DIŞ MEKAN SÜS

BİTKİLERİ
YETİŞTİRİCİLİĞİ
Öğr. Gör. Elif DURMUŞ KINIK
Peyzaj Yüksek Mimarı
 DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ
• Dış mekan bitkileri parklar ve bahçeler başta olmak
üzere farklı alanlarda kullanılan birçok bitkiyi içine
almaktadır.
• Günümüzde dış mekan bitkileri üretim ve ticareti
büyük bir sektör haline gelmiştir. Çeşitli boy ve
şekillerde üretilen bitkiler farklı amaçlarla çeşitli
alanlarda kullanılmaktadır. Bu bitkiler gerek estetik
katkıları ve gerekse de fonksiyonel (iklimsel yönden
sağladığı katkılar, toprak ve su kaynaklarını korumaya
yönelik katkılar, vd) katkıları için kamu ve özel
mülkiyette çok sayıda alanda yarar sağlamaktadır.
DIŞ MEKAN BİTKİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Dış mekân bitkileri ağaçlardan başlayarak
mevsimliklere kadar uzanan geniş bir yelpazedeki bitkileri
içine alır.
Dış mekân bitkilerinin tamamı gövdeli bitkiler içindeki
tohumlu (çiçekli) bitkiler içindedir.
Gövdeli bitkiler de eğreltiler ve tohumlu bitkiler olarak
iki gruba ayrılır. Bilindiği üzere eğreltiler de daha fazla oranda
iç mekan bitkisi olarak üretilen bitkilerdir. Çiçekli bitkiler de
tohum tomurcuğunun açıkta veya kapalı ortamda bulunup
bulunmamasına göre iki grupta incelenir.
 Açık tohumlu bitkiler kapalı tohumlulardan çok daha az
sayıda türü içine alır. Ancak özellikle kuzey yarımkürede iğne
yapraklı ormanlar olarak geniş alanları kaplarlar. Bunlar içinde
dış mekan bitkisi olarak üretimi yapılan çok sayıda bitki tür ve
çeşidi vardır. Özellikle mavi sedir (Cedrus atlantica glauca) gibi
büyük ve aşılı olarak üretilenleri yüksek değerlerle de
pazarlanır.

Açık tohumlu bitki türlerinin yetiştiriciliği genelde

yüksek rakımlarda yapılır. Doğu Akdeniz Bölgesinde
yetiştirilebilecek açık tohumlu bitki türleri sınırlı sayıdadır.
 Kapalıtohumlu da bir (tek) ve iki çenekli bitkiler olarak ikiye
ayrılır. Tek çenekliler genelde otsu bitkileri içine alır. Ancak bu grup
içinde dünyada 2500 civarında türü olan palmiyeler odunsu karakter
taşır.

Palmiyeler Doğu Akdeniz Bölgesinde önemli yeri olan

bitkilerdir. Türkiye’de yetişen ve yetişebilecek toplam palmiye tür sayısı
25-30 civarındadır. Bu türlerin tamamı Doğu Akdeniz Bölgesinde
yetiştirilebilecek niteliktedir.

İki çenekli kapalıtohumlu bitkiler odunsu ve otsu karakterde

çok sayıda bitkiyi içine alır. Çok sayıda familyaya ait tür ağaçlar, çalılar
ve otsu bitki dış mekân bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Ağaçlar

Ağaçlar, genel olarak boyu 3 metreden fazla olan ve bir ana eksen veya gövdesi bulunan çok yıllık

odunsu bitkilerdir. Ağaçlar ağaççıklar, küçük ağaçlar, orta büyüklükte ağaçlar ve büyük ağaçlar

olarak da gruplandırılabilir. Gruplandırma ne olursa olsun fidanlık koşullarında ağaçlar belirli

büyüklüklerde fidan veya büyük bitki olarak yetiştirilip pazarlanırlar. Ağaç fidanları genelde tek

veya küçük gruplar halinde kullanılmak üzere yetiştirilirler.

