Rreth t mirn m t lart.

Gustav Theodor FECHNER.

Leipzig, 1!"
#ht$pur dhe %otuar nga &reit'op( dhe H)RTEL.
*.
Ndr t mirn m t madhe un e 'upto+ ,llimin (inal pr t -iln t g+ith mendim
dhe veprim, imag+inata e n+erzve duhet .do prpi,en, +o vetm individuale, por pr
t -ilat edhe t g+ith n+erzit t %ash'ohen. #ame me vendosmri, parimi m i lart
moral sht pr-a'tuar g+ithashtu. )+o 'a 'r'uar , t 'upto+ 't t mir supreme si
pr ta %r 't, du'e 'r'uar n shpreh+e t ndr$shme, si/ 0erndia do t vepro+, t
+et si 0erndia t n+ihni 0erndin, t dashur nga 0erndia, t vepro+ ars$eshm
nat$risht t vepro+, t nd+ehen si n+ antar i 1organi'e2 e tr, -iln ta'on3 n 'uptim
dhe pr rua+t+en e t n++tit a't3 prm%ush (atin e vrtet t n+eriut, t prm%ush
(atin e vrtet t g+rave , vepro+n pr 'na,sin e vet, t vepro+ pr dshir
t+etr m t madh t mundshm 'na,si sensuale, 'na,si m t madhe t
mundshme shpirtrore, 'na,si t ,et, du'e 'r'uar si lviz, dhe .(ar sht si.
N shumi-n e 't$re (ormulave nu' sht men+her e ,art se .(ar duhet t +et i
tha n mn$r3 sepse , ,uhet perndi t vepro+ vullnetin, o 0erndi +an t
ng+ashme me duan 0erndin3 a+o sht n+ .sht+e e ars$es3 at , sht nga
nat$ra3 .(ar sht 'uptimi i t g+itha, ai i ta'on4 et+ Ndoshta t g+ith duan 't
0rinzipe pra'ti'isht e n++ta, se-ili vetm n n+ g+uh t ndr$shme, 'shtu , me
siguri t g+ith duan pothua+se t n++ta si ato +an t g+itha pas moralit e'zistues, ,en
'udo dhe n .do 'oh e n++t n thel%, pr t mos %r morali e'zistues sipas
t$re 3 'a prp+e'+e pr t turms t g+ith prm%a+t+en n n+ ma+ t mpreht. 0or '+o
nu' sht tip i dre+t, i -ili n vetvete ende m%an n+ analiz e 'r'on3 dhe '+o sht e
vrtet pr shumi-n e at$re 0rinzipe.
N m t ngusht trego+n provimit vetm me parimet e 'na,si ose lumturi, si ata
+an ,ua+tur, men+her e ,art3 pr .(ar 'na,si, lumturi, a+o , m shum, a+o ,
m pa' dshir, lumturia sht, g+ith'ush nd+ehet men+her3 vetm m+etet mund t
argumento+n me t, ndrsa n t shprehurit e vetes t+etr .sht+e n media ende mund
t lu(to+. 0or vetm me parimet e epshit , 'eni vendosur mn+an, mundsisht ,
'a pr%uz+e3 vet 'na,si (+ala 'a (ituar n+ tingull t 'e, n moralin.
5eg+ithat, '+o sht prsri n+ parimi i 'na,sis ose lumturis, i -ili n vi+im
pr-a'ton n+ parim i -ili n pi'at ndr$shon nga ai i mparshmi vetm n se '+o nu'
do t nda+n n+anshmrie e t$re, du'e i lidhur at t n++tn g+ , un %+.
6shira pr mua du'et t +et pasi t g+ith e gurit , re(uzohet vetm nga ndrtuesit,
, ai e 'ishte %r di'ur guri i ,oshes. )+o vlen, meg+ithat, pr t vn at n ann e
g+er3 dhe +u g+ithmon vetm t marr %uz apo ant sh'urtr n s$3 sepse ata prer
me siguri m t (ort n pam+e.
7et do'trin morale pr mua du'et t +et n+ grua e g+at, me n+ vesh t rnd t
errt, por n+ ($t$r , glo8s nga epshi, sh'l,en m%i t g+ith n+erzimin +asht n
n+ %ot m t lart ndri.on. 9+o vlen vetm pr t rritur edhe pi'pam+en deri n
nivelin e ($t$rn e sa+, n vend se t pin at n (olds e errta t vesh+es s sa+3 m pa'
t 'u+deset pr 'm%t e t$re, du'e i %r ata pa mshir sh'el .do lule , rritet n
rrugn e t$re, si duart e sa+, nga t -ilat, m pas v+en %e'imin pr t g+ith epshit (ara
, m%in n to', derisa (ara.
