IBHI Budzetske Novcane Naknade U BiH

Budetske novane naknade za
socijalnu zatitu u BiH

ta funkcionie, a ta ne (I)

juni 2013. godine

2

Sadraj

Uvod ...................................................................................................................................................... 5
Metodologija ......................................................................................................................................... 6
I Ekonomska i socijalna situacija u BiH 2007-2011. ......................................................................... 7
1. Ekonomska situacija u BiH 2007-2011. kratki pregled .............................................................. 7
1.1 Fiskalni okvir BiH .................................................................................................................... 8
1.2 Javni spoljni dug BiH ............................................................................................................... 9
2. Makroekonomska i fiskalna situacija i 3-godinji fiskalni okvir u Federaciji BiH ....................... 9
2.1 Makroekonomska situacija u FBiH .......................................................................................... 9
2.2 Fiskalni okvir u FBiH ............................................................................................................. 10
2.3 Trogodinja fiskalna projekcija u FBiH ................................................................................. 11
3. Makroekonomska i fiskalna situacija i 3-godinji fiskalni okvir u Republici Srpskoj ................ 11
3.1 Makroekonomska situacija u RS ............................................................................................ 11
3.2 Fiskalni okvir u RS ................................................................................................................. 12
3.3 Trogodinja fiskalna projekcija RS ........................................................................................ 13
4. Potronja na budetske novane naknade u BiH .......................................................................... 13
5. Socijalna situacija trendovi siromatva ..................................................................................... 15
6. Efikasnost budetskih (nedoprinosnih) novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH ................ 17
7. Pravni okvir socijalne sigurnosti i zatite u BiH .......................................................................... 20
II Budetske novane naknade u Federaciji Bosne i Hercegovine ................................................ 23
1. Korisnici socijalne zatite ............................................................................................................. 25
2. Analiza implementacije zakona ................................................................................................... 28
2.1 Stalna novana pomo ............................................................................................................ 31
2.2 Jednokratna davanja ............................................................................................................... 32
2.3 Osposobljavanje za ivot i rad ................................................................................................ 33
2.4 Smjetaj u drugu porodicu ...................................................................................................... 33
2.5 Smjetaj u ustanove socijalne zatite ...................................................................................... 33
2.6 Ustanove za smjetaj korisnika socijalne zatite: ................................................................... 33
2.7 Usluge socijalnog i drugog strunog rada .............................................................................. 34
2.8 Kuna njega i pomo u kui ................................................................................................... 34
2.9 Osnovna prava porodice sa djecom ........................................................................................ 34
2.10 Dodatak na djecu .................................................................................................................. 35
2.11 Naknada umjesto plae eni - majci u radnom odnosu, za vrijeme dok odsustvuje s posla
radi trudnoe, poroaja i njege djeteta .......................................................................................... 38
2.12 Drugi oblici podrke porodicama sa djecom ........................................................................ 39
2.13 Socijalna zatita osoba sa neratnim invaliditetom ................................................................ 40
2.14 Zatita civilnih rtava rata .................................................................................................... 44
3

2.15 Dodatak za njegu i pomo od strane drugog lica .................................................................. 47
2.16 Ortopedski dodatak ............................................................................................................... 47
2.17 Porodina invalidnina ........................................................................................................... 47
2.18 Prava branilaca i lanova njihovih porodica ......................................................................... 48
3. Adekvatnost ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u postojeem sistemu i
praksi u FBiH ................................................................................................................................... 52
Zakljuna razmatranja: ..................................................................................................................... 57
Preporuke: ........................................................................................................................................ 60
III Budetske novane naknade u Republici Srpskoj ..................................................................... 63
1. Socijalne naknade u sistemu socijalne zatite .............................................................................. 63
1.1. Zakonsko ureenje socijalne zatite ...................................................................................... 63
1.2. Organizacija i funkcionisanje sistema socijalne zatite ......................................................... 65
1.3. Stanje u socijalnoj zatiti Republike Srpske: korisnici, prava, postupak i sredstva .............. 67
2. Socijalne naknade u sistemu djeije zatite .................................................................................. 74
2.1. Zakonsko ureenje djeije zatite .......................................................................................... 74
2.2. Organizacija i funkcionisanje sistema djeije zatite ............................................................ 76
2.3. Djeija zatita: korisnici i sredstva ........................................................................................ 77
3. Socijalne naknade u borako invalidskoj zatiti .......................................................................... 81
3.1. Zatita civilnih rtava rata ..................................................................................................... 81
3.2. Zatita borakih kategorija .................................................................................................... 87
3.3. Karakteristine razlike u zatiti civilnih rtava rata i vojnih invalida ................................... 89
3.4. Organizacija i funkcionisanje sistema borako invalidske zatite ......................................... 91
4. Socijalna zatita izbjeglih i raseljenih lica .................................................................................. 93
4.1. Zakonsko ureenje drutvene podrke izbjeglim i raseljenim licima .................................... 93
4.2. Izbjeglice, povratnici i raseljena lica: korisnici, vrste naknada i sredstva ............................. 94
5. Drugi programi podrke socijalno ugroenog stanovnitva ......................................................... 95
5.1. Vrste i sadraj programa ........................................................................................................ 95
5.2. Korisnici i sredstva u drugim programima ............................................................................ 97
6. Adekvatnost ciljanja budetskih novanih naknada ..................................................................... 99
Zakljuna razmatranja .................................................................................................................... 105
Preporuke ....................................................................................................................................... 108
3.A Identifikovani problemi od strane strunih radnika centara za socijalni rad u ostvarivanju
socijalnih naknada u ovim ustanovama sa prijedlozima za poboljanje .................................... 110
3.B Ocjene korisnika o adekvatnosti ciljanja socijalnih naknada izraene na fokus grupi odranoj
03.04.2013. godine ..................................................................................................................... 112
IV Fiskalni aspekti/posljedice postojeeg sistema budetskih novanih naknada za socijalnu
zatitu ................................................................................................................................................ 113
1. Ukupne budetske novane naknade za socijalnu zatitu u budetu svih nivoa vlasti BiH ....... 113
2. Ukupne budetske novane naknade za finansiranje socijalne zatite u BiH ............................ 114
4

3. Fiskalna situacija u FBiH po pitanju pozicije budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu
........................................................................................................................................................ 115
3.1 Socijalna zatita .................................................................................................................... 116
3.2 Djeija zatita ....................................................................................................................... 117
3.3 Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom ....................................................................... 119
3.4 Civilne rtve rata .................................................................................................................. 120
3.5 Borake naknade ................................................................................................................... 120
3.6. Analiza odrivosti postojeeg sistema socijalne zatite u FBIH ......................................... 121
Fiskalni zakljuci FBiH .................................................................................................................. 123
5. Fiskalna situacija u RS po pitanju pozicije budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu . 124
5.1 Socijalna zatita .................................................................................................................... 125
5.2 Djeija zatita ....................................................................................................................... 125
5.3 Zatita osoba sa neratnim invaliditetom ............................................................................... 127
5.4 Zatita civilnih rtava rata .................................................................................................... 127
5.5 Borake naknade ................................................................................................................... 128
5.6 Ostale vrste pomoi .............................................................................................................. 128
5.7 Analiza odrivosti postojeeg sistema socijalne zatite u RS .............................................. 128
Fiskalni zakljuci RS ...................................................................................................................... 131
V Zakljuci i preporuke .................................................................................................................. 133
VI Bibliografija ................................................................................................................................ 134
Ekonomska i socijalna situacija u BiH 2007-2011: ....................................................................... 134
Bibliografija FBiH: ........................................................................................................................ 134
Bibliografija RS: ............................................................................................................................ 135
Fiskalni aspekti postojeeg sistema: .............................................................................................. 136
Aneks I Tabela: Linije siromatva i odgovarajue stope siromatva....................................... 138
Aneks II Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u
BiH 2011 ............................................................................................................................................ 139
Tabela A.1: Distribucija naknada (preciznost ciljanja) u BiH ....................................................... 139
Tabela A.2: Distribucija naknada (preciznost ciljanja) u RS ......................................................... 140
Tabela A.3: Distribucija naknada (preciznost ciljanja) u FBiH ..................................................... 140
Tabela A.4: Pokrivenost u BiH ...................................................................................................... 141
Tabela A.5: Pokrivenost u RS ........................................................................................................ 141
Tabela A.6: Pokrivenost u FBiH .................................................................................................... 142
Tabela A.7: Uticaj programa na indikatore siromatva i nejednakosti Simulacija odsutnosti
programa u BiH .............................................................................................................................. 142
programa u RS ................................................................................................................................ 143
programa u FBiH ............................................................................................................................ 143

5

Uvod
Izvjetaj/studija Budetske novane naknade za socijalnu zatitu u BiH ta funkcionie, a ta ne
analizira postojei sistem socijalne zatite u FBiH i RS, tj. zakonsku regulativu i njenu
implementaciju, te daje precizan pregled administrativnih podataka u oblasti budetskih novanih
naknada za socijalnu zatitu u BiH.
S obzirom na potpune ustavne nadlenosti FBiH i RS u oblasti socijalne zatite, te njihove
specifinosti, odvojeno su analizirana, po istoj metodologiji, stanja u FBiH i RS. Analiza pokazatelja
ekonomske i socijalne situacije u BiH data je u prvom dijelu studije. Fiskalnim aspektima budetskih
novanih naknada u BiH, FBiH i RS posveena je posebna panja.
Analizom situacije cjeline naknada u sistemu socijalne zatite u 2011. godini, posebno budetskih
novanih naknada, pokuava se ukazati na osnovne probleme ciljanja budetskih novanih naknada,
te analizirati njihov uticaj na smanjenje siromatva.
U tom kontekstu su dati i zakljuci i preporuke za promjene u zakonodavstvu i praksi socijalne
zatite u cjelini, koje su u velikoj mjeri uslov da se novi model ciljanja, koji e biti naknadno
predloen, efikasno implementira.
Izvjetaj/studiju su pripremili: dr. arko Papi, dr. Mira uk, Fikret Zuko, dr. Stevo Pucar i Fahrudin
Memi, konsultanti Inicijative za bolju i humaniju inkluziju (IBHI).
Drugi dio ovog izvjetaja/studije dat je kao poseban dokument Ciljanje isplata budetskih novanih
naknada Teorija i iskustva iz odabranih zemalja. U tom dokumentu je detaljnije analizirana
materija data u sekciji 2 Biljeke o politici SB, tj. razlozi za unapreenje ciljanja, metode ciljanja,
mjerenje uinaka te implementiranje PMT. Takoe je uraeno detaljno poreenje adekvatnosti
ciljanja u BiH sa odabranim zemljama regiona i zemlja regije Evrope i Centralne Azije (ECA). Ovaj
dokument su pripremile dr. Franziska Gassmann, Esther Schring, Sonila Tomini i Mira Bierbaum,
konsultantkinje Univerziteta u Maastrichtu, Maastricht Graduate School of Governance.

6

Metodologija
Izvjetaj/studija je, u skladu sa projektnim zadatkom (ToR), ...ograniena na civilne naknade.
Oekuje se da e se analiza i podaci o ciljanju, pokrivenosti i visini borakih naknada uzeti u obzir za
komparativne svrhe i kao referenca pri predlaganju rjeenja ciljanja za civilne korisnike. Zbog toga
je analiza borako invalidske zatite obuhvatila samo osnovne parametre da bi se odgovorilo na
projekti zadatak.
Civilne naknade obuhvataju naknade u socijalnoj zatiti, naknade u djeijoj zatiti i zatiti porodica
sa djecom, naknade civilnim rtvama rata, naknade izbjeglicama i raseljenim licima (u Republici
Srpskoj), kao i neke druge programe koji se bave zatitom socijalno ugroenog stanovnitva, a
finansiraju se iz budetskih sredstava.
U pripremi izvjetaja/studije izvrena je detaljna analiza zakonske regulative u FBiH i RS i
prikupljeni su administrativni podaci iz svih relevantnih izvora. Takoe su istraeni svi relevantni
dokumenti za analizu ekonomske i, posebno, fiskalne situacije u FBiH, RS i na nivou BiH.
Da bi se stekao bolji i precizniji uvid u praksu funkcionisanja budetskih novanih naknada za
socijalnu zatitu, obavljeno je 30 detaljnih intervjua sa uposlenicima centara za socijalni rad (15
intervjua u FBiH i 15 u RS). Takoe su odrane 2 fokus grupe (1 u FBiH i 1 u RS) sa korisnicima i
nekorisnicima budetskih transfera. Time se dolo do miljenja odozdo o problemima i potrebnim
promjenama u budetskim transferima, to je upotrijebljeno u izradi izvjetaja/studije. Citirani
stavovi izraeni u intervjuima i fokus grupama u tekstu su data odvojeno, kao ilustracija analiza
konsultanata.
Analiza adekvatnosti ciljanja u postojeem sistemu i praksi u FBiH i RS uraena je u skladu sa
metodologijom definisanom u Biljeci o politici Svjetske banke Socijalna davanja u Bosni i
Hercegovini: Kreiranje odrivog sistema socijalne zatite zasnovanog na stvarnim potrebama (april
2009). Prirodno, s obzirom na karakter ovog dokumenta, ta analiza je detaljnija i konkretnija nego u
navedenoj Biljeci o politici SB. Takoe je izvreno poreenje adekvatnosti ciljanja 2007. i 2011.
godine.
Pored toga, metodologija za analizu je unaprijeena na vie naina: kako bi se procijenilo da li
budetske naknade zaista dopiru do siromanih, potrebno je bilo upoznati se sa situacijom u
domainstvu prije primanja transfera. Jedan nain da se to postigne je oduzimanjem punog iznosa
naknade od ukupne potronje domainstva. Meutim, ukoliko naknada nije dostupna, vjerovatnije je
da e domainstvo potraiti drugi izvor prihoda. Prema tome, mora se uraditi procjena dijela
transfera koji bi domainstvo zamijenilo drugim izvorom prihoda. Za tu svrhu smo procijenili
graninu sklonost potronji iz socijalnih transfera putem jednostavnog ekonometrijskog modela. Taj
podatak smo upotrijebili za procjenu ukupne potronje domainstava u nedostatku odreene novane
naknade/transfera. Ispravljena potronja domainstava (prije transfera) se zatim upotrijebila za
vrednovanje svih pojedinaca od najsiromanijih do najbogatijih, zasebno za FBiH i RS. Koristei
korigovanu distribuciju, svaka je naknada ocijenjena zasebno u smislu njene uinkovitosti ciljanja.
Takoe treba napomenuti da je, na osnovu ustanovljene ukupne potronje domainstva, svaka osoba
u Proirenoj anketi o potronji domainstva 2011. rasporeena u jedan od 5 kvantila potronje.
Kvantil je jedna petina (1/5) od cjeline, tj. svaki kvantil znai 20% stanovnitva po njihovoj
potronji, od 20% najsiromanijih (I kvantil) do 20% najbogatijih (V kvantil). To je mogue, jer
Proirena anketa o potronji domainstva 2011. sadri modul u kome se prikupljaju informacije o
budetskim novanim naknadama za socijalnu zatitu za sve anketirane osobe (vidi vie na str. 18). S
obzirom na prethodno reeno, svaka osoba koja ima budetske novane naknade za socijalnu zatitu
na osnovu informacije o ukupnoj potronji domainstva se moe svrstati u odgovarajui kvantil
potronje.
S obzirom na specifinost materije, metodoloke napomene su neto opirnije radi boljeg
razumijevanja teksta koji slijedi.
7

I Ekonomska i socijalna situacija u BiH 2007-2011.
Socijalnu situaciju u svakoj zemlji presudno odreuju dinamika ekonomskog razvoja te rast
zaposlenosti sa jedne, i efikasan i racionalan sistem socijalne zatite usmjerene na stvarne potrebe
korisnika, prije svega siromanih, sa druge strane.
1. Ekonomska situacija u BiH 2007-2011. kratki pregled
U poslijeratnom periodu Bosna i Hercegovina je primila znaajnu meunarodnu finansijsku pomo,
najveu po glavi stanovnika u istoriji. Ona se procjenjuje (u nedostatku konsolidovanih informacija o
veliini pomoi od stranih donatora) na 60-70 milijardi USD od 1996. do 2002. godine. Ta pomo,
mada je omoguila normalizaciju ivota u BiH, nije efikasno iskoritena za podrku ekonomskom
razvoju.
1

Paralelno je tekao proces privatizacije koji je proizveo negativne socijalne posljedice; nezaposlenost,
rad bez naknade, socijalnu nesigurnost i neizvjesnost, gubitak radnih mjesta itd. Druga strana tog
procesa bilo je opadanje realnog sektora u BiH. Ta dva faktora, nedovoljno iskoritena meunarodna
pomo i opadanje realnog sektora zbog neefikasne privatizacije, su oslabili ekonomiju za razvoj i
temeljno promijenili socijalnu strukturu, ugrozivi srednju klasu i poveavajui siromatvo.
I pored perioda relativno stabilnog rasta u periodu 2002 2008. godine sa prosjenom godinjom
stopom rasta od 6%, osnovni strukturni problemi privrede nisu rijeeni, a proces reformi je iao
sporo. Globalna ekonomska kriza od 2008. godine je zaotrila te probleme.
Makroekonomsku situaciju u BiH karakteriu dva kljuna, negativna procesa:
Opadanje BDP-a u periodu od 2008. do 2012. godine (2009/2008. - 2,9%; 2010/2009. +0,7%;
2011/2010. +1,2%; 2012/2011. -0,5% (procjena), te procjenjujemo da e i u 2013. godini BDP
biti u negativnoj zoni ili blizu nje. Realni BDP je bio manji 2012. nego 2008. godine (vidi tabelu
1.1).
Porast spoljne i unutranje zaduenosti: 2008. godine spoljni dug je bio 3,5 milijardi KM, a na
kraju 2011. se skoro udvostruio i iznosio je oko 6,6 milijardi KM. Unutranji dug je 2012.
godine bio 3 milijarde KM, to skupa iznosi skoro 10 milijardi KM oko 40% BDP-a. Sama
zaduenost nije zabrinjavajue velika, ali se procjenjuje da je proces ubrzane dinamike
zaduivanja sa paralelnim opadanjem BDP-a rizian (vidi grafikon 1.2).
Tabela 1.1: Pregled kljunih makroekonomskih indikatora BiH, 2007-2011.
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Nominalni BDP (u milionima
KM)
21.778,4 24.717,6 24.003,7 24.583,9 25.474,0
BDP, nominalna stopa rasta u
%
13,0 13,5 -2,7 2,4 3,6
BDP, realna stopa rasta u % 6,8 5,7 -2,9 0,7 1,2
Stanovnitvo (procjena, hiljade) 3.842,0 3.842,0 3.842,6 3.843,1 3.840,0
BDP per capita (u KM) 5.668,0 6.443,0 6.246,0 6.397,0 6.637,0
Broj nezaposlenih (registrovani) 526.636 492.819 497.581 516.949 529.690
Broj zaposlenih (registrovani) 668.257 689.924 680.161 668.567 679.510
Stopa nezaposlenosti (zvanina,
u %)
44,0 42,1 42,2 43,6 43,8
Stopa nezaposlenosti (ARS - 29,0 23,4 24,1 27,2 27,6

1
Papi, ; Ninkovi, R; ar, O. Integritet u rekonstrukciji Korupcija, efikasnost, odrivost u post-ratnim zemljama.
IBHI. Sarajevo, 2007.
8

ILO), u %
Prosjene plate (u KM) 630,00 752,00 790,00 798,00 816,00
Prosjene penzije (u KM) 266,10 328,00 341,00 333,00 338,00
CPI (Indeks potroakih cijena) 1,5 7,4 -0,4 2,1 3,7
Izvor: Agencija za statistiku BiH
1.1 Fiskalni okvir BiH
Ovakvo ekonomsko pogoranje situacije neizbjeno se moralo odraziti i na budete u BiH. Meutim,
i prije globalne finansijske i ekonomske krize, javni rashodi u BiH su ve dugo godina premaivali
40% BDP-a, ali u situaciji kad je privredni rast bio iznad 5%, taj fiskalni problem nije bio naroito
izraen.
Ovaj problem naroito dolazi do izraaja u periodu krize, kada javni prihodi naglo padaju, a rashodi
ostaju na istom nivou ili ak rastu.
Tabela 1.2: Budeti svih nivoa u BiH, 2007-2011. godina (u % BDP-a)
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Prihodi (% BDP-a) 45,2 44,1 43,1 44,2 44,6
Rashodi (% BDP-a) 40,4 42,7 44,4 44,1 42,8
Sveukupni budetski
suficit/deficit (% BDP-a)
1,3 -2,0 -4,4 -2,5 -1,3
Izvor: CBBH
Sveukupni budetski deficit u BiH bio je prisutan i prije uticaja krize, na primjer u 2008. godini u
iznosu od 2%. Sveukupni budetski deficit se poveao na 4,4 procenata BDP-a u 2009, kako je
zemlja ula u recesiju.
Grafikon 1.1: Rast BDP-a (%) i budetski deficit (%),budeti svih nivoa vlasti u BiH

Izvor: Agencija za statistiku BiH i Centralna banka BiH
Mjere koje su preduzete u cilju smanjenja deficita u 2010. godini su urodile plodom i budetski
deficit je sveden na 2,5 procenta BDP-a. Konsolidovani budetski deficit se nastavio smanjivati u
2011. na 1,3 procenta BDP-a sa 2,5 procenta u 2010.
9

1.2 Javni spoljni dug BiH
Prema podacima Ministarstva finansija i trezora Bosne i Hercegovine, stanje ukupnog javnog
vanjskog duga BiH na kraju 2011. godine iznosi oko 6,6 milijardi KM. Najznaajniji udio u javnom
vanjskom dugu zauzimaju obaveze prema Svjetskoj banci, na koje otpada 38,4% ukupnog duga. Kao
ostali vodei kreditori izdvajaju se Pariki klub kreditora sa ueem od 12,7%, zatim MMF sa
12,1%, EIB sa 10,8%, Londonski klub kreditora sa 8,3%, te EBRD sa 7,4%. U 2011. godini ukupno
izmirene obaveze po osnovu vanjskog duga iznosile su 340,02 miliona KM. Od toga, na otplatu
glavnice se odnosi 235,53 miliona KM, a na otplatu kamata, bankarskih provizija i drugih trokova
104,49 miliona KM.
Uporedi li se stanje ukupnog javnog vanjskog duga iz 2011. godine sa stanjem u 2007. godini, moe
se vidjeti da je dolo do rasta duga od 68,1%, ili oko 2,7 milijardi KM. Na grafikonu ispod
predstavljeno je kretanje javnog vanjskog duga. Udio trenutnog iznosa javnog vanjskog duga u BDP-
u za 2011. godinu iznosi 26%, to nas stavlja u rang srednje zaduenih zemalja.
Grfikn 1.2: Splni dug svih nivoa vlasti u BiH, u milinim K, n kru prid

Izvr pdtk: inistrstv finnsi i trzr BiH
Bez obzira na to, ovakav rast spoljnog duga je zabrinjavajui. Prvo, zato to je to izrazito visok rast
duga, ostvaren za relativno kratko vrijeme. Drugo, zato to je sposobnost BiH da otplauje dugove
znaajno umanjena zbog ekonomske krize i slabe konkurentnosti ekonomije, koliki god da bili
dugovi. I tree, najvanije, injenica da je spoljni dug enormno povean, a da BDP nazaduje ili
stagnira, ukazuje na to da je BiH veinu tih sredstava usmjerila u potronju, a ne u investicije, to je
loe za njen dugoroni rast i razvoj.
2. Makroekonomska i fiskalna situacija i 3-godinji fiskalni okvir u Federaciji BiH
2.1 Makroekonomska situacija u FBiH
Stanje u BiH odraz je onoga to se deava u njenim entitetima (FBiH i RS). Svjetska ekonomska
kriza dovela je do znaajnog smanjenja ekonomske aktivnosti u FBiH. U 2009. godini zabiljeena je
recesija od 2,8%, a sljedee dvije godine, imamo skromne stope rasta, od 0,7% i 1,4% u 2010. i
2011. godini, respektivno. Prema procjenama ekonomija u FBiH ni u 2012. nije zabiljeila znaajniji
ekonomski rast.

10

Tabela 1.3: Pregled kljunih makroekonomskih indikatora FBiH, 2007-2011.
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Nminlni BDP (u milinim K) 13.743,1 15.647,0 15.230,6 15.615,1 16.208,1
BDP, nminln stp rst u %,
(g/g)
13,1 13,9 -2,9 2,5 3,2
BDP, rln stp rst u %, (g/g) 7,0 5,4 -2,8 0,7 1,4
Stnvnitv (prcn, hild) 2.328,4 2.327,2 2.327,3 2.337,7 2.338,3
Br nzpslnih (rgistrvni) 370.459 345.381 347.146 360.513 367.515
Br zpslnih (rgistrvni) 413.676 430.745 426.557 424.844 440.747
Stp nzpslnsti (zvnina), u
%
47,2 44,5 44,9 45,1 45,5
Stp nzpslnsti (ARS ), u % 31,1 25,0 25,7 29,1 29,2
Prsn plt (u KM) 662,0 751,0 792,0 804,0 819,00
Prsn pnzi (u KM) 284,2 340,0 346,0 341,0 349,0
Indks ptrkih cin (u %) 1,9 7,7 -1,5 1,8 3,6
Izvor: Federalni zavod za statistiku
Kao i u RS, socioekonomska situacija u FBiH je u ovakvim okolnostima pogorana. Kad se poredi
2008. kao zadnja pretkrizna godina, sa 2011. godinom, neki od podataka svjedoe o ovom
pogoranju, a neki govore i o oporavku u vremenu nakon recesije. Na primjer stopa administrativne
nezaposlenosti poveala se sa 44,5% (2008.) na 45,5% (2011.) dok je po Anketi o radnoj snazi
(ARS) realna stopa nezaposlenosti u FBiH poveana sa 25% na 29,2% u istom periodu. Meutim, u
ovom kriznom periodu, nakon smanjenja broja zaposlenih u 2009. i 2010. godini, u 2011. godini je
zabiljeen znaajan rast broja zaposlenih od oko 15.000. Ova injenica govori da ekonomija u FBiH
pokazuje znakove oporavka od krize.
2.2 Fiskalni okvir u FBiH
Kao i u cijeloj BiH, ovakvo ekonomsko pogoranje u FBiH se odrazilo i na budete u ovom entitetu.
Meutim, i prije globalne finansijske i ekonomske krize, javni rashodi u FBiH su ve dugo godina
premaivali 40% BDP-a, ali u situaciji kad je privredni rast bio iznad 5%, taj fiskalni problem nije
bio naroito izraen. Ekonomska kriza je uinila problem vidljivim i aktuelnim, jer javni prihodi
naglo padaju, a rashodi ostaju na istom nivou ili ak rastu.
Tabela 1.4: Konsolidovani budet FBiH
2
, 2007-2011. godina (u % BDP-a)
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Prihodi (% BDP) 42,9 41,8 39,9 41,5 40,5
Rashodi (% BDP) 40,1 42,2 41,3 40,5 39,8
Sveukupni budetski suficit/deficit
(% BDP)
1,0 -3,0 -3,4 -0,8 -1,3
Izvor: CBBH
Sveukupni budetski deficit u FBiH bio je prisutan i prije uticaja krize, na primjer u 2008. godini, u
iznosu od 3%. Sveukupni budetski deficit se poveao na 3,4 % BDP-a u 2009, kako je zemlja ula u
recesiju.

2
Konsolidovani budet FBiH ukljuuje budet FBiH i kantona, bez optina.
11

Grafikon 1.3: Rast BDP-a (%) i budetski deficit (%), budeti FBiH i kantona

Izvor: Federalni zavod za statistiku i CBBH
Mjere koje su preduzete u cilju smanjenja deficita u 2010. godini urodile su plodom i budetski
deficit je sveden na 0,8 % BDP-a. Ukupni budetski deficit je u 2011. neto povean, na 1,3% BDP-a
sa 0,8% u 2010.
2.3 Trogodinja fiskalna projekcija u FBiH
U periodu od 2013. do 2015. godine, prema projekcijama Ministarstva finansija FBiH, predvien je
umjeren rast prihoda. Prema ovim projekcijama oekuje se rast ukupnih prihoda od 2% u 2012.
godini. Oekivani rast prihoda u 2013. godini je 4%, sa priblinom istim nivoom rasta i u naredne
dvije godine.
Ovakva procjena je zasnovana na makroekonomskoj procjeni da e realni privredni rast u 2012,
2013, 2014. i 2015. godini iznositi 0,9%, 2,1%, 3,5% i 4,4%, respektivno. Ovdje se radi o neto
realnijoj procjeni i, samim tim, projekcija budetskih prihoda je blia realnosti.
to se tie projekcije budetskih rashoda, ona je u Dokumentu okvirnog budeta FBiH 2013-2015.
data samo za nivo Vlade FBiH, tako da na osnovu tih podataka nije mogue dobiti sveobuhvatnu
sliku o javnoj potronji u FBiH.
Javni rashodi Budeta Vlade Federacije BiH u 2013. godini projektovani su u iznosu od 1.471,0 mil.
KM ili 7,8% BDP-a Federacije BiH, to predstavlja pad od 6,6% ili 104,3 mil. KM u odnosu na
planirane javne rashode u 2012. godini. Javni rashodi su projektovani na nivou od 1.441,9 mil. KM
(7,3% BDP-a Federaciji BiH) u 2014. godini, i 1.559,8 mil. KM (7,9% BDP-a Federacije BiH) u
2015. godini.
Dokument okvirnog budeta FBiH 2013-2015. konstatuje da deficit iz ranijeg perioda predstavlja
odreen problem i da je potrebno u narednim godinama ciljano planirati blagi fiskalni deficit kako bi
se na nivou perioda 2012. 2015. dostigla fiskalna odrivost u skladu sa kriterijima EU.

3. Makroekonomska i fiskalna situacija i 3-godinji fiskalni okvir u Republici
Srpskoj
3.1 Makroekonomska situacija u RS
U Republici Srpskoj su, u periodu prije globalne finansijske i ekonomske krize, stope realnog rasta
iznosile preko 6%. U periodu recesije u 2009. godini stopa rasta bila je 3%, u sljedee dvije godine u
12

RS su postignuti vrlo skromni rezultati sa stopama rasta od 0,8%. Moe se slobodno konstatovati da
ekonomija RS u 2010. i 2011. stagnira, a neke procjene govore da je u 2012. godini ak i nazadovala.
Tabela 1.5: Pregled kljunih makroekonomskih indikatora RS, 2007-2011.
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Nminlni BDP (u milinim
K)
7.351,0 8.489,3 8.223,0 8.307,0 8.670,1
BDP, nminln stp rst u
%,
12,3 15,5 -3,1 1,0 4,4
BDP, rln stp rst u %,
(g/g)
6,7 6,2 -3,0 0,8 0,8
Stnvnitv (prcn,
hild)
1.440,0 1.437,8 1.435,2 1.433,0 1.429,7
Br nzpslnih
(rgistrvni)
139.825 135.102 139.536 145.343 150.344
Br zpslnih (rgistrvni) 258.236 259.205 258.634 244.453 238.956
Stp nzpslnsti
(zvnin), u %
34,0 34,2 35,5 37,3 38,7
Stp nzpslnsti (ARS), u
%
25,2 20,5 21,4 23,6 24,5
Prsn plt (u KM) 585,0 755,0 788,0 784,0 809,0
Prsn pnzi (u KM) 237,3 309,0 335,0 321,0 321,0
Indks ptrkih cin (u
%)
1,1 7,2 -0,4 2,5 3,9
Izvor: Republiki zavod za statistiku RS
Ukupna socioekonomska situacija je i u RS pogorana, pogotovo kad se poredi 2008. kao zadnja
pretkrizna godina, sa 2011. godinom. U ovom kriznom periodu zabiljeeno je znaajno smanjenje
broja zaposlenih u RS. Prema podacima Republikog zavoda za statistiku RS, prosjean broj
zvanino zaposlenih u 2008. je bio 259.000, a 2011. godini taj broj je bio za oko 20.000 manje ili
239.000. Stopa administrativne nezaposlenosti poveala se sa 34,2% (2008.) na 38,7% (2011.) dok je
po Anketi o radnoj snazi (ARS) realna stopa nezaposlenosti u RS poveana sa 20,5% na 24,5% u
istom periodu.
3.2 Fiskalni okvir u RS
Pogoranje ekonomske situacije odrazilo se i na konsolidovani budet (budet svih nivoa) RS
3
. Prije
globalne finansijske i ekonomske krize javni rashodi u RS su bili na relativno umjerenom nivou od
oko 34% BDP-a, meutim problemi nastaju u periodu krize, kada su javni prihodi naglo pali, a
rashodi znaajno porasli.
Tabela 1.6: Budet svih nivoa u RS, 2007-2011. godina (u % BDP-a)
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
Prihodi (% BDP) 39,7 38,5 37,5 38,9 42,5
Rashodi (% BDP) 33,5 35,4 40,3 41,1 38,9

3
Konsolidovani budet RS ukljuuje budet RS, budete jedinica lokalne samouprave i vanbudetske fondove.
13

Sveukupni budetski
suficit/deficit (% BDP)
0,4 -0,8 -6,6 -5,0 -0,7
Izvor: CBBH
Relativno mali budetski deficit u RS je bio prisutan i prije uticaja krize, u 2008. godini, u iznosu od
0,8%.
Grafikon 1.4: Rast BDP-a (%) i budetski deficit (%), budeti svih nivoa vlasti u RS

Izvor: Republiki zavod za statistiku RS i CBBH
Meutim, pod uticajem krize deficit se enormno poveao na 6,6% BDP-a u 2009. godini. Ukupni
budetski deficit je u 2010. godini neto smanjen, na 5% BDP-a. Mjere koje su preduzete u cilju
smanjenja deficita u 2011. godini su dale rezultate i budetski deficit je sveden na 0,7% BDP-a.
3.3 Trogodinja fiskalna projekcija RS
U periodu od 2012. do 2014. godine, prema projekcijama Ministarstva finansija Republike Srpske
iskazanim u Dokumentu okvirnog budeta Republike Srpske 2012-2014, predvieno je ostvarenje
budetskog suficita.
Tabela 1.7: Budetske projekcije RS, 2012-2014. godina (u mil. KM)
2012. 2013. 2014.
Ukupni prihodi 3740,1 3925,5 4170,6
Ukupni rashodi 3310,4 3347,8 3441,9
Sveukupni budetski suficit/deficit 96,9 264,6 392,9
Izvor: Dokument okvirnog budeta Republike Srpske 2012-2014.
Ovakva procjena zasnovana je na makroekonomskoj procjeni da e realni privredni rast u 2012,
2013. i 2014. godini iznositi 3,4%, 4,1% i 5,0%. respektivno. Mora se naglasiti da su projekcije
prihoda usko vezane za privredni rast. Ukoliko su rast i drugi makroekonomski pokazatelji ispod
procijenjenog nivoa, to e imati za posljedicu drugaija kretanja projekcija prihoda. Imajui na umu
da u 2012. Privredni rast nee dostii procijenjenih 3,4%, realno je oekivati vie potekoa za
budete u Republici Srpskoj nego to to ova projekcija predvia.
4. Potronja na budetske novane naknade u BiH
Na osnovu prethodno navedenog se moe zakljuiti da se javna potronja u BiH finansira putem
zaduivanja svih nivoa vlasti i da e taj proces imati veoma negativne posljedice.
Budetske novane naknade za socijalnu zatitu ine znaajan dio problema, njihovo uee u
budetskom konsolidovanju BiH je veoma veliko. Prema GFS klasifikaciji budetskih stavki, ova
14

kategorija davanja se kretala od 3.01 milijarde KM u 2007. do 4.33 milijarde KM u 2011. godini ili
od 31,5% do 37,1% ukupnog konsolidovanog budeta BiH. Kako je ukupna potronja na budetske
novane naknade za socijalnu zatitu u BiH rasla u ovom periodu, realno je pretpostaviti (uzimajui
u obzir njenu veliinu) da je ovaj oblik rashoda imao tendenciju istiskivanja drugih vrsta rashoda.
Grafikon 1.5: Kretanje udjela budetskih novanih naknada u ukupnom budetu svih nivoa
vlasti BIH

Izvr: CBBH, godinji prtivni izvti, knslidvn BiH

Vidljivo je da je potronja na budetske novane naknade za socijalnu zatitu znaajno porasla u
periodu nastanka krize, da su nakon toga nastupile mjere restriktivne fiskalne politike, ali da je udio
ukupnih socijalnih davanja u budetima BiH naglo povean sa 32,3% u 2010. na 37,1% u 2011.
godini.
Iako je u toku tog perioda u cijeloj BiH moglo doi do izvjesnog poveanja ukupne potronje roba i
usluga, ova vrsta javne potronje je malo uinila na poboljanje prosperiteta i razvoja zemlje ili na
istinskoj pomoi velikom broju siromanih graana.
Potronja velikog dijela BDP-a na budetske novane naknade za socijalnu zatitu, uz neadekvatnost
ciljanja, takoe implicira situaciju u kojoj se preferira potronja u odnosu na investicije. To
podrazumijeva rezultat koji se svodi na manju konkurentnost ekonomije i manje mogunosti za
stvaranje kapitala mogunosti koje bi mogle poveati ukupno bogatstvo i blagostanje graana u
budunosti. Stoga, troenjem vie od treine dananjeg BDP-a umanjuje se iznos sredstva potrebnih
za investiranje koja bi u budunosti dovela do poveanja BDP-a.
Prema podacima Agencije za rad i zapoljavanje BiH, anketna stopa nezaposlenosti (ILO
metodologija) je u avgustu 2012. godine iznosila 28%, dok je broj nezaposlenih lica na evidencijama
zavoda i slubi zapoljavanja iznosio 545.881 lica. Stopa registrovane nezaposlenosti za oktobar
2012. godine iznosila je 44,3% i u odnosu na septembar 2012. godine bila je vea za 0,1%.
Optereenje (ukupni porezi i doprinosi na plate) po zaposleniku u FBiH iznosi 71%, a u RS-u 60,3%.
Jedna od posljedica tog optereenja je veliki broj zaposlenih u neformalnom sektoru. Veliki dio
problema je injenica da, i pored visoke stope nezaposlenosti (545.881 nezaposlenih), znaajan dio
radno sposobnog stanovnitva nije na tritu rada (preciznije, 56%).
4
U osnovi je situacija ostala ista
u poreenju sa 2007. godinom, kada je 57% radno sposobnog stanovnitva bilo radno neaktivno.
U znaajnoj mjeri to je i posljedica neadekvatnog ciljanja budetskih novanih naknada na socijalna
davanja. Sa jedne strane, statusom odreene socijalne naknade (posebno kod borakih naknada,

4
Vidi: BHAS, Anketa o radnoj snazi 2011. Sarajevo, novembar 2011. str. 3.
15

itd.) demotiviu radno sposobne ljude da trae posao. Sa druge strane, jo izraenije, takav karakter
socijalnih naknada ih stimulie da dodatne prihode trae u sivoj, neformalnoj ekonomiji.
5

Procjene ekonomskih kretanja za 2013. godinu nisu optimistina i za oekivati je da rast BDP-a bude
veoma blizu negativne zone. Rezultat svih negativnih ekonomskih procesa je i injenica da je BiH,
po procjeni EUROSTAT-a, najsiromanija zemlja u Evropi; njen BDP po glavi stanovnika, izraen u
snazi kupovne moi, je svega 28% prosjeka u 27 zemalja Evropske unije.
6

Iz ovog kratkog pregleda jasno je da je BiH ekonomija u loem stanju, a sve reforme vezane za EU
integracije su usporene. To je veoma negativno uticalo na socijalnu situaciju.

5. Socijalna situacija trendovi siromatva
Krajem 2010. godine, Svjetska banka je provela Drugu anketu ivot u tranziciji (LiTS 2) 2010. da bi
se bolje razumio uticaj krize, naroito na socijalnu iskljuenost. Rezultati ankete pokazuju da je
preko 60% domainstava ili znaajno ili prilino pogoeno krizom; skoro 1/3 stanovnitva je u
riziku od siromatva, dok je oko 60% stanovnitva bilo u riziku od siromatva ili socijalne
iskljuenosti.
7

Mjerenje siromatva u BiH poinje 2001. godine provoenjem Ankete o mjerenju ivotnog
standarda. Ova anketa je provedena i u 2004. godini. Anketa o potronji domainstava je prvi put
provedena 2004. godine, ponovljena je 2007. godine, a kao Proirena anketa o potronji domainstva
provedena je 2011. godine.
Metodoloki pristup koriten pri izradi izvjetaja Siromatvo u BiH 2011 Trendovi i dostignua i
Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH 2011, iz
kojega smo preuzeli podatke, ima za cilj da prikae promjene u nivou siromatva u BIH, FBiH i RS u
periodu 2007-2011. godine, a da pri tome zadri i na jednom mjestu prikae sve razliite pristupe
mjerenju siromatva koji su se od 2007. godine pojavili u BiH i entitetima (FBiH i RS).
Izvjetaj obuhvata 7 linija siromatva (4 apsolutne i 3 relativne) i za svaku liniju daje odgovarajui
profil siromatva. Budui da se u ovoj analizi porede objavljeni podaci iz 2007. sa podacima iz 2011.
godine, prioritet je dat ve objavljenim podacima i njihovim odgovarajuim formatima tabela i
metodologiji gdje god je to bilo mogue. Takoe je voeno rauna da se obezbijedi bar minimalna
vizuelna uporedivost razliitih profila siromatva gdje je to bilo mogue.
Uporedivost podataka stavljena je ispred metodolokog pristupa tako da se, na primjer, kod izbora
ponderacionih faktora vodilo rauna da se koriste isti ponderacioni faktori koji su koriteni u 2007.
godini.
Izvjetaj nije proizveo niti jednu novu liniju siromatva, osim to je izraunata relativna linija
siromatva za FBIH za 2011. godinu i to da bi se ouvala konzistentnost izvjetaja (vidi tabelu Linije
siromatva i odgovarajue stope siromatva, Aneks I).
Relativno siromane osobe su sve osobe ija je potronja manja ili jednaka iznosu relativne linije
siromatva. Relativna linija siromatva se definie kao 60 procenata medijane mjesene
ekvivalizirane novane potronje domainstva. Visine relativnih linije siromatva u KM su izraene
u nominalnim cijenama iz godine u kojoj je raena anketa.
BHAS je objavila relativne linije siromatva za BiH za 2004, 2007. i 2011. godinu. Iznos relativne
linije siromatva u 2004. godini je iznosio 311,00 KM po ekvivalentu odrasle osobe, u 2007. je
iznosio 386,00 KM po ekvivalentu odrasle osobe, a 2011. je iznosio 416,00 KM po ekvivalentu
odrasle osobe (vidi Aneks I). Procenat relativno siromanih osoba nije se znaajno mijenjao u

5
Vidi: Svjetska banka. Biljeka o politici Socijalna davanja u Bosni i Hercegovini: Kreiranje odrivog sistema socijalne
zatite zasnovanog na stvarnim potrebama (april 2009).
6
Vidi: EUROSTAT, Press Release, 19. juni 2013.
7
Svjetska banka. Socijalna iskljuenost u Bosni i Hercegovini i globalna kriza. Mart 2012.
16

periodu 2004-2011. godine mjereno zvaninom relativnom linijom siromatva na nivou BiH.
Procenat relativno siromanih u 2004. godini je iznosio 18,3% (FBIH: 18,8% RS: 17,8%), u 2007.
godini je iznosio 18,2% (FBIH: 17,0% RS: 20,1%), a u 2011. godini je iznosio 17,9% (FBIH: 17,1%
RS: 19,5%). Relativno siromatvo u BiH kao cjelini niti je raslo niti opadalo u ovom periodu. Isto
vrijedi i za siromatvo na entitetskom nivou mjereno zvaninom relativnom linijom siromatva na
dravnom nivou.
Republiki zavod za statiku RS je objavio relativne linije siromatva za RS u 2007. i 2011. godini.
Ove linije siromatva se odnose na stanovnitvo RS. Relativna linija siromatva u RS u 2007. godini
je iznosila 350,00 KM po ekvivalentu odrasle osobe, a u 2011. godini je iznosila 381,00 KM po
ekvivalentu odrasle osobe. Relativno siromatvo u RS mjereno zvaninom relativnom linijom
siromatva za RS na entitetskom nivou u periodu 2007-2011. godine blago je palo za oko 1 procentni
poen, sa 15,6% na 14,4%. Imajui u vidu da je relativna linija siromatva za RS nia od relativne
linije siromatva na nivou BiH, moe se zakljuiti da su se osobe koje su izale iznad linije
relativnog siromatva za RS zadrale neposredno iznad nje i da su u riziku od vraanja u relativno
siromatvo.
Autori izvjetaja Siromatvo u BiH 2011 Trendovi i dostignua i Indikatori adekvatnosti ciljanja
budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH 2011 (juni, 2013. godine) su izraunali
relativnu liniju siromatva za FBiH za 2011. godinu. Ovo nije zvanina linija siromatva za FBiH
objavljena od Federalnog zavoda za statistiku. Relativna linija siromatva za FBiH u 2011. godini je
iznosila 443,60 KM po ekvivalentu odrasle osobe i po ovoj liniji siromatva u FBiH je bilo
siromano 18,9 % stanovnitva.
Apsolutno siromane osobe su sve osobe ija je potronja manja ili jednaka iznosu apsolutne linije
siromatva. Raunanje apsolutne linije siromatva uzima u obzir minimalnu kalorijsku vrijednost
hrane u iznosu od 2.100 kCal dnevno pretvoreno u novanu protuvrijednost i uveanu za novanu
protuvrijednost minimuma neprehrambenih proizvoda neophodnih za ivot osobe. Visine auriranih
apsolutnih linija siromatva u KM za 2011. godinu su izraene u cijenama iz 2007. godine na nain
da su cijene 479 proizvoda korigovane za inflaciju za period 2007-2011. godine na entitetskom
nivou. Ovom metodologijom cijene iz 2011. godine su prilagoene za inflaciju.
BHAS je objavila apsolutnu liniju siromatva za BIH za 2007. godinu koja iznosi 238,00 KM po
glavi stanovnika (po lanu domainstva). U 2007. godini u BiH je bilo apsolutno siromano 18,6%
stanovnitva (FBIH: 17,4%, RS: 20,2%). Autori izvjetaja Siromatvo u BiH 2011 Trendovi i
dostignua i Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH
2011 juni, 2013 su aurirali liniju siromatva za BiH za 2011. godinu. Na osnovu aurirane linje
siromatva u BiH u 2011. godini je 23,4% stanovnitva bilo apsolutno siromano (FBIH: 22,7%, RS:
25,3%), to prestavlja znaajno poveanje apsolutnog siromatva u periodu 2007-2011.
RZS RS je objavio zvaninu apsolutnu liniju siromatva za RS za 2007. godinu koja iznosi 201,00
KM po glavi stanovnika. Po ovoj apsolutnoj liniji siromatva u RS je u 2007. godini 16,8%
stanovnitva bilo apsolutno siromano. Autori izvjetaja Siromatvo u BiH 2011 Trendovi i
dostignua i Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH
2011 su aurirali liniju siromatva za RS za 2011. godinu. Na osnovu aurirane linje siromatva u
RS je u 2011. godini 15,8% stanovnitva bilo apsolutno siromano. Dakle, zvanino apsolutno
siromatvo u RS mjereno na entitetskom nivou palo je za 1 procentni poen, sa 16,8% na 15,8%.
Slino kao i kod relativnog siromatva - imajui u vidu da je entitetska apsolutna linija siromatva
nia od dravne apsolutne linije siromatva, moe se zakljuiti da se osobe koje su izale iznad
entitetske linije apsolutnog siromatva zadrale neposredno iznad te linije i da su u riziku od vraanja
u apsolutno siromatvo mjereno entitetskom linijom apsolutnog siromatva.
FZS nije proizveo apsolutnu liniju siromatva za FBiH za 2007. godinu pa je za potrebe izrade
profila siromatva za FBiH koritena zvanina linija siromatva na nivou BiH.
17

Svjetska banka je takoe u svom izvjetaju Zatita siromanih u vrijeme globalne ekonomske krize,
Aurirani izvjetaj za 2009 objavila apsolutnu liniju siromatva za 2007. godinu baziranu na visini
apsolutne linije siromatva iz 2001. godine. Ova linija se metodoloki razlikuje od linije apsolutnog
siromatva BHAS, jer ne obuhvata trokove zdravstva. Visina apsolutne linije siromatva SB u 2007.
godini je iznosila 205,00 KM po glavi stanovnika. Apsolutno siromano je bilo 14,0% stanovnitva
(FBIH: 13,3% RS: 15,0%) . Autori izvjetaja Siromatvo u BiH 2011 Trendovi i dostignua i
Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH 2011
aurirali su liniju siromatva SB za BiH za 2011. godinu. Na osnovu aurirane linje siromatva SB u
BiH je u 2011. godini 15,0% stanovnitva bilo apsolutno siromano (FBIH: 15,1% RS: 14,9%).
Dakle, apsolutno siromatvo mjereno po metodologiji SB iz 2009. godine blago je poraslo u periodu
2007-2011. godine za 1 procentni poen u BiH, a do poveanja siromatva dolo je usljed poveanja
siromatva u FBiH.
Nezavisno od metodologije raunanja linija siromatva, uoljivo je da su apsolutno siromatvo i rizik
od apsolutnog siromatva u BiH u 2011. porasli u odnosu na 2007. godinu.

6. Efikasnost budetskih (nedoprinosnih) novanih naknada za socijalnu zatitu u
BiH
Osnovni problem sistema socijalne zatite u BiH je njegova slaba efikasnost u smanjenju
siromatva.
8
BiH je 2011. godine troila 3,88% BDP-a za isplatu razliitih oblika novanih pomoi
koji nisu zasnovani na doprinosima. To je mnogo vie od prosjeka meu dravama ove regije (1,6%
BDP-a). Ova situacija traje godinama, jer je i 2007. godine BiH troila 3,91% BDP-a za socijalne
naknade koje nisu zasnovane na doprinosima.
Budetske novane naknade u FBiH 2007. godine su iznosili 4,44% BDP-a FBiH, a 2011. godine su
iznosili 3,62% BDP-a FBiH. To smanjenje je uglavnom rezultiralo smanjenjem udjela borakih
naknada u BDP-u FBiH sa 2,87% u 2007. na 1,95% u 2011. godini. Meutim, te naknade i dalje ine
blizu 2/3 ukupnih budetskih novanih naknada za socijalne naknade.
U RS su se ukupne budetske novane naknade za socijalne naknade takoe neznatno smanjili, sa
3,01% BDP-a RS u 2007. na 2,92% BDP-a RS u 2011. godini. I ovdje je osnovni razlog smanjenje
uea borakih naknada sa 2,28% BDP-a RS u 2007. na 1,90% BDP-a RS u 2011. godini. Jednako i
ovdje borake naknade, i pored toga, ine skoro 2/3 ukupnih budetskih novanih naknada za
socijalnu zatitu.
Za procjenu efikasnosti budetskih (nedoprinosnih) novanih naknada u smanjenju siromatva,
koristili smo pristup iz dokumenta Svjetske banke Socijalna davanja u Bosni i Hercegovini:
Kreiranje odrivog sistema socijalne zatite zasnovanog na stvarnim potrebama iz aprila 2009.
godine, kao i dokumenta SB i DEP-a Zatita siromanih u vrijeme globalne krize: Aurirani
izvjetaj o siromatvu za Bosnu i Hercegovinu za 2009. iz decembra 2009. godine. S obzirom na
projektni zadatak, analizirali smo samo budetske (nedoprinosne) novane naknade, za razliku od
dokumenata SB koji su analizirali ukupnu socijalnu zatitu (ukljuujui i penzije, itd.). Dakle,
analizirali smo, na osnovu PAPD 2011 - godina, naknade za civilne rtve rata, osobe sa neratnim
invaliditetom, djeiju zatitu i socijalnu zatitu, kao i borako-invalidske naknade radi poreenja sa
civilnim korisnicima budetskih naknada. Za Republiku Srpsku analizirani su i drugi programi koji
imaju socijalno zatitni karakter, a finansiraju se i budeta na svim nivoima.

8
Vidi: Svjetska banka. Biljeka o politici Socijalna davanja u Bosni i Hercegovini: Kreiranje odrivog sistema socijalne
zatite zasnovanog na stvarnim potrebama (april 2009), str. 6-9
18

Isti pristup znai analizu, prije svega, dijela ukupnih budetskih novanih naknada koje prima 5
grupa stanovnitva (kvantila), od najsiromanijih 20% do najbogatijih 20%.
9
Sa druge strane, razliit
obuhvat novanih naknada u dokumentu SB i ovoj analizi (u skladu sa ToR) omoguava poreenje
2007. i 2011. samo za pojedine vrste nedoprinosnih novanih naknada i za cjelinu socijalne zatite
(sa penzijama) i cjelinu budeta, kako je uradila SB. Tako, na primjer, nije bilo mogue poreenje za
osobe s neratnim invaliditetom i civilne rtve rata, koje je Svjetska banka u svojoj Biljeci o politici
2009. godine iskazivala u okviru socijalne zatite preko CSR, a u ovom izvjetaju/studiji, prema
ToR, iskazani su posebno.
Grafikon 1.6: Ukupne budetske novane naknade za socijalnu zatitu po kvantilima potronje
stanovnitva u BiH u 2011. godini.

Izvor:Proirena Anketa o potronji domainstava 2011 - Izraun autora
Zbog razliitog shvatanja socijalne zatite i preciznosti analize navodimo, na osnovu upitnika PAPD
2011, koje vrste novanih naknada ulaze u navedene kategorije.
Borako-invalidske naknade obuhvataju: linu invalidninu, dodatak za njegu, pomo od drugih
osoba, ortopedski dodatak, porodinu invalidninu i boraki dodatak. Naknade za civilne rtve rata
obuhvataju: linu invalidninu, dodatak za njegu i pomo od strane druge osobe, ortopedski dodatak,
porodinu invalidninu, dodatnu novana pomo, dodatak za lana porodice nesposobnog za rad,
dodatak za samohranost. Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom obuhvataju: linu invalidninu,
dodatak za pomo i njegu od strane druge osobe, ortopedski dodatak. Djeija zatita obuhvata: djeiji
dodatak, porodiljske naknade, djeije pakete. Socijalna zatita (u uem smislu) obuhvata trajnu
novanu pomo (stalna novana pomo ili novana pomo), povremenu jednokratnu ili drugu
novanu pomo (institucije vlasti), subvencije za stanovanje, grijanje, elektrinu energiju i sahrane,
te pomo za osposobljavanje.
Najsiromanija petina stanovnitva prima samo 17,3% od ukupnog iznosa budetskih novanih
naknada za socijalnu zatitu, to je mnogo manje od njihovih realnih potreba - tj. situacija se nije

9
Kao to je navedeno u dijelu Uvoda koji se odnosi na metodologiju, kvantil je jedna petina (1/5) od cjeline, tj. svaki
kvantil znai 20% stanovnitva po njihovoj potronji, od 20% najsiromanijih najmanja potronja (I kvantil); 20% sa
neto veom potronjom (II kvantil), itd. do 20% najbogatijih najvea potronja (V kvantil).
13.7%
17.9%
21.9%
24.8%
21.6%
6.9%
22.7%
39.7%
12.1%
18.6%
19.8%
17.2%
24.4%
25.5%
13.0%
25.4%
22.7%
17.3%
16.0%
18.6%
40.3%
21.1%
11.2%
5.3%
22.3%
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
35.0%
40.0%
45.0%
1 2 3 4 5
Borako-invalidske naknade Naknade za civilne rtve rata
Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom Djeija zatita
Socijalna zatita
19

popravila u odnosu na 2007. godinu, to pokazuje regresivnost budetskih novanih naknada za
analiziranih 5 grupa korisnika.
Vidljivo je da budetske novane naknade za socijalnu zatitu imaju zanemariv uticaj na smanjenje
siromatva. Kada ovih naknada uopte ne bi bilo, relativno siromatvo u BiH bi se povealo samo za
1,7 procentnih poena, sa 17,9% na 19,6%. To je neznatno bolji rezultat u poreenju sa 2007.
godinom, kada bi ukidanje ovih naknada povealo relativno siromatvo za 1,2 procentnih poena. U
FBiH bi se siromatvo bez ovih naknada povealo samo za 1,8 procentnih poena, a u RS samo za 1,5
procentnih poena.
Prema tome, budetske novane naknade za socijalnu zatitu ne ciljaju one kojima je pomo najvie
potrebna. Nasuprot tome, njihovo ciljanje je regresivno.
10
Osnovni problem lei u injenici da su
budetske novane naknade za socijalnu zatitu u BiH uglavnom zasnovane na statusnim pravima,
posebno u sluaju borakih naknada. Rezultat toga je loa preciznost ciljanja.
U ranije navedenoj Biljeci o politici Svjetske banke, ova situacija je procijenjena kao fiskalno
neodriva, ekonomski neefikasna i socijalno nepravedna. Zbog toga BiH treba reformisati socijalna
novana davanja nevezana za osiguranje u programe i mjere koje imaju za cilj razvoj mree socijalne
sigurnosti, na nain koji je: (a) manje optereenje za javne resurse, (b) efikasniji i (c) bolje usmjeren
na siromane.
Ako vrimo poreenje 2011. sa situacijom 2007. godine, uoiemo negativne tendencije. Transferi za
cjelokupnu socijalnu zatitu (po Modulu 11 upitnika iz PAPD 2011 od B1-B29, tj. ukljuujui
penzije) za najsiromaniju petinu stanovnitva u 2007. godini su iznosili 16,9% od ukupnih novanih
naknada, a u 2011. godini iznose 15,5% ukupnih novanih naknada. Istu tendenciju prate i budetske
novane naknade za socijalnu zatitu, 2007. godine je najsiromanija petina primila 18,3% ukupnih
naknada, a u 2011. je primila 17,3% (vidi tabelu 1.8).
11

Tabela 1.8:
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Total
Transferi za cjelokupnu socijalnu zatitu 2007.
12
16,9% 18,9% 21,3% 22% 20,9% 100%
Transferi za cjelokupnu socijalnu zatitu 2011. 15,5% 18,2% 19,7% 21,3% 25,4% 100%
Budetske novane naknade za socijalnu zatitu,
2007.
18,3% 16,8% 21,0% 20,6% 23,3% 100%
Budetske novane naknade za socijalnu zatitu,
2011.
17,3% 19,1% 22,4% 21,3% 20,0% 100%
*Izvor:Proirena anketa o potronji domainstava 2011 - Izraun autora
Kao to vidimo, regresivnost se 2011. godine poveala u odnosu na 2007. godinu. Pratei tendencije
budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu za pojedine kategorije, i u 2011. su transferi za
borako-invalidsku zatitu najregresivniji, Q1 (najsiromanijih 20%) prima 13,7% ukupnih novanih
naknada (2007 14,7%), a najbogatija petina (Q5) prima 21,6% (2007 26,7%). Napredak je
zabiljeen kod djeije zatite i zatite porodica sa djecom: u 2011. najsiromanija petina prima 40,3%
ukupnih novanih naknada (2007 25,9%) a najbogatija 22,3% (2007 17,6%).
Tabele date u prilogu (Aneks II) dokumenta detaljno prikazuju regresivnost ciljanja budetskih
novanih naknada za socijalnu zatitu u 2011. godini (za BiH, FBiH i RS).
Istovremeno, pokrivenost (dio populacije, ukupno i po kvantilima potronje koji primaju budetske
novane naknade za socijalnu zatitu) je i dalje veoma mala u BiH.