Çalılar

Çalılarda odunsu dallar dipten itibaren çok sayıda büyüyüp gelişirler. Bunlar da çalımsı türler,

küçük çalılar, orta büyüklükte çalılar ve büyük çalılar olmak üzere gruplandırılabilirler. Çalılar

kullanım amacına göre şekillendirilerek farklı yaş gruplarında piyasaya sürülebilirler. İçlerinden bir

bölümü hızlı büyüme ve gelişme yeteneğinde olduğu için bir yılın sonunda kaliteli ve yeterli

büyüklüklere ulaşarak pazara sunulabilirler.

Otsu Bitkiler

Otsu bitkiler farklı niteliklerde çok sayıda bitkiyi içine alır. Bunlar içerisinde tek yıllıklar, iki yıllıklar

ve çok yıllıklar bulunur. Bu kitap kapsamında bu bitkilerle ilgili bilgilere çok sınırlı yer verilmiştir.
GENİŞ YAPRAKLI
AĞAÇLAR
 Acacia dealbata
Gerçek Akasya
• Herdemyeşildir.
• Geniş, konik ve piramidal bir tepe yapar. Tepe çapı 6-
8 m’dir. Gençlikte yavaş sonraları normal hızda büyür.
Max. 40-50 m boy yapar.
• Büyüme mevsimi dışında kuruyan alt dalların
uzaklaştırılması amacı ile budanır.
• Yarıgölge-gölge ağacıdır.
• Tohum ve kalem aşısı ile üretilir.
• Kirli havaya ve özellikle zehirli gazlara duyarlıdır.
Dekoratif bir ağaç olduğundan park ve bahçelerde
soliter veya alle ağacı olarak kullanılır.
 Acer negundo
Dişbudak Yapraklı Akçaağaç
• Yuvarlak, gevşek ve düzensiz bir tepe yapar.
• Tepe çapı 6-8 m,boyu 15-20 m’dir.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Tohum ile üretim esastır.
• Kirli hava şartlarına dayanıklı olup kent içi
ağaçlandırmalarda kullanılır.
• Soğuğa dayanıklıdır.
• Rüzgara ve su baskınlarına dayanıksızdır.
• Toprak ıslah edici özelliği vardır.
• İyi bir park bahçe ve alle ağacıdır.
 Acer palmatum ‘Atropurpureum’
Japon Alev Akçaağacı
• Dağınık bir tepe yapar. Max. 9 m boy yapar.
• Budamaya yatkındır.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Tohum,çelik ve aşı ile üretilir.
• Kirli hava şartlarına dayanıklıdır.
• Ilıman iklimleri sever.Sıcak ve kurak iklimlerde iyi
gelişmez.
• Çit ve perde tesisinde kullanılır.Kuş konukçusudur.
• Kapta doğal drenajın olmadığı çatı,balkon ve beton
zeminlerde yetiştirilebilir.
 Acer platanoides
Çınar Yapraklı Akçaağaç
• Yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı 6-10 m’dir. Max. 20-30 m
boy yapar.
• Vejetasyon dönemi dışında budanabilir.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Tohum ile üretilir.
• Kirli hava şartlarına dayanıklıdır.
• Ilıman iklimleri sever.Sıcak ve kurak iklimlerde iyi gelişmez.
• Rüzgara ve kirli hava şartlarına dayanıklıdır. İyi bir park, alle
ağacı ve arı konukçusudur. Böcek ve mantar zararlarına karşı
