3.

Hafta

ÇEVRE İNSAN ve KENT

Yrd. Doç. Dr. Kemal YAMAN

kyaman@karabuk.edu.tr
 İçindekiler
• 1. ÇEVRE, EKOLOJİ, ÇEVRE SORUNLARI
NEDİR?
• 1.1 ÇEVRE ve EKOLOJİ
• 1.1.1 Çevre
• 1.1.2 Ekoloji
• 1.2 Çevre Sorunları
• 1.3 Çevre ve Kirlenme

2
 ÇEVRE
• 1970’lere kadar : Türkçe ve diğer dillerde
“ortam”, “dolaylarında” “bulunulan yerin
çevresi»
• 1970’li yıllardan sonra: “insan yaşamını
koşullandıran doğal ve yapay öğelerin tümü”
• Sosyoloji, ekonomi, yönetim bilim ve fen
bilimleri alanlarında farklı tanımlar var

3
 ÇEVRE
• 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda ÇEVRE:
«Canlıların yaşamları boyunca
ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı
olarak etkileşim içinde bulundukları
biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik
ve kültürel ortam»

4
 ÇEVRE
• Tanımlardan görüldüğü üzere çevre doğa ile
özdeş değildir. Doğadan daha geniş bir anlama
sahiptir. Çevre sadece bir bağlam veya arka plan
değil aynı zamanda bir şeyi çevreleyen her şey
ve o varlığın kurucu bir parçasıdır.

• ÇEVRE DOĞA

5
 ÇEVRE
• Nitelik Açısından
1-Doğal çevre,
2-Yapay çevre
3-Sosyo-ekonomik çevre

6
 ÇEVRE KIRLENMESI
• TANIM:Hava su ve toprakta, istenmeyen-
zararlı, kimyasal, radyo aktif, katı veya
biyolojik atıklara ek olarak ses, ısı gibi
diğer maddelerin insan sağlığına-
yaşamına-faaliyetlerine veya diğer
organizmalara zarar verecek düzeyde
ortamda bulunmasıdır

7
 Çevre ve Kirlenme

Çevre Sorunları 2 başlık altında

• 1) Çevreyi oluşturan etmenlerin (hava, su,
toprak) kirliliği,

• 2) Diğer etmenlerden kaynaklanan

kirlilikler (çarpık yapılaşma, gürültü,
toplum sağlığının bozulması vs.).

9
 Tarihsel Gelişim

- Tarım devrimi
- Endüstri devrimi
- Tabiatı dönüştürme
- Kalkınma çabası

10
 1. Nüfus

• Çevre sorunlarının temel

sebeplerinden birisi insan
nüfusundaki artıştır.
– Nüfusun hızlı artışına karşılık, doğal
kaynakların sınırlı kalması ve bu
nedenle artan nüfusun ihtiyaçlarını
karşılamak için çevre üzerinde sömürü
ve baskı artmaktadır.
 2. Sanayileşme

• 19. yüzyılın başından günümüze

sanayileşme ve teknoloji
sayesinde gerçekleştirilen kitlesel
üretim, her alanda ciddi
tahribata sebep olmuştur.
 2.Sanayileşme

• Sanayi devrimi insanlığa önemli faydalar

sağlamış fakat çevresel olarak gelecek kuşaklar
için olumsuz sonuçlar doğurmuştur.
• Kirlenme çevrenin kendini yenileyebilme
kapasitesinin üzerinde
• Los Angeles’de
kara duman

13
 2.Sanayileşme

• Erie Gölünün yok olması

14
 2.(Sanayileşme)

• Elbe ve Ren nehirlerin artan kirliliği

• Minamata’da (Japonya) civa kaynaklı kirlilik

15
 3. Kentleşme

• Kentleşmenin çevre sorunlarına yol

açması, esasen yukarıda değinilen nüfus
artışı ve yoğunlaşması itibariyle kendini
gösterir.
• Nüfusu 10 milyonun üzerinde olan
kentlerin ekolojik yaşama ve
sürdürülebilirliğe uygun olmadığı
konusunda yaygın bir görüş vardır:
 4. Turizm
– Kentlerde, doğal güzelliklerin
bulunduğu yerlerde oteller,
pansiyonlar, gazino ve lokantalar,
plajlar, kamplar, eğlence yerleri,
kaplıcalar, dinlenme ve tedavi yerleri,
spor ve avcılık tesisleri gibi altyapı
tesisleri kurulurken, buradaki çevre ve
doğa üzerinde tahribatlar yaratılır.
 5.Yoksulluk
- Yoksulluk doğal çevrenin tahribatına yol
açıyor
-Tarım topraklarının tarım dışı amaçlarla
kullanımı

18
 Yoksulluk
• Dünya Bankasının 1990 da hazırladığı
Dünya Kalkınma Raporuna göre
yoksulluk en ciddi sorunlardan birisidir.
• Yoksulluk sadece yoksulların sorunu
değil, zenginlerin de sorunudur.