10
SB, isto, str. 6-9.
11
SB, DEP, Zatita siromanih u vrijeme globalne krize: Aurirani izvjetaj o siromatvu za Bosnu i Hercegovinu za
2009. godinu, 2009, str. 43.
12
SB, isto, str. 6-9.
20

Od ukupnog broja stanovnika, neki od oblika budetskih novanih naknada prima 18% (2007
12,4%). Od najsiromanije petine naknade prima 22,9% stanovnika (2007 15,1%), a od najbogatije
petine 2,1% stanovnika (2007 9,7%). To predstavlja izvjesno poboljanje koje, u ovom aspektu, ne
mijenja ocjenu o regresivnosti budetskih novanih naknada.
Takoe je vano zakljuiti da budetske novane naknade koje se zasnivaju na imovinskom cenzusu
pokazuju znaajno manju regresivnost u odnosu na one koje su iskljuivo statusno zasnovane. Rije
je, prije svega, o djeijoj zatiti i naknadama koje idu preko centara za socijalni rad i u FBiH i u RS.
Tako, na primjer, u FBiH novana davanja kroz CSR za najsiromaniju petinu ine 37,7% (2007-
25,1%) ukupnih sredstava, a u RS 52,1% (2007 47,7%) davanja. U oba sluaja se koriste specifini
kriteriji imovinskog cenzusa.
U poreenju sa zemljama Zapadnog Balkana i ECA regije (Evropa i Centralna Azija), BiH je na
posljednjem mjestu po efikasnosti ciljanja (najsiromanija petina stanovnitva prima najmanje u
poreenju sa drugim zemljama). Veoma detaljna poreenja sa drugim zemljama data su u analizi
Ciljanje budetskih gotovinskih transfera Teorija i dokazi u odabranim dravama, koja je drugi
dio ovog izvjetaja/studije.
Drugi problem, karakteristian za socijalnu situaciju u BiH, je eksplozivni rast novog siromatva,
tj. propast srednjeg sloja stanovnitva koji je od relativno visokog ivotnog standarda prije rata,
danas zavrio u siromatvu.
Uporedo sa problemima siromatva i neefikasnosti ciljanja socijalnih naknada, prisutan je i problem
motiviranosti za rad korisnika socijalnih naknada. Potencijal za demotiviranost za rad je uglavnom
posljedica specifinih karakteristika socijalnih programa. Borake naknade i naknade civilnim
rtvama rata su neogranienog roka trajanja, nisu uslovljene provjerom prihoda i nesposobnou za
rad i pravo na njih daje i pravo na zdravstveno osiguranje. Korisnici ovih naknada poslije
dugogodinjeg uivanja stiu osjeanje materijalne obezbijeenosti i oekuju poveanje naknada
zbog svojih zasluga, ne ulaui dodatne napore u traenje zaposlenja, posebno u zapoinjanju i
razvijanju vlastitog posla. Kako je veina njih sposobna za rad i u radno aktivnoj dobi, vremenom
gube motivaciju za rad i trajno ostaju na postojeem nivou ostvarene sigurnosti ne stvarajui ansu za
obezbjeenje socijalne sigurnosti sebi i porodici po osnovu rada i za udaljavanje od linija siromatva.
Istovremenu, kod njih se poveava frustracija zbog skromnih uslova ivota i neispunjenja oekivanja
da e drava usavravati i razvijati mehanizme za poveanje gotovinskih naknada koje ostvaruju, to
dovodi do nezadovoljstva i poveanja socijalne iskljuenosti.
Korisnici naknada u socijalnoj zatiti (osim korisnika jednokratnih novanih pomoi i dijelom
korisnika dodatka za pomo i njegu drugog lica) su nesposobni za rad i kod njih se ne pojavljuje
problem nemotivisanosti za rad, ali se pojavljuje problem stalnog ostajanja u siromatvu, a time i u
socijalnoj zatiti, prenosa siromatva sa generacije na generaciju u okviru porodice i funkcionisanja u
zaaranom krugu iz kojeg nemaju izlaza.
Analiza koja slijedi u narednim poglavljima precizira sve aspekte slabosti ciljanja budetskih
novanih naknada za socijalnu zatitu FBiH i RS, te daje preporuke za reforme.

7. Pravni okvir socijalne sigurnosti i zatite u BiH
Bosna i Hercegovina, gledajui iskljuivo sa pravnog aspekta, ima Ustav kao vrhovni pravni akt koji
osigurava osnov za sistem najvee zatite ljudskih prava. Rezultat je to specifinosti njegove
strukture nastale u Okvirnom mirovnom sporazumu iz 1995. godine sa 11 Aneksa, od kojih je Aneks
6 posveen ljudskim pravima, a Aneks 7 izbjeglicama i raseljenim osobama kao posebnoj kategoriji
kojoj treba pruiti zatitu. Aneks 4 je Ustav Bosne i Hercegovine koji u lanu II obavezuje dravu i
entitete (FBiH i RS) na osiguranje najveeg nivoa priznatih ljudskih prava i osnovnih sloboda, a
prava i slobode iz Evropske konvencije o ljudskim pravima i temeljnim slobodama i njenim
protokolima se direktno primjenjuju i imaju prioritet nad svakim zakonom. U taki 3 istog lana su
21

pobrojana prava i slobode iz Evropske konvencije, ali je takama 4 i 7 lana II naznaeno da e se
osiguranje prava iz Ustava i svih meunarodnih konvencija (15 pobrojanih u dodatku Ustava) biti
osigurano principom nediskriminacije. Taka 7 je uvela izbjeglice i raseljene osobe kao ustavnu
kategoriju kojoj se posebno osiguravaju pravo na povrataka i imovinu, odnosno kompenzaciju za
imovinu koja ne moe biti vraena, dok taka 6 obavezuje sve dravne i entitetske institucije i
sudove na primjenu ovih ustavnih odredbi.
U pravnoj teoriji, ovako postavljen kontekst znai da su sve ove odredbe najvii zakon i akt po kome
bi trebali postupati svi drugi uesnici drutvenih odnosa. Uvoenje Evropske konvencije o ljudskim
pravima i temeljnim slobodama i njenih protokola u ustavni tekst i davanje prioriteta nad bilo kojim
zakonom jo 1995. godine je znailo da ona ima snagu ustavne odredbe kao i svi nabrojani
meunarodni akti koje je Bosna i Hercegovina preuzela ili potpisala a navedeni su u dodatku Ustava.
Kako te konvencije predstavljaju najznaajnije meunarodnopravne akte iz oblasti zatite ljudskih
prava, one kao izvor sa snagom ustavne norme predstavljaju izvor za sve ostale pravne akte u Bosni i
Hercegovini. Taka 3 alineja b) lana 3 Ustava BiH je po poznatom pravnom principu hijerarhije
odredila da su odredbe Ustava BiH nadreene zakonima Bosne i Hercegovine, ustavima entiteta i
aktima zajednikih institucija, te da e opti principi meunarodnog prava biti integralni dio zakona
BiH i entiteta.
Ustav BiH socijalnu zatitu nije definisao kao nadlenost institucija Bosne i Hercegovine, to znai
da je ona u nadlenosti entiteta - FBiH i RS. Od nadlenosti koje dotiu oblast socijalne zatite, na
nivou BiH se nalaze imigracija, izbjeglice i azil, to se odrazilo i na formiranje Ministarstva za
ljudska prava i izbjeglice Bosne i Hercegovine koje sainjava i podnosi izvjetaje komitetima o
stanju ljudskih prava iz odreenih konvencija, prati predmete, presude Evropskog suda za ljudska
prava te osigurava zatitu lica koja po Zakonu o boravku stranaca i azilu imaju meunarodnopravnu
zatitu Bosne i Hercegovine (izbjegliki i azilantski status). U tom smislu, postoje podzakonski akti
(pravilnici) koji ovim licima osiguravaju pravo na socijalnu i zdravstvenu zatitu, pravo na
obrazovanje, identifikacijske dokumente i sl.
Normama koje imaju ustavni karakter iz oblasti socijalne zatite smatraju se odredbe Meunarodnog
pakta o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, kojeg je Bosna i Hercegovina preuzela
sukcesijom 1993. godine (Sl. list RBiH 25/93, u daljem tekstu: ICESCR-International Covenant on
Economic, Social and Cultural Rights). Ovaj meunarodni ugovor je dao osnov za minimume prava
iz ekonomske (radne oblasti), socijalne sigurnosti (time i socijalne zatite), te kulturnih prava. Ako bi
htjeli provesti jednakost u ostvarivanju prava iz socijalne zaite (l. 9 ovog ugovora), onda bi
minimum prava bio onaj koji je propisan lanom 10 (zatita i pomo obitelji, majkama, djeci i
mladima - odnosi se na zatitu u obavljanju odreenih poslova, zapoljavanje ovih kategorija i
odsustva sa posla u cilju njihove zatite), zatim lanovima 11, 12 i 13. lan 11 obavezuje drave
lanice da svakom licu priznaju pravo na ivotni standard dovoljan za njega samog i obitelj,
ubrajajui tu dovoljno hrane, odjeu i smjetaj, zatitu od gladi kroz programe poboljanja metoda
proizvodnje te osiguranje pravine raspodjele. lan 12 odnosi se na prava iz oblasti zdravlja odnosno
priznaje se pravo svakom licu na najbolje fiziko i mentalno zdravlje i obavezuje drave lanice na
minimum mjera u provedbi ovog prava. lan 13 priznaje svakom licu pravo na osnovno obrazovanje
(ono je obavezno); srednjokolsko je ope i dostupno svima (mjerama uvoenja besplatnog
kolovanja), a vie obrazovanje treba biti podjednako dostupno svima. lan 14 utvruje minimum
kulturnih prava. U ostatku odredaba razraena je obaveza drava lanica o podnoenju izvjetaja o
stanju i mjerama koje drave lanice poduzimaju u obezbjeenju ovih prava i preuzetih obaveza
osiguranja tih prava Generalnom sekretaru UN u periodima koje odredi Ekonomski i socijalni savjet
UN, te procedure potpisivanja i predlaganja izmjena. Bosna i Hercegovina je svoj inicijalni prvi
izvjetaj za period 1993-2003. sainila poetkom 2004. godine i u njemu je navedeno da se socijalna
zatita u BiH ostvaruje putem socijalne zatite, zdravstvene zatite te penziono-invalidske zatite,
navodei prava iz socijalne zatite i institucije u kojima se ostvaruju (obuhvaene su i civilne rtve
rata, zatita obitelji i djece).
22

S obzirom da je Ustav BiH dao mogunost ureenja osnovnih prava i ustavima FBiH i RS, ustavima
kantona i Statutu Distrikta Brko, ovo je iskoriteno prilikom izrade istih, te ustavi niih dravnih
nivoa sadre pobrojano vie prava i predstavljaju dalju obavezu osiguranja tih prava na nivou
dravne teritorijalno-administrativno-izvrne vlasti na koju se odnosi donoenje ustava.
Dakle, svi vidovi socijalne zatite ukupno su u zakonodavnoj i finansijskoj nadlenosti FBiH i RS.
Razlike u zakonima i administrativna struktura FBiH i RS (kantona u FBiH) objektivno su traile i
razliite segmente analize koja slijedi.

23

II Budetske novane naknade u Federaciji Bosne i Hercegovine
Ustav Federacije Bosne i Hercegovine, u poglavlju II Ljudska prava i osnovne slobode, lanom 2
propisuje da e Federacija osigurati primjenu najvie razine meunarodno priznatih prava i sloboda,
utvrenih u dokumentima u Dodatku Ustava (21 meunarodna konvencija i ugovori koji imaju snagu
ustavnih odredaba, a meu njima i Meunarodni ugovor o ekonomskim, socijalnim i kulturnim
pravima). To se, izmeu ostalih, odnosi na sljedea prava:
zatita porodice i djece;
socijalna zatita;
prehrana;
utoite
zdravstvena zatitu
zatita manjina i potencijalno ugroenih skupina.
Nadalje, u poglavlju III Ustava, u kojem se regulie podjela nadlenosti izmeu federalne i
kantonalne vlasti, u lanu 2 je propisano da je u zajednikoj nadlenosti kantona i Federacije izmeu
ostalog i socijalna politika. lan 3 istog poglavlja izriito navodi da se navedene ovlasti mogu
ispunjavati zajedniki ili zasebno ili od strane kantona uz koordinaciju federalne vlasti. Stavom 3
istog lana, u oblasti zakonodavstva je utvreno da federalna vlast uvaava kantonalne vlasti i
specifinosti kantona, ali ima pravo stvarati politiku i donositi zakone za svaku oblast koja je
navedena u lanu 2. Na kraju, stavom 4 lana 3 data je mogunost meukantonalnom vijeu da
usklauje meukantonalna pitanja i predlae ili razrauje prijedloge i odluke u zakonodavnim
tijelima. U istom poglavlju Ustava, u lanu 4, utvreno je da su kantoni odgovorni za sve ovlasti koje
izriito nisu dodijeljene Federaciji. Navedene su nadlenosti u kojima imaju posebnu ulogu pa tako i
provoenje socijalne politike i uspostavljanje slubi socijalne zatite.
Ove ustavne odredbe u stvari daju formalni okvir za regulisanje prava zakonima i drugim
podzakonskim aktima. Meutim, praksa je pokazala da su neki drugi procesi preuzeli primat nad
pravnim, iako je Ustav jasno dao osnove i nadlenosti. Pravno gledajui, FBiH je imala pravo i
obavezu da utvruje osnove socijalne politike i donosi zakone, a kantoni obavezu da utvrenu
socijalnu politiku provode putem slubi za socijalnu zatitu i tako realizuju utvrena prava iz zakona.
Meutim, desilo se da su neki kantoni donijeli zakone prije federalnog nivoa (Kanton Sarajevo i
Kanton 10).
Opinske nadlenosti su utvrene u poglavlju VI Ustava FBiH Opinska vlast. U opim
odrednicama u lanu 1 je definisano da opina poduzima potrebne korake u cilju osiguranja zatite
prava i sloboda navedenih u lancima II A 1-7 i u instrumentima datim u Dodatku Ustava FBiH.
Jasnija razrada uloge jedinica lokalne samouprave data je u ustavima kantona, ali ne svim. Tako npr.
Ustav Unsko-sanskog i Ustav Tuzlanskog kantona definiu ulogu opine kao federalni ustav, dok
Ustav Posavske upanije razrauje posebno nadlenosti lokalne samouprave (npr. razvijanje uvjeta
za ostvarenje materijalnih i zajednikih potreba sa utvrenom politikom i propisima upanije i
Federacije), dok Ustav Zeniko-dobojskog kantona detaljno razrauje nadlenosti opine i u lanu 68
(stav 3 alineja f) navodi da se u opini provodi socijalna politika i uspostavljaju slube socijalne
zatite.
Iz navedenog moemo zakljuiti da je dio nadlenosti u provoenju socijalne politike i
uspostavljanju socijalne zatite dat opinama kao jedinicama lokalne samouprave u skladu sa
zakonima na nivou FBiH i kantona.
U praksi, to se manifestiralo u formiranju opinskih centara za socijalni rad, odnosno kantonalnih
centara, na primjer u Kantonu Sarajevo ili Bosansko-podrinjskom kantonu. Sredstva za finansiranje
centara za socijalni rad izdvajaju se iz budeta osnivaa, opina ili kantona. Osim centara, u nekim
opinama formirane su i administrativne slube u opinama (npr. Kanton Sarajevo) koje se bave
provedbom prava iz djeije zatite i zatite civilnih rtava rata.
to se tie izdvajanja sredstava iz budeta opina u svrhu finansiranja prava iz socijalne zatite,
zatite porodice sa djecom i civilnih rtava rata, praksa je razliita i zavisi od ekonomskih
24

mogunosti opine. Uglavnom se radi o manjem obimu sredstava, a odnosi se na grantove za
nevladine organizacije za programe i projekte iz oblasti socijalne zatite, grantove za pojedince,
kupovinu ogrjeva za korisnike socijalne zatite, finansiranje obroka u kolama za djecu, kupovinu
karti za prevoz u kolu, sanaciju i adaptaciju kua socijalnih kategorija, subvencije za stanovanje
raseljenim osobama i izbjeglicama, stipendije za kolovanje i sl. Ne postoji sreena evidencija o
nivou ovih sredstava, ali dio sredstava koji izdvajaju opine je uvrten u administrativne podatke
dobijene od Federalnog ministarstva za rad i socijalnu politiku i nadlenih kantonalnih ministarstava.
Generalno se moe rei da FBiH ima vrlo decentralizovan sistem socijalne zatite, ali prema
zakonodavnom ureenju je kanton nosilac cijelog sistema, dok opine praktino i nemaju
nadlenosti, naroito na kljunim podrujima koja se tiu upravljanja: ne prate potrebe, ne donose
posebne programe, ne donose odluke, ne vre nadzor i kontrolu i vrlo malo organizuju i finansiraju u
sistemu i sl. Sve je to u velikom raskoraku sa potrebama i pravima jedinica lokalne samouprave
prema Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi.
Socijalna zatita u Federaciji Bosne i Hercegovine je djelatnost od opteg interesa, koja je ureena
Zakonom o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodice sa djecom i
odgovarajuim zakonima i drugim propisima koji se donose na nivou kantona.
Prvi zakon u oblasti socijalne zatite na nivou FBiH usvojen je 1999. godine, pod nazivom Zakon o
osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom i objavljen je u
Slubenim novinama FBiH broj 36/99. Ovaj Zakon mijenjan je i dopunjavan vie puta: 2004, 2006. i
2009. godine. Iz samog naziva Zakona moe se zakljuiti da je veoma sloen i da obuhvata vie
oblasti, kao to su: socijalna sigurnost, zatita porodice s djecom, prava osoba sa invaliditetom te
prava civilnih rtava rata. Sloenost pristupa je bitno oteavalo primjenu Zakona u kantonima.
Svaku ovu oblast trebalo bi regulisati posebnim zakonom. To bi obezbijedilo detaljnije normiranje
pojedinih oblasti i pitanja i dovelo do bolje razumljivosti i efikasnije primjene u praksi. Vlada FBiH
pokuava rijeiti ovo pitanje posljednjih godina. Uraeno je vie prednacrta zakona, ali zbog opte
situacije u FBiH i sloene procedure donoenja zakona na federalnom nivou, radne varijante zakona
jo uvijek nisu dole u formalnu parlamentarnu proceduru.
U lanu 1 federalnog Zakona navedeno je da se ovim zakonom utvruju temeljna prava graana i
njihovih obitelji u oblasti socijalne zatite, zatite obitelji sa djecom, zatite civilnih rtava rata,
osnivanje i rad ustanova socijalne zatite i osnivanje udruenja osoba sa invaliditetom. lan 8
Zakona definisao je da nadlena tijela kantona u skladu sa Ustavom i zakonom blie ureuju
djelatnost socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite obitelji sa djecom. Tako je i nadzor
nad provedbom ovog zakona dat resornom federalnom ministarstvu, a nadzor nad propisima kantona
nadlenim tijelima kantona. Ustanove socijalne zatite i njihovo osnivanje se takoe ureuju
propisima kantona, a samo ustanove koje su od interesa za FBiH se ureuju federalnim propisima.
Organizacije osoba sa invaliditetom su prepoznate u Zakonu zbog posebnosti lanova i korisnika za
koje se socijalna zatita posebno zainteresovana.
Izmjenama Zakona iz 2004. godine omogueno je da odreene poslove, kao to je pruanje usluga
socijalne zatite, mogu da obavljaju opinske slube za upravu (npr. Kanton Sarajevo je to primijenio
i zakonskim izmjenama odredio da usluge iz oblasti zatite civilnih rtava rata i zatite obitelji sa
djecom obavljaju opinske slube za upravu).
lanom 27 Zakona propisano je da kantoni utvruju visine iznosa naknada i pomoi utvrenih
zakonom, te da osobe sa invaliditetom imaju povoljnije uvjete u sticanju istih. Iako postoji pravni
osnov da se osobama sa invaliditetom utvruju povoljniji uslovi za sticanje prava i vei iznosi, neki
kantoni svojim propisima ovo nisu uredili.
Izmjene Zakona iz 2004. godine unijele su u zakonski tekst poglavlje Osnovna prava lica sa
invaliditetom dajui definicije tih lica, njihovih prava, te razraujui postupak za ostvarenje prava.
Sredstva za ove namjene obezbjeuju se u budetu FBiH.
25

Zbog nezadovoljstva civilnih rtava rata rjeenjima njihovih prava u Zakonu iz 1999. godine, te
spore i neefikasne regulative u kantonima, 2006. godine se pristupilo izmjenama Zakona. Ove
izmjene prvenstveno su bile usmjerene na pojanjenja i preciziranje odredaba Zakona koje se odnose
na civilne rtve rata, njihova prava i prava lanova njihovih obitelji. Prema Zakonu iz 1999. godine
finansiranje prava civilnih rtava rata odvijalo se iz kantonalnih budeta, to je dovodilo do velike
diskriminacije jer veina kantona ovo pitanje nije regulisala svojim propisima. Po izmjenama Zakona
iz 2006. godine sredstva za finansiranje prava civilnih rtava rata izdvajaju se u omjeru 70% iz
federalnog i 30% iz kantonalnih budeta, na temelju iskazanih potreba nadlenih tijela kantona, a na
osnovu zbirnih izvjetaja opinskih slubi ili centara za socijalni rad koji vode postupke i donose
rjeenja o utvrivanju ovih prava.
U ovim izmjenama redefinisano je pravo dodatak na djecu usklaivanjem definicija sa Porodinim
zakonom FBiH i meunarodnim aktima o izjednaavanju statusa djece roene u branoj i vanbranoj
zajednici.
Izmjene iz 2009. godine odnosile su se na redukciju kategorija lica sa invaliditetom (ukinute su
kategorije sa 60-80% oteenja organizma), ocjene se vre prema Pravilniku o ocjenjivanju oteenja
organizma kod lica sa invaliditetom, a na osnovu miljenja nadleenog Instituta (Sl. novine FBiH
46/05) i propisa o nadlenim ljekarskim komisijama. Redefinisani su i pootreni uvjeti za
ostvarivanje novane naknade za njegu i pomo od drugog lica.
U izmjenama Zakona su takoe izjednaeni mukarac i ena u pogledu godina sticanja radne
nesposobnosti (65), to je zapravo bilo usklaivanje sa drugim propisima o radu. Vrlo znaajna je
dopuna lana 7 koji je definirao iskljuenost lica u ostvarenju prava bez obzira na ispunjavanje
uvjeta. Naime, Zakon ne dozvoljava da prava koriste osobe pravomono osuene sudskom presudom
za kaznena djela protiv ustavnog poretka BiH, ustavnog poretka FBiH i kaznena djela protiv
ovjenosti i meunarodnog prava. Takoe, prava ne mogu ostvariti ni lica koja isto pravo koriste ili
mogu koristiti prema drugom propisu, kao ni osobe koje nisu dravljani Bosne i Hercegovine.
Posmatrajui cjelinu, moe se konstatovati da je Zakon FBiH sam po sebi prilino komplikovan, sa
nizom izmjena i dopuna koje nisu objedinjene u integralnom tekstu, to sve oteava njegovu
primjenu i praenje efekata, a posebno se reflektira na kantonalne/upanijske zakone i druge propise.
S obzirom da ovaj dokument ne prati potpunu analizu kantonalnih zakona, ovdje se daje samo njihov
pregled, a neke specifinosti e biti izloene tokom daljeg teksta analize. Ako se izvri poreenje
svih zakonskih tekstova, moe se zakljuiti da su svi kantoni donijeli zakone (istina neki nisu izvrili
usklaivanja sa Zakonom FBiH), a podzakonskim aktima su utvreni postupak ostvarivanja prava iz
socijalne zatite i visina naknada.
Poto smo naveli da je Zakon pretrpio vie izmjena i dopuna, dalji tekst prati kategorije korisnika
prava iz ovog zakona (po oblastima), prava iz oblasti socijalne zatite, te daje osvrt na sredstva,
posebno budetska izdvajanja i naknade koje se isplauju iz tih sredstava za sva prava iz socijalne
zatite.

1. Korisnici socijalne zatite
Zakon je socijalnu zatitu definisao kao organiziranu djelatnost u FBiH usmjerenu na osiguranje
socijalne sigurnosti njenih graana i njihovih porodica u stanju socijalne potrebe. Socijalnom
potrebom se smatra trajno ili privremeno stanje u kome se nalazi graanin ili porodica,
prouzrokovano ratnim dogaajima, elementarnim nesreama, opom ekonomskom krizom,
psihofizikim stanjem pojedinaca ili drugim razlozima koji se ne mogu otkloniti bez pomoi drugog
lica.
U skladu sa naelima humanizma, solidarnosti i graanskog morala, socijalna zatita porodice i
njenih lanova te graana kao pojedinaca se ostvaruje otkrivanjem stanja socijalne potrebe,
otklanjanjem uzroka i umanjenjem posljedica koji dovode do stanja socijalne potrebe i sticanjem
odreenih prava iz socijalne zatite. Socijalna zatita djeteta, u skladu sa odredbama Konvencije o
pravima djeteta, ostvaruje se u najboljem interesu djeteta.
26

Korisnici socijalne zatite prema lanu 12. Zakona o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih
rtava rata i zatite porodica sa djecom su lica koja se nalaze u stanju socijalne potrebe i to:
1. djeca bez roditeljskog staranja,
2. odgojno zanemarena djeca,
3. odgojno zaputena djeca,
4. djeca iji je razvoj ometen porodinim prilikama,
5. lica sa invaliditetom i lica ometena u fizikom ili psihikom razvoju,
6. materijalno neosigurana i za rad nesposobna lica,
7. stara lica bez porodinog staranja,
8. lica sa drutveno negativnim ponaanjem,
9. lica i porodice u stanju socijalne potrebe, kojima je usljed posebnih okolnosti potreban
odgovarajui oblik socijalne zatite.
Zakon je ostavio mogunost kantonima da svojim propisima mogu proiriti krug korisnika socijalne
zatite u skladu sa programima razvoja socijalne zatite i specifinim prilikama u kantonima,
odnosno u skladu sa njihovim ekonomskim mogunostima.
Kantoni u pravilu nisu proirivali krug korisnika, ve je primarno voeno rauna o ekonomskim
mogunostima kantona i opina.
Ilustracije radi, proirivanje kruga korisnika uraeno je u slijedeim kantonima:
- Kanton Sarajevo je meu korisnike ukljuio i osobe i porodice koje bi svoju socijalnu
sigurnost trebale ostvariti putem rada ili na drugi nain, a ta primanja nisu dovoljna za
podmirenje njihovih osnovnih ivotnih potreba, kao i osobe izloene zlostavljanju i nasilju u
porodici;
- Tuzlanski kanton je ukljuio osobe izloene zlostavljanju i nasilju u obitelji, a
- Zeniko-dobojski kanton meu korisnicima ima i lica ovisna o psihoaktivnim supstancama.

Prava iz socijalne zatite definisana u Federalnom zakonu u lanu 19 su:
1) novana i druga materijalna pomo,
2) osposobljavanje za ivot i rad,
3) smjetaj u drugu porodicu,
4) smjetaj u ustanove socijalne zatite,
5) usluge socijalnog i drugog strunog rada,
6) kuna njega i pomo u kui.
U novane pomoi spadaju i jednokratne pomoi, a kantoni svojim budetima planiraju nedovoljna
sredstva za ova davanja, to za posljedicu ima obustavljanje prijema zahtjeva za ove vidove pomoi
kada se planirana sredstva potroe.

Na fokus grupi i intervjuima u centrima za socijalni rad, kojih je u FBiH organizovano 15,
snano je naglaeno da se kao podnosioci zahtjeva za prava iz socijalne zatite javljaju osobe
koje su nezaposlene osobe, sposobne za rad, osobe koje su formalno zaposlene ali ne primaju
platu ili im nije dovoljna za izdravanje porodice. Istaknuto je da ima situacija da oba brana
druga izgube posao, a da imaju vielane porodice sa djecom koju treba kolovati.
Ove osobe i njihove porodice po zakonu ne mogu biti uvedeni kao korisnici stalne novane
pomoi, ali im se pokuava pomoi na druge naine, kao to su jednokratne pomoi, preporuke
drugim institucijama da im prue pomo i sl. u skladu sa definicijom da su osobe i obitelji kojima
je zbog posebnih okolnosti potreban odgovarajui oblik socijalne zatite provodei naelo
humanizma, solidarnosti i graanskog morala iz lana 11 Zakona. (Iz zapisnika sa intervjua i
sastanka fokus grupe sa korisnicima iz FBiH odrane 16.04.2013. godine)

27

U centrima za socijalni rad istiu:
Razliite kategorije ljudi se obraaju centrima za pomo. U posljednje vrijeme su to najee
radno sposobne osobe koje se obraaju centru za materijalnu pomo. Zakon onemoguava da se
te osobe ostvare pravo na stalnu novanu pomo, a u sluajevima bolesti, bolesti djece i nabavke
lijekova, centar im odobrava jednokratne novane pomoi. Federalni i kantonalni zakoni o
socijalnoj zatiti, zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodica sa djecom propisuju da samo osobe
preko 65 godina starosti bez primanja i mlae osobe koje su radno nesposobne imaju pravo na
stalnu novanu pomo.
Intervjuisani struni radnici istiu da je potrebno izvriti sveobuhvatnu reformu sistema kako bi
pomo dola do najranjivijih kategorija. To podrazumijeva drugaiji pristup socijalnoj zatiti.
Po miljenju intervjuisanih strunih radnika problemi u trenutnom sistemu naknada socijalne
pomoi lee u pogrenom usmjeravanju sredstava, tako da sredstva ne dolaze uvijek do onih
kojima su najpotrebnija. Postojea sredstva takoe nisu ravnopravno rasporeena, jer se davanja
bitno razlikuju od kantona do kantona i takvu praksu bi trebalo promijeniti.
Iako nisu prikupljeni podaci o korisnicima iz Posavskog kantona, iz tabele 2.1. je vidljivo da je broj
korisnika u 2011. godini u odnosu na 2007. godinu neznatno povean, ali su finansijska izdvajanja
uveana za 7.105.698,00 KM, to upuuje na zakljuak da su izdvajanja po korisniku uveana.
Tabela 2.1: Novana i materijalna davanja: broj korisnika i isplaena sredstva
R.b.
Kanton
/upanija
13

2007. 2011.

Broj
korisnika
Ukupan iznos
u KM
Broj
korisnika
Ukupan iznos
KM
1. USK X 1.960 1.399.031,00 1.266 1.514.516,00
2. PK X NA 637.406,00 NA 694.727,00
3. TK X 14.225 8.985.952,00 16.349 10.945.643,00
4. ZDK X 2.590 5.155.700,00 3.119 6.476.104,00
5. BPK X 1.167 1.146.412,00 924 1.477.756,00
6. SBK X 4.030 3.399.600,00 3.810 3.828.000,00
7. HNK X 2.595 2.374.024,00 2.401 3.486.575,00
8. ZH X 1.699 1.587.979,00 1.193 1.758.176,00
9. KS X 12.283 11.426.016,00 12.164 12.609.144,00
10. K10 X 930 561.450,00 740 988.654,00
Ukupno
FBiH
41.479 36.673.569,00 41.966 43.779.294,00
Izvor: Nadlena kantonalna ministarstva 2013.
Legenda:
"X" - sredstva se izdvajaju u navedenom kantonu
"-" - sredstva se ne izdvajaju u navedenom kantonu
"NA" - podaci nisu dostupni

13
Skraenice znae: USK Unsko-sanski kanton; PK Posavski kanton; TK Tuzlanski kanton; ZDK Zeniko-
dobojski kanton; BPK Bosansko-podrinjski kanton; SBK Srednjobosanski kanton; HNK Hercegovako-neretvanski
kanton; ZH Zapadnohercegovaka upanija; KS Kanton Sarajevo; K10 Kanton 10.
28

2. Analiza implementacije zakona
Analizom zakona i drugih propisa koje donose kantoni, vidljivo je da su rjeenja razliita od kantona
do kantona. Ilustracije radi, u Kantonu Sarajevo postoji Kantonalni centar za socijalni rad sa 8
optinskih slubi socijalne zatite. Kantonalni centar osniva Skuptina Kantona Sarajevo i iz svog
budeta izdvaja sredstva za njegov rad. Kantonalni centar je nadlean za postupke vezane za
socijalna i druga davanja i voenje postupka za osobe sa neratnim invaliditetom koji pravo ostvaruju
po Zakonu FBiH, a istovremeno u okviru optinskih organa uprave postoje slube koje vode
postupak vezan za ostvarivanje prava iz oblasti zatite porodice sa djecom i prava civilnih rtava
rata. U ostalim kantonima, izuzev Bosansko-podrinjskog kantona, centre za socijalni rad osnivaju
opine, a nadlenosti centara su razliite zavisno ureenja sistema od strane kantona ili opina.
Zakonom iz 1999. godine FBiH nije preuzimala finansijske obaveze za prava predviena Zakonom
FBiH, sredstva su se trebala obezbjeivati iz budeta kantona, opina i drugih izvora, a veina
kantona nije donosila propise iz svoje nadlenosti tako da su graani u jednom vremenskom periodu
bili onemogueni da ostvaruju svoja prava, koja bi im obezbijedila bar minimalni prihod za
izdravanje ili podrku. Iako je u lanu 103 Zakona utvrena obaveza kantonima da donesu propise
iz svoje nadlenosti u roku od 3 mjeseca od stupanja Zakona na snagu, neki kantoni ni do danas nisu
to na adekvatan nain uinili, kao npr. Kanton 10, koji jo uvijek primjenjuje Zakon o socijalnoj
skrbi iz 1998. godine. Situacija se rjeavala donoenjem podzakonskih akta kantona, to nije ometalo
proces donoenja kantonalnih zakona. Ovdje treba istai da daleko veu sigurnost graanima daje
zakonsko ureenje odreene oblasti, nego kada se ta oblast regulie uredbama i odlukama, naroito
kada se radi o pitanjima koja su na federalnom nivou rijeena samo naelno.
Takvo stanje nije bilo prihvatljivo za graane koji su bili u stanju socijalne potrebe, ali nije bilo
nekog ozbiljnijeg pritiska na kantonalne vlasti da se stanje promijeni. Civilni sektor jo nije bio na
tom nivou organizovanosti da bi mogao ozbiljnije uticati na lokalne vlasti u kantonima da ovom
pitanju posvete potrebnu panju. Situaciju su ublaavale humanitarne i druge nevladine organizacije,
koje su pruale razne oblike pomoi stanovnitvu i time na neki nain amnestirale dravne organe za
neodgovoran odnos prema svojim graanima.
U praksi se esto deavalo da se osobe ije je prebivalite u kantonima koji nisu regulisali ovu oblast,
prijavljuju u kantone gdje su mogli ostvariti odreena prava i podrku. Time se pritisak na kantone
koji su odgovorno ispunjavali svoje obaveze stalno poveavao. Osobe sa invaliditetom bile su u
naroito tekoj situaciji, jer je njihovo preivljavanje i funkcionisanje direktno zavisilo od podrke
drutvene zajednice.
Federalna vlast nema i nije nala adekvatan nain da prava iz socijalne zatite rijei na federalnom
nivou i da za njihovo finansiranje obezbijedi sredstva u budetu FBiH, a za sada nema ni instrumente
ni mehanizme da obezbijedi priblino jednaka prava za korisnike socijalne i djeije zatite, ija prava
se ureuju kantonalnim propisima i finansiraju iz kantonalnih i optinskih budeta. Istovremeno se
javljaju lica iz drugih sistema socijalne sigurnosti koja zahtijevaju pomo od socijalne zatite, to
angauje velika budetska sredstva. Postojea ekonomska kriza poveala je broj nezaposlenih osoba,
te radno aktivno stanovnitvo ne moe obezbijediti dovoljno sredstava u budetima za goleme
potrebe korisnika. Ovakav nain regulisanja veoma vanih oblasti kod graana FBiH stvara veliko
nezadovoljstvo i dobar je preduslov za postojanje diskriminacije po teritorijalnom principu. Da li e
osoba neko pravo ostvariti i u kom obimu, ne zavisi od toga da li joj je ono zaista potrebno, ve od
toga gdje ima prebivalite.
29

Graani FBiH prolaze vrlo teak postupak kada dou u stanje socijalne potrebe i trebaju ostvariti
neko pravo iz socijalne zatite. Vrlo sloen i kompleksan sistem normativnog ureivanja ove oblasti
doveo je do uvoenja teko shvatljivih procedura, postupaka i dokumenata potrebnih za ostvarivanje
nekog prava. Da bi ostvario neko pravo, graanin esto treba dobro razmisliti kojoj se instituciji treba
obratiti, jer se u razliitim kantonima zahtjevi za ostvarivanje odreenih prava podnose razliitim
institucijama: kantonalnom centru za socijalni rad opinske slube, opinskim centrima za socijalni
rad, opinskim slubama koje se organizuju u okviru organa uprave i sl. Osim to postoje razlike
izmeu kantona, postoje razlike i unutar samih kantona, ovisno od optine u kojoj podnosilac
zahtjeva ima prebivalite.
Na primjer: ukoliko lice treba ostvariti pravo na djeiji dodatak, u nekim opinama e zahtjev
podnijeti u centru za socijalni rad, a u drugim opinskoj slubi u okviru organa uprave. Takoe je
veoma razliit broj dokumenata koji se moraju obezbijediti da bi se ostvarilo isto pravo u razliitim
kantonima i opinama. Mnogi od traenih papira su formalne prirode i sutinski ne dokazuju stanje u
kojem se osoba nalazi (prihodi od imovine, posjedovanje nekretnina, sposobnost za rad itd.).
Poseban je problem kad se pojedini dokumenti ne mogu obezbijediti u mjestu stanovanja ve se
moraju traiti iz drugih opina, npr. rodni list, posjedovanje nekretnina, nalaz i miljenje komisije za
ocjenu invalidnosti ili radne sposobnosti. Neki od ovih dokumenata se i plaaju.

Slina je situacija i u drugim optinama, naroito u onim u kojima ivi vei broj raseljenih lica.
Ovakav nain funkcionisanja sistema socijalne zatite, osim to oteava graanima da ostvare svoja
prava ini skoro nemoguim praenje sistema, voenje jedinstvenih evidencija, sainjavanje
statistikih podataka i uporeivanje stanja po kantonima i optinama.
U Centru za socijalni rad u itluku su istakli problem prikupljanja potrebne dokumentacije u
Mostaru. Ukazali su na problem putnih trokova klijenata za dva odlaska u Mostar zbog dobijanja
uvjerenja iz MIO/PIO uz potrebu plaanja u iznosu od 10 KM, zbog ega Centar po slubenoj
dunosti pribavlja ovo uvjerenje za klijente. Po pravilu, Centar pribavlja slubenim putem svu
potrebnu dokumentaciju iz relevantnih ustanova iz Mostara. (Iz zapisnika sa intervjua)

Uesnici fokus grupe i mnogi sagovornici na intervjuima u centrima za socijalni rad, precizno su
se izjasnili da bi bilo potrebno pitanja iz socijalne i djeije zatite jasnije definisati na federalnom
nivou, to podrazumijeva odreivanje raspona u iznosima davanja, jedinstven postupak i uslove
pod kojima se neko pravo moe ostvariti. Prijedlozi rjeenja za poboljanje stanja, posebno
postupka, su slijedei:
- Pojedini sagovornici u centrima za socijalni rad su miljenja da se rjeenja Instituta za ocjenu
invaliditeta sada bre dobijaju nego ranije, te da se SOTAC program pokazao dobrim. Ipak,
smatraju da je najbolje rjeenje da se stvari rijee krovno, odnosno da za FBIH prava budu
jedinstveno i uravnoteeno ureena kako bi se izbjegle vee razlike u nainu ili visini pomoi, a da
RS i FBiH takoe trebaju imati ujednaenija prava u socijalnoj zatiti. Svi su istakli da je
neophodno ojaati centre za socijalni rad, kadrovski, materijalno i odvojiti administrativni rad
(upravno rjeavanje zahtjeva) i socijalni rad (rad sa korisnicima).
- Uesnici u intervjuima i u fokus grupi su miljenja da je potrebno uvezivanje institucija u Bosni i
Hercegovini sa programima koji bi objedinili podatke optina, PIO, poreskih uprava itd. Smatraju
da su ljudi koji moraju pribaviti rjeenje od Instituta oteeni, jer se postupak moe pokrenuti tek
nakon dobijenog rjeenja o ocjeni invalidnosti i radne sposobnosti, a poto se na Komisiju za
ocjenu dugo eka, proe i nekoliko mjeseci. este revizije rjeenja o invaliditetu nisu potrebne,
naroito za one osobe za koje se sa sigurnou zna da se invaliditet ne moe eliminisati ili stanje
popraviti. Uesnici fokus grupe smatraju da ovo predstavlja samo optereenje i za osobe sa
invaliditetom i za cijeli sistem, a uz to stvara i nepotrebne trokove. (Iz zapisnika sa intervjua i
sastanka fokus grupe sa korisnicima iz FBiH odrane 16.04.2013. godine)
30

Podatak da se stalna novana pomo u 2011. godini isplaivala u rasponu od 54,00 do 120,00 KM, a
da se djeiji dodatak isplaivao samo u 5 kantona, u rasponu od 12,00 do 33,00 KM, te da osobe sa
invaliditetom koje ekaju na posao prava ostvaruju samo u 4 kantona, a iznosi su se kretali od 25,00
KM u Unsko-Sanskom kantonu, do 120,00 KM u Kantonu Sarajevo, najilustrativnije govori kolike
su razlike u sistemu koje dovode do diskriminacije graana FBiH po teritorijalnom principu.
Federalnim i kantonalnim propisima utvreno je da se prava ostvaruju u procentu od prosjene plate
iz prethodne godine u FBiH ili kantonu. Da se i taj princip ne potuje govori injenica da su neki
kantonalni zakoni predvidjeli da se ta plata mnoi sa odreenim koeficijentom, o emu odluke
donose vlade, to ima za posljedicu da prosjena plata na osnovu koje se izraunavaju prava ne
odraava stvarno stanje koje objavljuje statistiki zavod, ve se zadrava na nivou na kojem vlada
smatra da moe isfinansirati obaveze prema korisnicima. Na primjeru iz Kantona Sarajevo,
pokazaemo kako se to odraava na prava korisnika, iako je oblast socijalne zatite u ovom kantonu
najcjelovitije rijeena i visine prava su najvee u FBiH. Sva prava se raunaju na osnovu prosjene
plate isplaene u Kantonu Sarajevo u prethodnoj godini. Izmjenama zakona, Vladi je data mogunost
da ovu zakonsku odredbu koriguje uredbom, tako to svake godine utvruje koeficijent kojim mnoi
prosjenu platu, koju objavljuje statistika. Ova plata za 2011. godinu iznosila je 1.000 KM, a nakon
mnoenja sa koeficijentom 0,5996, koji je utvrdila Vlada, iznosi oko 600 KM. S tim u vezi, stalna
novana pomo ne bi bila 120,00 KM nego 200,00 KM, a u istom srazmjeru bila bi vea i ostala
prava korisnika socijalne zatite i zatite porodice s djecom. Nije teko zakljuiti ta je povoljnije za
graane, posebno za one najsiromanije.
Slina situacija je i sa Zakonom FBiH koji regulie prava osoba sa invaliditetom, u kojem je Vladi
FBiH ostavljena mogunost da, u sluaju kada u budetu nema dovoljno sredstava za isplatu, moe
smanjiti koeficijent za izraunavanje, koji vai do usvajanja budeta, a ta isplata je konana. I na ovaj
nain korisnici prava dovode se u situaciju da nemaju pravnu sigurnost, te da nikada nisu sigurni u
kom e obimu njihova prava biti isplaena.
Jo jedan primjer zakonskog rjeenja pokazuje koliko je velika diskriminacija osoba sa invaliditetom,
a prema uzroku nastanka invaliditeta. Osobe sa civilnim (neratnim) invaliditetom ostvaruju prava
samo ako imaju stepen oteenja 90 i 100%; civilne rtve rata ostvaruju prava ako imaju stepen
oteenja organizma 60% i vie; a ratni vojni invalidi ako imaju stepen oteenja 20% i vie.
Visine prava su takoe razliite. Osobe sa istom vrstom i najveim stepenom invaliditeta, koje
ostvaruju prava na invalidninu, dodatak za pomo i njegu prve grupe i ortopedski dodatak u 100%
iznosu imaju naknade u slijedeem iznosu:
- osobe sa neratnim invaliditetom primaju 403,00 KM;
- civilne rtve rata primaju 1.314,00 KM;
- ratni vojni invalidi primaju 1.850,00 KM.
Naravno, ovakvo stanje je neodrivo jer se radi o istoj teini invaliditeta, to podrazumijeva i isti
nivo potreba i zadravanjem ovakvog naina podrke osobama sa invaliditetom kre se svi principi
proklamovani u meunarodnim dokumentima, a naroito u Konvenciji o pravima osoba sa
invaliditetom.

Svi intervjuisani korisnici smatraju da je sistem obezbjeivanja dokumentacije veoma komplikovan,
nepotreban, a posebno teak za one osobe koje ih same ne mogu obezbijediti. Sa ovom ocjenom
slae se veina uposlenih u centrima koji su intervjuisani. Korisnici su zadovoljni odnosom
uposlenih u centrima prema njima, bez obzira na nedovoljan broj uposlenih. U svim centrima
istaknut je problem nedostatka strunih radnika, a posebno socijalnih radnika, to se neminovno
Korisnici, prvenstveno osobe sa invaliditetom koji su bili uesnici fokus grupe, istakli su navedene
razlike kao veliku nepravdu i diskriminaciju, jer se radi o pravima koja imaju za cilj
izjednaavanje mogunosti, a ne o statusnim pitanjima. (Iz zapisnika sa sastanka fokus grupe sa
korisnicima iz FBiH odrane 16.04.2013. godine)
31

negativno odraava na struni rad sa strankama. Najvie se vremena posveuje postupku, a
zanemaruje struni rad na terenu.
Zahtjevi za ostvarivanje prava podnose se u centar ili optinsku slubu uprave po proceduri koja je
utvrena zakonom ili podzakonskim propisima. U veini sluajeva obrazac je unaprijed pripremljen i
stranci se daje prilikom prve posjete centru, to prilino olakava podnoenje zahtjeva.
Korisnici dolaze u nadlene slube (centre ili slube opine) da bi ostvarili prava. Broj dolazaka
zavisi od vrste postupka, od ega zavisi i duina ekanja na donoenje rjeenja. Obino se za
jednostavnije i hitne postupke treba doi jednom ili dva puta. Postupak se rjeava u zakonskom roku,
a u hitnim sluajevima isti dan. Naravno, due traju postupci u kojima se trae dokumenti od
Instituta za medicinsko vjetaenje ili neke druge institucije koja cijeni radnu sposobnost ili
invaliditet. Isti je sluaj kad se dokazuje izdravanje od strane lanova porodice ili pribavljanje
izvoda iz zemljinih knjiga i sl. Postupak u pravilu vodi pojedinac, a odluke donosi struni tim, koje
potpisuje rukovodilac slube ili opinskog organa. Na sva rjeenja moe se uloiti alba, ali se ova
mogunost ne koristi esto. Osobe koje vode postupak dobro obrauju predmete i sve stranke
detaljno upoznaju sa njihovim pravima. albe se podnose kantonalnim ili federalnim organima,
ovisno od vrsti prava i nivou zakona. Veoma mali procenat albi bude prihvaen.

2.1 Stalna novana pomo
Zakonom FBiH je, kao jedno od prava, predvieno i pravo na stalnu novanu pomo na koju imaju
pravo pojedinci i porodice pod uslovima propisanim Zakonom FBiH i odgovarajuim kantonalnim
propisima. Zakon u lanu 25 definie da se mjeseni iznos stalne novane pomoi utvruje u visini
razlike svih prihoda lanova domainstva i iznosa najnieg primanja domainstva koji se smatra
dovoljnim za izdravanje.
Iznos stalne novane pomoi, definisan u Zakonu, moe se smatrati socijalnim minimumom koji je
dovoljan za izdravanje. Postupak za ostvarivanje ovog prava, kao i mjeseni iznosi, utvruju se
propisima kantona. S obzirom na to da svaki kanton pri definisanju postupka i iznosa prvenstveno
uzima u obzir svoju ekonomsku mo, graani FBiH su izloeni veoma velikom stepenu
diskriminacije. Osim toga iznosi stalne novane pomoi u 2011. godini kretali su se u rasponu od
54,00 KM do 120,00 KM. Nije teko zakljuiti da ovi iznosi nisu dovoljni za izdravanje, ak ni pod
pretpostavkom da svi graani ostvare ovo pravo u najviem iznosu. Iako su svi kantoni ovo pravo na
neki nain definisali, jasno je da broj korisnika i visina iznosa uvijek ne odraavaju i stvarnu
ekonomsku mo kantona (tabela 2.2).

Zbog neureenog sistema voenja evidencija o imovini, moe se desiti da odreena prava ostvaruju i
one osobe koje van mjesta prebivalita posjeduju imovinu, koja bi bila prepreka za ostvarivanje
prava. Slina je situacija i sa prihodima, pogotovo onim prihodima koji se ne ostvaruju iz redovnog
radnog odnosa (ugovor o djelu, rad na crno, dobijanje podrke od lanova ue i ire porodice i sl.).
Stanje koje socijalni radnik konstatuje na licu mjesta ne mora odraavati stanje koje graanin
dokazuje formalnim dokumentima, ali nalaz socijalnog radnika nee biti odluujui pri donoenju
odluke. Ako stranka ispunjava formalne uslove, zahtjev se mora pozitivno rijeiti bez obzira kakvo je
stanje na terenu, jer e se u albenom postupku udovoljiti stranci.
Uesnici fokus grupe i uesnici intervju u centrima za socijalni rad su jedinstveni u miljenju da bi
se ovo pravo i ostala prava, a naroito ona koja spadaju u grupu novanih davanja, trebala
drugaije urediti. Veina smatra da bi se federalnim propisom trebali utvrditi minimalni iznosi
stalnih novanih davanja, te jedinstven cenzus koji bi bio uslov za njihovo ostvarivanje. Postojee
definisanje imovinskih i prihodovnih uslova za ostvarivanje prava iz socijalne zatite teko se
mogu pratiti i provjeravati, pa postoji mogunost zloupotreba. (Iz zapisnika sa intervjua i sastanka
fokus grupe sa korisnicima iz FBiH odrane 16.04.2013. godine)

32

Tabela 2.2: Stalna novana pomo: korisnici i sredstva
R.b. Kanton
/upani
ja
Postojanje
prava

2007.

2011.
Broj
korisnik
a
Ukupan
iznos
Broj
korisnika
Ukupan
iznos
1. USK X 505 346.966,46 332 296.918,66
2. PK X NA 410.401,50 NA 392.068,00
3. TK X 2.779 3.410.811,92 3.189 5.214.394,92
4. ZDK X 1628 800.000,00 1.199 777.821,89
5. BPK X 176 154.783,00 140 247.312,70
6. SBK X 870 840.000,00 820 996.000,00
7. HNK X 973 648.380,22 850 1.064.130,00
8. ZH X 970 751.002,00 810 753.029,00
9. KS X 655 1.334.244,00 573 1.231.464,00
10. K10 X 930 479.850,00 740 869.600,00
Ukupno
U FBiH
9.486 9.176.439,10 8.653 11.842.739,17
Izvor: nadlena kantonalna ministarstva 2013.
Zakon FBiH je u lanu 20 propisao da se licima i porodicama u stanju socijalne potrebe, koja
ispunjavaju uvjete za sticanje i koritenje prava iz socijalne zatite, osiguravaju i odreeni oblici
zdravstvene zatite i zadovoljavanje stambenih i drugih potreba u skladu sa Zakonom, na teret
sredstava socijalne zatite. Ova odredba Zakona je naelno postavljena i kantoni je nisu ozbiljno
shvatili. Kao i u drugim sluajevima, veina kantona ova pitanja uopte nisu regulisala. To je
posebno prisutno u sluaju rjeavanja stambenih pitanja. Meutim, potrebno je razmotriti da li ova
pitanja i proirena prava koja se po njima uspostavljaju trebaju biti dio socijalne zatite, odnosno da
li je prilinije da se zdravstvena zatita ostvaruje u sektoru zdravstvene zatite, a da se stambene
potrebe rjeavaju kroz stambenu politiku koja bi uvaavala i socijalne potrebe (socijalno stanovanje
itd.).

2.2 Jednokratna davanja
Jednokratna novana i druga davanja Zakonom i drugim propisima su predviena kao mogunost
interventnog djelovanja u posebnim situacijama, u kojoj se nae pojedinac ili porodica. Postupak i
uslovi za ostvarivanje ovih prava, kao i njihovi iznosi utvruju se kantonalnim propisima. Razliite
su situacije u kojima se na ovaj nain intervenie: iznenadan gubitak prihoda, bolest, nabavka
ogrjeva, kupovina lijekova i sl. Za ovaj oblik podrke sve se ee javljaju i pojedinci i porodice,
koje po uobiajenom shvatanju ne spadaju u kategoriju socijalno ugroenih osoba, ali se zbog opte
ekonomske krize i nemogunosti obezbjeivanja prihoda nau u situaciji da na taj nain moraju
rjeavati svoje ekonomske tekoe. Ovaj oblik davanja je uslovljen ekonomskom moi kantona i
opina, pa se nakon utroka planiranih sredstava obustavlja prijem zahtjeva za ovom vrstom podrke.
Prema podacima koje smo mogli prikupiti u kantonima, za ove namjene u FBiH u 2007. godini
priblino je isplaeno 1.688.000,00 KM, a 2011. godine priblino 1.440.000,00 KM.

Opte je miljenje uesnika intervjua i fokus grupe da socijalna anamneza ili izvjetaj koji saini
socijalni radnik za vrijeme posjete podnosiocu zahtjeva treba dati veu zakonsku teinu, pa ak i
odluujui znaaj u postupku odluivanja i da to treba zakonom urediti. (Iz zapisnika sa intervjua
i sastanka fokus grupe sa korisnicima iz FBiH odrane 16.04.2013. godine)
33

2.3 Osposobljavanje za ivot i rad
Pravo na osposobljavanje za ivot i rad naelno je predvieno Zakonom FBiH, a blie se ureuje
kantonalnim zakonima i drugim propisima. Osposobljavanje za ivot i rad je pravo osoba sa
invaliditetom (djece i odraslih) koje se mogu osposobiti za rad u skladu sa svojim psihofizikim
sposobnostima. Rijetko je uslovljeno imovinskim cenzusima a razliito se rjeava od kantona do
kantona, ovisno od ekonomske moi kantona. Ukoliko se korisnici upuuju van mjesta prebivalita
na osposobljavanje za rad, imaju pravo na novanu potporu za pokrie trokova smjetaja, prehrane i
prevoza, ukoliko to obitelj ne moe osigurati.
U kantonima nema precizne evidencije, ali prema okvirnim podacima Federalnog ministarstva, ovo
pravo je u 2007. godini koristilo 1.350 osoba, a u 2011. godini 1.290 osoba. Federalno ministarstvo
ne raspolae podacima o izdvojenim sredstvima, osim to se konstatuje da se sredstva izdvajaju
razliito u skladu sa ekonomskim mogunostima kantona.

2.4 Smjetaj u drugu porodicu
Smjetaj u drugu porodicu je pravo predvieno Zakonom FBiH i korisnici ovog prava su navedeni u
lanu 32 Zakona. Uslovi za ostvarivanje prava i visina detaljnije se ureuju kantonalnim propisima
(razliito je rijeeno od kantona do kantona, u skladu sa njihovim ekonomskim mogunostima).
Finansiranje se obezbjeuje iz sredstava korisnika ili lana porodice koji ima zakonsku obavezu
izdravanja, a ako za to nema uslova, sredstva se obezbjeuju iz kantonalnog ili opinskog budeta.
Prema podacima dobijenim od Federalnog i kantonalnih ministarstava, iznosi trokova smjetaja
kretali su se u rasponu od 100,00 do 700,00 KM mjeseno, po smjetenoj osobi, ovisno o
ekonomskoj moi kantona. Prema podacima iz kantonalnih ministarstava (bez podataka iz PK i K10)
u drugu porodicu u 2007. godini bilo je smjeteno 723 korisnika, na iji je smjetaj utroeno
2.770.518,00 KM, dok je u 2011. godini bilo smjeteno 510 korisnika, a utroeno je 2.352.256,00
KM.

2.5 Smjetaj u ustanove socijalne zatite
Smjetaj u ustanove socijalne zatite je takoe pravo koje je predvieno Zakonom FBiH, a postupak i
uslovi za ostvarivanje ovog prava utvruju se kantonalnim propisima. I ovo pravo razliito je
rijeeno od kantona do kantona, ovisno o njegovoj ekonomskoj moi. Finansiranje je mjeovitog
tipa, a finansira se iz prihoda korisnika ili lanova porodice koji su u obavezi izdravanja.
Okvirni podaci koji su dobijeni od Federalnog ministarstva za rad i socijalnu politiku, te podaci
dobijeni iz pojedinih kantona, ilustrativno govore da ovaj sistem nije dobro ureen, da vlada prilino
haotino stanje, da ne postoje adekvatni standardi sa aspekta prostora, tehnike opremljenosti i
strunog kadra u ustanovama za smjetaj, to zahtijeva ozbiljnu analizu i poduzimanje hitnih mjera u
cilju promjene stanja.
U posebno tekoj situaciji se nalaze osobe sa invaliditetom koje se upuuju u zavode u kojima je
smjeten veliki broj osoba sa intelektualnim tekoama. Njihov status posebno je teak jer, nemajui
poslovne sposobnosti, ne mogu ni uticati na odluke o zbrinjavanju. Drutvo nije razvilo programe
koji bi imali za cilj prevenciju institucionalizacije, kao to je stanovanje uz podrku u lokalnoj
zajednici, kao i razvoj drugih servisa za podrku osobama sa invaliditetom u lokalnoj zajednici.
Opta je procjena da je organizovanje ivota osobama sa invaliditetom u lokalnoj zajednici jeftinije
za drutvo, ali bez obzira na to sigurno je da je to u skladu sa optim tendencijama u Evropi i
obavezujue za dravu, jer je ratifikovala Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom.

2.6 Ustanove za smjetaj korisnika socijalne zatite:
U FBiH funkcionie vie socijalnih ustanova koje se bave smjetajem korisnika. To su:
- 3 zavoda za zbrinjavanje mentalno invalidnih osoba u kojima je 2007. godine bilo smjeteno
1.199 korisnika, a 2011. godine 1.260 korisnika;
34

- 12 ustanova za zbrinjavanje djece bez roditeljskog staranja (vladinih i nevladinih), u 2007.
godini imale su 876 korisnika, a 2011. godine 628 korisnika;
- jedan zavod za vaspitanje muke djece i omladine, u 2007. godini imao je 21 korisnika, a 2011.
godine 13 korisnika;
- 11 ustanova za zbrinjavanje starih (vladin i nevladin sektor), u 2007. godini sa 1.098 korisnika,
a 2011. godine 1.500 korisnika;
Prema podacima iz Federalnog ministarstva, u 2007. godini u ustanovama za smjetaj korisnika
socijalne zatite bilo je smjeteno 3.194 korisnika, a u 2011. godini 3.400 korisnika. Mjeseni
trokovi za smjetaj kretali su se u rasponu od 350,00 KM do 800,00 KM. Bez podataka iz Kantona
10, u 2007. godini za smjetaj u ustanove socijalne zatite utroeno je 14.627.155,69 KM, a u 2011.
godini 19.600.647,26 KM.

2.7 Usluge socijalnog i drugog strunog rada
Pravo na usluge socijalnog i drugog strunog rada regulisano je lanom 46 Zakona i kantonalnim
propisima, a usluge se u pravilu pruaju u centrima za socijalni rad i drugim specijalizovanim
ustanovama kao to su savjetovalita i slino. Usluge socijalnog i drugog strunog rada Zakon
definie kao savjetodavni rad koje ustanove obavljaju u rjeavanju porodinih i branih problema, te
mjere i aktivnosti usmjerene na spreavanje drutveno neprihvatljivog ponaanja djece, odraslih,
drutvenih grupa i sl. Iako je opta ocjena uesnika intervjua i fokus grupe da centri za socijalni rad
imaju mnogo problema sa nedostatkom strunih kadrova, ipak je u 2007. godini, prema podacima
Federalnog ministarstva, ovo pravo koristilo 225.715 osoba, a 2011. godine 190.250 osoba.

2.8 Kuna njega i pomo u kui
Kuna njega i pomo u kui je pravo iz lana 47 Zakona koje se detaljnije regulie kantonalnim
propisima. Koriste ga stare i iznemogle osobe koje nemaju adekvatne prihode ili lanove porodice
koji su duni brinuti o njima i izdravati. Pod kunom njegom i pomoi se smatra pomo u prehrani,
obavljanje kunih i drugih potrebnih poslova (kupovina namirnica, lijekova, plaanje obaveza i sl.),
poslovi odravanja osobne i kune higijene itd. Prema podacima iz Federalnog ministarstva, ovo
pravo je 2007. godine koristilo 1.825 osoba, a 2011. godine 685 osoba. Smanjenje korisnika ne
odraava stvarne potrebe za ovim oblikom podrke, ve su ograniavajui faktor finansijska sredstva
koja se u kantonalnim budetima izdvajaju za ove namjene.