dayanıklıdır. Erken yapraklanıp, yapraklarını geç dökmesi
sebebi ve güzel sonbahar renklenmesi ile peyzajda çok
kullanılır.
 Aesculus hippocastanum
Beyaz Çiçekli Atkestanesi
• Tepe şekli yuvarlak olup çapı 8-10 m,boyu 15-20
m’dir.
• Yarıgölge ağacıdır.
• Mayıs ayında beyaz çiçek açar.
• Tohum,kök çeliği ve aşı ile üretilir.
• Hava kirliliğine,tuz etkisine ve mekanik yaralanmalara
dayanır.
• Kent iklimine ve kuraklığa dayanıklıdır.Şiddetli
donlarda don çatlaklarına rastlanır.
• Kitle,park,gölgeleme ve alle ağacıdır.
 Albizzia julibrissin
Gülibrişim
• Yayvan ve dağınık tepeli olup,tepe çapı 6 m,boyu 10-
12 m’dir.
• Işık ağacıdır.
• Haziran-Temmuz ayında açık pembe renkli ve güzel
kokulu çiçek açar.
• Tohumla üretim esastır.
• Hava kirliliğine,tuz etkisine ve mekanik yaralanmalara
dayanır.
• Kuvvetli rüzgarlara dayanıklıdır. Geç donlara
duyarlıdır.
• Kitle,park,gölgeleme ve alle ağacıdır.
 Betula pendula
Sarkık Huş
• Yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı max. 8-10 m, boyu 20-30 m’dir.
• Yaraları kanayan bir tür olduğundan vejetasyon döneminde
budanmaz.
• Işık ağacıdır.
• Monoik olan çiçekleri Mart-Nisan ayında açar. Dişi çiçek kuruları 2-4
cm ve yapraklarla birlikte ilkbaharda, erkek çiçek kuruları 8-10 cm
uzunlukta ve silindirik olup sonbaharda açarlar.
• Tohum ile üretim esastır.
• İyi bir park ve alle ağacıdır.
• Grup veya soliter olarak kullanılır.
• Rüzgar koruma ağacıdır. Kirliliğe dayanıklı öncü bir ağaçtır.
• Beyaz renkli, ince ve enine bantlar halinde parlayan gövde kabukları
ile ilgi çeker.
• Kabuklarından elde edilen katran, antiseptik olarak kullanılır.
 Casuarina equisetifolia
Demir Ağacı
• Gençlikte sivri, ileri yaşlarda dağınık tepe yapar.
• Işık ağacıdır.
• Donlara duyarlıdır.
• Budamaya yatkındır.
• Hızlı büyür. Max. 50 m boy yapar.
• İlkbaharda tohum ekimi ile üretilir.
• Park ve bahçelerde soliter veya alle ağacı olarak
kullanılır.
• Kirli hava şartlarına ve rüzgara dayanıklıdır. Rüzgar
perdesi ve canlı çit oluşturmaya uygundur.
• Odunu kalorisi yüksek, kül miktarı az olduğu için
yakacak odun olarak çok tutulur.
 Catalpa bignonioides
Katalpa
• Geniş,yuvarlak bir tepe yapar.Tepe çapı 6-10
m,boyu 10-15 m’dir.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Haziran-Temmuz ayında beyaz renkli çiçek açar.
• Tohum ile üretilir.Kent iklimine ve rüzgara
dayanıklıdır.Şiddetli donlardan zarar görür.
• İyi bir park ve alle ağacıdır.
• Kısa ömürlüdür.
• Erozyon önleyici olarak kullanılır.
 Cercis siliquastrum
Erguvan

