer yer derin dili, st yz buruuk, alt yz hafif seyrek tyl iekler aErkek iekler: ve ksa sapldr. ile ilikilendirilmektedir.

Sonbaharda bymeye balayan erkek iekler 6-7 cm uzunluunda pskl gibi sarkk, silindirik baaklar halindedir. ounlukla aacn ksa dallar zerinde meydana gelen iekler, yapraklarn dklmesinden sonra dallardan sarkarlar. Her braktenin dibinde kendisine yapk yksek yaprakl ve dibine kadar ikiye blnm drt anteri olan bir iek vardr. Anterler olgunlatklar zaman bol miktarda iek tozu verirler. Bir psklde 6 milyona yakn iek tozu vardr.

b-Dii

iekler:

Dii iekler, aacn bir tepe tomurcuu yada yan tomurcuk iinde yer alrlar. Dii iekleri tayan tomurcuklar, kk ve dik durumdadrlar. Aralk ya da Ocak ayndan itibaren ieklenmenin balangcna kadar dii iek salkmlar dierlerinden gz ile kolaylkla ayrt edilemezler. Dii iek salkmlar tomurcuun u ksmndan dar doru kan krmz stigmalar demetinden olutuklar iin karanfil olarak da adlandrlrlar. Her dii iek, bir braktenin dibinde 2 iek olmak zere 2.4 ve 6 tanesi bir arada baakk oluturacak ekilde bulunurlar.

Dllenme zaman tomurcuk pullar arasndan bu ieklerin her birindin ikier tane olmak zere uzun ve dar bir yelpaze eklinde koyu krmz veya meneke renkli diicik tepeleri ortaya kar. Zuruf Aa zerinde fndk meyvesini saran olgunlama dneminde yeil renkli, boru eklindeki tek paral koruyucu yapraktr. Fndn trlerine gre meyveyi tamamen veya ksmen Meyve Fndn ii d kabuunun ekline uygun olarak sivri veya badem eklindedir. zeri sar, kahverengi veya krmz ince kabuk ile rtldr. Meyve ii, dz veya eri bir gbekba ile kabua baldr. Dllenme Fndk tek evcikli bir bitki olup, erkek ve dii iekleri ayn bitki zerinde ancak deiik yerlerde olumaktadr. eide bal olarak Kasm ayndan itibaren ieklenme balamakta ve yine ubat ay sonuna kadar devam etmektedir. Dii iek kmesi (karanfil) daha ok bitkinin yan dallarnda oluur. lk olarak krmz, pembe ve mor renkli stigmalar grlmeye balar. Stigmalarn grlmeye balamasndan bir sre sonra, dii iek tozu kabul edebilir hale gelirler. Ancak bu dnemde bile yumurtalk tam olarak olgunlamamtr. Erkek iek salkmlar (ps) ise o yln srgn zerinde oluur. Yine eide bal olarak Kasm ay sonlarndan balayp, ubat ayna kadar psler olgunlap aarlar. Psler olgunlap anterler patladktan sonra, etrafa yaylan iek tozlar stigma zerine gelmekte ve tozlanma olmaktadr. Stigma zerine gelen iek tozlar burada imlenirler. Diicik borusu iinde oluan im borular yumurtaln gelimesine kadar duraklarlar. May ayna doru havalarn snmasyla olgunlaan yumurtalk, im borusunun yeniden hareketlenmesini salar. Yeniden hareketlenen im borusu yumurtalk tabanna kadar uzayarak dllenmeye salar. klim Fndk., don tehlikesinin nadir olduu, ortalama k scaklnn eksi 8 derecenin altna dmedii, en yksek scakln ise 36-37 derece ve yllk ortalamann ise 1316 derece olduu ortamlarda ideal olarak yetiir. rter. Ucu az veya ok dilimli olarak deikenlik gsterir.