2.9 Osnovna prava porodice sa djecom
Jedno cijelo poglavlje u Zakonu o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite
porodice sa djecom FBiH posveeno je zatiti porodice sa djecom. Zakon se zatitom porodice sa
djecom bavi naelno i definie osnovna prava za koja kantoni propisuju sve bitne elemente kao to
su: postupak, uslovi za ostvarivanje prava, iznosi, kao i sredstva koja se trebaju obezbijediti za
njihovo ostvarivanje. U lanu 89 Zakona definisano je 9 prava, koja mogu ostvariti porodice sa
djecom, a to su:
1) dodatak na djecu,
2) naknada umjesto plae eni - majci u radnom odnosu, za vrijeme dok odsustvuje s posla radi
trudnoe, poroaja i njege djeteta (ova naknada je ranije pripadala pravima iz zdravstvenog
osiguranja i isplaivala se iz sredstava doprinosa za zdravstveno osiguranje),
3) novana pomo za vrijeme trudnoe i poroaja ene - majke koja nije u radnom odnosu,
4) jednokratna pomo za opremu novoroenog djeteta,
5) pomo u prehrani djeteta do est mjeseci i dodatna ishrana za majke - dojilje,
6) posebni psihosocijalni tretman branih drugova koji ele djecu i trudnica,
7) smjetaj djece uz osiguranu ishranu u ustanovama predkolskog odgoja,
8) osiguranje jednog obroka u vrijeme nastave u kolama osnovnog obrazovanja,
35

9) kolarine i stipendije acima i studentima.
Osim navedenih prava, kantoni mogu utvrditi i druga prava u skladu sa svojim ekonomskim i drugim
mogunostima.
U tabeli 2.3. dat je pregled broja korisnika prava i izdvojenih sredstava. Vidno je da veina kantona
nije na adekvatan nain implementirala ak ni ona prava koja su utvrena Zakonom FBiH, a
pogotovo nisu uvoena nova prava. Takoe se moe zakljuiti da su u 2011. godini svi kantoni
izdvojili odreena sredstva za finansiranje prava iz oblasti zatite porodice sa djecom, to nije bio
sluaj 2007. godine. U odnosu na 2007. godinu, broj korisnika se u 2011. poveao za 6.194
korisnika, a sredstva su poveana za 23.550.336 KM. Od ukupno izdvojenih sredstava za finansiranje
prava iz oblasti zatite porodice sa djecom u 2011. godini, preko 50% utroeno je za naknade plae
majci za vrijeme porodiljskog odsustva. Ovdje treba istai da dva kantona ovu naknadu eni - majci
uopte nisu isplaivala.
Nije teko zakljuiti da se i u ovoj oblasti nisu obezbijedili jednaki uslovi i priblino ista prava na
podruju cijele FBiH, ve su graani izloeni diskriminaciji ovisno o tome u kom kantonu ili opini
imaju prebivalite ili boravite. Bez obzira to su sredstva u 2011. godini znaajno uveana, ipak se u
nekim kantonima ne isplauju odreena prava, a djeiji dodatak se moe ostvariti samo u 5 kantona.
Tabela 2.3 : Zatita djece i porodica s djecom: broj korisnika i sredstva
R.b. Kanton
/upanija

2007.

2011.
Broj
korisnika
Ukupan iznos KM Broj
korisnika
Ukupan iznos KM
1 USK X 649 1.446.000,00 867 2.089.954,00
2 PK X NA 207.500,00 NA 171.600,00
3 TK X 23.945 7.808-282,00 21.611 14.610.203,00
4 ZDK X 15.780 5.940.000,00 26.220 10.983.271,00
5 BPK X 1.292 759.384,00 1.458 1.929.315,00
6 SBK X 1.757 1.488.000,00 2.207 2.340.000,00
7 HNK -/X 1.856 741.400,00
8 ZH X 1.484 1.406.946,00 1.683 2.196.611,00
9 KS X 34868 27.082.180,00 29.949 34.255.633,00
10 K10 X 79 151.900,00 197 522.541,00
Ukupno
FBiH
79.854 46.290.192,00 86.048 69.840.528,00
Izvor:Nadlena kantonalna ministarstva, 2013.
Legenda:

2.10 Dodatak na djecu
Pravo na djeiji dodatak predvien je Zakonom o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava
rata i zatite porodice sa djecom, s ciljem da se svoj djeci obezbijede priblino jednaki uslovi za
njihov razvoj i obrazovanje. lanom 91 navedenog Zakona propisano je da dodatak na djecu moe
ostvariti porodica, pod uslovom da joj prihod koji moe ostvariti po svim osnovama, po lanu
domainstva, ne prelazi iznos koji je utvren propisom kantona, kao iznos prihoda dovoljnih za
izdravanje.
36

Zakonodavac je imao dobru namjeru i stvorio pretpostavke da svi kantoni, bar kada se radi o djeci,
reaguju na adekvatan nain donosei potrebne propise kojima bi omoguili djeci iz siromanih
porodica podrku. Meutim, u praksi se to nije dogodilo. U osnovnom Zakonu nisu propisani najnii
iznosi djeijeg dodatka, ni najnii prihod potreban za izdravanje. Takoe, nisu predviene sankcije
za kantone i opine ukoliko ovo pravo ne reguliu u ostavljenom roku. U 2011. godini postojala je
sljedea situacija:
- Pravo na djeiji dodatak se ostvarivalo u pet kantona: Tuzlanskom, Zeniko-dobojskom,
Bosansko-podrinjskom, Srednjobosanskom i Sarajevskom;
- Visina prava je razliita i iznosi se kreu od 12,00 KM do 33,00 KM;
- Samo je Bosansko-podrinjski kanton uveo stimulativni (pronatalitetni) dodatak za vie djece.
Razlog ovakvog stanja moe se traiti i u injenici da je pravo na djeiji dodatak pravo porodice sa
djecom, a ne pravo djeteta.
Postupak za ostvarivanje ovog prava je veoma komplikovan, ureuje se kantonalnim propisima.
Razliite su i institucije u kojima se pokree postupak. To mogu biti centri za socijalni rad ili
opinske slube uprave, ovisno o propisima kantona ili opina koji to reguliu. Dokumentacija koja
se mora obezbijediti je takoe razliita od kantona do kantona i po miljenju korisnika sa kojima je
razgovarano, kao i sa strunim radnicima po slubama, esto ne odraava stvarno stanje u kojem se
porodica nalazi (dokumentacija o imovini, prihodima, automobilu i sl.). Postupak se obnavlja svake
godine, ak i u situacijama gdje to objektivno nije potrebno, naroito kada se radi o maloljetnoj djeci
i djeci sa invaliditetom. Od stranaka se trai i dokumentacija koja se moe slubeno pribaviti:
uvjerenja o primanjima, uvjerenja iz poreske uprave, vlasnitvo nad nekretninama i automobilom.
Opta je ocjena ispitanika da se u ostvarivanju ovog prava pojavljuje najvie situacija gdje stvarno
stanje u kojoj se porodica nalazi ne odgovara podnesenoj dokumentaciji. Glavni uslovi za
ostvarivanje ovog prava, pored postojanja maloljetne djece su prihod porodice i posjedovanje
pokretne i nepokretne imovine. Kantoni koji su donijeli propise za ostvarivanje prava najee su
uzimali u obzir sljedee:
da prihodi po lanu domainstva ne prelazi odreeni procenat prosjene plae iz prethodne
godine;
da lanovi domainstva nisu vlasnici preduzea ili samostalne radnje ili imaju registriranu
dopunsku djelatnost;
da lanovi domainstva ne posjeduju automobil, izuzev ako se radi o osobama sa invaliditetom
koje im slui kao pomagalo;
Zakonom FBiH je takoe ostavljena mogunost da se djeci sa invaliditetom i porodicama u
kojima je jedan ili oba roditelja osoba sa invaliditetom (kantoni mogu svojim propisima
proiriti krug korisnika) djeiji dodatak ne uslovljava imovinskim cenzusom;
takoe su kantoni obavezani da, za navedene porodice, djeiji dodatak utvruju u uveanom
iznosu.
Analizirajui dobijene podatke dolo se do zakljuka da svi kantoni nisu izvrili obavezu utvrivanja
prava na djeiji dodatak, to znai da su djeca razliito tretirana (tabela 2.4.). Neki kantoni uopte
nisu uspostavili ovo pravo, a samo su 3 kantona (Sarajevski, Tuzlanski i Bosansko-podrinjski
kanton) utvrdili uveani djeiji dodatak. Prema podacima iz Sarajevskog i Tuzlanskog kantona, u
2007. godini je uveani dodatak primalo 13.708 djece, na to je utroeno 7.997.680,00 KM, a u 2011.
godini bilo je 12.882 djece, na to je utroeno 7.563.078,00 KM.
Namjera zakonodavca je bila da dodatno zatiti porodice u kojima su djeca ili roditelji osobe sa
invaliditetom ili su iz drugih razloga, na koje oni ne mogu uticati, dovedene u neravnopravan
poloaj. S obzirom da u ovim situacijama nema cenzusa i da se odreuju vei iznosi prava, treba
voditi rauna o pravilnom ciljanju. Definicija invaliditeta se postavlja dosta iroko i neprecizno pa su
mogue zloupotrebe.
37

Nain definisanja djeijeg dodatka na nivou FBiH i odnosi kantona prema ovom pitanju ostavljaju
veliki broja djece van sistema, ak i u onim kantonima u kojima je ovo pitanje formalno rijeeno. U
posebno tekoj situaciji nalaze se djeca u socijalno ugroenim porodicama, te djeca u socijalno
iskljuenim grupama, a generalno gledajui, moe se rei da je sistem nepravedan i da u sutini ne
funkcionie. Da bi se uopte moglo govoriti o stvaranju osnovnih uslova za priblino ujednaavanje
nivoa zadovoljavanja razvojnih potreba djece, mora se pod hitno ui u proces donoenja posebnog
zakona kojim bi se regulisala prava djece na podruju FBiH. Nije dopustivo da se ovo pitanje u
potpunosti ostavi u nadlenosti kantona, jer e se kantoni uvijek voditi svojim ekonomskim, a
nerijetko i politikim motivima, to nee biti u interesu stvaranja adekvatnih uslova za razvoj, rast i
obrazovanje djece.
Poslednjih godina primjetno je da se poveavaju izdvajanja za naknade majkama za vrijeme
porodiljskog odsustva u odnosu na izdvajanja za zatitu i podrku djeci. Prema prikupljenim
podacima, u 2011. godini su skoro dvije treine sredstava izdvojene za naknade majkama za naknadu
porodiljskog odsustva, to dovodi u pitanje ostvarivanja svih ostalih funkcija djeije zatite.

Tabela 2.4: Broj korisnika i ukupna novana sredstva u KM izdvojena za djeiji dodatak u
FBiH u 2007. i 2011. godini po kantonima.
R.b. Kanton
/upanija
Djeiji
dodatak
2007. 2011.
Broj
korisnika
Ukupan iznos KM Broj
korisnika
Ukupan iznos KM
1. USK -
2. PK -
3. TK X 21.215 3.281.660,65 19.511 5.738.090,80
4. ZDK X 15.000 800.000,00 21.905 3.413.865,20
5. BPK X 1.110 483.971,00 1.050 718.344,50
6. SBK X 1.400 396.000,00 1.750 624.000,00
7. HNK -
8. ZH -
9. KS X 17.858 5.765.124,00 13.820 6.816.048,00
10. K10 -
Ukupno
FBiH
56583 10.726.755,65 58036 17.310.348,50
Legenda:

Ovaj sistem zatite djece se nije pokazao funkcionalnim, postoji izraena diskriminacija i nejednak
odnos prema djeci koja se nalaze u istoj situaciji. Opta je ocjena da bi se ovo pitanje trebalo
rjeavati na jedinstven nain u FBiH i da se finansiranje obezbjeuje sa nivoa FBiH.

38

2.11 Naknada umjesto plae eni - majci u radnom odnosu, za vrijeme dok odsustvuje s
posla radi trudnoe, poroaja i njege djeteta
Zakon FBiH je utvrdio zatitu ene majke u radnom odnosu, za vrijeme odsustva s posla radi
trudnoe, poroaja i njege djeteta, kao i pomo eni majci koja nije u radnom odnosu. Kantoni su
svojim propisima ova prava razliito rjeavali, kako po visini iznosa tako i po trajanju.
Ni ovo pravo ne ostvaruje se u svim kantonima, a tamo gdje se ostvaruje postoji bitna razlika u
pristupu (tabela 2.5.). Za osnovicu se uzima prosjena plaa u kantonima ili ostvarena prosjena
plaa ene majke prije stupanja na porodiljsko odsustvo. Ako se uzme u obzir da se ovo pravo u
nekim kantonima uopte ne ostvaruje, a da postoje bitne razlike tamo gdje se ostvaruje, lako je
zakljuiti da se na ovaj nain pravi diskriminacija ena i materinstva po mjestu prebivalita, odnosno
teritorijalnom principu.
Kada se radi o pomoi eni-majci koja nije u radnom odnosu, situacija je slina, pravo se ne moe
ostvariti u svim kantonima, a tamo gdje se ostvaruje iznosi se kreu od 100,00 do 150,00 KM (tabela
2.6.). Ovakav odnos kantona ne podrava na adekvatan nain porodice sa djecom i ne stimulie se
natalitet. Izuzetak je Bosansko-podrinjski kanton koji ini odreene pokuaje sa tzv. pronatalitetnim
dodatkom.
U strunim raspravama otvoreno se zagovara da se ova naknada vrati u zdravstveni sistem gdje je
ranije pripadala, jer po svom karakteru nije socijalna zatita, niti rezultat stanja socijalne potrebe,
nego trudnoe i poroaja. Zaposlene majke to pravo mogu ostvarivati u okviru zdravstvenog
osiguranja, a nezaposlene majke iz sredstava naknada za vrijeme nezaposlenosti ili zadrati postojei
nain. Postojei sistem zatite porodice sa djecom nije odriv, jer nema jasno utvrene standarde i
kriterije koji bi se primjenjivali na podruju cijele FBiH.

Tabela 2.5: Naknada plate majci za vrijeme porodiljskog odsustva
R.b. Kanton
/upanija
Naknada
plate-
porodiljsko
odsustvo
2007. 2011.
Broj
korisnika
Ukupan iznos
KM
Broj
korisnika
Ukupan iznos
KM
1. USK X 275 1.377.046,74 320 2.040.944,09
2. PK -
3. TK X NA 2.845.660,43 NA 7.638.032,07
4. ZDK X 780 4.200.000,00 907 6.992.567,42
5. BPK X 48 154.130,00 60 338.791,88
6. SBK X 350 1.056.000,00 450 1.680.000,00
7. HNK -
8. ZH X 263 1.013.626,00 331 1.542.811,14
9. KS X 1322 10.492.296,00 1872 17.356.284,00
10. K10 X NA 144.000,00 NA 483.141,08
Ukupno
FBiH
3.038 21.282.759,17 3.940 38.072.571,68
Legenda:

39

U tabeli 2.6. dati su podaci o broju korisnika i visini isplaenih sredstava za naknade neuposlenoj
eni majci. Situacija odgovara optoj situaciji u ovoj oblasti.

Tabela 2.6: Naknada neuposlenoj eni majci
R.b. Kanton
/upanija
Naknade
neuposlenoj
eni/majci
2007. 2011.
Broj
korisnika
Ukupan iznos
KM
Broj
korisnika
Ukupan iznos
KM
1. USK X 374 68.953,47 421 44.759,53
2. PK X NA 187.500,00 NA 147.600,00
3. TK X/- 234 437.345,09
4. ZDK X NA 940.000,00 1.136 153.360,00
5. BPK X 60 53.240,00 122 232.169,10
6. SBK X 7 36.000,00 7 36.000,00
7. HNK -
. ZH X 459 220.320,00 486 291.600,00
9. KS X 1.992 2.992.044,00 1.919 3.039.840,00
10. K10 X 79 7.900,00 197 39.400,00
Ukupno
FBiH
3205 4.943.302,56 4288 3.984.728,63
Legenda:

2.12 Drugi oblici podrke porodicama sa djecom
Drugi oblici podrke porodicama sa djecom koji su utvreni Zakonom FBiH kao to su: jednokratna
pomo za opremu novoroenog djeteta, pomo u prehrani djeteta do est mjeseci i dodatna ishrana za
majke - dojilje, posebni psihosocijalni tretman branih drugova koji ele djecu i trudnica, smjetaj
djece uz osiguranu ishranu u ustanovama predkolskog odgoja, osiguranje jednog obroka u vrijeme
nastave u kolama osnovnog obrazovanja, kolarine i stipendije acima i studentima, samo su
djelimino regulisani kantonalnim propisima. Neki kantoni uopte nisu regulisali ova prava, a 7
kantona je bar djelimino regulisalo njihovo ostvarivanje. Ukupan iznos sredstava utroen za ove
namjene u 2007. godini iznosio je 1,3 miliona KM, a u 2011. godini oko 3 miliona KM, iz ega nije
teko zakljuiti da se ova prava smatraju marginalnim i nebitnim u sistemu podrke porodice sa
djecom.
U procesu konsultacija u centrima za socijalni rad, kao i sa korisnicima, iskazano je veliko
nezadovoljstvo postojeim stanjem, a naroito su nezadovoljni odnosom nadlenih kantonalnih i
opinskih organa prema ovom, za svako drutvo veoma vanom pitanju.
Takoer je opte miljenje i korisnika i strunih radnika u slubama da je ovakvo stanje u oblasti
zatite djece neodrivo, te da ga treba iz temelja mijenjati. Treba donijeti poseban zakon kojim e se
regulisati oblast zatite porodice sa djecom, po kome e djeca na cijeloj teritoriji FBiH imati ista
prava i jednake mogunosti za razvoj, odrastanje i obrazovanje, te onemoguiti svaki oblik
diskriminacije djece.

40

2.13 Socijalna zatita osoba sa neratnim invaliditetom
Pod pritiskom nevladinih organizacija, prije svega organizacija osoba sa invaliditetom, Parlament
FBiH je mimo Vlade FBiH, koja nije bila predlaga, 2004. godine usvojio izmjene i dopune Zakona
o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodice sa djecom FBiH (Slubene
novine FBiH br. 54/04), u kome je uvedeno novo poglavlje Osnovna prava osoba sa invaliditetom
- tzv. neratnih invalida ili osoba sa neratnim invaliditetom. Ovim izmjenama Zakona su prava osoba
sa invaliditetom iji je invaliditet iznad 60% rijeena na jedinstven nain u cijeloj FBiH, a
finansiranje je obezbijeeno iz budeta FBiH. Na ovaj nain eliminisana je diskriminacija osoba sa
neratnim invaliditetom po teritorijalnom principu, ali je i dalje ostala diskriminacija osoba sa
invaliditetom po osnovu uzroka nastanka invaliditeta.
Civilne rtve rata i ratni vojni invalidi, za istu vrstu i stepen invaliditeta, imaju znatno vea prava i
podrku, to e se kasnije i objasniti na konkretnim primjerima. Kasnije se ispostavilo da je ovaj
Zakon pored dobrih efekata, o kojima smo ranije govorili, proizveo i znaajne probleme u praksi. U
pripremi izmjena i dopuna Zakona raunalo se da e prava po ovom Zakonu ostvariti oko 20.000
osoba i to prava na linu invalidninu, dodatak za njegu i pomo od drugog lica i na ortopedski
dodatak. Budet je prvenstveno planiran u iznosu 16.000.000 KM, to e se brzo pokazati kao vrlo
loa procjena. U skladu sa ovim Zakonom, osobe sa invaliditetom se kategoriziraju u pet grupa, sa
oteenjem organizma od 60% do 100%.
Zbog nepreciznosti i nedoreenosti pojedinih zakonskih odredaba, a prije svega nejasne i iroko
postavljene definicije invaliditeta, u periodu od 2006. do 2009. godine prvostepeni organi izdali su
oko 103.000 pravomonih rjeenja, a oko 40.000 zahtjeva je bilo u proceduri rjeavanja. Ovoliki broj
izdanih rjeenja nisu mogla pratiti sredstva planirana Proraunom FBiH za ove namjene, radi ega je
dolo do velikog kanjenja u postupku revizije donesenih rjeenja i uvoenja korisnika u pravo.
U periodu od 2006. do 2009. godine je, za isplatu priznatih naknada, iz federalnog budeta utroeno
preko 470.000.000,00 KM. U istom periodu, velikom broju osoba koje su ostvarila pravo nisu
isplaivana sredstva zbog nedostatka istih u budetu FBiH i na taj nain se stvarao dug prema
korisnicima, koji se stalno uveavao. Za provedbu Zakona, sa velikim brojem korisnika, u 2009.
godini trebalo je osigurati oko 247.000.000,00 KM na godinjoj razini.
Navedeni razlozi opredijelili su Vladu FBiH da urno pristupi izmjenama postojeeg Zakona, to je i
uinjeno donoenjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o osnovama socijalne zatite, zatite
civilnih rtava rata i zatite obitelji sa djecom, koji je stupio na snagu 12.03.2009. godine (Slubene
novine FBiH, br. 14/09). Novim zakonskim rjeenjima prava mogu ostvariti samo osobe sa
utvrenim invaliditetom u visini od 90% i 100%. Znatno su pootreni kriterijumi za ostvarenje prava
na dodatak za njegu i pomo od drugog lica i ortopedski dodatak. Stupanjem na snagu odredaba ovog
Zakona, u roku od est mjeseci svim dotadanjim korisnicima, kod kojih je utvren stupanj
invalidnosti u visini ispod 90%, donesena su rjeenja o prestanku prava.
Sve ove mjere su iskljuivo u funkciji omoguavanja ostvarenja prava osobama sa najteim stupnjem
invaliditeta, kojima je zatita i najpotrebnija. S druge strane, ovim mjerama doprinijelo se
rastereenju federalnog budeta, te smanjenom broju korisnika koji ostvaruju prava. Oko 63.000
osoba sa invaliditetom dobile su rjeenja o prestanku prava.
Za provedbu ovog Zakona, na godinjem nivou za 40.000 osoba sa invaliditetom trebalo je u budetu
obezbijediti oko 105.000.000,00 KM. U usporedbi sa dotadanjim Zakonom, rastereenje federalnog
budeta iznosilo je oko 142.000.000,00 KM, na godinjoj nivou. Istovremeno su prosjena primanja
po korisniku poveana od dotadanjih 190,00 KM na 220,00 KM, to govori da je poboljano
ciljanje, jer su podrku dobile osobe sa teim invaliditetom.
U tabeli 2.7, usporedbe radi, prikazan je:
-broj korisnika temeljem Zakona iz 2004. godine, te broj korisnika nakon okonanog
postupka revizije (temeljem novih zakonskih rjeenja),
41

-visina novanih sredstava koja su se trebala osigurati u federalnom proraunu temeljem
Zakona iz 2004. godine, na godinjoj razini, kao i visina novanih sredstava koja se osiguravaju u
proraunu po novom Zakonu;
-razlika u visini prosjenih naknada po korisniku.
Tabela 2.7:
Korisnici
Sredstva za provedbu
Zakona na godinjoj
razini u KM
Prosjena novana
naknada po korisniku
u KM
Broj korisnika temeljem
Zakona iz 2004. godine
103.000 247.000.000,00 190,00
Broj korisnika nakon izvrene
revizije, temeljem Izmjena i
dopuna Zakona iz 2009. godine
40.000 105.000.000,00 220,00
Razlika u broju korisnika,
potrebnim novanim
naknadama iz Prorauna
prosjenoj visini naknada
- 63.000 -142.000.000,00 +30,00
Izvor: Federalno ministarstvo za rad i socijalnu politiku, 2013.

Grafikon br. 2.1. na slikovit nain pokazuje o kakvim razlikama se radi.

Grafikon 2.1 : pregled kretanja broja korisnika i novanih sredstava

Izvor: Federalno ministarstvo za rad i socijalnu politiku 2013.

Dugovi koji su ostali neisplaeni za ostvarena prava po Zakonu iz 2004. godine, u potpunosti su
isplaeni do kraja 2012. godine. Izmjenama i dopunama Zakona FBiH iz 2004. i 2006. godine
unapreivan je status osoba sa invaliditetom i civilnih rtava rata, jer su se njihova prava ureivala na
federalnom nivou i utvrivani su jedinstveni principi i postupci za njihovo ostvarivanje na podruju
cijele FBiH, sa mogunou da kantoni svojim propisima utvrde i proirena prava.
Oblast klasinih socijalnih davanja i davanja za podrku porodici s djecom nisu pretrpjela bilo kakve
promjene, i dalje su u nadlenosti kantona. Prikazani podaci govore o velikim razlikama u kantonima
u broju prava i visini novanih davanja.
42

Zakon FBiH (lan 12, stav 1, taka 5) definie lica sa invaliditetom i lica ometena u fizikom i
psihikom razvoju kao djecu i odrasla lica koja su:
1. slijepa i slabovida,
2. gluha i nagluha,
3. sa poremeajima u govoru i glasu,
4. sa tjelesnim oteenjima i trajnim smetnjama u fizikom razvoju,
5. sa smetnjama u psihikom razvoju (lakog, umjerenog, teeg i tekog stepena),
6. sa kombiniranim smetnjama (viestruko ometena u razvoju).
Ovaj pristup zadrava tradicionalno shvatanje invalidnosti, dok Standardna pravila za izjednaavanje
mogunosti za osobe sa invaliditetom, a naroito Konvencija o pravima osoba s invaliditetom
invaliditet, izmeu ostalog, vezuju i za spoljne faktore i okruenje.
Konvencija u lanu 1 definie osobe sa invaliditetom na sljedei nain: Osobe sa invaliditetom
obuhvataju osobe koje imaju dugorona fizika, mentalna, intelektualna ili senzorna oteenja koja u
sadejstvu sa razliitim barijerama mogu oteati puno i efektivno uee ovih osoba u drutvu na
osnovu jednakosti sa drugima. Definicija nuno ukljuuje da se podrka prua prema stvarnim
potrebama OSI, kako bi se omoguilo njeno funkcionisanje i jednake mogunosti, a ne prema statusu
generalno. Dosadanji pokuaji da se kroz razne pravilnike promijeni pristup nije dao neki rezultat.
Nadleni organi FBiH su 2007. godine formirali Institut za medicinsko vjetaenje zdravstvenog
stanja, s ciljem da se ujednai pristup u procjeni stepena oteenja organizma na cijelom podruju
FBiH. Samo ime Instituta upuuje na pristup u radu ove institucije. Kompletno vjetaenje vre
medicinski radnici na osnovu medicinskih nalaza. Prava osoba sa invaliditetom esto podlijeu
reviziji, pa ak i u sluajevima trajnog invaliditeta gdje poboljanja nisu mogua. Time se stvaraju
nepotrebni trokovi i korisnici izlau dodatnim potekoama.
Izmjenama Zakona iz 2009. godine uinjen je veliki zaokret i znaajno je smanjen broj OSI koje
mogu ostvariti prava po osnovu invaliditeta.
Da bi se zatitio budet FBiH, a istovrememeno pruila podrka osobama sa najteim invaliditetom,
predvieno je da prava mogu ostvariti samo one osobe iji je invaliditet odnosno oteenje
organizma 90% i vie. Prava koja OSI mogu ostvariti su:
1. lina invalidnina,
2. dodatak za njegu i pomo druge osobe,
3. ortopedski dodatak,
4. pomo u trokovima lijeenja i nabavci ortopedskih pomagala,
5. osposobljavanje za rad (profesionalna rehabilitacija, prekvalifikacija, dokvalifikacija),
6. prvenstveno zapoljavanje.
Prva tri prava ostvaruju se pod uslovima, na nain i po postupku utvrenim Zakonom FBiH i imaju
karakter novanih davanja koja se obezbjeuju iz federalnog budeta. Ostala tri prava ostvaruju se po
zakonima koji reguliu te oblasti i u osnovi nemaju karakter novanih davanja, ve se odnose na
obavezu stvaranja boljih uslova za ukljuivanje osoba sa invaliditetom u drutvene tokove, odnosno
za poveanje nivoa njihove socijalne ukljuenosti.
Kanton moe utvrditi i druga prava i proiriti obim prava utvrenih zakonom na osnovu svojih
materijalnih mogunosti i drugih potreba osoba s invaliditetom. Prema prikupljenim podacima,
kantoni ovu mogunost u pravilu nisu koristili, jer su im budetska sredstva ograniena. Takoe, u
kantonima smatraju da su novana davanja za podrku OSI, koja se obezbjeuju iz federalnog
budeta znaajan napredak u odnosu na stanje koje je bilo prije izmjena Zakona iz 2004. godine.
Prava osoba sa invaliditetom u socijalnoj zatiti koja imaju karakter novanih davanja, a slue za
podrku radi stvaranja jednakih mogunosti su: lina invalidnina, dodatak za njegu i pomo druge
osobe i ortopedski dodatak. Zakonom FBiH i drugim propisima utvren je postupak i uslovi za
43

ostvarivanje prava. Propisano je prikupljanje mnogih dokumenata koje izdaju razne institucije i
organi, ali je kljuni dokument nalaz i miljenje Instituta za medicinsko vjetaenje zdravstvenog
stanja. Ovaj nalaz se plaa, a formalan postupak za ostvarivanje prava u centru za socijalni rad moe
se pokrenuti tek kad se dobije ovaj nalaz od Instituta.

Postupak se pokree u centru za socijalni rad opine u kojoj osoba ima prebivalite. To je i
prvostepeni organ koji donosi rjeenje o pravu. Drugostepeni organ po albi je Federalno
ministarstvo za rad i socijalnu politiku. Revizija rjeenja vri se po slubenoj dunosti, od strane
Federalnog ministarstva i odlae izvrenje rjeenja.
Ostvarujui pravo na linu invalidninu, osobe sa invaliditetom razvrstavaju se u dvije grupe i to:
-u grupi I su lica sa 100% oteenja organizma i visina line invalidnine iznosi 40% od utvrene
osnovice, to iznosi 109,76 KM mjeseno;
-II grupa ima 90 % oteenja organizma i ostvaruje naknadu u visini od 30% od utvrene osnovice,
to iznosi 82,32 KM mjeseno.
U ostvarivanju prava dodatak za njegu i pomo druge osobe, osobe sa invaliditetom se takoe
razvrstavaju u dvije grupe i to
1. Prva grupa su lica sa invaliditetom koja ne mogu sama udovoljiti svojim osnovnim ivotnim
potrebama. Oni ostvaruju naknadu u visini 100% od osnovice, to iznosi 274,40 KM
mjeseno;
2. Druga grupa su lica sa invaliditetom koja ne mogu potpuno udovoljiti svojim osnovnim
ivotnim potrebama i ostvaruju naknadu u visini od 50% od osnovice, to iznosi 137,20 KM
mjeseno.
Izmjenama Zakona iz 2009. godine, lica sa invaliditetom ija je invalidnost nastupila nakon 65.
godine ivota, a utvrena im je potreba za dodatkom za njegu i pomo druge osobe temeljem
miljenja Instituta, ova prava ostvaruju u skladu sa propisom kantona. Do kraja 2011. godine veina
kantona ovo pitanje nije regulirala.
Pravo na ortopedski dodatak imaju lica s invaliditetom kod kojih je zbog tjelesnog oteenja, dolo
do amputacije najmanje jednog ekstremiteta ili tekog oteenja funkcije ekstremiteta, slijepa lica,
kao i lica sa enukleacijom jednog oka.
Ortopedski dodatak odreuje se u mjesenom iznosu u visini 7% od osnovice, to iznosi: 19,21 KM
mjeseno.
Osnovica za izraunavanje iznosa naprijed navedenih prava je 274,40 KM, to je 80% od najnie
cijene rada u Federaciji BiH utvrene Kolektivnim ugovorom. Ovaj iznos nije se usklaivao od
2009. godine.
Analizirajui tabelu 2.8. moe se zakljuiti da je poveanje broja korisnika 2007. godine bilo
privremeno i broj korisnika je znaajno manji poslije izmjena Zakona. S obzirom da su u tabeli
prikazani korisnici po pravima, dobijeni zbir korisnika ne odraava ukupan broj osoba koje su
ukljuena u prava, jer su neke osobe ostvarile dva prava ili ak sva tri od navedenih prava.
Da bi se utvrdio taan broj korisnika prava OSI treba posmatrati podatke o linoj invalidnini, jer je
ono preduslov da bi se ostvarilo jedno od druga dva prava: dodatak za njegu i pomo druge osobe i
ortopedski dodatak. Iz navedenog proizlazi da je 2007. godine neko od prava koristilo 43.740 osoba,
a 2011. godine 53.375 osoba. Ne treba zaboraviti ranije navedeni podatak da je poetkom 2009.
godine, prije izmjena Zakona, u pravo bilo uvedeno 103.000 osoba, koje su imale pravosnana
rjeenja.
Struni radnici na intervjuima, kao i korisnici na fokus grupi istakli su kao veliki problem u
postupku ekanje na nalaze Instituta, a postupak ostvarivanja prava moe se pokrenuti i pravo
priznati tek po dobijanju nalaza Instituta. (Iz zapisnika sa intervjua i sastanka fokus grupe sa
korisnicima iz FBiH odrane 16.04.2013. godine)
44

Ovdje treba istai da su izmjene Zakona usvojene tek u martu 2009. godine, a rok za provoenje
revizije bio je 6 mjeseci, tako da e se realni efekti od usvajanja izmjena Zakona moi utvrditi u
narednom periodu, nakon isplate zaostalih dugova.
Tabela 2.8 - Zbirni podaci za primanja osoba sa neratnim invaliditetom
R.b. Vrsta
prava
2007. 2011. 2012.
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
Kor.
Ukupan
iznos
1 Lina
invalid.
43.740 57.930.997,96 53.375 64.377.862,08 46.526 47.389.235
2 Dodatak
za tuu
njegu
29.771 46.344.625,20 25.555 63.567.504,00 25.057 55.597.006
3 Ortop.d.

14.952 5.732.596,80 18.900 4.356.828,00 17.644 3.547.227
Ukupno

43.740
110.008.219,9
6
53.375 132.302.194,08 46.526 106.533.468
Izvor: Federalno ministarstvo za rad i socijalnu politiku 2013.
Prava koja se ostvaruju po osnovu invaliditeta se ne bi trebala posmatrati niti rjeavati kroz
siromatvo, ve ih treba posmatrati kao podrku za funkcionisanje i stvaranje jednakih mogunosti za
osobe sa invaliditetom. Naknada na ime line invalidnine je na neki nain nadoknada za tjelesno
oteenje, te uee u poveanim trokovima koje osoba ima zbog invaliditeta. Dodatak za njegu i
pomo druge osobe prije svega slui za podrku koju OSI ima od strane druge osobe.
Ortopedski dodatak je novano davanje kojim se pokriva dio trokova koji osoba ima zbog nabavke i
odravanja ortopedskih i drugih pomagala. Ova pomagala slue da nadomjeste izgubljeni ili teko
oteeni organ ili ulo, ili bar ublae posljedice koje zbog toga nastaju.
Utvrivanje bilo kakvih cenzusa, imovinskih ili prihodovnih, ne bi bilo u skladu sa principom
jednakih mogunosti jer bi jo vie povealo socijalnu iskljuenost osoba sa invaliditetom. Ovdje se
prije svega misli na osobe sa najteim oblicima invaliditeta kojima je za svakodnevno funkcionisanje
potrebna podrka od strane druge osobe.
Poboljanje ciljanja u ovoj oblasti je mogue kroz pravilno definisanje invaliditeta, to bi izmeu
ostalog podrazumijevalo i individualan pristup pri utvrivanju prava za OSI. Time se ne bi prava
utvrivala generalno, ve bi se utvrivala prema stvarnim potrebama pojedinca.

2.14 Zatita civilnih rtava rata
Zatita civilnih rtava rata ureena je Zakonom o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava
rata i zatite porodice s djecom FBiH.
Izmjenama i dopunama Zakona o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite
porodice sa djecom FBiH, koje su uinjene 2004. godine, nisu bile zadovoljne civilne rtve rata
(CR). Prava koja su im propisana po Zakonu trebala su se finansirati iz kantonalnih budeta. Kao i
obino, veina kantona ovu obavezu nije izvravala, pa su civilne rtve rata u ostvarivanju svojih
prava bile u neravnopravnom poloaju na podruju FBiH, to je bilo neodrivo. Iz tih razloga, s
ciljem dovoena u isti poloaj svih CR u FBiH, udruenja ovih osoba pokrenula su iroku
kampanju da se i njihov status povoljnije rijei. Parlament FBiH 2006. godine je usvojio Izmjene i
dopune Zakona (Slubene novine FBiH 39/06), koje se prvenstveno odnose na rjeavanje prava
civilnih rtava rata. Ovim izmjenama jasno je definisano ko se smatra civilnom rtvom rata i ko po
tom osnovu moe ostvariti prava. U smislu ovog Zakona, civilna rtva rata je lice kod koga je tokom
rata ili neposredne ratne opasnosti, usljed ranjavanja ili nekog drugog oblika ratne torture nastupilo
oteenje organizma, to ukljuuje mentalno oteenje ili znaajno naruavanje zdravlja ili nestanak
45

ili pogibiju tog lica. Civilne rtve rata prava po osnovu invalidnosti pravo mogu ostvariti samo ako
im je stepen oteenja organizma 60% i vie.
Visina prava vezana je za visine prava ratnih vojnih invalida i utvruju se u iznosu od 70% od prava
ratnih vojnih invalida, za istu vrstu i stepen invaliditeta. Takoer je propisano da se 70% prava CR
finansira iz federalnog, a 30% iz kantonalnih budeta. Na ovaj nain su se trebali bar djelimino
rasteretiti kantonalni budeti i obaveza finansiranja u veem iznosu prenijeti na federalni budet.
Ipak, ni ova promjena nije u potpunosti eliminisala diskriminaciju CR po teritorijalnom principu.
Iako je nainjen znaajan napredak, nije u potpunosti obezbijeen jednak poloaj civilnih rtava rata
jer pojedini kantoni kasne sa isplatama korisnicima, bez obzira to im se redovno doznaavaju
sredstva iz Federalnog ministarstva.
Zakonom su, osim definisanja civilne rtve rata i prava koje po tom osnovu mogu ostvariti, ureena
pitanja vezana za postupak, nadlene organe za voenje postupka i nain finansiranja.
Organi nadleni za rjeavanje u prvom stepenu su centri za socijalni rad ili optinske slube za
upravu optine u kojoj korisnik ima prebivalite ili boravite. Drugostepeni organ je nadleno
kantonalno ministarstvo.
Revizija donesenih prvostepenih rjeenja vri se po slubenoj dunosti i odlae izvrenje rjeenja.
U skladu sa Zakonom, status civilne rtve rata priznaje se:
1) licu kod kojeg je nastupilo oteenje organizma od najmanje 60% ili znaajno naruavanje
zdravlja usljed muenja, nehumanog i poniavajueg postupanja, nezakonitog kanjavanja,
protupravnog liavanja slobode, zatvora, koncentracionog logora, internacije, prinudnog rada u
toku ratnog stanja ili neposredne ratne opasnosti;
2) licu kod kojeg je nastupilo oteenje organizma od najmanje 60% u vezi sa ratnim dogaajima
(bombardovanje, uline borbe, eksplozija ratnog materijala, zalutali metak i sl.);
3) licu kod kojeg je nastupilo oteenje organizma od najmanje 60% od eksplozije zaostalog ratnog
materijala nakon zavretka rata;
4) licu kod kojeg je nastupilo oteenje organizma od najmanje 60% u vezi sa diverzantskim,
teroristikim akcijama kojima se ugroava sigurnost i ustavni poredak FBiH;
5) lanovima porodice nestalog lica, ako je nestalo lice bilo civil, odnosno nije bilo pripadnik
oruanih snaga;
6) lanovima porodice lica koje je poginulo ili nestalo u vezi sa ratnim dogaajima
(bombardovanje, uline borbe, eksplozija ratnog materijala, zalutali metak i sl.);
7) posebnom kategorijom civilnih rtava rata smatraju se lica koja su preivjela seksualno
zlostavljanje i silovanje.
Takoer se priznaje status civilne rtve rata licima kod kojih je dolo do naknadnog oteenja
organizma, ispoljene i pogorane bolesti, dugog perioda inkubacije, gubitak ekstremiteta i vida oba
oka, zbog pogoranja opteg zdravstvenog stanja, mentalnog oteenja i drugih oteenja organizma,
nastalih usljed ratnih okolnosti.
Status civilne rtve rata u smislu navedenog zakona priznaje se i civilnim licima i pripadnicima
snaga bive tzv. Autonomne pokrajine Zapadna Bosna ukoliko ne ostvaruju odgovarajua prava po
Zakonu o pravima boraca i lanova njihovih porodica (Slubene novine FBiH, br. 33/04, 56/05,
70/07, 9/10).
Civilnim rtvama rata smatraju se i rtve faistikog terora, rtve ratnih dogaaja, rtve ratnog
materijala i rtve neprijateljskih diverzantskih akcija, kao i lanovi porodica rtava faistikog terora,
kojima je to svojstvo priznato po propisima o zatiti civilnih rtava rata koji su se ranije primjenjivali
na teritoriji FBiH.
U skladu sa Zakonom FBiH, u cilju ostvarivanja odreenih prava, priznaje se status civilne rtve rata
i licu kod kojeg je nastupilo oteenje organizma ispod 60% ili znaajno naruavanje zdravlja.
46

Civilne rtve rata ije je oteenje organizma 60% i vie smatraju se osobama sa invaliditetom i za
ostvarivanje prava razvrstavaju se u est grupa, kako je prikazano u tabeli broj 2.9.

Tabela 2.9: Razvrstavanje civilnih rtava rata
R.b. Grupa Oteenje
1. I Invalidi sa 100% tjelesnog oteenja kojima je za redovan ivot potrebna
njega i pomo od strane drugog lica
2. II Invalidi sa 100% tjelesnog oteenja
3. III Invalidi sa 90% tjelesnog oteenja
4. IV Invalidi sa 80% tjelesnog oteenja
5. V Invalidi sa 70% tjelesnog oteenja
6. VI Invalidi sa 60% tjelesnog oteenja.

Osnovna prava civilnih rtava rata su:
1) lina invalidnina ili mjeseno novano primanje,
2) dodatak za njegu i pomo od strane drugog lica,
3) ortopedski dodatak,
4) porodina invalidnina,
5) pomo u trokovima lijeenja i nabavci ortopedskih pomagala,
6) osposobljavanje za rad (profesionalna rehabilitacija, prekvalifikacija i dokvalifikacija),
7) prioritetno zapoljavanje,
8) prioritetno stambeno zbrinjavanje,
9) psiholoka pomo i pravna pomo.

Lina invalidnina:
Lina invalidnina je novana naknada ija visina se utvruje u mjesenom iznosu prema grupi
oteenja organizma kako je prikazano u tabeli broj 2.10.

Tabela 2.10: Lina invalidnina civilnih rtava rata
R.b. Grupa Procenat od osnovice: Mjeseni iznos u KM

1. I 100% 507,56
2. II 73 % 370,51
3. III 55 % 279,15
4. IV 43 % 218,25
5. V 32 % 162,41
6. VI 18% 91,36

Jedno od osnovnih prava zatite civilnih rtava rata je lina invalidnina. Zakon nije jasno utvrdio
svrhu ovog prava. Analizirajui naziv i osnov za ostvarenje (oteenje organizma) i uporeujui ga
sa slinim pravima u drugim sistemima socijalne sigurnosti, moe se zakljuiti da ovim pravom
drava isplauje tetu rtvi koja je pretrpjela odreena oteenja organizma zbog okolnosti vezanih
za ratna djejstva. Linu invalidninu ostvaruje svaka civilna rtva rata koja ispunjava osnovne
kriterijume tj. odreeni stepen oteenja organizma. Uzimajui u obzir razna stajalita i miljenja,
ipak bi se moglo rei da je davanje line invalidnine, na neki nain, nadoknada za tjelesno oteenje
ali istovremeno i uee u poveanim trokovima koje osoba ima zbog invaliditeta.
Lina invalidnina isplauje se i osobama kojima nije utvren invaliditet, ali su status civilne rtve
rata stekli pod posebnim okolnostima zbog seksualnog zlostavljanja i silovanja.
47

Visina line invalidnine utvruje se u iznosu u procentu od osnovice, a prema stepenu oteenja i u
2013. godini kree se od 507,56 do 91,36 KM.
2.15 Dodatak za njegu i pomo od strane drugog lica
Dodatak za njegu i pomo od strane drugog lica odreuje se u mjesenom iznosu u visini 70% od
mjesenog iznosa dodatka za njegu i pomo od strane drugog lica za ratne vojne invalide,
odgovarajueg stepena invalidnosti. Pravo na dodatak za njegu i pomo od strane drugog lica imaju
osobe civilne rtve rata I grupe sa 100% oteenjem organizma i razvrstavaju se u tri stepena kako
slijedi, prema tabeli broj 2.11.
Tabela 2.11: Dodatak za njegu i pomo druge osobe CR
R.b. Stepeni Procenat od
osnovice:
Mjeseni iznos u KM

1. I 100% 507,56
2. II 70 % 355,28
3. III 50 % 253,77
Dodatak za njegu i pomo druge osobe slui za podrku koju osoba sa invaliditetom civilna rtva
rata ima od strane druge osobe, u cilju izjednaavanja mogunosti i vee socijalne ukljuenosti.

2.16 Ortopedski dodatak
Pravo na ortopedski dodatak imaju invalidi kojima je tjelesno oteenje utvreno zbog oteenja
organizma koja su neposredna posljedica zadobijene rane, povrede ili ozljede koja je prouzrokovala
amputaciju ekstremiteta ili teko oteenje funkcije ekstremiteta ili potpuni gubitak vida na oba oka.
Ortopedski dodatak odreuje se u mjesenom iznosu u visini od 70% od mjesenog iznosa
ortopedskog dodatka za ratne vojne invalide, odgovarajueg stepena invalidnosti.
Korisnici prava na ortopedski dodatak razvrstavaju se u tri grupe (tabela 2.12.).
Tabela 2.12
R.b. Grupa: Mjeseni iznos u KM

1. I 147,19
2. II 111,66
3. III 86,28
Ortopedski dodatak je novano davanje kojim se pokriva dio trokova koji civilna rtva rata ima
zbog nabavke i odravanja ortopedskih i drugih pomagala. Ova pomagala slue da nadomjeste
izgubljeni ili teko oteeni organ ili ulo ili bar ublae posljedice koje zbog toga nastaju. Pravo na
linu invalidninu, mjeseno lino primanje, dodatak za pomo i njegu od strane drugog lica i
ortopedski dodatak nisu uslovljeni imovinskim ili drugim cenzusima.

2.17 Porodina invalidnina
Zakon FBiH je utvrdio da lanovi porodica civilnih rtava rata pod odreenim uvjetima mogu
ostvariti pravo na porodinu invalidninu, propisujui jasne procedure i postupak za ostvarenje tog
prava. Pravo na porodinu invalidninu imaju lanovi porodice civilne rtve rata od I do IV kategorije
pod uslovima:
1. da je civilna rtva rata imala do svoje smrti priznato pravo na dodatak za njegu i pomo od
strane druge osobe;
2. da je smrt civilne rtve rata nastupila kao posljedica rane, povrede, ozljede ili bolesti;
3. lanovi porodica civilnih rtava rata koje su preivjele seksualno zlostavljanje i silovanje.
Zakonom je precizno utvreno koji lanovi porodice, pod kojim uvjetima i u kojem iznosu mogu
ostvariti pravo na porodinu invalidninu. Porodina invalidnina utvruje se u iznosu od 70% od
porodine invalidnine koja se isplauje u skladu sa federalnim propisom o pravima branitelja i
lanova njihovih porodica.
48

Ukupna sredstva isplaenih porodinih invalidnina u 2007. godini iznosila su 8.935.669,00 KM, u
2011. godini 11.281.331,00, a u 2012. godini 11.812.657,00 KM. Iz naprijed navedenog moe se
zakljuiti da su izdvajanja za porodinu invalidninu znaajnije porasla u periodu izmeu 2007. i
2011. godine, te da postoji rast i u 2012. godini tabela 2.13.
Tabela 2.13; Zbirni podaci za CR

R.b.

Pravo

2007.

2011.

2012.
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
kor
Ukupan
iznos
Broj
korisn.
Ukupan
iznos
1. Lina
invalidnina
7.597 6.974.606,00 4. 433 7.006.497,00 4.332 7.352.849,00
2. MLNP 353 1.585.735,00 707 3.077.720,00 750 3.472.651,00
3. TNJP 296 1.257.089,00 287 1.128.043,00 282 1.153.280,00
4. Ortopedski 1.712 2.886.468,00 1.885 1.771.667,00 1.850 1.869.474,00
5. Porodina
invalidnina
4.812 8.935.669,00 5.642 11.281.331,00 5.545 11.812.657,00
Uku
pno

12.762 21.639.567,00 10.782 24.265.258,00 10.627 25.660.911,00
Izvor: Federalno ministarstvo za rad i socijalnu politiku, 2013.

Odreene kategorije civilnih rtava rata, ukljuujui i one ije je oteenje organizma manje od 60%,
mogu ostvariti sljedea prava:
- pomo u trokovima lijeenja i nabavci ortopedskih pomagala,
- osposobljavanje za rad (profesionalna rehabilitacija, prekvalifikacija i dokvalifikacija),
- prioritetno zapoljavanje,
- prioritetno stambeno zbrinjavanje,
- psiholoka pomo i pravna pomo.
Ova prava u pravilu nemaju karakter novanih davanja, ve se njima stvaraju bolji uslovi za ivot i
ostvaruju se u skladu sa propisima o zdravstvenom osiguranju, zdravstvenoj zatiti, zatiti porodice
sa djecom i zapoljavanju. Kantoni mogu utvrditi i druga prava i proiriti obim prava utvrenih
Zakonom, u skladu sa svojim mogunostima i potrebama civilnih rtava rata.
U ukupan broj korisnika prava civilnih rtava rata nisu ukljueni korisnici TNJP dodatka za njegu i
pomo drugog lica i korisnici ortopedskog dodatka, jer su oni ve ukljueni kao korisnici line
invalidnine (tabela 2.13.).
2.18 Prava branilaca i lanova njihovih porodica
Prava branilaca i njihovih porodica, ukljuujui i ratne vojne invalide, regulisana su Zakonom o
pravima branilaca i lanova njihovih porodica FBiH ("Slubene novine Federacije BiH", br. 33/04,
56/05, 70/07, 9/10). Prava odreenih borakih populacija dodatno su regulisana i drugim zakonima, a
kantonima je omogueno da u skladu sa svojim ekonomskim i drugim mogunostima utvrde i
proirena prava za branioce, lanove njihovih porodica, a naroito za ratne vojne invalide.
Prema Zakonu, ratni vojni invalid je osoba koja je, vrei vojne dunosti i druge dunosti za ciljeve
odbrane u sastavu Oruanih snaga, uestvujui u odbrani Bosne i Hercegovine, zadobila ranu,
povredu, bolest ili pogoranje bolesti, pa je zbog toga nastupilo oteenje njenog organizma od
najmanje 20%. Iako se u Zakonu koristi termin invalid i invaliditet, ipak se ovdje prije svega misli na
oteenje organizma i to samo ono oteenje koje se odnosi na povredu ili njene posljedice koje su
vezane za ratna djejstva ili druge aktivnosti vezane za uee u Oruanim snagama BiH. U
definisanju invalidnosti koristi se medicinski pristup, koji ne ulazi u problem gubitka funkcija, na
49

osnovu ega bi se procijenila stvarna podrka za izjednaavanje mogunosti. I nain procjene
oteenja organizma i odreivanje prava po vrsti i po obimu, zasnovano je na statusu, a ne na
stvarnim potrebama osobe, da bi joj se obezbijedilo adekvatno funkcionisanje i izjednaavanje
mogunosti. Konvencija o pravima osoba sa invaliditetom pri utvrivanju definicije invaliditeta
pola je od pretpostavke da postoji tjelesno oteenje, ali da se invalidnost utvruje u interakciji
izmeu osobe i okruenja.
Generalno pri utvrivanju prava po osnovu invalidnosti u BiH, definicija invalidnosti iz Konvencije
se ne uzima u obzir, to za posljedicu ima bitno razliita rjeenja u entitetima i u odreenim
sistemima: RVI, civilne rtve rata, osobe sa ne ratnim invaliditetom, sistem PIO itd.
Prava ratnih vojnih invalida se priznaju ukoliko je oteenje organizma 20% i vie, kod civilnih rtva
rata 60% i vie, a kod osoba sa neratnim invaliditetom 90% i vie. Na ovaj nain se ne cijeni stvarna
potreba za podrkom od strane drutvene zajednice za stvaranje jednakih mogunosti, ve se kroz
ovakvu procjenu osobi daje neka vrsta obeteenja od strane drave za uee u njenoj odbrani. Ne
osporavajui dravi pravo da pripadnicima oruanih snaga, pa i civilnim rtvama rata daje odreena
obeteenja ili nagrade, ipak to ne treba da radi na nain da diskriminira osobe sa invaliditetom iste
vrste i stepena invaliditeta, sa istim problemima u funkcionisanju i istim potrebama za podrkom i
istim potrebama za pomagalima. Osim razliitog pristupa u procjeni invaliditeta i potrebi za
podrkom, pravi se ogromna razlika u iznosima naknada, to je u stvari jo jedan oblik klasine
diskriminacije. Osobe sa istom vrstom i stepenom oteenja invaliditeta, u nekim sistemima uopte
nemaju podrku, a i kada imaju, ona je bitno razliita.
Prema Zakonu, osnovna prava ratnih vojnih invalida u vidu socijalnih mjesenih naknada iz
federalnog budeta su:
1. lina invalidnina,
2. dodatak za njegu i pomo od drugog lica,
3. ortopedski dodatak,
Ratni vojni invalidi se prema procentu invaliditeta razvrstavaju u deset grupa invaliditeta (tabela
2.14.), na osnovu ega im se izraunava iznos mjesene line invalidnine, u odnosu na osnovicu koju
utvruje Vlada FBiH, kako slijedi:

Tabela 2.14: Vojni invalidi, razvrstavanje i lina invalidnina
Grupa Stepen invaliditeta Postotak od osnovice
I
invalidi sa 100% invaliditeta I stepena kojima je za
redovan ivot potrebna njega i pomo od drugog lica
100%

II invalidi sa 100% 73%
III
invalidi sa 90% 55%

IV
invalidi sa 80% 43%

V invalidi sa 70% 32%
VI invalidi sa 60% 18%
VII invalidi sa 50% 13%
VIII invalidi sa 40% 7%
IX invalidi sa 30% 6%
X invalidi sa 20% 5%

Meu vojnim invalidima nalazi se veliki broj lica koja imaju invaliditet 50% i nie. To je oko 50%
ukupnog broja vojnih invalida ili nominalno 26.315 u 2011. godini. Za isplatu njihovih prava
utroeno je oko 17.500.000,00 KM, dok je na ukupan broj (52.609) isplaeno 99.469.035,00 KM .
50

Pravo na dodatak za njegu i pomo od drugog lica imaju ratni vojni invalidi od I do IV grupe koji
su nesposobni za zadovoljavanje osnovnih ivotnih potreba bez pomoi drugog lica.
Radi ostvarivanja prava na dodatak za njegu i pomo od drugog lica, ratni vojni invalidi se
razvrstavaju u tri stepena i to:
1. Prvi stepen ratni vojni invalidi I grupe, koji su potpuno nesposobni da se brinu o sebi i
samostalno obavljaju osnovne ivotne potrebe, a kojima je potrebna stalna njega i pomo
drugog lica. Oni ostvaruju mjesena primanja u iznosu od 100% od osnovice;
2. Drugi stepen ostali ratni vojni invalidi I grupe, kao i ratni vojni invalidi II, III i IV grupe kod
kojih pored vojnog invaliditeta, postoje i druga oteenja organizma koja su nastala nezavisno
od vojnog invaliditeta, a koja su zajedno sa vojnim invaliditetom jednaka oteenju organizma
vojnog invalida I grupe razvrstanih u I stepen dodatka. Isti ostvaruju mjesena primanja u
iznosu od 70% od osnovice;
3. Trei stepen ratni vojni invalidi II, III i IV grupe, ija je nesposobnost jednaka nesposobnosti
vojnog invalida I grupe razvrstanih u II stepen dodatka ostvaruju mjesena primanja u iznosu
od 50% od osnovice.
Pravo na dodatak za njegu i pomo od drugog lica po svim osnovama u 2011. godini ostvarilo je 717
vojnih invalida za ta je na godinjem nivou iz federalnog budeta izdvojeno 5.499.288,00 KM.
Pravo na ortopedski dodatak ima ratni vojni invalid kome je nadlena ljekarska komisija utvrdila
vojni invaliditet zbog oteenja organizma koja su neposredna posljedica zadobijene rane, povrede,
bolesti ili pogoranja bolesti koja je prouzrokovala amputaciju ekstremiteta ili teko oteenje
funkcije ekstremiteta, kao i zbog gubitka vida na oba oka ili enukleacije jednog oka.
Korisnici ovog prava razvrstavaju se u tri stepena kako slijedi:
1. Prvi stepen ostvaruje ortopedski dodatak u visini od 29 % od osnovice,
2. Dugi stepen ostvaruje ortopedski dodatak u visini od 22 % od osnovice,
3. Trei stepen ostvaruje ortopedski dodatak u visini od 17% od osnovice.
Za odreene kategorije koje imaju vie oteenja ortopedski dodatak moe se uveati za 25%.
Pravo na ortopedski dodatak u 2011. godini ostvarilo je 9.575 vojnih invalida, za ta je iz federalnog
budeta izdvojeno: 17.472.946,00 KM.
Ukupna sredstva za isplatu prava ratnih vojnih invalida: line invalidnine, dodatka za pomo i njegu
drugog lica i ortopedskog dodatka u 2011. godini iznose 122.441.269,00 KM.
U tabeli 2.15. prikazana su sva davanja za RVI ije je oteenje organizma 60% i vie.

Tabela 2.15 - Prava RVI od I do VI grupe ( 60% do 100 % )
R.
b.
Pravo
2007.

2011.

2012.
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
Kor.
Ukupan
iznos
1. Lina
invalid.
28.097 87.454.380,00 26.294 81.969.035,00 24.568 79.838.434,00
2. TNJP 755 5.644.164,00 717 5.499.288,00 695 5.546.264,00
3. Ortop.
dodatak
9.885 17.418.456,00 9.575 17.472.946,00 9.260 17.580.291,00
Uk. 28.097 110.517.000,00 26.294 104.941.269,00 24.568 102.964.989,00
Izvor: Federalno ministarstvo za pitanje boraca i invalida odbrambeno-oslobodilakog rata, 2013.

U zbir korisnika RVI od I do VI grupe nisu ukljueni korisnici TNJP dodatka za njegu i pomo
drugog lica i korisnici ortopedskog dodatka, jer su oni ve ukljueni kao korisnici line invalidnine.
51

Zakonom FBiH su utvrena prava lanova porodice poginulog, umrlog, nestalog branioca i
umrlog ratnog vojnog invalida. Ova prava su u osnovi socijalnog karaktera i imaju za cilj zatitu
lanova porodice. Prava su:
1. porodina invalidnina,
2. uveana porodina invalidnina,
3. pomo u sluaju smrti.
Ova prava su detaljno ureena Zakonom. U osnovi nisu uslovljena imovinskim ili bilo kojim drugim
cenzusom, iako su u nekim situacijama zbog odreenih primanja iznos moe umanjiti.
Ilustracije radi, u 2011. godini je 44.810 vojnih invalida koristilo ostvarena prava, za ta je na
godinjem nivou isplaeno 171.493.924,00 KM. Ako posmatramo period od 2007. godine primjeuje
se blagi pad broja korisnika ovih prava, to je i logino, jer djeca odrastaju i prestaju koristiti prava, a
kod roditelja se zbog starosti poveava smrtnost. Pod pretpostavkom da se ne promijene uslovi za
ostvarivanje prava i njihova visina, za oekivati je da e se i sredstva za ove namjene u narednim
godinama smanjivati.
U skladu sa Zakonom, odreeni broj korisnika koristi prava steena po propisima koji su vaili do
1992. godine. Ukupan broj ovih korisnika u 2011. godini bio je 2.662, a ukupna sredstva za te
namjene na godinjem nivou su iznosila 14.602.106,00 KM. Broj korisnika ovih prava je u stalnom
padu.
Branioci i lanovi njihovih porodica ostvaruju i druga prava u skladu sa federalnim i kantonalnim
propisima, za koja se ne izdvajaju sredstva iz federalnog budeta, a to su:
1. novana naknada za vrijeme nezaposlenosti,
2. prednost pri zapoljavanju pod jednakim uvjetima,
3. prednost pri zakupu i otkupu poslovnog prostora pod jednakim uvjetima,
4. prednost pri upisu u obrazovne ustanove pod jednakim uvjetima,
5. besplatne obavezne udbenike za redovno kolovanje,
6. prednost pri dodjeli stipendija i smjetaju u ake i studentske domove,
7. zdravstvena zatita,
8. prioritetno pravo za rjeavanje stambenog pitanja pod jednakim uvjetima,
9. pomo u sluaju smrti,
10. prednost pri koritenju programa nadlenih zavoda za zapoljavanje,
11. oslobaanje od plaanja, naknade trokova koritenja graevinskog zemljita,
12. ostvarivanje penzije pod povoljnijim uvjetima,
13. druga prava u skladu sa posebnim propisima.
Ova i druga dopunska prava ureuju se zakonima iz drugih oblasti, te kantonalnim propisima,u
skladu sa materijalnim mogunostima kantona.
Prema Zakonu o posebnim pravima dobitnika ratnih priznanja i odlikovanja i lanova njihovih
porodica, odreenom broju uesnika u odbrani BiH koji su zbog posebnih zasluga dobili neko ratno
odlikovanje ili priznanje su utvrena odreena prava kao to je mjeseni novani dodatak, te druga
prava koja mogu ostvariti po osnovu Zakona o pravima branilaca i lanova njihovih porodica.
U 2011. godini ovo pravo ostvarilo je 4.492 korisnika, za ta je iz federalnog budeta izdvojeno
13.025.669,00 KM.
Tabela 2.16 - Pregled ukupnih naknada za borce i lanove njihovih porodica

Pravo

2007.

2011.