19
 Yoksulluk
Yoksulluk Tanımları
1-Mutlak Yoksulluk
günlük geliri 2400 k/ cal
-Az gelişmiş ülkeler.. 1$
-Latin Amerika ve Karaibler ..2$
-Türkiye dahil Doğu Avrupa ülkeleri=4$,
-Gelişmiş sanayi ülkeleri için=14.40 $

20
 Yoksulluk
2. Göreli Yoksulluk
• Minimum kalori ihtiyacının yanı sıra
temel kültürel ve toplumsal açıdan
tüketimi zorunlu olanlardan mahrum

21
 Yoksulluk
3.İnsani Yoksulluk
İnsanın sağlık hizmetlerine, temiz su
kaynaklarına, eğitim hizmetlerine
ulaşabilirliği, ve ‘sürdürülebilirlik’
ölçütlerine dayalı olarak, yeni fırsat ve
seçenekleri kullanabilmek için gerekli
altyapının varlığı ya da yokluğu ile
belirlenen yoksulluk kriteridir

22
 Yoksulluk
4.Ultra Yoksulluk
Gelirinin tamamını harcadığı halde, mutlak
yoksulluk kriterinde esas alınan günlük
kalori miktarının yalnızca %80’ini
karşılayabilenler

23
 Yoksulluk
Bazı Gerçekler
• Dünya nüfusunun yarısı, günde 2 dolardan
az bir parayla geçinmeye çalışıyor.
• Günde 1 dolardan az bir parayla yaşamlarını
sürdürmeye çalışanların sayısı 1,2 milyar.
• 1.3 milyar insan içecek temiz sudan, yaklaşık
2 milyar insan ise temiz su kaynaklarından
mahrum.

24
 Yoksulluk
Gelişmekte Olan Ülkelerdeki 4,6 Milyar
İnsandan
• 800 milyonu yeterli gıda alamamaktadır;
• 850 milyonu okur-yazar değildir;
• 1 milyarı temiz sudan yoksundur;
• 2,4 milyarı temel sağlık hizmetlerinden yoksundur;
• 325 milyon çocuk okula gitmemektedir;
• Her yıl, beş yaşından küçük 11 milyon çocuk ölmektedir;
• 36 milyonu HIV/AIDS’e yakalanmıştır;

25
 Yoksulluk
-Her yıl iklim değişimleri ve çevresel etkenler
sonucu 160 bin insan hayatını kaybediyor.
-Böylece çevre sorunları ile yoksulluk arasında
doğrudan bir ilişki görülmektedir.
-Gelişmiş ülkelerin dünyanın kaynaklarını daha
çok tükettiyor.
-Gelişmiş ülkelerdeki aşırı ve hızlı tüketim küresel
çevreye çok büyük bir tehdit oluşturmaktadır.
-ABD atmosfere yılda 16.7, Hindistan 4.9 milyon
ton karbon salıyor.
26
 EKOLOJİ
• Ekoloji terimi ise, ilk kez Henry Thoreau
tarafından 1858’de dile getirilmiş ancak Thoreau
bir mektupta kullandığı bu sözcüğü
açıklamamıştır.
• Yaklaşık 10 yıl sonra Ernst Haeckel Yunanca
Oikos (ev, mekan,çevre, evcik) ve Logos (bilim)
köklerinden yararlanarak Oekoloji terimini
kullanmıştır

27
 EKOLOJİ
• nüfus ekolojisi: Nüfus ve habitat arasındaki
ilişkiler
• siyasal ekoloji:siyasal sistemlerin çevreleri
• örgüt ekolojisi: örgütlerin çevreleriyle olan
ilişkilerini
• insan ekolojisi: insan topluluğu ve habitat
arasındaki ilişki

28
 EKOLOJİ
• Derin ekoloji: Yaşayan bütün varlıkların içsel
bir değeri vardır. Korunmalıdır (Arne
Næss_Norveçli)
• Sığ ekoloji:Doğadaki çeşitliliği “insana yararlı
olduğu ölçüde” değerli bir kaynak olarak kabul
eder. Bitkiler insan sağlığı için kullanıldığı
sürece değerlidirler
• Toplumsal ekoloji: 1980’ler Murray Bookchin
tarafından ortaya atılmış. Ekolojik sorunların
temelinde TOPLUMSAL SORUNLAR yatar
29
 EKOLOJİ
• Şehir ekolojisi:
• Le Corbusier : Fransız mimar 1911’de İstanbula gelir ve
• “..şimdi New York ile İstanbul’u karşılaştırırsak
diyebiliriz ki, birincisi kıyamettir, ikincisi ise bir
yeryüzü cenneti..”

