SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

Hazrlayan

TM YNLERYLE

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm Adana

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

GR
Gevi getiren hayvanlarn besin madde gereksinimlerini tmyle sadece youn yemlerle karlamak mmkn deildir. Youn yemlerle birlikte yeil veya kuru kaba yemler ile silajlarn da rasyonlara girilmesi ve bylece hem ekonomik besleme hem de rasyonel beslemenin gerekletirilmesi zorunludur. Hayvanlarn yeil yem gereksinimlerini doadan taze olarak karlamak, her blgenin kendine zg vejetasyon koullar nedeniyle, yln ancak belli gnlerinde mmkndr. Orta Avrupa lkeleri iin 160-180 gn olan bu sre, lkemizin de dahil olduu Akdeniz iklim kuandaki lkeler iin yaklak 200 gndr. Bu nedenle yln geri kalan zamannda hayvanlarn kaba yem gereksinmeleri deiik kaynaklarla karlanmak zorundadr. Vejetasyon dnemlerinde otlatlarak veya biilerek hayvanlara verilen yemlerin fazlas, su ierikleri nedeniyle uzun sre olduklar ekilde elde tutulamazlar. Kzarak bozulmay nlemek iin suca zengin kaba yemlerin deiik yntemler yardmyla kullanlacaklar dneme kadar saklanmas gerekir. te bu saklama yntemlerinden biri de silolayarak saklama yani silaj yapmadr. Yemlerin bu yolla uzun sre saklanmasna ilikin baz bilgiler ok eskilere dayanmaktadr. Romallardan kalan baz yaztlarda, Akdeniz lkelerinde o zamanlar bile baz yeil yemlerin kuyulara veya toprak stne yaplm kulelere doldurularak sakland bildirilmektedir. Nitekim M 1500-1000 yllarnda eski Msrllarn yeil yemleri silaj yaparak sakladklar saptanmtr. Baltk lkelerinde ok eskiden yemlerin bu ekilde korunduu, bunun zamanla Almanya'da uyguland ve 17.yzyln sonlarna doru da dier lkelere yaylmaya baland anlalmaktadr. Ancak yeil yemlerin silolanmas son 50 yl ierisinde tm dnyada yaygnlamtr. Silaj yapm lkemizde yeni tannan bir tekniktir. lkemizde son yllarda giderek byk nem kazanan ve iftilerimiz tarafndan daha yakndan tannmak ve ruminant beslemede kullanm yaygnlatrlmak istenen silaj, retim asndan bilgi gerektiren teknik bir konudur. Silolamann yaplaca yerin seimi, silo kab, silo kabnn doldurulmas, kapatlmas, fermentasyon sresince bekletilmesi ve boaltlmas mutlak surette tekniine uygun yaplmal, ayrca silolanacak materyalin seimi, hasat edilmesi ve silolamaya uygun hale getirilmesinde de bilimsel esaslar dikkate alnmaldr. Aksi takdirde silolama amacna ulamayacak, elde edilen silajlardan beklenen fayda salanamayacaktr. Silaj yapm kadar silajla besleme de belli alardan bilgi gerektiren dier bir konudur. lkemizde silaj yapm ve silajla beslemeye ilginin artmasna ramen bu konuda eitici uygulama ve yaym materyalinin salanmasnda zaman zaman baz skntlar yaanmaktadr. Silaj yapm ve silajla besleme konusundaki eitim faaliyetlerine katk oluturmas amacyla hazrlanan bu kitapk, iftilerimiz tarafndan silaj yapm ve silajla besleme hakknda sorulan tm sorulara cevap verebilecek ekilde hazrlanmaya allmtr. Daha ekonomik ve rasyonel salayarak lkemiz ekonomisine katma besleme, pratik adan tm ynleriyle konusunda daha detayl teknik bilgiler Teknolojisi kitaplar yardmc olacaktr. hayvan beslemenin gerekletirilmesine katk deer yarataca kesin olan silaj yapm ve silajla aada sunulmutur. Silaj yapm ve kullanm iin Ziraat Fakltelerinin Yemler Bilgisi ve Yem

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

SLAJ NEDR? FAYDALARI NELERDR?

Silaj (=silo yemi= turu), suca zengin yemlerin, beton, ta, tahta veya plastik malzemeden hazrlanan silo kab iinde havasz ortamda st asidi (laktik asit) bakterilerinin etkinliine braklarak fermente edilmeleriyle elde edilen yemdir. Yani hayvanlar iin suca zengin yemlerden hazrlanan bir eit turudur. yi bir silolama ile silolanan yemlerin bozulmadan ve besin madde ieriklerinde nemli bir kayp olmadan saklanmas salanr. Bylece hayvanlarn kaba yem gereksinimlerinin karlanmas asndan yl iinde sreklilik salanabilecei gibi ekonomik bir besleme uygulamak da mmkn olabilir. Silo yeminin hayvan beslemeye ve iletme ekonomisine getirecei yararlar aadaki ekilde sralanabilir. 1. Suca zengin kaba yemlerin yetimedii dnemlerde hayvanlarn suca zengin kaba yem gereksinimlerini karlar. 2. klim koullarnn yeil otlarn kurutulmasna olanak tanmad blgelerde silolama, yani yeil yemlerden silaj hazrlama en uygun saklama yntemidir. 3. Suca zengin yemlerin her trl iklim koullarnda saklanmasna imkan salar. 4. Yeil otlar kurutarak saklamaya gre silaj yaparak saklamada yemlerin besin madde kayb daha az olur, yani yeil yemler besin madde ierikleri asndan fazla bir kayba uramadan uzun sre saklanabilirler. 5. Silaj, hayvanlarn holanaca koku, tat ve yumuakla sahip olmas nedeniyle hayvanlar tarafndan sevilerek tketilir ve hayvanlarn itahlarn aar. 6. Silolanacak yem iine karm her trl yabanc ot silolama ile hayvanlara zararsz hale gelir, toksik etkili baz bitkiler, fermantasyon nedeniyle bu etkilerini yitirirler ve daha kaliteli ve sindirilebilirlii daha yksek kaba yem elde edilir. 7. Baka metotlarla saklanmas zor olan veya mmkn olmayan suca zengin yem kaynaklarnn saklanmasna imkan salar. 8. Kurutma ilemiyle saklamaya gre silolayarak saklama, iftlik iinde daha kolay, kk hacim ve mekanlarda depolama imkan salar. rnein bir ton kuruot depolamak iin 14m3 alan gerekirken, ayn miktar silaj depolamak iin 1.5-2m3 alan yeterlidir. 9. Silolama, silo kaplar almad srece suca zengin yemlerin d evre koullarndan etlkilenmeden ve bozulmadan 2-3 yl gibi uzun sre ile saklanmasna imkan salar. 10. Silolanacak yemler erken biilecei iin iletme ekim alanlarnn daha rasyonel kullanmna imkan salar. 11. Yem maliyeti asndan kuru madde baznda kuruotlara gre ok daha ucuz kaba yem teminine imkan salar. 12. leri dzeyde mekanizasyona imkan tand iin iilik giderlerinde azaltr ve bylece iletme ekonomisini olumlu ynde etkiler. Sz konusu bu yararlar, iletmede uygulanan retim teknii, yem ve hayvan kaynaklarna gre daha da oaltlabilir.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

zetle, silolayarak saklama yani silaj yapm, zellikle kaba yem kaynaklar snrl olan lkemizde sr yetitiricileri iin hem ekonomik hem de dengeli besleme asndan byk faydalar salayabilecek potansiyeldedir. Bu potansiyelin deerlendirilmesi, silaj yapma ileminin daha yakndan tannmas ile mmkndr.

SLAJ NASIL YAPILIR?

Silaj retiminde ok ileri dzeyde teknik bilgi ve donanma gerek yoktur. Ancak kaliteli silaj retimi iin gerekli temel bilgi ve donanmn mutlaka salanmasnda fayda vardr. Kaliteli silaj retimi iin ncelikle silo yeri iin uygun mekann seimi, silo kabnn seimi, iletmede gereksinim duyulan silaj miktarnn tespiti, yani silo byklnn hesab, silolanacak yem veya yemlerin miktar ve seimi, yemlerin silolaya doldurulmak zere hazrlanmas, yemlerin siloya doldurulmas, silolama olaynn kolaylatrlmas ve silaj kalitesinin artrlmas amacyla siloya katk maddeleri eklenmesi, silonun kapatlmas ve silaj oluumu iin bekleme ve silo kabn ama, silaj yapmnda bilinmesi gereken temel bilgilerdir. Bu bilgiler aada sunulmutur.

Silo Yeri Nasl Seilir?

Silaj yapmak amacyla kurulacak silo kaplar iin uygun yer seimi son derece nemlidir. Silo kaplar iin yer seimi yaplrken aada belirtilen faktrlerin gz nne alnmas ve buna gre yer seilmesi gerekir. 1. Silo yemi her gn hayvan barnana tanacandan ncelikle silolarn buraya yakn olmasna zen gstermek gerekir. Silolanacak materyalin retildii tarlaya yaknlk, ikinci derecede dikkate alnmas gereken unsurdur. 2. Silo kaplarnn doldurulmas, boaltlmas ve hayvan barnaklarna tanmasnn kolaylatrlmas iin tm iklim koullarnda tatlarn ulamna elverili; ancak barnak ierisine silaj kokusu sinmeyecek, ekilde hakim rzgarn ters istikametinde bir yer seilmelidir. 3. Silo yapm yerinin taban suyu dzeyi dikkate alnarak silo derinlii ayarlanmaldr. Ayrca silo yeri temel iin yeterli salamlkta olmaldr. 4. Silo kaplar, silo ierisine szma olasl nedeniyle erbet ukurlar ve gbreliklerin yaknnda yaplmamaldr. 5. Silo suyu drenajn salamak iin silo yerinin en az %1-2 eime sahip olmasna dikkat edilmelidir. Bu amala eimli araziler kullanlabilecei gibi, dz arazilerde silo tabannda %1-2 eim oluturulmas gereklidir. 6. Silolar yaplrken iletmenin ilerdeki genileme durumu mutlaka gznne alnmaldr. Silo yemine gereksinimin artmas halinde, yeni silolarn yapmna olanak verecek yeterli alan olmaldr. Ayrca yemlerin, kolay doldurulup boaltlmas iin tama aralar trafiine uygun bo alan bulunmaldr. Silolarn mimari yaplar iftliin genel grnmn bozmayacak ekilde planlanmaldr.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

Silo (Kab) Nedir? zellikleri Nelerdir?

