Sürdürülebilir Su Yönetimi

ve
Tarımda Döngüsel Ekonomi
Doç. Dr. Gökşen ÇAPAR
Ankara Üniversitesi Su Yönetimi Enstitüsü
11.01.2023
Sürdürülebilir Kırsal Kalkınma için Döngüsel Tarım

Yazarlar: Kristinn Sv. Helgason, Kenneth Iversen and Alex Julca, Development Research Branch, Economic
Analysis and Policy Division, UN DESA. This Policy Brief is based on World Social Report 2021: Reconsidering
Rural Development, available at http://bit.ly/wsr2021.
Geleneksel Tarım ve Çevresel Etkiler
• Bugün yaşam alanlarımızın yarısı
tarım için kullanılıyor!
• Küresel orman örtüsünün 1/3’ü geçen
yüzyılda kayboldu.
• Mevcut ormanların %20’si ise 1990 ile
2015 arası dönemde zarar gördü.
• Biyoçeşitlilik kaybı; %60-70 !!
Tarım ve Su Kullanımı
• Küresel su kullanımı geçen yüzyılda 6
kat arttı; nüfus artış oranının 2 katı!
• Tarımda su kullanımı; %70
• Güney Asya; %90
• Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde
su stresi çok yüksek!
• Hindistan, İran, Libya, Pakistan; yüzey
veya yeraltı su kaynaklarından aşırı su
çekimi
Tarım ve Gübre Kullanımı
• Tarımsal üretimde büyüme; daha fazla kimyasal gübre ve sentetik
böcek ilaçları; toprak kalitesinde bozulma!!
• Küresel düzeyde kimyasal gübre kullanımı 1961’de 12 milyon ton iken
2018’de 110 milyon ton’dan daha fazla!!
• Hektar başına gübre kullanımı gelişmekte olan bölgelerde arttı; en
fazla artış Asya’da, ardından Çin ve Hindistan’da.
• Sahra altı Afrika’da ise gübre kullanımı düşük; 2000’de 11 kg/ha,
2018’de 16 kg/ha.
Verim Kaybı, Maddi Kayıp, Kirlilik
• Yoğun tarımsal üretim; küresel düzeyde toprakların ¼’ü bozulmuş
durumda (IPCC, 2019); Hindistan ve Rusya kadar bir alan!
• AB’de 12 milyon ha alan erozyondan etkilenmekte; bitki veriminde
%0.43’lük azalma; yıllık maliyeti €1.25 milyar kayıp.
• Su kirliliği; yüksek miktarlarda kullanılan gübre ve pestisit nedeniyle
kimyasal yüzey akışı + tarımda artan plastik kullanımı
Lineer Üretim ve Tüketim Çıkmazı
• Tarım ve arazi kullanımındaki değişimler; küresel sera gazı emisyonları
(%31); iklim değişikliği
• Mevcut üretim ve tüketim modeli; sürdürülebilir değil!
• Değişmezsek, gıda ilişkili CO2 emisyonları 2050’ye kadar 2 katına
çıkabilir!
Döngüsel Tarım
• Dışsal girdilerin en az seviyede kullanılması; besi maddesi halkasının
kapatılması; toprağın yenilenmesi ve çevreye olan etkilerin en aza
indirilmesi
Çözüm Döngüsel Tarım’da
• Döngüsel tarım kaynak ihtiyacını ve tarımın ekolojik ayak izini
azaltabilir.
• Arazi kullanımı, kimyasal gübre ve atıklar azaltılabilir; küresel CO2
emisyonları azaltılabilir!
• Avrupa’da gıda sistemlerinde döngüsel yaklaşım ile kimyasal gübre
kullanımı %80 azaltılabilir (Ellen MacArthur Foundation, 2016).