2012 .
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
kor.
Ukupan
iznos
Broj
kor.
Ukupan
Iznos
Lina invalidnina
52.799 104.087.520,00 52.609 99.469.035,00 50.223 97.380.503,00
52

Dodatak za TNJP
755 5.644.164,00 717 5.499.288,00 695 5.546.264,00
Ortopedski
dodatak
9.885 17.418.456,00 9.575 17.472.946,00 9.260 17.580.291,00
Porodine
invalidini
46.644 180.618.768,00 44.810 171.493.924,00 43.839 173.580.944,00
Druga prava
(steena prije
1992.)
3.356 21.118.440,00 2.662 14.602.106,00 2.652 4.819.382,00
Dobitnici ratnih
priznanja
5.389 16.464.960,00 4.492 13.025.669,00 4.505 13.503.474,00
Ukupno
108.180 345.352.308,00 104.573 321.562.967,00 101.219 312.410.858,00
Izvor: Federalno ministarstvo za pitanje boraca i invalida odbrambeno-oslobodilakog rata, 2013.

U zbir korisnika prava ukupnih naknada za borce i lanove njihovih porodica nisu ukljueni korisnici
TNJP dodatka za njegu i pomo drugog lica i korisnici ortopedskog dodatka, jer su oni ve
ukljueni kao korisnici line invalidnine.
Branioci, lanovi njihovih porodica i ratni vojni invalidi odreena prava ostvaruju i u sistemu
socijalne zatite, kao i u sistemu zatite porodice sa djecom.
Ne ulazei detaljnije u analizu uporednih pokazatelja za pojedine sisteme socijalne sigurnosti, radi
pregleda odnosa i raspodjele sredstava meu sistemima je u tabeli 2.17. dat pregled utroenih
sredstava po odreenim sistemima, za 2011. godinu.

Tabela 2.17: Budetska sredstva sistema socijalne sigurnosti 2011. godina
Sistem socijalne sigurnosti Isplaena sredstva u 2011. godini u KM
Socijalna zatita 43.779.294,00 KM
Djeija zatita 69.840.528,00 KM
Zatita osoba sa neratnim invaliditetom 132.302.194,00 KM
Zatita civilnih rtava rata 24.265.258,00 KM
Borako invalidska zatita 321.562.967,00 KM
U K U P N O 591.750.241,00 KM

Generalno se moe zakljuiti da socijalna i druga davanja iz budeta FBiH i kantona nisu dobro
ciljana. esto se daju osobama i porodicama kojima objektivno nisu neophodna ni kao socijalna
pomo, ni kao podrka za izjednaavanje mogunosti. Daju se na osnovu statusa, a esto zavise i od
ekonomske moi kantona. Ipak treba naglasiti da se najloije ciljanje postie u oblasti davanja za
borake populacije i lanove njihovih porodica, jer se korisnici u ovoj oblasti uvode u prava na
osnovu statusa.
3. Adekvatnost ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u
postojeem sistemu i praksi u FBiH
Usprkos znatnim fiskalnim izdvajanjima na novane naknade za socijalnu zatitu u FBiH koje se
finansiraju iz budeta (nedoprinosne naknade), siromani dio stanovnitva FBiH je njima slabo
pokriven. tavie, ukupno gledajui, novane naknade za socijalnu zatitu koje se ne finansiraju iz
doprinosa su naglaeno regresivne to znai da vei udio ukupnih rashoda na ove vrste beneficija
odlazi bogatijim dijelovima stanovnitva FBiH.

53

Grafikon 2.2: Ukupne budetske novane naknade po kvantilima potronje u FBiH u 2011.

Izvor: Proirena Anketa o potronji domainstava 2011 i izraun autora
Nasuprot tome, oni iz najsiromanije petine u FBiH primaju samo 15,4% od ukupnih novanih
naknada za socijalnu zatitu koje se ne finansiraju iz doprinosa to je manji udio od njihovog udjela
u ukupnom broju stanovnitva FBiH (svaka petina ini 20% stanovnitva svrstanog prema
pokazatelju potronje), dok najbogatija petina prima 21,2% ukupnih budetskih novanih naknada.
Generalno gledano, ukupna socijalna zatita je loe ciljana i to tako da veliki dio siromanih nije
pokriven sistemom socijalne zatite (greka iskljuivanja), a sa druge strane, veliki dio stanovnitva
koji nije siromaan dobija naknade iz oblasti socijalne zatite (greka ukljuivanja).
U odnosu na 2007. godinu, stanje se nije znaajno popravilo. Tada je najsiromanija petina primala
14,1% ukupnih novanih naknada, a najbogatija 24,2%.
Kada je rije o pokrivenosti ukupno i po pojedinim petinama potronje u 2011. godini, 15,1% od
ukupnog stanovnitva FBiH (2007 10,4%) prima neki od transfera, najsiromanija petina
stanovnitva prima 19,6% (2007 10,4%) a najbogatija 9,9% (2007 8,6%). Ovdje je primjetan
znaajan napredak u odnosu na 2007. godinu.
to se tie socijalne zatite - novanih davanja kroz institucije za socijalni rad u FBiH, situacija je
mnogo bolja. Ove naknade se ponaaju djelimino progresivno to znai da vei udio ukupnih
rashoda na ove vrste beneficija odlazi siromanijim dijelovima stanovnitva FBiH, to pokazuje
efekat imovinskog cenzusa.
Grafikon 2.3: Novana davanja u socijalnoj zatiti po kvantilima potronje stanovnitva u
FBiH u 2011. godini.
15.4%
21.5%
19.8%
22.1%
21.2%
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
1 2 3 4 5
54

U odnosu na 2007. godinu, kada je najsiromanija petina primala 25,1% ukupnih novanih davanja,
to je znaajno poboljanje. Jedino to kvari ovu sliku je podatak da najbogatija petina stanovnitva
prima 29,2% tih novanih davanja. Ovaj podatak ukazuje na odreene propuste u ciljanju sredstava,
ali, generalno gledano, socijalna zatita - novana davanja kroz institucije za socijalni rad u FBiH je
mnogo bolje ciljana i to tako da je vei dio siromanih pokriven sistemom socijalne zatite (manja
greka iskljuivanja), a sa druge strane, manji dio stanovnitva koji nije siromaan dobija naknade iz
oblasti socijalne zatite (manja greka ukljuivanja).
to se tie djeije zatite, situacija je mnogo loija u odnosu na socijalnu zatitu - novana davanja
kroz institucije za socijalni rad u FBiH. Ove naknade se ponaaju regresivno to znai da vei udio
ukupnih rashoda na ove vrste beneficija odlazi bogatijim dijelovima stanovnitva FBiH.

Grafikon 2.4: Djeija zatita u FBiH po kvantilima potronje stanovnitva u FBiH u 2011.
godini


55

Oni iz najsiromanije petine u FBiH primaju samo 17,8% (2007 20,8%) od ukupnih novanih
naknada za djeiju zatitu, dok najbogatija petina prima 25,1% (2007 19,6%). Generalno gledano,
djeija zatita je loe ciljana i to tako da veliki dio siromanih porodica sa djecom nije pokriven
djeijom zatitom (greka iskljuivanja), a, s druge strane, veliki dio stanovnitva koji nije siromaan
dobija naknade djeije zatite, iako im ta naknada nije potrebna (greka ukljuivanja).
to se tie naknada za osobe sa neratnim invaliditetom u FBiH, situacija je neto bolja. Ove naknade
se ponaaju blago progresivno to znai da neto vei udio ukupnih rashoda na ove vrste beneficija
odlazi siromanijim dijelovima stanovnitva FBiH.

Grafikon 2.5: Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom u FBiH po kvantilima potronje
stanovnitva u 2011. godini


Meutim, i ovdje najsiromanija petina prima samo 20% naknada za osobe sa neratnim invaliditetom
u FBiH, to je ipak malo. Ovaj podatak ukazuje da je ova vrsta socijalne zatite u FBiH ipak nije
dobro ciljana, tako da vei dio siromanih nije pokriven (greka iskljuivanja), a, s druge strane,
znaajan dio stanovnitva koji nije siromaan dobija naknade iz oblasti socijalne zatite (greka
ukljuivanja).
Ipak, naprijed navedeno je posmatrano samo kroz siromatvo, to se, kada su u pitanju osobe
sa invaliditetom, ne moe prihvatiti kao loe ciljanje, jer se davanja po osnovu invaliditeta ne
odnose na ublaavanje siromatva, ve na podrku za funkcionisanje i izjednaavanje
mogunosti.
to se tie naknada za civilne rtve rata u FBiH, situacija po pitanju ciljanja siromanih je jako loa.
Ove naknade se ponaaju izrazito regresivno to znai da mnogo vei udio ukupnih rashoda na ove
vrste beneficija odlazi bogatijim dijelovima stanovnitva FBiH.

Grafikon 2.6: Naknade za civilne rtve rata u FBiH po kvantilima potronje stanovnitva u
FBiH u 2011. godini
56

Oni iz najsiromanije petine u FBiH primaju samo skromnih 8,5% od ukupnih novanih naknada.
Generalno gledano, naknade za civilne rtve rata u FBiH su jako loe ciljane i to tako da
najsiromaniji dobijaju najmanje, a sa druge strane, oni koji nisu siromani dobijaju naknade u
veem ukupnom iznosu nego siromani.
Dio korisnika koji ostvaruju pravo kao civilna rtava rata su takoe osobe sa invaliditetom, pa
se i ovdje mora voditi rauna da se odvoje davanja koja su neophodna za podrku radi
izjednaavanja mogunosti , od davanja koja se daju po osnovu statusa.
to se tie borakih naknada u FBiH, situacija po pitanju ciljanja siromanih je takoe jako loa. Ove
naknade se isto ponaaju izrazito regresivno to znai da mnogo vei udio ukupnih rashoda na ove
vrste beneficija odlazi bogatijim dijelovima stanovnitva FBiH.

Grafikon 2.7: Borako-invalidske naknade u FBiH po kvantilima potronje stanovnitva u
FBiH u 2011. godini


I ovdje oni iz najsiromanije petine u FBiH primaju samo skromnih 12,1% (2007 15,1%) od
ukupnih novanih naknada a oni iz najbogatije petine primaju 20,4% (2007 18,8%). Generalno
12,1%
19,8%
21,1%
26,6%
20,4%
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
1 2 3 4 5
57

gledano, borake naknade u FBiH su jako loe ciljane i to tako da najsiromaniji dobijaju najmanje, a
situacija se pogorala u odnosu na 2007. godinu.

Zakljuna razmatranja:
1. U Ustavu Federacije BiH u poglavlju 2 Ljudska prava i temeljne slobode, u lanu 2 se, izmeu
ostalog, utvruje pravo na socijalnu zatitu, zatitu porodice i djece i prehranu. Ova prava su samo
deklarativna i FBiH ne raspolae mehanizmima da svojim graanima obezbijedi njihovo koritenje
na cijelom podruju, pod jednakim uslovima.
Ustav FBiH bi trebao svim graanima da garantuje:
- Socijalnu sigurnost i socijalni minimum;
- Jednake mogunosti za sve graane;
- Obezbjeivanje posebne zatite osobama sa invaliditetom, djeci i starim osobama.
2. Socijalna politika je u zajednikoj nadlenosti FBiH i kantona, ali je njeno sprovoenje u
iskljuivoj nadlenosti kantona. Ovaj pristup ne obezbjeuje ravnopravnost graana na podruju
FBiH jer kantoni razliito pristupaju ovom pitanju. Trebalo bi se definisati ustavno rjeenje po kome
bi FBiH i kantoni morali provoditi politiku i procedure koje e svim graanima garantovati socijalnu
sigurnost i priblino iste uvjete na podruju cijelog entiteta.
3. Analizom zakona i drugih propisa, kojima se reguliu socijalna i druga davanja iz budeta u FBiH,
lako je zakljuiti da se radi o veoma komplikovanom i neodrivom sistemu. Prava se reguliu u
raznim sistemima i na razliitim nivoima dravne vlasti. Po Ustavu FBiH, socijalna politika je u
zajednikoj nadlenosti kantona i FBiH, to u praksi nije u potpunosti jasno definisano i
razgranieno.
Svi zakoni koji se donose na nivou FBiH moraju dobiti saglasnost kantona, naroito kad se radi o
zakonima koji nameu obaveze kantonima. Ovakav postupak bitno oteava donoenje zakona na
federalnom nivou, pa neki zakoni ekaju na usvajanje nerazumno dugo, ak i vie godina, na primjer
Zakon o socijalnoj sigurnosti i Zakon o zatiti porodice sa djecom.
4. Na nivou FBiH postoji Zakon o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite
porodice s djecom, koji je usvojen 1999. godine. Vie puta je mijenjan, s ciljem da se odreena prava
detaljnije regulie na nivou FBiH (prava osoba sa invaliditetom i civilnih rtava rata). Ovaj Zakon
objedinjuje i regulie razliita podruja socijalne politike (socijalnu zatitu, zatitu porodica sa
djecom, socijalna prava osoba sa invaliditetom i zatitu civilnih rtava rata), to ga ini veoma
sloenim i tekim za primjenu i praenje. Analizirajui njegov naziv, moe se lako uoiti da su to
razliite oblasti koje treba urediti posebnim zakonima. U primjeni Zakona veliki problem predstavlja
podjela nadlenosti izmeu FBiH i kantona, jer kantoni imaju ovlaenja da svojim zakonima i
drugim propisima ureuju oblast socijalne zatite, to oni i ine na razliite naine bez jedinstvenih i
zajednikih smjernica, tako da svaki kanton ima svoj sistem, a ti kantonalni sistemi se meusobno
veoma razlikuju.
5. U socijalnoj zatiti FBiH nisu razvijeni mehanizmi za praenje stanja u sistemu sa nivoa entiteta,
mehanizmi voenja jedinstvene evidencije i mehanizmi ocjene efekata mjera u sistemu, tako da
nema jedinstvenih podataka i vrlo je teko analizirati funkcionisanje sistema, a time i planirati
adekvatne mjere.
6. Zbog nepostojanja jasnih zajednikih pravila i procedura, te dogovorenih principa u pojedinim
oblastima i razliitim sistemima socijalne politike, pa i razliitih nivoa vlasti, meu nosiocima i
akterima nema koordinacije i adekvatne saradnje, pa se koriste razliiti termini, razliite evidencije,
razliite osnovice i procedure za ostvarivanje nekih prava, to dovodi do nejednakog poloaja
graana u ostvarivanju socijalnih prava u FBiH, ovisno od toga u kom se sistemu ili kantonu
ostvaruju.
58

7. Federalnim i kantonalnim zakonima i drugim propisima koji reguliu oblasti socijalnih davanja
nije u svim sistemima jasno odreena svrha davanja i rezultati koji se ele postii tim davanjem ili
podrkom. Takoe, nije obezbijeen mehanizam koji bi garantovao da e se neko pravo moi
ostvariti na podruju cijele FBiH, izuzev ako ga propisuje Zakon FBiH i ako se sredstva za njegovo
ostvarivanje obezbjeuju u federalnom budetu.
Zakonom FBiH je ostavljena mogunost kantonima da predviena prava mogu proiriti ili uvesti
nova, u skladu sa svojim mogunostima. Meutim, u praksi kantoni ne obezbjeuje ni osnovna prava
predviena Zakonom FBiH, to korisnike i strunu javnost jako zabrinjava. Samo neki kantoni su
utvrdili odreena proirena prava. Na ovaj nain se stvara ambijent u kome se vre razni oblici
diskriminacije graana FBiH i promovie nepotivanje zakona od strane dravnih institucija, to kod
graana razvija osjeaj nesigurnosti i straha.
8. Situacija u sistemima zatite je veoma komplikovana i razliita kada se posmatraju i analiziraju
uslovi za ostvarivanje odreenih prava. Prisutne razlike su i meu sistemima i meu kantonima.
Prava na novana i druga materijalna davanja iz oblasti socijalne zatite i zatite porodice sa djecom
su samo naelno regulisana Zakonom FBiH, a sva ostala pitanja kao to su uslovi, procedure, iznosi i
postupak ureuju se kantonalnim propisima. Nije teko zakljuiti da je u ovim oblastima stanje
veoma neureeno i neujednaeno, to graane FBiH dovodi u neravnopravan poloaj.
Ostvarivanje prava na novana i druga materijalna davanja iz socijalne zatite uslovljeno je
provjerom i utvrivanjem imovine, provjerom prihoda i primjenom cenzusa, kao i utvrivanjem
obaveza izdravanja meu lanovima porodice. Na ostvarivanje prava bitno ne utie situacija u kojoj
se osoba stvarno nalazi, ako nisu ispunjeni navedeni uslovi.
9. Generalno se moe zakljuiti da socijalna i druga davanja iz budeta FBiH i kantona nisu dobro
ciljana. esto se daju osobama i porodicama kojima objektivno nisu neophodna ni kao socijalna
pomo, ni kao podrka za izjednaavanje mogunosti, ve se daju na osnovu statusa, a esto zavise i
od ekonomske moi kantona. Ipak treba naglasiti da se najloije ciljanje postie u oblasti davanja za
borake populacije i lanove njihovih porodica, jer se korisnici u ovoj oblasti najee uvode u prava
na osnovu statusa.
10. Prava osoba sa neratnim invaliditetom, prava civilnih rtava rata i prava branilaca i lanova
njihovih porodica, koja se reguliu na nivou FBiH, nisu uslovljena imovinskim i drugim cenzusima,
to, kada se radi o podrci osobama sa invaliditetom, ima smisla i principijelno je u skladu sa
namjenom te podrke.
Drugo je pitanje neujednaenog pristupa prema potrebama osoba sa invaliditetom, ime se pravi
diskriminacija po osnovu uzroka nastanka invaliditeta, a to je u direktnoj suprotnosti sa
Konvencijom UN o pravima osoba sa invaliditetom, koju je BiH ratifikovala.
11. Primanja civilnih rtava rata, branilaca i lanova njihovih porodica, koje nisu osobe sa
invaliditetom, odobravaju se na osnovu statusa ili zbog gubitka lana porodice i namjena tih davanja
nije uvijek u potpunosti jasna. Ako ih definiemo kao davanja za obezbjeenje socijalne sigurnosti,
onda bi se trebale utvrivati i druge okolnosti, imovina, prihodi, obaveza izdravanja itd. - kao to to
predviaju uslovi u socijalnoj zatiti.
12. Postupci za ostvarivanje prava su razliiti u razliitim sistemima, pa je ak i za ista prava u
kantonima postupak razliit. esto su razliiti organi po kantonima koji vode postupak. Zajedniko
im je da primjenjuju Zakon o upravnom postupku. Potrebno je prikupiti veliki broj dokumenata, pa
se procedura za ostvarivanje prava nekada neopravdano produava. Razni sistemi nisu uvezani, to
strankama oteava prikupljanje potrebnih dokumenata.
U postupku, nalaz i socijalna anamneza koju saini socijalni radnik nema znaajniji uticaj na
donoenje konane odluke o novanim i drugim materijalnim davanjima, iako ima situacija da
stvarno stanje u kojem se stranka nalazi ne odgovara onom koje se formalno moe dokazati.
59

13. Osnovice za obraun visina naknada su razliito ustanovljene u svim sistemima, a kantoni svojim
propisima samostalno, bez utvrenih kriterija, utvruju osnovice za prava koja se finansiraju iz
kantonalnih budeta, a to su prava socijalne zatite, kojima se obezbjeuje minimum izdravanja i
zatita porodice sa djecom. Osnovica za utvrivanje prava u borakoj zatiti je nominalan iznos
utvren zakonom koji Vlada FBiH usklauje po zakonom utvrenoj proceduri. U zatiti civilnih
rtava rata osnovicu ini 70% od osnovice za primanja po osnovu Zakona o pravima branilaca i
lanova njihovih porodica. Za prava osoba sa neratnim invaliditetom osnovica je 80% od najnie
cijene rada u FBiH, a visina ove osnovice nije se usklaivala od 2009. godine.
Visina naknade utvruje se u procentu od osnovice, a razliita osnovica i razliiti procenti doveli su
do velikih razlika u visinama naknada. Visina naknada u borakoj zatiti je najvea. Najnie su
naknade u socijalnoj zatiti. Na ovaj nain pokazan je odnos vlasti prema korisnicima pojedinih
sistema na nain da se favorizuju i vie uvaavaju potrebe borakih kategorija od potreba ostalih
graana.
14. Analizom federalnih i kantonalnih propisa utvreno je da su socijalna davanja u socijalnoj zatiti,
koja imaju namjenu obezbjeivanja minimuma socijalne sigurnosti, razliita od kantona do kantona
ali se generalno moe rei da se daju jako mali novani iznosi, koji ne mogu zadovoljiti ni minimalne
egzistencijalne potrebe. Nije utvren minimum socijalne sigurnosti koji bi vaio za cijelu FBiH ime
bi se znatno poboljala socijalna sigurnost graana.
15. Prava civilnih rtava rata i prava branilaca i lanova njihovih porodica su vrlo iroko postavljena.
Krug korisnika je takoe irok, u prava su ukljueni i lanovi porodice, bez posebnih uslova koji se
odnose na njihovo materijalno stanje. Ovdje bi trebalo razgraniiti davanja koja se obezbjeuju za
osobe sa invaliditetom zbog izjednaavanja mogunosti, od davanja po osnovu statusa ili primanja
lanova porodice koja po svom karakteru mogu imati namjenu osiguranja socijalne sigurnosti, to bi
ukljuivalo i provjeru prihoda i materijalnog stanja u porodici.
16. Postojee socijalne naknade koje su namijenjene osobama sa invaliditetom po osnovu
invalidnosti predstavljaju najveu diskriminaciju za ove osobe, jer na njihov obim i visinu kljuno
utie statusna pripadnost pojedinim sistemima, a ne stvarne potrebe osobe radi stvaranja jednakih
mogunosti.
Kriterijumi koji se koriste u ostvarivanju socijalnih naknada u socijalnoj i djeijoj zatiti su vrlo otri
i iskljuuju dio stanovnitva koje se nalazi u stanju socijalne potrebe. U socijalnoj zatiti pristup
stalnim naknadama nemaju sposobni za rad iako nemaju nikakvih prihoda za izdravanje sebe i svoje
porodice, a u djeijoj zatiti situacija je bitno razliita od kantona do kantona.
17. Obezbjeivanje naknade plate zaposlenoj eni majci za vrijeme odsustva s posla radi trudnoe,
poroaja i njege djeteta iz budetskih sredstava, po do sada uobiajenoj praksi, dovodi do razliitog
poloaja ena, ovisno od toga u kom kantonu imaju prebivalite, to ne moe biti prihvatljivo i
predstavlja oblik diskriminacije. Ovo pitanje treba rjeavati na jedinstven nain u cijeloj FBiH, to ne
iskljuuje mogunost da se razmotri opcija ponovnog vraanje u sistem zdravstvenog osiguranja.
Slina je situacija kada se radi o pomoi eni majci koja nije u radnom odnosu, ali ovo pitanje se
mora rjeavati na drugaiji nain, kao to je sistem socijalne sigurnosti nezaposlenih ili da se zadri u
socijalnoj zatiti. I za ovaj oblik zatite nuno je utvrditi jedinstvene kriterije u cijeloj FBiH.
18. Zbog velike nezaposlenosti i nedovoljno razvijenog osiguranja u sluaju nezaposlenosti, veliki
broj graana vri pritisak na socijalnu zatitu i potrauje socijalne naknade, bez obzira to im strogi
kriterijumi ne omoguavaju ulazak u sistem. Zato je neophodno razvijati mehanizme koji e
omoguiti iri obuhvat socijalno ugroenih i siromanih u nekom od sistema socijalne sigurnosti.
19. Zakonom o osnivanju Instituta za medicinsko vjetaenje zdravstvenog stanja 2007. godine
osnovana je nezavisna institucija za medicinsko vjetaenje s namjerom da se promijeni pristup i
ujednai ocjena sposobnosti, oteenja organizma i invaliditeta. Po dosadanjim rezultatima njihovog
rada moe se zakljuiti da nije dolo do bitnih promjena te da se i dalje primjenjuje iskljuivo
medicinski pristup, koji se koristio kada je Institut djelovao u okviru sistema PIO. Vjetaenje se vri
60

prema razliitim kriterijima, za razliite sisteme, cijeni se u prvom redu stepen oteenja organa, a
ozbiljnije se ne ulazi u analizu stvarnih potreba osobe ije se vjetaenje vri. Presudnu ulogu imaju
nalazi ljekara specijaliste.
20. Postupci za ostvarivanje prava pokreu se i vode u razliitim institucijama i slubama ovisno o
vrsti prava i naina ureivanja organizacije u kantonima, zbog ega se teko obezbjeuje kontrola,
praenje i planiranje razvoja sistema socijalne zatite. Centrima za socijalni rad nije data adekvatna
uloga u sistemu, u pravilu se bave upravnim postupcima i administriranjem, umjesto da se bave
strunim radom sa stanovnitvom i preveniranjem odreenih negativnih pojava u drutvu. Centri za
socijalni rad trebali bi biti kljune slube u sistemu socijalne zatite.
Pored toga, veina centara za socijalni rad u FBiH nema adekvatne uslove za rad, nema dovoljno
finansijskih sredstava i jako je izraen nedostatak zaposlenih strunih radnika.
21. Sistem socijalne zatite ne pokazuje potpuno efektivno zadovoljenje potreba jer su ekonomska
situacija i posljedice rata utjecale na povean broj korisnika socijalne zatite i poveane potrebe.
22. Neusklaenost i neujednaenost prava u kantonima se odraava na zatitu prava iz ove oblasti,
nejednakost kategorija, iskljuivanje iz sistema ili postojanje viestrukih korisnika u dva ili vie
sistema socijalne sigurnosti.
23. Ekonomski sistem BiH uz administrativno optereenje federalnih i kantonalnih institucija nije u
mogunosti pratiti potrebe u socijalnoj zatiti i dugorona optereenja, posebno potrebe u borako-
invalidskoj zatiti.
24. Sistem socijalne zatite FBiH treba preurediti na nain da se jednostavnijim zahvatima uini
uinkovitijim i boljim za pojedince i grupe koji koriste prava iz ove oblasti potivajui sva ustavna
naela u zatiti ljudskih prava, te primjenu naela nediskriminacije.
25. Potrebni zahvati se odnose na analizu svih relevantnih sektora i preispitivanje osiguranja njihovih
funkcija sa aspekta naunog pristupa definisanju pojmova i kategorija iz socijalne zatite, strunog,
realnog i efikasnog koritenja postojeih resursa (materijalnih i nematerijalnih).
26. Poeljno je definisanje jedinstvenih osnova na nivou FBiH u ostvarivanju prava iz socijalne
zatite, te utvrivanje preciznih nadlenosti i obaveza kantona.
Preporuke:
1. Umjesto postojeeg Zakona o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite
porodice sa djecom, treba donijeti 4 zakona koji bi regulisali odvojeno:
- Socijalnu sigurnost i socijalni minimum;
- Zatitu porodice i djece;
- Podrku osobama sa invaliditetom;
- Prava civilnih rtava rata.
2. Zakonom FBiH utvrditi socijalni minimum i kriterije za njegovo odreivanje;
3. Zakonom FBiH utvrditi isti osnov za izraunavanje prava iz socijalne zatite i uslova za
njihovo ostvarivanje koji garantuje FBiH, a kantonima ostaviti da u skladu sa svojim
ekonomskim mogunostima ta prava mogu poveavati.
4. Zatitu djece regulisati jedinstveno na cijeloj FBiH i obezbijediti finansiranje te zatite kroz
poseban fond ili iz budeta FBiH. Za ostvarivanje prava iz djeije zatite mogu se uvoditi
odreeni imovinski uslovi ili se to pravo treba obezbijediti svoj djeci ovisno od opredjeljenja
drutvene zajednice.
5. Zakonom FBiH definisati da se prava enama - majkama na porodiljskom odsustvu utvruju
na podruju cijele FBiH po istom principu, na nain da osnov za obraun naknada bude
njihova plata ili prosjena plata u FBiH, ako je to za enu povoljnije;
6. Razmotriti mogunost da se naknada eni-majci u radnom odnosu za vrijeme odsustva zbog
poroaja i njege djeteta uvede u neki jedinstveni sistem, ukljuujui i sistem zdravstvenog
osiguranja (praksa od ranije poznata, a sada se primjenjuje u Hrvatskoj);
61

7. Kada se radi o pomoi eni majci koja nije u radnom odnosu, takoe je potrebno uspostaviti
jedinstvene kriterije u FBiH. Ovo pitanje se moe rjeavati kroz sistem socijalne sigurnosti
nezaposlenih ili da se zadri u socijalnoj zatiti.
8. Postojeu praksu u FBiH i kantonima da izvrna vlast moe svojim odlukama utvrivati
koeficijente za osnovicu, treba napustiti i prava koja se utvrde zakonom ne bi trebalo moi
derogirati odlukama izvrnih organa kroz utvrivanje koeficijenta kojim se smanjuje
osnovica.
9. Treba utvrditi jedinstvenu definiciju invaliditeta, bez obzira na nain i uzroke njenog
nastanka i po toj definiciji utvrivati prava po osnovu invaliditeta u svim sistemima.
10. Prava po osnovu invalidnosti utvrivati prema stvarnim potrebama osobe, kako bi se
izjednaile njene mogunosti, a ne po osnovu statusa generalno. Na ovaj nain bi se bitno
poboljalo ciljanje, jer bi prava koristile samo one osobe kojima je podrka stvarno potrebna.
11. Da bi se postiglo bolje ciljanje i odvojila podrka koja se prua zbog invaliditeta i stvaranja
jednakih mogunosti, bilo bi razumno da se za RVI i CR utvrdi poseban dodatak, kao neko
obeteenje, koje im daje drava, ali da se ono odvoji od prava po osnovu invaliditeta.
12. Razumno bi bilo da se prava po osnovu invaliditeta osobe koja invaliditet stekne na radu,
ostvaruje kroz PIO, na nain i u obimu kao i za ostale osobe sa invaliditetom u drugim
sistemima.
13. Za ostvarivanje prava na podrku koja imaju za cilj izjednaavanje mogunosti za osobe sa
invaliditetom, ne bi trebalo uvoditi bilo kakav cenzus kao uslov, jer bi se u tom sluaju radilo
o diskriminaciji osoba sa invaliditetom;
14. Treba napustiti medicinski pristup u procjeni invaliditeta, to znai, da komisije za procjenu
trebaju biti multidisciplinarne, uz obavezno uee socijalnih radnika i drugih strunjaka, u
skladu sa potrebama u konkretnom predmetu. Na ovaj nain bi se smanjila mogunost
zloupotrebe ljekarskih nalaza i znaajno poboljalo ciljanje za podrku osobama sa
invaliditetom, kojima je ta podrka objektivno potrebna;
15. Zakonom uspostaviti jedinstven registar korisnika socijalne zatite u FBiH, to bi olakalo
praenje i kontrolu i samim ti poboljalo ciljanje.
16. Zakonom FBiH ili drugim propisom uspostaviti poseban registar osoba sa invaliditetom u
koji bi se unosili svi bitni podaci, a naroito vrsta i stepen invaliditeta i podrka koju dobija
od drave, prebivalite i sl. Na osnovu jedinstvenog registra osoba sa invaliditetom treba
nadlean organ FBiH ili kantona izdavati potrebne identifikacione kartice, koje bi se koristile
kao zvanian dokument u raznim situacijama. Ovim bi se smanjile potrebe za raznim
dokumentima i potvrdama, pa i dokazivanje invaliditeta na osnovu lanskih knjiica koje
izdaju razna udruenja, bez jasno utvrenih procedura i kriterija.
17. Zakonom FBiH utvrditi usluge ili servise za podrku osobama sa invaliditetom u lokalnoj
zajednici, a koje bi bile regulirane propisima kantona i opina
18. U cilju ostvarivanja osnovnih ljudskih prava, zakonom obavezati kantone i optine kao
lokalne zajednice da razvijaju socijalne programe stanovanja za osobe koje stambeno pitanje
ne mogu rijeiti kao i programe stanovanja u lokalnoj zajednici uz podrku za osobe sa
invaliditetom. Na ovaj nain bi se smanjio broj institucionalno zbrinutih osoba sa
invaliditetom, ime bi se postigla vea ekonomska isplativost.
19. Zakonom FBiH utvrditi usluge ili servise za podrku osobama sa invaliditetom u lokalnoj
zajednici, a koje bi bile regulirane propisima kantona i opina
20. Zakonom FBiH, kantonalnim zakonima i drugim propisima u postupku ostvarivanja prava iz
socijalne zatite, nalazima socijalnih radnika i strunim timovima centara za socijalni rad,
koje saine na terenu, treba dati ravnopravan znaaj pri donoenju odluke o pravima iz
socijalne zatite.
21. Tehniki i kadrovski ojaati centre za socijalni rad, akcenat staviti na poveanje broja
socijalnih radnika, radi efikasnijeg obavljanja poslova.
62

22. Obezbijediti informacionu uvezanost svih sistema socijalne sigurnosti i izvora podataka o
prihodima te drugih baza podataka potrebnih za efikasniji i bri administrativni postupak

Osnovna preporuka je da je potrebno razviti modele i mehanizme boljeg ciljanja stvarnih potreba
korisnika i, u skladu sa njima, dopuniti/mijenjati zakonske odredbe da bi se obezbijedila praktina
realizacija boljeg ciljanja. Shodno tome, centri za socijalni rad i drugi akteri socijalne zatite se
trebaju osposobiti, struno i organizacijski, za primjenu metoda boljeg ciljanja korisnika.

63

III Budetske novane naknade u Republici Srpskoj
Socijalne naknade koje se finansiraju iz budeta Republike Srpske i budeta jedinica lokalne
samouprave u Republici Srpskoj definisane su i realizuju se u razliitim sistemima socijalne
sigurnosti: sistemu socijalne zatite, sistemu djeije zatite, sistemu borako-invalidske zatite,
sistemu koji se bavi potrebama i problemima izbjeglih i raseljenih lica, te u drugim sistemima koji
razvijaju posebne programe podrke socijalno ugroenom stanovnitvu. Svaki sistem zasebno je
organizovan, razvio je vlastito zakonodavstvo i djeluje u skladu sa ustavnim i zakonskim
nadlenostima i ovlaenjima. Radi preciznijeg i jasnijeg sagledavanja karakteristika i naina
ostvarivanja socijalnih naknada u ovim sistemima, svaki sistem e biti objanjen kroz
zakonodavstvo, organizaciju, korisnike, prava, postupak za ostvarivanje prava i sredstva, uz
utvrivanje razlika i slinosti meu njima.
1. Socijalne naknade u sistemu socijalne zatite
1.1. Zakonsko ureenje socijalne zatite
Socijalna zatita u Republici Srpskoj djelatnost je od opteg interesa ureena posebnim zakonom.
Zakonsko ureenje socijalne zatite utemeljeno je na Ustavu Republike Srpske i to:
lanom 43. Ustava propisano je da Republika obezbjeuje pomo i socijalnu sigurnost
graanima koji su nesposobni za rad i nemaju sredstva za izdravanje,
lanom 61. Ustava utvreno je da Republika jami minimum socijalne sigurnosti graana i
lanom 68. Ustava utvreno je da Republika ureuje i osigurava socijalno osiguranje i druge
oblike socijalne zatite, boraku i invalidsku zatitu i brigu o djeci i omladini.
Zakon o socijalnoj zatiti (Slubeni glasnik RS broj 37/12) ovu djelatnost definie kao pomo koja se
prua licima u stanju socijalne potrebe i kojom se preduzimaju mjere radi spreavanje nastajanja i
otklanjanja posljedica takvog stanja. Njene mjere i aktivnosti imaju zadatak da stvaraju uslove za
ostvarivanje zatitne funkcije porodice, uslove za samostalan ivot i rad lica koja se nalaze u stanju
socijalne potrebe ili za njihovo aktiviranje u skladu sa sposobnostima, obezbjeenje sredstava za
ivot materijalno neobezbijeenim i za rad nesposobnim licima i drugim graanima koji su u stanju
socijalne potrebe i obezbjeenje drugih oblika socijalne zatite (Zakon o socijalnoj zatiti, lan 2,
stav 3). Dajui joj karakter djelatnosti od opteg interesa za Republiku Srpsku, zakonodavac je
usmjerio interes na odreene grupe korisnika, a kroz definisanje prava u potpunosti prihvatio ue
shvatanje po kojem je to podruje materijalnih naknada (novanih, socijalnih pomoi) za razliita
stanja socijalne potrebe i socijalna briga, odnosno socijalne usluge za definisane korisnike. Na ovaj
nain socijalna zatita nije definisana kao segment socijalne sigurnosti, nego kao podruje socijalne
politike koje obezbjeuje pomo licima u stanju socijalne potrebe.
Ustanovljeni principi socijalnu zatitu jo ue specifikuju kao djelatnost koja se ostvaruje kad su
iscrpljene raspoloive mogunosti u drugim sistemima socijalne sigurnosti, kao i kapaciteti korisnika
(princip subsidijarnosti) istiui obavezu svakog pojedinca da brine o zadovoljavanju svojih ivotnih
potreba i potreba lica koja je po zakonu ili drugom pravnom osnovu duan da izdrava.
Pored Zakona o socijalnoj zatiti, vie podzakonskih akata detaljnije ureuju ovu oblast kako bi
nosioci i akteri mogli da realizuju Zakonom utvrena prava i obezbijede pomo korisnicima. U
realizaciji utvrenih zadataka koriste se i drugi zakoni koji ureuju pojedine pravne oblasti poput
upravnog postupka, kancelarijskog poslovanja, djeije i porodine zatite itd.
Odgovornost za realizaciju socijalne zatite imaju njeni nosioci. To su Republika Srpska i jedinice
lokalne samouprave. Republika ureuje sistem socijalne zatite, donosi politike i razvojne strategije,
utvruje prava, kriterijume i korisnike, obezbjeuje dio sredstava za realizaciju prava, prati stanje i
ostvarivanje prava, osniva i usmjerava rad ustanova socijalne zatite i brine se da se u okviru
ekonomske i socijalne politike ostvaruje optimalan razvoj socijalne zatite.
64

Jedinice lokalne samouprave donose svoje godinje i srednjorone programe socijalne zatite na
osnovu analize socijalnog stanja stanovnika na svom podruju, donose odluku o proirenim pravima
i druga akta kojima propisuju uslove za ostvarivanje prava i mjera utvrenih odlukom i programima,
obezbjeuju sredstva za obavljanje djelatnosti, osnivaju i brinu se o radu ustanova socijalne zatite,
vre koordinaciju aktivnosti socijalne zatite na svom podruju, formiraju radna tijela za socijalnu
zatitu i obavljaju i druge poslove u ostvarivanju ciljeva socijalne zatite.
Podijeljena odgovornost izmeu Republike Srpske i jedinica lokalne samouprave snano uvezuju
sistem socijalne zatite dajui mu kompaktnost, meusobnu povezanost i uslovljenost, istiui
potrebe za ukljuenou i odgovornou oba nivoa organizacije vlasti u Republici Srpskoj. Republika
Srpska osmiljava i kreira sistem, utvruje osnovne principe i elemente sistema, vri funkciju
kontrole i preuzima dio odgovornosti za finansiranje sistema. Jedinice lokalne samouprave mogu
uticati na kreiranje sistema na svojim podrujima rukovodei se utvrenim specifinim potrebama,
donositi posebne odluke i programe i obezbjeivati sredstva za njihovu realizaciju. Istovremeno,
imaju odgovornost za funkcionisanje sistema, jer obezbjeuju sredstva za finansiranje prava
utvrenih zakonom.
Jedinica lokalne samouprave u Republici Srpskoj ima vrlo znaajnu ulogu u socijalnoj zatiti koja
proistie iz ustavnog odreenja da se lokalna samouprava stara o zadovoljavanju potreba u ovoj
oblasti. Pored Zakona o socijalnoj zatiti i Zakon o lokalnoj samoupravi na slian nain definie
nadlenosti jedinica lokalne samouprave u ovoj oblasti. To su slijedei poslovi:
- praenje socijalnih potreba graana, porodica i pojedinih ugroenih grupa i saglasno njima
definisanje politike proirene socijalne zatite na svom podruju,
- donoenje optinskih programa razvoja socijalne zatite i podsticanje razvoja socijalno zatitnih
programa,
- stvaranje uslova za kvalitetno pruanje socijalnih usluga svojim graanima (usluge djeci,
starijim, onesposobljenim, porodicama sa problemima i drugim socijalno ugroenim licima),
- osnivanje centara za socijalni rad i briga o obezbjeenju kadrovskih, prostornih, finansijskih i
tehnikih uslova za njihov rad,
- obezbjeuje sredstva za isplatu prava utvrenih zakonom,
- praenje i pomaganje rada socijalno-humanitarnih organizacija i graana u obavljaju
humanitarne djelatnosti i
- razvijanje drugih specifinih sadraja u skladu sa potrebama i mogunostima u socijalnoj zatiti.
Precizno definisanje nadlenosti lokalne samouprave u sferi regulativno-upravljakih, servisnih i
evaluatorskih poslova ukazuje na znaaj nadlenosti jedinice lokalne samouprave (optine i grada) u
ovoj oblasti, to joj i daje status nosioca sistema socijalne zatite. Na taj nain, a u skladu sa ulogama
i odgovornostima optina u demokratskim i decentralizovanim sistemima, kome tei i drutvo RS,
optina kao lokalna zajednica predstavlja okvir za zadovoljavanje veine socijalno-zatitnih potreba
graana i nosilac je ostvarivanja, ali i unapreivanja socijalne zatite. To je posebno izraeno kod
obezbjeenja i isporuke socijalnih usluga gdje jedinica lokalne samouprave ima odgovornost za
razvoj usluga primjereno potrebama, a osiguranje minimuma prihoda za socijalnu sigurnost graana
treba da postane odgovornost viih nivoa organizovanja drutva (entiteta).
Nadlenosti u aktivnostima praenja socijalnih potreba graana, porodica i pojedinih ugroenih
grupa i saglasno njima definisanje politike proirene socijalne zatite na svom podruju, 36 jedinica
lokalne samouprave u Republici Srpskoj realizovale su donoenjem odluka o proirenim pravima
kojima su utvrdile koje specifine socijalne potrebe svojih stanovnika e podravati i kroz
ustanovljena prava zadovoljavati. Do donoenja postojeeg Zakona o socijalnoj zatiti najvei broj
prava dodatno je titio materijalnu sigurnost korisnika prava iz Zakona zbog izuzetno niskih iznosa
prava, na primjer dodatna novana pomo korisnicima prava novane pomoi ili dodatna pomo
korisnicima dodataka za pomo i njegu drugog lica i slino. Zakon o socijalnoj zatiti usmjerio je
65

politiku proirene socijalne zatite navodei krug moguih prava, kao to su personalna asistencija za
lica sa invaliditetom, zatieno stanovanje, stanovanje uz podrku, subvencioniranje komunalnih
trokova i slino, ali je ostavio pravo da jedinica lokalne samouprave moe prema svojim potrebama
definisati i druga prava. Za ustanovljena proirena prava jedinica lokalne samouprave obezbjeuje
sredstva i uslove za njihovu realizaciju. Radi vrenja poslova, obezbjeivanja i ostvarivanja prava iz
socijalne zatite osnivaju se ustanove socijalne zatite, a poslove socijalne zatite osim ustanova
mogu obavljati udruenja i druga lica u skladu sa zakonom. Zakon o socijalnoj zatiti omoguava da
ustanovu moe osnovati Vlada Republike Srpske, jedinica lokalne samouprave, pravno i fiziko lice
u skladu sa zakonom koji ureuje sistem javnih slubi. Ustanove koje se mogu osnovati su: zavod za
socijalnu zatitu, centar za socijalni rad, ustanova socijalne zatite za smjetaj, ustanova socijalne
zatite za dnevno zbrinjavanje i usluge, centar za njegu i pomo u kui, gerontoloki centar, centar za
socijalnu rehabilitaciju lica sa invaliditetom, centar za vaspitanje djece i omladine, centar za djecu i
omladinu sa smetnjama u razvoju, prihvatilite i savjetovalite.
Finansiranje socijalne zatite utvrene Zakonom o socijalnoj zatiti obezbjeuje se iz javnih prihoda
koji se akumuliraju u budetu RS i jedinica lokalne samouprave. Pojedine socijalne usluge mogu se
obezbjeivati u mjeovitom sistemu u kome uestvuju, pored javnih slubi, nevladine organizacije i
privatni sektor, i one se mogu finansirati donatorskim sredstvima, sredstvima pravnih i fizikih lica i
prilozima graana. Korisnici uestvuju u finansiranju pojedinih prava vlastitim sredstvima, a prema
propisanim kriterijumima.
RS obezbjeuje sredstva za:
sufinansiranje prava na novanu pomo i dodatka za pomo i njegu drugog lica,
finansiranje prava na podrku za izjednaavanje mogunosti djece i omladine sa smetnjama u
razvoju,
sufinansiranje dijela trokova smjetaja korisnika u ustanovama socijalne zatite,
finansiranje izgradnje, adaptacije, sanacije, opremanja i dijela trokova grijanja ustanova
socijalne zatite iji je osniva Vlada Republike Srpske,
finansiranje djelatnosti Zavoda za socijalnu zatitu kada bude osnovan,
finansiranje razvojnih i interventnih programa,
finansiranje odravanja republikog informacionog sistema socijalne zatite i
sufinansiranje dijela trokova zdravstvenog osiguranja za korisnike novane pomoi i dodatka
za pomo i njegu drugog lica.
U budetima jedinica lokalne samouprave obezbjeuju se sredstva za:
- sufinansiranje prava na novanu pomo i dodatka za pomo i njegu drugog lica,
- finansiranje ostalih prava koje ne podrava entitet,
- finansiranje proirenih prava,
- finansiranje centara za socijalni rad i drugih ustanova iji je osniva jedinica lokalne
- samouprave, i
- finansiranje podsticajnih i razvojnih programa kojima je cilj unapreivanje socijalne zatite
- pojedinca, porodica i grupa.
1.2. Organizacija i funkcionisanje sistema socijalne zatite
Socijalna zatita u Republici Srpskoj organizovana je kao zaseban sistem sa izgraenom
organizacionom strukturom i uspostavljenim drutvenim normama od strane drutvenih subjekata, a
sadranim u politikama, strategijama, zakonima i podzakonskim aktima, drugim pravnim aktima, kao
i moralnim i obiajnim normama. Drutveni subjekti u sistemu su zakonodavni i izvrni organi vlasti
na svim nivoima i politike stranke kao politiki subjekti. Oni kreiraju sistem, razvijaju viziju,
ureuju zakonodavstvo, prate i unapreuju sistem i obezbjeuju njegovo finansiranje. Produkcione
odnose sistema ine ustanove socijalne zatite, institucije i slube koje se organizuju u javnom,
civilnom i privatnom sektoru i one obavljaju djelatnost socijalne zatite realizujui njene osnovne
vrijednosti i obezbjeujui ostvarivanje prava korisnika. U sreditu strukture sistema nalaze se
66

graani u stanju socijalne potrebe, odnosno korisnici sa svojim primarnim i sekundarnim mreama.
Pored organizacione strukture, sistem ine veze i odnosi koji postoje izmeu razliitih dijelova koji u
dinaminoj interakciji obezbjeuju ostvarivanje socijalne zatite.
Institucionalna struktura sistema socijalne zatite u Republici Srpskoj prikazana je na slici br 1.
Slika br. 1: Institucionalna struktura sistema socijalne zatite u Republici Srpskoj

Nadlenosti institucija u sistemu definisane su Ustavom Republike Srpske, Zakonom o socijalnoj
zatiti i drugim zakonima i pravnim aktima koji ureuju rad tih institucija. Uspostavljanje veza i
odnosa izmeu dijelova institucionalne strukture omoguavaju funkcionisanje sistema socijalne
zatite i najkonkretnije se mogu objasniti kroz dva procesa. Prvi proces je ureivanje sistema, a drugi
proces je ostvarivanje prava korisnika.
U prvom procesu Vlada Republike Srpske na inicijativu Ministarstva zdravlja i socijalne zatite
predlae Narodnoj skuptini politike i zakone kojima se ureuje sistem socijalne zatite. Drutveni
subjekti u sistemu, u prvom redu socijalne ustanove, ali i jedinice lokalne samouprave realizuju
odluke i utvrene mjere.
U drugom procesu pojedinci, porodice ili grupe u stanju socijalne potrebe pokreu postupak za
ostvarivanja prava koja su ustanovljena zakonima i drugim pravnim aktima u ustanovama socijalne
zatite. Postupak za ostvarivanje prava iz socijalne zatite vodi centar za socijalni rad prema mjestu
prebivalita korisnika. Odluke koje donosi centar ne podlijeu obaveznoj reviziji. Nadleno
ministarstvo moe izvriti reviziju rjeenja o priznatim pravima, i ukoliko ustanovi da ono nije u
skladu sa zakonom, ukinuti ga, ponititi ili vratiti na ponovno odluivanje. Meutim, postoji
zakonska obaveza centra da preispituje uslove za korienje prava svake godine. U sluaju promjene
donosi se nova odluka.
Institut albe razvijen je u svim fazama postupka odluivanja. O albi na odluku centra za socijalni
rad odluuje ministar. Njegove odluke su konane i protiv njih se moe voditi sudski postupak
(upravni spor). Na ovaj nain obezbijeena je puna upravna i sudska zatita prava korisnika. Sastavni
dio drugog procesa je finansijska realizacija prava, odnosno isplata prava. Nadleno ministarstvo na
nivou RS, a centri za socijalni rad na nivou jedinice lokalne samouprave obezbjeuju isplate prava.
Proces ostvarivanja prava korisnika i rada ustanova podlijee unutranjem, inspekcijskom i strunom
nadzoru. Unutranji nadzor se vri u skladu sa Zakonom o socijalnoj zatiti, zakonom koji propisuje
rad upravnih organa i zakonom o upravnoj inspekciji. Inspekcijski nadzor vri inspekcija za socijalnu
zatitu. Struni nadzor je nadzor nad sprovoenjem strunog rada u ustanova socijalne zatite i njega
67

vri Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite koje je nadleno za oblast socijalne zatite. U
ustanovama socijalne zatite lokalnog nivoa, odnosno ustanovama koje je osnovala jedinica lokalne
samouprave ili pravna i fizika lica u lokalnim zajednicama, pored zakonom definisanih kontrolnih i
nadzornih mehanizama, jedinica lokalne samouprave vri praenje rada i nadzor nad ostvarivanjem
funkcija putem upravljakih struktura (imenuje rukovodioca i upravni odbor) i prihvatanjem
programa rada i izvjetaja o radu.
1.3. Stanje u socijalnoj zatiti Republike Srpske: korisnici, prava, postupak i sredstva
Zakon o socijalnoj zatiti Republike Srpske utvrdio je da je korisnik socijalne zatite lice koje se
nalazi u stanju socijalne potrebe, odnosno u stanju u kojem mu je neophodna pomo radi
savladavanja socijalnih i drugih tekoa i stvaranja uslova za zadovoljavanje osnovnih ivotnih
potreba, a u koliko se te potrebe ne mogu zadovoljiti u drugim sistemima socijalne sigurnosti.
Korisnik su dijete i punoljetno lice. Zakon posebno specificira i naglaava o kojim licima se radi.
Kada je u pitanju dijete, to je dijete: bez roditeljskog staranja, sa smetnjama u razvoju, iji je razvoj
ometen porodinim prilikama, rtva nasilja, rtva trgovine djecom, sa drutveno neprihvatljivim
ponaanjem, izloeno socijalno rizinim ponaanjima i kome je zbog posebnih okolnosti potrebna
socijalna zatita. Korisnik punoljetno lice je: materijalno neobezbijeeno i za rad nesposobno lice, sa
invaliditetom, starije, bez porodinog staranja, sa drutveno negativnim ponaanjem, rtva
zloupotrebe psihoaktivnih supstanci, rtva nasilja u porodici, rtva trgovine ljudima i kome je zbog
posebnih okolnosti potrebna socijalna zatita.
Navedeni korisnici su korisnici prava i usluga utvrenih Zakonom ako ispunjavaju propisane uslove
ponaosob za svako pravo. Ta prava su: novana pomo, dodatak za pomo i njegu drugog lica,
podrka u izjednaavanju mogunosti djece i omladine sa smetnjama u razvoju, smjetaj u ustanovu,
zbrinjavanje u hraniteljsku porodicu, pomo i njega u kui, dnevno zbrinjavanje, jednokratna
novana pomo i savjetovanje. Broj korisnika po pojedinim pravima od 2007. do 2011. godine dat je
u tabeli 3.1.
Najei razlozi koji dovode graane u socijalne slube i zbog kojih trae pomo su: loa
materijalna situacija zbog koje nisu u stanju zadovoljiti osnovne ivotne potrebe i zdravstveni
problemi usljed kojih su optereeni poveanim trokovima lijeenja. Zato su njihovi zahtjevi u
veini sluajeva odnose na novane naknade, a u manjem broju i na razliite socijalne usluge.
(Iz zapisnika sa sastanka fokus grupe sa korisnicima odrane 03.04.2013. godine)

Socijalni radnici u centrima za socijalni rad su miljenja su da pomo od centra trae socijalno
najugroeniji (stare osobe, porodice sa djecom, osobe sa invaliditetom, radno sposobna
nezaposlena lica...) zbog nepovoljnog ukupnog ekonomskog stanja, loeg zdravstvenog stanja i
nedostatka pomoi porodice koja nemaju nikakve prihode ili imaju vrlo niske prihode, da veina
korisnika trai pomo za kupovinu hrane, plaanje komunalnih trokova, posebno elektrine
energije i vode, plaanje trokova lijeenja i nabavke lijekova i pomagala, za nabavku ogrjeva, za
kupovinu knjiga i kolskog pribor za djecu. Vrlo rijetko se obraaju zbog nabavke odjee i obue,
uglavnom porodice sa djecom. Nisu rijetki ni sluajevi da stranke potrauju naknade po osnovu
statusa, na primjer status porodice poginulog borca, status nezaposlenog ili penzionera i da status
istiu kao relevantan kriterijum za dobijanje pomoi u socijalnoj zatiti, jer njegov sistem mu ne
omoguava da ostvari sigurnost.
Iz zapisnika sa intervjua

Najee naknade koje se ostvaruju u socijalnoj zatiti i koje ostvaruje najvei broj korisnika su
jednokratne novane pomoi i dodatak za pomo i njegu drugog lica (tabela 3.1).

68

Tabela 3.1: Kretanje broja korisnika pojedinih prava od 2007 2012. godine
Pravo 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. 2012.
Novana pomo 4.965 5.114 5.123 5.586 5.451 6.782
Dodatak za njegu i
pomo drugog lica
9.378 11.911 13.253 15.124 15.059 16.731
Pomo za
osposobljavanje
62 214 235 209 270 290*
Smjetaj u ustanovu
socijalne zatite i drugu
ustanovu
1.147 904 963 1.005 997 1.000*
Smjetaj u drugu
porodicu
282 335 355 342 372 400*
Pomo u kui 494 327 277 285 285 350*
Zdravstveno osiguranje 6.804 5.291 4.365 4.300 3.572 3.800*
Jednokratna novana
pomo
14.177 13.063 12.345 10.327 10.317 10.500*
UKUPNO 37.309 37.159 36.917 37.178 36.323 39.853*
Izvor: Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske
*Podaci su dati na osnovu procjene
Navedena prava ukljuuju novane naknade i usluge. Ukupan broj korisnika prava u socijalnoj zatiti
ostvarenih prema Zakonu o socijalnoj zatiti u proteklih est godina nije se znaajnije mijenjao.
Primjetan je porast korisnika novane pomoi za oko 37% u odnosu na 2007. godinu ili prosjeno
oko 6% godinje (grafikon 3.1). Novana pomo je naknada koju ostvaruju najsiromaniji graani
koji su nesposobni za rad i bez drugih izvora socijalne sigurnosti. Po visini prihoda spadaju u
ekstremno siromane.
Broj korisnika dodatka za njegu i pomo drugog lice najvie je porastao (79%). Prosjeno godinje
broj korisnika ovog prava rastao je za oko 13% i najvei porast bio je 2010. godine 15% (grafikon
3.1.). Oekuje se da e primjena novih kriterijuma za procjenu stanja i potreba u postupku
ostvarivanja ovog prava dovesti do promjena i u broju korisnika. Pravo pripada osobama sa
invaliditetom koje zbog tjelesnih, mentalnih, ulnih poremeaja i izraenih promjena u zdravstvenom
stanju imaju potrebu za stalnom pomoi i njegom drugog lica.
Smanjenje broja korisnika prisutno je kod prava na pomo u kui, zdravstvenog osiguranja i
jednokratne novane pomoi. Pomo u kui je pravo kojim se obezbjeuje starijem iznemoglom licu,
teko oboljelom licu i drugom licu koje nije u stanju da se brine o sebi, pomo u zadovoljavanju
svakodnevnih potreba hranjenja, oblaenja, higijene, odravanja prostora za boravak, priprema hrane
itd. u domu korisnika. Mali broj sredina radi na implementaciji ovog prava, broj korisnika nije veliki
i smanjenje broja korisnika vie je proizvod ne informisanosti korisnika o njegovom postojanju i
odnosa strunih radnika u njegovoj promociji i korienju.
Pad broja korisnika zdravstvenog osiguranja za 90% u proteklih est godina, proizvod je promjena u
njegovom obraunu i restriktivne politike u utvrivanju prava. Zbog visoke osnovice za obraun
doprinosa za zdravstveno osiguranje korisnika socijalne zatite (40% prosjene bruto plate u RS za
prethodni mjesec), strune slube u socijalnoj zatiti izvrile su reviziju korisnika prava i iskljuile
sve korisnike koji nemaju trenutne potrebe za zdravstvenom zatitom, odnosno priznaju pravo samo
u sluaju izraene potrebe.
Smanjenje broja korisnika prava na jednokratnu novanu pomo u iznosu od 38% za proteklih est
godina (grafikon 3.1) pretpostavlja se da nije posljedica smanjenih potreba, nego posljedica
69

nedostatka sredstava, tako da su se mnoge slube vrlo restriktivno odnosile prema zahtjevima
korisnika i koristile puno diskreciono pravo u odluivanju o broju odobrenih pomoi i njihovim
iznosima. Ima sredina koje uopte nisu odobravale jednokratne novane pomoi vie mjeseci ili su
kasnili u isplatama po pola godine i vie, to u potpunosti obezvreuje svrhu ovog prava, a to je
rjeavanje trenutnih i aktuelnih stanja socijalne potrebe za odreene rizike. Lica koja su pogoena
ovakvom politikom su veinom nezaposlena lica koja nemaju prihoda i zbog dugotrajne
nezaposlenosti nalaze se u stanju siromatva. Kako nemaju siguran pristup socijalnim naknadama ni
u jednom sistemu socijalne sigurnosti, preputena su sivom tritu radne snage i u najveem broju
oslanjanju se na resurse porodice koji su maksimalno iscrpljeni i optereeni proteklih godina. Na
studiji sluaja u jednoj optini (Nevesinje) utvreno je da se nedostatak sredstava pojavljuje kao
problem jo od 2008. godine. U 2007. godini jednokratnu novanu pomo zatrailo je 160 lica,
ostvarilo je 150, a 2008. godine pomo je zatrailo 167 lica, a ostvarilo 116 lica. Narednih godina
imamo pad broja korisnika za 33%, a u 2011. godini pribjegava se strategiji odobravanja pomoi
korisnicima sa izraenim potrebama, ali u znaajno manjim iznosima (od 20,00 do 50,00 KM) to
dovodi do rasta broja korisnika od 50%, da bi u 2012. godini situacija bila ponovljena i broj
korisnika pada za 64%.
Grafikon 3.1: Trend kretanja broja korisnika najuestalijih prava od 2007-2012. godine:

Visina dvije kljune naknade (novana pomo i dodatak za pomo i njegu drugog lica) do donoenja
Zakona iz 2012. godine iznosila je 41,00 KM. Visina je bila nominalno utvrena i usklaivala se sa
indeksom kretanja trokova ivota za prethodnu godinu. Zbog slubenog neobjavljivanja indeksa,
nije se ni vrilo usklaivanje visina naknada. Provjerom na pojedinanim sluajevima, zbog
neusklaivanja iznosa korisnicima nije isplaena naknada za jednu godinu u visini mjesenog iznosa
i u sluajevima prigovora korisnika, centri za socijalni rad su to rjeavali odobravanjem jednokratne
novane pomoi u tom iznosu. Vaei Zakon o socijalnoj zatiti poveao je visine naknada i
obezbijedio mehanizam njihovog usklaivanja sa promjenama, utvrujui da je osnovica za obraun
prosjena neto plata u prethodnoj godini. Pregled visina pojedinih prava dat je u tabeli 3.2.
Tabela 3.2: Visine novanih naknada u socijalnoj zatiti

R.b.