**.
5errni paras$sh parimet e pranuara morale, si/ t +et i moderuar, e ndershme, vetm,
e vrtet, dashamirs, tet +eton t+era dhe t prons, autoritetet dhe lig+i sht %ind+a,
%esimi, shpresa dhe dashuria veshur di.'a h$+nore, et+, ne nu' do t g+eni se nu'
nd+e'ur do t 'et e(e't pr t rua+tur g+end+en e 'na,si, lumturin e n+erzimit si
n+ e tr, n mn$r t thell pr t siguruar individin posht, pr t promovuar. Nu'
+an vetm rregullat, sht siguruar n themelet m t thell me aderimin e t$re t
pr%ash't n 'na,si g+end+a e n+eriut edhe pas marrdhnieve m t
prg+ithshme3 'a rrn+t, t -ilat nat$risht losgehauen #-ho%er n sistemit asg+
tradhtohet t 'na,sis3 por , du'et n 'opshtin e +ets s t$re deri, ata me t
vrtet t marr Corolla e 'na,si, dhe ai e di n se ata +an vetm at+e pr t 'r$er
ato3 dhe m n (und %n thirr+e t g+ith dem%el, .(ar nu' e:-ites lng dhe (u,i n
nd+e'+e t 'ti+ 'urors. 7etm ata mund t them se vet rrn+t +an t mira.
#i me t g+itha themelet, sht m e leht pr t n+ohin rndsin e parimeve morale si
e till n ,o(t se, n vend , t shohin at , sht n dispozi-ion, pr a, 'oh sa ata
+an, t dg+oni se .(ar %ie 'ur ata n:ito+n veten.
#i, ather a+o do t ,ndro+ n shtetin 6shira e %ots, n ,o(t se 'to rregulla t
pusho+ t +et e vle(shme, +an t sigurt n n+ %ot 'u nu' 'a lig+ i moderimit
m%izotruar, as'ush nu' mund t %esoni (+alt e t t+erve, +o pronn e ti+, gruan e ti+,
+eta e ti+ do t ishte e , m shum pr t organizuar ndon+ lig+et dhe mag+istratt
+etn, t ulur pr t marr n rrug t sigurta verm;-hten, pa %esim, pa dashuri, nu'
'a shpres pr t arritur di.'a h$+nore, si du'e ,ndruar n n+ %ot n t -iln vetm
n+ pre+ 't$re rregullave do t %het dem%el, nu' do t nd+e' t pa'tn
mesatare4 6he 'ush mund t moho+n se, n ,o(t se 'to rregulla +an nd+e'ur nga
t g+ith dhe 'udo, mad+e edhe lumturia, dshira do t vor%edingt n mn$r t
prg+ithshme dhe siguri n %ot, pasi a+o mund t +et nga n+erzit pr n+erzit n t
g+ith3 si trmetet dhe prm%$t+et, sigurisht nu' mund t mn+anohet. <o u largua, por
edhe dmtimi i t$re +an du'e ndr$shuar pr t mir. N terren, t ,en m%eturinave
hedhur nga z+arri, stuhi apo prm%$t+et, ndrton zell, rregulli, harmoni, dre+tsi,
varsin n rrit+e t ndihms, me steeled nga (at'e,sia vet det$ruar ,$tete
men+her %u'ura. #emund+et , 0erndia drgon n+erzit t veshur n lei-hetsten e
m%a+t+en e sa+ m t mir dhe shron nat$rn e leht, e -ila %lends sh'alln m t
mir dhe t shtuar g+ithmon.
#i tani +u mund t them se rregullat m%i t -ilat e g+ith '+o varet th+esht e lidhur me
epsh +an4 #igurisht ata nu' e 'u+desit n lidh+e me 't apo at dshir individ nu'
duhet t dshiro+ vetm tani 'tu, tani vetm tani, dhe 'shtu n+eriu , dshiro+n
g+ithmon t %het men+her i gatuar n tas me lug dhe 'an t dre+t apo lule
m%$llet n duan pr t rrm%$er holl rr+edh, ata nu' 'u+desen pr t
z%u'uruar3ndrsa e vrteta sht/ t 'u+deset pr to, +o t dshirs individuale, pr
sh'a' se ata t 'u+deset pr dshirn e t g+ith n trsi3 n 'u+desin e at , t g+ith
lo+ me %irila dhe lug e m%ushur dhe e m%ushur prsri pr t marr 'u+desin e
%azs, t g+er dhe larg n+ 'na,si n t n++tn 'oh e +usti(i'uar me g+ith
dshirn e.