Silolanacak suca zengin yemlerin iine sktrld beton, ta, tahta veya plastik malzemeden mamul kaplara silo veya silo kab ad verilir. Silo kabnn en nemli zellii ierisinde bulunan yem ile dardaki nem ve hava arasnda tam bir izolasyon salamasdr. Bu salanamazsa elde edilecek silo yemi veya silaj hayvan besleme asndan iyi bir yem zellii tamayaca gibi hayvanlar iin zararl etkilere de sahip olacaktr. zetle silo kab, iine konan yemlerin fermentasyonunu hayvanlarn severek yiyecekleri snrlar arasnda tutacak nitelikte olmaldr. Buna gre, silo kaplar hangi malzemeden yaplrsa yaplsn aadaki teknik zelliklere sahip olmaldr. 1. Silo yap malzemesi yem suyunu emmemeli ve yem suyundan etkilenmemelidir. Kullanlan malzeme yemin kalitesinin ve bozulmasna neden olmamaldr. 2. Yap elemanlar hava ve suyu ieriye szdrmayacak zellikte olmaldr. Duvarlarn i yzeyinde hava boluu oluumuna yol aacak girinti, knt ve keler bulunmamaldr. 3. Silo duvarlar ve taban yem kitlesinin yapt yatay ve dikey basnc karlayabilecek dirence sahip olmaldr. Silo yapmnda kolay temin edilebilir ve ucuz malzeme kullanlmaldr.

Silo Kab eitleri Nelerdir?

Silolar zelliklerine gre eitli gruplara ayrlabilirler. Yapl ekillerine gre silolar, dey veya yatay, toprak st veya toprak alt, silindirik veya hendek silolar eklinde snflandrlabilirler. Kullanlan yap malzemesinin cinsine gre de kargir (ta, tula, biriket, betonarme), elik, ahap silolar eklinde snflandrlabilir. Ayn ekilde geici veya srekli olularna gre de snflandrlabilirler. Btn bunlar dikkate alnarak silolar genellikle aadaki gibi snflandrlabilir. A- Toprak st silolar 1. Toprak st silindirik silolar (kule tipi silolar) a. Toprak st silindirik-srekli silolar: Ahap, tula, beton ve metal silolar. b. Toprak st silindirik geici silolar: it ve demet silolar. 2. Toprak st yatay silolar a. Srekli yatay silolar-Bank silolar-Betonarme b. Geici yatay silolar-Plastik bez silolar, sosis tipi silolar, ahap duvarl silolar B- Toprak alt (derin) silolar 1. Toprak alt silindirik silolar: ukur veya silindirik silolar: beton, ta, tula 2. Toprak alt yatay silolar: Hendek silolar: beton, ta, tula, ahap Silindirik silolarda yap malzemesi olarak en fazla beton kullanlmakla birlikte, briket, ta, tula ve sac da kullanlabilir. Ahap veya sacdan yaplm silindirik silolar ok dayankldr. elik sacla yaplan silolarda, hava ve su ile temas olan ksmlar kolay andklarndan, i ksmn koruyucu bir madde ile kaplanmas zorunluluu doar. Silindirik silolar iin en uygun yap malzemesi galvanizli oluklu sacdr. Ahap malzeme ile yaplan silolarn yatay basnca kar direnleri, duvar dna yerletirilen elik halkalarla salanr. Silaj suyu, kereste yap malzemesinin dayanklln koruyucu bir madde gibi arttrr. Ancak, duvar d yzeyinin ya sularna kar boyanarak korunmas gerekir.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

Kargir silo yapmnda, duvar i yzeyi silaj suyunun etkisine dayankl malzeme ile svanmaldr. Ayrca silonun bo olduu zamanlarda duvar i yzeyi her sene veya iki senede bir yalanmaldr. Aksi halde betonarme duvarlarn iindeki demir deme anr. Yap malzemesi olarak tula kullanlan silolar silaj etkisine daha dayankl olmakla birlikte duvar harc silaj suyundan etkilenir. Bu yzden harla oluturulan yzeyin koruyucu bir madde ile kaplanmas nerilir.

ekil 1. Silaj Yapmnda Kullanlan Baz Silo eitleri Kuyu veya ukur silolar, silindirik silolarn toprak iine gmlm eklidir. Bu tip silolar yamur sularnn kuyu evresine szma olasl bulunmayan yerler iin uygundur. Kuyu silolarn duvarlar da dik, przsz ve kaygan olmaldr. Kuyunun evresi 120-150 cm ykseklikte bir itle evrilerek insan veya hayvanlarn dmesi nlenmelidir. ukur silolarn kurulu maliyetleri dk olmakla birlikte, her yerde yaplma olana yoktur. Bu silolarn en byk eksiklii, yemin gnlk olarak karlmasnn zor oluudur. Yem en kolay ekilde elavatrler kullanarak karlr. Yem kartrken silo ierisinde oluabilecek baz zehirli gazlarn boucu etkilerine kar dikkatli olmak gerekir. Yer dzeyinin altnda veya stnde yatay bir ekilde fazla ykseklik veya derinlik uygulanmadan yaplm silolara yatay silolar denir. Bunlardan yer stnde olan silolara bank silolar, yer dzeyinden aada olanlara da hendek silolar denir. Duvarlar hari, inaat teknii her iki tipte de ayndr. Aradaki fark hendek silolarn duvarlarnn toprakla temasta olmas, buna karn bank silolarda ise toprak zerinde istinat duvarlarnn bulunmasdr. Hendek silolar, gerek yapllarnn basitlii, gerekse doldurma ve boaltmann kolay olmas nedeniyle yaygn bir silo tipidir. Duvar yzeyleri kaplanmayan hendek silolar, yalnz iilik masraf ile yaplabilirler. Hendek silolar, duvar yzeyleri kaplanmadan bir iki yl kullanlabilir. Geici hendek silolarn duvar yzeylerinin kaplanmalarna gerek yoktur. Hendek silolarn, yamur sularnn szmasna olanak vermeyecek ekilde bir yama eteine yerletirilmeleri gerekir. Silonun ya sularndan bu ekilde korunmas, silo tabannda biriken silaj suyunun drenajn salar. Yzey sularnn silo iine akn nleyecek oluk eklinde hendeklerin silo yanlarnda oluturulmas daha da uygundur. Hendek silolardan silaj, silonun bir ucundan alnabilecei gibi, her iki ucundan da karlabilir. Hava temas nedeniyle oluacak bozulmay engellemek iin, alan utan
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

hergn ortalama olarak sadece 10 cm kalnlnda bir yem kitlesi karlr ve tekrar kapatlr. Hendek silolarn yan duvarlarna 1/3 orannda bir eim verilir. En ok uygulanan taban genilii 2-3 m kadardr. Kaz toprann tanmasnda, silo yeminin boaltlmasnda ve sktrlmasnda kolaylk salamak iin, eimli arazide bir u, dz arazide ise her iki u rampal olarak kazlmaldr.

ekil 2. Bank Silo eitleri Srekli hendek silolarn duvar yzeylerinin ta, tula, beton, briket, demirli beton, katranlanm ahap gibi malzemelerle denmesi gerekir. Silolarn doldurulmas srasnda traktr ve benzeri ar vastalar kullanlmyorsa, silo tabannn denmesi zorunlu deildir. Tabann denmesinde beton, ta ve akl kullanlabilir. Silo taban denmise veya su geirmez killi topraktan olumusa, tabann duvarlara yakn ksmnda dren oluklar yaplmaldr. Taban kumlu veya suyu szdran bir cinstense, drenajla ilgili herhangi bir nleme gerek yoktur. lkemizde kk tarm iletmeleri hakim olduu iin kule tipi srekli silolar pek bulunmamaktadr. zellikle kurak blgeler iin kk boyutlu srekli yada geici kuyu ve hendek silolarn uygun olduunu sylemek mmkndr. Ayrca sap ve saman balya silolar, tahta ve it silolar ile plastik bez silolar maliyetlerinin dk olmas nedeniyle lkemiz iin nerilebilecek silo tipleridir.

Silo Byklne Nasl Karar Verilir?

Silo bykl veya silo hacmi, itlikte yaplacak silaj miktarna bal olarak belirlenir. Silaj miktar belirlenirken ncelikle, 1. letmenin bykl, yani iletmede silajla beslenecek hayvan says ve tr, 2. Silajn hayvanlara verilme sresi, 3. retilecek silajn younluu, yani 1m3 silajn kg olarak arl, 4. Silodan yararlanma orannn bilinmesi ve tm bunlara gre iletmenin ihtiyac olan toplam silajn ton olarak belirlenmesi gerekir.
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

letmede silajla beslenecek hayvanlar Bykba Hayvan Birimi (BBHB) cinsine dntrlerek hayvan says olarak standardize edilir. Bykba Hayvan Birimi: 500 kg canl arlkta gelimesini tamamlam ergin sr olarak tanmlanr. 1 BBHBne verilecek gnlk silo yemi miktar aada verilmitir. 1 yandan kk sr 0.12 BBHB 1-2 ya aras srlar 0.70 BBHB Gebe dve 1 BBHB Ergin sr 1 BBHB Boalar 1.4 BBHB Gebe koyunlar 0.1 BBHB Toklu 0.1 BBHB Kuzu 0.05 BBHB letme iindeki hayvan saysnn standardizasyonundan sonra, 1 BBHBne gnde yaklak 20 kg silaj verilecek ekilde iletmenin gnlk silaj tketimi bulunur. Bu deer iletmede silajla beslemenin uygulanaca gn says ile arplarak, iletmenin o dnem iin gereksinim duyduu toplam silaj miktar ton olarak bulunur. Bu deer silajn younluu ile arplarak, bu miktar silajn hacimsel bykl hesaplanr. Elde edilen bu hacimsel byklk, silo kullanm oranna blnerek bu hacimsel byklkteki silajn retimi iin gerekli olan silo kabnn hacimsel ls bulunur. Bylece silo kabnn bykl hacimsel olarak hesaplanm olur. Bu hesaplamada gerekli olan silaj younluu, silajn eidine gre aadaki izelgede sunulmutur. izelge 1. eitli Silajlarn Younluklar
Silajn cinsi ayr otu gl eker ve hayvan parcar yapraklar eker pancar Patates Msr (hasl) Yonca (% 25 kuru madde) Yonca (% 40 kuru madde) kg/m3 680-800 680-800 700-900 900 800-1000 650-750 650 400