• Dar,yuvarlak bir tepe yapar.Tepe çapı 2-4 m,boyu 8-

10 m’dir.
• Yarıgölge ağacıdır.
• Nisan-Mayıs ayında kırmızımsı pembe çiçek açar.
• Tohum ve çelikle üretilir.
• Soğuk iklim şartlarında korunmaya ihtiyaç duyar.
• Yapraklanmadan çiçek açması bakımından peyzajda
kullanılan çok değerli bir türdür.
 Elaeagnus angustifolia
İğde
• Dağınık bir tepe yapısı vardır. Max. 8 m boy yapar. Genelde
çalı veya küçük ağaççık formlarındadır.
• Işık ağacıdır.
• Çiçekler güzel kokulu, dışı gümüş içi sarı renklidir. İlkbahar-
yaz aylarında çiçek açar. Meyveleri lezzetli olup yenir ve
sonbahar-kış aylarında etkili bir görüntü oluşturur.
Yaprakları dar, alt kısmı gümüş, üst kısmı grimsi yeşil
renklidir.
• Tohum, aşı ve çelik ile üretilir.
• Tuza, soğuğa ve kuraklığa karşı dayanıklıdır.
• Park ve bahçelerde alle ağacı olarak veya gruplar halinde
kullanılır.
• Çit bitkisi olarak veya tuzlu bölgelerin ıslahında kullanılır.
 Eucalyptus camaldulensis
Okaliptus
• Geniş, yuvarlak, gevşek bir tepe yapısı vardır. Tepe çapı max. 15 m,
boyu 30-40 m’dir.
• Işık ağacıdır.
• Tropikal iklimlerin ağacıdır. Donlara duyarlıdır. Kuraklığa dayanıklıdır.
• Tohum ile üretilir.
• Budamaya yatkındır.
• Park ve bahçelerde kitle, alle ve gölge ağacı olarak ya da soliter
kullanılır.
• Rüzgara dayanıklıdır.
• Çok fazla su harcadığından taban suyunu 1-1.5 m aşağı indirir. Bu
nedenle bataklıkların kurutulmasında ideal bir türdür. Ayrıca kumul
ağaçlandırmalarında da kullanılır.
• Büyük, geniş ve dairesel olarak yayılan kökler geliştirir. Bu nedenle
toprak stabilizasyonunda kullanılır.
 Ficus elastica
Kauçuk
• Geniş yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı 5-6 m’dir. Vatanında 15 m
boy yapar.
• Yarıgölge-gölge ağacıdır.
• İnciri andıran meyveleri genellikle yaşlı ağaçlarda bulunur.
• Kökleri toprak üzerinde ve yassı görünüştedir. Ayrıca dallardan
aşağıya toprağa uzanan hava kökleri vardır. Bu kökler kısa sürede
güçlenerek destek köklerine dönüşür.
• Herdemyeşil bir bitkidir.
• Dal ve yaprak çelikleri ile üretilir. Havai daldırma ve suda
köklendirilerek de üretilebilir.
• Budamaya yatkındır.
• Akdeniz’in sıcak kıyı kesimlerinde park ve bahçelerde kullanılır.
Soğuk iklim şartlarında salon ve kış bahçelerinde süs bitkisi olarak
kullanılır.
• Sanayide kullanılan kauçuğun hammadde kaynağıdır.
 Gleditsia triacanthos
Glediçya
• Yuvarlak, şemsiyemsi ve gevşek bir tepe yapar. Tepe çapı 10-15
m’dir. Hızlı büyür, vatanında max. 40-45 m boy yapar.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Kuvvetli yan kökler geliştirir. Kökleri havanın serbest azotunu
bağlar.
• Haziran ayında bolca açan çiçekleri kokulu, salkım kuruluşunda,
yeşilimsi beyaz renklidir.
• Sonbahar renklenmesi altın sarıdır. Dikenli bir ağaçtır.
• Tohum ile üretilir.
• Budamaya yatkındır.
• Kuraklığa dayanıklıdır. Sıcak ve soğuğa karşı adaptasyonu
yüksektir.
• Ekstrem kent iklimine ve rüzgara dayanıklıdır. Dikenli çit tesisinde
kullanılır. İyi bir arı konukçusudur. Kirli havaya dayanır. Odunu çit
kazığı ve travers yapımında kullanılır.
 Jakaranda mimosifolia
Jakaranda
• Yayvan,geniş bir tepe yapar.Tepe çapı 10-12 m,boyu 40-