0or, 'shtu , sht, a, m e vshtir n+ shtpi ,ndron n themelet e sa+, m e
prirur sht pam+e sipr(a,sore, , arri+n t n+ohin t mirat e themelimit vet, sepse
shtpia ather m du'et se ,ndro+n m vete3 meg+ithat, pi'pam+et m t thell
, aspiro+n, trhe,ur nga madhshtin dhe din+itetin e themeleve, nga ana t+etr,
shtpi leht vetm si n+ 'umar dhe ms$nin t n++tin pr%rs (illon pr t par.0ra
pr.muar t %azat e mdha t gzimit n+erzor dhe lott gur +asht pr shtpit
dashuro+ , do t (r$+ m%i era e ardhshm pr t ndrtuar n rr3 t+etr pr.muar
Lust%au vet dhe do t thot n+erz +an varrosur n %odrumet e themeleve.
6he +o vetm th+esht pa lidh+e, mad+e edhe armi,sore nda+ dshirs pr t dal 'alim
i vogl parimet morale. Trem% +o m, si du'e 'r'uar pr t prm%ushur ato n
rrug= 6he sigurisht ata vn %arrierat dshir 'udo, por ne e shohim m n deta+e se
'shtu e g+en veten si i vetmi parimin e 't$re %arrierave, por vetm pr momente t
ve.anta pr t 'u(izuar rrit+en e 'na,sis n t g+ith hir t sa+.
9shtu, lig+i i vet'ontroll n+eriu trhe, got e g+$sm i dehur n go+n larg3 por
vetm 'shtu ai nu' e hum% (u,in e gruas s ve >l'r?glein, me 'usht ati+ nat$rn
pr +u3 .do dshtim sht vetm n+ #ht$r+a dshirn pr t rua+tur (u,in dhe %urimet
e t$re dhe (or-uar. Lig+i i prons +u para,et rrugn, n ,o(t se +u t th$er n shtpin
e t a(rmit tua+ ose 'opsht, du'e sh'uar n 'u+tesn e ti+, g+at 'uti e ti+, por pa 't
lig+ do t ndon+her as shtpi as 'opsht, as (ruta t mir, as 0etite dhe t do%ishme n
raste t +apin dhe 'a%inete3 .do n+ri do t marr, sh,etso+n dhe t sh'atrruar. To'a
n vetvete m%an %arrat e ',i+a harlisur, (ruta dhe t 'a(shve t egra3 por i g+ith
grum%ull e 'opshte, livadhet dhe (ushat, t -ilat s$ri $n i 'na,ur , ush,en trupin
ton, '+o e (undit shi+e ton, g+ith.'a ,ndron n mn$r t vendosur dhe t %u'ur
m%ledhur n n+ +et siguruar, lulet dhe +o diza+nuar nga to'a, por nga '$ lig+. )'ti i
%amirsis sht, +u merrni t vishen nga penges tua+ dhe t 'ontri%uo+n pr t
a(rmit tnd t var(r, por pse t+etr se pr sh'a' se a+o merr pr t m%uluar n+
la'uri,sin 'tu, meg+ithat, +u +an t m%uluara tashm pa pushim, sepse a+o varur
papun dhe t (toht at+e tani a+o du'et i g+all, a+o , sht vepruar, pr 'na,si,
dhe ashtu si. sht e ngroht nga a+o 8arms, 'shtu , +u nda+n 'na,sin , +u
+apin. Lig+i i s vrtets rregullon pelts tua+ vetm me dhim%+e, por a+o u 'th$e n
pi'at e (orta t 'ara'terizuar. Fmi+a, i -ili 'urseu %astunin me gn+eshtra nu' do t
(ito+, du'e (ituar edhe n+ litar pr t.