Yukardaki hesaplamada gerekli olan dier bir bilgi de silo kullanm orandr. Silo kabndan her zaman %100 yararlanmak mmkn deildir. Normal koullarda silo kabndan yararlanma oran %80 civarndadr. Silo hacminin yaklak %20si sktrma sonucu oluan hacim azalmas nedeniyle kullanlamaz. Silo hacmine duyulan gereksinim hesaplanrken bunun mutlaka dikkate alnmas gerekir. te yandan, yukardaki hesaplama yardmyla silaj retimi iin ekimi yaplacak yeil yem bitkisinin ekim alan bykl de hesaplanabilir. rnein msr silaj retilecekse 1 dnmden elde edilecek silajlk msr (st olum dneminde) yeil yem olarak yaklak 4250 kg civarndadr. Normal koullarda silaj olum aamasnda bu arln yaklak %25-27si kaybolacandan, 1 dnm msr ekim alanndan elde edilecek msr silaj miktar yaklak 3200 kg'dr. letmenin bir dnemde 150 ton silaja gereksinimi varsa, bu miktar msr silaj retebilmek iin 47 dnm msr ekimi yaplmas gerekir.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

Yaygn olarak retimi yaplan baz silajlk yemlerin bir dnm ekim alanndan elde edilen verimleri ve silaj miktarlar aada verilmitir. izelge 2. Baz yeil yemlerin dnme yeil yem verimleri, silaj olma aamasndaki kayp oranlar* ve silaj miktarlar.
Yeil Yem Verim Silaj Yapma Silaj Olarak Verimi kg/dnm Kayb (%) Kg/dnm ayr otu 2500 28-32 1750 Msr hasl 4250 24-27 3200 ayr gl 1900 30-35 1300 Yonca 3000 30-35 2000 ayr gl+imen 2000 30-35 1350 Fi+avdar 2400 30-35 1650 Fi+Yulaf+Arpa hasl 2000 27-33 1350 Pancar yapraklar 1600 30-38 1000 *: Bu oran silajlk materyalin su ieriine bal olarak deiir. Su ierii arttka kayp oran da artar. Yeil Yem

lkemiz asndan yapm daha uygun olan toprak st betonarme bank silolarda silo kab ls iletmenin silajlk yeil yem retimi ve silaj gereksinimine bal olarak deiir. Bununla ilgili bir rnek u ekilde verilebilir. Ylda 660 ton silaj retimine (200 ba samal st inei 165 gn, gnde hayvan bana 20 kg silaj tketimi iin) gereksinim duyan bir iletme iin iletmenin silo yan duvarlar ykseklii yaklak 2 metre, silo eni (taban genilii) yaklak 3.5 metre ve silo kab uzunluu yaklak 20 metre olan 6 adet silo kab yeterlidir (ekil 2). Silindirik silolarda silo ykseklii, silo apnn en az 2, en fazla 3-3.5 kat (5-20 m) olmaldr. Gnlk yem tketimi fazla olan byk iletmelerde, ok byk bir silo yerine, iki veya daha fazla silo yaplmas nerilir. Bylece silolama zaman farkl olan eitli yem bitkileri en uygun zamanda silolanabilecekleri gibi, herhangi bir ekilde silajla yemlemeye ara verilmesi halinde siloda artan silajn bozulmas da nlenmi olur. Yapmna karar verilen bir silindirik silonun ap (R) hesaplanabilir. aadaki eitlikten

R=

4nG t

Silo ykseklii bir k dneminde tketilecek silaj miktarna baldr. Silolama kayb da dikkate alnarak silo hacmi (V) ve silo ykseklii (H) aadaki formllerle bulunabilir.
H (m olarak) = 4(1 + k)n G g R 2 (1 + k)n G g R 2 H V (m 3 olarak) = 4

Her eitlikteki harflerin anlamlar yledir: n- letmede bulunan hayvan says (BBH Birimi) G- Her bir hayvan iin kullanlacak gnlk yem miktar (kg) t- Silodan her gn karlmas gereken yem kitlesi kalnl (m) - Silajn younluu (kg/m3) k- Silolama kayb (%) g- Silajla yemleme sresi (gn)
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

10

Byk tarm iletmelerinde toplam silo ykseklii (H), uygun grlen bir silo yksekliine (h) blnerek kurulacak silo says kararlatrlr. Silolarn ok byk olmalar istenmez. Pratik ynden orta byklkte iki silonun, bir byk silodan daha uygun olduu kabul edilir. Ayn kapasitedeki iki kk silo yerine yemleri bir byk siloda saklamak daha ucuz ise de, doldurma ve boaltmadaki glkler bu tasarruftan daha nemlidir.

Hangi Yemler Nasl Silolanr? Bu Yemlerin zellikleri Nelerdir?

Genel bir kavram olarak suca zengin kaba yemlerin hepsi silolanabilir; ancak bunlarn silolanabilme yetenekleri farkldr. Silolanacak suca zengin yemlerin kuru madde ieriklerinin %25-35 arasnda, kolay eriyebilir karbonhidrat ieriklerinin ise en az %3 olmas gerekir. Bitkinin trne ve biim zamanna bal olarak su ve kuru madde ierikleri deimekle birlikte ideal biim dnemindeki kimyasal yaplarna gre suca zengin yeil yemler silolanma yeteneklerine gre 3 grup altnda incelenir. I. Kolay silolanabilen yeil yemler: Silolanmak iin yeterli dzeyde kuru madde ve kolay eriyebilir karbonhidrat ieriine sahip olduklarnda bunlarn silolanmalarnda herhangi bir katk maddesine gereksinim duyulmaz. Bu yemler; 1. Msr hasl, sudan otu (st olumunda KM miktar %20'nin zerinde olacak) 2. Lahana yapraklar 3. Ayiei (iyi doranacak ve paralanacak) 4. Yer elmas yeil ksmlar 5. eker ve hayvan pancar yapraklar (taze durumda ve temiz) 6. Dar hasl II. Orta derecede silolanabilen yeil yemler: Kuru madde ve kolay eriyebilir karbonhidrat ierikleri orta dzeyde olduundan bunlarn silolanmalar esnasnda katk maddesi olarak %1-2 tahl krmas, %0.5-1 eker veya %1-2 melas tavsiye edilir. Bu yemler; 1. avdar hasl 2. Bakla 3. Baklagil karmlar 4. Lpen eitleri 5. gl eitleri (iekte veya ieklenmeden sonra) 6. Yeil hardal 7. Ayiei (krpe) 8. ayr otu III. Silolanmalar g olan yeil yemler: Bunlarn kuru madde ve kolay eriyebilir karbonhidrat ierikleri dktr. Bunlar silolamak iin kuru madde ve/veya kolay eriyebilir karbonhidrat ieriini artrc zelliklere sahip tahl krmalar (%3-4), melas (1-2), sapsaman (%1-2) vb. gibi katk maddelerine ihtiya vardr. Bu yemler; 1. Mer'a otlar (krpe) 2. Fi ve bezelye eitleri 3. gl eitleri (ieklenmeden nce) 4. Tatl lpen 5. Yonca

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

11

Yemler Silolanmak zere Nasl Hazrlanr?

yi bir silo yemi yapabilmek iin silolanacak yemlerin belli kimyasal ve fiziksel yapya sahip olmas gerekir. Kimyasal yap bakmndan silolanacak yemlerin su ve karbonhidrat ierikleri asndan silolanmaya uygun olmas veya uygun hale getirilmesi gerekir. Silolanacak yemler balangta %80 civarnda su ierirler, yani %20 kuru maddeye sahiptirler. yi bir silo yem yapabilmek iin yeil yemlerin su ieriklerinin bir miktar drlmesi gerekir. Bunun iin de bu yemlerin bir miktar soldurulmas veya prstlmesi gerekir. Ancak msr hasl ve pancar yapraklar silolanmadan nce prstlmemelidir. zellikle pancar yapraklarnn prstlmemesinin 2 nedeni vardr. 1. Zedelenmi, kopmu yapraklar prstme srasnda abucak bozulacaklarndan yani ryeceklerinden dier salam yapraklar etkileyerek bozulmaya neden olur. 2. Prstme srasnda pancar yapraklarnn dier yemlere gre ok fazla besin madde kayplarna uramasdr. Msr haslnn prstlmeme nedeni ise yksek dzeyde kuru madde iermesidir. Bu nedenle dorudan silolanabilir. Pancar yapraklar ve msr hasl dndaki dier yeil yemler soldurularak silolanrsa ve tam soldurma yaplmsa silo yeminin kuru madde ierii %30-35e kadar ykselir ve daha kaliteli silo yemi elde edilir. Daha yksek kuru madde ieriine sahip yemlerin silolanmas uygun deildir. Materyalin fazla kuru ise iyice sktrlamaz ve silo iinde hava kalr. Ayrca fazla kuru materyal l olduu iin ilk 48 saat ierisinde gerekli olan solunum bitki tarafndan yaplamaz ve silo iinde kalan oksijen tketilemez ve silaj kalitesi bozulur. Silolanacak materyalin su ierii fazla ise fermentasyon srasnda fazla su aa kacandan, bu su ile kaybolan besin madde miktar da yksek olur. Ayrca silajlk materyal iindeki fazla su fermentasyonu salayan bakteri faaliyetini engelleyerek silaj kalitesini bozar. Tm bu nedenlerden dolay genel bir kural olarak silolanacak materyalin kuru madde ieriinin %30-35 civarnda olmas arzu edilir. Baarl bir fermentasyonun gerekletirilerek kaliteli silaj eldesi iin gerekli bir dier kimyasal zellik silolanacak yemlerin karbonhidrat ierikleridir. nk fermentasyonu gerekletiren bakterilerin faaliyeti iin enerji kayna olarak yeterli dzeyde kolay eriyebilir karbonhidratlara gereksinim vardr. Genel bir kural olarak silolanacak materyalin kolay eriyebilir karbonhidrat ieriinin %3den az olmamas ve ideal olarak %6 civarnda olmas gerekir. Yulaf, msr, arpa, buday gibi tahl hasllarnn kolay eriyebilir karbonhidrat ynnden zengin olmalarna karn yonca ve gl gibi baklagiller kolay eriyebilir karbonhidratlarca fakirdirler ve silolanmalar daha gtr. Silolanacak materyalin kuru maddece ve/veya kolay eriyebilir karbonhidratlarca fakir olduklar durumlarda silo katk maddelerinden yararlanlarak silo materyalinin kimyasal ieriinin fermentasyona uygun hale getirilmesi gerekir. Silolanacak yemlerin silolama asndan bir dier nemli zelii de fiziksel yapsdr. ncelikle silolanacak materyal ii dolu saplardan olumaldr. Aksi halde silolama srasnda ii bo saplarda hava kalacak, silaj kalitesi bozulacaktr. Silolanacak yemlerin bir dier fiziksel zellii de uygun sap uzunluuna sahip olmalar, yani bunlara dorama ilemi uygulanmasdr. Yeil yemlerin silo kab ierisinde daha iyi skp kap ierisinde hava kalmasn engellemek ve birim hacme daha fazla yem sdrabilmek asndan dorama ok nemlidir. Ayrca elde edilecek silajla beslenecek hayvanlar bu yemi paralamak iin fazladan enerji sarfetmeyeceklerinden silajn yarayll artacaktr. Silolamada en uygun dorama uzunluu tahl hasllar iin 5-7 cm, msr hasl iin ise 2-3
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