Vrsta prava
Visina
naknade
do 6/12 u
KM
Visina
naknade
12/12. u
KM
Procenat
od
osnovice

Rast u
%
Visina
naknada
za 2013.
u KM
1. Novana pomo za
pojedinca
41,00 121,35 15 196 122,70
2. Novana pomo za 2 lana 49,00 161,80 20 231 163,60
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
18.000
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Novana pomo
Dodatak z apomo i
njegu drugog lica
Smjetaj u ustanovu
Zdravstevno osiguranje
Jednokratna novana
pomo
70

5. Novana pomo za 5 i vie
lanova
82,00 242,70 30 196 245,40
6. Dodatak za pomo i njegu
drugog lica
41,00 80,90 10 98 81,80 i
163,60
7. Jednokratna novana pomo Do
205,00
KM
364,05-
728,10
3x15%-
30%
256 368,10
736,20

Ocjenjujui koristi od novanih naknada u socijalnoj zatiti, korisnici smatraju da je njihova visina
niska i ne moe da zadovolji potrebe za koje se naknade odobravaju, ali im pomo omoguava da
zadovolje osnovne trenutne potrebe: nabavka osnovnih namirnica, plaanje dijela nagomilanih
komunalnih trokova, nabavka dijela ogrjeva, kupovina nekih lijekova, vraanje zaostalih rata
kredita i sl. Sa socijalnim naknadama nikome se ne obezbjeuje socijalna sigurnost, to je pomo za
preivljavanje i prevazilaenje trenutnih problema, dok se ne pronau drugi izvori.

Struni radnici u centrima za socijalni rad su miljenja da su visine naknada u najveem broju
sluajeva utvrene zakonima i drugim aktima nadlenih organa, to je u radu dobro, jer iskljuuje
diskreciono cijenjenje i odluivanje. Takoe su miljenja da postojea visina novane pomoi nije
dovoljna da zadovolji potrebe korisnika, ali je znaajno via od usvajanja novog Zakona. U
postojeim uslovima u kojima su prisutni problemi nezaposlenosti, niskog dohotka i siromatva, uz
ekonomsku krizu koja traje ve nekoliko godina, visina naknada nije zanemariva i mnogo znai
korisnicima.

Ostvarivanje prava iz socijalne zatite realizuje se kroz pravni i struni postupak koji se u centru za
socijalni rad pokree po zahtjevu osobe koja treba pomo ili eli ostvariti neko pravo, ili na
inicijativu drugih graana, institucija i samih socijalnih radnika. Prilikom podnoenja zahtjeva vri se
preliminarna procjena u prijemnoj slubi ili od strane socijalnog radnika kojom prilikom se vri
upoznavanje sa stanjem i poetna selekcija koja ukazuje na opravdanost zahtjeva u socijalnoj zatiti,
odnosno potrebu obraanja drugom sistemu socijalne sigurnosti zbog nenadlenosti centara za
socijalni rad.
Za ostvarivanje prava u socijalnoj zatiti prilikom podnoenja zahtjeva, neophodno je i predoiti
odreenu dokumentaciju. Stranka sama prikuplja potrebnu dokumentaciju koja sadri: podatke o
identifikaciji, prebivalitu, porodici, dokaze o prihodima, pokretnoj i nepokretnoj imovini,
medicinsku dokumentaciju o zdravstvenom stanju i dokaze o trokovima za koje se trai pomo.
Dokumentacija se razlikuje za pojedina prava. Centar za socijalni rad ne vri provjeru dokumentacije
izdate od nadlenih organa, ali provjerava ukupno stanje u porodici linim uvidom, sa drugim
strunjacima i institucijama i intervjuom sa podnosiocem zahtjeva i lanovima porodice. Deavaju se
i sluajevi da stranka nije u mogunosti da pribavi potrebnu dokumentaciju. U takvim sluajevima
prua joj se struna pomo, ostvaruje kontakt sa nadlenim institucijama, slubeno potrauju
odreeni dokumenti i prua novana pomo za plaanje trokova izdavanja dokumenata. Ima
sluajeva da starije osobe nemaju ni linu kartu i odreen jedinstveni matini broj graanina, to
moe dodatno iskomplikovati situaciju i tada se centar za socijalni rad ukljuuje ostvarujui
komunikaciju sa vie institucija dok se ne rijei problem.

71

Prema miljenju socijalnih radnika stranke najee daju tane podatke, iskrene su i realno opisuju
svoju situaciju. Rijetki su sluajevi kada imaju potrebu da prikau malo teu situaciju nego to je
stvarna i da ne ele dokumentovati neke navode, uglavnom su to podaci o djeci i8 drugim lanovima
porodice ako se procjenjuje njihova obaveza izdravanja.
Kriterijumi za ostvarivanje prava na novane naknade su raznovrsni i razliiti za pojedina prava.
Novanu pomo moe ostvariti pojedinac koji je nesposoban za rad, koji nema vlastitih prihoda ili
iji su ukupni prihodi za izdravanje ispod nivoa novane pomoi utvrene Zakonom, koji nema
viak stambenog prostora, koji nema drugu imovinu iz ije se vrijednosti mogu osigurati sredstva za
izdravanje i koji nema srodnike koji imaju zakonsku obavezu izdravanja, odnosno koji su zbog
invalidnosti ili druge objektivne sprijeenosti u nemogunosti da izvre obavezu izdravanja. Postoje
povoljnosti kada je u pitanju imovina u sluaju da je korisnik stavi u funkciju svog obezbjeenja
(stavljanje hipoteke, poklanjanje optini, zabiljeba i sl.).
Struni radnici u centrima za socijalni rad u intervjuima su izjavili da je praksa u ovim ustanovama
da se prilikom preliminarne procjene eliminie znaajan broj inicijativa i usmenih zahtjeva na
prijedlog strune osobe koja najee samostalno donosi diskrecionu odluku o ulasku /neulasku
osobe u sistem socijalne zatite, odnosno o nastavku procesa procjene. Zbog poetne selekcije,
zahtjevi koji uu u proces procjene najee se pozitivno rjeavaju (vie od 95%). Zahtjevi koji ne
dobiju pozitivnu ocjenu nemaju potrebnu dokumentaciju, ne sadre tane podatke ili se utvrdi da
nisu ispunjeni neophodni uslovi propisani zakonom. Ima sluajeva da se zahtjevi odbijaju i zbog
nedostatka sredstava, jer planirana sredstva u budetima lokalnih zajednica nisu u skladu sa
potrebama i prijedlozima iz centara za socijalni rad, te se dozvoljavaju isplate samo u okviru
planiranog. Miljenja su da su kriterijumi, posebno imovinski cenzusi odreeni tako da
omoguavaju ukljuivanje ljudi koji su najsiromaniji, eliminiui one koji imaju vee prihode
(Iz zapisnika sa intervjua)

Na osnovu vlastitih iskustava korisnici su zapazili da se prilikom odluivanja o ostvarivanju
odgovarajuih naknada uvaavaju zakonski kriterijumi, ali da se koriste i saznanja do kojih se doe
direktnim uvidom u porodinu i materijalnu situaciju. Odluivanje na osnovu ovih podataka
posebno cijene i smatraju da miljenje socijalnog radnika treba da ima snagu zakonskog dokumenta
i da u nekim specifinim sluajevima treba da je odluujue.
Uobiajena praksa u centrima za socijalni rad je da odluke o ostvarivanju prava donose struni
radnici, ponegdje i timovi, a na njih daje saglasnost rukovodilac ustanove ako su sprovedene
potrebne procedure i ispotovani propisani uslovi.
Korisnici smatraju da postupci ostvarivanja prava u socijalnoj zatiti nisu sloeni i da se o njihovim
zahtjevima odluuje u razumnom vremenu. Ako je hitno, odluke se donose u roku od nekoliko dana,
a uobiajeno je od deset do trideset dana. Samo u sluajevima dodatnih vjetaenja (dodatak za
pomo i njegu druge osobe) postupak traje od dva do etiri mjeseca. Proces ostvarivanja prava u
centrima za socijalni rad za korisnike je mnogo bri, jednostavniji i efikasniji nego u drugim
sistemima, posebno u zdravstvu, penzijsko-invalidskom sistemu, sistemu zapoljavanja i
administrativnim slubama lokalnih samouprava. Za vrijeme trajanja postupka, jednom do dva puta
moraju doi u centar, najee prilikom podnoenja zahtjeva zavravaju svoje uee. U teim
sluajevima, gdje stranka nije u mogunosti doi u centar, obilazi se u porodici i tako prikupljaju
podaci. Korisnici koji ostvaruju povremene naknade obraaju se jednom do dva puta godinje za
jednokratnu pomo, a u zavisnosti od trenutne potrebe i materijalnih prilika.

72

Strunjaci postupak komentariu kao proceduru propisanu zakonom koja je i vremenski normirana
(30 do 60 dana) u kojoj se sagledava ukupno stanje socijalne ugroenosti, cijene svi dokazi do kojih
se dolo u postupku i donosi odluka o pravu korisnika.
Na sve odluke o rijeenim zahtjevima korisnika postoji mogunost albe. Drugostepeni organ u
postupku cijeni navode albe, provjerava primjenu utvrenog zakonskog postupka i predoene
dokaze i donosi odluke koje mogu biti: usvajanje albe i vraanje predmeta na ponovni postupak,
usvajanje albe i odluivanje o predmeti ili odbijanje albe.
Korisnici su upoznati sa mogunostima prigovora na odluke koje se donose u centru za socijalni
rad, ali veina nije koristila ovo pravo, jer se njihovi zahtjevi pozitivno rjeavaju.
Za realizaciju utvrenih prava utroena su sredstva koje su obezbijedile jedinice lokalne samouprave
i RS (tabela 3.3.).
Tabela 3.3: Isplaena sredstva za socijalnu zatitu

R.b.

Pravo
Ukupno
isplaeno u 2007.
u KM
Ukupno
isplaeno u
2011. u KM
Isplaeno u 2012.
godini u KM -
procjena
1. Novana pomo 2.512.566,00 2.729,281,40 5.450.336,95
2. Dodatak za pomo i njegu
drugog lica
3.442.092,00 7.427.687,43 12.374.432,02
3. Pomo za osposobljavanje 374.310,00 504.193,76 563.615,00
4. Smjetaj u ustanovu socijalne
zatite i drugu ustanovu
4.498.689,00 6.617.961,80 7.920.000,00
5. Smjetaj u drugu (hraniteljsku)
porodicu
377.558,00 1.542.301,00 1.700.000,00
6. Pomo u kui 62.985,00 481.812,14 520.000,00
7. Zdravstveno osiguranje 935.505,86 1.542.301,93 1.800.000,00
8. Jednokratna novana pomo 1.437.972,00 1.383.836,00 1.500.000,00
9. Proirena prava 700.000,00 1.848.357,00 2.000.000,00
UKUPNO 14.341.677,86 24.077.732,42 33.828.383,95
Izvor: Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite RS
Analizom konsolidovanih izvjetaja o izvrenju budeta za 2011. godinu utvreno je da jedinice
lokalne samouprave pod socijalnom zatitom obuhvataju i niz drugih trokova koji se realizuju
direktno iz budeta mimo sistema socijalne zatite, a koje se knjie na kontu 4161.
Na primjeru Grada Trebinja utvreno je da su to sljedee naknade: naknade za stanarine borakim
kategorijama, razne pomoi borakoj populaciji, stipendije uenicima i studentima, projekti u
zajednici u socijalnoj zatiti, obiljeavanje djeije nedelje, optinski plan inkluzije, pomo NVO koje
imaju socijalnu i humanitarnu misiju, djelatnost Crvenog krsta, podrka radu narodne kuhinje,
novana podrka Domu penzionera, prevoz uenika, nagrade i pokloni uenicima, pomo
pojedincima, pomo izbjeglim i raseljenim licima, pomo radnicima, penzionerima i nezaposlenim
licima. Za polovinu navedenih trokova nisu primijenjeni nikakvi kriterijumi i odobravaju se
diskrecionim odlukama politikog funkcionera. Doprinos ovih naknada smanjenju siromatva je
nepoznat. Od ukupnog iznosa sredstava koja je izdvojio Grad Trebinje za socijalnu zatitu, 18% je
realizovano na ovaj nain.

73

Viestruko poveanje sredstava za novana prava od 2007. do 2012. godine, a na priblian broj
korisnika, proizvod je promjena u visinama prava, cijenama smjetaja korisnika u ustanovama i
hraniteljskim porodicama i poveanja broja korisnika pojedinih prava koja zbog brojnosti angauju
vea sredstva (grafikon 3.2.).
Grafikon 3.2: Isplaena sredstva korisnicima po pravima

Puna primjena Zakona o socijalnoj zatiti u 2013. godini zahtijevae i znaajno poveanje sredstava
za naknade koje imaju i najvei broj korisnika. To su novana pomo i dodatak za njegu i pomo
drugog lica. Vee promjene kod ostalih prava se ne oekuju.
Finansiranje socijalne zatite ukljuuje i finansiranje rada slubi koje realizuju obaveze u postupku
utvrivanja prava i pruanje usluga. To je finansiranje centara za socijalni rad i optinskih slubi
socijalne zatite gdje nisu osnovani centri. U Republici Srpskoj osnovano je 45 centara, a u 16
optinskih administrativnih slubi obavljaju se poslovi socijalne zatite. Vaeim Zakonom o
socijalnoj zatiti ustanovljena je obaveza formiranja centara za socijalni rad u svim optinama u roku
od dvije godine. U tabeli 3.4. dat je pregled sredstava za finansiranje rada centara za socijalni rad u
odnosu na sredstva za prava korisnika.
Tabela 3.4: Centri za socijalni rad sredstva za rad
R.b. Godina
Sredstva za
prava korisnika
Sredstva za rad
slube
Ukupan budet
% sredstava za
rad centara
1. 2007. 14.341.677,86 8.000.000,00 22.341.677,86 28,00
2. 2008. 20.974.442,06 10.338.208,00 31.312.650,00 30,30
3. 2009. 23.772.028,80 10.247.493,10 34.019.521,90 33,20
4. 2010. 24.510.888,00 11.795.973,00 36.306.861,00 30,80
5. 2011. 24.077.732,42 10.046.605,88 34.124.338,30 34,00
Postojei odnos upotrebe sredstava u 2013. godini mijenjae se u korist rasta sredstava za prava
korisnika, dok se sredstva za rad centara nee znaajnije mijenjati zbog mjera tednje koje se
sprovode u svim javnim slubama i jedinicama lokalne samouprave, a koje sadre ograniavanje
zapoljavanja i stagnaciju ili smanjenje plata.
0
2.000.000
4.000.000
6.000.000
8.000.000
10.000.000
12.000.000
14.000.000
2007 2011 2012
Novana pomo
Dodatak za pomo i njegu
drugog lica
Pomo za osposobljavanje
Smjetaj u ustanovu socijalne
zatite i drugu ustanovu
Smjetaj u drugu (hraniteljsku)
porodicu
Pomo u kui
Zdravstveno osiguranje
Jednokratna novana pomo
Proirena prava
74

2. Socijalne naknade u sistemu djeije zatite
2.1. Zakonsko ureenje djeije zatite
Zatita porodica sa djecom u Republici Srpskoj ureena je u sistemu djeije zatite koji se zasniva na
pravu i dunosti roditelja da se staraju o podizanju i vaspitanju svoje djece, pravu djeteta na uslove
ivota, koji omoguavaju njegov pravilan psiho-fiziki razvoj i obavezu drave da mu to omogui.
Zakon koji ureuje sistem djeije zatite je Zakon o djeijoj zatiti (Slubeni glasnik Republike
Srpske broj 4/02). Republika Srpska prvi Zakon o djeijoj zatiti donijela je 1996. godine i sa njim je
uspostavila sistem djeije zatite. Vie izmjena omoguile su prilagoavanje prava realnim
mogunostima i usklaivanju sa zakonima drugih sistema koji su od znaaja za funkcionisanje
djeije zatite.
Ciljevi mjera djeije zatite su:
- stvaranje osnovnih uslova za priblino ujednaavanje nivoa za zadovoljavanje razvojnih potreba
djece;
- planiranje, podsticanje i unapreenje djeije zatite;
- pomo porodici u ostvarivanju njene reproduktivne, zatitne, vaspitne i ekonomske funkcije i
- posebna zatita treeg djeteta u porodici sa vie djece.
Ovi ciljevi se ostvaruju putem prava u djeijoj zatiti iji su korisnici roditelji i djeca. Svi oni pod
istim uslovima na cijelom podruju Republike Srpske uivaju sedam osnovnih prava: naknada plate
za vrijeme korienja porodiljskog odsustva; materinski dodatak; pomo za opremu novoroeneta;
dodatak na djecu; zadovoljavanje razvojnih potreba djece; predkolsko vaspitanje i obrazovanje za
djecu bez roditeljskog staranja, djecu sa smetnjama u razvoju i djecu na duem bolnikom lijeenju i
odmor i rekreacija djece do petnaest godina starosti u djeijem odmaralitu. Prvih est prava su od
opteg interesa i o njihovom obezbjeenju stara se Republika Srpska a o sedmom pravu staraju se
jedinice lokalne samouprave, koje mogu, ako obezbijede sredstva, utvrditi i druga prava, vei obim
prava i povoljnije uslove za njihovo ostvarivanje. Javni fond djeije zatite RS obezbjeuje
ostvarivanje prava od opteg interesa. Optine u Republici Srpskoj nisu u velikom broju koristile
svoje zakonsko pravo i donosile odluke o proirenim pravima u djeijoj zatiti. Izuzetak predstavljaju
odluke koje imaju za cilj stimulisanje nataliteta, odnosno pronatalitetnu politiku i najvei broj optina
sa negativnim prirodnim priratajem donijele su propise kojima ustanovljavaju razliite naknade kao
to su jednokratne pomoi za treeroeno i naredno roenu djecu, naknade prilikom zakljuenja
braka i slino.
Sredstva za realizaciju prava iz ovog zakona obezbjeuju se iz doprinosa po jedinstvenoj stopi za
cijelu RS.
Djeija zatita u Republici Srpskoj poiva na principima solidarnosti i jednakosti to omoguava
svim korisnicima jednak pristup pravima, bez obzira na razvijenost sredine i mjesto prebivalita. Po
svom karakteru prava u djeijoj zatiti su socijalno-zatitna, populaciona i preventivna. Socijalno-
zatitna prava su dodatak za djecu i materinski dodatak. Dodatak na djecu je izuzetno selekciono
pravo i nije dostupno svoj djeci, jer kriterijumi za ostvarivanje ovog prava iskljuuju prvoroeno
dijete, djecu stariju od 15 godina, zasnovani su na provjeri prihoda porodice i dodatak ne mogu
ostvariti djeca iji roditelji imaju prihode iznad utvrenog imovinskog cenzusa. Cenzus se definie za
svaku godinu odlukama organa upravljanja na nain da ukupni mjeseni prihod po lanu porodice,
ostvaren est mjeseci prije podnoenja zahtjeva, ne prelazi utvreni iznos koji je u 2011. 2012. i
2013. godini bio 75,00 KM. Na poseban nain obraunavaju se katastarski prihod i prihod od
pokretne imovine i oni ne ulaze u ukupan prihod porodice, odnosno utvreni cenzus i posebni su
cenzusi. Pojedine grupe korisnika (treeroena i etvrtoroena djeca) imaju povoljniji cenzus (80,00
i 90,00 KM), to predstavlja mjeru populacione politike. Neki kriterijumi za ostvarivanje prava na
dodatak za djecu sadre i statusni pristup, jer je omogueno da nezavisno od materijalnih uslova
djeca poginulih boraca, djeca civilnih rtava rata i ratnih vojnih invalida I i II kategorije, djeca
civilne rtve rata, djeca bez roditeljskog staranja, djeca sa smetnjama u razvoju i djeca ije porodice
75

ostvaruju pravo na novanu pomo prema Zakonu o socijalnoj zatiti, ostvaruju pravo na dodatak za
djecu i to do 19 godina starosti.
Materinski dodatak je mjera koja ima socijalno-zatitni i populacioni karakter. Namijenjen je
majkama koje su nezaposlene, rodile su dijete, a pravo pripada majkama za roenje prvo troje djece.
Traje godinu dana od poroda, uslovljen je prihodima porodice i imovinski cenzus definisan je na isti
nain kao kod dodatka za djecu.
Populacioni karakter prava sadran je u cilju da se porodici prua pomo u ostvarivanju njene
reproduktivne funkcije. Prava koja sadre populacione mjere su pomo za opremu novoroeneta,
pravo na naknadu plate za vrijeme korienja porodiljskog odsustva, a taj karakter imaju i uveani
dodatak za tree i etvrto dijete po redu roenja, materinski dodatak, kao i drugi programi poput
programa Vlade Republike Srpske kojim se obezbjeuje jednokratna novana pomo za roenje
treeg i etvrtog djeteta. Pravo na naknadu plate za vrijeme korienja porodiljskog odsustva
proistie iz posebne zatite ene i materinstva koja je ureena Zakonom o radu Republike Srpske i
spada u osnovna socijalna prava utemeljena meunarodnim dokumentima.
Tretiranje razvojnih potreba djece putem podravanja vaspitno-obrazovnih programa pripreme djece
za kolu, programa socijalizacije djece, ranog otkrivanja djece sa smetnjama u razvoju, refundacije
neto plate za rad po skraenom radnom vremenu itd. predvieno je Zakonom o djeijoj zatiti, to
mu daje i preventivni karakter. Treba istai da Zakon o radu u posebnoj zatiti ene i materinstva
daje pravo roditeljima djeteta sa psihofizikim smetnjama u razvoju, koje nije smjeteno u
odgovarajuu zdravstvenu ili socijalnu ustanovu, da rade s polovinom radnog vremena, s pravom na
naknadu plate za drugu polovinu punog radnog vremena. Isti Zakon obavezuje Javni fond djeije
zatite za finansiranje ovog prava.
Sistem djeije zatite u Republici Srpskoj ne bavi se drugim potrebama djece, nego najveim dijelom
podrava siromane porodice sa djecom i ublaava siromatvo u njima. Na taj nain snano
participira u socijalnoj zatiti. Organizacija sistema poiva na dvjema kljunim institucijama. To su
Javni fond za djeiju zatitu Republike Srpske i centri za socijalni rad. Fond prikuplja sredstva na
osnovu stope doprinosa za djeiju zatitu utvrenu Zakonom o doprinosima Republike Srpske,
sredstva iz budeta Republike Srpske i iz drugih izvora utvrenih zakonom. Prikupljena sredstva
distribuira korisnicima na osnovu odluka koje donose centri za socijalni rad u propisanom postupku.
Pored toga, Fond prati potrebe i finansijske efekte mjera, osmiljava i predlae nadlenom
ministarstvu politiku djeije zatite i izmjene i dopune zakona. Centri za socijalni rad sprovode
prvostepeni postupak i utvruju prava iz djeije zatite.
Najvei dio sredstava za finansiranje potreba u djeijoj zatiti obezbjeuje se putem doprinosa
14
koji
je propisan Zakonom o doprinosima Republike Srpske (tabela 3.1). Stopa doprinosa za djeiju zatitu
iznosi 1,5% na bruto lina primanja u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak koja podlijeu
plaanju poreza na dohodak i na ostala primanja obaveznika doprinosa za koje je Zakonom o
doprinosima utvrena osnovica za obraun stope doprinosa (lina primanja zaposlenih: plate i
naknade zaposlenih i izabranih i imenovanih lica, lina primanja vlasnika ili suvlasnika radnje ili
drugog oblika obavljanja preduzetnike djelatnosti, naknade za autorska prava, naknade vrhunskim i
profesionalnim sportistima, naknade vjerskim slubenicima, naknade za obavljanje privremenih i
povremenih poslova, naknade za obavljanje poslova preko omladinske zadruge i naknade za vrijeme
uea u javnim radovima). Pored sredstava iz doprinosa, nadlena ministarstva vre transfer
budetskih sredstava za podrku funkcionisanja sistema djeije zatite (Ministarstvo zdravlja i
socijalne zatite) i namjenski za odreene naknade (Ministarstvo porodice, omladine i sporta za
jednokratnu pomo).

14
Mada se u ovoj analizi razmatraju samo transferi iz budeta (nedoprinosni), smatrali smo da je potrebno ukljuiti i
finansiranje djeije zatite u RS iz doprinosa , zbog uporeivanja podataka izmeu FBiH i RS te cjelovite analize djeije
zatite u RS, kao i zbog Projektnog zadatka za ovaj projekat koji trai analizu i adekvatnosti ciljanja djeije zatite u
FBiH i RS.
76

2.2. Organizacija i funkcionisanje sistema djeije zatite
Sistem djeije zatite u Republici Srpskoj, kao i ostali sistemi koji se analiziraju u ovoj studiji, ima
svoju organizacionu strukturu sa izgraenim vezama i odnosima meu svim dijelovima sistema.
Drutvene norme sistema ustanovljene su kroz politike, zakone, podzakonska akta, strategije,
planove i druga pravna akta u podrujima djeije zatite, rada, ekonomske politike, socijalne zatite,
ljudskih prava i drugim podrujima koja se bave unapreenjem poloaja djece. Kljuni drutveni
subjekti (slika br. 2) u ovom sistemu su zakonodavni organi (Narodna skuptina i skuptine jedinica
lokalnih samouprava) i izvrni organi (Vlada sa resornim ministarstvima (Ministarstvo zdravlja i
socijalne zatite, Ministarstvo za porodicu, omladinu i sport i Ministarstvo rada i borako invalidske
zatite). Ovi subjekti bave se osmiljavanjem i kreiranjem sistema, ureivanjem i organizacijom
sistema, donoenjem zakonodavstva, praenjem i unapreivanjem ostvarivanja djeije zatite i
podrkom u ostvarivanju funkcije sistema. Najvea struna podrka drutvenim subjektima dolazi od
Javnog fonda za djeiju zatitu Republike Srpske, institucije koja spada u drutvene subjekte, ali u
strukturi je dio i produkcionih odnosa. Osnovni zadatak Fonda je da obezbjeuje sredstva za
ostvarivanje prava iz djeije zatite koja se prikupljaju iz doprinosa i drugih izvora. Fond prati priliv
sredstava, rasporeuje ih na zakonom i planom utvrene namjene vodei rauna o ekonominosti i
namjenskom korienju sredstava, ali i predlae nadlenom ministarstvu i Vladi mjere za poboljanje
finansiranja i ukupnog funkcionisanja sistema. Pored funkcija u oblasti finansiranja, Fond
obezbjeuje uslove za sprovoenje djeije zatite, podrava i edukuje strune radnike koje rade na
sprovoenju zakona, vri nadzor nad strunim radom organa i slubi koji odluuju o pravima iz
djeije zatite, vri reviziju svih odluka o utvrenim pravima i kao drugostepeni organ odluuje po
albi. Interesantno je da je Zakon o djeijoj zatiti definisao samo nadlenosti Fonda u obezbjeenju
sredstava, a sve ostale aktivnosti proistekle su iz prakse i utvrene odlukama organa Fonda.
Slika br. 2: ema institucionalne strukture sistema djeije zatite

77

Centri za socijalni rad kao socijalne ustanove realizuju prvostepeni postupak utvrivanja prava
koristei metode upravnog i socijalnog rada. Sve odluke u prvostepenom postupku podlijeu reviziji
koju vri Fond i tek po obavljenoj reviziji omoguava se isplata prava koju obavlja Fond direktno
korisnicima. Na prvostepene odluke moe se izjaviti alba i drugostepeni organ je Fond.
Odluka zakonodavca da se na ovaj nain uredi proces funkcionisanja sistema djeije zatite (koji je u
ranijim periodima bio u sklopu zdravstvenog osiguranja), zasnovana je na potrebi da se prava
priblie korisnicima i da se obezbijedi potpun pravno i struno utemeljen postupak koji e omoguiti
ostvarivanje prava licima koja ispunjavaju zakonom utvrene uslove.
U institucionalnoj strukturi nalaze se i jedinici lokalne samouprave koja imaju ovlaenja da utvruju
i druga prava, kao i da finansiraju odreena prava, te da obezbjeuju uslove za ostvarivanje prava
tamo gdje nisu osnovani centri za socijalni rad.
Udruenja graana svojim inicijativama pribliavaju politiku djeije zatite potrebama korisnika
upozoravajui i upoznajui drutvene subjekte sa specifinim grupama djece i njihovim potrebama.
U organizacionoj strukturu nalaze se dvije specifine institucije koje imaju savjetodavnu ulogu. To
su Ombudsman za djecu i Savjet za djecu.
Ombudsman za djecu prati zakonodavstvo djeije zatite i njegovu usklaenost sa meunarodnim
standardima u zatiti prava djeteta, prati izvravanje obaveza Republike Srpske koje proizlaze iz
Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima djeteta koje se odnose na prava djeteta i zatitu interesa
djeteta, izmjenu propisa koja reguliu prava djeteta, povredu prava i interesa djeteta, te predlae
preduzimanje mjera za zatitu i promociju prava.
Savjet za djecu Republike Srpske je stalno, savjetodavno, koordinirajue vladino tijelo zadueno za
pitanja iz oblasti prava djeteta.
2.3. Djeija zatita: korisnici i sredstva
Korisnici prava u djeijoj zatiti su porodice sa djecom. Pravo na dodatak na djecu i materinski
dodatak se ostvaruju na osnovu utvrivanja imovinskog cenzusa, dok su ostala prava vezana za
odreena stanja potrebe ili rjeavanje statusnog pitanja. Imovinski cenzus za svaku godinu donosi
direktor Javnog fonda djeije zatite Republike Srpske na osnovu praenja kretanja broja korisnika,
ostvarenih sredstava, kretanja plata i drugih ekonomskih parametara koji imaju uticaj na ivotni
standard graana. Odluke direktora razmatra i Upravni odbor Javnog fonda za djeiju zatitu koji
pomae u traenju najoptimalnijih rjeenja. Imovinski cenzus za 2013. godinu za dodatak na djecu
definie se tako da ukupan mjeseni prihod po lanu porodice, ostvaren est mjeseci prije podnoenja
zahtjeva, ne prelazi iznosi od 75,00 KM, a katastarski prihod po lanu porodice ne prelazi iznos od
1,90 KM, to je 3% od najveeg katastarskog prihoda na teritoriji Republike Srpske uveanog za
600% po osnovu revalorizacije. U sluajevima kad porodica ne ostvaruje druge prihode, a katastarski
prihod ne prelazi iznos od 6,30 KM, to je 10% od najveeg mjesenog katastarskog prihoda na
teritoriji Republike Srpske uveanog za 600% po osnovu revalorizacije, moe ostvariti pravo na
dodatak na djecu. Dodatan uslov je imovina, odnosno kataloka vrijednost procijenjene pokretne
imovine ne moe prelaziti vrijednost od 5.000,00 KM.
Imovinski cenzusi su povoljniji za materinski dodatak za prvo troje djece i dodatak na djecu za tree
dijete i on iznosi 80,00 KM za ukupne mjesene prihode porodice po lanu, 1,90 KM katastarskog
prihoda, odnosno 6,30 KM katastarskog prihoda ukoliko porodica ne ostvaruje druge prihode. Za
etvrto dijete u porodici cenzus je jo povoljniji. To je 90,00 KM za ukupne mjesene prihode po
lanu porodice, dok je katastarski prihod ustanovljen u istom iznosu kao za tree dijete.
Visinu nominalnih iznosa prava za svaku godinu utvruje direktor Javnog fonda za djeiju zatitu
(tabela 3.5.) na osnovu parametara kao i za imovinski cenzus.

78

Tabela 3.5: Nominalni iznosi prava iz djeije zatite
R.
b.
Pravo Nominalni iznosi u KM po godinama
2007. 2011. 2012. 2013.
1.

Dodatak na djecu drugo dijete 35,00 35,00 35,00 35,00
2. Dodatak na djecu tree dijete 70,00 70,00 70,00 70,00
3. Dodatak na djecu etvrto dijete 35,00 35,00 35,00 35,00
4. Dodatak na djecu za vulnerabilne
grupe
90,00 90,00 90,00 90,00
5. Pomo za opremu novoroeneta 270,00 250,00 250,00 250,00
6. Materinski dodatak 70,00 70,00 70,00 70,00
Nominalni iznosi prava nisu se mijenjali protekle tri godine, takoe i imovinski cenzusi. Prikaz broja
korisnika prava iz djeije zatite dat je u tabeli 3.6.
Tabela 3.6: Broj korisnika djeije zatite po pravima
R.b. Pravo Broj korisnika po godinama
2007 2011 2012
1. Materinski dodatak 3.276 3.137 2.867
2. Pomo za opremu novoroeneta 10.003 9.969 10.112
3. Dodatak na djecu (broj porodica) 24.194 26.286 24.205
4. Dodatak na djecu (broj djece) 33.253 36.558 33.800
5. Drugo dijete 18.196 18.854 16.857
6. Tree dijete 10.039 10.700 9.782
6. etvrto dijete 2.112 2.384 2.243
7. Vulnerabilna grupa djece 2.906 4.621 4.918
8. Refundacija neto plate za porodiljsko
odsustvo
1.943 3.251 3.338
9. Refundacija neto plate za rad sa skraenim
radnim vremenom
47 112 102
10. Zadovoljavanje razvojnih potreba 1.609 1.905 1.932
11. Jednokratne novane pomoi populaciona
politika
1.705 2.437 1.425
Izvor: Javni fond za djeiju zatitu Republike Srpske
Broj korisnika novanih naknada koje se odobravaju uz provjeru prihoda (dodatak na djecu i
materinski dodatak) povean je u 2011. godini za oko 9%, ali je u 2012. godini smanjen za oko 8% u
odnosu na 2011. godinu. Kod ostalih prava, permanentan je rast korisnika refundacije neto plate za
porodiljsko odsustvo, dok ostala prava nemaju znaajnijih promjena.
Ukupna sredstva servisirala su potrebe do 2008. godine, uz obavezu stalnog praenja kretanja broja
korisnika i usklaivanja imovinskih cenzusa i visine prava. Izmjenama Zakona o djeijoj zatiti
2008. godine na inicijativu Unije Udruenja poslodavaca, produen je period isplate naknada za
porodiljsko odsustvo na teret sistema djeije zatite sa devet mjeseci na jedanaest mjeseci za prvo i
drugo dijete, odnosno sa 12 mjeseci na 17 mjeseci za blizance, tree i svako naredno dijete. Od tog
79

vremena poveava se broj zahtjeva za refundaciju naknade plate (za 170% 2012. u odnosu na 2007.
godinu), kao i potrebna sredstva za 390%. Ovi razlozi dovode do problema u servisiranju potreba i
od 2011. godine Javni fond za djeiju zatitu se zaduuje kreditnim sredstvima kako bi isplaivao
obaveze. Prikaz prihoda Javnog fonda za djeiju zatitu dat je u tabeli 3.7.
Tabela 3.7: Prihodi za djeiju zatitu
R.b. Izvor prihoda Ostvareni prihodi u KM
2007. 2011. 2012.
1. Prihodi od doprinosa 34.192.459,00 54.256.746,00 54.353.773,00
2. Transfer Ministarstva zdravlja i
socijalne zatite
2.101.224,00 2.000.000,00 2.000.000,00
3. Transfer Ministarstva porodice,
omladine i sporta
471.934,00 1.228.514,00 823.941,00
4. Ostali prihodi 132.553,00 783.366,00* 83.862,00
UKUPNO 36.898.170,00 58.268.626,00 57.261.576,00
*Namjenski prihodi ostvareni po pojedinim programima (obaveznice i Kabinet Predsjednika RS)
Izvor: Javni fond za djeiju zatitu RS
Uvoenje doprinosa za obezbjeenje sredstava u djeijoj zatiti upuuje da je ovaj sistem dio
socijalnog osiguranja za odreene socijalne rizike kao to su materinstvo, roenje djeteta, kolovanje
i socijalizacija djeteta i slino. Socijalni rizik materinstva osiguran je na ovaj nain putem prava na
naknadu neto plate za vrijeme korienja porodiljskog odsustva. Osnovni uslov za ostvarivanje ovog
prava je uplata doprinosa za djeiju zatitu, a kriterijum kojim se definie visina naknade jeste
isplaena neto plata na koju je uplaen doprinos. Sva ostala prava imaju karakter naknada koje nisu
zasnovane i uslovljene uplaenim doprinosom i trebale bi da se isplauju iz poreza, odnosno da
imaju karakter nedoprinosnih naknada.
Najvei dio sredstava u djeijoj zatiti posljednjih godina koristi se za refundaciju neto plate za
porodiljsko odsustvo (tabela 3.8) i dodatak na djecu. Time se postepeno gase pronatalitetna i
razvojna funkcija. Poslodavci vre pritisak da se refundacija naknade za porodiljsko odsustvo vri za
bruto iznos. Prihvatanje takvih stavova dovelo bi do angaovanja gotovo svih sredstava od doprinosa
za osiguranje rizika materinstva i potpuno iskljuilo i socijalno zatitnu funkciju djeije zatite.
Tabela 3.8: Isplaena sredstva u djeijoj zatiti po pravima
Prava Iznos u KM
2007. % 2011. % 2012. %
Materinski dodatak 3.021.908,00 8,90 2.640.770,00 4,57 2.411.710,00 4,43
Pomo za opremu
novoroeneta
2.445.370,00 7,20 2.564.965,00 4,44 2.532.845,00 4,65
Dodatak na djecu 22.271.145,00 65,58 22.924.625,00 39,68 21.582.835,00 39,62
Refundacija neto
plate za porodiljsko
odsustvo
4.794.561,00 14,36 26.737.688,00 46,28 25.830.204,00 47,41
Refundacija neto
plate za rad po
skraenom radnom
vremenu
82.077,00 452.052,00 0,79 447.633,00 0,82
Razvojne potrebe 798.813,00 1,70 1.245.207,00 2,16 862.026,00 1,58
80

djece
Jednokratne
pomoi
545.982,00 2,18 1.209.680,00 2,10 811.360,00 1,49
UKUPNO 33.959.856,00 100 57.774.987,00 100 54.478.613,00 100
Na grafikonu 3.3. vidno je koliko su sredstva za refundaciju neto plate porasla, dok sva ostala prava
stagniraju ili opadaju.
Grafikon 3.3: Visina isplaenih sredstava za prava u djeijoj zatiti

Nedostatak sredstava za servisiranje obaveza zbog proirivanje prava, odnosno vremena refundacije
porodiljskog odsustva u Javnom fondu djeije zatite RS nadoknauje se smanjenjem cenzusa i
nominalnih iznosa prava na dodatak na djecu, prava na materinski dodatak, te nominalnih iznosa na
pomo za opremu novoroeneta i kreditnim zaduenjima. To je dovelo do ouvanja sistema i
redovne isplate prava. Sva uteena sredstva na ove naine (oko 11 miliona u 2011. godini) utroena
su na isplatu prava na refundaciju porodiljskog odsustva. Meutim, postojea politika dovela je do
umanjenja iznosa postojeih prava, koja nisu inae bila velika, i do smanjenja broja korisnika iz
kruga porodicama sa slabim materijalnim stanjem. Sve to ima direktnu refleksiju na materijalnu
sigurnost porodica koja su u siromatvu ili u riziku siromatva i na ostvarivanje ciljeva samog
sistema djeije zatite (stvaranje osnovnih uslova za priblino ujednaavanje nivoa za zadovoljavanje
razvojnih potreba djece).
Struni radnici u centrima za socijalni rad koji rade na prvostepenom postupku smatraju da su
potpuno neopravdani vrlo niski i rigidni cenzusi u djeijoj zatiti koji su nii od cenzusa u socijalnoj
zatiti i da se na ovaj nain iskljuuje iz sistema veliki broj djece ije se porodice nalaze u
siromatvu ili su u velikom riziku od siromatva.
Postojee zakonsko rjeenje o finansiranju djeije zatite predmet je analitikih i teorijskih
razmatranja i preispitivanja. Do sada se nije ulazilo u sistemske promjene zbog izuzetne ureenosti i
funkcionalnosti sistema i visokih efekata po pitanju jednakosti primjene i pristupa beneficijama za
predviene kategorije korisnika. Meutim, njegova selektivnost, strogi kriterijumi i ostavljanje
velikog broja djece van sistema, posebno djece iz socijalno osjetljivih i socijalno iskljuenih grupa,
dovode u pitanje ostvarivanje ciljeva sistema, u prvom redu stvaranje osnovnih uslova za priblino
ujednaavanje nivoa zadovoljavanja razvojnih potreba djece, to je prvi razlog da se ue u proces
reforme zakonodavstva sistema djeije zatite. Drugi razlog vezan je za stalni rast broja korisnika i
visine prava na refundaciju neto plate za vrijeme korienja porodiljskog odsustva, tako da gotovo
0
5.000.000
10.000.000
15.000.000
20.000.000
25.000.000
30.000.000
2007 2011 2012
Materinski dodatak
Pomo za opremu novoroeneta
Dodatak na djecu
Ref un. Neto plate za porodiljsko
odsustvo
Ref un. Neto plate za rad po
skraenom radnom vremenu
Razvojne potrebe djece
Jednokratne pomoi
81

polovina sredstava usmjerava se na osiguranje za sluaj materinstva, to dovodi u pitanje
ostvarivanje svih ostalih funkcija djeije zatite.
Javni fond za djeiju zatitu Republike Srpske pripremio je prijedlog mjera koje podrazumijevaju
izmjenu Zakona o radu i Zakona o djeijoj zatiti i njihovo usklaivanje sa evropskim standardima
kako bi se prava na posebnu zatitu ene i materinstva posebno definisala prema Evropskoj
socijalnoj povelji. Usklaivanje obuhvata duinu porodiljskog odsustva, visine naknada prema
adekvatnom minimalnom periodu radnog odnosa - staa osiguranja ene i adekvatnog pripadajueg
iznosa, prije stupanja na porodiljsko odsustvo, te usklaivanje i dovoenje u priblian poloaj
nezaposlenih porodilja koje sada ostvaruju pravo na materinski dodatak u iznosu od 70,00 KM, a ije
je ostvarivanje uslovljeno imovinskim cenzusom.
15

3. Socijalne naknade u borako invalidskoj zatiti
Borako invalidska zatita u Republici Srpskoj obuhvata zatitu boraca, vojnih invalida, porodica
poginulih boraca odbrambeno otadbinskog rata i civilnih rtava rata. Organizaciono, zatita se
odvija u okviru jednog sistema, a zakonodavno prava boraca, vojnih invalida i porodica poginulih
boraca ureena su jednim zakonom, a prava civilnih rtava rata drugim zakonom. Meu ova dva
dijela postoje znaajne razlike u definisanju korisnika, vrstama prava, uslovima za ostvarivanje prava
i u visinama prava, dok je sam postupak ujednaen. U ovoj studiji posebno e biti date osnovne
karakteristike svakog dijela, a zatim e se objasniti razliitosti.
3.1. Zatita civilnih rtava rata
3.1.1. Zakonsko ureenje zatite civilnih rtava rata
Republika Srpska zatitu civilnih rtava rata ureuje na tradicionalan nain koji je razvijen u bivoj
zemlji i zadran u svim novim dravama. U samom definisanju zatite ove kategorije stanovnitva,
Republika Srpska ne istie njenu posebnost smatrajui je djelatnou od opteg ili posebnog interesa,
kao to to ini sa socijalnom zatitom. Meutim, izdvajajui je u posebnu oblast, koju regulie
posebnim zakonom, definiui posebna prava i ne vezujui je ni za jedan sistem socijalne sigurnosti,
Republika Srpska pokazuje da uvaava stanje i potrebe korisnika ovog sistema zbog uzroka koji je
doveo do njihovog stanja. To je zadobijanje oteenja od ratnih materijala, ratnih operacija,
zlostavljanja, liavanja slobode, silovanja, tortura i drugih uzroka koji su definisani zakonom, a u
svojstvu civilnih lica. Kompenzacija za nastala oteenja su razliite vrste naknada koje imaju
viestruku namjenu: obezbjeenje socijalne sigurnosti, dodaci za invalidnost u cilju izjednaavanja
mogunosti i pokrivanja trokova nastalih usljed oteenja.
Zakon koji je regulisao zatitu civilnih rtava rata u Republici Srpskoj donesen je 1993. godine i
poslije vie izmjena (1994, 2007, 2009.) Zakonodavni odbor Narodne skuptine Republike Srpske
2010. godine utvrdio je preien tekst Zakona koji je objavljen u Slubenom glasniku broj 24/2010.
Status civilne rtve rata prema Zakonu ima:
1. Lice kod kojeg je nastupilo oteenje organizma najmanje 60% zlostavljanjem, silovanjem,
odnosno liavanjem slobode (zatvor, koncentracioni logor, internacija, prinudni rad) ili u zbjegu
od strane neprijatelja zadobilo ranu, povredu, ozljedu, kao i lice koje je pod navedenim
okolnostima ubijeno, poginulo, umrlo i nestalo;
2. Lice koje je zadobilo oteenje organizma najmanje 60%, usljed ranjavanja ili povreda nastalih u
vezi sa ratnim operacijama, kao to su: bombardovanje, uline borbe, zalutali metak,
minobacaka i topovska granata i slino;

15
Prijedlog mjera sadran je u Informaciji o realizaciji prava na naknadu plate zaposlenim porodiljama koje koriste
porodiljsko odsustvo i prava na materinski dodatak za nezaposlene porodilje Javnog fonda za djeiju zatitu iz marta
2013. godine.
82

3. Lice koje je zadobilo oteenje organizma najmanje 60% usljed ranjavanja ili povrede nastalih od
zaostalih vojnih materijala ili kao posljedica neprijateljskih diverzantskih akcija;
4. Zakon u sistem zatite prihvata i graane koji su status civilne rtve rata stekli u bivoj zemlji,
pod uslovom da imaju dravljanstvo Republike Srpske i prijavljeno prebivalite na njenoj
teritoriji.
Ogranieno je vrijeme sticanja statusa civilne rtve rata za ona lica koja status stiu po osnovu
oteenja organizma. To je pet godina od dana kada je lice zadobilo oteenje, odnosno od dana kada
su prestale okolnosti pod kojim je oteenje nastalo. Isti su uslovi za korisnike prava po osnovu
pogibije, smrti lica ili nestanka, dok je rok jedna godina od ekshumacije i identifikacije posmrtnih
ostataka nestalog. Ako je neko zakasnio u sticanju statusa, imamo je dodatnu mogunost do to uradi
do kraja 2007. godine.
I ako nema osnov za osiguranje, Zakon obezbjeuje pod odreenim uslovima zatitu i za lanove
porodice ubijene, poginule, umrle ili nestale civilne rtve rata usljed dogaaja koji su doveli do
stradanja, kao i lanovima porodice umrlog lica koje je imalo status civilne rtve rata. Korisnici
odreenih prava su i lanovi porodice korisnika. Ova rjeenja znaajno proiruju predmet zatite
civilne rtve rata unosei elemente socijalne sigurnosti.
Finansiranje prava civilnih rtava rata vri Republika Srpska iz budeta.
Ostvarivanje propisanih prava civilnim rtvama rata uslovljeno je imovinskim stanjem koje ne moe
da prelazi utvreni cenzus, kao i nemogunosti ostvarivanja prava po drugom pravnom osnovu.
Djeca su izuzeta iz imovinskih ogranienja. Visinu imovinskog cenzusa, kriterijume, uslove i
postupak za njegovu primjenu utvruje Vlada Republike Srpske. Ona to ini naredbama.
Interesantno je da naredba ili drugi pravni akt kojim se utvruje imovinski cenzus nikad nije
donesena i da se ostvarivanje prava vri bez provjere prihoda.
Kljuni kriterijum koji uslovljava ostvarivanje prava je stepen (procenat) oteenja organizma.
Minimalno oteenje mora biti 60%. Prema ovom kriterijumu, korisnici prava razvrstavaju se u est
grupa. Prikaz razvrstavanja stepena oteenja dat je u tabeli 3.9. Na ovaj nain zadran je
tradicionalni pristup u tretiranju osoba sa invaliditetom koji poiva na medicinskom modelu. On
posmatra oteenje na nekom organu, a ne sposobnost i funkcionalnost tog organa. Ovaj pristup
nespojiv je sa principima i odredbama Konvencije UN o pravima osoba sa invaliditetom koja akcenat
stavlja na multidisciplinarnu procjenu individualnih potreba i sposobnosti, a ne na oteenje.
Tabela 3.9: Grupe oteenja civilnih rtava rata
R.b. Grupa Oteenje
1. I 100% i za osnovne ivotne potrebe neophodna pomo drugog lica
2. II 100% nema potrebe za pomoi druge osobe
3. III 90%
4. IV 80%
5. V 70%
6. VI 60%
Prava na zatitu civilnih rtava rata sadre novane naknade, zdravstvenu zatitu putem obezbjeenja
zdravstvenog osiguranja i profesionalnu rehabilitaciju po propisima penzijsko-invalidskog
osiguranja.
Osnovno pravo zatite civilnih rtava rata je civilna invalidnina, odnosno porodina invalidnina.
Zakon nije utvrdio svrhu ovog prava. Analizirajui njegovo ime i osnov za ostvarenje (oteenje
organizma) i uporeujui ga sa slinim pravima u drugim sistemima socijalne sigurnosti, moe se
zakljuiti da ovim pravom drava isplauje tetu rtvi. Sami korisnici, pravo shvataju kao prihod za
izdravanje. Civilnu invalidninu ostvaruje svaka civilna rtva rata koja ispunjava osnovne
kriterijume. Za razliite stepene oteenja razliita je i njena visina koja se utvruje u odreenom
83

procentu od osnovice. Zakon je nominalno u mjesenom iznosu definisao poetnu osnovicu za
obraun invalidnine i obavezao Vladu Republike Srpske da svake godine vri njeno usklaivanje sa
indeksom kretanja maloprodajnih cijena u prethodnoj godini i visinom raspoloivih sredstava u
budetu planiranih za te namjene. Uvoenjem kriterijuma raspoloiva sredstva, zakonodavac je
izvrnom organu dao neobino veliko diskreciono pravo, da samostalno odluuje o visini prava. U
takvim sluajevima iznos planiranih sredstava dijeli se sa iznosom koji je neophodan za isplatu da bi
se dobio koeficijent visine isplata naknada, a koji ne moe biti manji od 0,85. Na taj nain unesena je
velika nesigurnost u sistem zatite, jer se obrauni svih prava vezuju za utvrenu osnovicu.
Porodinu invalidninu ostvaruje lan porodice ubijene, poginule, umrle ili nestale civilne rtve rata u
visini od 40% od iznosa civilne invalidnine prve grupe. Zakon meu korisnike porodine invalidnine
uvrtava i lanove porodice umrle civilne rtve rata i na taj nain ovo pravo pretvara u nasljedno
pravo. lanovi porodice su brani drug, djeca roena u braku i van braka, usvojena ili pastorad i
roditelji. Visina prava je 20% od visine civilne invalidnine prve grupe, a u sluaju da postoji vie
lanova porodice (brani drug sa djecom i bez djece i roditelji) pravo im se priznaje zasebno u visini
od po 50% od utvrenog iznosa u ravnim dijelovima.
Ostala prava civilnih rtava rata tretiraju razliita stanja i potrebe. Dodatak za njegu i pomo drugog
lica je naknada za pokrivanje trokova vezanih za invaliditet. Njega ostvaruju lica koja zbog teine
oteenja imaju potrebu za njegom i pomoi drugog lica u zadovoljavanju osnovnih ivotnih potreba.
Iznos naknade se utvruje u procentu od iznosa civilne invalidnine civilne rtve rata prve grupe.
Dodatak za lana porodice nesposobnog za rad je socijalno-zatitno pravo koje ostvaruju civilna
rtva rata za lana porodice, kao i lanovi porodice umrle civilne rtve rata, za lana koji je
nesposoban za rad i ivi s njim, odnosno s njima u domainstvu. Ovo pravo nije uslovljeno
imovinskim stanjem lana porodice, tako da se moe ostvariti i za lanove porodice koji imaju
vlastite prihode u drugim sistemima socijalne sigurnosti. Poto pravo nije uslovljeno postojanjem
invalidnosti, ne moe se smatrati ni pravom osoba sa invaliditetom. Nesposobnost za rad se iroko
definie: prema propisima penzijsko-invalidskog osiguranja uz olakice za djecu ako je nesposobnost
nastupila prije 15-te godine i za ene mlae od 65 godina. Ovo pravo ima najvie karakteristika
socijalne pomoi za izdravanje. Visina prava se utvruje u procentu od iznosa civilne invalidnine
koju korisnik prima.
Dodatna novana pomo je pravo civilne rtve rata, kao i porodice umrle civilne rtve rata, sa
karakteristikama zatite od siromatva, jer je uslovljeno radnim statusom, odnosno postojanjem
sigurnih prihoda po osnovu rada i penzija. Mogu ga ostvariti samo lica koja nisu u radnom odnosu,
ne bave se privatnom djelatnou, nisu korisnici prava na penziju i ako imaju prihode tako da dio
ukupnih prihoda domainstva koji otpadaju na lana domainstva ne prelaze 10% prosjene plate u
Republici Srpskoj ostvarene u mjesecu za koji se vri isplata. Prihodima se smatraju samo prihodi od
plata, penzija i obavljanja privatne djelatnosti. Uslovi za ostvarivanje ovog prava su kontradiktorni i
suvie uski, jer zanemaruju niz drugih primanja koje ostvaruju u sistemima borake zatite, socijalne
i djeije zatite, nezaposlenosti i slino. Visina naknade odreuje se u procentu od iznosa civilne
invalidnine koju korisnik prima.
Pravo na dodatak za samohranost pripada civilnoj rtvi rata koji nije korisnik penzije i koji nema
lanove porodice ni srodnike koji su po zakonu obavezni da ga izdravaju, ili, ako ih ima, da isti nisu
u mogunosti da izvravaju tu obavezu. Na koji nain se utvruje mogunost izdravanja, u Zakonu
nije propisano. Pored navedenih uslova, za ostvarivanje ovog prava, neophodno je da korisnik ostvari
i pravo na dodatnu novanu pomo, a visina prava utvrena je procentom od ostvarenog iznosa
dodatne novane pomoi. Zakon je vrlo neobino definisao uslove za ostvarivanje ovog prava
vezujui ih za razliite osnove. Samohranost je uslovio nemanjem penzije i nemanjem drugih
prihoda, uz uobiajenu odliku vezanu za nedostatak porodice. Uslovljavanjem prava sa materijalnim
stanjem, dovedena je u pitanje svrha ovog prava.
84

Pravo na zdravstvenu zatitu, u obimu propisanom za radnike prema propisima o zdravstvenom
osiguranju, ostvaruju civilne rtve rata i lanovi porodice, kao i lanovi porodice umrle civilne rtve
rata, ako to pravo ne mogu ostvariti po drugom osnovu.
O pravima civilnih rtava rata rjeava u prvom stepenu nadleni optinski organ uprave na ijem
podruju podnosilac zahtjeva ima prebivalite, odnosno boravite. O albi protiv rjeenja
prvostepenog organa rjeava ministarstvo za pitanje boraca i rtava rata. Sve odluke donijete u
prvostepenom postupku podlijeu reviziji i drugostepeni organ (Ministarstvo za rad i borako
invalidsku zatitu) u vrenju revizije moe ih ponititi, ukinuti, vratiti na ponovni postupak
prvostepenom organu ili donijeti odluku u skladu sa utvrenim injenicama i zakonom.
3.1.2. Zatita civilnih rtava rata: prava i sredstva
Broj korisnika oblika i prava civilnih rtava rata u Republici Srpskoj posmatran je prema pravima na
civilnu i porodinu invalidninu, jer se ostala prava zasnivaju na ovim invalidninama i njihov iznos
odreuje se procentom od line, odnosno porodine invalidnine. Broj korisnike line invalidnine
biljei blago smanjenje (grafikon 3.4) u vremenu od 2007 -2011. godine. Osnovni razlog zbog ega
se to deava jesu ogranieno vrijeme za pokretanje postupka (5 godina od nastanka oteenja) i
prestanak uzroka (rata) zbog ega je nastupio najvei broj oteenja. Povrede koje se deavaju zbog
zaostalog ratnog materijala nisu masovne i ne utiu znaajnije na broj korisnika. Velika je i smrtnost
meu korisnicima koji su status civilne rtve rata stekli do 1992. godine. Poto je pravo na linu
invalidninu nasljedno i poslije smrti korisnika moe ga ostvariti lan porodice kao porodinu
invalidninu, poveava se broj ovih korisnika (grafikon 3.4.).
Grafikon 3.4: Civilne rtve rata broj korisnika prava

Za sva ostala prava, broj korisnika civilnih rtava rata se smanjuje (tabela 3.10.)
Tabela 3.10: Broj korisnika novanih naknada civilnih rtava rata
R.b. Pravo Korisnici
2007. 2011. Razlika u %
1. Civilna invalidnina 1.796 1.654 -9
2. Porodina invalidnina 1.579 2.005 27
3. Dodatak za njegu i pomo drugog lica 93 78 -20
4. Dodatak za lana porodice nesposobnog
za rad
120 81 -49
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
2007 2011
Civilna invalidnina
Porodina invalidnina
85

5. Dodatna novana pomo 391 309 -27
6. Dodatak za samohranost 33 31 -7
7. Zdravstveno osiguranje 272
Izvor: Ministarstvo rada i borako invalidske zatite Republike Srpske
Visina prava, odnosno novanih naknada utvruje se prema procentu oteenja i procentu od
osnovice koju donosi Vlada Republike Srpske, odnosno procentu od ostvarenog prava na civilnu i
porodinu invalidninu. Osnovicu za obraun invalidnine donosi Vlada naredbom. Od maja mjeseca
2000. godine pa do maja 2007. godine osnovica je bila 259,00 KM. Od maja 2007. godine do januara
2008. godine osnovica je iznosila 351,00 KM, a od tog vremena do januara 2013. godine osnovica je
bila 375,00 KM. Osnovica za 2013. godinu je 386,00 KM. Koeficijent za visinu isplate je 1,00.
U tabeli broj 3.11. dat je pregled grupa oteenja i iznos civilne invalidnine u skladu sa promjenama
osnovice. Visina svih ostalih prava izvedene su iz civilne invalidnine. Dodatak za njegu i pomo
drugog lica iznosi 80% od iznosa civilne invalidnine civilne rtve rata prve kategorije (u 2011.
godini 300,00 KM). Dodatak za lana domainstva nesposobnog za rad iznosi 50% od iznosa civilne
invalidnine koju korisnik prima (od 187,50 KM do 56,25 KM). Dodatna novana pomo iznosi 20%
od iznosa civilne invalidnine koju korisnik prima (od 75,00 KM do 22,50 KM). Dodatak za
samohranost iznosi 50% od iznosa dodatne novane pomoi (od 37,50 KM do 11,25 KM).
Tabela 3.11: Iznos civilne invalidnine
R.b.
Grupa stepena
oteenja
% od osnovice
civilna
invalidnina
2007. (351,00) 2011. (375,00) 2013. (386,00)
1. I grupa 100 351,00 375,00 386,00
2. II grupa 70 245,70 262,50 270,20
3. III grupa 50 175,50 187,50 193,00
4. IV grupa 40 140,40 150,00 154,40
5. V grupa 35 122,85 131,25 135,10
6. VI grupa 30 105,30 112,50 115,80
Porodina invalidnina obraunava se u procentu od civilne invalidnine prve grupe i to u iznosu od
40% lanovima porodice civilne rtve rata ubijene, poginule, umrle ili nestale pod zakonski
predvienim okolnostima (150,00 KM) i 20% lanovima porodice umrlog lica kojem je bilo priznato
svojstvo civilne rtve rata (75,00 KM). Na osnovu utvrene porodine invalidnine obraunavaju se i
ostala prava. Tako dodatna novana pomo iznosi 20% od porodine invalidnine (30,00 i 15,00 KM),
dodatak za samohranost iznosi 10% od porodine invalidnine (15,00 i 7,50 KM) i dodatak za lana
domainstva nesposobnog za rad iznosi 50% od porodine invalidnine (75,00 i 37,50 KM).
Sredstva za realizaciju navedenih naknada civilnim rtvama rata izdvojena su u budetu Republike
Srpske. Za posmatrane godine (2007, 2008. i 2011. godina) sredstva koja su isplaena u decembru
prikazanu su po vrsti naknade u tabeli 3.12.
Tabela 3.12: Prava civilnih rtava rata i sredstva na mjesenom nivou
R.b. Vrsta naknade
Visina isplaenih sredstava u decembru mjesecu
2007. 2008. 2011.
1. Civilna invalidnina I grupe sa
dodacima
64.548,90 64.097,50

55.575,00
2. Civilna invalidnina II grupe sa
dodacima
35.135,10 39.873,75 35.895,00
86

3. Civilna invalidnina III grupe sa
dodacima
16.584,75 21.060,40 16.856,25
4. Civilna invalidnina IV grupe sa
dodacima
35.268,48 36.932,00 33.795,00
5. Civilna invalidnina V grupe sa
dodacima
58.881,91 63.792,63 54.324,44
6. Civilna invalidnina VI grupe sa
dodacima
87.209,46 104.237,22 88.188,75
6. Porodina invalidnina lanova
porodice poginulih CR
181.789,92 269.542,54 231.555,00
7. Porodina invalidnina lanova
porodice umrlih CR
18.603,00 22.234,40 23.475,50
UKUPNO 498.021,52 621.770,44 539.626,94
Izvor: Ministarstvo rada i borako invalidske zatite RS
Na grafikonu 3.5 dati su podaci o ukupno isplaenim sredstvima za prava civilnih rtava rata za
2007, 2008 i 2011. godinu.
Grafikon 3.5: Isplaena sredstva za prava civilnih rtava rata