) t g+itha parimet morale nprm+et individualisht, n nu' 'a n+ t+etr parim i
sh'urtimin 'na,si do t g+eni, si 't ,llim me 'na,si si n+ e tr. 7etm pr t
nd+ehen si pr t (ituar 'urora, ata na urdhro+ t hedhin 'na,sin denar3 t 'orr+es
vetm n+ shini' t dshirn pr t %r shpi(+e e masa'rs s 'na,sis3 vetm
dshira pr t sh'atrruar 'na,sin , t@u pr%allur vet me 'r-nimin e
sh'atrrimit. Ado g+ , ndihmon pr t marr 'na,si, si n+ e tr dhe pr t
n:itur, pr t ulur dhim%+en n trsi, sht e shen+t pr ta, dhe do t na m%a+n t
shen+t e o(ruar nga ana e t$re. &arra m e rnd dhe m e vshtir dnim ata
impono+n m%i ne, pengon ose shron por vetm %arr shum m t rnda, dnim
edhe m t ashpr.
G+ e mir n %ot sht si n+ sh'urre u rrit n 'opsht. Fmi+t vi+n dhe t ,orto+
sh'urre e mpreht, du'e par vetm 'u+destar e :heloz e trnda(ila, trnda(ila sh'put
pr 'uror shpe+t ver8el'li-hen, dhe sh'atrro+n sh'urret. <u di'ur 'ishte trnda(ila
dhe +o srish. &urrat ogurzi t vi+n dhe t sha+ t %au%les 'alimtare e trnda(ila, ata
sh'put n mn$r , t vi+ nn 'm%t, end+e 'urorn pre+ g+em%ash t
rrum%ulla'ta 'o'n e ti+, dhe thon se '+o sht 'urora e pr+etshme, dhe g+a'u ,
rr+edh nga (erra ,iellor trnda(ila. )ta g+ithashtu 'ishin as edhe trnda(ila to'sore.
#igurisht sht n+ pioneered shem%u+t e 'uror (errash3 por ai mori g+em%a +o nga
sh'urret lulzuar, por vendosi 'urorn e prg+a'shme nga 'reu i n+erzimit g+at m%i
'o'n e ti+. B 'th$e n 'urorn e 'urors s pr+etshme dhe g+a'un n trnda(ila
,iellore. 9ush tani g+a'u dhe plagt e vetm d$ 'rerve t individit %len 'o'n e ti+, i
-ili 'a vepruar edhe n t g+ith 't n+ 'uptim dhe n 'uptimin e 'na,sis m t
madhe3 por i -ili thot se Coti %ush u rrit duhe+ t rritet , n+eriu e g+em%a dhe vet
me t t+era t sht$pit n mish , e shan Cotin dhe veprat e ti+.
A(ar n+eriu duhet t %ni sht, me lut+e pr t he,ur t puns, N pi'pam+e t
'opshtit pr t grmo+ n d+ersn e ti+, pr t zg+edhur me men.uri m%+ell+en sh'urre,
t prsosin, t 'ultivuar durim, t prshndes me shpres %uds, me gzim t 'pusin
trnda(ila, 'ur ata +an t %looms m t %u'ura, me %ritma gzimi 'upn dhe i dashur
pr t 'urora n 't mn$r, du'e .uar ata n valle me t n++tat pal nderohe+ (,in+e,
dhe m n (und pr t lvduar 0erndin, 'opsht, sh'urre, Rose, hardhi, va+za dhe
vet e 'ri+oi at me (or-n e dshirs dhe epshit pr pushtet.
T vogl se a+o pun nu' sht pr t pasur n 't %ot, la'mia e ti+3 por puna pr t
dshirs sht n g+end+e t s+ell n+erzit vet dshiro+m.
9na,si m e madhe t g+ith do t 'et nse t g+ith puno+n n unitet pas m e
madhe e 'na,si, t g+ith. #ipas 'ompeten-ave t ti+ dhe m+etet, dhe '+o sht m i
madh nu' rritet si shum e at$re , %ash'puno+n %+n 't, por sa her 't shum
n vetvete
N 'ostume t tilla t pr%ash'ta dhe t puns tani angazhohet se-ilin nga parimet
morale t n+ an t+etr t do%ishme, in'ura+uese, promovimin, 'u nevo+shme
'r-nuar dhe 'omanduar n+ t till. Ado du'et t 'r'o+ di.'a t+etr dhe dua t se
t t+ert3 por n+ dhe vetm n+, n t -iln t g+ith +an da'ord, '$ dre+tim nga m t
madh e 'na,si. 9a motrat me (orma t ndr$shme, du'et dhe modes 'uptim3por s
%ash'u vepro+n t g+itha t ,ilim t madh e 'na,si, se-ila me n+ (i+e , 'alon
npr universale dhe t g+ith, ,ilim do t ulet n 0erndin 'm%t e ti+ 'ur ai e-n
n %otn e ndr$shimit.