12

cmdir. Daha uzun dorama uzunluu amaca uygun deildir. Daha ksa olanlar ise i gcn artracandan ve silo kab iinde topaklamaya neden olacandan tavsiye edilmez. te yandan, gnmzde silajlk materyalin zel ekipmanlarla hazrlanmas, uygun dorama uzunluuna ve i gcnn ekonomik kullanmna imkan salamaktadr.

Yemler Siloya Nasl Doldurulur?

Yemlerin siloya doldurulmasndan nce silo kabnn genel bakmnn yaplmas, ykk veya dkk yzeylerin onarlmas, aside dayankl koruyucu maddelerle kaplanmas gerekir. Hatta silo kab duvarlarnda yeterli izolasyonun yaplmas yararl olur. Gerekli onarm veya bakmdan sonra silo taban ve yan duvarlarnn temizlenerek yem artklarnn uzaklatrlmas gerekir. Silo kabnn genel temizliinden sonra silo duvarlar %10luk sodal su ile ve arkasndan temiz su ile ykanmal ve doldurma ilemine hazr hale getirilmelidir. Ayrca silo suyunun tahliyesini salayan kanal ve borularn da gzden geirilmesi gerekir. Silonun taban toprak ise, yemler doldurulmadan nce tabana sapsaman ve kuruot gibi maddeler serilerek, toprakla karma yznden oluabilecek silo kayplar azaltlmaldr. Silonun doldurulmasnda dikkat edilmesi gereken en nemli nokta yemi en alt tabakadan balayarak sktrmaktr. Bu sktrmayla bir yandan ortamdaki hava uzaklatrld gibi dier yandan st asiti bakterilerinin etkinlikte bulunaca 30C ortam scakl salanr. Byk kapasiteli bank veya hendek silolarn doldurulmas birka gn srebilir. Bu tr silolarn doldurulmasnda Kama yntemi ad verilen bir doldurma ynteminin uygulanmasnda yarar vardr. Bu ynteme gre, siloya hergn doldurulan yemler sktrlarak birbiri zerine yaslanm kama eklini almaktadrlar.

ekil 3. Bank Silonun Kama Yntemi ile Doldurulmasnn Deiik Aamalar

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

13

Bu doldurma ynteminde yemin sktrlmasnda genellikle traktrlerden yararlanlaca iin kama eklindeki ynn eiminin traktrn rahat almasn salayacak derecede olmasna zen gsterilmelidir. Silonun doldurulmasnn birka gn srmesi halinde, gnlk doldurma ilemi tamamlandktan sonra yemin zeri plastik rt ile geici olarak kapatlarak sktrlm silajlk materyalin bnyesine hava ilemesi de engellenmelidir. Bank ve hendek tipi silolarn yansra, silajn ak alanda plastik bez zerinde yapm srasnda da silajlk materyal kama eklinde ylarak ve traktrle inenerek sktrlmaktadr. Bu ekilde akta hazrlanan silajlk yem kitlesinin yan kenarlar ve iki ucunun eiminin 20 olmas traktrle inemenin gerekleebilmesi asndan gereklidir.

ekil 4. Eimli Araziye Yerletirilmi Hendek Silonun Doldurulmas Kuyu veya silindirik silolarda sktrma daha ok insan gc ile inenerek yaplr. ineme ii hibir zaman yrme eklinde deil, bir ayak dier ayan yanna basacak ekilde olmaldr. Doldurma ileminin sonuna gelindiinde, silolarn duvar seviyesinin zerini aacak ekilde doldurulmas ile kme sonucunda silajn silo st seviyesinin altna inmesi de nlenmi olur. Bunun iin zellikle kuyu tipi silolarn zerine portatif ksm eklenir ve yem ktkten sonra bu ksm alnr.

ekil 5. Kama Yntemi ile Akta Silaj Yapm

Sktrma srasnda, ynn n ve arka ksmlarnn temiz olmasna dikkat edilmelidir. Sktrma arac olan traktr veya ar tatn lastiklerinin toz-toprakla bulaarak yemi kirletmesi nlenmelidir Bu amala ynn nne ve arkasna (aracn manevra yapaca yere) eski kilim, plastik rt, sap-saman vb. materyal serilerek arac lastiklerinin yeme ta, toprak kartrmas engellenmelidir.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

14

Dolum Aamasnda Siloya Hangi Katk Maddeleri Eklenir? Neden?

Yeterli dzeyde kuru madde ve suda eriyebilir karbonhidrat ieriine sahip suca zengin yemlerin silolanmasnda katk maddesine gereksinim yoktur. Bu yemler uygun uzunlukta doranmsa ve yeterli sktrma ile depolanmsa katk maddesi olmadan silolanabilir. Siloda oluan laktik asit bir eit sterilizatr ilevi grerek istenmeyen asetik asit ve butirik asit bakterilerinin oalmasn nler. Kuru madde ierii dk, karbonhidratlarca yetersiz veya proteince zengin yemler silolanrken baz katk maddelerini dardan mutlaka katmak gerekir. te yandan, silaj kalitesinin artrlmas ve bunun silo kab aldktan sonra dahi kalitesinin uzun sre korunabilmesi ii silaj bakterileri baz katk maddelerinin hangi yemin silaj yaplrsa yaplsn silaj iinde kullanm tavsiye edilmektedir. Silolamada kullanlan katk maddeleri aada snflandrlarak sunulmutur.

a) Karbonhidrat Kaynaklar: Silajdaki fermentasyon olaylarn dzenlemek ve kaliteli silaj elde etmek amacyla tahl krmalar, melas, peynir suyu, eker, hayvan pancar, algam, patates ve eitli tahl unlar karbonhidrat kayna olarak kullanlabilir. Tahl Krmalar: Arpa, buday ve msr gibi karbonhidratlarca zengin dane yem krmalarnn, silaj yapm aamasnda silajlk materyalin karbonhidrat ieriine bal olarak %1-4 arasnda kullanm tavsiye edilir. te yandan, silolanmas g olan yemler iin kolay ve hzl st asiti oluumunu salamak amacyla bu tahl krmalar yannda suda kolay eriyebilir karbonhidrat ierii yksek melas gibi ucuz karbonhidrat kaynaklarna da yer verilmelidir. Melas: Ucuz olmas ve kolayca bulunmas yannda kuru maddede %65 sakkaroz iermesi nedeniyle gnmzde en fazla kullanlan katk maddesidir. Silolanacak yemin eidine gre %1-6 orannda katlmas nerilir. Melasn siloya katlmas (3-4 kat su ile seyreltildikten sonra), byk silolarda makine ile kk silolarda ise elle yaplmaktadr. Makine ile daha homojen bir karm elde edildiinden, istenen asitliin salanmas elle yaplanlara gre daha kolay olmaktadr. Melas katlmas silajn st asiti ieriini artrrken, kuru madde kaybn azaltmaktadr. Son yllarda tarlada namlu haline getirilmi silajlk materyalin zerine melas pskrtme yntemi zellikle ngiltere'de yaygnlamtr. Peynir Suyu: Yaklak %7 kuru madde ve %4.4 laktoz ieren peynir suyunun, proteince zengin yemlere %2-3 orannda katlmas uygundur. Bu i iin kurutulmu veya koyulatrlm peynir suyu belli bir younlua kadar sulandrldktan sonra katlmaldr. Peynir suyunun ierdii laktoz disakkariti baz st asiti bakterileri tarafndan st asitine fermente edilmektedir. eker: Hayvancl ileri lkelerde zel olarak retilmi silo ekerlerini ucuz fiyatla piyasadan salamak mmkndr. ekerin etkisi de dier karbonhidratlarda olduu gibi st asiti, fermentasyonunu artrc yndedir. Bu amala glukoz veya sakkaroz ekerleri retilmektedir. Silaja katlacak eker miktarnn 10-20 kg/ton arasnda olmas gerektii bildirilmektedir. Dier Karbonhidrat Kaynaklar: Bu gruba giren hayvan pancar, algam, patates ve eitli tahl unlar, ayn amala kullanlabilir. Bununla beraber, patates ve tahllardaki niastann fermentasyonu geciktiinden, st asiti oluumu yeterli dzeyde olmamaktadr.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

15

Silolanmas g olan materyallerin silolanmasnda st asiti oluumunu hzlandran dier karbonhidrat kaynaklarna da arlk verilmelidir. b) Yemlerin Su eriini Dren Katk Maddeleri Daha nce yemler silolanmadan soldurularak kuru madde ieriklerinin %30-35'e kartlmas gerektii belirtilmiti. Yemlerin su oran fazlayken silolanmalar zorunlu ise, siloya fazla suyu emecek maddelerin konmas gerekir. Bu i iin en fazla kuru pancar tala ve buday kepei kullanlmaktadr. Bunlar iin katlmas nerilen miktar bir ton silo yemi iin 25-30 kg kadardr. Sap ve saman gibi maddeler silajn kalitesini drdklerinden zorunluluk olmadka kullanlmalar nerilmez.