Kretanje broja korisnika (smanjenje u veini prava) nije znaajnije uticalo na smanjenje sredstva
zbog promjena u visini osnovice i zbog promjena u vremenu ostvarivanja pojedinih prava, tako da su
se deavale isplate odreenih razlika. Postojei trend e se nastaviti. Ne oekuju se krupnije
promjene u definisanju osnovice za obraun prava, isplata se vri po koeficijentu 1,00 ve nekoliko
godina, a broj korisnika u postojeim uslovima ne bi trebao da se mijenja osim iskazanog trenda u
smanjenju broja korisnika line invalidnine, a poveavanju broja korisnika porodine invalidnine.
Definisanje imovinskog cenzusa nije jo uvijek najavljeno i u 2013. godini vri se redovna isplata uz
promjenu osnovice koja je sada na 386,00 KM, ime se prati njeno usklaivanje sa rastom prosjenih
plata u RS.
87

Pored sredstava za naknade, civilnim rtvama rata uplauju se i doprinos za zdravstveno osiguranje
korisnicima koji ne mogu ostvariti to pravo po drugom osnovu. U 2012. godini 272 korisnika
ostvarili su to pravo. Sredstva se isplauju zajedno sa korisnicima borako-invalidske zatite tako da
nije bilo mogue dobiti taan podatak o visini isplaenih sredstava.
Poto se smanjuje broj korisnika civilne invalidnine smanjuju se i ukupna sredstva za realizaciju
navedenih prava. Poveanje korisnika porodine invalidnine ne utie na poveanja sredstava, jer je
visina ovih naknada znaajno nia od linih prava. Takoe, poveanje osnovice za obraun prava
nije veliko i ne dovodi do poveanja sredstava. Analizirajui isplaena sredstva po kategoriji
invalidnosti, utvreno je da se najvie sredstava izdvaja za porodine invalidnine (grafikon 3.6.),
pravo koje uivaju lanovi porodice kao izvedeno ili nasljedno pravo u cilju obezbjeenja njihove
socijalne sigurnosti ili naknade tete za gubitak lana porodice. Ako je u pitanju socijalna sigurnost,
ona se utvruje na osnovu statusa, bez primjene imovinskog cenzusa i procjene koja utvruje stanje
ugroenosti i siromatva. U ukupnim sredstvima to je 46%, a sva ostala prava iji su korisnici civilne
rtve rata iznose 54% sredstava.
Grafikon 3.6: Ukupno isplaena sredstva po pravima CR za 2011. godinu


3.2. Zatita borakih kategorija
3.2.1. Zakonsko ureenje prava boraca, vojnih invalida i porodica poginulih
boraca
Novane naknade koje se finansiraju iz budeta, a iji su korisnici borci, vojni ratni i mirnodopski
invalidi i porodice poginulih boraca i umrlih vojnih invalida, obezbjeuju se na osnovu Zakona o
pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno-otadbinskog rata
(Slubeni glasnik Republike Srpske broj 134/11, 09/12, 40/12) i velikog broja podzakonskih akata
(pravilnika, odluka, uredbi). Osnovni Zakon definisao je korisnike, prava i postupak, a
podzakonskim aktima blie i detaljnije utvreni su uslovi za ostvarivanje prava, visina prava i
osnovica za obraun prava. Izmjene i dopune Zakona iz 2012. godine odnose se na ureivanje prava
na boraki dodatak na mjesenom i godinjem nivou.
Sva prava na novane naknade u ovom sistemu su statusnog karaktera, jer se prvo utvruje status lica
korisnika prava (borac, vojni invalid, porodica poginulog borca i umrlog vojnog invalida).
705.450,00
438.562,50
206.325,00
413.521,00
664.129,00
1.075.266,00
3.076.450,00
0,00
500.000,00
1.000.000,00
1.500.000,00
2.000.000,00
2.500.000,00
3.000.000,00
3.500.000,00
Civilna lina invalidnina 1. kat.
Porodina invalidnina lanova
porodica
88

Zakon borca definie kao lice:
- koje je uestvovalo u oruanim akcijama, odnosno u oruanoj borbi na teritoriji prethodne SFRJ
kao pripadnik oruanih snaga i snaga dravne bezbjednosti SFRJ u vremenu od 17. avgusta 1990.
do 19. maja 1992. godine za odbranu Jugoslavije, odnosno Republike Srpske;
- koje je uestvovalo u ratu u bivoj SFRJ, odnosno u Bosni i Hercegovini u vremenu od 19. maja
1992. godine do 9. juna 1996. godine i kao pripadnik oruanih snaga Republike Srpske vrilo
vojne i druge dunosti za odbranu RS;
- koje je kao dobrovoljac poslije 19. maja 1992. godine bilo pripadnik oruanih snaga Republike
Srpske i kao takvo vrilo vojne i druge dunosti za odbranu RS;
- koje je vrilo vojne i druge dunosti u vezi sa uestvovanjem u oruanoj akciji preduzetoj za
vrijeme mira za odbranu Republike Srpske, odnosno Bosne i Hercegovine i
- koje je uestvovalo u antifaistikoj i oslobodilakoj borbi tokom 20. vijeka kao pripadnik
srpske, crnogorske vojske, Jugoslovenske vojske i borac NOR-a.
Vojni invalid je lice koje je kao pripadnik oruanih snaga SFRJ i oruanih snaga RS u vrenju vojnih
dunosti u ratu ili miru, bez svoje krivice zadobilo ranu, povredu, ozljedu ili bolest zbog koje je
nastupilo oteenje njegovog organizma. Vojni invalid je ratni vojni invalidi ije je oteenje
organizma posljedica uea u ratnim operacijama, i mirnodopski vojni invalid koji je zadobio
oteenje u miru kao vojnik na sluenju vojnog roka, student vojne akademije, pripadnik rezervnog
sastava i dobrovoljac za vrijeme vrenja vojne slube ili dunosti.
Porodica poginulog borca je porodica lica koje je poginulo, umrlo ili nestalo pod okolnostima
utvrenim zakonom ili je umrlo od posljedica rane, povrede, ozljede ili bolesti zadobijene pod tim
okolnostima u roku od jedne godine od dana nastanka oteenja organizma.
Zakon je napravio razlike u utvrivanju statusa boraca i vojnih invalida razvrstavajui ih u
kategorije. Borci su razvrstani prema vremenu stupanja u oruane snage, duini uea i uslovima
angaovanja u sedam kategorija, a vojni invalidi prema procentu invaliditeta u deset kategorija.
Na osnovu utvrenog statusa i kategorije, korisnici borako invalidske zatite ostvaruju prava koja
obuhvataju novane naknade: boraki dodatak, lina invalidnina, dodatak za njegu i pomo,
ortopedski dodatak, dopunsko materijalno obezbjeenje, porodina invalidnina, uveana i poveana
porodina invalidnina, zdravstveno osiguranje, i druga prava kao to su usluge, odreene prednosti u
statusnim pitanjima, rehabilitacija, banjska i klimatska lijeenja, stambeno zbrinjavanje, poreske i
carinske olakice, kolovanje itd.
Dobijanje potrebnog statusa za ostvarivanje prava vri se u odgovarajuim zakonskim procedurama
kod nadlenih dravnih organa. O pravima odluuju optinski organi borako-invalidske zatite, po
albi rjeava Ministarstvo rada i borako invalidske zatite koje je i organ koji vri reviziju svih
priznatih prava, osim prava na boraki dodatak za koje se ne vri revizija.
Osnovica za obraun primanja (novanih naknada) utvruje se u procentu od prosjene neto plate u
Republici Srpskoj u prethodnoj godini. Odluku o utvrivanju osnovice donosi Vlada Republike
Srpske poetkom svake godine u skladu sa visinom raspoloivih sredstava planiranih u budetu za tu
godinu, vodei rauna o dostignutom nivou prava. U zavisnosti od visine raspoloivih sredstava
utvruje se koeficijent isplate. Zakon nije definisao imovinski cenzus za ostvarivanje bilo kojeg
prava.
Finansiranje borake zatite vri se najveim dijelom iz Budeta Republike Srpske. Jedinice lokalne
samouprave mogu svojim odlukama podravati razliite programe za podrku borakim
kategorijama, to i ini veina gradova i optina u Republici Srpskoj.
3.2.2. Borake kategorije: prava i sredstva
Boraki dodatak je mjeseno, odnosno godinje novano primanje koje ostvaruju borci po osnovu
duine angaovanja u ratu u zoni borbenih dejstava. Broj korisnika ovog prava uvean je za 77% od
89

2007. do 2012. godine (tabela 3.13.) proirivanjem kruga korisnika prava u Zakonu. Nain obrauna
mijenjao se vie puta, od 2012. godine ostvaruje se kao mjesena naknada za korisnike kad navre 60
godina ivota, odnosno godinja naknada za ostale kategorije. U ukupnim sredstvima boraki
dodatak angaovao je u 2011. godini 14% sredstava borako invalidske zatite, a u 2012. godini
poslije izmjena u obraunu i poveanja osnovice 43% sredstava.
Line invalidnine su prava koja ostvaruju vojni invalidi lino. To je lina invalidnina sa svim
dodacima: dodatak za pomo i njegu drugog lica, ortopedski dodatak i dopunsko materijalno
obezbjeenje. Broj korisnika biljei blagi pad od oko 2% godinje (tabela 3.13.).
Porodine invalidnine su novane naknade koje ostvaruju porodice poginulih boraca i porodice
vojnih invalida poslije smrti lana porodice vojnog invalida. Broj korisnika porodinih invalidnina
smanjuje se oko 2% godinje, a time i sredstva za isplatu ovih prava.
Tabela 3.13: Broj korisnika pojedinih prava i nominalni iznosi
Godina Broj korisnika Isplaena sredstva
Lina
invalidn
ina

Poro-
dina
invalidni
na
Boraki
dodatak
Invalidnine
Boraki
dodatak
Ukupno
2007. 37.417 35.674 77.703 57.314.390,98 9.982.121,00 67.296.511,98
2008. 37.650 34.444 93.852 155.300.961,00 11.986.678,00 167.587.639,00
2009. 37.449 33.120 95.465 164.538.322,52 12.066.978,00 176.605.300,52
2010. 36.797 31.506 100.089 158.551.852,19 12.000.000,00 170.551.852,19
2011. 36.016 30.005 101.897 152.780.161,80 11.973.576,91 164.753.738,71
2012. 35.169 28.810 137.445 150.967.455,39 45.746.082,73 196.722.538,12
Izvor: Ministarstvo rada i borako-invalidske zatite RS
Pored novanih naknada, korisnici prava iz borako invalidske zatite mogu ostvariti i zdravstveno
osiguranje ako ga ne mogu stei po drugom osnovu. U 2012. godini 4.860 lica ostvarilo je ovo pravo,
zato je trebalo biti uplaeno oko 1.600.000,00 KM.
Pregledom broja korisnika i ukupnih sredstava isplaenih na ime naknada korisnika borako
invalidske zatite (tabela 3.13.) vidno je da poslednjih est godina permanentno raste broj korisnika i
visina potrebnih sredstva. Najvei porast je u 2008. godini kada je znaajno poveana osnovica za
obraun visine prava i proiren obim prava. Dalji rast sredstava za ove namjene uslovljen je
politikom formiranja osnovice za obraun prava, a broj korisnika ne bi trebao znaajnije da se
mijenja, odnosno trebao bi se nastaviti trend smanjenja korisnika line i porodine invalidnine (nema
priznavanja novih prava, djeca odrastaju i prestaju biti korisnici, roditelji su starije osobe i prisutna je
smrtnost u veem procentu), a broj korisnika borakog dodatka trebao bi se odrati na 2012. godini.
Jedino, ako doe do promjena u definisanju korisnika prava iz borako-invalidske zatite, kao to se
desilo 2012. godine, moe doi do znaajnijih promjena u broju korisnika.

3.3. Karakteristine razlike u zatiti civilnih rtava rata i vojnih invalida
Uporeujui zakonsko ureenje zatite civilnih rtava rata i zatite vojnih invalida zapaaju se
razlike koje su proizvod razliite politike i pristupa drutva Republike Srpske prema ovim
kategorijama graana. Kljune razlike su:
1. Vaei zakon civilne rtve rata ne definie kao invalide, nego kao lica kod kojih su nastupila
oteenja usljed definisanih uzroka sa najmanje 60%. Na slian nain definisani su i vojni
invalidi kao lica koja su zadobila ranu, povredu ili ozljedu, pa je zbog toga nastupio vojni
invaliditet izraen u procentu oteenja od najmanje 20%, a u sluaju bolesti 40%. Vojni
90

invaliditet posebno se ne definie, ali se moe zakljuiti da je to stepen tjelesnog oteenja
nastalog usljed rane, povrede, ozljede ili bolesti zadobijene pod okolnostima relevantnim u
smislu propisa iz borako-invalidske zatite.
Konvencija UN o pravima osoba sa invaliditetom upotrebljava termin osoba sa invaliditetom i
definie da je to osoba koja ima dugorona, fizika, mentalna, intelektualna ili ulna oteenja
koja u interakciji sa raznim preprekama mogu ometati njeno puno i efikasno uee u drutvu na
jednakoj osnovi sa drugima. Jasno je da nai sistemi socijalne sigurnosti, kada su u pitanju civilne
rtve rata i vojni invalidi, cijene samo oteenja, dok u potpunosti iskljuuju posljedicu, tj. kakve
prepreke zbog oteenja postoje koje ometaju puno i efikasno uee u drutvu takve osobe.
Kako je Bosna i Hercegovina ratifikovala Konvenciju, nuno da svi sistemi usklade svoje
pristupe sa odredbama Konvencije.
Ovakav pristup u definisanju osoba sa invaliditetom nuno stvara i razlike u utvrivanju prava.
2. Oteenje za oba sistema se procjenjuje prema istim kriterijumima utvrenim u podzakonskim
aktima i to za svaki organ posebno, tako da se ne posmatra ukupno oteenje organizma, nego
oteenje odreenog organa koje je nastalo usljed utvrenih uzroka. I time se zavrava procjena,
jer se ne utvruje kako se to dalje reflektuje na organizam i njegovo funkcionisanje, kao ni na
funkcionisanje date osobe.
3. Postoji znaajna razlika u definisanju beneficija na osnovu stepena oteenja kod civilnih rtava
rata i ratnih vojnih i mirnodopskih invalida. Status civilne rtve rata stie se sa najmanje 60%
oteenja, a ratnog i mirnodopskog vojnog invalida sa najmanje 20% oteenja. Prema steenom
statusu, ostvaruju se i prava za svaki procenat invaliditeta. Civilne rtve rata prema procentu
oteenja razvrstavaju se u est grupa (tabela 3.9), a ratni i mirnodopski vojni invalidi u 10 grupa
(tabela 3.14).
Tabela br. 3.14. Kategorije vojnog invaliditeta
Redni
broj
Kategorija Oteenje
1. I 100% invaliditet, kojima je za redovan ivot potrebna njega i pomo
2 II 100% invaliditet
3. III 90% invaliditet
4. IV 80% invaliditet
5. V 70% invaliditet
6. VI 60% invaliditet
7. VII 50% invaliditet
8. VIII 40% invaliditet
9. IX 30% invaliditet
10. x 20% invaliditet

4. Prava ratnih i mirnodopskih vojnih invalida su brojnija od prava civilnih rtava rata i ona
obuhvataju novane naknade, prednosti u zadovoljavanju razliitih potreba za sebe i porodicu,
zdravstvenu zatitu i banjska i klimatska lijeenja. Prava civilnih rtava rata sadre samo novane
naknade i zdravstveno osiguranje.
5. Novane naknade imaju sline namjene kod obe kategorije korisnika. To su line invalidnine,
dodatak za njegu i pomo i dopunske novane naknade. Osnovica za obraun visine novanih
naknada za obe kategorije utvruje se u procentu od prosjene plate i povoljnija je za ratne i
mirnodopske vojne invalide za oko 16%.
91

6. Visina novanih naknada znaajno je vea kod ratnih i mirnodopskih vojnih invalida (tabela
3.15). Tako na primjer, lina invalidnina za prvu kategoriju iznosi 130% od osnovice ili
nominalno u januaru 2013. godine iznosi 669,50 KM, a kod civilnih rtava rata 90% od osnovice
ili nominalno 347,40 KM. Dodatak za njegu i pomo drugog lica ostvaruju vojni invalidi od I do
IV kategorije, a civilne rtve rata samo I kategorije. Na visinu porodine invalidnine civilnih
rtava rata ne utie broj lanova, a kod vojnih invalida visina invalidnine odreena je prema
broju lanova.
Tabela 3.15: Uporedni prikaz visina novanih naknada u 2013. godini
Kategorija
/grupa
invalidnosti
Lina invalidnina Porodina invalidnina Dodatak za pomo i
njegu drugog lica
Vojni
invalidi
Civilne
rtve rata
Vojni
invalidi
Civilne
rtve rata
Vojni
invalidi
Civilne
rtve
rata
I 669,50 386,00 1 koris.
309,00;
2 koris.
412,00;
3 koris.
515,00;
4 i vie kor.
618,00
154,40
77,20
515,00
618,00
347,00
II 515,00 270,20 442,90
III 283.25 193,00 339,90
IV 211,15 154,40 236,90
V 185,40 135,10
VI 123,60 115,80

7. Za utvrivanje prava civilnih rtava rata predvien je imovinski cenzus, ali se ne primjenjuje, a
prava borakih kategorija nisu uslovljena nikakvim cenzusima. Statusni osnov za utvrivanje
prava zasnovan je na uzroku nastanka oteenja, statusu za vrijeme nastanka oteenja i procentu
oteenja. Zato sva prava u ovim sistemima mogu da predstavljaju naknadu tete za oteenje
izazvano sankcionisanim uzrokom. Meutim, po svom sadraju i namjenama, prava imaju sve
elemente socijalne sigurnosti, i ako nisu utemeljena na osiguranju. Dio prava imaju za cilj
pokrivanje trokova vezanih za invalidnost (dodatak za njegu i pomo, ortopedski dodatak,
banjsko lijeenje). U utvrivanju prava na novane naknade, imovinsko stanje porodice ili
korisnika nije predmet ispitivanja i ni na koji nain ne utie na njihovo ostvarivanje.
8. Krug korisnika prava iz porodice iri je kod borakih kategorija. Pored roditelja, djece,
suprunika, brae i sestara, obuhvaeni su i baba i djed, lanovi vanbrane zajednice, kao i drugi
srodnici pod odreenim uslovima.
9. Finansiranje prava za obe grupe korisnika obezbjeuje RS iz budeta, ime je u potpunosti
obezbijeen jednak pristup pravima svih lica kojima su namijenjena.

3.4. Organizacija i funkcionisanje sistema borako invalidske zatite
Sistem borako invalidske zatite u Republici Srpskoj organizovan je na slian nain kao i drugi
sistemi obraeni u ovoj studiji. Drutvene norme koje uspostavljaju i omoguavaju funkcionisanje
sistema su politike, strategije, zakoni, podzakonski akti, uredbe i odluke koje donosi Narodna
skuptina i Vlada Republike Srpske. Vanu ulogu u ovom sistemu imaju obiajne i moralne norme
koje boje ukupno javno mnijenje prema korisnicima ovog sistema. Kroz istoriju, u svim drutvima,
ljudi koji su dali doprinos za odbranu zemlje i pri tom pretrpjeli oteenja ili druge nezgode, uivali
su posebne poloaje i beneficije. Tako i u drutvu Republike Srpske na svim nivoima i oblicima
organizovanja i djelovanja uvaava se njihov doprinos i daje prioritet pravima koja ostvaruju.
92

U institucionalnoj strukturi (slika br. 3) , nosilac kljunih aktivnosti u ovom sistemu je Ministarstvo
rada i borako invalidske zatite koje ima viestruke uloge. Ovo ministarstvo obavlja normativno-
pravne, analitike, upravno-nadzorne, informatike, upravne i pravne poslove koji se odnose na
prava boraca, vojnih invalida, porodica poginulih boraca i civilnih rtava rata, kao i druge poslove od
znaaja za korisnike ovog sistema, te vodi poslove evidencije o svim licima koja su uestvovala u
otadbinskom ratu u sastavu oruanih snaga Republike Srpske.
Slika br. 3: Institucionalna struktura sistema borako-invalidske zatite

Prvostepeni postupak utvrivanja prava vode slube za borako invalidsku zatitu jedinica lokalne
samouprave koje saraujui sa korisnicima i borakim organizacijama sprovode upravni postupak i
utvruju ispunjenost uslova za ostvarivanje prava prema zakonima ovog sistema. Njihove sve odluke
podlijeu reviziji nadlenog ministarstva. Tek po pravosnanosti rjeenja vri se isplata prava
korisnicima iz Budeta Republike Srpske.
Vanu ulogu u produkcionim odnosima sistema imaju borake organizacije koje u postupcima
ostvarivanja prava daju svoja miljenja prilikom utvrivanja statusa borca i razvrstavanja u
kategorije i vremena angaovanja u oruanim snagama.
Kod utvrivanja procenta invaliditeta i utvrivanja kategorije vojnog invaliditeta, kao i utvrivanja
statusa i grupe oteenja civilnih rtava rata, kljunu ulogu imaju ljekarske komisije koje ocjenjuju i
utvruju stepen oteenja kao i uzroke oteenja, Ljekarske komisije su jedinstvene za sve korisnike
sistema, sainjavaju ih medicinski strunjaci, formiraju se kao prvostepene i drugostepene i njihov
nain rada definisan je pravilnikom koji donosi ministar.
Funkcionisanje sistema borako invalidske zatite odvija se u intenzivnoj interakciji i povezanosti
svih dijelova organizacione strukture, jer za odvijanje procesa ostvarivanja prava korisnika
meusobno je uslovljen rad jedne institucije sa radom druge. Prvostepeni organi ne mogu donositi
odluke bez miljenja borake organizacije ili ljekarskih komisija, njihove odluke nisu pravosnane
dok nadleno ministarstvo ne obavi reviziju, na sve odluke moe se izjaviti alba, a kada se iscrpe
upravne procedure zatita se moe zatraiti i kod suda u upravnom sporu. Takoe, u procesu
kreiranja politika i zakonodavstva, Boraka organizacija Republike Srpske i druge republike
organizacije korisnika prava iz sistema, tijesno sarauju, pokreu inicijative, daju svoje prijedloge i
93

miljenja na ponuena rjeenja i vre druge vrste zagovaranja i lobiranja u cilju ostvarivanja to
kvalitetnijih i adekvatnijih rjeenja za korisnike.

4. Socijalna zatita izbjeglih i raseljenih lica
4.1. Zakonsko ureenje drutvene podrke izbjeglim i raseljenim licima
Socijalnu zatitu izbjeglih i raseljenih lica ureuje Zakon o socijalnoj zatiti na isti nain kao i za sve
duge graane koji se nalaze u stanju socijalne potrebe. Meutim, Zakon o raseljenim licima,
povratnicima i izbjeglicama u Republici Srpskoj (Slubeni glasnik Republike Srpske broj 42/05 i
52/12) sadri odredbe koje dodatno reguliu socijalna prava ovih osoba. To su: pravo na adekvatan
ivotni standard, pravo na osnovni alternativni smjetaj, zdravstvena zatita, socijalna zatita,
obrazovanje i struna obuka. Pored navedenih prava, raseljena lica, povratnici i izbjeglice imaju
pravo na: pomo u nunoj opravci vlastitih stanova i kua, korienje kredita i za otpoinjanje
poslova radi stvaranja prihoda za sebe i svoju porodicu, adekvatnu pomo u novcu, osnovnu
zdravstvenu zatitu, osnovno obrazovanje i socijalnu pomo pod uslovom da nisu zaposleni. Lica
koja imaju status izbjeglice imaju pored ovih prava i pravo na neophodnu ishranu i neophodnu
odjeu. Na ovaj nain zakonodavac je ponovio neka prava, a neka postavio vrlo iroko i neodreeno,
ne definiui kriterijume za njihovo ostvarivanja, niti ih blie odreujui, tako da nije jasno pod
kojim uslovima ova lica ostvaruju navedena prava, ko je odgovoran za to, koji postupak se sprovodi i
koje institucije su nadlene i odgovorne za realizaciju prava. Umjesto svega toga, Zakon definie
nadzor u sprovoenju prava koje vri Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica Vlade Republike
Srpske. Takoe, Zakon obavezuje jedinice lokalne samouprave i njihove organe da u okviru svojih
nadlenosti obavljaju poslove kao to je pruanje pomoi raseljenim licima i povratnicima u
zadovoljavanju osnovnih potreba iz socijalne zatite. U sluaju ostvarivanja prava na alternativni
smjetaj procjena i analiza ekonomskog stanja lica vri se i na osnovu podataka dobijenih i od
centara za socijalni rad.
Sredstva za pomo raseljenim licima, izbjeglicama i povratnicima obezbjeuju se u Budetu
Republike Srpske, a mogu se obezbijediti i iz Fonda za povratak, iz Budeta institucija Bosne i
Hercegovine, iz Budeta Federacije Bosne i Hercegovine i Brko Distrikta, iz budeta jedinica
lokalne samouprave, od finansijske i druge pomoi zemalja prihvata izbjeglica iz Bosne i
Hercegovine, od relevantnih meunarodnih organizacija, od donacija i kredita osiguranih za ove
namjene od meunarodnih finansijskih institucija i od donacija iz privatnog sektora.
Pratei konkretne aktivnosti u realizaciji odredaba Zakona o raseljenim licima, povratnicima i
izbjeglicama, vidno je da Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica realizuje slijedea prava koja
imaju socijalno-zatitni karakter: pravo na alternativni smjetaj, odravanje stanova, rjeavanje
stambenih pitanja i zdravstveno osiguranje. To ini plaajui stanarine za individualni alternativni
smjetaj, vrei zakup objekata koji slue za alternativni smjetaj, plaajui komunalne trokove u
alternativnim smjetajima, stambenim zbrinjavanjem socijalno-ugroenih lica iz ovih kategorija,
plaanjem trokova toplotne energije u alternativnim smjetajima, obezbjeujui infrastrukturu u
izbjeglikim naseljima, te namjenski izdvajajui sredstva za finansiranje povratka u oba entiteta.
Postupak ostvarivanja prava i realizovanja navedenih aktivnosti nije zakonski ureen kao upravni
postupak, nego se kroz razliite programe i odluke obezbjeuje zatita ovih kategorija. Nosilac svih
aktivnosti je Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica koje ima iroke nadlenosti: predlae Vladi
Republike Srpske programska rjeenja pojedinih problema, osmiljava sistem zatite raseljenih lica i
povratnika, obezbjeuje ostvarivanje prava ovih kategorija, vri rekonstrukciju, izgradnju,
upravljanje i odravanje objekata za smjetaj raseljenog socijalno-ugroenog stanovnitva, uestvuje
u obnovi ukupne infrastrukture u svrhu povratka i resocijalizacije i koordinira rad sa drugim
ministarstvima i institucijama u Bosni i Hercegovini koji se bave resocijalizacijom izbjeglica,
raseljenih lica i povratnika.
94

4.2. Izbjeglice, povratnici i raseljena lica: korisnici, vrste naknada i sredstva
Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica u budetu RS, uz koritenje i drugih izvora, najveim
dijelom plasira sredstva za stambeno zbrinjavanje ovih kategorija, izgradnju infrastrukture u
izbjeglikim i povratnikim naseljima i dajui novana sredstva za odrivi povratak (tabela 3.16.)
Tabela 3.16: Zadovoljavanje potreba izbjeglica, raseljenih lica i povratnika
R.b. Vrsta naknade 2007. 2011.

Broj
porodica
Sredstva
Broj
korisnika
Sredstva
1. Zdravstveno osiguranje 980 450.000,00 645 317.826,82
2. Individualni alternativni smjetaj
stanarine i jednokratne pomoi
2.492 4.780.000,00 1.649 1.084.444,40
3. Zakup objekata za alternativni
smjetaj
530 1.000.000,00 550 770.163,50
4. Alternativni smjetaj komunalni
trokovi i toplotna energija
530 3.222.188,16 550 234.683,01
5. Odravanje stanova 877 33.000,00
6. Stambeno zbrinjavanje socijalno
ugroenih
14 84.000,00
7. Obnova kua raseljenih lica 131 1.537.000,00 45 555.026,63
8. Infrastruktura u izbjeglikim
naseljima
30
optina
3.570.000,00 3.216.207,26
9. Finansiranje povratka u RS 186
porodica
i 30 opt.
5.500.100,00 203 3.216.207,26
10. Finansiranje povratka u FBiH 194 por.
i 19 op.
2.191.000,00 48 421.400,00
11. Trajna rjeenja za kolektivne
centre
202 196.000,00 516 144.333,00
12. Drugi programi (Srebrenica,
Gornje Podrinje....)
1.320.500,00
UKUPNO 6.136 24.607.286,16 4.206 9.960.291,80
Izvor: Ministarstvo za izbjegla i raseljena lica Republike Srpske
Broj korisnika razliitih naknada i podrke u rjeavanju stambenih pitanja od 2007. godine je u
stalnom opadanju. Jo uvijek su intenzivne aktivnosti na podrci licima u alternativnim smjetajima i
kolektivnim centrima. Ta lica su i socijalno najugroenija meu izbjeglim i raseljenim licima zato to
su veinom stari, bez porodine podrke, bez prihoda ili veoma niskih ukupnih primanja. Ta lica
nemaju dovoljno vlastitih resursa i ni jednu svoju egzistencijalnu potrebu ne mogu zadovoljiti bez
podrke zajednice.
Negativni trend u broju korisnika razliitih beneficija i visini sredstava kojima se zadovoljavaju
potrebe izbjeglica i raseljenih lica proizvod je oekivanih procesa: rat je zavren prije 18 godina,
veina izbjeglog i raseljenog stanovnitva rijeila je svoje egzistencijalne probleme: obezbjeenje
smjetaja, materijalne egzistencije i stalnog mjesta boravka, situacija u zemlji je stabilna i sigurna
tako da ne proizvodi nove izbjeglice, do sada su uloena velika domaa i meunarodna sredstva i taj
trend je nemogue odrati. Smanjuje se broj donatora, broj i obimnost programa, ukupna javnost je
sve manje zainteresovana i ukljuena u rjeavanje problema ovih kategorija. Sami korisnici postaju
95

korisnici drugih sistema u kojima obezbjeuju zadovoljavanje svojih socijalnih potreba. Zato se i u
narednim godinama oekuje smanjenje broja korisnika, kao i smanjenje sredstava koja e se u
budetu Republike Srpske namjenski izdvajati za socijalno zatitne potrebe izbjeglica, povratnika i
raseljenih lica.

5. Drugi programi podrke socijalno ugroenog stanovnitva
5.1. Vrste i sadraj programa
Pojedina stanja socijalnih potreba koje se ne mogu zadovoljiti kroz postojee sisteme socijalnog
osiguranja i socijalne zatite, a koja po svojoj obimnosti i izraenosti zahvataju veliki broj ljudi,
ublaavaju se ili rjeavaju razliitim programima podrke ili subvencioniranja pojedinih trokova
ivota. Takve programe donose nadleni entitetski organi i oni zadovoljavaju potrebe korisnika na
cijelom podruju Republike Srpske. Programi koji obuhvataju najvei broj korisnika i za koje se
izdvajaju vea sredstva su: Program zatite socijalno ugroenih kategorija potroaa elektrine
energije, Program socijalnog zbrinjavanja radnika, Program potpunog stambenog zbrinjavanja
porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida od I-IV kategorije u Republici Srpskoj i program
Izgradnja 97 kua u 29 optina Republike Srpske namijenjenih porodicama sa petoro i vie djece
koje nisu imale rijeeno stambeno pitanje ni po jednom osnovu. Program zatite socijalno ugroenih
kategorija potroaa elektrine energije usvojila je Vlada Republike Srpske u decembru 2007.
godine, a na osnovu zakljuka Narodne Skuptine Republike Srpske (Slubeni glasnik RS broj
10/08). Odlukom Vlade odobrena je mjesena subvencija u vrijednosti od 100 do 150 KWh utroene
elektrine energije, sa obraunatim PDV-om slijedeim kategorijama ugroenog stanovnitva:
penzionerima sa najniim penzijama, korisnicima novane pomoi iz socijalne zatite, korisnicima
dodatka za pomo i njegu drugog lica iz socijalne zatite, korisnicima materinskog dodatka iz djeije
zatite i korisnicima dodatka na djecu. Vlada je prepoznala da su navedene kategorije stanovnika
najugroenije i da je potrebno dodatno zatiti njihovu socijalnu sigurnost subvencioniranjem
potronje elektrine energije. Sredstva za subvencioniranje obezbijeena su u budetu Republike
Srpske za 2008, 2009. i 2010. godinu. Za 2011. godinu nisu odobravana sredstva, a u 2012. godini
odlukom Vlade obezbijeena su sredstva iz neto dobiti Elektroprivrede Republike Srpske Matino
preduzee a.d. Trebinje ostvarene za poslovnu 2011. godinu. Subvencija za ovu godinu iznosila je
120 KWh elektrine energije.
U izboru korisnika subvencije, Vlada se odluila za statusni pristup, jer je omoguila da se
subvencionira potronja korisnicima pojedinih prava u sistemu socijalne sigurnosti. Za neke
kategorije, kao to su korisnici novane pomoi, dodatka na djecu i materinskog dodatka, u
ostvarivanju prava proveden je postupak utvrivanja prihoda domainstva i procjene potrebe za
novanim naknadama, tako da se moe smatrati da se radi o licima i porodicama koja su siromana
ili se nalaze u riziku od siromatva. Za korisnike dodatka za pomo i njegu drugog lica subvencija
ima zatitni karakter kao odgovor na poveane potrebe zbog invalidnosti (slabija pokretljivost, vei
boravak u kui, vee higijenske potrebe). Kod penzionera sa najniim penzijama nema provjere
imovnog stanja i najmanje je sigurnosti da se radi o siromanim osobama.
Program socijalnog zbrinjavanja radnika koji e procesom privatizacije, steaja i likvidacije
preduzea ostati bez posla, Vlada Republike Srpske donijela je u julu 2003. godine, a na osnovu
zakljuka Narodne Skuptine (Slubeni glasnik RS broj 68/03). Prilikom donoenja Programa, Vlada
se rukovodila potrebom hitnog i sveobuhvatnog angaovanja na poboljanju ukupne socijalne
situacije u Republici Srpskoj i potrebom tretiranja socijalnih problema nastalih u procesu
ekonomskih reformi uslovljenih svojinskom transformacijom i primjenom Zakona o steajnom
postupku i Zakona o likvidacionom postupku, za radnike koji u tom procesu ostanu bez zaposlenja u
cilju njihovog socijalnog zbrinjavanja. Radnici koji u ovim procesima ostanu bez posla predmet su
mjera programa koje obuhvataju:
96

- Uplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje i doprinosa za zapoljavanje od
01.01.1998. godine do privatizacije preduzea, ako novi poslodavac nije preuzeo tu obavezu
ugovorom o privatizaciji. Ova mjera ima za cilj da omogui povezivanje penzijskog staa kako bi
se mogli koristiti fondovi osiguranja za penzije i stvaranje uslova za ostvarivanje prava na
novane naknade za sluaj nezaposlenosti.
- Uplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje i doprinosa za zapoljavanje za period od
01.01.1998. godine do dana otvaranja steajnog postupka nad imovinom preduzea Ova mjera
ima iste ciljeve kao i prethodna.
- Uplata pojedinanog doprinosa za dokup staa do tri godine u sluaju ostvarivanja prava na
starosnu penziju.
Mjere programa imaju za cilj da radnici koji su ostali bez posla usljed privatizacije, steaja i
likvidacije preduzea u kojima su radili, imaju pristup pravima po osnovu osiguranja i na taj nain
rjeavanje socijalne sigurnosti.
Subjekti na koje se mjere odnose, pored radnika i njihovih preduzea su Fond penzijskog i
invalidskog osiguranja Republike Srpske, Zavod za zapoljavanje Republike Srpske i Vlada
Republike Srpske sa nadlenim ministarstvom (Ministarstvo rada i borako invalidske zatite).
Izvori sredstava za realizaciju mjera su: budet Republike Srpske, sredstva ostvarena sukcesijom i
privatizacijom, budeti jedinica lokalne samouprave, dio dobiti javnih preduzea, krediti i donacije i
drugi izvori.
Program se realizuje ve deset godina i daje znaajne rezultate u zbrinjavanju radnika.
Program potpunog stambenog zbrinjavanja porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida od I-IV
kategorije u Republici Srpskoj zasnovan je na zahtjevima Borake organizacije Republike Srpske i
opredjeljenju Vlade Republike Srpske da se ubrzanije radi na stambenom zbrinjavanju borakih
kategorija iz reda prioritetnih grupa. Pravni osnov za donoenje Programa nalazi se u Uredbi o
stambenom zbrinjavanju porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida (Slubeni glasnik RS broj
43/07) kojom je Vlada Republike Srpske propisala nain, uslove, kriterijume i mjerila za stambeno
zbrinjavanje, te regulisala postupak.
Narodna skuptina Republike Srpske donijela je Odluku o usvajanju Programa u maju 2007. godine
kao i zakljuke kojima je obavezala Vladu Republike Srpske za realizaciju programa. Tim povodom
su Vlada Republike Srpske i Boraka organizacija Republike Srpske u februaru 2008. godine
zakljuile Protokol o stambenom zbrinjavanju porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida
kojim je predvieno da su u periodu 2008-2010. godina stambeno zbrinu sve porodice poginulih
boraca i ratnih invalida od prve do etvrte kategorije invalidnosti. Istim Protokolom Vlada se
obavezala da e obezbijediti 50.000.000,00 KM za tri godine trajanja programa, s tim da e za 2008.
godinu pored 5.000.000,00 KM iz Budeta RS preostalih 10.000.000,00 obezbijediti iz drugih izvora
finansiranja. U realizaciju programa ukljuene su i jedinice lokalne samouprave koje su se obavezale
da e obezbijediti cca. 25.000.000,00 KM kroz osiguranje lokacija, dokumentacije, infrastrukture do
upotrebne dozvole. Gradonaelnici/naelnici lokalne zajednice potpisivali su sa Predsjednikom
Vlade Republike Srpske posebne programe u kojima su precizno ureene obaveze uesnika. U
proces realizacije programa ukljuena je i Republika direkcija za obnovu i izgradnju.
Prilikom donoenja programa Vlada Republike Srpske utvrdila je da 5.606 korisnika iz borakih
kategorija ima potrebe za nekim vidom stambenog zbrinjavanja. Nepovratna sredstva potraivalo je
3.516 korisnika, a stambene jedinice 2.090 korisnika
Po zavretku programa uraen je detaljan pregled po jedinicama lokalne samouprave o broju
izgraenih stambenih jedinica, dodijeljenim nepovratnim novanim sredstvima i broju zbrinutih
porodica.
Za 2012. godinu, na osnovu ranijeg, donesen je novi Program stambenog zbrinjavanja kojim su
predviene aktivnosti: zavretak investicija iz prethodnih godina, izgradnja i kupovina stambenih
97

jedinica sa mogunou zajednikog finansiranja i sufinansiranja, sanacija montanih i tipskih
objekata i dodjela nepovratnih novanih sredstava. Program istie i dalje opredjeljenje Vlade
Republike Srpske da stambeno zbrine sve stambeno nezbrinute porodice poginulih boraca i ratnih
vojnih invalida od I do IV kategorije, te da se tim povodom u 2013. godini i kreditno zadui za
sredstva neophodna za realizaciju programa. U 2013. godini nastavljeno je sa aktivnostima i
zadacima utvrenim u Programu za 2012. godinu.
Program Izgradnja 97 kua u 29 optina Republike Srpske namijenjenih porodicama sa petoro i vie
djece koje nisu imale rijeeno stambeno pitanje ni po jednom osnovu odobrila je Vlada Republike
Srpske Zakljukom broj 04/1-012-1871/07 krajem 2007. godine, a na osnovu Informacije o
rjeavanju stambenog problema porodica sa petoro i vie djece u Republici Srpskoj. Program je imao
za cilj podizanje kvaliteta porodinog ivota ove kategorije porodica, konkretno stambenih uslova u
kojima odrastaju djeca u vielanim porodicama. Vlada je zaduila Ministarstvo za porodicu,
omladinu i sport da u saradnji sa lokalnim zajednicama realizuje program. Lokalne zajednice su
preuzele obavezu da na svojim teritorijama obezbijede zemljite i neophodnu komunalnu
infrastrukturu, kao i izgradnju temelja za budui objekat, te da odaberu korisnike. Iz Budeta
Republike Srpske finansirana je izgradnja.
Kriterijumi koji su opredjeljivali izbor korisnika, pored broja djece u porodici i nemogunosti
rjeavanja stambenog pitanja ni po kojem osnovu, bili su materijalna ugroenost i siromatvo u
porodici, zdravstveno stanje lanova porodice, drugi socijalni rizici i opti utisak o potrebi porodice
da na ovaj nain zadovolji egzistencijalnu potrebu, odnosno uslovno rijei stambeno pitanje kako bi
djeca imala bolje uslove razvoja.
Po zavretku objekata izvren je prenos prava svojine nad stambenim objektima na lokalne zajednice
u kojima su objekti izgraeni, uz obavezu lokalnih zajednica da iste stave na raspolaganje
porodicama sa petoro i vie djece.

5.2. Korisnici i sredstva u drugim programima
Implementacija Programa zatite socijalno ugroenih kategorija potroaa elektrine energije
zapoela je 2008. godine i u toj prvoj godini prosjeno mjeseno 31.442 domainstava koristilo je
subvenciju u iznosu od 100 KWh za prvih 6 mjeseci i 150 KWh za drugih 6 mjeseci. To su
penzioneri sa najniim penzijama, korisnici novane pomoi, korisnici dodataka za njegu i pomo
drugog lica, korisnici materinskog dodatka i dodatka na djecu. Oko jedne etvrtine su penzioneri, a
tri etvrtine su ostali korisnici. Samo po jednom navedenom osnovu mogue je koristiti subvenciju.
Ukupno je za ovu namjenu realizovano iz budeta RS za 2008. godinu 5.560.495,00 KM. Planirana
sredstva iznosila su 10.000.000,00 KM. Sredstva su se kvartalno doznaavala preduzeu za
distribuciju elektrine energije.
Prema ocjeni nadlenog ministarstva (Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva) iskazanog u
Informacijama o realizaciji Programa za svaku godinu subvencija je imala uticaj na stanje korisnike
na dva naina. Ukupna prosjena mjesena potronja elektrine energije u domainstvu u RS je oko
300 KWh i subvencija od 150 KWh predstavlja znaajnu socijalnu pomo za preko 30.000
domainstava, jer elektrina energija ima ogroman uticaj na ivotni standard i predstavlja
elementarnu potrebu. Istovremeno, subvencioniranje polovine potronje ponitilo je za najugroenije
graane efekte poveanja cijene elektrine energije koja se u meuvremenu desila.
U 2009-oj broj korisnika raste u svakom kvartalu i na kraju te godine subvencionisana je potronja
elektrine energije za oko 36.000 domainstava. Trend rasta broja korisnika subvencije nastavlja se i
2010-oj godini i u etvrtom kvartalu iznosi 43.171 korisnik. Za prve tri godine iz budeta je za ovu
namjenu izdvojeno oko 21,2 miliona KM.
U 2011. godini Vlada Republike Srpske nije planirala u budetu sredstva za subvenciju potronje
elektrine energije, a novu Odluku o nainu subvencionisanja socijalno ugroenih kategorija -
potroaa elektrine energije u 2012. godini donijela je u avgustu 2012. godine. Ovom Odlukom
98

odobrava se mjesena subvencija u vrijednosti od 120 KWh kategorijama socijalno ugroenog
stanovnitva utvrenim u ranije donesenom Programu, a sredstva se obezbjeuju posebnom odlukom
iz neto dobiti MH ERS Matino preduzee a.d. Trebinje ostvarene poslovne 2011. godine u
godinjem iznosu od 8.530.542,00 KM. U prvom i drugom kvartalu 2012. godine subvenciju je
ostvarilo 40.826 domainstava, a u treem kvartalu 45.987. Za tri kvartala realizovano je
5.203.718,97 KM, a ostatak sredstava treba da obezbijedi subvenciju za etvrti kvartal.
Realizacija Osnove programa socijalnog zbrinjavanja radnika koji e procesom privatizacije, steaja
i likvidacije preduzea ostati bez zaposlenja zapoela je 2004. godine. Pregled broja korisnika i
utroenih sredstava od 2008. godine dat je u tabeli 3.17.
Tabela 3.17: Korisnici i sredstva programa
Godina
Broj
preduze
a
Broj
radnika
Broj
nov.
nakn.
PIO
Zavod za
zapoljavanje
Ukupno
2008. 10 66 25 112.988,44 7.525,38 120.513,82
2009. 12 594 174 316.382,21 13.035,69 329.417,90
2010. 17 1925 198 4.828.671,04 12.234,28 4.840.905,32
2011. 57 5.722 374 22.871.097,99 33.850,40 22.904.948,39
2012. 54 2.652 252 8.368.829,63 149.904,44 8.518.734,07
Ukupno 150 10.959 1.023 36.497.969,31 216.550,19 36.714.519,50
Proteklih godina, putem ovog Programa, obezbijeena su sredstva za izmirivanje obaveza za
doprinose za penzijsko invalidsko osiguranje i doprinosa za osiguranje od nezaposlenosti u iznosu od
164.734.328,93 KM za 57.493 radnika, od toga 51.791 radnik iz 343 preduzea u steaju, te putem
Javnog poziva omogueno je ostvarivanje prava na starosnu penziju za 5.702 radnika.
U Informaciji o realizaciji Osnova programa socijalnog zbrinjavanja radnika u 2012. godini, Vlade
Republike Srpske u januaru 2013. godine ocijenila je da je program pokazao svoju opravdanost i da
je bio u funkciji lakeg sprovoenja steaja i privatizacije prezaduenih preduzea, ali isto tako i u
funkciji obezbjeenja socijalne sigurnosti velikog broja radnika.
Realizacijom Programa potpunog stambenog zbrinjavanja porodica poginulih boraca i ratnih vojnih
invalida u Republici Srpskoj u periodu od 2007. do 2011. godine stambeno je zbrinuto 2.343
porodice i to izgradnjom objekata i dodjelom nepovratnih novanih sredstava. Prema podacima iz
borakih organizacija koje koristi i Ministarstvo rada i borako-invalidske zatite u 2012. godini, jo
uvijek stambeno zbrinjavanje oekuje 2.978 lica i to dobijanjem nepovratnih novanih sredstava
2.098 lica, a obezbjeenjem stambene jedinice 880 lica.
Sredstva za realizaciju ovog programa obezbjeivana su manjim dijelom iz Budeta Republike
Srpske, a veim dijelom iz Razvojnog programa Republike Srpske. Na primjer, u 2008. godini iz
Budeta Republike Srpske utroeno je 4.970.000,00 KM, a iz Razvojnog programa 7.000.000,00
KM, a u 2009. godini iz Budeta je utroeno 3.055.470,00 KM, a iz Razvojnog programa
14.456.565,00 KM. U 2013. godini u Budetu Republike Srpske nisu planirana sredstva za nastavak
aktivnosti iz programa.
Program stambenog zbrinjavanja porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida od I-IV
kategorije omoguio je da egzistencijalnu potrebu (potreba za sigurnim i adekvatnim smjetajem)
zadovolji veliki broj porodica koje ne bi bile u mogunosti da vlastitim resursima obezbijede takav
smjetaj. I ako se u kriterijumima za koritenje sredstava iz programa nije prioritetno i odluujue
cijenio materijalni status porodice, ve je akcenat stavljen na statusna obiljeja, sigurno je da meu
korisnicima ima veliki broj porodica koje siromane ili su u riziku da postanu siromane.
99

Realizacijom programa Izgradnja 97 kua u 29 optina Republike Srpske namijenjenih porodicama
sa petoro i vie djece koje nisu imale rijeeno stambeno pitanje ni po jednom osnovu izgraene su
94 kue u 29 jedinica lokalne samouprave u koje su useljene vielane porodice sa petoro i vie
djece. Tri kue nisu uraene zato to lokalne zajednice nisu zavrile svoj dio preuzetih obaveza, te se
nisu stekli uslovi za gradnju.
Vrijednost programa, odnosno izgradnja svih kua kotali su 8.620.666,45 KM. U ukupnu cifru
uraunata je i procijenjena vrijednost uea lokalnih zajednica u programu.
16

6. Adekvatnost ciljanja budetskih novanih naknada
Po prikupljenim podacima iz nadlenih institucija u Republici Srpskoj oko 276.538 graana
obuhvaeno je i ostvaruje novane naknade u razliitim sistemima socijalne sigurnosti koji se
finansiraju iz budetskih izvora (socijalna zatita, djeija zatita, borako invalidska zatita, zatita
izbjeglica i raseljenih lica i drugi programi zatite socijalno ugroenog stanovnitva). To je oko 20%
ukupnog stanovnitva Republike Srpske.
17
Jedan broj graana ostvaruju naknade po vie osnova.
Po miljenju strunih radnika u centrima za socijalni rad od 5% do 40% korisnika ostvaruje vie
prava. U socijalnoj zatiti najee kombinacije su novana (stalna i jednokratna) pomo i
dodatak za pomo i njegu drugog lica, a u djeijoj djeiji dodatak i materinski dodatak. Takoe,
esta kombinacija je jednokratna novana pomo i proireno pravo.
Osim dupliranja korisnika u jednom sistemu, prisutno je i ostvarivanje prava u vie sistema
socijalne sigurnosti. U socijalnoj zatiti veliki broj penzionera ostvaruju prava na naknade, kao i
korisnika invalidnina iz borako-invalidske zatite, tako da struni radnici procjenjuju da od 10-
40% korisnika razliitih naknada se prepliu u svim sistemima, radi se o licima koja su u
stvarnom siromatvu.
Anketa o potronji domainstava za 2011. godinu pokazala je da je vei dio socijalnih naknada u
sistemima socijalne sigurnosti ne dolazi do najsiromanijih graana, tj. loe su ciljane. Na grafikonu
3.7. dat je pregled ciljanja ukupnih naknada u RS.
Grafikon 3.7: Ukupne budetske novane naknade po kvantilima potronje u RS u 2011.
godini

Izvor: Proirena Anketa o potronji domainstava 2011. godini izraun autora

16
Prikaz podatka o programu izvren je na osnovu Informacije o realizaciji programa dobijene od Ministarstva za
porodicu, omladinu i sport (interni dokument).
17
Prema procjenama Republikog zavoda za statistiku u Republici Srpskoj ivi oko 1.429.000 stanovnika (Godinjak za
2012. godinu)
20.7%
15.6%
27.7%
17.9%
18.1%
0.0%
5.0%
10.0%
15.0%
20.0%
25.0%
30.0%
1 2 3 4 5
100

U odnosu na 2007. godinu, kada je najsiromanija petina primala 25,7% budetskih novanih
naknada, kao to vidimo, situacija se donekle pogorala i u 2011. godini ta petina prima 20,7%, a
najbogatija petina prima 18,1% (2007 23,8%). Sa druge strane, najsiromanija petina i dalje prima
znatno vei postotak od 15,5%, to prima najsiromanija petina u FBiH.
U pogledu pokrivenosti, neki oblik budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu prima 21,7%
(2007 14,7%) ukupnog stanovnitva, tj. 25,8% stanovnika najsiromanije petine (2007 22,9%) i
17,6% najbogatije petine (2007 13,2%). U ovom pogledu je dolo do pozitivne promjene u odnosu
na 2007. godinu.
U sistemu socijalne zatite samo prava koja slue za pokrivanje trokova vezanih za invaliditet nisu
uslovljena imovinskim cenzusom. Sva ostala prava podlijeu procjeni ukupnog stanja u domainstvu
i primjeni cenzusa. Meu korisnici prava u socijalnoj zatiti to je oko 58% ukupnog broja korisnika
ili oko 21.000 lica koja ostvaruju razliita prava iz socijalne zatite.
Prema Anketi o potronji domainstva u 2011. godini 52,1% (2007 47,7%) socijalnih naknada u
socijalnoj zatiti (preko CSR) odlazi najsiromanijim graanima prvi kvantil (grafikon 3.8.), a
meu korisnicima ovih naknada nema bogatih (2007 11,2%). Korisnici naknada u drugom, treem i
etvrtom kvantilu, takoe imaju potronju manju od linije relativnog siromatva. Na ovaj nain
naknade u socijalnoj zatiti imaju progresivno ponaanje, odnosno usmjerene su prema siromanim.
Grafikon 3.8: Ukupna novana davanja u RS u socijalnoj zatiti po kvantilima potronje
stanovnitva u 2011. godini

Propisani zakonski postupak i praksa u centrima za socijalni rad pokazuju da se prilikom odluivanja
o zahtjevima korisnika za nekim oblikom socijalne zatite sagledava ukupno stanje socijalne
ugroenosti i potrebe pojedinca i porodice, te utvruju i druga prava sa kojima se na najcjelishodniji
nain potrebe mogu zadovoljiti. Imovinski cenzusi uspostavljeni su zakonom i takvi se primjenjuju.
O odreenju visine cenzusa postoje razliita miljenja meu praktiarima.
Struni radnici razliito gledaju na visinu cenzusa. Neki smatraju da su cenzusi adekvatni, da
omoguavaju siromanima ulazak u sistem, dok drugi smatraju da su rigidni, preotri i da zbog
toga veliki broj graana ostaje van sistema, a trebaju pomo. Bez obzira na razliitost stavova po
pitanju cenzusa, struni radnici jedinstveni su u miljenju da novana pomo stie do
nasiromanijih.
Pored cenzusa koji su prepreka za ostvarivanje pojedinih naknada, razlozi koji mogu dovesti do toga
da siromani ne dobijaju pomo su neinformisanost, skromnost i ponos kod starih osoba koje su
navikle da ive od svog rada i ne trae pomo. U takvim sluajevima zaposleni u centru po slubenoj
101

dunosti, a rukovoeni osnovnim principima socijalnog rada, preduzimaju aktivnosti i djeluju prema
potrebama kada otkriju takve sluajeve na osnovu informacija iz mjesnih zajednica, od volontera,
drugih graana.
Naknade u socijalnoj zatiti koje su namijenjene osobama sa neratnim invaliditetom i slue za
pokrie trokova izazvanih invaliditetom koristi oko 42% korisnika u socijalnoj zatiti ili oko 15.000
osoba sa invaliditetom. Ove naknade ne sadre ni jedno pravo ija je namjena socijalna sigurnost i u
njihovom utvrivanju ne vri se provjera prihoda. Prema Anketi o potronji domainstva za 2011.
godinu korisnici ovih naknada u manjem procentu (15,1%) pripadaju najsiromanijem kvantilu
(grafikon 3.9.). Najsiromaniji kvantil vjerovatno obuhvata korisnike prava na novanu pomo u
socijalnoj zatiti koji su osobe sa teim invaliditetom zbog ega imaju potrebu za pomoi drugih
osoba u zadovoljavanju osnovnih ivotnih potreba, kao i drugim osobama sa invaliditetom koja
pored invalidnosti imaju nedostatak prihoda i nalaze se u siromatvu, na primjer penzioneri sa niskim
prihodima i sl. Jedna etvrtina korisnika ovih naknada nalazi se u najbogatijoj petini stanovnitva.
Naknade imaju regresivan karakter.

Grafikon 3.9: Naknade osobama sa neratnim invaliditetom u socijalnoj zatiti u RS po
kvantilima potronje stanovnitva u 2011. godini


U sistemu djeije zatite pravo na dodatak na djecu i pravo na materinski dodatak imaju socijalno
zatitni karakter i za njihovo obezbjeenje neophodno je ispuniti uslove koji predviaju cenzusi za
prihode i za imovinu. Korisnici ovih naknada (70% od ukupnog broja korisnika ili 36.667 lica)
pripadaju najsiromanijem dijelu populacije (grafikon 3.10.). Za ostale korisnike naknada (pomo za
opremu novoroeneta, refundacija plate za porodiljsko odsustvo i za skraeno radno vrijeme,
zadovoljavanje razvojnih potreba djece i ostali programi) nije poznato da li pripadaju siromanim, jer
se u procesu ostvarivanja prava ne provjeravaju prihodi. U sistemu djeije zatite naknade imaju
progresivan karakter.

102

Grafikon 3.10: Naknade u djeijoj zatiti u RS po kvantilima potronje stanovnitva u 2011.
godini


Stanje je slino kao u 2007. godini kada je najsiromanija petina primala 35,4% a najbogatija 14,6%
ukupnih novanih naknada za djeiju zatitu.
Intervjuisani struni radnici najvie kritikuju cenzuse u ovom sistemu smatrajui ih izuzetno
rigidnim, zbog ega veliki broj porodica sa djecom koje ive u siromatvu i nemaju dovoljno
prihoda ostaju van sistema i ne mogu ostvariti dodatak na djecu, za kojim imaju potrebu.

Korisnici u sistemima socijalne i djeije zatite, kao nain prevazilaenja problema izazvanih
strogim cenzusima koji onemoguavaju pristup pravima, predlau vee uvaavanje miljenja
strunih radnika do kojih dolaze uvidom na terenu (socijalne anamneze), odnosno veu mogunost
diskrecionog odluivanja.
Iz zapisnika sa sastanka fokus grupe sa korisnicima odrane 03.04.2013. godine

Imajui u vidu razliite funkcije djeije zatite (osiguranje, socijalno zatitna, pronatalitetna i
razvojna funkcija), prilikom ocjene ciljanja ovih naknada treba uzeti u obzir da se sredstva za djeiju
zatitu obezbjeuju najveim dijelom iz doprinosa, da slue za osiguranje rizika materinstva u pedest
procentnom iznosu, te da vei dio funkcija nema socijalno zatitni karakter. Zbog toga i funkcija
osiguranja ne treba biti ukljuena u ocjenu uspjenosti ciljanja kod izrade modela ciljanja. Meutim,
Proirena Anketa o potronji domainstava 2011. godine ju je ukljuila, a na ocjenu adekvatnosti
ciljanja u RS obavezuje nas i Projektni zadatak.
U svim drugim sistemima prava se ostvaruju po osnovu statusa, ne primjenjuju se procjena stanja i
imovinski cenzusi, tako da se samo za oko 21% korisnika razliitih novanih naknada pouzdano
moe ustanoviti da se radi o siromanim porodicama. Meu ostalim korisnicima sigurno ima
siromanih, ali njihovo stanje nije provjereno i verifikovano po utvrenim kriterijumima.
Anketa o potronji domainstva za 2011. godinu pokazuje da naknade civilnim rtvama rata
obuhvataju vrlo malo siromanog stanovnitva, svega 4,8% ili 176 lica od 3.659 korisnika prava.
(grafikon 3.11.). Naknade su regresivne, veim dijelom dolaze do bogatijih, ali vrlo malim dijelom
obuhvataju bogate stanovnike RS (4,4%).
103

Grafikon 3.11: Naknade civilnim rtvama rata u RS po kvantilima potronje stanovnitva u
2011. godini

Ciljanje borakih naknada u RS je regresivno, to znai da vei dio ovih naknada odlazi bogatijem
dijelu stanovnitva, a vie od jedne petine (37.445) pripada krugu najbogatije populacije u RS
(grafikon 3.12.). U najteoj situaciji su nezaposleni veterani rata koji primaju boraki dodatak i
nezaposleni vojni invalidi sa malim procentom invalidnosti koji su se nali u kategoriji
najsiromanijih (18,9% ukupnog broja korisnika ili 31.737 lica).