***.
A(ar sht 'a, n t g+itha parimet morale, t g+ith ver'n?p(end, t g+itha t
det$rueshme, g+en, un tani t prm%ledhur n n+ t prg+ithshme, (illor, prsri t
g+itha rregullat e veprimit +asht ge%Drendes, ver'n?p(endes, det$rues, poling, parim
mat+en, e -ila tani nu' sht th+esht pas,$ro+n rregullat e sh'ruara, por t +et i plot,
i (ormuar n 'uptimin m intime, iden e zemrs s n+eriut n deta+et m t vogla dhe
m t ult t +ets pre+ ti+.
N+eriu duhet, a, sa n at 'na,si m e madhe, du'e 'r'uar pr t s+ell lumturin
m t madhe n %ot n prg+ithsi3 du'e 'r'uar pr t marr n t g+ith 'ohs dhe
hapsirs.
0or redu'tuar dhim%+e sht po a, e vle(shme pr 5ehren e 'na,si.
*mpli'imi i par i madh i 'ti+ lig+i sht se n+eriu duhet dhe t t+ert tren n mn$r
, t (ito+ 'na,sin m t madhe t mundshme n 'ostume t tilla dhe du'e
vepruar, a(tsi m t madh n t, si dhe n+ohuri m t madhe t mundshme t asa+
lumturi, shteti dshira e %ots promovon, e -ila ai sht personi m i mir t +et e
mundur n t n++tn 'oh.
<o se ai do t 'ishte nevo+ pr t vn mendimet dhe veprimet e ti+ me (+al t tilla si
n marrdhnie3 por me 't .sht+e. Edhe pa e ditur se parimet morale t sh'o+n n
instan-n e (undit vendimtare t 'na,sis, sht ende mir pr t prmendur , a+o
'a pr t nd+e'ur epshi dhe a(tsi e (ituar, dhe identi(i'imin e di se .(ar ai sht n
rast t ve.ant n mend+e, sepse ai me an t 'sa+ .sht+e du'e menduar n aspe'tin
e 'na,sis m t madhe n %ot dhe a'teve.
N prg+ithsi, nga .do person , vepron n interes t parimeve t n+ohura morale t
nevo+shme edhe n prputh+e me parimin ton, si ata , vepro+n n prputh+e me
parimin ton, det$ruar dhe sht i sigurt pr t vepruar n prputh+e me parimet
morale, sepse po parimi $n vetm parimi i prg+ithshm i 'sa+ rregullat veten. )i ,
%eson se t d$ mund 'urr divor-, 'e,'uptuar ose parimi ose rregullat ose t d$+a.)+o
mund t prdoret n mn$r re-ipro'e, por t d$+a, pr t shp+eguar vetveten.
7etm parimi sh'on m te+ sht e nevo+shme, si t g+itha rregullat individuale nga i
-ili 'a pre+ardh+en, por edhe , t zhvillohet vetm pas dre+time individuale dhe n
't mn$r nu' mund t m%ulo+ pasurin e +ets. 0as t g+itha 'analet +an n:+err
nga duel t parim nga t g+ith g+, t g+ith mund t ende me 'upn e ti+ ve.anrisht
pr t ardhur dhe t n:+err pre+ sa+, si a+o 'orrespondon me nevo+at e ti+ t
ve.anta. Nu' sht e m+a(tueshme th+esht nga morali, a+o lidh g+ith +etn pr ta. E
vrteta sht ide+a e %u'uris n ($t$r, nga ana e do%ishme pr t mirn. )+o m%an
sh'allt e dre+tsis n t g+ith vendin dhe i ndan me moll ende n mes t d$
(mi+ve. )+o 8eaves dheut mantelin e grurit t art dhe lirin %lu dhe Em%roiders
n+erzit as lule n vesh+e e ti+.
*7.
N lidh+e me at , paraprin sht pro+e'tuar n pi'n m t lart t mendimit prmes
t -ilit (e+a dhe morali dhe pr 't ars$e e lidhur me +etn , 0erndia si shpirt, ai
ishte pr t g+ith apo t g+ith vet, vet edhe t 'na,et sht n promovimin e
dshir '+o prmes tr ndodhet n t n++tat (or-at3 se t g+ith dhim%+en e %ots
sht vetm n+ m+et n vetvete, n+ her pr t dshmuar 'na,si m t lart3dhe se
ai 'a (u,i dhe urtsi pr t 'th$er .do g+ n 't 'uptim3 n+eriu e ,uan a+o 'thehu n
(illim.