c) Tuz (tlm Kaya Tuzu) Tuzun silaj iine katlmasnn iki nedeni vardr. Birinci neden, sodyum asndan hayvanlarn gereksinimini karlayamayan suca zengin yeil yemlerin sodyumca desteklenmesidir. kinci neden ise tuzun silo ierisinde drenaj arttrarak, st asiti fermentasyonunu hzlandrmas, yani daha kaliteli silaj yapmna imkan salamasdr. Silo yemlerine %1-1.5 kadar kaln tlm kaya tuzu katlmas yeterlidir. Koyunlarda silajdan alnan kuru madde tketimi tuz katldnda deimedii halde st ineklerinde dmektedir.

d) Sterilizasyonu Salayan Katk Maddeleri Karbondioksit, formaldehit, karbonbislfit, kkrtdioksit, mineral ve organik asit gibi eitli kimyasal maddeler, siloda scaklk artn ve oksidatif fermentasyonu engelleyerek silaj kalitesini olumlu ynde etkilemektedirler. Henz deneysel aamada olan bu maddelerin ekonomik manada silaj katk maddesi olarak kullanmlar konusundaki detayl bilgiler daha ileride verilebilecektir. e) Bakteri Kltrleri veya Bakteriyel nokulantlar: Bunlarn temel zellii, iyi bir silo yemi oluumu iin fermentasyon aamasnda istenen dzeyde st asiti retimi salamasdr. Genel olarak silaj inokulantlar st asiti reten Lactobacillus, Streptococcus veya Pediococcus bakteri trleri ve homofermentatif (gaz retmeyenler) canl bakteri trlerinden olumaktadr. Bu bakteriler ekerleri (ncelikli olarak glkoz ve fruktoz) tamamyla st asitine dntrmekte ve oluan st asiti fermentasyonu ile besin madde kayplar azalmaktadr. Silaj inokulantlarnn etkinlii, silaj yaplacak rndeki faydal bakteri varlna, yemin kolay znebilir karbonhidrat ieriine, tampon kapasitesine ve ayrca inokulant mikroorganizmalarn kalite (byme hz ve evresel adaptastonu) ve miktarna (her gram yeil yemin canl koloni oluturan birimleri) bal olarak deiim gsterir. Soldurulmu baklagiller veya yeil yemlere (%30dan daha fazla kuru madde ieren) fermente olabilir bakteri ihtiyacn karlamak iin yeterli dzeyde eker katlmaktadr. %30dan daha az kuru madde ieriine sahip silajlk yeil yem materyalinde ise fermentasyon sresi uzamaktadr. Hangi koullar altnda olursa olsun ve hangi yeil yem kayna kullanrsa kullanlsn kaliteli silaj eldesi iin silolama aamasnda inokulant takviyesi, gerekli ve pratik bir uygulamadr. Hayvancl gelimi lkelerde kullanm ok yaygn olan silaj retiminde silo ierisinde fermentasyonun hzl ve istenilen dzeyde gelimesi, ksa srede ve besleme deeri daha zengin, yksek kaliteli silaj eldesi amacyla silaj
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

16

inokulantlar ok yaygn olarak kullanlmaktadr. te yandan orta dzeyde veya zor silolanabilen yeil yemlerin silolanmasnda ise baarl ve kaliteli silaj retimi iin silaj inokulantlar silaj yapmnda vazgeilmez katk maddelerinin banda gelmektedir. Ayrca, bakteri kltrleri sadece kaliteli bir silaj oluumuna deil ayn zamanda silajn aldktan sonra uzun sre kalitesini yitirmeden stabl bir ekilde kalmasna da imkan salamaktadr. f) Enzimler: Silajlara daha ok amilaz ve sellaz enzimleri katlarak silaj kalitesine etkileri incelenmektedir. Bu enzimlerin silaja katlmasnn temel amac bitki hcre duvarlarnda bulunan selloz ve benzeri polisakkaritlerin fermentasyonunu hzlandrarak laktik asit oluumuna katklarn salamak ve ayn zamanda silajn sindirilebilirliini artrmaktr. Ancak henz deneme aamasndadr. Enzimlerin ekonomik manada silaj katk maddesi olarak kullanm imkanlar daha ileride ortaya kacaktr. g) Besin Etkili Katk Maddeleri: Besin etkili katk maddeleri silaj tketen hayvanlarn baz besin maddeleri gereksinimlerini karlamak zere silaja katlan maddelerdir. Bunlardan, melas, tahl daneleri veya krmalar, pancar posas, peynir suyunun zellikleri daha nce incelenmiti. Bu besin kaynaklarnn yannda re, amonyak, biret gibi azot kayna bileikler ile mineral madde kaynaklar da ayn amala kullanlmaktadr. Azot kayna olarak ucuz ve kolay bulunmas nedeniyle en ok re katlmaktadr. Proteince fakir olan msr haslnn silaj sak aamasnda silajn ham protein deerini artrmak iin renin %0.5-2 arasnda katlmas nerilir. Mineral maddelerden, magnezyumlu bileikler st ineklerinde olas magnezyum noksanln (hipomagnesia) engellemek iin silaja katlmaktadr. Kalsiyum kayna olarak kireta katlmas ise silajda butirik asit dzeyinin ykselmesine neden olduu iin pek tavsiye edilmez.

Silo Nasl rtlr?

Doldurulan silonun zeri rtlerek iindeki yemin hava ile ilikisinin kesilmesinde eitli olanaklardan yararlanlabilir. nceleri bu i iin amur kullanlrken, gnmzde plastik rtden yararlanlmaktadr. Silo kenarlarna iyice sktrlan plastik rt zerine kum torbalar, otomobil, kamyon, traktr d lastikleri konarak kum veya toprak dklerek, hem plastik rtnn almas nlenmi olur, hem de silajn daha iyi skmas salanr. Bu ekilde dikkatlice kapatlan silo kab, fermentasyona hazrdr ve yaklak 6 hafta sonra silaj elde edilebilecek durumdadr.

ekil 6. Bank Silolarda st ve Yan rtlerle Kapatlmas

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

17

ekil 7. Bank Siloda Silajn rt Altna Alnarak Yamur Suyundan Korunmas

Siloda Oluan Kimyasal Olaylar Nelerdir?

Bitkiler bymeleri srasnda topraktan aldklar suyu, gne enerjisinin katalitik etkisi altnda havann karbondioksiti ile fotosentez yoluyla birletirerek karbon asimilasyonunu gerekletirirler. Bitki biildii anda fotosentez olay da durur. Yeil yemler biildikten sonra bir sre daha canllklarn korurlar ve solunum yaparlar. Solunum srasnda aldklar oksijen ile bnyelerindeki karbonhidrat, protein ve yalarn bir ksmn paralar, bu arada kan bir miktar enerji s enerji olarak ortama yaylacandan silo ierisinde scaklk art meydana gelir. Yemler biildikten ksa bir sre sonra tanr ve siloya doldurulurken de iyice sktrlrsa, arada hava kalmayacandan, silo ierisinde meydana gelmesi olas solunum olay dolaysyla da scaklk art kontrol altnda tutulmu olur. Hcreler ldkten sonra, yani silo ierisinde solunum durduktan sonra yemlerin ierdikleri karbonhidrat, protein ve ya gibi besin maddeleri, ortamn koullarna gre eitli mikroorganizmalarn etkisi altna girerler. Silo iinde faaliyet gsteren mikroorganizmalar; bakteriler, mantarlar ve mayalardr. Bu mikrorganizmalarn bir ksm oksijenli ortamda, bir ksm ise oksijensiz ortamda yaarlar. Bu mikroorganizmalarn faaliyetleri sonucu silaj ierisinde asetik asit, propiyonik asit, butirik asit ve laktik asit gibi eitli organik asitler ile baz alkoller oluur. Silo kab iinde silo yeminin bozulmadan kalmasn salayan en nemli organik asit st asidi yani laktik asittir. Oksijensiz ortamda, st asidi bakterileri tarafndan retilen laktik asit (st asiti), bu bakterilerin sentezledii laktasidaz enzimi yardmyla yemlerdeki karbonhidratlarn paralanmas sonucu oluur. Bu bakteriler ayn zamanda antibiyotik etkili maddeler meydana getirerek silo ierisinde oalmas arzu edilmeyen asetik asit ve btirik asit bakterilerinin gelimesini ve faaliyetlerini engellerler ve bylece yemin bozularak rmesi nlenir. Silaj kalitesini olumsuz ynde etkileyen bakteri faaliyetinin engellenmesi iin silo ierisinde hava braklmamal ve silo ii scakl kontrol edilmelidir. Uygun yem materyali ve doldurma ve depolama koullarnda hazrlanm ve dardan herhangi bir katk maddesi katlmam olan bir siloda birbirini izleyen silaj oluum devreleri ve bu devrelerde oluan deiiklikler yle zetlenebilir; Birinci devre; Canl hcrelerin solunumlarna devam etmeleri nedeniyle, kolay znebilir karbonhidratlarn tketilmesi, karbondioksit olumas, bu biyolojik olay ve mekanik skma nedeniyle su szmasnn grld devredir. Bu olaylar srasnda az miktarda scaklk art da meydana gelir. Bu devre yaklak 1-2 gn srelidir. kinci devre; Koli ve dier baz bakteriler gruplar tarafndan az miktarda asetik asitin oluturulduu devredir. Bu devre ksa sreli olup nc devre ierisine karp gider.
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

18

nc devre; Yeterli miktardaki karbonhidrat sayesinde laktabasil ve streptokok tr laktik asit bakterilerinin faaliyeti sonucunda st asiti fermantasyonunun balad devredir. Drdnc devre; Dinlenme devresidir. St asiti oluumu en yksek dzeye ulamtr ve taze materyalin %1-1.5'unu oluturur. Materyalin pH's sabittir ve 4.2'nin altndadr. Bu drt devre 17-21 gn arasnda tamamlanr. lk devrenin tamamlanmas ise 3-5 gn gerektirmektedir. Drdnc devre sonunda 3 haftalk bir sre bitmi ve silaj oluumu byk miktarda tamamlanmtr. Ancak bir kural olarak 6 haftadan nce silo kaplarnn almas tavsiye edilmez. Silaj oluumunda fermentasyon faaliyetini hzlandrc katk maddeleri kullanm ile silaj oluum sresi daha da ne ekilebilir. Beinci devre; Btirik asit oluturan mikroorganizmalar geriye kalan znebilir karbonhidratlara ve olumu laktik aside hcum ederler. Bu olay, seyrek hallerde, amino asitlerin yklmas; uucu ya asitlerinin, amonyan, amin ve karbondioksidin fermentasyonu ile birlikte oluur. Silaj oluumunun tamamlanmasndan sonra gelien bu aama, silaj i koullar kontrol edilemezse bir miktar besin madde kaybna neden olur. Ayrca silo kab aldktan sonra, yani tketilmeye balandktan sonra her alm sonras uygun eklide kapatlmazsa silajn d ortama maruz kalan blmlerinde bozulma hzlanacak, silaj kalitesi decektir.