• 1887-1965 (İsviçre – Fransa)

30
 EKOLOJİK BİLMECELER-1
• Çukurova’da 1950’li yıllarda DDT kullanılmaya
başlandı. Başta verim yükseldi, sıtma hastalığı
görülmedi. 1970’lere gelince daha fazla ilaç
kullanılmasına rağmen tarım zararlıları arttı.
Sıtma geri geldi.
• Neden?

31
 CEVAP-1
• DDT zararlı böceklerle beslenen diğer yararlı
böcekleri de öldürdü. Zararlı böceklerde DDT’ye
karşı direnç geliştirdi.

32
 EKOLOJİK BİLMECELER-2
• Güneydoğu’da tarım arazilerine zarar veren çok
sayıda YILAN vardı. 1930’lu yıllarda uygulanan
bir proje ile yılanlar yok edilmeye başlandı.
Birkaç yıl sonra tarım arazilerinde verim
kayıpları ve zararlılar oluşmaya başladı
• Neden?

33
 CEVAP-2
• Yılanların azalması tarla faresi popülasyonunu
artırdı.Fareler ürüne zarar vermeye başladılar.
Yılan mücadelesinden vaz geçildi. Yılanların
%85’i insanlar için zararlı değil. Zehirli olan
%15’i de insanlara zarar vermiyor. Yılanlar
tarlanın bekçileridir. Ayrıca yılanla beslenen
Yılan Kartalları var.

34
 EKOLOJİNİN TEMEL İLKELERİ

1- DOĞANIN BÜTÜNLÜĞÜ
-Besin Zinciri.
2- DOĞANIN SINIRLILIĞI
3- DOĞANIN ÖZDENETİM İLKESİ
-Aşırı popülasyon
4- Doğanın çeşitliliği
-Otuz milyon çeşit, tür
-Enerji de çeşitlilik

35
 EKOLOJİNİN TEMEL İLKELERİ

5- DOĞADA HİÇBİRŞEY YOK OLMAZ

-1. Termodinamik Kanunu
6- BEDELSİZ YARAR OLMAZ
-2. Termodinamik Kanunu:Her enerji dönüşümünde
enerjinin bir kısmı işe yaramayacak hale gelir.
7- DOĞANIN GERİ TEPMESİ İLKESİ:-DDT Örneği
8- EN UYGUN ÇÖZÜM DOĞAL YARATILIŞTADIR:
İnsan eliyle yapılan her müdahele bir risk taşır
-Mekanik saate dışarıdan müdahele etmek
-DNA yapısını değiştirmek
36
 EKOLOJİNİN TEMEL İLKELERİ
9-GELENEKSEL EKOLOJİYE SAYGI
-Çiğ köfte yapımında ince çekilmiş et, ince bulgur
baharat ve sarımsak kullanılması..sarımsak etteki
parazitleri öldürüyor
- Teraslama tarımla erozyon önlenebiliyor(MÖ 3000)
10- DOĞA İLE BİRLİKTE GİTMEK
(Temel ve Kaynanası)
-Batılı ülkelerde otoyollar çevreye daha duyarlı,
gelişmekte olan ülkelerde değil
-Biyolojik mücadele

37
 Kaynakça
• Akın, G. (2009). Ekoloji-Çevrebilim ve Çevre Sorunları.
Ankara: Tiydem Yayıncılık.
• Barry, J. (2005). Enviroment and Social Theory. Taylor and
Francis e-Library, ISBN 0- 203-98321-1.
• Bramwell, A. (1989). Ecology In The 20th Century A History.
London: Yale University Press.
• Cangızbay, K. (1989). Habeas corpus’tan Habeas Oikos’a
veya Ekolojizmin Zorunlu Güzergahı. Türkiye Günlüğü.
3, 39.
• Kışlalıoğlu, M. Ve Berkes Fikret (2010). Çevre ve Ekoloji,
Remzi Kitabevi, İstanbul
• Önder, T. (2002). “Toplumsal Ekoloji Üzerine Bir
Đnceleme”, Türkiye Günlüğü, Sayı:70. 38
 Teşekkür Ederim

Sağlıklı ve mutlu bir hafta

geçirmeniz temennisiyle,
iyi çalışmalar dilerim…

39