Grafikon 3.12: Borake naknade u RS po kvantilima potronje stanovnitva u 2011. godini

Dakle, najsiromanija petina stanovnitva prima 18,5% ukupnih izdvajanja (2007 21,4%) a
najbogatija 23,4% (2007 19,6%), to pokazuje pogoranje ciljanja, tj. jaanje regresivnosti ovih
naknada.
Visine naknada koje se odobravaju u svim sistemima treba da pokrivaju odreene potrebe. Naknade
u socijalnoj zatiti namijenjene su zadovoljavanju osnovnih ivotnih potreba. Meutim, njihova
104

visina nije zasnovana na cijenama neophodnih namirnica iz potroake korpe, i vrlo malo dio
trokova mogu pokriti.
Struni radnici u centrima za socijalni rad smatraju da su naknade u socijalnoj zatiti minimalne,
te da treba znaajno poveati njihove visine. Interesantno je da zaposleni u centrima za socijalni
rad smatraju da je veina korisnika zadovoljna, jer znaju da ne mogu dobiti vie, i svaku
pomo prihvataju, traei druge resurse.
Ako se uporede u obraenim sistemima vrste i visina prava, uslovi za ostvarivanje prava, postupak i
organizacija, vidno je da su prisutne razlike koje korisnike socijalnih naknada dovode u razliite
poloaje. Uporeivanje je teko vriti, jer su razliiti ciljevi i svrhe pojedinih naknada. Naknade koje
se utvruju statusno uglavnom nemaju definisanu svrhu, a deava se i da sadraj naknade ne
odgovara samom nazivu. Najbolje se mogu uporeivati naknade koje ostvaruju osobe sa
invaliditetom, jer su one zasnovane na potrebama prouzrokovanim invaliditetom i najee imaju za
cilj izjednaavanje mogunosti. Uporeujui ove naknade, vidno je da postoje znaajne razlike u
pristupu, odreenju, vrsti i visinama meu razliitim sistemima. Naknada koja se ostvaruje u
socijalnoj zatiti, kod civilnih rtava rata i vojnih invalida je dodatak za pomo i njegu (njegu i
pomo) drugog lica. Na ovom primjeru mogue je uvidjeti razlike u pristupu, uslovima i visinama. U
sistemu borako invalidske zatite ostvaruje se na osnovu statusa i utvrenog stepena oteenja, dok
u socijalnoj zatiti primijenjen je funkcionalni pristup u kome je akcenat na potpunoj ili djeliminoj
zavisnosti od pomoi i njege drugog lica u zadovoljavanju osnovnih ivotnih i fiziolokih potreba.
Visina naknade je razliita u svim sistema i ako je nivo potreba ujednaen (tabela 3.18).
Tabela br. 3.18. Uporedni prikaz visine dodatka za pomo i njegu drugog lica
Korisnici u sistemu: Visina dodatka za pomo i njegu drugog lica u 2013. godini
Socijalne zatite 163, i 81, KM
Civilne rtve rata 347,00
Vojni invalidi Od 236,90 do 618,00 KM
Ovakve i sline razlike imaju za posljedicu nezadovoljstvo korisnika i njihova stalna nastojanja da
se oblast socijalnih naknada pravinije uredi.
Korisnici nisu zadovoljni velikim razlikama koje postoje u visinama naknada u pojedinim
sistemima, s im su saglasni i struni radnici. Po njihovom miljenju potpuno je neopravdano da
su naknade u socijalnoj zatiti znaajno nie od naknada u borako-invalidskoj zatiti, posebno
kada su u pitanju naknade za pokrivanje trokova vezanih za invaliditet, jer je svrha tih
naknada zadovoljavanje u prvom redu zdravstvenih potreba koje ne opredjeljuje uzrok
nastanka.
Korisnici u socijalnoj zatiti takoe smatraju da sredstva koja drava (entitet) izdvaja za neke
borake naknade nisu usmjerena prema zaslunim ili najugroenijim. Oni cijene i vrednuju
zasluge uesnika rata (poginuli borci, bivi borci, ratni vojni invalidi), smatraju da to drava
treba da nagradi, ali misle da ima mnogo zloupotreba, da je potrebna pravinija raspodjela i da
i druge kategorije korisnika budetskih sredstva treba da imaju pomo i podrku od strane drave
za tekoe koje ne mogu prevazii bez pomoi, jer su najee u tekoama bez svoje krivice:
gubitak posla, dugotrajna nezaposlenost, invalidnost, bolest, rat, elementarne nepogode itd. Da
bi raspodjela bila pravinija, predlau da se za sve socijalno-ugroene graane vode socijalne
karte na osnovu kojih bi se imao uvid u stvarno stanje svih korisnika i na osnovu ega bi se mogli
odrediti prioriteti, te dravna sredstva usmjeriti prema najugroenijim.
(Iz zapisnika sa sastanka fokus grupe sa korisnicima odrane 03.04.2013. godine i intervjua sa
socijalnim radnicima u Bijeljini, Trebinju i Banjoj Luci)

105

Zakljuna razmatranja
1. Analiza zakonodavstva kojima su regulisane socijalne naknade pokazala je da su novane
naknade koje imaju karakter socijalnih davanja definisane u razliitim sistemima socijalne
sigurnosti i razliitim sektorima. To su sistem socijalne zatite, sistem borako-invalidske zatite
i zatite civilnih rtava rata, sistem djeije zatite, te drugi sistemi (oblast rada, zatite izbjeglih i
raseljenih lica, energetike itd.). Definisanje socijalne zatite i utvrivanje njenog predmeta i
sadraja u zakonodavstvu Republike Srpske ureeno je Zakonom o socijalnoj zatiti u kome se
socijalna zatita odreuje prema uem shvatanju (distribucija sredstava siromanim i
marginalizovanim grupama i organizovan sistem raznovrsnih usluga pojedincima i porodicama
koji imaju tekoe u svakodnevnom ivotu i svoje potrebe ne mogu zadovoljiti putem rada i
prava koja iz njega proizlaze). U svijetu se socijalna zatita ire shvata kao organizovani sistem
socijalne sigurnosti pojedinaca i porodica koji nisu u stanju da sopstvenim radom obezbijede ni
minimum ivotnih uslova. U okviru ovog ireg razumijevanja, neki autori smatraju da ovaj
termin ukljuuje socijalnu sigurnost i socijalno-sigurnosnu mreu, to znai da ona ukljuuje sve
oblike naknada i usluga koje su dostupne na univerzalnoj osnovi, bez obzira na uee, doprinos
ili status po osnovu rada, mada neke od naknada mogu ovisiti od provjere imovnog stanja.
18

Meunarodne organizacije u Bosni i Hercegovini u svom pristupu imaju ire razumijevanje, to
esto dovodi do problema i reakcija lokalnih zainteresovanih strana. Zbog toga postoji potreba za
usklaivanjem u definisanju i odreenju socijalne zatite u Bosni i Hercegovini meu razliitim
akterima.
2. Socijalne naknade koje nisu u sistemu socijalne zatite u Republici Srpskoj realizuju se u okviru
razliitih sektora (rada i borako invalidske zatite, socijalne zatite, djeije zatite, izbjeglih i
raseljenih lica). Nain koordinacije i usaglaavanja rjeenja o slinim ili istim pitanjima meu
razliitim sektorima i sistemima socijalne sigurnosti nije definisan ni u jednom zakonu.
Poslovnikom o radu Vlade RS predvieno je da Odbor za drutvene djelatnosti razmatra
zakonske i druge prijedloge propisa i materijale iz oblasti prosvjete, kulture, vjera, nauke,
tehnologije, zdravstva, socijalne zatite, penzijsko-invalidskog osiguranja, rada, borako-
invalidske zatite, raseljenih lica, sporta i omladine i ostala pitanja u vezi sa javnim slubama.
lanovi Odbora su ministri pojedinih sektora. Prije dostavljanja zakona na Odbor, predlaga
mora pribaviti miljenje Republikog sekretarijata za zakonodavstvo o usklaenosti sa ustavom i
pravnim sistemom i nainu usklaivanja sa propisima EU, Ministarstva za ekonomske odnose i
regionalnu saradnju o usaglaenosti sa zakonodavstvom EU, Ministarstva finansija kada je za
sprovoenje akata potrebno odobriti finansijska sredstva, Gender centra o usaglaenosti sa
Zakonom o ravnopravnosti polova i od drugih ministarstva ako se rjeenja odnose i na njih. Na
ovaj nain uspostavljeni su mehanizmi za koordinaciju, ali nije jasno definisana politika
usaglaavanja i pravila po kojima su zakonska rjeenja u pojedinim oblastima koja reguliu slinu
problematiku obavezno usaglaena na nain da obezbjeuju ravnopravnost po relevantnim
osnovama. Ne postojanje jasnih pravila ima za posljedicu upotrebu razliitih termina, razliit
nain definisanja slinih ili istih pitanja, razliita prava, visinu prava i slino, to je prisutno kada
je u pitanju regulisanje socijalnih naknada.
3. Prava u pojedinim sistemima socijalne sigurnosti koja definiu socijalne naknade za osnovu
imaju razliite svrhe. U socijalnoj zatiti veina prava ima za cilj osiguranje pomoi za
obezbjeenje minimuma egzistencije (novana pomo, jednokratna novana pomo, smjetaji u
ustanove...) ili pokrie trokova nastalih zbog invalidnosti (dodatak za pomo i njegu drugog lica,
pomo u izjednaavanju mogunosti djece sa smetnjama, dnevno zbrinjavanje...). Svrha prava u
borakoj zatiti i zatiti civilnih rtava rata nije zakonski jasno utvrena. Po nazivu imaju
karakter socijalnih naknada (civilna invalidnina, porodina invalidnina) i naknada za pokrie

18
uur, Z. (2003), Razvoj socijalne pomoi i socijalne skrbi u Hrvatskoj nakon Drugog svjetskog rata, Zagreb, Revija
za socijalnu politiku 1/03. str.1-22.

106

trokova nastalih zbog invalidnosti (dodatak za njegu i pomo drugog lica, ortopedski dodatak...),
a u sutini predstavljaju naknadu tete za gubitak ili oteenje prouzrokovano ueem u ratu i od
ratnog materijala pripadnicima vojnih jedinica ili civilima. U djeijoj zatiti sva prava imaju
razliite karaktere: socijalna zatita, zatita nataliteta, socijalno osiguranje za rizik materinstva.
Objedinjavanje svih naknada u socijalne naknade koje treba da imaju za cilj pomo pojedincima i
porodicama u siromatvu, vrlo je teko i potpuno neopravdano. Treba jasno razdvojiti naknade
koje imaju socijalno-zatitni karakter od ostalih i prilikom planiranja, izvjetavanja ili
obezbjeenja sredstava rukovoditi se takvim pristupom.
4. Shodno razliitom karakteru socijalnih naknada, definisani su i razliiti uslovi za njihovo
obezbjeenje. Za socijalne naknade koje imaju za cilj zadovoljavanje osnovnih socijalnih potreba
ili osiguranje minimuma socijalne sigurnosti predvieni kriterijumi ukljuuju prikupljanje
podataka o svim prihodima lanova porodice, utvrivanje obaveza izdravanja srodnika,
primjenu cenzusa nad prihodima i imovinom i provjeru kompletnog imovinskog stanja. To su u
socijalnoj zatiti novana pomo, jednokratna novana pomo, smjetaj u ustanove i hraniteljske
porodice, dnevno zbrinjavanje i pomo u kui, a u djeijoj zatiti dodatak na djecu i materinski
dodatak. Socijalne naknade koje pokrivaju trokove zbog invaliditeta sadre kriterijume za
ocjenu zdravstvenog stanja i sposobnosti samostalnog zadovoljavanja osnovnih ivotnih potreba
(dodatak za njegu i pomo drugog lica i podrka u izjednaavanju mogunosti djece i omladine
sa smetnjama u razvoju. Ostale naknade, ija svrha nije jasno definisana, statusno su uslovljene i
ne sadre kriterijume za provjeru imovinskog stanja. To su sve naknade u borakoj zatiti i zatiti
civilnih rtava rata. Ovakvo stanje diskriminie korisnike po sistemima kojima pripadaju, jer su
uslovi mnogo stroiji u sistemu socijalne zatite, gdje se i djeluje ciljano na siromatvo.
5. Postupci koji se primjenjuju u ostvarivanju socijalnih naknada zakonski su definisani zasebno za
svaki sistem. Zajedniko je primjena upravnog postupka u svim organima i organizacijama koje
rade na ovim poslovima. Stranke koje potrauju pravo same pribavljaju dokumentaciju, esto
plaajui trokove dobijanja dokumentacije. Sistemi meusobno nisu uvezani i nije mogu
pristup evidencijama iz drugih sistema. Predmeti obiluju nizom dokumenata koji, ako su izdati od
nadlenih organa ne podlijeu nikakvim provjerama i koriste se u svim sistemima. Samo se u
centrima za socijalni rad provjerava stanje direktnim uvidom u ivotnom prostoru korisnika.
Procedure ostvarivanja socijalnih naknada su administrativno sloene i mogu da traju vie
mjeseci. Ni u jednom sistemu nisu razvijeni instrumenti koji bi pojednostavili postupke i smanjili
obaveze stranaka.
6. Osobe sa invaliditetom su korisnici velikog broja socijalnih naknada. Svaki sistem razliito
definie osobu sa invaliditetom, koristi razliite kriterijume u procjeni i utvrivanju invalidnosti i
ista prava osoba sa invaliditetom razliito ustanovljava. Zato postoji velika diskriminacija osoba
sa invaliditetom u ostvarivanju prava koja je posljedica pripadnosti razliitim sistemima i
razliitih uzroka nastanka invalidnosti. Potrebe i stanje invalidnosti su kriterijumi koji se
primjenjuju tek po utvrivanju statusa. Kako je Bosna i Hercegovina ratifikovala Konvenciju UN
o pravima osoba sa invaliditetom, mora promijeniti i postojeu praksu, jer ona moe proizvesti
negativne posljedice za zemlju prilikom ocjene primjene Konvencije.
7. Znaajan procenat korisnika socijalnih naknada (po procjenama strunih radnika u centrima za
socijalni rad i do 40%) su korisnici vie prava u jednom sistemu i korisnici prava u razliitim
sistemima. Na primjer, korisnik porodine invalidnine u borakoj zatiti moe istovremeno
ostvariti pravo na dodatak za pomo i njegu drugog lica, jednokratnu novanu pomo, smjetaj u
ustanovu, dodatak na djecu i druga prava u socijalnoj zatiti. esti su primjeri gomilanja
socijalnih naknada kod jednog korisnika. U zatiti civilnih rtava rata korisnik osnovnog prava
civilne invalidnine je korisnik i svih ostalih prava. Ovakvo stanje omoguava dupliranje
korisnika i neracionalno korienje sredstava, s jedne strane, i nemogunost adekvatnog praenja
potreba i planiranje programa za borbu protiv siromatva, s druge strane.
107

8. Osnovice za obraun visina naknada su razliito ustanovljene u svim sistemima. U socijalnoj
zatiti, osnovica je prosjena plata ostvarena u Republici Srpskoj u prethodnoj godini, u borakoj
zatiti to je nominalan iznos koji utvruje Vlada, a koji moe biti procenat od prosjene plate u
prethodnoj godini, u zatiti civilnih rtava rata osnovica je nominalan iznos koji utvruje Vlada
RS i razliita je od borake zatite, u djeijoj zatiti nije predviena osnovica, nego organ
upravljanja nominalno utvruje iznose naknada za svaku godinu.
Praksa je da se visina naknade utvruje u procentu od osnovice. Razliita osnovica i razliiti
procenti doveli su do velikih razlika u visinama naknada. Visina naknada u borakoj zatiti je
najvea. Najnie su naknade u socijalnoj zatiti. Na ovaj nain pokazan je odnos vlasti prema
korisnicima pojedinih sistema na nain da se favorizuju i vie uvaavaju potrebe borakih
kategorija od potreba socijalno ugroenih graana.
Naknade u socijalnoj zatiti poveane su donoenjem novog Zakona u socijalnoj zatiti, ali je i
dalje njihova visina takva da se ne mogu zadovoljiti minimalne egzistencijalne potrebe. Poto su
to naknade koje u najveom broju koriste siromani, zbog niskih iznosa vrlo malo utiu na
smanjenje siromatva.
9. Socijalne naknade koje se ostvaruju u socijalnoj zatiti najbolje su ciljane i najveim dijelom
dolaze do siromanih graana. Prema Anketi o potronji domainstava 2011. godine najbogatiji
dio stanovnitva ne koristi ove naknade. Naknade u djeijoj zatiti za ije ostvarivanje je
predviena provjera imovinskog stanja, takoe su dobro ciljane, a ostale naknade koristi i bogatiji
dio stanovnitva. Naknade osobama sa invaliditetom civilni invalidi su loe ciljane, jer su
uslovi za njihovo ostvarivanje vezani za zdravstveno stanje, a ne imovinske prilike domainstva.
Ciljanje naknada civilnim rtvama rata i borakih naknada je regresivno, veim dijelom naknade
dolaze do bogatijih, a obuhvataju vrlo malo siromanog stanovnitva. Loe ciljanje veine
socijalnih naknada su posljedica razliite svrhe ovih naknada i shvatanja socijalne zatite u
zakonodavstvu i praksi.
10. Definisana prava u zatiti civilnih rtava rata su vrlo iroko postavljena, nejasna, neprecizna i
prema nazivu ne odgovaraju namjeni. Krug korisnika je vrlo irok, u prava su ukljueni lanovi
porodice bez posebnih uslova koji se odnose na njihovo materijalno stanje. Po svom karakteru
prava mogu imati namjenu osiguranja socijalne sigurnosti (civilna i porodina invalidnina, te
dodaci za lanove porodice) i naknada trokova nastalih invalidnou (dodatak za njegu i
pomo). Poto im zakonodavac nije odredio namjenu, mogu predstavljati i naknadu tete za
gubitak lana porodice ili nastalo oteenje. Ako treba da obezbijede socijalnu sigurnost, nuno
je da su uslovljeni provjerom prihoda i materijalnog stanja u porodici. Zbog toga je i zakonom
predvien imovinski cenzus koji nikad u praksi nije donesen i primijenjen.
11. Sistem djeije zatite funkcionie na principu solidarnosti i omoguava jednak pristup pravima
djeci i porodicama u svim krajevima Republike Srpske. On se finansira iz doprinosa i objedinjava
tri funkcije: socijalno-zatitnu, pronatalitetnu (populacionu) i osiguranje za rizik materinstva.
Poslednjih godina dolo je do promjena politika i zakona u oblasti rada koje su dovele do
poveanja potreba u obezbjeenju sredstava za refundaciju plata porodiljama. Promjene u dijelu
sistema u funkciji osiguranja uticale na ostale funkcije. U ostvarivanju socijalno-zatitne funkcije
pootreni su kriterijumi, smanjena su prava i smanjeni iznosi naknada, a u populacionoj funkciji
smanjeni su iznosi i uveden je cenzus kod ostvarivanja materinskog dodataka. Sve te mjere nisu
bile dovoljne da osiguraju likvidnost sistema i nuno se pojavljuje potreba za uspostavljanjem
balansa izmeu razliitih funkcija, to treba dovesti i do promjena u predmetu djeije zatite. Sve
vie se istie i neodrivost postojee diskriminacije u ostvarivanju prava djece i nepotovanje
osnovnih principa Konvencije UN o pravima djeteta. Takoe, otvaraju se i pitanja naina i svrhe
obezbjeenja sredstava, jer se sredstva obezbjeuju kroz doprinos, to daje mogunost
uspostavljanja socijalnog osiguranja za rizik materinstva.
U teorijskom koncipiranju sadraja socijalne politike u podrujima socijalnog osiguranja i zatite
djece nije uobiajeno da se mijeaju razliite funkcije i socijalno zatitni transferi podravaju iz
108

doprinosa. Prilikom ocjene ciljanja socijalnih naknada prema siromanim pokazalo se da
postojei pristup dovodi do pogrenih ocjena o efikasnosti naknada za socijalnu zatitu, jer su
pomijeani izvori i svrhe naknada.
12. Kriterijumi koji se koriste u ostvarivanju socijalnih naknada u socijalnoj i djeijoj zatiti su vrlo
otri i iskljuuju dio stanovnitva koje se nalazi u stanju socijalne potrebe. U socijalnoj zatiti
pristup stalnim naknadama nemaju sposobni za rad i ako nemaju nikakvih prihoda, a u djeijoj
zatiti imovinski cenzus znaajno je ispod minimuma socijalne sigurnosti predviene u socijalnoj
zatiti (122,70 KM). Utvreni minimum socijalne sigurnosti za godinu dana iznosi 1.464,00 KM
to je za 39,3% manje od linije apsolutnog siromatva (2.412,84 KM). Zbog velike
nezaposlenosti i nedovoljno nerazvijenog osiguranja u sluaju nezaposlenosti, veliki broj graana
vri pritisak na socijalnu zatitu i potrauje socijalne naknade, bez obzira to im strogi kriterijumi
ne omoguavaju ulazak u sistem. Zato je neophodno razvijati mehanizme koji e omoguiti iri
obuhvat socijalno ugroenih i siromanih u nekom od sistema socijalne sigurnosti.
13. Centri za socijalni rad su kljune slube u socijalnoj zatiti za realizaciju ovog sistema. Slube su
optereene pritiskom velikog broja korisnika pojedinih prava, ali i drugih graana koji se nalaze
u stanju socijalne potrebe i koji smatraju da trebaju pomo drutva. Kako drugi sistemi ne
uvaavaju potrebe u ostvarivanju prava, nego statusno pristupaju, graani se obraaju centrima i
oekuju da od njih dobiju pomo. Koritenje metoda socijalnog rada u procesima procjene
omoguava centrima da sagledavaju ukupna stanja u porodicama i da, u skladu sa utvrenim,
donose odluke o naknadama.
Veina centara ima problema sa uslovima rada (prostorom, opremljenou), sa finansiranjem, sa
malim brojem zaposlenih strunih radnika, sa osposobljenou radnika. Meutim, korisnici imaju
pozitivan odnos prema radu centara, smatraju da u tim ustanovama mnogo bre i efikasnije
ostvaruju svoja prava nego u drugim institucijama i sistemima i korisnici vrlo cijene procjene
koje rade socijalni radnici i njihove socijalne anamneze. Rezultati istraivanja o nainima rada
pokazuju da centri imaju ujednaene procedure u radu, bez obzira na razlike u veliini,
razvijenosti, osposobljenosti. U svim drugim institucijama primjenjuje se samo administrativno-
upravni postupak, to ne daje dovoljno sveobuhvatnosti, fleksibilnosti i punoe u procjenama i
odluivanju. Zato centri treba da budu kljuni resurs u primjeni programa za smanjenje
siromatva uz tehniku i materijalnu podrku u radu.
Preporuke
Nuno je u potpunosti redefinisati postojee sisteme socijalne sigurnosti koji se ne finansiraju iz
doprinosa, ve iz budeta:
1. Jasno definisati prava ija bi svrha bila naknada tete za izgubljeni ivot i tjelesno oteenje
nastalo kao posljedica rata i naknada za zasluge u odbrani zemlje. Iste treba odvojiti od
socijalnih naknada i ne treba da budu dio socijalne zatite. U skladu sa ovom preporukom,
redefinisati prava civilnim rtvama rata koje nemaju karakter navedenih naknada i ukljuiti ih
u socijalnu zatitu prema jedinstvenim kriterijumima koji obuhvataju provjeru ukupnog stanja
domainstva, odnosno kriterijuma za prava ija je svrha izjednaavanje mogunosti.
2. U svim sistemima socijalne sigurnosti treba jedinstveno definisati invalidnost i lice sa
invaliditetom prema Konvenciji UN o pravima osoba sa invaliditetom i uspostaviti
jedinstvene kriterijume za utvrivanje statusa osobe sa invaliditetom tako da se moe
ravnopravno koristiti dokumentacija o procjeni u svim sistemima. U procjeni treba koristiti
multidisciplinaran pristup i cijeniti individualne potrebe i sposobnosti posmatrane u
interakciji sa okruenjem, odnosno koliko fizika, mentalna, intelektualna ili ulna oteenja
dovode do ometanja osobe sa invaliditetom u punom i efikasnom ueu u drutvu na
jednakoj osnovi sa drugima.
3. Prava osoba sa invaliditetom ija je svrha naknada trokova zbog invalidnosti i
izjednaavanje mogunosti, mogu biti zaseban sistem ili dio socijalne zatite i treba da su
109

usmjerena na ciljane potrebe. Uzrok invalidnosti ne treba biti kriterijum u utvrivanju prava
ovih osoba, nego stvarna potreba. Kod ovih prava ne treba utvrivati imovinski status, jer je
njihova svrha podrka u izjednaavanju mogunosti.
4. Prava osoba sa invaliditetom, koje su invalidnost stekla kao posljedicu povrede na radu ili
profesionalne bolesti treba urediti na nain da se jasno definie svrha ovih naknada, a u
skladu sa svrhom opredijeli i sistem u kojem e biti regulisana.
5. U sistemu socijalne zatiti definisati naknade za zadovoljavanje egzistencijalnih potreba za
cjelokupno stanovnitvu sa jasno definisanim posebnim kriterijumima koji bi ukljuivali
provjeru ukupnog stanja domainstva: prihoda, imovine, drugih izvora, mogunosti za
obezbjeenje sigurnosti vlastitim snagama itd. U tom sistemu definisati minimum socijalne
sigurnosti koji bi bio usklaen sa linijom siromatva i uz potovanje predvienih uslova
omoguiti svim graanima (sposobnim i nesposobnim za rad) da pod jednakim uslovima
ostvaruju naknade. U utvrivanju visine naknada uvesti kriterijum broja lanova domainstva
i napraviti razlike u potrebama (starost, kolovanje, invalidnost). Kod osoba sposobnih za rad
ograniiti vrijeme ostvarivanja naknada i uslove za ostvarivanje naknada povezati sa aktivnim
traenjem zaposlenja, prekvalifikacijom/dokvalifikacijom i dobrovoljnim radom. Za osobe sa
invaliditetom, ako bi se utvrivala lina invalidnina u vidu dodatka, potrebno je utvrditi njenu
svrhu. Ako je svrha osiguranje socijalne sigurnosti, onda uslovi za njeno ostvarivanje moraju
da sadre provjeru ukupnog stanja (finansijski i imovinski cenzusi). Za praenje i kontrolu
funkcionisanja naknada uspostaviti centralizovan sistem izvjetavanja po svim isplatama
gotovinskih naknada. Na ovaj nain bi se omoguilo jedinstveno praenje stanja svake
porodice, izbjeglo bi se dupliranje i gomilanje razliitih naknada u razliitim sistemima i
obezbijedila potpuna ciljanost prema siromanim.
6. Sistem djeije zatite potpuno redefinisati u osiguranje za rizik materinstva koji e nastaviti
da se finansira iz doprinosa, a dodatke na djecu regulisati kroz socijalnu zatitu uz uvaavanje
materijalnih prilika porodice ili univerzalno (u zavisnosti od politike drutva imajui u vidu
depopulaciju stanovnitva). Prilikom definisanja naknade za siromane imati u vidu potrebe
porodica sa djecom i u visinu naknada ugraditi iznose vee od minimuma koji slue za
zadovoljavanje potreba djece. Pronatalitetne funkcije povjeriti Ministarstvu za porodicu.
7. Socijalnu zatitu izbjeglih i raseljenih lica ukljuiti u jedinstven sistem socijalne zatite.
8. Obezbijediti informacionu uvezanost svih sistema socijalne sigurnosti i izvora podataka o
prihodima kako bi se izbjeglo ogromno administriranje i pojednostavio postupak.
9. Jedinstveno urediti voenje dokumentacije za sve korisnike, praenje i izvjetavanje, a u
skladu sa tim i statistiku obradu podataka.
10. Ojaati centre za socijalni rad (tehniki, informaciono i kadrovski) za obavljanje posla,
posebno u kontekstu novih metoda ciljanja korisnika.
11. Izvriti novu redistribuciju potronje u budetima uz uvaavanje jedinstvenog pristupa koji
nee praviti diskriminaciju po bilo kojem statusnom obiljeju.
Pri redefinisanju postojeeg sistema socijalne sigurnosti, stajna taka je unapreenje ciljanja
korisnika u skladu sa njihovim stvarnim potrebama, to nuno mora proizvesti odgovarajue izmjene
zakona i podzakonskih akata.

110

3.A Identifikovani problemi od strane strunih radnika centara za socijalni rad u
ostvarivanju socijalnih naknada u ovim ustanovama sa prijedlozima za poboljanje
Ostvarivanje socijalnih naknada u svim sistemima bremenito je problemima obezbjeenja sredstava,
veim potrebama od mogunosti sistema, specifinim zahtjevima pojedinih grupa korisnika, optom
ekonomskom i politikom situacijom, zahtjevnom administracijom itd. Cjelokupna situacija u
procesu ostvarivanja socijalnih naknada u centrima za socijalni rad proizvodi niz problema. Kljuni
problemi koje su identifikovali struni radnici za vrijeme intervjua su:
- Svakodnevno poveavanje broja lica koja se za razliite potrebe obraaju u centar za socijalni rad.
Najvei broj ima ozbiljne probleme u obezbjeenju egzistencije sebe i porodice, nema drugih resursa
i trai pomo drutva. Meu njima najbrojniji su radno sposobni graani koji su ostali bez posla ili se
nisu uspjela do sada nikad zaposliti. Dugogodinja nezaposlenost dovodi do toga da vie generacija u
jednoj porodici postaju korisnici u socijalnoj zatiti i da se kod njih stalno odrava siromatvo.
- Poveanje boja korisnika ne odraava se na izdvajanje sredstava za socijalnu zatitu, nego je
obrnuto. Svake godine ima sve vie problema sa visinom odobrenih sredstava, u meuvremenu
visina prava se poveala, a do sredstava je sve tee doi. Centar za socijalni rad utie na politike
lokalnih zajednica, ali je to nedovoljno, prijedlozi se najee ne uvaavaju, sredstva se smanjuju i
ograniavaju i planovi budeta ne izraavaju utvrena prava, a jo manje stvarne potrebe.
- Jednako veliki problem sa nedostatkom sredstava jeste i stalno kanjenje i nesigurnost u isplati
prava. ak i sredstva koja dolaze iz Republike znaju da zakasne, to stvara nesigurnost kod korisnika
i zaposlenih i demotivie u radu. Prilivi iz lokalnih budeta su neredovni, bez jasno utvrene
dinamike i pouzdanih parametara kada e neto pristii i hoe li biti uopte realizovano. Posebno je
teko kod izmirivanja trokova smjetenih u ustanovama. Mnogi centri duguju vie mjeseci za te
trokove i nisu u stanju dobiti sredstva. Zaposleni u centrima za socijalni rad su u direktnim
kontaktima sa korisnicima i ne mogu za korisnike nai racionalna objanjenja za takvu situaciju, to
dodatno optereuje odnos, dovodi do frustracija i nepotrebnih konflikata.
- Postojei sistem sa propisanim kriterijumima ne dozvoljava ili jako ograniava pojedinim
graanima ulazak u njega. To je sluaj sa radno sposobnim stanovnitvom, kao i nekim grupama
osoba sa invaliditetom (na primjer gluhe osobe), ime se pravi diskriminacija, a to nije u skladu sa
osnovnim principima socijalnog rada i ponaanja zaposlenih.
- Gomilanje problema ne prati i adekvatno zapoljavanje u socijalnoj zatiti. Veina centara ima
problem ogranienih i nedovoljnih ljudskih resursa. Zapoljavanje novih strunih radnika teko se
odobrava, postojee osoblje izloeno je velikom stresu, nisu razvijeni mehanizmi supervizije i sve to
dovodi do velikog troenja kadrova i do sagorijevanja. Nema ni permanentnih programa edukacije i
razvoja, uglavnom je to od sluaja do sluaja.
- Pored nedostatka strunih radnika, problem predstavljaju i nedovoljna materijalna sredstva za rad
slubi. Podruja koja pokrivaju centri su velika, za obilazak korisnika nemaju prevozno sredstvo,
stalno je prisutan problem nedovoljnih sredstava za materijalne trokove, a prostori za rad su mali,
neuslovni, nefunkcionalni i neprilagoeni osobama sa invaliditetom i starim osobama.
Svi intervjuisani socijalni radnici su saglasni da je novi Zakon o socijalnoj zatiti donio poboljanja u
sistemu jasnije definiui prava i poveavajui njihove iznose. Meutim, sve je to jo uvijek
nedovoljno, jer novi iznosu nisu na tom nivou da mogu zadovoljiti minimum potreba. Razlike koje
postoje u odnosu na druge sisteme socijalne sigurnosti su nedopustive. Mogui odgovori na ove
probleme je stvaranje jednog sistema socijalne pomoi u kome bi se primjenjivali jedinstveni
kriterijumi ili stvaranje uslova da su prava koja su vezana za egzistenciju ista u svim sistemima.

111

Prijedlozi strunih radnika u poboljanju usmjeravanja socijalnih naknada sadre:
- Naknade prema onima koji su u najteem stanju trebalo bi usmjeravati kroz razvijanje odreenih
programa pomoi i podrke prema vrsti i stepenu potrebe, to omoguava i Zakon o socijalnoj zatiti
kroz proirena prava (Trebinje);
- Vie panje treba obratiti na one koji su sa najveim nivoom potreba kao to su teko pokretne i
nepokretne osobe, treba razvijati zatitu koja bi njima omoguila kvalitetniji ivot, kao i za druge
socijalno ugroene i vielane porodice (Bijeljina);
- Treba poboljavati postojea zakonska rjeenja izradom preciznijih kriterijuma na irem nivou tako
da se utvrde i obaveze porodice, a ne samo drave (Zvornik);
- U definisanju kriterijuma treba uzeti u obzir razliite faktore kao to je kulturoloki aspekt, ali
nikako status. Na primjer, potrebe ljudi za pomoi na selu su neto manje od onih u gradu, jer oni
imaju okunicu, zato treba vriti detaljne procjene stanja, potreba, mogunosti domainstva, izvora
koji se mogu koristiti, a ukljuiti i druge vrste podsticaja koji mogu biti prevencija siromatvu, kao
to je ulaganje u poljoprivredno domainstvo kako bi se osposobilo za samostalan ivot (Banja
Luka);
- Postojei nain usmjeravanja naknada u socijalnoj zatiti je odgovarajui i ne treba ga mijenjati.
Problem su visine naknada, jer one ne uvaavaju potrebe i stanje koje se pogorava zbog
nemogunosti zapoljavanja radno sposobnog stanovnitva i pritiska koje vri na sredstva socijalne
zatite (Tesli, Prnjavor, Derventa i Pale);
- Naknade prema onima koji su u najteem stanju bi trebalo usmjeravati kroz razvijanje partnerstva
sa nevladinim sektorom i mjesnim zajednicama preko kojih bi se mogla dodjeljivati odreena vrsta
pomoi. Takoe, kada se radi o visini naknade iste bi trebale biti dovoljne za ispunjavanje osnovnih
ivotnih potreba, te bi se mogle dodjeljivati preko udruenja osoba sa istim ili slinim problemima
(Istona Ilida i Gradika);
- Potrebno je poveati iznose naknada licima koja su u najteim stanjima i kontinuirano vriti
preispitivanje u cilju da se sredstva upuuju onima kojima su najpotrebnija (elinac);
- Naknade treba usmjeravati u zavisnosti od socijalne procjene i od teine stanja. Potrebno je
napraviti jasnu razliku izmeu lica koja nemaju nikakva primanja, niti imovinu, nemaju rijeeno
stambeno pitanje, nemaju srodnike koji su zakonom duni da ih izdravaju, lica koja su stara ili
bolesna i onih koja imaju zakonske srodnike i imovinu, te mogu sebi obezbijediti sredstva za
izdravanje (Gradika, Trnovo);
- Utvrivanje minimuma i postotka u budetima koji bi lokalne zajednice trebalo da izdvajaju za
socijalnu zatitu, te pravinije rasporeivanje sredstava u lokalnoj zajednici, bi bio nain kako je
mogue bolje usmjeriti socijalne naknade prema siromanim (Prijedor).

112

3.B Ocjene korisnika o adekvatnosti ciljanja socijalnih naknada izraene na fokus grupi
odranoj 03.04.2013. godine
Kada korisnici ocjenjuju adekvatnost ciljanja pojedinih naknada, panju usmjeravaju na naknade kod
kojih se ne vri provjera prihoda i ukupnog stanja domainstva. Smatraju da takve naknade u veini
sluajeva ne idu onima kojima su potrebne. U obezbjeenju svoje sigurnosti, nemaju velika
oekivanja od drave i njenih institucija. Ali ih vrijea odnos drutva koji se izraava i kroz socijalna
davanja, posebno davanja po osnovu osiguranja, na primjer penzije.
Korisnici su jedinstveni u miljenju da je utvrivanje i odobravanje vrlo niskih naknada sa kojima se
ne mogu zadovoljiti ni minimalni trokovi, poniavajue, vrijea njihovo dostojanstvo i zbog toga se
ne osjeaju dijelom drutva koje vodi rauna i brine o njihovim potrebama. Osjetljive grupe poput
invalida, djece, majki, romska populacija i sl. koji su i korisnici socijalne zatite u najveem broju
sluajeva, ne uivaju zatitu u drutvu, jer im se svuda uskrauju prava, nisu im pristupane usluge i
nemaju osjeaj da su ravnopravni graani.
Preporuke korisnika u smislu promjena u postojeem sistemu socijalne zatite sadre:
- Stvaranje uslova da se u socijalnoj zatiti omogui pristup naknadama kroz rad, da sposobni za rad
obavljaju drutveno koristan posao i zato dobiju naknadu. Tada bi se mnogo bolje osjeali nego kad
im naknada nije uslovljena bilo kakvih njihovim angamanom, a po svojoj visini vrijea
dostojanstvo;
- Probleme siromatva radno sposobnih lica ne treba rjeavati u socijalnoj zatiti, nego u oblasti rada,
a u socijalnoj zatiti usmjeravati novane naknade prema nesposobnim za rad, starim, invalidima i to
za zadovoljavanje egzistencijalnih potreba, za trokove lijeenja i u porodice u kojima postoje
viestruki problemi koji ih dovode u stanje potrebe;
- Iznose postojeih naknada treba obavezno poveati, jer sadanje visine ne omoguavaju
zadovoljavanje ni minimalnih potreba da se preivi;
- Drutvo mora da razvija i druge resurse, da se razvijaju ustanove koje bi imale bolje sadraje i
omoguile bolje i raznovrsnije usluge poput dnevnih centara za osobe sa invaliditetom, treba vie
raditi na razvoju volonterskog rada... Sve su to novi resursi;
- U procjeni stanja, socijalna anamneza treba da ima vei znaaj i kljunu ulogu u ostvarivanju prava
iz socijalne zatite.

113

IV Fiskalni aspekti/posljedice postojeeg sistema budetskih novanih
naknada za socijalnu zatitu
1. Ukupne budetske novane naknade za socijalnu zatitu u budetu svih nivoa
vlasti BiH
U BiH postoji izuzetno diversifikovana potronja na socijalna davanja koja je velika i fiskalno
neodriva. Pored klasine socijalne zatite ovdje postoji veliki broj novanih naknada pojedincima i
institucijama. Ova davanja tako ukljuuju stipendije u zemlji i inostranstvu, priznanja sportistima,
podrku udruenjima potroaa, sredstva za povezivanje staa i mnoge druge stavke. Sama struktura
ukupnih socijalnih davanja koja je veoma diversifikovana ukazuje na nedostatak stratekog pristupa
ovoj oblasti.
bl 4.1: Gdinji prtivni izvti, knslidvn BiH (u mil. KM)
GFS
kd
pis 2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
1 PRIHDI 9.833 10.903 10.342,5 10.862,5 11.357,0
2 RSHDI 8.808 10.553 10.660,3 10.840,2 10.908,7
27 Sciln dvnj 3.010 3.899 3.946,8 3.770,3 4.330,2
27
Sciln dvnj (%
budeta)
31,5% 34,2% 34,6% 32,9% 37,1%

Budetski suficit/deficit (1-
2-31)
278 -493 -1.065,8 -611,8 -322,7
Izvr: Ministarstvo finansija Federacije BiH, gdinji prtivni izvti, knslidvn FBiH
Prema GFS klasifikaciji budetskih stavki, ova kategorija davanja se kretala od 3,01 mlrd KM u
2007. do 4,33 mlrd KM u 2011. godini ili od 31,5% do 37,1% ukupnog konsolidovanog budeta
BiH. Kako je ukupna potronja na socijalna davanja u FBiH rasla u ovom periodu, realno je
pretpostaviti (uzimajui u obzir njenu veliinu) da je ovaj oblik rashoda imao tendenciju istiskivanja
drugih vrsta rashoda.
Grafikon 4.1: Kretanje udjela socijalnih davanja u ukupnom budetu kosolidovane BIH

Izvr: CBBH, gdinji prtivni izvti, knslidvn BiH
Vidljivo je da je potronja na socijalna davanja znaajno porasla u periodu nastanka krize, da su
nakon toga nastupile mjere restriktivne fiskalne politike, ali da je udio ukupnih socijalnih davanja u
budetu BiH naglo povean sa 32,3% u 2010. na 37,1% u 2011. godini.
31,5%
34,2%
34,6%
32,9%
37,1%
28.0%
29.0%
30.0%
31.0%
32.0%
33.0%
34.0%
35.0%
36.0%
37.0%
38.0%
2007. 2008. 2009. 2010. 2011.
114

Iako je u toku tog perioda u cijeloj BiH moglo doi do izvjesne vrste podsticaja ukupnoj potronji u
okviru roba i usluga, ova vrsta javne potronje je malo uinila na poboljanje prosperiteta i razvoja
zemlje ili na istinskoj pomoi velikom broju siromanih graana.
Potronja velikog dijela BDP-a na socijalne naknade implicira izbor koji BiH pravi izbor koji
preferira potronju u odnosu na investicije. To podrazumijeva rezultat koji se svodi na manju
konkurentnost ekonomije i manje mogunosti za stvaranje kapitala mogunosti koje bi mogle
poveati ukupno bogatstvo i blagostanje graana u budunosti. Stoga, troenjem vie od treine
dananjeg BDP-a umanjuje se iznos sredstva potrebnih za investiranje koja bi u budunosti dovela do
poveanja BDP-a. Odvajajui znaajan dio sredstava na potronju, manje se vrednuje potreba za
bogatstvom i blagostanjem buduih generacija.

2. Ukupne budetske novane naknade za finansiranje socijalne zatite u BiH
Budetske pozicije koje se tiu sistema socijalne zatite zauzimaju mnogo manji udio od ukupnih
davanja koja u budetima klasifikovana kao socijalna davanja, ali je i taj dio izrazito velik kad se
uporedi sa drugim zemljama. Ove pozicije se odnose na sljedee kategorije:
Socijalna zatita;
Djeija zatita;
Civilne rtve rata;
Invalidnine za neratne invalide
Borake naknade.
U BiH je na prvi pogled jasno da borake naknade snano dominiraju gotovinskim transferima koji
nisu zasnovani na doprinosima. Na borake naknade u BiH ide oko dvije treine ukupne potronje na
gotovinske transfere koji nisu zasnovani na doprinosima, i taj je udio bio prilino stabilan u periodu
2007 - 2011.
Tabela 4.2: Civilne i borake naknade u BiH, 2007-2011. (% BDP-a)
2007. 2011.
Socijalna zatita 0,23% 0,31%
Djeija i porodina zatita 0,37% 0,59%
Osobe sa neratnim
invaliditetom
0,51% 0,61%
Civilne rtve rata 0,12% 0,14%
Borake naknade 2,68% 2,23%
UKUPNO
3,91% 3,88%
Izvor: Administrativni podaci
Kao udio u BDP-u, borake naknade su inile oko 2,4 procenta BDP-a u periodu 2007-2011. To
predstavlja najvei nivo potronje na ovu vrstu naknada u regiji. Istovremeno, rashodi na sve tipove
civilnih naknada ine oko 1,5 BDP- a, ukljuujui potronju na naknade za civilne invalide i civilne
rtve rata od oko 0,6 procenata BDP-a, a potronja na stalnu socijalnu pomo za siromane, naknade
za djeju zatitu i jednokratna socijalna pomo zajedno, oko 0,9 - 1 procenata BDP-a. Ova je
potronja znaajno nia u poreenju s borakom potronjom. Meutim, ono to je takoe primjetno
da udio borakih naknada u BDP-u malo smanjio sa 2,58% u 2007. na 2,21% u 2011. godini, a da se
udio civilnih naknada blago poveao sa 1,23% u 2007. na 1,65% u 2011. godini.
115

3. Fiskalna situacija u FBiH po pitanju pozicije budetskih novanih naknada za
socijalnu zatitu
Budetske pozicije koje se tiu socijalne zatite takoe zauzimaju velik udio u FBiH. Ove pozicije se
odnose na sljedee kategorije:
Socijalna zatita;
Zatita porodica sa djecom
Civilne rtve rata;
Invalidnine za osobe sa neratnim invaliditetom
Borake naknade.
Kao i u cijeloj BiH, i u FBiH borake naknade snano dominiraju gotovinskim transferima koji nisu
zasnovani na doprinosima. Na borake naknade u FBiH je u 2007. godini ilo oko dvije treine
ukupne potronje na gotovinske transfere koji nisu zasnovani na doprinosima, i taj je udio je neto
smanjen do 2011. godine
Tabela 4.3: Civilne i borake naknade u FBiH, 2007-2011. (% BDP-a FBiH)
2007. 2011.
Djeija i porodina zatita 0,34% 0,43%
Osobe sa neratnim invaliditetom 0,80% 0,82%
Civilne rtve rata 0,16% 0,15%
Borake naknade 2,87% 1,95%
UKUPNO 4,44% 3,62%
Kao udio u BDP-u, borake naknade su inile oko 2,5 procenta BDP-a u periodu 2007-11.
Istovremeno, rashodi na sve tipove civilnih naknada ine oko 1,5 BDP-a, ukljuujui potronju na
naknade za civilne rtve rata od oko 0,8 - 1 procenat BDP-a, a potronja na stalnu socijalnu pomo
za siromane, naknade za djeju zatitu i jednokratna socijalna pomo zajedno, oko 0,5 0,7
procenata BDP-a. Ova je potronja znaajno nia u poreenju s borakom potronjom. Meutim, ono
to je takoe primjetno da udio borakih naknada u BDP-u malo smanjio sa 2,87% u 2007, na 1,95%
u 2011. godini, a da se udio civilnih naknada blago poveao sa 1,57% u 2007, na 1,67% u 2011.
godini.
Sistm sciln ztit u FBiH rgnizvn n nivu Federacije i n nivu kantona, dnsn
nsici sciln ztit su Federacija i kantoni. Ovo je vano jer se i finansiranje vri iz budeta
FBiH i kantonalnih budeta, ali i iz optinskih budeta. Djeija zatita u FBiH je svrstana u ostale
oblike socijalne zatite koji se finansiraju u skladu posebnim odlukama kantona. Zatita osoba sa
neratnim invaliditetom i borake naknade se finansiraju iz budeta FBiH, dok se naknade za civilne
rtve rata finansiraju u omjeru 70% FBiH a 30% kantoni.
U budtim kantona i ptin bzbuu s srdstv z gtv sv prv prdvin zknm:
nvn pm, ddtk z pm i njgu drugg lic, smt u ustnv i drug prdic, pm
u kui, zdrvstvn sigurnj, dnkrtn nvn pmi, uslug scilng rd, t finnsirnj
rd ustnv.
Prid d 2007. d 2011. gdin biln zntnim pvnjm ukupnih budetskih sredstava koja
se troe u blstima sciln, prdin i di ztit. Psldic svtsk knmsk kriz, u
vm pridu, nisu iml znnii utic n visinu budetskih sredstava u vim blstim, to je i
logino, jer se u periodu krize ove obaveze poveavaju.
116

3.1 Socijalna zatita
Za realizaciju mjera socijalne zatite utroena su sredstva koje su obezbijedili kantoni i FBiH
(grafikon 4.2).
Grafikon 4.2: Budetska sredstva za socijalnu zatitu, Federacija BiH (mil. KM)

Izvor: Federalno ministarstvo rada i socijalne politike i nadlena kantonalna ministarstva
Kao to vidimo na grafikonu 4.2, prid d 2007. d 2011. gdin takoe je biln zntnim
pvnjm budetskih sredstava koja se troe u blsti sciln pomoi. Psldic svtsk
knmsk kriz, ni ovdje se nisu osjetile. Kao to je ve reeno, ovo poveanje je proizvod
promjena u visinama prava, cijenama smjetaja korisnika i poveanja broja korisnika pojedinih
prava. Poveanje broja korisnika je direktan rezultat ekonomske krize kojoj je drutvo izloeno.
Kod novane i materijalne socijalne pomoi postoje znaajne razlike izmeu kantona. Jasno su
vidljive kad pogledamo ukupna sredstva po kantonima na grafikonu 4.3.
Grafikon 4.3: Ukupna sredstva po kantonima za novanu i materijalnu pomo (u mil. KM)

Izvor: Nadlena kantonalna ministarstva Federacije BiH
117

Na grafikonu 4.3 vidimo da su sredstva u apsolutnom iznosu poredana u skladu sa veliinom budeta
pojedinih kantona, to je bilo logino i pretpostaviti. Meutim, u relativnom smislu, kad se iznosi za
socijalnu zatitu dovedu u odnos sa ukupnim budetom pojedinog kantona, slika je mnogo drugaija.
Na grafikonu 4.4 je prikazan udio sredstava za socijalnu zatitu u ukupnim budetima pojedinih
kantona.
Grafikon 4.4: Udio sredstava za socijalnu zatitu u budetima kantona, 2011. godina

Ovdje je vie nego oigledno kolika je razlika u izdvajanjima izmeu kantona. Dok Bosansko-
podrinjski kanton izdvaja 3,45% svog budeta, Unsko-sanski kanton izdvaja samo skromnih 0,8%.
3.2 Djeija zatita
Kao to smo vidjeli u dijelu koji se tie zakonske regulative u ovoj oblasti, Zakonom o socijalnoj
zatiti, zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom posebno je ureena oblast zatite
porodice sa djecom na veoma kvalitetan nain i u okviru meunarodnih normi sa aspekta usluga
socijalnog rada, ali i materijalnih naknada za potpunu zatitu djece i nesmetano provoenje pravilnog
odgoja i odrastanja.
Meutim, citiranim Zakonom navedena oblast zatite porodice sa djecom u FBiH je svrstana u ostale
oblike socijalne zatite koji se finansiraju u skladu posebnim odlukama kantona i naspram
ekonomske moi kantona. Ovo predstavlja prilian problem jer je finansiranje porodine i djeije
zatite razliito od kantona do kantona, nije standardizovano i uvijek je pod rizikom smanjenja u
skladu sa fiskalnom situacijom pojedinog kantona.

118

Grafikon 4.5: Isplaena sredstva za djeiju zatitu u FBIH (mil. KM)

Uprkos takvim okolnostima ova vrsta socijalne zatite zabiljeila je znaajan rast u periodu od 2007.
do 2011. godine i to za 52,2%. Meutim, razlike izmeu kantona su ve vidljive kad pogledamo
ukupna sredstva po kantonima za djeiju i porodinu zatitu na grafikonu 4.6.

Grafikon 4.6: Ukupna sredstva po kantonima za djeiju zatitu (u mil. KM)

Na grafikonu 4.6 je vidljivo samo to da se iz veih budeta i izdvaja vie u apsolutnom smislu. U
relativnom smislu, kad se iznosi za djeiju i porodinu zatitu dovedu u odnos sa ukupnim budetom
pojedinog kantona, stvari su vrlo sline. Na grafikonu 4.7 je prikazan udio sredstava za djeiju i
porodinu zatitu u ukupnim budetima pojedinih kantona.
119

Grafikon 4.7 Udio sredstava za djeiju zatitu u budetima kantona, 2011. godina

Ovdje je vie nego oigledno kolika je razlika u izdvajanjima izmeu kantona. Dok Kanton Sarajevo
izdvaja 4,76% svog budeta, Hercegovako-neretvanska upanija izdvaja samo skromnih 0,44%.
3.3 Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom
Sredstva za naknade osobama sa neratnim invaliditetom isplauju se iz budeta Federacije BiH. Za
posmatrane godine (2007. i 2011. godina) sredstva koja su isplaena u decembru prikazanu su na
grafikonu 4.8.
Grafikon 4.8: Naknade osobama sa neratnim invaliditetom FBiH, 2011. godina

Izvor: Federalno ministarstvo rada i socijalne politike
Isplata ove vrste socijalne zatite vri se na osnovu planiranih sredstava u budetu FBiH za fiskalnu
godinu. Ako se desi da su planirana sredstva u budetu za tekuu godinu iznose manje od sredstava
koja su neophodna za punu isplatu naknada, onda se naknade ne isplauju u punom ve, logino, u
ravnomjerno umanjenom iznosu.
120

3.4 Civilne rtve rata
Sredstva za naknade civilnim rtvama rata isplauju se 70% iz budeta Federacije BiH i 30% iz
kantona. Poto glavnina naknada za civilne rtve rata zavisi od budeta FBIH, rizik po pitanju
njihove isplate je neto manji, u odnosu na socijalnu zatitu koja direktno zavisi i od kantonalnih i
optinskih budeta. Za posmatrane godine (2007. i 2011. godina) sredstva koja su isplaena u
decembru prikazanu su na grafikonu 4.9.
Grafikon 4.9: Naknade civilnim rtvama rata, FBiH, 2011. godina

Izvor: Federalno ministarstvo rada i socijalne politike
Isplata ove vrste socijalne zatite takoe se vri na osnovu planiranih sredstava u budetu FBiH i
budetima kantona za fiskalnu godinu.
3.5 Borake naknade
Kao u cijeloj BiH, i u FBiH borake naknade snano dominiraju gotovinskim transferima koji nisu
zasnovani na doprinosima. Na borake naknade u FBIH ide oko dvije treine ukupne potronje na
gotovinske transfere koji nisu zasnovani na doprinosima, i taj je udio bio prilino stabilan u periodu
2007-2011. godine.
Grafikon 4.10: Borake naknade u FBiH, 2007. i 2011. godina (u milionima KM)

Izvor: Federalno ministarstvo za pitanja boraca i invalida domovinskog rata
121

osiguranje ako ga ne mogu stei po drugom osnovu.
3.6. Analiza odrivosti postojeeg sistema socijalne zatite u FBIH
Ekonomska kriza u kojoj se jo uvijek nalazimo, u znaajnoj mjeri se odrazila na budet FBIH, pa
time i na finansiranje socijalne zatite. Javni prihodi su naglo pali, a rashodi znaajno porasli. Deficit
koji je na taj nain nastao uglavnom se finansira zaduivanjem, ali i to ima svoje granice, pogotovo
zato to je, kao to smo ve konstatovali, sposobnost otplate spoljnog duga sve manje zbog
nekonkurentnosti domae ekonomije. U takvoj situaciji, sistem finansiranja socijalne zatite u FBIH
moe biti znaajno ugroen.
Meutim, poto se veliki dio ovih sredstava isplauje iz kantonalnih i optinskih budeta, vano je
napomenuti da se veina kantona i dobar dio optina u FBiH nalaze u tekim okolnostima po pitanju
javnih finansija, tako da je ovo poveanje predstavlja dodatni udar na njihove budete. Iako i budet
Federacije BiH nije bez problema u balansiranju javnih prihoda sa javnim rashodima, najvei rizik za
isplatu sredstava socijalne zatite u FBiH se krije u finansiranju koje dolazi iz kantona i optina.
Grafikon 4.11: Pregled deficita kantonalnih budeta, 2011. godina (% budeta)

Izvor: Ured za reviziju institucija FBiH, http://www.saifbih.ba/javni-izvj/Template.aspx i
kalkulacije autora
Uvidom u podatke o budetima za 2011. godinu moemo konstatovati da je znaajan dio kantona u
teoj situaciji po pitanju deficita i finansiranja javnih potreba nego to je to budet Federacije BiH.
Tako Zapadno-hercegovaki i Posavski kantoni imaju deficite od 7,2% i 9,2%, respektivno, u 2011.
godini, to je dosta tea situacija u odnosu na budet Federacije BiH. Od 10 kantona, njih 7, u 2011.
godini ima teu situaciju sa budetom nego to to ima budet FBIH. Ako se jo u obzir uzmu optine
u FBiH, koje takoe dijelom finansiraju sistem socijalne zatite, i relativno loa fiskalna situacija kod
mnogih od njih, onda se postavlja pitanje odrivosti sadanjeg sistema, pogotovo na podrujima gdje
su kantonalni i optinski budeti u problemima.
U Federaciji BiH cijeli proces dodatno uslonjava i to to kantoni to esto zloupotrebljavaju svoje
velike nadlenosti, pa ne donose neophodne odluke vezano za finansiranje ovih potreba ili ih pak
donose ne potujui osnovne principe ili minimum prava predvienih zakonom FBiH. Postoji praksa
da pojedini kantoni donose privremene odluke ime nastoje izbjegavati obavezu finansiranja
socijalne zatite ili je svesti na to krai vremenski period (uglavnom jedna godina). Sve to doprinosi
produbljivanju problema finansiranja socijalne zatite, pa je ona u FBiH u zavisnosti od ekonomskog
122

bogatstva kantona ili optine. Ono to bi mogao biti neki neeljeni scenario da ovakvi kantoni i
optine, zbog tekoa u kojima se nalaze, ponu smanjivati svoje finansiranje (ak ponegdje i ne
izvravati svoje obaveze) i tako dovedu u opasnost funkcionisanje sistema socijalne zatite na svom
podruju.
Ova teka situacija po pitanju budeta je posebno naglaena kad se uzmu u obzir koristi koje
siromani imaju od sistema socijalne zatite u FBIH. Kad se uzmu sve vrste socijalne zatite zajedno
i pogleda njihova usmjerenost na siromane, dolazimo do poraavajue slike.
Prema podacima o ciljanju sredstava socijalne zatite prema petinama stanovnitva ve razmatranim
u ovoj Studiji, najvei dio sredstava koja se troe na socijalnu zatitu ide dijelu stanovnitva koje nije
siromano. Pored zakljuka da teka budetska situacija dovodi u pitanje odrivost sistema socijalne
zatite u FBIH, ovi podaci dovodi u pitanje svrhu cjelokupnog sistema i njegov uticaj na smanjenje
siromatva u FBIH.
Meutim, da bi smo mogli jasnije suditi o cijelom sistemu socijalne zatite potrebno je analizirati
ovu situaciju po pojedinim vrstama cjelokupne socijalne zatite:
Socijalna zatita;
Djeija zatita;
Zatita civilnih rtava rata;
Zatita osoba sa neratnim invaliditetom
Borake naknade.
Socijalna zatita. Socijalna zatita u FBiH nije najbolje usmjerena ka siromanima. Prema podacima
o ciljanju sredstava novane i materijalne pomoi prema petinama stanovnitva ve razmatranim u
ovoj Studiji, iako znaajan dio ide najsiromanijima, zabrinjava to velik dio ide i najbogatijoj petini.
To je prilino lo rezultat za vrstu pomoi kod koje se podrazumijeva proces ciljanja i to znai da se
budetska sredstva ovdje rasipaju.
Bolje ciljanje bi ovdje omoguilo da oni koji su zaista siromani dobijaju vie. Bolje ciljanje bi,
pored toga, pomoglo da se stvore mogunosti za utedu budetskih sredstava, poto kod ove vrste
socijalne zatite, prema podacima koje smo dosad vidjeli, postoji znaajan rizik za nepovoljan
budetski scenario. Ako odreeni rezovi budu neophodni, onda je bolje ciljanje najefektivniji nain
da se ne ugroze prava ili ak pobolja status siromanih, a da se, pri tom, ostvare utede.
Finansiranje djeije zatite. Kod ove vrste socijalne pomoi ciljanje siromanih je loije. Prema
podacima o ciljanju sredstava porodine i djeije zatite prema petinama stanovnitva ve
razmatranim u ovoj Studiji, vei dio sredstava koja se troe na djeiju zatitu ide onima koji nisu
siromani, a manji onima koji su siromani. Ovdje se postavlja pitanje ta je svrha djeije i porodine
zatite? Ako je to zatita djece i porodica sa djecom od siromatva, onda bi ovaj rezultat morao biti
vie usmjeren na siromane, nego to je to sad. Ovakva potronja znai i da se dio budetskih
sredstava troi nenamjenski.
Meutim, jo jedan vaan problem sa kojim se suoava ova vrsta socijalne zatite u FBIH je taj da je
finansiranje porodine i djeije zatite razliito od kantona do kantona, nije standardizovano i uvijek
je pod rizikom smanjenja u skladu sa fiskalnom situacijom pojedinog kantona. Na primjer, dok
Kanton Sarajevo izdvaja 4,76% svog budeta, Hercegovako-neretvanska upanija izdvaja samo
skromnih 0,44%. Ono to se, manje-vie, namee kao zakljuak je da to je kanton bogatiji, to vie
procentualno izdvaja iz budeta za djeiju i porodinu zatitu. Ovakve razlike izmeu kantona
predstavljaju prilian problem za finansiranje djeije i porodine zatite u FBiH, jer se stvaraju velike
razlike izmeu pojedinih podruja.
Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom. Ova vrsta socijalne zatite zavisi samo od budeta
FBIH, pa je rizik po pitanju njihove isplate neto manji, u odnosu na socijalnu zatitu koja zavisi i od
kantonalnih i optinskih budeta. to se tie ciljanja, odnosno adekvatnosti potronje budetskih
sredstava, ovdje nije primarni cilj smanjenje siromatva ve izjednaavanje mogunosti osoba sa
invaliditetom. Dakle taj princip ne smije biti ugroen. Meutim, sa aspekta siromatva, prema
123

podacima o ciljanju sredstava za civilne rtve rata prema petinama stanovnitva ve razmatranim u
ovoj Studiji, relativno mali dio sredstava ide najsiromanijim. Zbog toga je ovdje potrebno razmisliti
o redistribuciji ovih budetskih sredstava prema siromanima ili kroz ovu ili kroz neku drugu vrstu
socijalne zatite, a da se, istovremeno, ne ugrozi princip izjednaenja mogunosti i, pri tom, stvore
mogunosti za utede.
Naknade za civilne rtve rata. Poto glavnina naknada za civilne rtve rata zavisi od budeta FBIH,
rizik po pitanju njihove isplate je neto manji, u odnosu na socijalnu zatitu koja direktno zavisi od
kantonalnih i optinskih budeta. Kod ove vrste socijalne pomoi ciljanje siromanih je izuzetno
loe.
Prema podacima o ciljanju sredstava u ovoj oblasti prema petinama stanovnitva ve razmatranim u
ovoj Studiji, najvie sredstava koja se troe na naknade za civilne rtve rata u FBIH ide onima koji
nisu siromani, a minimalan dio onima koji su siromani. Iako je i ovdje cilj da svi koji ulaze u ove
kategorije dobiju naknade koje im sljeduju po statusu, ni ovdje se ova ogromna razlika izmeu
siromanih i nesiromanih ne moe opravdati. Zbog toga je i ovdje neophodna redistribucija
budetskih sredstava, u korist siromanih.
Borake naknade. Ova vrsta socijalne zatite takoe zavisi samo od budeta FBIH, pa je rizik po
pitanju njihove isplate neto manji, u odnosu na ostale. Meutim, i kod ove vrste naknada ciljanje
siromanih je izuzetno loe.
Ukupno 89,7% sredstava koja se troe na borake naknade u FBIH ide onima koji nisu siromani, a
samo 10,3% onima koji su siromani. Prema podacima o ciljanju sredstava u ovoj oblasti prema
petinama stanovnitva ve razmatranim u ovoj Studiji, najvie sredstava koja se troe na borake
naknade u FBIH ide onima koji nisu siromani, a minimalan dio onima koji su siromani. Ovdje se
takoe postavlja pitanje ta je svrha ove vrste zatite? ak i ako je ovdje je cilj da svi koji ulaze u
ovu kategoriju dobiju jednake naknade koje im sljeduju po statusu, ova razlika izmeu siromanih i
nesiromanih je prevelika. Bolje ciljanje omoguilo da oni koji su zaista siromani dobijaju vie, ali
bi i pomoglo da se stvore mogunosti za utedu budetskih sredstava. Kao i kod ostalih vrsta
socijalne zatite, ako odreeni rezovi budu neophodni, onda je bolje ciljanje najefektivniji nain da
se ne ugroze prava ili ak pobolja status siromanih, a da se, pri tom, ostvare utede.

