Ürünler arasındaki ilişkiler

Bitkisel ürünlerin yetiştirilmesi için arazi, su, tohum, gübre, tarım ilaçları,
işgücü ve çekigücü gibi girdilerin kullanılması gerekir. Bu kıt kaynakların
ürünler arasında paylaştırılması gerekir.

ÇATIŞMA (REKABET) DURUMU

Üretim dalları arasında en yaygın ilişki biçimidir. Pamuk ve mısır gibi iki
ürünü örnek olarak alalım. İkisi de sulanabilen arazilerde yetişir. Bunlar
ilkbaharda ekilip, sonbaharda hasat edildiğinden yetişme dönemleri de
aynıdır. Bu durumda bir üretim yılında aynı tarlada ikisini birlikte yetiştirme
olanağı olmayıp, birini seçme zorunluluğu vardır. Diğer bir anlatımla arazi
kullanımı yönünden iki ürün birbiri ile çatışma (rekabet) halindedir.

İşletme yöneticisinin elindeki kıt kaynakları yetiştireceği ürünler arasında

nasıl bölüştüreceği konusunda karar vermesi gerekir. Bunların bir kısmı
günlük kararlardır. 8 numaralı parseli, hangi sürücünün, hangi traktör ve
ekipmanı kullanarak, kaç santimetre derinlikte süreceğini kararlaştırıp,
günlük iş emrinin verilmesi gerekir. İş bitiminde rapor verilmesi ve görevin
yapıldığının denetlenmesi sağlanmalıdır.

Üretim döneminde hangi tarlada hangi ürünün yetiştirileceği konusu bir

üretim dönemini kapsayan karardır. Meyve bahçesi kurulması, hayvancılık
tesisi yapılması gibi, iş makinesi alınması gibi uzun erimli işler için iyi bir
planlama şarttır. Ülkedeki, hatta dünyadaki durumu göz önünde tutarak
uzun vadeli gelir gider tahminleri yapılmalıdır. Mümkünse uzmanlardan
yardım alınmalıdır.

Günün modasına uyarak olmayacak yerlerde nar bahçesi kurarsanız başarısız

olur ve birkaç yıl sonra sökmek zorunda kalırsınız. Bu tarz uygulamalar hem
işletme açısından hem de ulusal ekonomi açısından büyük kayıplara yol açar.
İşletmeler sınama yanılma yoluyla değil akıl ve bilimle yönetilmelidir.

DESTEKLEYİCİ ÜRÜNLER
Destekleyici üretim dalı, arazi ve diğer kaynaklar açısından ana üretim dalı ile
büyük çaplı çatışma yaratmadan, nakit gelir getiren küçük ölçekli bir üretim
dalıdır. Ana üretim dalının yıl boyunca bütün kaynakları sonuna kadar
kullandığı işletme yok gibidir. Çoğu işletme destekleyici üretim dallarına yer
vermek için pek çok imkân bulabilir. Bu üretim dalları olmadığı takdirde boş
(atıl) kalacak olan arazi, işgücü, sermaye gibi kaynaklar kullanılarak parasal
gelir sağlanır ve üretim çeşitlenir.

Pamuk hasadından sonra boş kalacak olan son baharda tarlaya fiğ+arpa
karışımı ekilerek hem kış yağmurları ile meydana gelecek toprak aşınması
(erozyon) önlenir, hem de kaliteli bir kaba yem üretilir. Yurdumuz kaba yem
sıkıntısı çekmektedir ve baba yemlerin iyi bir piyasası vardır. Ağır işlerde
çalışamayan yaşlı bir kişinin pekâlâ bakabileceği arı kovanları işletmeye ciddi
bir gelir sağlayabilir.

BÜTÜNLEYİCİ ÜRÜNLER
Diğer bir ürünün verimliliğine katkıda bulunan üründür. Ana ürün veya
destekleyici ürünlerin tamamlayıcısı olabilir. Bunlar başka ürünleri daha
verimli kıldıkları için yetiştirilirler. Bütünleyici ürünler bir miktar nakit gelir
sağlasa da çoğunlukla bu gelir masrafları karşılamaya yetmez. Doğru bir
maliyet hesabı yapılırsa böylesi üretim dalları ender olarak kârlı çıkar. Bunlar
bir başka planın uygulanması sırasında boşta (atıl) kalacak olan işgücünü ve
diğer kaynakları kullanarak işletmenin toplam kârını artırırlar. Boşta kalan
kaynakların yol açacağı kayıplar daha fazla olacağından, bütünleyici ürünler
zararına görülse bile yetiştirilir.

Ekim nöbetlemesindeki baklagiller çoğu işletmede bütünleyicilik görevi

yapan üretim dalıdır. Onlar yeşil gübre olarak toprağa gömülerek izleyen
ürünlerin verimini artırır. Toprak verimliliğini artırmak, hem de ot veya
tohum elde etmek üzere ikili amaçla üretilen baklagiller olabilir. Bunlar hem
bütünleyici, hem de destekleyici üretim dalı olarak görülür.

Pazarlanamayacak durumda olan düşük nitelikli yemleri kullanmak amacıyla

işletmeye eklenen belirli hayvancılık şubeleri için de aynı durum geçerlidir.
Sebzecilik işletmelerinde ot silajı ile kuzu besiciliği yapılması buna bir
örnektir. Tahıl işletmelerinde düşük nitelikli elek altı taneleri kullanmak üzere
destekleyici bir tavukçuluk şubesi eklenir. Ufak bir hindi sürüsü anızda
gezdirilerek hasat sırasında dökülen tahıl taneleriyle beslenebilir. Aynı
şekilde 10 dekarlık bir anız merası bir koyuna yetecek yem sağlayabilir.
Kaynakların daha iyi değerlendirilmesini sağlayan destekleyici ve bütünleyici
ürünlere olabildiğince yer verilmelidir.
Kaynak: J. Norman Efferson, Principles of Farm Management, Mc Graw
Hill Book Company Inc, NewYork, 1953, s.285-288'den yararlanılmıştır.