Haziran ve Temmuz aylarnda yzde 60 orannda neme, yllk ya toplamnn 700 mmnin zerinde olmas ve bu yan aylara dengeli dalmas gerekir. Fndk iin rakm 600 metreyi gemeyen blgeler daha uygundur. Fndk dier bir ok meyve trnn aksine k aylar boyunca iek amaktadr. Bu nedenle ar k souklarna duyarldr. Kn ar ya tozlanmaya engel olur. lkbahar ge donlar da fndk yetitiriciliini snrlayan dier bir iklim etmenidir. Denizden uzak olan i kesimlerde ekonomik anlamda fndk yetitirilmesini snrlandran en nemli faktr ok dk k scaklklardr. Toprak Fndk toprak istei bakmndan fazla seici bir meyve tr deildir. Bununlar beraber her rnde olduu gibi verimli topraklarda daha iyi bir gelime gsterir. Fndk, derin, verimli, drenaj iyi olan topraklarda ideal llerde yetitirilebilmektedir. Uygun toprak tipleri arasnda tnl-humuslu, killi kumlu ve organik maddelerce zengin olan topraklar saylabilir. Ar derecede slak olan alanlarda, aalar yksek toprak nemini tolere edemeyecekleri iin mutlaka drenaj yaplmaldr. Sk ve ar topraklar ile kuru kireli topraklarda fndn geliimi yetersiz olmaktadr.

NEML

TRLER

1- Adi Fndk (Corylus avellana): En geni yaylma alan bulmu fndk trdr. Trakyadan Dou Karadenize kadar uzanan dalar, Kafkas Dalar ve talya yabanilerinde rastlanmaktadr. Avrupann hemen hemen tamamna yaylmtr. 2- Corylus Colurna (Trk Fnd): Ana vatan Karadeniz sahilleri, Trakya ve Makedonya olarak bilinmektedir. Bu fndk tr 1582 ylnda stanbuldan Avusturyaya gtrld iin Trk fnd adn almtr. 3- Corylus Maxima (Lambert veya Kan fnd): Kltr ve yabani formlar mevcuttur. Balkan yarmadasnn kuzeyinde, Anadolunun Kuzey dousunda ve talyada yabani formlarna rastlanmaktadr. Gney Asyada da yaygndr. 4- Corylus Ferox : Bu fndk tr 10 metre kadar boylanabilen aa eklindedir. Gen srgnleri ince tylerle kapldr. Bu tr Himaliyalarda yaygn olup, inde de bulunmaktadr.

5- Corylus Chinensis Franch: eklindedir

Bu tr 40 metreye kadar boylanabilen aa inde yaygndr.

6- Corylus Pontica: Genellikle Bat Asyada rastlann al formundaki bu trn yapraklar kalp eklinde yuvarlams ovaldr. Meyveleri iri, geni ve ovaldr. 7- Corylus Heterophylla Fisch: Japonyadan Bat ine kadar yaylma gsteren bu tr, 4 metreye kadar boylanabilen aa formundadr. 8- Corylus Americana Walt: Kanadadan Floridaya kadar yaylma gsteren bu tr, 13 metreye kadar boylanabilen al formunda bitkidir. 9- Corylus Mandschurica Maxium: Manurya ve Korede yaygn olan bu tr 5 metreye kadar boylanabilen al formundadr.

10- Corylus Sieboldiana Blume: Japonyada yaygn olan bu tr 5 metreye kadar boylanabilen al formundadr. 11- Corylus Rostata: Kuzey Dou Amerikada yaygn olan bu tr 0.6-0.8 metre boylanabilen al formunda bitkidir. 12- Corylus Californica Rose: Kaliforniyadan Washingtona kadar yaylma alan gsteren bu tr 7 metreye kadar boylanabilen bir aldr.

FINDIK TARIM TAKVM

Ocak Dii iekler dier adyla karanfiller fndk dalarnda kendi-lerini gstermeye balarlar. Pulcuklarla rtl bir tomurcuun ucundan kan, eitlere gre krmz, bordo ve pembe renklerde deien kl gibi ince uzantlar olan bu dii iekler, ileride birer fndk otana olacaklardr. Bol rn alnmak isteniyorsa, bu karanfillerin salkl olmalar ve souklardan etkilenmeden dllenmeleri gerekir. Bu bakmdan k aylarnda veya sonrasnda gelen ge ilkbahar donlarna kar bu aylarda nlem alnmaldr. Bunun iinde, genellikle mart ay sonlarna kadar, bahe iinde kolay yanc, sis veya duman veren, al-rp veya dier yanc materyal temin edilerek rzgarn geldii ynlere yl-maldr. Bunlar don tehlikesi ba gsterdiinde, gaz ya gibi kolay yanc maddelerle tututurularak fndk baheleri dondan korunur.