• Hammaddelerin yeniden kullanımı ve geri dönüşümü; Döngüsel
ekonomide halkayı kapatan ayrı bir aşama; aynı zamanda üretim ve
kullanım aşamalarında verilen kararların entegre bir parçası
• Hayvan dışkısı; Organik gübre
• Atıksu; Sulama suyu kaynağı
Döngüsel Tarım Yeni Bir Kavram Değil
• Sanayi öncesi dönemde topluluklarda yaygın kullanım
• Büyük ölçekli, monokültür ve çok yoğun uygulamalara dayanan
modern tarım nedeniyle unutuldu
• Kar amaçlı üretim; çevre koruma geri planda kaldı
Küçük Ölçekli Üretim
• Büyük ölçekli, uzmanlaşmış tarımsal şirketler genelde döngüsel
tarımla uyumlu değil
• Döngüsel tarıma geçiş için; küçük ölçekli üretime, organik tarıma,
karışık ve tarımsal ormancılığa daha fazla odaklan.
• Üretimde çeşitlilik içeren döngüsel tarım; daha iyi sağlık ve beslenme
• İhraç odaklı tek tip üretim; gıda güvencesizliği!
Kırsalda Ekonominin Canlanması
• Döngüsel tarım; geleneksel tarıma göre daha fazla işgücü ihtiyacı
• Yoksulluğun azaltılması
• Gıda güvencesine katkı
• Yeni iş olanakları
• Kadınlara destek
Kadın Üreticiler için Fırsat
• Düşük gelirli ülkelerde kadınlar tarımsal işgücünün %48’ini
oluşturuyor (FAO)
• Ancak, kaynaklara, hizmetlere, teknolojiye, pazar bilgisine ve finansal
varlıklara erişimleri erkeklere kıyasla daha zor
• Geleneksel tarım; tohum, gübre ve böcek ilacı almak için sermaye
gerek
• Döngüsel tarım uygulamaları ile kadınların sektöre girmesinin
önündeki engeller aşılabilir (daha az girdi gerektiği için)
Döngüsel Tarım Uygulamaları
• Gıda sisteminin tüm aşamalarında sürdürülebilir kalkınma hedefi
• Üretim, hasat, paketleme, işleme, nakliye, pazarlama, tüketim ve atık bertarafı
• Döngüsel ekonomi modelinin ana bileşeni entegrasyon;
• Bitkisel-hayvansal karışık üretim, organik tarım, tarımsal ormancılık, suyun
geri dönüşümü ve atıksuyun yeniden kullanılması
• Amaç; CO2 emisyonlarını azaltmak, doğal kaynakları verimli
kullanmak, girdilerin kullanımını önemli oranda azaltmak
Karışık Üretim
• Döngüsel tarım bitkisel-hayvansal karışık üretim kavramı ile yakından
ilgilidir.
• Örneğin, birbirinden bağımsız bitkilerin aynı arazide üretimi ile, bir
bitkinin yetiştirilmesi diğer bitkilerin gelişimi için uygun ortam
yaratabilir.
• Girdilerin azaltılması, toprak üretkenliğinin yönetilmesi ve direncin
iyileştirilmesi için bitki çeşitliliği etkili bir uygulama olabilir.
• Farklı bitkilerin ve bakliyatın birlikte üretilmesi verimi sürdürülebilir
bir şekilde artırabilir.
Bitkisel-Hayvansal Üretim
• İlave fırsatlar sunar.
• Yerelde üretilmiş besinler ve
oluşan atıklar (ithal edilenler ve
kimyasal gübreler yerine) CO2
emisyonlarının azalmasına katkı
yapabilir.
• Amaç, döngüsel bir gıda sistemi
yaratmak için bitkilerle
hayvanlar arasındaki sinerjiden
yararlanmak.
Daha Sürdürülebilir Bir Üretim
• Maalesef karışık üretimin yerini yüksek seviyede uzmanlaşmış
tarımsal sistemler almıştır.
• Avrupa’da, Ortak Tarım Politikası çiftçileri büyümeye ve kendi tarımsal
üretimleri üzerinde uzmanlaşmaya özendirmiştir.
• Ancak, Avrupa tarımı üzerine yapılan çalışmalar, karışık üretimin
potansiyel çevresel ve ekonomik avantajlarını göstermiştir (Ryschawy
vd, 2012).