50 m’dir.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• İlkbahar ve sonbaharda olmak üzere iki kez açan
çiçekleri morumsu mavi renklidir.
• Tohum ve çelikle üretilir.
• Budamaya yatkındır.
• Donlara duyarlıdır.Rüzgarlı yerlerde çiçek verimi azalır.
• Çok iyi bir alle ağacıdır.İlk çiçek açtığında yapraklar
gelişmediğinden çok ilgi çekici ve mavi görünümlüdür.
 Lagerstroemia indica
Oya Ağacı
• Küçük,yuvarlak bir tepe yapar.Tepe çapı 3-4 m,
boyu 6-7 m’dir.
• Işık ağacıdır.
• Temmuz’da açan pembe çiçekleri Ekim ayı sonuna
kadar dallarda kalır.
• Tohum,erken ilkbaharda sert çelik,yazın yumuşak
çelikle üretilir.Kasım ayında kök çelikleri ile de
üretmek mümkündür.
• Süs bitkisi olarak çok değerli bir türdür.Kapta
yetiştirilir.
 Laurus nobilis
Akdeniz Defnesi
• Yuvarlak ya da dikine oval bir tepe yapar. Tepe çapı 4m
‘dir. Yavaş büyür max. 10 m boy yapar.
• Yarıgölge ağacıdır.
• Budamaya yatkındır. Budama kışın yapılmalıdır. İstenilen
form ve şekil verilebilir.
• Herdemyeşil bir bitkidir.
• Tohum,yumuşak çelik ve daldırma ile üretilir.
• Donlara duyarlıdır. Kirli havaya dayanır. Tıbbi değeri
vardır.
• Mitolojik dönemlerde barış ve zaferin simgesi sayılmıştır.
• Yeşil çit ve perde tesisinde, gruplar halinde yada mimari
plastik obje olarak kullanılır.
 Liriodendron tulipifera
Lale Ağacı
• Geniş, gevşek ve yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı 8-10
m’dir. Hızlı büyür, vatanında max. 60 m boy yapar.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Laleyi andıran çiçekleri yeşilimsi sarı-beyaz renkli ve
turuncu lekeli, çan biçimlidir. Haziran-Temmuz aylarında
çiçek açar.
• Tohum,yumuşak çelik ve kök çeliği ile üretilir.
• Donlara dayanıklıdır.
• Park ve bahçelerde soliter olarak kullanılır. Çok dekoratif
ve ilginç bir türdür. Alle ağacı olarak da kullanılabilir. Kent
iklimine dayanır yalnız gevrek dalları aşırı rüzgardan kırılır.
Bu nedenle rüzgardan korunmalıdır.
 Magnolia grandiflora
Büyük Çiçekli Manolya
• Yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı 7-8 m’dir. Hızlı büyür
max. 20-30 m boy yapar.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Mayıs-Ağustos’ta açan çiçekleri çanak biçiminde, beyaz
renkli ve güzel kokuludur.
• Herdemyeşil bir bitkidir.
• Tohum, çelik ve aşı ile üretilir.
• Park ve bahçelerde genellikle soliter olarak kullanılır.
Rüzgara duyarlıdır. Korunaklı yerlere dikilmelidir. Kirli
havaya dayanır. Çiçeklerini koklarken nefes verilirse
çiçeklerin beyaz rengi solar ve kararır.
 Magnolia soulangeana
Yaprağını Döken Manolya
• Çok gövdeli, boylu çalı veya ağaç olup geniş dağınık bir
tepe yapar. Tepe çapı 4-6 m’dir. Gençlikte hızlı büyür.
Max. 6 m kadar boylanır.
• Işık ağacıdır.
• Mart-Haziran’da yapraklanmadan önce açan çiçekleri çan
biçiminde, kokusuz, pembe-beyaz renklidir.
• Çelikle üretilir.
• Park ve bahçelerde kuytu ve güneşli yerlerde soliter ya da
kap içinde kullanılır. Kent iklimine ve endüstriyel yörelere
uyum sağlar. Ağır kar ve buz baskılarından zarar görür.
 Malus x purpurea
Süs Elması
• Yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı 4 m dir. Hızlı büyür,