Fiskalni zakljuci FBiH
U FBiH imamo znaajno usmjeravanje budetskih sredstava za socijalnu zatitu na dijelove
stanovnitva koji nisu siromani. Jedina iznimka je socijalna zatita kroz novana davanja gdje je
ciljanje neto bolje ali i tu najbogatija petina prima znaajan dio sredstava. Uopte gledano,
siromani primaju vrlo malo od ukupnih sredstava socijalne zatite. Oigledno je da je budetska
potronja na socijalnu zatitu (ukljuujui borake naknade, civilne rtve rata) u FBiH malo utie
na smanjenje siromatva.
S druge strane, javna potronja za te potrebe je i dalje izuzetno visoka (3,6% BDP-a FBiH u 2011.
godini) i neodriva. Mnogi budeti u FBiH, a posebno optinski i kantonalni su u velikim
problemima i, ako stvari ostanu kakve jesu, pitanje je vremena kad e neki od njih prestati da
izdvajaju sredstva u planiranom iznosu za ove potrebe.
Budetska sredstva za borake naknade dominiraju kod raspodjele javnih resursa za budetske
novane naknade za socijalnu zatitu u FBiH. Kao udio u BDP-u, borake naknade su inile oko
2,5 procenta BDP-a FBiH u periodu 2007-11. Istovremeno, rashodi na sve tipove civilnih naknada
ine oko 1,5 BDP-a FBiH, ukljuujui potronju na naknade za civilne rtve rata od oko 0,8 - 1
procenat BDP-a, a potronja na stalnu socijalnu pomo za siromane, naknade za djeju zatitu i
jednokratna socijalna pomo zajedno, oko 0,5 0,7 procenata BDP-a. Transferi za borake
naknade su izrazito regresivni, jer usmjeravaju najvei dio sredstava ka srednjoj i gornjoj petini,
na utrb onih u najsiromanijim petinama stanovnitva.
124

Postoje znaajne razlike u budetskim novanim naknadama za socijalnu zatitu u FBiH. Razlike
izmeu pojedinih kantonalnih i lokalnih budeta u pogledu izdvajanja sredstava za ovu namjenu
su jako velike. Ovo ima za posljedicu razliku u socijalnim davanjima u zavisnosti od ekonomske
moi kantona i optina i, takoe, od njihove opredijeljenosti i volje da izdvajaju sredstva za
socijalnu zatitu.

5. Fiskalna situacija u RS po pitanju pozicije budetskih novanih naknada za
socijalnu zatitu
Ove pozicije u budetima u RS se odnose na sljedee kategorije:
Socijalna zatita prema Zakonu o socijalnoj zatiti;
Djeija zatita;
Zatita osoba sa neratnim invaliditetom;
Borako-invalidska zatita.
Mora se naglasiti da je sistm sciln ztit u Rpublici Srpsk rgnizvn n nivu
Rpublik i n nivu dinic lkln smuprv, dnsn nsici sciln ztit su Rpublik i
grdvi/ptin. Ovo je vano jer se i finansiranje vri iz budeta RS, ali i iz optinskih budeta. Za
osobe sa neratnim invaliditetom je jedini oblik naknada za njegu i pomo drugog lica, to se isplauje
iz CSR.
Kao i u cijeloj BiH, i u RS borake naknade snano dominiraju gotovinskim transferima koji nisu
zasnovani na doprinosima. Na borake naknade u RS u 2007. godini je ilo ak svih budetskih
sredstava namijenjenih socijalnoj zatiti, dok se u 2011. taj udio smanjio na oko dvije treine ove
potronje, to je i dalje veoma visoko.
Tabela 4.4: Civilne i borake naknade u RS, 2007-2011. (% BDP-a Republike Srpske)
2007. 2011.
Djeija zatita 0,46% 0,67%
0,05% 0,09%
Zatita civilnih rtava rata; 0,07% 0,08%
Borako-invalidska zatita. 2,28% 1,90%
UKUPNO
3,01% 2,92%
Kao udio u BDP-u, borake naknade su inile oko 2,1 procenta BDP-a u periodu 2007-11.
Istovremeno, rashodi na sve tipove civilnih naknada ine oko 0,9 BDP-a, ukljuujui potronju na
naknade za civilne rtve rata od oko 0,07 procenata BDP-a, a potronja na stalnu socijalnu pomo za
siromane, naknade za djeju zatitu, neratne invalide i jednokratnu socijalna pomo zajedno, oko
0,8 procenata BDP-a. Ova je potronja znaajno nia u poreenju s borakom potronjom. Meutim,
ono to je takoe primjetno da udio borakih naknada u BDP-u malo smanjio sa 2,28% u 2007, na
1,90% u 2011. godini, a da se udio civilnih naknada blago poveao sa 0,73% u 2007, na 1,02% u
2011. godini.
Sistm sciln ztit u 2011. gdini, u Republici Srpskoj finnsir s iz srdstv k s
bzbuu u budtim ptin sa sufinansiranjem iz budeta RS. U budtim grdv/ptin
bzbuu s srdstv z gtv sv prv prdvin zknm: nvn pm, ddtk z
pm i njgu drugg lic, smt u ustnv i drug prdic, pm u kui, zdrvstvn
sigurnj, dnkrtn nvn pmi, uslug scilng rd, t finnsirnj rd ustnv k
125

rlizuu bvz iz Zkn. Procenti izdvnj iz ptinskih budt z scilnu ztitu su vrlo
razliiti po optinama - kru s d 2% u mnjim ptinm k t su: zr, rnv, Brkvii,
Ptrvc, Dnji br, Klinvik, Vuksvl, li i u nt vim i rzviniim k t su Uglvik,
Lpr, Knv, Pl d 10% u Ktr Vri i Fi. Nvi br ptin izdv d 4-5% budt
z funkcinisnj sistm sciln ztit.
U budtu RS bzbuu s srdstv za sufinansiranje institucija za socijalni rad i z izgrdnju,
dptciu, snciu i prmnj ustnv sciln ztit u skldu s prgrmim rzv i srdstv
z pm z spsblvnj z rd dc i mldin mtn u fizikm i psihikm rzvu.
Prid d 2007. d 2011. gdin biln zntnim pvnjm ukupnih budetskih sredstava koja
se troe u blstima sciln, prdin i di ztit. Psldic svtsk knmsk kriz, u
vm pridu, nisu iml znnii utic n visinu budetskih sredstava u vim blstim, to je i
logino, jer se u periodu krize ove obaveze poveavaju. U skladu s tim, u podacima vidimo da se, iz
gdin u gdinu niv s knstntn pvv. Nvi di srdstv uln psrdstvm sistm
sciln, prdin i di ztit.
5.1 Socijalna zatita
Za realizaciju mjera socijalne zatite utroena su sredstva koje su obezbijedile jedinice lokalne
samouprave i RS (grafikon 4.12).
Grafikon 4.12: Budetska sredstva za socijalnu zatitu, Republika Srpska (mil. KM)

Kao to vidimo na grafikonu 4.12, prid d 2007. d 2011. gdin takoe je biln zntnim
pvnjm budetskih sredstava koja se troe u blsti sciln zatite. Psldic svtsk
knmsk kriz, ni ovdje se nisu osjetile. Kao to je ve reeno, ovo poveanje je proizvod
promjena u visinama prava, cijenama smjetaja korisnika i poveanja broja korisnika pojedinih
prava. Poveanje broja korisnika je direktan rezultat ekonomske krize kojoj je drutvo izloeno.
5.2 Djeija zatita
Finansiranje djeije zatite u Republici Srpskoj se obavlja putem vnog fnda z diu ztitu.
vni fnd z diu ztitu RS prikuplja sredstva i distribuira ih korisnicima na osnovu odluka
cntra z scilni rd i ptinskih slubi z scilnu ztitu koji su prvostepeni organi u
postupcima ostvarivanja prava iz djeije zatite. Cntri z scilni rd su prtnri s vnim fndm
di ztit u bvlnju n sm pslv ki s tiu nvnih dvnj, ng i u svim drugim
ktivnstim i prktim k Fnd prvdi.
10,90
16,65
21,45
0.00
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
2007 2011 2012
u

m
i
l
i
o
n
i
m
a

K
M

126

vni fnd z diu ztitu RS u skldu s zknm sigurv srdstv z stvrivnj prv u
blsti di ztit p snvu nknd z plt z vrim kritnj prdilskg dsustv i rd s
dnm plvinm pung rdng vrmn, minskg ddtk, pmi z prmu nvrnt i
ddtk z dcu, zdvlvnj rzvnih ptrb dc, prdklsk vspitnj i brzvnj z
dcu bz rditlskg strnj, dcu s smtnjm u rzvu i dcu n dum blnikm linju i
p snvu dmr i rkrci dc d 15 gdin u dim dmrlitu.
Najvei dio sredstava za finansiranje potreba u djeijoj zatiti obezbjeuje se putem doprinosa koji je
propisan Zakonom o doprinosima Republike Srpske (tabela 4.5). Stopa doprinosa za djeiju zatitu
iznosi 1,5% na bruto lina primanja u skladu sa Zakonom o porezu na dohodak koji podlijeu
plaanju poreza na dohodak i na ostala primanja obaveznika doprinosa za koje je Zakonom o
doprinosima utvrena osnovica za obraun stope doprinosa (lina primanja zaposlenih: plate i
naknade zaposlenih i izabranih i imenovanih lica, lina primanja vlasnika ili suvlasnika radnje ili
drugog oblika obavljanja preduzetnike djelatnosti, naknade za autorska prava, naknade vrhunskim i
profesionalnim sportistima, naknade vjerskim slubenicima, naknade za obavljanje privremenih i
povremenih poslova, naknade za obavljanje poslova preko omladinske zadruge i naknade za vrijeme
uea u javnim radovima).
Tabela 4.5: Prihodi za djeiju zatitu
R.b. Izvor prihoda Ostvareni prihodi u KM
2007. 2011. 2012.
1. Prihodi od doprinosa 34.192.459,00 54.256.746,00 54.353.773,00
2. Transferi iz budeta RS 2.705.711,00 3.228.514,00 2.907.803,00
UKUPNO 36.898.170,00 58.268.626,00 57.261.576,00
Izvor: Javni fond za djeiju zatitu
Pored sredstava iz doprinosa, nadlena ministarstva vre transfer budetskih sredstava za podrku
funkcionisanja sistema djeije zatite (Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite) i namjenski za
odreene naknade (Ministarstvo porodice, omladine i sporta za jednokratnu pomo).
Ovdje je potrebno posebno naglasiti da se sredstva koja dolaze iz doprinosa i sredstva koja dolaze iz
budeta moraju odvojeno posmatrati, posebno zbog toga to je prisutan stalni rast broja korisnika i
visine prava na refundaciju neto plate za vrijeme korienja porodiljskog odsustva, tako da se,
fiskalno posmatrano, gotovo polovina sredstava usmjerava se na osiguranje za sluaj materinstva, to
dovodi u pitanje ostvarivanje svih ostalih funkcija djeije zatite. Nedostatak sredstava za
servisiranje obaveza refundacije porodiljskog odsustva u Javnom fondu djeije zatite RS doveo je
do umanjenja iznosa ostalih prava, koja nisu inae bila velika, i do smanjenja broja korisnika iz
kruga porodicama sa slabim materijalnim stanjem. Sve to ima direktnu refleksiju na materijalnu
sigurnost porodica koja su u siromatvu ili u riziku siromatva i na ostvarivanje ciljeva samog
sistema djeije zatite. Dakle, ove dvije vrste davanja bi trebalo odvojeno posmatrati i, sa fiskalnog
aspekta, finansirati iz razliitih izvora.
Tabela 4.6: Isplaena sredstva za djeiju zatitu u RS
2007. 2011. 2012.
Rashodi od
doprinosa
31.254.145,00 54.546.473,00 51.570.810,00
Transferi iz
budeta RS
2.705.711,00 3.228.514,00 2.907.803,00
UKUPNO 33.959.856,00 57.774.987,00 54.478.613,00
127

Glvn slub z rviziu vng sktr RS upzril u izvtu d su bvz Fnd n kru
2012. iskzn u iznsu d 32.611.413 K, d g s 4.873.324 K dnsi n krtkrn, k
27.738.089 n dugrn bvz.
19
Ovakva velika zaduenost Fonda predstavlja prilian problem
za finansiranje djeije zatite, jer je u pitanje dovedena odrivost ovog sistema.
5.3 Zatita osoba sa neratnim invaliditetom
Zatita osoba sa neratnim invaliditetom se realizuje putem centara za socijalni rad, u najveem dijelu
pod stavkom Dodatak za pomo i njegu drugog lica. I za ovu stavku su utroena sredstva koje su
obezbijedile jedinice lokalne samouprave i RS (grafikon 4.13).
Grafikon 4.13: Budetska sredstva za zatitu osoba sa neratnim invaliditetom, Republika
Srpska (mil. KM)

Kao to vidimo na gornjem grafikonu, prid d 2007. d 2011. gdin takoe je biln zntnim
pvnjm budetskih sredstava koja se troe u ovoj blsti. Psldic svtsk knmsk kriz,
ni ovdje se nisu osjetile.
5.4 Zatita civilnih rtava rata
Sredstva za naknade civilnim rtvama rata isplauju se iz budeta Republike Srpske. Za posmatrane
godine (2007, 2008. i 2011. godina) sredstva koja su isplaena u decembru prikazanu su po vrsti
naknade u tabeli 4.7:
Tabela 4.7: Naknade civilnim rtvama rata
Vrsta naknade Visina isplaenih sredstava u decembru mjesecu
2007. 2008. 2011.
Civilne invalidnine i
porodine invalidnine
lanova porodice poginulih
CR
5.498.655 6.748.335 6.733.680
Isplata ove vrste socijalne zatite vri se na osnovu planiranih sredstava u budetu za fiskalnu
godinu. Ako se desi da su planirana sredstva u budetu za tekuu godinu iznose manje od sredstava
koja su neophodna za punu isplatu naknada, iznos planiranih sredstava dijeli se iznosom koji je

19
Izvt rvizii finnsiskih izvt vng fnd z diu ztitu Rpublik Srpsk z prid 01.01-31.12.2012.
gdin, http://www.gsr-rs.org/izvjestaji/2013/Fondovi/RI034-13.pdf
3,44
7,43
12,37
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
2007 2011 2012
u

m
i
l
i
o
n
i
m
a

K
M

128

neophodan za isplatu da bi se dobio koeficijent visine isplate primanja, koji ne moe biti ispod 0,85.
Odluku o utvrivanju koeficijenta isplate donosi Vlada Republike Srpske.
5.5 Borake naknade
Kao to je ve reeno, u RS borake naknade snano dominiraju gotovinskim transferima koji nisu
zasnovani na doprinosima. Na borake naknade u RS ide vie dvije treine ukupne potronje na
gotovinske transfere koji nisu zasnovani na doprinosima.
Tabela 4.8: Borake naknade u Republici Srpskoj, 2008-2011. (u milionima KM)
Godina Isplaena sredstva
Invalidnine Boraki dodatak Ukupno
2007. 9.982.121,00
2008. 155.300.961,00 11.986.678,00 167.587.639,00
2009. 164.538.322,52 12.066.978,00 176.605.300,52
2010. 158.551.852,19 12.000.000,00 170.551.852,19
2011. 152.780.161,80 11.973.576,91 164.753.738,71
2012. 150.967.455,39 45.746.082,73 196.722.538,12
Izvor: Ministarstvo rada i borako-invalidske zatite RS
osiguranje ako ga ne mogu stei po drugom osnovu. U 2012. godini 4.860 ostvarilo je ovo pravo,
zato je trebalo biti uplaeno oko 1.600.000,00 KM.
5.6 Ostale vrste pomoi
Ministarstvo za izbjeglice i raseljena lica u budetu RS, uz koritenje i drugih izvora, najveim
dijelom plasira sredstva za stambeno zbrinjavanje ovih kategorija, izgradnju infrastrukture u
izbjeglikim i povratnikim naseljima i dajui novana sredstva za odrivi povratak (tabela 4.9).
Tabela 4.9: Zadovoljavanje potreba izbjeglica, raseljenih lica i povratnika
2007. 2011.
Broj
porodica
Sredstva Broj
korisnika
Sredstva
UKUPNO 6.136 24.607.286,16 4.206 9.960.291,80
Izvor: Ministarstvo za izbjegla i raseljena lica Republike Srpske
Oekuje se i u narednim godinama smanjenje broja korisnika, kao i smanjenje sredstava koja e se u
budetu Republike Srpske namjenski izdvajati za socijalno zatitne potrebe izbjeglica, povratnika i
raseljenih lica.
5.7 Analiza odrivosti postojeeg sistema socijalne zatite u RS
Ekonomska kriza u kojoj se jo uvijek nalazimo, u znaajnoj mjeri se odrazila na budet RS, pa time
i na finansiranje socijalne zatite. Javni prihodi su naglo pali, a rashodi znaajno porasli. Deficit koji
je na taj nain nastao uglavnom se finansira zaduivanjem, ali i to ima svoje granice, pogotovo zato
to je, kao to smo ve konstatovali, sposobnost otplate spoljnog duga sve manje zbog
nekonkurentnosti domae ekonomije. U takvoj situaciji, sistem finansiranja socijalne zatite u RS
moe biti znaajno ugroen.
Meutim, pored injenice da budet Republike Srpske nije bez problema u balansiranju javnih
prihoda sa javnim rashodima, najvei rizik za isplatu sredstava socijalne zatite u RS se krije u
finansiranju koje dolazi iz optina. Poto se veliki dio ovih sredstava isplauje iz optinskih budeta,
129

vano je napomenuti da se mnoge optine u RS nalaze u tekim okolnostima po pitanju javnih
finansija, kao to moemo vidjeti na grafikonu 4.14.
Grafikon 4.14. Pregled suficita/deficita optinskih budeta u RS, 2011. godina (% budeta)

Izvor: Ministarstvo finansija Republike Srpske
Uvidom u podatke o optinskim budetima za 2011. godinu moemo konstatovati da je znaajan dio
optina u teoj situaciji po pitanju deficita i finansiranja javnih potreba nego to je to budet
Republike Srpske. Tako optine Mrkonji Grad i Viegrad imaju deficite od blizu 20% u 2011.
godini, to je mnogo tea situacija u odnosu na budet Republike Srpske. Ukupno 27 optina, dakle
skoro polovina njih, u 2011. godini ima teu situaciju sa budetom nego to to ima budet RS.
Ono to bi mogao biti neki neeljeni scenario da ovakve optine, zbog tekoa u kojima se nalaze,
ponu smanjivati svoje finansiranje (ak ponegdje i ne izvravati svoje obaveze) i tako dovedu u
opasnost funkcionisanje sistema socijalne zatite na svom podruju.
Ova teka situacija po pitanju budeta je posebno naglaena kad se uzmu u obzir koristi koje
siromani imaju od sistema socijalne zatite u RS. Kad se uzmu sve vrste socijalne zatite zajedno i
pogleda njihova usmjerenost na siromane, dolazimo do poraavajue slike Prema podacima Ankete
o potronji domainstava 2011, ukupna sredstva za socijalnu zatitu su skoro ravnomjerno
rasporeena po petinama stanovnitva (podaci o ciljanju sredstava u ovoj oblasti prema petinama
stanovnitva ve razmatrani u ovoj Studiji), to govori da dobar dio sredstava koja se troe na
socijalnu zatitu ide dijelu stanovnitva koje nije siromano. Pored zakljuka da teka budetska
situacija dovodi u pitanje odrivost sistema socijalne zatite u RS, ovi podaci dovodi u pitanje svrhu
cjelokupnog sistema i njegov uticaj na smanjenje siromatva u RS.
Meutim, da bi smo mogli jasnije suditi o cijelom sistemu socijalne zatite potrebno je analizirati
ovu situaciju po pojedinim vrstama socijalne zatite:
Socijalna zatita prema Zakonu o socijalnoj zatiti;
Djeija zatita;
Borako-invalidska zatita.
Naknade u socijalnoj zatiti. Za razliku od ostalih vrsta socijalne pomoi gdje je ciljanje siromanih
izuzetno loe, socijalna zatita kroz novanu i materijalnu pomo je neto bolje usmjerena ka
130

siromanima. Ovdje se mora naglasiti da je tu ukljuen i dodatak za pomo i njegu drugog lica kao
sredstva za neratne invalide. Prema podacima o ciljanju sredstava u ovoj oblasti prema petinama
stanovnitva ve razmatranim u ovoj Studiji, vidimo koliki dio sredstava zaista ide dijelu
stanovnitva koji je u manje bogatim petinama stanovnitva, a koliko stanovnitvu u bogatijim
petinama.
Prema tim podacima, najvei dio svih sredstava koja se troe na socijalnu zatitu kroz novanu i
materijalnu pomo ide onima u dvije najmanje bogate petine, to je mnogo bolje u odnosu na
ostale vrste pomoi. Meutim, iako je ovo bolje od ostalih, ne znai da je dobro. Oigledno je da se
dobar dio sredstava i dalje troi na ljude iz tri bogatije petine, pa bi bolje ciljanje omoguilo da oni
koji su zaista siromani dobijaju vie.
Bolje ciljanje bi, pored toga, pomoglo da se stvore mogunosti za utedu budetskih sredstava, poto
kod ove vrste socijalne zatite, prema podacima koje smo dosad vidjeli, postoji znaajan rizik za
nepovoljan budetski scenario. Poto se veliki dio ovih sredstava upravo isplauje iz optinskih
budeta, od kojih su skoro polovina u tekoj situaciji i imajui na umu da puna primjena Zakona o
socijalnoj zatiti u 2013. godini zahtijeva i poveanje sredstava za naknade, u buduem
srednjoronom periodu moemo oekivati znaajne probleme u isplati novane pomo i dodataka za
njegu i pomo drugog lica. Poto se oekuje 100% poveanje kod ovih vrsta socijalne zatite zbog
novog zakona, postavlja se pitanje sposobnosti budeta da adekvatno odgovore na ovakvo poveanje.
Ako odreeni rezovi budu neophodni, onda je bolje ciljanje najefektivniji nain da se ne ugroze
prava ili ak pobolja status siromanih, a da se, pri tom, ostvare utede.
Finansiranje djeije zatite. Kod ove vrste socijalne pomoi ciljanje siromanih je solidno. Prema
podacima o ciljanju sredstava u ovoj oblasti prema petinama stanovnitva ve razmatranim u ovoj
Studiji, oko 2/3 sredstava koja se troe na djeiju zatitu ide onima koji su siromani.
Meutim, kljuni problem sa kojim se suoava ova vrsta socijalne zatite u RS je taj da je vni fnd
z diu ztitu Rpublik Srpsk iskz n kru 2012. gdin ngtivn kumultivni finnsiski
rzultt d 22.485.518 K,
20
t z k 118 pst vi d ukupn ktiv. Glvn slub z
rviziu vng sktr RS upzril u izvtu d su bvz Fnd n kru 2012. iskzn u
iznsu d 32.611.413 K, d g s 4.873.324 K dnsi n krtkrn, k 27.738.089 n
dugrn bvz
21
. Ovakva velika zaduenost Fonda predstavlja prilian problem za finansiranje
djeije zatite, jer je u pitanje dovedena odrivost ovog sistema.
Naknade za osobe sa neratnim invaliditetom. Ovdje se mora naglasiti da se ovdje razmatra dodatak
za pomo i njegu drugog lica, kao sredstva za neratne invalide u Republici Srpskoj. Poto ove
naknade zavise od budeta RS, ali i optinskih budeta, prema podacima koje smo dosad vidjeli,
postoji znaajan rizik za nepovoljan budetski scenario. Veliki dio ovih sredstava u RS se isplauje
iz optinskih budeta, od kojih su skoro polovina u tekoj situaciji. To dovodi u pitanje odrivost
sistema i namee potrebu da se kreiraju utede ili obezbijede stabilniji izvori prihoda.
to se tie ciljanja, odnosno adekvatnosti potronje budetskih sredstava, ovdje nije primarni cilj
smanjenje siromatva ve izjednaavanje mogunosti osoba sa invaliditetom. Dakle taj princip ne
smije biti ugroen. Meutim, sa aspekta siromatva, prema podacima o ciljanju sredstava za civilne
rtve rata prema petinama stanovnitva ve razmatranim u ovoj Studiji, mali dio sredstava ide
najsiromanijima, dok dvije najbogatije petine dobijaju najvie. Pored toga to je cilj izjednaenje
mogunosti, ipak je ovo prevelika razlika. Zbog toga je ovdje potrebno razmisliti o redistribuciji ovih
budetskih sredstava prema siromanima, a da se, istovremeno, ne ugrozi princip izjednaenja
mogunosti i, pri tom, stvore mogunosti za utede.
Naknade za civilne rtve rata. Ova vrsta socijalne zatite zavisi samo od budeta RS, pa je rizik po
pitanju njihove isplate neto manji, u odnosu na socijalnu zatitu koja zavisi i od optinskih budeta.

20
Izvt rvizii finnsiskih izvt vng fnd z diu ztitu Rpublik Srpsk z prid 01.01-31.12.2012.
gdin, http://www.gsr-rs.org/izvjestaji/2013/Fondovi/RI034-13.pdf
21
Ibid
131

Meutim, kod ove vrste socijalne pomoi ciljanje siromanih je prilino loe. Prema podacima o
ciljanju sredstava za civilne rtve rata prema petinama stanovnitva ve razmatranim u ovoj Studiji,
minimalan dio sredstava ide najsiromanijima. Pored toga to je cilj da svi koji ulaze u ove kategorije
dobiju naknade koje im sljeduju po statusu, ipak se ova ogromna razlika izmeu siromanih i
nesiromanih ne moe niim opravdati. Zbog toga je ovdje potrebno razmisliti o redistribuciji ovih
budetskih sredstava, tako da vie ide siromanima, a da se, istovremeno, stvore mogunosti za
utede.
Borake naknade. Ova vrsta socijalne zatite takoe zavisi samo od budeta RS, pa je rizik po pitanju
njihove isplate neto manji, u odnosu na ostale. Meutim, kod ove vrste naknada ciljanje siromanih
je izuzetno loe.
Prema podacima o ciljanju sredstava u ovoj oblasti prema petinama stanovnitva ve razmatranim u
ovoj Studiji, veina sredstava koja se troe na borake naknade u RS ide onima koji nisu siromani, a
samo mali dio onima koji su siromani. Ovdje se takoe postavlja pitanje ta je svrha ove vrste
zatite? ak i ako je ovdje je cilj da svi koji ulaze u ovu kategoriju dobiju jednake naknade koje im
sljeduju po statusu, ova razlika izmeu siromanih i nesiromanih je prevelika. Bolje ciljanje bi
omoguilo da oni koji su zaista siromani dobijaju vie, ali bi i pomoglo da se stvore mogunosti za
utedu budetskih sredstava. Kao i kod ostalih vrsta socijalne zatite, ako odreeni rezovi budu
neophodni, onda je bolje ciljanje najefektivniji nain da se ne ugroze prava ili ak pobolja status
siromanih, a da se, pri tom, ostvare utede.
Fiskalni zakljuci RS
Prema podacima koje smo razmatrali, socijalna zatita u RS se sa aspekta smanjenja siromatva
moe podijeliti na dva jako razliita dijela: jedan koji relativno dobro utie na smanjenje
siromatva i drugi koji uopte nema rezultata u toj oblasti. Prva grupa je novana i materijalna
pomo i djeija zatita, koje relativno dobro funkcioniu i vidljiv je njihov uticaj na siromane.
Druga kategorija su borake naknade i naknade za civilne rtve rata gdje esto i najbogatija petina
stanovnitva prima znaajan dio sredstava, a siromani su zanemareni.
S druge strane, upravo budetska sredstva za borake naknade dominiraju kod raspodjele javnih
resursa za budetske novane naknade za socijalnu zatitu u RS. Kao udio u BDP-u, borake
naknade su inile oko 2,1 procenta BDP-a RS u periodu 2007-11. Istovremeno, rashodi na sve
tipove civilnih naknada ine oko 0,9 BDP-a, ukljuujui potronju na naknade za civilne rtve rata
od oko 0,07 procenata BDP-a, a potronja na stalnu socijalnu pomo za siromane, naknade za
djeju zatitu, civilne invalide i jednokratnu socijalna pomo zajedno, oko 0,8 procenata BDP-a.
Transferi za borake naknade su izrazito regresivni, jer usmjeravaju najvei dio sredstava ka
srednjoj i gornjoj petini, na utrb onih u najsiromanijim petinama stanovnitva.
Na osnovu svih podataka, moemo zakljuiti da najvei dio budetskih sredstava za socijalnu
zatitu ide dijelovima stanovnitva koji nisu siromani i, dakle, ne obavljaju ulogu koju bi trebalo
da obavljaju. Uopte gledano, siromani primaju vrlo malo od ukupnih sredstava socijalne zatite.
Oigledno je da je budetska potronja na socijalnu zatitu (ukljuujui borake naknade) u RS
samo manjim dijelom instrument za smanjenje siromatva.
Zbog toga je veoma vano unaprijediti ciljanje civilnih naknada koje nisu zasnovane na
doprinosima u cilju dopiranja do siromanih i najugroenijih. Razlozi za usmjeravanje naknada ka
siromanim je da se ogranieni resursi usmjere na one koji ih najvie trebaju. Ovaj koncept je
posebno vaan u sadanje vrijeme, kad su siromani jo ranjiviji na tetne uinke ekonomske
krize. Takoe, postoji potreba da se iz budetskih novanih naknada iskljue sva davanja koja su
zasnovana na doprinosima, to se posebno odnosi na djeiju zatitu.
Takoe, potrebno je napraviti utede budetskih sredstava za ovu oblast, radi to lakeg
prevazilaenja fiskalnih posljedica ekonomske krize. Bolje ciljanje bi omoguilo da oni koji su
zaista siromani dobijaju vie, ali bi i pomoglo da se stvore mogunosti za utedu budetskih
sredstava, poto je sadanji nivo ukupnih budetskih sredstava za socijalnu zatitu fiskalno
neodriv. Poto su odreeni rezovi neophodni, onda je bolje ciljanje najefektivniji nain da se ne
132

ugroze prava ili ak pobolja status siromanih, a da se, pri tom, ostvare utede. Takoe, poeljno
bi bilo unaprijediti efektivnost i efikasnost administracije naknada.

133

V Zakljuci i preporuke

Detaljni zakljuci i preporuke su dati na kraju dijelova koji analiziraju sistem i praksu budetskih
novanih naknada u FBiH i RS. Osnovni razlog za to je specifinost entiteta i njihovog
zakonodavstva te injenica da je socijalna zatita u cjelini u nadlenosti entiteta.
U optem smislu, moe se zakljuiti da je ciljanje budetskih novanih naknada ostalo regresivno, a
u nekim aspektima se regresivnost u 2011. godini u odnosu na 2007. godinu ak poveala. Osnovni
uzrok toga je to to se budetske novane naknade daju korisnicima na osnovu njihovih statusnih
prava, a ne stvarnih potreba. To potvruje i utvrena injenica da su budetske novane naknade koje
se zasnivaju na imovinskom cenzusu, djeija zatita i naknade koje daju centri za socijalni rad
izrazito bolje ciljane i, u nekim aspektima, progresivne.
Stoga se moe zakljuiti da je sistem budetskih novanih naknada u osnovi socijalno nepravedan;
niti cilja korisnike u stanju stvarne socijalne potrebe, niti ima uticaj na smanjenje siromatva.
Prema tome, i u 2011. godini u potpunosti ostaje ocjena iz Biljeke o politici Svjetske banke da je
situacija fiskalno neodriva, ekonomski neefikasna i socijalno nepravedna.
Najvaniji dio reforme sistema i prakse socijalne zatite u cjelini, posebno budetskih novanih
transfera, ini razvoj, izbor i primjena novih modela ciljanja te njihova implementacija. To je sljedei
korak u implementaciji projekta Razvoj, testiranje i voenje implementacije nove(ih)
metodologije(a) za ciljanje budetskih novanih naknada u Bosni i Hercegovini.
Sve dosadanje analize raene su metodoloki analogno Biljeci o politici Svjetske banke. Kod
razvoja novih modela ciljanja (to i nije predmet Biljeke o politici), a na osnovu dosadanjih
analiza, unaprijedit emo metodologiju predlaui, na primjer, nove modele potronje koji vie
odgovaraju realnosti Bosne i Hercegovine.
U aneksu ovog izvjetaja/studije smo priloili indikatore adekvatnosti ciljanja po metodologiji
Biljeke o politici SB radi lakeg praenja ocjena u tekstu. One su preuzete iz drugog izvjetaja
Siromatvo u BiH 2011 Trendovi i dostignua i Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih
transfera za socijalnu zatitu u BiH 2011, gdje je dat znatno iri pregled indikatora (tabela).

134

VI Bibliografija
Ekonomska i socijalna situacija u BiH 2007-2011:
1. CBBH, gdinji prtivni izvti, knslidvn BiH.
2. BHAS, Anketa o radnoj snazi 2011. Sarajevo, novembar 2011. str. 3.
3. EUROSTAT, Press Release, 19. juni 2013.
4. IBHI, projekat Razvoj, testiranje i voenje implementacije nove(ih) metodologije(a) za ciljanje
budetskih novanih naknada u Bosni i Hercegovini, drugi izvjetaj Siromatvo u BiH 2011
Trendovi i dostignua i Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih transfera za socijalnu zatitu
u BiH 2011, juni 2013.
5. Papi, . Ninkovi, R. ar, O. Integritet u rekonstrukciji Korupcija, efikasnost, odrivost u
post-ratnim zemljama. IBHI, Sarajevo, 2007.
6. Svjetska banka. Socijalna iskljuenosti u Bosni i Hercegovini i globalna kriza,2012.
7. Svjetska banka. Biljeka o politici Socijalna davanja u Bosni i Hercegovini: Kreiranje odrivog
sistema socijalne zatite zasnovanog na stvarnim potrebama, 2009.
8. Svjetska banka, DEP, Zatita siromanih u vrijeme globalne krize: Aurirani izvjetaj o
siromatvu za Bosnu i Hercegovinu za 2009. godinu, 2009.

Bibliografija FBiH:
1. Hrvatski Zakon o rodiljnim i roditeljskim potporama (Narodne novine Hr broj 85/08), oitan 23.
maja 2013. godine na:
http://www.hzznet.hr/dload/obvezno_osig/Zakon_o_rodiljnim_i_roditeljskim_potporama.pdf
2. http://www.mhrr.gov.ba/PDF/Konvencija_bos.pdf Konvencija o pravima osoba s invaliditetom,
oitano 25.04.2013. godine
3. http://www.mhrr.gov.ba/PDF/LjudskaPrava/EVROPSKA%20SOCIJALNA%20POVELJA%20
_REVIDIRANA_.pdf Evropska socijalna povelja / Revidirana , oitana 10.04.2013. godine
4. Ustav Federacije Bosne i Hercegovine oitano na sajtu
http://skupstinabd.ba/ustavi/f/ustav_federacije_bosne_i_hercegovine.pdf , dana: 11.03.2013.
godine
5. www.mhrr.gov.ba Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (web
stranica Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice Bosne i Hercegovine)
6. Zakon o osnivanju Instituta za medicinsko vjetaenje zdravstvenog stanja ("Slubene novine
Federacije BiH", broj 70/07)
7. Zakon o osnovama socijalne zatite, zatite civilnih rtava rata i zatite porodice s djecom
(Slubene novine FBiH, br. 36/99, 54/04, 42/06, 14/09).
8. Zakon o posebnim pravima dobitnika ratnih priznanja i odlikovanja i lanova njihovih porodica
(Slubene novine FBiH br. 70/05, 70/06 , 9/10)
9. Zakon o pravima branilaca i lanova njihovih porodica ("Slubene novine Federacije BiH", br.
33/04, 56/05 i 72/07, 9/10).
10. Zakon o socijalnoj skrbi (Narodne novine Hercegbosanske upanije broj: 5/98)
11. Zakon o socijalnoj zatiti ( Slubene novine upanije posavske broj: 5/04, 7/09)
12. Zakon o socijalnoj zatiti (Hercegovako-neretvanskog kantona broj: 3/05);
13. Zakon o socijalnoj zatiti , zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom ( Slubene
novine Tuzlanskog kantona: 12/00, 5/02,13/03,8/06, 11/09, 17/11) - Preieni tekst Slubene
novine TK Broj 5 /12
14. Zakon o socijalnoj zatiti , zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom (Slubene
novine Kantona Sarajevo 16/02, 8/03, 2/06, 21/06, 17/10)
15. Zakon o socijalnoj zatiti , zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom ( Slubene
novine zeniko dobojskog kantona broj : 13/07 , 13/11)
16. Zakon o socijalnoj zatiti , zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom (Slubene
novine Srednjobosanskog kantona broj: 10/05 Preieni tekst, 2/06;
135

17. Zakon o socijalnoj zatiti , zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom Slubeni
glasnik Unsko sanskog kantona broj: 2/2000 , 7/2001
18. Zakon o socijalnoj zatiti, zatiti civilnih rtava rata i zatiti porodice sa djecom objavljen u
Slubenim novinama Bosansko - podrinjskog kantona Gorade, broj: 10/00 , Preieni tekst :
7/08;
19. Zakon o socijalnoj Zatiti, zatiti civilnih rtava rata i zatiti obitelji s djecom (Narodne novine
ZH,broj: 16/01, 11/02, 4/04 i 9/05).

Bibliografija RS:
1. Informacija o realizaciji Osnova programa socijalnog zbrinjavanja radnika (interni dokumenti
Ministarstva rada i borako invalidske zatite RS)
2. Informacija o realizaciji prava na naknadu plate zaposlenim porodiljama koje koriste porodiljsko
odsustvo i prava na materinski dodatak za nezaposlene porodilje (interni dokument Javnog fonda
za djeiju zatitu Republike Srpske iz marta 2013. godine
3. Informacije o realizaciji navedenih odluka (interni dokumenti Ministarstva industrije, energetike
i rudarstva)
4. Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite RS, Bilten 2010, Bilten 2011, Banja Luka.
5. Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite u RS (2008), Stanje i perspektive razvoja sistema
socijalne zatite u RS, Banja Luka
6. Odluka o nainu subvencionisanja socijalno ugroenih kategorija potroaa elektrine energije
u 2010. godini (Slubeni glasnik RS br. 28/10)
7. Odluka o nainu subvencionisanja socijalno-ugroenih kategorija potroaa elektrine energije
u 2012. godini (Slubeni glasnik RS br. 78/12)
8. Odluka o usvajanju Programa zatite socijalno ugroenih kategorija potroaa elektrine energije
broj 04/1-012-2265/07 od 21.12.2007. i broj 04/1-012-812/08 od 10.04.2008.
9. Odluka o utvrivanju osnovice i koeficijenta visine isplate mjesenih primanja za 2013. godinu
predvienih Zakonom o zatiti civilnih rtava rata (Slubeni glasnik RS broj 8/13)
10. Odluka o visini osnovice za obraun godinjeg borakog dodatka za 2012. godinu (Slubeni
glasnik RS broj 8/13)
11. Odluka o visini osnovice za obraun mjesenog borakog dodatka za 2013. godinu (Slubeni
12. Odluka o visini osnovice za obraun primanja za 2013. godinu predvienih Zakon o pravima
boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno otadbinskog rata RS (Slubeni
13. Pravilnik o ostvarivanju prava iz djeije zatite (Slubeni glasnik RS broj 80/05)
14. Program potpunog stambenog zbrinjavanja porodica poginulih boraca i ratnih vojnih invalida od
I-IV kategorije u Republici Srpskoj
15. Statistiki interni podaci o korisnicima svih naknada prikupljani od Ministarstva rada i borako
invalidske zatite RS.
16. uur, Z. (2003), Razvoj socijalne pomoi i socijalne skrbi u Hrvatskoj nakon Drugog svjetskog
rata, Zagreb, Revija za socijalnu politiku 1/03.
17. Uredba o borakom dodatku (Slubeni glasnik RS broj 6/12, 9/12, 46/12)
18. Ustav Republike Srpske, oitano na sajtu http://ads.gov.ba/v2/attachments/1953_ustavrscir.pdf,
dana 22.02.2013. godine
19. Zakon o djeijoj zatiti (Slubeni glasnik RS br. 4/02, 17/08, 1/09)
20. Zakon o doprinosima (Slubeni glasnik RS broj 116/12)
21. Zakon o pravima boraca, vojnih invalida i porodica poginulih boraca odbrambeno otadbinskog
rata RS (Slubeni glasnik RS 134/11, 09/12, 40/12)
22. Zakon o radu (Slubeni glasnik RS broj 55/07)
23. Zakon o raseljenim licima, povratnicima i izbjeglicama u Republici Srpskoj (Slubeni glasnik
broj 42/05 i 52/12)
136

24. Zakon o socijalnoj zatiti (Slubeni glasnik RS broj 37/12
25. Zakon o socijalnoj zatiti (Slubeni glasnik RS broj 5/93, 15/96, 110/03, 33/08)
26. Zakon o zatiti civilnih rtava rata (Slubeni glasnik RS broj 24/10
Fiskalni aspekti postojeeg sistema:
1. Federalni zavod za statistiku, Statistiki godinjak FBiH 2007, Sarajevo, 2007. godine
2. Federalni zavod za statistiku, Statistiki godinjak FBiH 2011, Sarajevo, 2011. godine
3. Glvn slub z rviziu vng sktr Rpublik Srpsk, Izvt rvizii finnsiskih
izvt vng fnd z diu ztitu Rpublik Srpsk z prid 01.01-31.12.2012.
gdin,http://www.gsr-rs.org/izvjestaji/2013/Fondovi/RI034-13.pdf
4. Glvn slub z rviziu vng sktr Rpublik Srpsk, Javni revizorski izvjetaji,
http://www.gsr-rs.org/front/reportsearch/?up_mi=1
5. Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite Republike Srpske, Stn i prspktiv rzv sistm
sciln ztit u Rpublici Srpsk, Bnj Luk 2008
6. Republiki zavod za statistiku RS, Statistiki godinjak RS 2007, Banja Luka, 2007. godine
7. Republiki zavod za statistiku RS, Statistiki godinjak RS 2011, Banja Luka, 2011. godine
8. Savjet ministara BiH, Direkcija za ekonomsko planiranje, Bosna i Hercegovina Ekonomski
trendovi 2007, Sarajevo, 2007. godine
13. Savjet ministara BiH, Direkcija za ekonomsko planiranje, Strategija razvoja BiH radni
dokument, maj 2010. godine
14. Svjetska banka Bosna i Hercegovina: Izazovi i preporuke za reforme, Pregled javnih rashoda i
institucija,februar 2012.
15. Svjetska banka, Biljeka o politici, Socijalna davanja u Bosni i Hercegovini: kreiranje odrivog
sistema socijalne zatite zasnovanog na stvarnim potrebama, april 2009. godine
16. Ured za reviziju institucija FBiH, Javni revizorski izvjetaji, http://www.saifbih.ba/javni-
izvj/Template.aspx
17. Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, Budet Federacije Bosne i Hercegovine za 2007. godinu,
Sarajevo, 2007. godine
22. Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, Dokument okvirnog budeta-prorauna 2013-2015.
godine Sarajevo, 2012. godine
23. Vlada Republike Srpske, Dkumnt kvirng budt Rpublik Srpsk 2012-2014, Banja
Luka, 2011. godine
24. Vlada Republike Srpske, Konsolidovani budet Republike Srpske za 2007. godinu Banja Luka,
2007. godine
25. Vlada Republike Srpske, Konsolidovani budet Republike Srpske za 2008. godinu, Banja Luka,
2008. godine
137

2009. godine
27. Vlada Republike Srpske, Konsolidovani budet Republike Srpske za 2010. godinu, Banja Luka,
2010. godine
2011. godine.
Aneks I Tabela: Linije siromatva i odgovarajue stope siromatva

Tabela: Linije siromatva i odgovarajue stope siromatva*

BiH FBiH RS BiH FBiH RS BiH FBiH RS
Zvanina relativna
linija siromatva za
BiH: (regionalno
neusklaeno)
Stopa siromatva: 18,3 18,8 17,8 18,2 17,0 20,1 17,9 17,1 19,5
Stopa siromatva: 18,9
Zvanina relativna
linija siromatva za
RS: (regionalno
neusklaeno)
Stopa siromatva: 15,6 14,4
Stopa siromatva: 17,7 18,6 16,5 14,0 13,3 15,0 15,0 15,1 14,9
Stopa siromatva: 18,6 17,4 20,2 23,4 22,7 25,3
* U 2007 godini RZRS je publikovao posebnu publikaciju "Anketa o potrosnji domainstva u RS u 2007 -Konani rezultati" u kojoj je objavio
posebne apsolutnu i relativnu liniju za RS koje se razlikuju od apsolutne i relativne linije siromatva za BiH. Takoer u 2011 RZS je u saoptenju
"Anketa o potrosnji domainstva u RS 2011 -Konani rezultati, RZRS" objavio posebnu relatvnu liniju siromatva za RS za 2011. Imajui u vidu
predhno navedeno autori su izraunali posebnu relativnu liniju siromatva za FBiH za 2011 kako bi se dva entitetska profila relativnog
siromatva mogla uporediti. Za izradu apsolutnog profila siromatva za FBiH za 2011 kao osnova koritena je aposlutna linija siromatva za BiH
budui da FZS ne objavljuje posebnu apsolutnu liniju siromatva za FBiH nego preuzima dravnu apsolutnu liniju siromatva. Autori su takoe
aurirali apsolutnu liniju siromatva objavljenu u "Zatita siromanih u vrijeme globalne krize, Aurirani izvjetaj za BiH 2009", SB,DEP BiH
potivajui metodoloki pristup koriten u tom izvjetaju.
Zvanina apsolutna linija siromatva za RS 2007: 201 KM po glavi stanovnika u cijenama iz 2007 godine
(regionalno usklaeno, trokovi na zdravstvo nisu ukljueni)
Izvor:Anketa o potrosnji domainstva u RS u 2007 -Konani rezultati, RZRS; Saoptenje Anketa o potrosnji
domainstva u RS 2011 -Konani rezultati, RZRS; Izraun autora za 2011 na aggregatu potronje PAPD 2011, RZS
po cijenama iz 2007.
Apsolutna linija siromatva za BiH: 205 KM po glavi stanovnika u cijenama iz 2007 (regionalno nesuklaeno)
Izvor: Zatita siromanih u vrijeme globalne krize, Aurirani izvjetaj za BiH 2009, SB,DEP BiH; Izraun autora za
2011 na aggregatu potronje PAPD 2011, BHAS, FZS, RZS.
Apsolutna linija siromatva za BiH: 238 KM po glavi stanovnika u cijenama iz 2007 (regionalno usklaeno,
trokovi na zdravstvo nisu ukljueni )
Izvor:Anketa o potrosnji domainstva 2007 -Siromatvo i uslovi ivota, BHAS, FZS, RZRS; Izraun autora za 2011
na aggregatu potronje PAPD 2011, BHAS, FZS, RZS po cijenama iz 2007.
Apsolutna linija siromatva za FBiH: 238 KM po glavi stanovnika u cijenama iz 2007 godine (regionalo
usklaeno, trokovi na zdravstvo nisu ukljueni)
Izvor:Anketa o potrosnji domainstva 2007 -Siromatvo i uslovi ivota, BHAS, FZS, RZRS; Izraun autora za 2011
na aggregatu potronje PAPD 2011, BHAS, FZS, RZS po cijenama iz 2007.
Izvor:Anketa o potrosnji domainstva u RS u 2007 -Konani rezultati, RZRS; Saoptenje Anketa o potrosnji
domainstva u RS 2011 -Konani rezultati, RZRS;
2004 HBS 2007 HBS 2011 HBS
KM 311 po ekvivalentu
odrasle osobe mjeseno,
cijene 2004
cijene 2007
cijene 2011
Izvor:Anketa o potrosnji domainstva 2007 -Konani rezultati, BHAS, FZS, RZRS; Priopenje/Saoptenje Anketa o
potrosnji domainstva 2011 -Konani rezultati, BHAS, FZS, RZRS;
Linija relativnog siromatva za FBiH: 443,60 KM po ekvivalentu odrasle osobe u cijenama iz 2011 (regionalno
neusklaeno)
Izvor: Izraun autora
cijene 2007
cijene 2011
Aneks II Indikatori adekvatnosti ciljanja budetskih novanih naknada za socijalnu zatitu u BiH 2011

*Agregat potronje poslije transfera ukljuuje potronju na zdravstvo, nije usklaen za regionalne razlike u cijenama, ekvivaliziran je OECD II
skalom ekvivalencije. Monetarne vrijednosti su izraene u cijenama iz 2011. godine. Za procjene koje se odnose na siromatvo koritena je
Relativna linija siromatva na nivou BiH od 416 KM po ekvivalentu odrasle osobe na mjesenom nivou. Tabele su uraene prema metodologiji i
tabelama iz Aneksa A Biljeke o politici Svjetske Banke Socijalna davanja u Bosni i Hercegovini: Kreiranje odrivog sistema socijalne zatite
zasnovanog na stvarnim potrebama, april 2009 godine.

Tabela A.1: Distribucija naknada (preciznost ciljanja) u BiH

Distribucija naknada (Preciznost ciljanja)
Total Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 MP NP Urbano Ruralno FBiH RS BD
100,0 15,5 18,2 19,7 21,2 25,4 13,5 86,5 47,3 52,7 67,97 30,09 1,94
100,0 17,3 19,1 22,4 21,3 20,0 15,6 84,4 46,1 53,9 70,66 25,84 3,50
100,0 13,7 17,9 21,9 24,8 21,6 12,4 87,6 43,5 56,5 73,89 25,53 ,58
100,0 6,9 22,7 39,7 12,1 18,6 6,7 93,3 63,3 36,7 56,54 43,46 ,00
100,0 19,8 17,2 24,4 25,5 13,0 17,6 82,4 48,1 51,9 86,69 12,17 1,14
100,0 25,4 22,7 17,3 16,0 18,6 22,1 77,9 44,4 55,6 48,44 33,85 17,71
100,0 40,3 21,1 11,2 5,3 22,3 37,0 63,0 47,9 52,1 74,07 15,81 10,12
Entitet/Distrikt
Napomena:
Udio naknada je iznos transfera primljenih od strane grupe kao procenat ukupnih transfera primljenih od populacije. Specifino, udio naknada je: (Suma svih transfera primljenih od svih osoba koje ive u datoj
grupi)/(Suma svih transfera primljenih od svih osoba koje ive u populaciji). Udio korinika je izraunat tako to su ponderacioni faktori za domainstva na podacima o domainstvima.
Nedoprinosni budetski transferi(B6-B23, B25-B29)
Borako invalidske naknade (B6-B10, B25)
Naknade za civilne rtve rata (B11-B17)
Naknade za neratne osobe sa invaliditetom (B18-B20)
Naknade djeije zatite (B21-B23)
Naknade socijalne zatite (B26-B29)
Ukupno socijalna zatita (B1-B29)

Kvantil potronje Status siromatva Geografska pripadnost
140

Tabela A.2: Distribucija naknada (preciznost ciljanja) u RS

Tabela A.3: Distribucija naknada (preciznost ciljanja) u FBiH

Distribucija naknada (Preciznost ciljanja) u RS
Total Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 MP NP Urbano Ruralno
100,0 16,7 18,1 21,4 21,2 22,7 16,3 83,7 41,4 58,6
100,0 20,7 15,6 27,7 17,9 18,1 20,5 79,5 40,5 59,5
100,0 18,5 14,0 25,6 18,5 23,4 18,5 81,5 35,9 64,1
100,0 4,8 12,3 64,5 14,1 4,4 4,8 95,2 63,1 36,9
100,0 15,1 12,6 12,3 35,0 24,9 13,0 87,0 74,8 25,2
100,0 34,9 22,1 12,8 16,3 13,9 34,9 65,1 30,0 70,0
100,0 52,1 27,0 14,0 6,9 - 52,1 47,9 25,9 74,1

Kvantil potronje Status siromatva
Geografska
pripadnost
Distribucija naknada (Preciznost ciljanja) u FBiH
100,0 14,8 18,8 18,4 22,0 26,0 12,3 87,7 49,9 50,1
100,0 15,4 21,5 19,8 22,1 21,2 13,4 86,6 48,6 51,4
100,0 12,1 19,8 21,1 26,6 20,4 10,4 89,6 46,2 53,8
100,0 8,5 31,3 18,1 9,7 32,4 8,1 91,9 63,5 36,5
100,0 20,0 24,9 20,9 21,6 12,6 18,0 82,0 45,0 55,0
100,0 17,8 22,8 17,8 - - 12,7 87,3 56,5 43,5
100,0 37,7 18,7 11,1 3,2 29,2 34,8 65,2 52,8 47,2

141

Tabela A.4: Pokrivenost u BiH

Tabela A.5: Pokrivenost u RS

Pokrivenost
Direktni i indirektni korisnici
Total Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 MP NP Urbano Ruralno FBiH RS BD
53,6 60,3 59,6 55,1 49,4 43,5 60,1 52,2 51,8 54,8 51,1 58,0 60,0
18,0 22,9 21,0 18,9 15,1 12,1 23,5 16,8 17,0 18,7 15,1 21,7 50,0
9,3 9,4 10,3 11,6 8,8 6,6 9,5 9,3 8,8 9,7 7,7 12,8 3,8
1,0 ,8 1,3 1,4 ,6 ,9 ,7 1,0 1,4 ,7 1,0 1,0 -
2,0 2,6 2,2 2,1 1,9 1,2 2,5 1,9 2,1 1,9 2,4 1,3 ,7
6,1 9,1 7,6 5,6 4,7 3,7 9,4 5,4 5,5 6,6 4,3 8,0 33,1
1,8 4,2 2,0 1,2 ,9 ,8 4,4 1,2 1,7 1,9 1,3 1,4 23,3

Kvantil potronje Status siromatva Geografska pripadnost Entitet/Distrikt
Napomena:
Pokrivenost programa je dio populacije u svakoj grupi koja prima transfer.
Specifino, pokrivenost je: (Broj osoba u grupi koje ive u domainstvu u kome je bar jedan lan domainstva prima transfer)/(Broj osoba u grupi). Pokrivenost programom je izraunata tako to su ponderacioni faktori za
domainstva koriteni na podacima o pojedincima.
Pokrivenost u RS
58,0 63,5 64,9 60,8 55,3 45,5 64,1 56,5 54,5 60,2
21,7 25,8 24,4 22,3 18,2 17,6 26,4 20,5 18,3 23,8
12,8 12,7 11,6 16,2 11,4 11,9 12,9 12,8 12,0 13,3
1,0 0,6 1,3 2,3 0,9 0,1 0,6 1,1 1,4 0,8
1,3 1,4 1,4 1,2 1,9 0,7 1,3 1,3 1,6 1,2
8,0 12,6 10,5 5,7 5,3 6,1 12,9 6,9 5,0 10,0
1,4 3,6 2,0 0,5 0,7 0,0 3,7 0,8 0,8 1,7

Naknade za neratne osobe sa invaliditetom (B18-
142

Tabela A.6: Pokrivenost u FBiH

Tabela A.7: Uticaj programa na indikatore siromatva i nejednakosti Simulacija odsutnosti programa u BiH

Pokrivenost u FBiH
51,1 57,2 57,4 50,4 49,1 41,2 57,2 49,8 50,4 51,6
15,1 19,6 18,6 15,2 12,0 9,9 20,4 14,0 15,4 14,8
7,7 7,4 9,6 9,0 7,7 5,0 7,7 7,8 7,5 7,9
1,0 0,9 1,3 1,0 0,7 1,1 0,8 1,0 1,4 0,7
2,4 3,3 2,9 2,8 1,9 1,2 3,2 2,3 2,5 2,4
4,3 5,8 5,4 4,1 3,5 2,6 6,0 3,9 4,9 3,8
1,3 3,5 1,3 1,0 0,3 0,6 4,0 0,8 1,4 1,3
Nedoprinosni budetski transferi(B6-

Kvantil potronje Status siromatva
Geografska
pripadnost
Borako invalidske naknade (B6-B10,
Naknade za civilne rtve rata (B11-
Naknade za neratne osobe sa
Indikator siromatva Indikator nejednakosti
FGT0 FGT1 FGT2 Gini GE(0) GE(1) GE(2)
17,9 4,5 1,8 0,30623 0,15741 0,15688 0,18619
31,7 13,2 9,4 0,37283 0,24832 0,21639 0,25217
19,6 5,4 2,4 0,31423 0,17039 0,1649 0,19464
18,7 4,9 2,0 0,30996 0,16251 0,16079 0,19063
18,0 4,5 1,8 0,30690 0,15897 0,1576 0,18685
18,1 4,6 1,8 0,30704 0,15857 0,15773 0,18712
18,1 4,6 1,8 0,30733 0,15906 0,15803 0,18736
18,0 4,6 1,8 0,30676 0,159 0,15749 0,18663 Naknade socijalne zatite (B26-B29)
Indikator
Indikator bez navedenog transfera
Uticaj programa na indikator siromatva i nejednakosti - Simulacija
odsutnosti programa
Napomena: Simulirani uticaj na siromatvo ili indikator nejednakosti usljed uticaja nekog transfera pretpostavlja da e se potronja
domainstva smanjiti za puni iznos tog transfera.
143

Tabela A.8: Uticaj programa na indikatore siromatva i nejednakosti Simulacija odsutnosti programa u RS

Tabela A.9: Uticaj programa na indikatore siromatva i nejednakosti Simulacija odsutnosti programa u FBiH

19,5 4,5 1,7 0,28067 0,13121 0,13223 0,15694
33,9 12,9 7,4 0,34400 0,21801 0,18977 0,21852
21,0 5,4 na 0,28785 0,14345 0,1392 0,16401
20,2 4,9 1,9 0,28368 0,13493 0,13493 0,15985
19,7 4,7 1,8 0,28225 0,13377 0,13381 0,15846
19,6 4,5 1,7 0,28095 0,13148 0,13249 0,15727
19,7 4,7 1,8 0,28244 0,13355 0,13393 0,15864
19,6 4,6 1,7 0,28117 0,13201 0,13271 0,15736
odsutnosti programa
Indikator
17,1 4,5 1,8 0,31469 0,16773 0,16477 0,19343
30,7 12,5 na 0,37698 0,26073 0,22516 0,26084
18,9 5,4 na 0,32297 0,18077 0,17307 0,20226
18,1 5,0 2,1 0,31961 0,17399 0,16959 0,19889
17,2 4,5 1,8 0,31505 0,16893 0,16517 0,1938
17,4 4,6 1,9 0,31601 0,16958 0,16605 0,19481
17,2 4,6 1,8 0,31521 0,16856 0,16533 0,19402
17,2 4,6 1,9 0,31529 0,16964 0,16536 0,19381
odsutnosti programa
Indikator

IBHI Budzetske Novcane Naknade U BiH

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

IBHI Budzetske Novcane Naknade U BiH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Budetske novane naknade za

socijalnu zatitu u BiH

You might also like