Yine bu ayda tomurcuklar patlamadan nce Virgl konili ile ilal mcadele yaplr. Ayrca, zellikle kumlu topraklarda grlen Dalkran zararls ile kltrel mcadele iin de bulak ve kurumu dallar toplanarak yaklabilir. Bu ilem gelecek aylarda da srdrlr. ubat Fndklarda dii iekler yani karanfiller iyice olgunla-mlar, erkek iekler dier adyla pslerde fenerlenmeye yani iek tozlarn yaymaya balamlardr. zellikle ya olmad hele de hafif hafif esen rzgarl gnlerde fndk baheleri sapsar bir tl gibi grnmeye balar. Bu, sar renkli iek tozlarn rzgarlarla uarak karanfillere ulamas ve dllenmesinin balayacann iaretidir. Havalar bu ayda ne kadar gzel geer, ne kadar iek tozu uuur ve karanfillere ularsa ve dllenme ne kadar iyi olursa, o yl rnde o kadar bol olabilecek demektir. yi ve bol rn almak iin, dllenen karanfilleri de iyi beslemek gerekir. Bunun iin yanm iftlik gbresini bu aydan itibaren verilmelidir. 3-4 ylda bir kullanlan iftlik gbresi ocaklarn evresine dal izdmne (dallarn tam altna) gele-cek ekilde 25-30 kg. kadar ve kesinlikle topraa kartrlmak suretiyle verilmelidir. Bir ton yanm iftlik gbresinde 5,5 kg azot, 2,5 kg fosfor, 5,5-6 kg potasyum ve dier baz bitki besin maddeleri bulun-makta, ayrca verilen topraklarn yapsn da iyiletirmektedir. Bu sralarda, zarar yapmaya balayan kozalak akarn ve k kozalak iinde geiren filiz gvesini yok etmek iin kozalaklarn elle toplanarak yaklmas olduka yararldr. Kullanlan iftlik gbresi yanmam ise, bahe gbreden yeterli fayday gremeyecektir. Mart Mart aynda bitkilerin ihtiyac olan besin maddeleri yani gbre topraa verilmelidir. zellikle azotlu gbrelerin tavsiye edilen miktarnn yars bu ay iinde, iftlik gbresinde olduu gibi, dal izdmlerine serpildikten sonra 5-10 cm

derinlikte apalanan topraa kartrlmaldr.Yalnz gbre verilmeden nce toprak analizleri yaptrlp gbreyi ona gre vermek gerekir. Gbrelerin apalanarak topraa kartrlmas ile hem gbrenin yarar salanm; hem de k toprakta geiren eitli zararl bceklerle kltrel mcadele edilmi olur. eitli tomurcuklarn arasna girerek Kozalak veya fndk gl ad verilen Fndk Kozalak Akar zararls ile ilal mcadeleye de havalarn scak gittii yllarda yine bu ay sonlarnda, yeni srgnlerde dipten itibaren, nc yaprak geriye devrildiinde ilal mcadeleye balanr.. Fndk Yaprak Deleni ile ilal mcadele de yine bu ayn balarndan itibaren larvalar galeri amadan nce yaplr. Bu ayda ilkbahar ge donlarndan erken yeillenen bahelerde zararlarna kar nlemler alnmaldr. Bu arada ktan zarar grm srgn ve dallarn ayklanmas yine devam edilir. Yazlk (azotlu) gbrelerle, ahr gbrelerinin ocaklarn dibinden 50-60 cm uzaklkta, dallarn altna gelecek ekilde serperken, mutlaka apalanmal ve topraa karmas salanmaktadr.

Nisan Fndk dallar artk yeermeye, baheler yemyeil bir rtye brnmeye balamtr.Fndk otanaklar da bu aydan itibaren belirmeye balar. Genelde fndk bahelerinde Fndk Kozalak Akar ile ilal mcadelenin yaplabildii dnem bu aydr.Ocak banda ortalama 30 kozalak var ise yeni srgnlerde dipten itibaren 3. yaprak geriye devriliyorsa derhal ilalamaya balanmaldr. Bylece Fndk Filiz Gvesi ile de mcadele edilmi olur. nk, fndk filiz gveleri de k kozalaklarn iinde geirirler ve ilkbaharda yeni gelien tomurcuklarla srgnlerde galeri aarak kurumalarna neden olurlar. lalama 15 gn sonra tekrarlanrsa daha iyi sonu alnr. la atlan bahelere 30 gn sre ile hayvan sokulmamaldr. zellikle urlu ve ekilsiz i fndk zara ekliyle tannan ve halk arasnda pis kokulu bcek olarak bilinen Fndk Yeil Kokarcas zararnn youn olduu bahelerde klam erginlere kar ilal mcadele Nisan aynn ikinci yarsnda yaplr.