Silolama Srasnda Besin Madde Kayb Olur mu?

Silolamada kuru madde ve dolaysyla besin madde kayplar oluur. Bu kayplar, silo yaps ve silaj materyalinin eidi, hasat ana, silonun doldurulu ekline, silaj yapmada gerekli olan koullara uygunluk durumuna gre deiir. Sz konusu kayplar silolamann eitli dnemlerinde ortaya kar. Yeil otlarn biilmesi ve doranmas aamasnda tarlada, yemlerin silo kabna tanmas aamasnda yolda, fermentasyon aamasnda silo kabnda oluan kayplar toplam yem materyalinin arlk olarak %2530na ulat gibi nemli oranda da besin madde kaybn ortaya karr. Bu kayplar u ekilde zetlenebilir; Mekanik Kayplar: Biim, prsme, ve siloya tanma esnasnda silolanacak yemde meydana gelen dal ve yaprak dklmeleri, mekanik kayplar oluturmaktadr. Buradaki kayplar, kuruot hazrlamaya gre daha azdr ve %1-4 arasnda deiir. Yalnz mekanik kayplarn daha ok proteince zengin ve sindirilebilirlii yksek yaprak ksmlarnda sz konusu olduu dikkate alnrsa, mekanik kayplarn da nemsenmesi gereken kayplar arasnda olduu grlecektir. Solunum Kayplar (Oksidasyon): Oksijenin neden olduu kayplar, bitki solunumu, yzey kayplar ve yemleme srasnda silajn almas eklinde ortaya kar. Solunum kayplar biim ve soldurma sresince tarlada 24 saatte silaj materyalinin kuru maddesinin yaklak %2-3' kadardr. Buna karn silolama srasnda siloda kalan havann neden olduu kolay eriyebilir karbonhidratlarn oksidasyonu sonucunda ortaya kan kayp yaklak kuru maddenin %0.3' dzeyinde olup, silaj ierisinde 2C'lik bir scaklk artna neden olur. Bu nedenle silaj scaklnda meydana gelen art dzeyi, silo ierisinde kalan hava miktarnn da gstergesi olmaktadr. Depolama sresince silo tipine gre deimekle birlikte siloya szan havann etkisi sonucu ortaya kan kuru madde kayb da yaklak

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

19

%2'ye ulamaktadr. zellikle iyi kapatlmam yatay silolarda dardan szan havann etkisi ile yzeydeki silajn yaps bozularak tketilemeyecek kitle haline dnebilir. Silajn hayvanlara yedirilmesi aamasnda almas sonucunda silaj ierisine szan hava maya ve bakterilerin oksijenli ortamdaki aerobik fermentasyon etkinliini arttrarak, kolay eriyebilir karbonhidratlar, laktik asit ve yapsal karbonhidratlarn paralanmasna neden olarak siloda scakln artmasna ve bozulmaya neden olabilir. Marjinal koullarda bu yolla kayp, 10 gn ierisinde kuru maddenin %10'u dzeyine ulaabilir. Silolarda, solunum yolu ile ortaya kan kayp dzeyini etkileyen balca etkenler aadaki gibi sralanabilir. a. Silajn kimyasal bileimi; Silajn asetik ve btirik asit ieriinin yksek olmas kayp orann azaltmaktadr. b. Silaj ierisindeki mikroorganizma says; silaj ierisindeki mayalar 10/g'dan fazla ise solunum kayb artmaktadr. c. Silajn fiziksel yaps; fiziksel yap zellikle silaj ierisine hava szma orann belirleyerek solunum kayplarn etkilemektedir.

Fermentasyon Kayplar: Siloda homolaktik fermentasyonun hakim olmas halinde eriyebilir karbonhidratlarn fermentasyonu sonucu kuru madde ve brt enerji eklindeki kayplar srasyla %0 ve %1 olmaktadr. Buna karn laktik asidin Clostridium tr bakterilerin etkinlii ile olumas halinde ise kayp oranlar kuru madde iin %51 ve brt enerji iin %18'e kadar kabilmektedir. Silolanan yeil yemin toplam kuru maddesi esas alnd zaman, fermentasyon yolu ile oluan kayplar dk dzeyde kalmaktadr. Bunun da temel nedeni yeil yemin fermentasyon n maddesi olarak kullanlan besin maddeleri dzeyinin hibir zaman toplam kuru maddenin %20'sini amamasdr.

Silo Suyu Szmas ile Oluan Kayplar: Silajlk materyalin su orannn ok yksek olmas halinde, silo suyu szmas ile kuru madde kayb %12'ye kadar kabilmektedir. Bu nedenle, silo suyu szmas ile kuru madde kaybn belirleyen en nemli etken silajlk materyalin kuru madde ieriidir. Ayrca bitki karbonhidrat ieriinin yapsal ve suda eriyebilir yapda olup olmamas, bitkinin paralanma derecesi ve katk maddelerinin kullanlp kullanlmamas da silo suyu szmas ile kuru madde kayplar zerinde etkilidir.

Silo Kab Nasl Alr ve Silaj Nasl Korunur?

Silo doldurulup st rtldkten sonra 3-6 hafta ierisinde kullanma hazr hale gelir. Yalnz bu sre zerine bitki tr, katk maddesi kullanlp-kullanlmad, silo d hava koullar gibi baz faktrler etki edebilir. Normal olarak silo yemi kn kullanlaca iin ilkbahar ve yaza doru yaplan doldurmalarda silo am iin en az 4-5 aylk bir zamann olaca muhakkaktr. Bu zaman iinde silonun tamamen olgunlat kesindir. Silolama sresi tamamlanan veya kullanmna balanmak istenen silo kaplar, nce zerindeki rtden tek tarafl balanarak gayet dikkatli bir ekilde alr veya aralanr. st tarafta amur veya toprakla bulam veya hava temas nedeniyle bozulmu yemler ayrlmal ve silodan uzaklatrlmaldr. Yksek silolarda ve hendek tipi silolarda silo yemi, st taraftan itibaren yatay olarak 5-10 cm, bank silolarda ise st taraftan itibaren dikey olarak aaya doru 40-50 cm'lik kesitler halinde bir kepe veya kesici yardmyla silo
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

20

kabndan alnarak ksa sre iinde hayvanlara verilmek zere yemliklere transfer edilir. Silo kabnn taban, yan ve st yzeylerinin ilk 10 cmsindeki silaj materyali su, hava nfuzu, toprak, amur bulakl gibi etmenlerle oluan kalite dkl nedeniyle kullanlmaz ve silo kab civarndan uzaklatrlr. Silo kab aldktan sonra silaj kalitesinin korunabilmesi ve evreye silaj kokusu yaylmasnn nlenmesi amacyla her yklemeden nce silaj kabnn kontrol almas ve silaj alndktan sonra tekrar kontroll ekilde kapatlmas, yani hava, gne ve yamurdan korunmas gerekir. Hayvancl gelimi ve silo yemlerinin yaygn olarak kullanld lkelerde, silo boaltma ilemi de tam mekanizasyonla yaplmakta, silo boaltma ekipmannn baklar tarafndan dikey ekilde kesilen silo yemi, doudan bu ekipmann kartrc haznesinde rasyona giren dier yemlerle kartrlmakta, ahra kadar da tanarak tam rasyon karm olarak hayvanlarn yemlenmesinde kullanlmaktadr. Gnmzde genellikle plastik rt ile kapatlan silaj kabnn boaltma aamasnda da rzgar vb. nedenlerle almamas iin plastik rt zerine ta, tahta, oto lastii gibi tanabilir arln koyulmasnda byk fayda vardr.

Silaj Kalitesi Nasl Tayin Edilir?

Genel olarak kaliteli silaj zeytin yeili renkte olmaldr. Yeilimsi ton yemin eidine bal olarak deimekle beraber, koyuluu kahverengiye veya siyaha ulaan silaj kt kaliteli saylr. Hoa giden hafif st asiti (laktik asit) kokusunda olmal, kf, amonyak, btirik asit, ttn kokusu gibi istenmeyen kokular bulunmamaldr (btirik asit kapsam %0.1'i gememeli). Kaliteli silajlar hafif asit tadnda olurlar. yi silajda yemler silolanmadan nceki yap ve grnmlerini korurlar, yani yaprak ve sap birbirlerinden ayrt edilebilecek ekildedirler ve birbirlerine girip yapkan, bulama halini almazlar. Asitlik derecesi yemin kuru madde ieriine bal olarak deimekle beraber, en iyi silajlarn pH'lar, 3.5-4 arasnda deiir. pH's 4.2'den, zellikle de 4.7'den yksek olan silajlar dk kaliteli saylrlar. Silo yemlerinin kalitelerini belirlemek iin, silajn baz fiziksel ve kimyasal zelliklerine dayanan yntemler kullanlmaktadr. Bunlardan biri olan Knigsberg ynteminde yemin her zelliine puan verildikten sonra bunlar toplanarak silo yeminin btn hakknda karara varlmaktadr. Bu sistemde ele alnan zellikler ve her zelliin puan aada verilmitir. I. Fiziksel zellikler Renk, koku-tat ve silajn yapsal durumu puanlanr, zelliin puan toplam 15'tir. Renk Koku-tat Strktr : 0-4 (0 en kt, 4 en iyi puan) : 0-7 (0 en kt, 7 en iyi puan) : 0-4 (0 en kt, 4 en iyi puan)

II- Kimyasal zellikler pH derecesi ile asetik asit ve butirik asit miktarlar deerlendirmeye alnmakta olup, bu zelliin puan toplam 20'dir. pH zellii pH 3'den dk ise pH 3-3.5 ise pH 3.3-3.5 ise
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