• Karışık üretimde maliyetler daha düşüktür, pazar ve fiyat
dalgalanmalarına karşı daha az duyarlıdır, azot kirliliği daha azdır.
Suyun Geri Dönüşümü ve Atıksuyun Yeniden
Kullanılması
• Suyun geri dönüşümü ve atıksuyun yeniden kullanılması döngüsel
tarımda su yönetimi açısından çok önemlidir.
• Tarımda atıksuyun yeniden kullanılması ile potansiyel olarak ilave 40
milyon ha alan sulanabilir (sulanan tüm alanların %15’i).
• Atıksuyun tarımda yeniden kullanılması ile kirlilik azaltılabilir, su
kaynakları daha fazla korunabilir ve akiferlerin beslenmesi için ek bir
kaynak yaratılmış olur.
İyi Bir Kaynak Olabilir…
• Fas, atıksuyun tarımsal sulama için kullanılması konusunda
uygulamaları artıran bir ülke.
• Yeterince arıtılır ve güvenli bir şekilde temini sağlanırsa, atıksu değerli
bir su ve besi maddesi kaynağıdır. Gıda ve beslenme güvencesine ve
toplumların gelişimine katkı sağlar.
• Hayvancılıktan önemli bir miktarda atıksu ortaya çıkar, organik madde
içeriği yüksektir, besi maddesi içerir.
• Ayrıca, atıksuların yeterince arıtılamamasından kadınlar daha fazla
etkilenir.
Biyogaz….
• Döngüsel tarımın bir diğer parçası, sulamadan dönen suların tekrar
sulama sistemine dahil edilmesidir. Ancak, enerji maliyetleri ve ortaya
çıkan çamur nedeniyle zorluklar olabilir.
• Yeni teknolojilerin gelişmesi ile bu sorunlar aşılabilir; yeni çamur yan-
ürünleri elde edilerek, biyogazın tutulması ile net sıfır enerji maliyeti
ile geri dönüşüm sağlanabilir.
• Biyogaz, bir arıtma yan-ürünüdür; tesisin enerji tüketimini
karşılayabilir.
• Bu tür gelişmeler, sadece su döngüsünün kapatılması değil, aynı
zamanda karbon emisyonlarının, enerji maliyetlerinin ve çevresel
kirliliğin azaltılması için yeni fırsatlar sunabilir.
Döngüsel Tarımı Destekleme Politikaları
• Teknolojiye ve araştırmaya yatırım yap
• Kurumları ve teşvikleri güçlendir
• Uluslararası işbirliğini artır
Sonuç ve Değerlendirme
• Modern gıda üretiminin “lineer” yapısının çevresel, sosyal ve
ekonomik maliyetleri çok yüksek.
• Toplum gıdaya harcadığı her $1 karşılığında, sağlık, çevre ve ekonomik
maliyetler için $2 ödüyor (Ellen MacArthur Foundation, 2016).
• Küresel olarak bu maliyetlerin yarısı ($5,7 trilyon/yıl), modern gıda
üretim sistemlerinin ‘lineer’ yapısı nedeniyle ortaya çıkıyor.
Sonuç ve Değerlendirme
• Döngüsel tarım, sürdürülebilir üretim için bir yol sunuyor; bilimsel
gelişmeler, inovasyon ve yeni teknolojiler yardımıyla
• Döngüsel tarımın ana elemanları; bitkisel-hayvansal karışık üretim,
organik tarım, tarımsal ormancılık, su geri dönüşümü ve atıksuyun
yeniden kullanımı
Sonuç ve Değerlendirme
• Döngüsel tarım uygulamaları özellikle işgücü yoğun küçük üreticiler
için uygundur.
• Kırsal alanlarda daha kapsayıcı ve cinsiyete duyarlı ekonomik
kalkınmaya destek olur.
• Kurumların güçlendirilmesi ve teşvikler (su kullanıcı birlikleri, su
güvenliği ve mülkiyet hakları), uluslararası işbirlikleri ile birlikte
tarımda döngüsel yaklaşımların uygulanmasını artıracaktır.