Sabahn erken saatlerinde 10 ocak silkelenmeli ve en az 1 klam ergin derse ilalama dekara 8-10 lt su artrlarak yaplmaldr. Azotlu gbreleme gemise bu ay iinde de kullanlabilir. Zirai mcadele baar; hedef zararlya etkili ilacn nerilen dozda ve zamanda kullanlmasyla mmkndr.

Mays Tm canllarn k uykusundan kp faaliyete getii, fn-dk otanaklarnn dirilip dane ilerinin olumaya balad bu ayda fndn zararllar da zara vermeye balamlardr.Bu ba-kmdan mays ayndaki zararl mcadelesine nem verilmelidir. Bir iftinin yaklak 200 meyveye zarar veren, fndn en yaygn zararls olan Fndk Kurdu ile mcadele danelerin mercimek iriliine ulat bu ayda yaplr. Bunun iin: sabahn erken saatlerinde dallar 33.5 metre boyutunda beyaz bir beze silkelenerek fndk kurdu erginine baklr. Eer her 10 ocaktan en az 3 ergin bcek dyorsa kesinlikle ilalama yaplmaldr. Fndk kurdu iin ok eitli ilalar varsa da; gerek evreye ve zellikle kularla arlara zarar vermemek iin sulandrlr ilalar kullanlmaldr. lalanan baheye hafta hayvan sokulmamaldr. Tavsiye edilen azotlu (yazlk) gbrenin ikinci yars bu ayn sonlarna doru ilk yarsndaki gibi (mart aynda ) uygulanr. Fndk bahelerinde; yapraktan verilen mikro (iz) element ieren yaprak gbreleri, mays- temmuz aylar arasnda 15-20 gn ara ile 2-3 defa uygulanmakta olup, ilk uygulamasna ise bu ayn sonlarna doru balanlmaktadr. lalama yaplan baheye belirtilen sre iinde hayvan sokulmamal ve bahedeki meyveler iyice ykanmadan kesinlikle yenmemelidir.

Haziran Yazn balangc saylan bu ayda daneler geliip otanaklar dirilmeye balamtr.

Bahede srgan, brtlen gibi yabanc otlara kar herbisit (yabanc ot ilac) uygulanmas bu ay sonlarna doru yaplr. Fndk ocaklarndaki dip srgnleri ayet sonbaharda temizlenmemise bu ayda da temizlenebilir. Fndk dallarnda bitki z suyunu emerek beslenen ve bitkinin zayf dmesine hatta kurumalara neden olan Fndk Kahverengi Konilinin hareketli 1. dnem larvalarna kar yaplan ilal mcadele baar salamaktadr.Haziran ay sonlarna doru (yumurtadan kn tamamlanmasna yakn) ilal mcadele yaplmaldr. Byk yaylm gstererek reticilerin de youn ikayetine neden olan bu zararlyla ilal mcadeleye balamadan nce baheden tesadfen alnan 10 ocaktan iaretlenen 3er bulak srgn yani toplam 30 srgnn her birinde 5 canl konil var ise ilal mcadele yaplmaldr. Baarl bir ilalama iin tm yaprak, dal ve srgnlerin tamamen ilalanmas gerekir. Bu ayda ayrca Dalkran zararlsyla da ilal mcadele ya-plr. Zararlyla bulak bahelerde haziran aynn ikinci yar-snda bahe gezilir dallarda galeri amaya balam ergin dii bceklerin kard taze odun tala grldnde ilalamaya balanmal ilk ilalamadan 15-20 gn sonra ikinci ilalama yaplal.