(0 en kt, 4 en iyi puan) 0 puan 1 puan 2 puan

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

21

pH 3.5-4 ise pH 4-4.25 ise pH 4.25-4.5 ise pH 4.5-5 ise pH 5'den yksek ise

4 puan 3 puan 2 puan 1 puan 0 puan

Toplam asetik asit

(0 en kt, 4 en iyi ) 4 puan 3 puan 2 puan 1 puan 0 puan

Toplam btirik asit

(0 en kt, 12 en iyi) 12 puan 10 puan 8 puan 4 puan 2 puan 0 puan

% 0.4'e kadar % 0.4-0.6 ise % 0.6-0.8 ise % 0.8-1 ise % 1'den yksek ise

% 0.05'e kadar % 0.05-0.15 ise % 0.15-0.25 ise % 0.25-0.35 ise % 0.35-0.50 ise % 0.5'den fazla ise

Genel deerlendirme; Toplam puan 32-35 ise Toplam puan 28-31 ise Toplam puan 24-27 ise Toplam puan 18-23 ise Toplam puan 18'den az ise ok iyi iyi orta deeri dk kt

RETM YAYGIN OLAN SLAJ ETLER NELERDR? SLOLANMALARINDA NELERE DKKAT EDLMELDR?
Btn yeil yemler ve dier suca zengin yemler, silolanabilme zelliklerine gre tek balarna, kark veya katk maddesi destei ile silolanabilirler. Budaygil yeil yemleri, baklagil yeil yemleri, eker pancar yapraklar, aa dal ve yapraklar, sanayi art posalar yaygn olarak silolanabilmektedir. Bu blmde hayvan beslemede yaygn olarak kullanlan silo yemleri, silolanmalar aamasnda dikkat edilecek hususlar, besleme deerleri ve yemlemede kullanmlar asndan incelenecektir.

Msr Silaj
Msr hasl, yksek dzeyde kolay paralanabilen karbonhidrat ierii ve uygun tampon kapasitesi nedeniyle en kolay silolanabilen yem bitkisi zellii tamaktadr. Bu zellii yannda gevi getiren hayvanlar tarafndan sevilerek tketilmesi ve enerjice zengin olmasndan dolay vazgeilmez bir kaba yem kaynadr. ok krpe ada karbonhidrat ve su ierii bakmndan ok zengindir. Bu nedenle bu dnemde silolandnda fermantasyon fazla olduundan hayvanlar silaj severek yemezler. Krpe ve sulu ada silolanmas zorunluluu doduunda, kuru maddesi daha yksek, baklagiller gibi proteince zengin yem bitkileri ile kark olarak silolanmaldr. En uygun silolama zaman tanelerin st olum devresini tamamlad adr. Protein dzeyini ykseltmek iin yonca, korunga, gl gibi baklagil yem bitkileri ile kark silolanmaldr. Ayrca, taze materyalin %0.5-2.0'si orannda re veya dier protein olmayan azotlu bileikler katlabilir; ancak bunlarn homojen olarak kartrlmasna dikkat edilmelidir. Ayrca, kolay znen bu
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

22

bileiklerin kaybn nlemek iin silajlk msrn kuru maddesinin %25 civarnda (st olumu dneminde kolay znebilir karbonhidrat ierii %20-30'dur) olmas gerekir. Ancak kuru madde ieriinin yksek olduu ve tanelerin hamur olumundan sonraki devrelerde yaplacak msr silajnn kalitesi dk olacaktr. Bu dnemde kuru madde ierii %35'in zerine kacak, kolay znebilen karbonhidrat miktar %10'nun altna deceinden st asiti bakterilerinin geliimi yetersiz olduu gibi silajn da sindirilebilirlii dk olur. Silajlk msrn hasat annda dorama uzunluunun ayarlanarak ksaltlmas ve olgunlam tanelerin tane krclaryla krlmas salanarak silaj kalitesi ve yem deerinin iyiletirilebilecei bildirilmektedir. Yksek besin deerine sahip bu silaj, iletmenin dier kaba yem kaynaklar da dikkate alnarak st ineklerine kuru madde gereksiniminin yarsn karlayacak dzeye kadar verilmesi mmkndr.

Tahl Hasllar Silaj

Silolanma yetenekleri ve yem deerleri olgunlama derecelerine baldr. Her bir tahl eidinin bime a deiiklik gsterir. Genel olarak baak balangc ile tanelerin hamur olgunluu devresi arasnda silolanmalar uygundur. Baklagillerle kark ekilen budaygillerin bime a olarak budaygillerin iek balangc ile tohum balama dnemleri arasnda ve baklagillerin de gonca balangc ile bakla oluumu devresi arasnda bir dnemdir. Gelimenin ileri dneminde biilmi olan budaygiller iyice doranarak silolanmaldr. zellikle avdarda bu duruma dikkat etmelidir. Aksi halde saplarn ierisindeki bolukta kalan hava, silaj fermantasyonunun istenen ynde gelimesini engeller. Usulne uygun hazrland takdirde yksek besin deerine sahip bu silaj, msr silajnda olduu gibi iletmenin dier kaba yem kaynaklar da dikkate alnarak st ineklerine kuru madde gereksiniminin yarsn karlayacak dzeye kadar verilebilir.

Dar eitleri ve Sudan Otu Silaj

Darlar, erken bimemek koulu ile, iyi silaj elde edilen bitkilerdir. Silaj iin bime a tanelerin hamur olumu devresinden balar, tam oluma kadar devam eder. ok iyi doramak gerekir. Sudan otunun slah edilmi eitleri karbonhidratlarca zengin olduundan msr gibi iyi silolanr. Silaj iin bime a, baaklarn grnmesinden biraz nce balayarak tanelerin hamur olumu dnemine kadar devam eder. Erken ada biilirse, su oran yksek olaca gibi sirke asidince zengin eki bir silaj oluur. Ge dnemde biilirse, msr haslnda olduu gibi silaj kalitesi ve sindirilebilirlii nemli oranda azalr. Uygun dnemde biim yaplarak hazrland takdirde yksek besin deerine sahip bu silaj, msr silajnda olduu gibi iletmenin dier kaba yem kaynaklar da dikkate alnarak st ineklerine kuru madde gereksiniminin yarsn karlayacak dzeye kadar verilebilir.

Yonca ve Korunga Silajlar

Yonca ve korunga dk suda eriyebilir karbonhidrat, yksek protein ve kl dzeyi nedeniyle zor silolanan yem bitkileridir. Ayrca mekanik zellikleri de (sap orannn yksek olmas) silolama iin uygun deildir. Ancak uygun ekilde silolandklar taktirde silajlar ok deerlidir. Karbonhidrat yetersizlikleri budaygil yeil yem bitkileri (msr, arpa, buday, yulaf hasllar, sorgum, Sudan otu vb) ile silolanarak giderilebilir. Ayrca, kepek ve tahl krmalar ile de desteklenebilir. Bylece kuru madde ierii de ykseltilmi olur. Yonca ve
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

23

korunga iin en uygun silolama dnemi ieklerin %5-10'nun at gelime devresinde balayp tam iek devresi arasndaki dnemdir. Ayrca kuru maddesi %30-35'e ktktan sonra silolanmaldr. zellikle sap oran yksek, yapraklar az olduundan iyice doranarak siloya doldurulmaldrlar.

izelge 3. Kullanm Yaygn Olan Silajlarn Besin Maddeleri erikleri (%).

Silaj ayr otu (iek.) Msr Hasl St Olumu hamur Olumu Arpa Hasl (gen) Buday Hasl (gen) Yulaf (st olumunda) Sudan otu Sprge dars Bezelye Fi Korunga Korunga silaj (gen ada) Yonca Ayiei gen dnem olgun dnem ek. pancar yapra (bal) Elma posas Bezelye posas Narenciye Posas eker pancar posas Bira posas Kuru Ham Madde Protein 20.9 3.1 18.5 23.0 21.1 24.2 19.2 25.7 25.4 19.8 23.1 17.8 18.5 19.4 15.5 22.0 20.2 24.5 26.5 25.8 21.3 27.6 1.6 2.1 2.7 6.9 1.9 2.2 1.6 2.9 3.6 3.5 3.4 4.0 1.7 1.9 2.3 1.9 4.1 2.1 1.9 6.7 Ham Ya 0.7 0.7 0.6 0.6 1.0 0.7 0.7 0.8 0.8 0.7 0.8 0.8 0.6 4.4 7.5 0.6 1.07 0.4 0.9 0.5 2.0 Ham Selloz 5.8 5.0 5.3 6.1 4.2 6.7 8.8 6.9 5.9 6.3 6.0 5.9 6.6 0.5 0.7 2.4 5.75 6.5 3.1 4.1 5.5 Ham Kl 2.0 1.4 2.0 1.7 3.2 1.3 2.2 1.6 1.8 2.2 1.4 1.4 2.3 1.8 2.0 7.7 0.8 3.1 2.0 1.1 1.3 N'siz z Madde 9.3 9.8 13.0 9.7 8.8 8.6 12.0 14.5 8.4 10.3 6.1 7.0 5.9 7.1 9.9 7.2 14.9 12.3 17.3 13.7 12.1 ME(rum) (Kcal/kg) 462 428 570 403 502 360 514 512 470 474 375 378 402 304 342 374 496 522 510 438 454

eker Pancar Yapraklar (Bal) Silaj

Olduka fazla protein ierdii halde, zerinde pancar ba da bulunduundan karbonhidratlarca zengin bir yemdir. Karbonhidrat bakmndan zengin olmas silolanmasn kolaylatrr. Ancak toprakla ve istenmeyen mikroorganizmalara bulak olmas silolanmay gletirir. Bu nedenle mmkn olduunca temizlenerek silolanmaldr. Basit silo kaplar, pancar yapraklar iin uygun deildir. Bu nedenle hava szdrmayan silolar kullanlmaldr. Hasattan sonra 1-2 gnden fazla bekletilmeden silolanmaldr. Su ierii yksek olduu iin silolama aamasnda mutlaka kuru ot veya samanlarla %10-15 ve ayrca kepek veya tahl krmalar ile de %5 dzeyinde desteklenmeli, %1de tlm kaya tuzu ilave edilmelidir. yi bir pancar yapra silaj iin en az 30 gn sre ile fermantasyon salanmaldr. Tek bana verilmesi tavsiye edilmez. Rasyona giren dier yemlerle birlikte st ve besi srlarna 30 kg'a kadar verilebilir.