max. 6 m boy yapar.
• Işık ağacıdır.
• Genellikle ilkbaharda hafif budamaya ihtiyaç duyar.
• Mayıs-Haziran’da açan çiçekleri şarap kırmızısı
rengindedir. Güneşli yerlerde çiçek verimi artar.
Yapraklanmadan önce çiçek açar.
• Meyveler purpur kırmızısı rengindedir.
• Yumuşak çelik, kalem ve göz aşısı ile üretilir.
• Park ve bahçelerde süs bitkisi olarak soliter kullanılır. Kirli
hava şartlarına dayanıklıdır.
 Platanus orientalis
Doğu Çınarı
• Geniş ve çok yaygın bir tepe yapar. Tepe çapı max. 20
m dir.
• Işık-yarıgölge ağacıdır.
• Makaslama ve budamaya dayanıklıdır.
• Tohum ile üretilir.
• Kirli havaya dayanır. Park ve bahçeler için iyi bir alle
ve kitle ağacıdır. Soliter kullanıma ve kent içi yol ve
ağaçlandırmalarında kullanıma uygundur.
 Prunus cerasifera «Atropurpurea»
Kırmızı Yapraklı Erik
• Yuvarlak bir tepe yapar. Tepe çapı 4-5 m’dir. Hızlı büyür
max. 6 m boy yapar.
• Işık ağacıdır.
• Budamaya yatkındır. Budama çiçeklenmeden sonra
yapılmalıdır.
• Yapraklanmadan çiçek açar. Nisan ayında açan çiçekleri
koyu pembe veya beyazımsı renkli ve çok sayıdadır.
• Yaz başında oluşan yapraklar koyu erik kırmızısı renkli ve
genç sürgünler tüylüdür.
• Tohum, çelik, daldırma ile üretilir.
• Rüzgara dayanıklıdır. Kuş çiti olarak kullanılır. Ön bahçeler
için uygundur.
 Robinia pseudoacacia
Yalancı Akasya
• Yuvarlak,gevşek bir tepe yapar.Tepe çapı 8-10 m,boyu
20-25 m’dir.
• Işık ağacıdır.
• Haziran ayında açan çiçekleri beyaz ve hoş kokuludur.
• Tohum,yumuşak çelik ve kök çeliği ile üretilir.
• Donlara karşı biraz duyarlıdır.Kirli havaya dayanır.
• Kumulların ağaçlandırılmasında kullanılır,toprağı ıslah
eder.
 Salix babylonica
Salkım Söğüt
• Yuvarlak ve sarkık bir tepe yapar. Tepe çapı 8-10 m’dir.
Hızlı büyür. Max. 8-10 m boy yapar.
• Işık ağacıdır.
• Budamaya yatkındır. Fidanların tepesini, dikimden sonra
birkaç yıl budama yaparak yükseltmek ve biçimlendirmek
mümkündür.
• Çelikle üretim esastır.
• Kirli havaya ve rüzgara dayanıklıdır. Kumulların tespitinde
kullanılır. Özellikle su başlarında, su kıyılarında ve
çayırlarda soliter veya grup halinde kullanılır.
 Tamarix tetranda
Pembe Çiçekli Ilgın
• Dağınık bir tepe yapar. Sık ve sarkık dallı çalı
formunda bir ağaççıktır. Max. 5 m boy yapar.
• Işık ağacıdır.
• İlkbaharda açan çiçekleri genellikle beyaz veya mat
pembe renklidir. Sık çiçekli salkım şeklindedir.
• Tohum, kök sürgünleri ve çelikle üretilir.
• Soliter veya gruplar halinde park ve bahçelerde,
baraj, ırmak ve dere kenarlarında, yol kenarlarında,
şevlerde, kesme çiçekçilikte, çit bitkisi veya örtücü
bitki olarak kullanılabilir..
 Tilia tomentosa
Gümüşi Ihlamur
• Geniş piramit formlu bir tepe yapar. Tepe çapı 10-12
m’dir. Gençlikte hızlı büyür. Max. 20-30 m boy yapar.
• Yarıgölge ağacıdır.
• Haziran-Temmuzda açan çiçekleri sarımsı-beyaz renkli 7-
10 tanesi bir arada sarkık kurullar halindedir.
• Yaz yeşili yapraklarının alt yüzü gümüşi beyaz renklidir.
• Tohum, aşı, tepe daldırması ve kök sürgünü ile üretilir.
• İyi bir park ve alle ağacıdır. Kirli havaya, rüzgara ve
dumana dayanır. Yüksek çit ağacıdır. Çiçekleri ile yapılan
çay şifalıdır.