Temmuz Fndk ileri meyveyi doldurmu, kabuklar da iyice sertlemitir. Yalarn az olduu baz yllarda kuraklk ba gsterir. Fndk bahelerinin bu olumsuz arttan etkilenip, bitkinin su dengesinin bozulmasna dolaysyla, meyve iinin iyi teekkl etmemesi ile hasat n dkmnn artmasna sebep vermemek iin, imkanlar elverdiince baheler sulanmaldr. Fndklar toplanmas yaklamtr.Bahelerde hasat n temizlii evde, harmanda ara-gere onarmlar ve eksiklerin giderilmesi, harman yerinin hazrlanmas gerekir. Fndk kokarcasnn younluu fazla ise ilalama yaplabilir. Bunun iin nisan aynda belirtilen ilalarn her hangi biriyle (deiik olmas tavsiye edilir) dekara 50 lt su aktarak nimf ilalamas yaplr. leride uygun ve yeterli gbre kullanmak amacyla analiz yaptrmak iin

yaprak rnei de bu ayn ikinci yars (hasattan 10-15 gn nce) alnmaldr. Toprak rnei ise gbre verilmeden nce her zaman alnabilir. Gbreleme yapmadan nce; bahe toprann ve/veya fndk yaprann analizi yaptrlarak belirlene cins ve ihtiyaca gre gbre kullanlmaldr. Bylece bo yere gbre atlmam ve topran yaps bozulmam olur.

Austos Fndn toplanmasna balanr. rn hasat ederken, tam olarak olgunlamasna azami dikkat edilmelidir. Olgunlama-dan hasat edilen fndkta kalite ve randman der. Eyll Harman zaman geciken baz yrelerde, rn sonbahar yamurlarndan iyi korumak gerekir. Erken kurutulmayan veya naylon rt altnda uzun sre kalan fndklarn zarar grmemesi iin gerekli tedbirler alnr. Fndk hasad tamamlandktan sonra, Fndk filiz gvesi mcadelesi de yaplr. Bunun iin yapraklarn altna orta damar ile yan damarlarn birletii gen girintilerde kahverengi lekeler bulunup bulunmadna baklr, 100 yapran 15inden fazlasnda araz grlyorsa ilalama yaplr. Ekim Toplama ilemi srerken, gelecek yln rnn daha da artrmaya, ynelik almalar Ekimde de yaplr. Bunun iin budamaya nem verilmelidir. ncelikle fndk dallar ayklanmal kurumu, krlm veya verimden dm dallar hatta ocaklar karlarak yerleri yeni gen kk srgnlerine braklr.Bu arada gereksiz kk srgnleri de ayklanr. Klk gbre denilen fosforlu ve potasyumlu gbrelerin verilme zaman da Ekim-Kasm aylardr. Genellikle 3 ylda bir verilen fosforlu gbrelerde, ocaklarn evresinde dal iz dmne ( dallarn altna) gelecek ekilde 10-15 cm derinlikte alacak 20-30 ukura atlarak kullanlr.

Mays bcei larvalar ile ilal mcadele de Eyll- Ekim aylarnda yaplr. Bunun iin 5050 cm lik ereve ile bahenin araz grlen 16 ayr yerinde iaretleme gerekle-tirilir. Buralar 25 cm derinliinde kazlr bir rt zerine alnan toprak incelenerek 1m2 de ( 4 ereve alan) 3 adet larva varsa toprak ilalamas yaplr. Kasm K mevsimin balangc saylan Kasm aynda havalarn uygun olduu zamanlarda, fndk bahelerinde ayklama ilerine devam edilir. Yine klk (fosforlu) gbre verilmesi geciken yrelerde bu iler tamamlanr. Fndn iyi geliip bol rn verebilmesi iin yetitii toran phnn 5-7 arasnda olmas gerekmektedir. Bu ay, toprak ve yaprak analizlerinin sonucunda bahemize tavsiye edilen kire, fndk ocaklarnn dal izdmlerine serpildikten sonra 5-10 cm derinlikte apalanarak topraa kartrlp verilir. Baheye tavsiye edilen klk gbrelerle kirecin ayn anda verilmemesi tavsiye edilir. Mays aylarnda mcadele edilen virgl konili ile bu ayda da ilal mcadele yaplabilir. te yandan kurumu dallar toplanrken dalkran ile de mcadele edilmi olur. K bol yal geen yrelerde iftlik gbresi bu aydan itibaren verilebilir. Topraa gbre verirken; ocak diplerine serpip braklmamaldr. Aralk Fndk dallarnda psler irilemi, karanfillerin tomur-cuklar imi ve tam patlamaya hazr, yer yer krmz ular grlmektedir. Bu ayda toprak ve yaprak analizlerinin sonularna gre dier aylarda zaman bulamamsa bahelere kire verilir, itler, hendekler onarlr.

. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .Tanm

Morfolojik zellikleri nemli Trleri

Tarm Takvimi