Ayiei Silaj
lkemizde tohumu iin yetitirilen ayieinden, mevsimin msr yetimeyecek kadar serin ve ksa olduu yerlerde, msr hasl yerine silajlk olarak yetitirilir. En iyi biim zaman ieklerin 1/3'nn at dnemdir. Bu dnemde besleme deeri, sindirilebilirlii ve dnme kuru madde verimi en yksek dzeydedir. Kk paralara ayrlan gvde ve yeni
Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

24

gelimekte olan tabla, ok iyi silolanma kabiliyetine sahiptir ve elde edilecek silaj olduka kalitelidir. Silolanma ile daha yumuak ve kolay tketilebilir bir zellik kazanan ayiei silaj, besi srlar ve st ineklerinde gnde 20-30 kg'a kadar verilebilir.

Aa Dal ve Yapraklar Silaj

Kaba yem kaynaklarnn kstl olduu veya besin madde ierii asndan yksek deerlere sahip aa yapraklar, retimin veya aa yapraklarnn bol olduu dnemlerde silolanarak, kaba yemlerin kstl olduu dnemlerde kullanlmak zere saklanabilir. Bu amala kullanlacak aa dal ve yapraklarnn trlere gre hasat dnemlerinin iyi belirlenmesi gerekir. Silaj yaplacak aa dal ve yapraklarnn, yaprak orannn olduka yksek olmas ve dal apnn 1 cm gememesi istenir. Yaprakl dallar ksa doranarak ve karbonhidrat ve protein ierii bakmndan zengin yardmc katk maddeleri ile karm halinde silolanabilir.

Sanayi Art Posalarn Silaj

Sanayi art posalar, su ieriklerinin olduka yksek olmas nedeniyle taze olarak tketilmeleri gerekir. Ancak kullanm fazlas posalar, kaba yemlerin snrl olduu dnemler iin iletme iinde silolanarak saklanabilir. Bu posalarn iletme iinde kurutularak saklanmas hemen hemen imkanszdr. Posalarn kurutulmalar belli dzeyde teknoloji gerektirir ve maliyetleri de olduka yksektir. Her ne kadar eker pancar posalar eker pancar fabrikalarndaki teknoloji yardmyla kurutularak uzun sreli saklansa bile dier posalarn kurutulmalar pek ekonomik olmamaktadr. Bu nedenle retim fazlas veya kullanm fazlas posalarn silolanmas daha ekonomik olmaktadr. Bu amala gda ve iki sanayi art posalar ve eker pancar posas yaygn olarak silolanabilir. Bezelye, narenciye ve elma posalar, su ieriinin ykseklii nedeniyle mutlaka kuru ot ve saman gibi yemlerle desteklenerek silolanmaldr. Narenciye ve elma posas silajlarn proteince zenginletirmek amacyla karma, taze materyalin %0.5-2.0'si orannda re veya dier protein olmayan azotlu bileikler katlabilir; ancak bunlarn homojen olarak kartrlmasna dikkat edilmelidir. Silolanm bu posalardan gen srlara 3-5 kg, st ineklerine gnde 8-10 kg besi srlarna 20-30 kg, atlara 8-10 kg, koyun ve keilere ise 1-2 kg verilebilir. lkemizde en yaygn silolanan posa eker pancar posasdr. zellikle eker fabrikalarnn dnemsel almalar, srlar iin ok iyi suca zengin kaba yem kayna olan bu yemin tm yl boyunca taze olarak bulunmasn imkansz klar. Bulunduu dnemlerde ya eker pancar posasnn dier kaba yem kaynaklarna oranla olduka ucuz olmas da silolanmasnda en byk etkendir. Karbonhidrat ieriinin olduka yksek olmas nedeniyle silolanabilmesi iin katk maddelerine gereksinme gstermez, ancak su ieriinin yksek olmas nedeniyle saman, kepek ve tahl krmas gibi kuru yem kaynaklar ile birlikte kaln tuz ilavesi gerektirir. Genellikle iyi drenaj yaplm havuz eklindeki derin silo kaplarnda oksijensiz ortamlarda silolanr. Su ierii ok yksek olduu iin sktrlmasna gerek yoktur. Ancak zerinin iyi kapatlmas gerekir. Hayvan bana st ineklerinde 10-15 kg, besi srlarnda ise 25-30 kg verilebilir. Son yllarda sanayi art posalarn silolanmas konusunda yrtlen aratrmalarda; elma posas, domates posas ve eker pancar posas gibi suca zengin yemlerin silolanmas aamasnda elde edilecek silajn ham protein ieriinin artrlmas

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

25

amacyla tavuk gbresinden yararlanlabileceini, tavuk gbresi kullanm ile silaj kalitesinin ve sindirilebilirliinin de artt bilinmektedir.

SLAJLA BESLEMEDE NELERE DKKAT EDLMEL?

Gevi getiren hayvanlarda kuru madde baznda silaj tketimi ayn materyalin tazesine gre daha azdr. nk silaj oluumu aamasnda fermantasyon sonucu ortaya kan aminli maddeler ve uucu ya asitleri hayvann yem tketimini dren etmenlerdir. Taze olarak silolanan yemlerden elde edilen silajlarn tketimi, soldurulduktan sonra silolanan yemlere gre daha yksektir. Soldurma ilerledike kuru madde dzeyi ykseleceinden hayvann silaj tketimi de dmektedir. Hatta ileri dzeyde soldurma yaplrsa hayvann silaj tketimi kuru ot tketimine benzer dzeylere kadar inmektedir. te yandan, hayvanlarn rasyonlarna dahil edilen daha sulu yemler ve youn yemler silaj tketimini arttrc etkiye sahiptir. iftlik hayvanlarna normal koullarda verilmesi nerilen gnlk silaj miktarlar olarak izelge 4'te sunulmutur. Bu deerler, neri olmakla birlikte iletmenin silaj kapasitesine, kalitesine, hayvanlarn fizyolojik durumuna ve beslenme dzeyine gre deiebilir. izelge 4. iftlik Hayvanlarna Verilecek Gnlk Silaj Miktarlar.
Hayvann tr Et ve st srlar Tosun ve dveler Boalar kzler Besi srlar, besi ba Besi srlar, besi sonu Besiye alnan buzalar, besi ba Besiye alnan buzalar, besi sonu Damzlk koyun ve keiler Damzlk d kolar Kuzular Tavanlar Silaj Miktar (kg) 15-30 15-20 7-10 15-20 11-14 4-9 4-9 3-5 3-4 5-6 0.5-1 0.05

Silajla beslemede pratik olarak baz kurallara dikkat etmek gerekir. Bunlar aada sralanmtr. 1. Hangi hayvan tr olursa olsun silajla yemlemeye gei mutlaka tedrici yaplmaldr. Her trl ani yem deiiminden saknlmaldr. 2. Silaj st ineklerine daima samdan sonra yedirmek gerekir. Sam ncesi yedirilen silajn kokusu ste geer ve st kalitesi olumsuz ynde etkilenir. 3. Ahr iinde silaj depolanmamal ve havalandrma ile silaj kokusu ahrdan uzaklatrlmaldr. Aksi takdirde silaj kokusu ste geer ve kalite der. 4. St verimi ve st ya ierii zerine sellozun olumlu etkisi gz ard edilmemelidir. Silajn hayvana salayaca selloz dzeyi yetersizse, hayvanlara silajla birlikte kuru ot verilmelidir. 5. Silaj st ineklerine istedikleri veya tketebilecekleri miktarda verilebilir. Ancak, deiik kimyasallarla muamele edilmi veya kalitesi dk olan silajlarn belirli ller iinde kullanlmasna dikkat edilmelidir.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu

Tm Ynleriyle SLAJ YAPIMI ve SLAJLA BESLEME

26

6. Buza ve gen srlara soldurulmu ayr ve baklagil silajlar, tanesi bol msr hasl ve dar silaj, kaliteli olmak kouluyla 4.-5.haftadan itibaren yedirilebilir. Ancak pancar yapra silajlar bu hayvanlara verilmemelidir. Buzalara verilecek silaj 5-6. aylarnda gnde 5 kg'a kadar karlabilir. 7. Boalara 100 kg canl arlk bana 4 kg silaj yedirilebilir. 8. Besi srlarna enerji bakmndan zengin msr silaj verilmesi besleme deeri ve iletme ekonomisi asndan daha faydaldr. 9. Koyunlara kaliteli olmak koulu ile gnde 1-1.5 kg silaj, kuru otla birlikte verilebilir. Tek kaba yem kayna olarak verilecekse, tedrici olmak koulu ile gnde 6 kg'a kadar kabilir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR Akyldz, R. (1984). Yemler Bilgisi Laboratuvar Klavuzu. A. . Zir. Fak. Yay: 895, Uygulama Klavuzu: 213, Ankara. Akyldz, R. (1986). Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. A. . Zir. Fak. Yay: 974, Ders Kitab: 286, Ankara. Akyldz, R. (1990). Mercimek ve nohutun yem olarak deerlendirilmesi. Yem Sanayi Akyldz, R. (1997). Silaj ve dane yem olarak sorgum. Yem Magazin Dergisi. 18:28-30. Ergl, M. (1988). Yemler Bilgisi ve Teknolojisi. E..Zir.Fak. Yay. No: 487, Bornova-zmir. Karabulut, A. (1995). Yemler Bilgisi ve Yem Teknolojisi, U. . Zir. Fak. Ders Notlar No:67, Bursa. Kl, A. (1986). Silo Yemi (retim renim ve Uygulama nerileri). Bilgehan Basmevi. Bornova-zmir. Kutlu, H.R. (2001). Yemler Bilgisi ve Yem Teknolojisi. Yaynlanmam Ders Notu.. .. Ziraat Fak. Zootekni Bl. Adana Okuyan,M.R., Deniz, O. ve Karabulut, A. (1986). eitli gelime dnemlerinde silolanm msr haslnn yem deeri ve kalitesinin saptanmas zerinde aratrmalar. U.. Zir.Fak.Dergisi, Yl: 1986, 5: 95-102. Raymond, R., Shepperson, G. and Waltham, R. (1982). Forage Conservation and Feeding. Farming Press LTD. Iverness. Scottland. Yeldan, M. (1994). Yemler ve Hayvan Besleme. A.. Zir. Fak. Yayn No:1384, Ders Kitab:398, Ankara.

Prof.Dr. Hasan Rt Kutlu