N+ 0erndi i till sht edhe 0erndia m i mir dhe shem%ull i mir i n+erzve3 sht
ndsh'uar g+$,tart e s 'e,es, por i %ut dhe dashamirs n t dnimit t ti+3 nse
dnimi shpe+t ose m von, 'tu apo at+e, n+erzit duhet t 'thehet pr t mir.
#ipas 'sa+ mn$re ide, t g+itha o(ertat, t respe'timit t t g+ith, rua+t+a dhe
promovimi i lumturis s t g+ith sht e lidhur mundsisht, di do t t l t parimeve
t prg+ithshme morale mundsisht 'onsiderohen si urdhrimeve h$+nore.
N ann t+etr, nse di'ush e sheh nga ars$et e t+era n parimet morale nga
urdhrimet (illim h$+nore, +u do t +et n g+end+e pr t g+etur du'e marr paras$sh
'uptimin e t$re t pr%ash't , e 0erndis me t vrtet do t sht 'r'uar , t le
veprimet e n+erzve du'et t +et e mundur, pr lumturin e n+erzimit s %ash'u.
0ra thnia e parimit ton duhet t 'onsiderohet vetm si shpreh+a m e prg+ithshm
t vet urdhrimit larti h$+nor.
6he 'shtu , ne nu' 'emi asn+ 0erndi, 'na,si 'a ngurtsuar n vetEmundim
dhe t pi'lluar e (mi+ve dhe t shr%torve t ti+, ashtu si duart , dele papun, n
vend t sulmuar (u,ishm n puntori t madh t epshit t ti+, epshin e ,elizave n t
-iln dshira n vend se t prm%a+ veten e t$re dhe t +en t lands-aped3 por ne
'emi n+ 0erndi pr t -ilt ne mund t 'r'oni me gzim, sepse ai merr 'na,si n
promovimin gzimin ton3 nga 'ostumet pas 'sa+ nu' na ia 'urse+, por e ,uan si
shr%imin e sa+ nga ne3 g+ethet thahen vetm dora , nu' 'a lvizur pr t vepruar n
't dre+tim.
Ne duam 'on(irmimin e 'sa+ do'trine, ne shi'o+m +asht n mn$r %otror
0erndis. ) nu' t g+itha ,eniet 'udo prpi,et implantuara nga epshi= #i mundet
0erndia t +et 'shtu edhe n 'undrshtim, se ai 'a 'ri+uar n+ 'ostum, t -ilin ai e
dnuar. Ado individ dshiron 'na,sin, dhe nga transmetimin e individit ne shohim
'udo institu-ionet lindin pr disa nga t g+itha (or-at dhe pr t n:itur 'na,sin e t
g+ith, n shtet, 'isha, (amil+a, t lig+it, dhe si t levave 'to (or-a dnimit dhe
shpr%limit, 'r-nimit dhe premtimit , parala+mrim dhe udhzim t ndi'o+
vendosmrisht dhe vazhdimisht n t n++tin dre+tim. 9+o sht n+ vesh+e e
palodhshme, g+ithmon larg nga o%+e'tivat, por g+ithmon zustre%end e 'ti+
,llimi. 0erndia le+on 'e,e hani me paso+at e ti+, dhe t shumohen mir nga
pasardhsit e ti+3 ai e 'a ,iellin me $+et e sa+ t ndrtuar m%i ne, n+ pam+e t pa(und
pr shpresn e pa(und e mir3 por ai 'a ndezur edhe n+ z+arr t dhim%shme n g+irin e
m'atarit, n+ (err sh'ndi+ dereinstiger , sht tashm na parala+mron t
vrtet. E g+ith '$ n+eri nu' e 'a %r, por me g+ith 't ai u % nga 0erndia.
0se 'a dhim%+e n t g+itha, e 'e,e n %ot4 Ne nu' e dim, dhe as'ush nu' e di3 ata
+an at$3 ata +an me 0erndin n t n++tn 'oh at+e3 ne nu' mund t 'emi
0erndin pa t. N+ vshtirsi e t 'uptuarit dhe ndrm+etsimin sht 'tu pr .do
do'trin, (shehur n t g+ith, nu' e ngriti, me (+al t t+era. T g+itha t n++ta,
meg+ithat, nse dhim%+a, e 'e,+a +an nga Coti apo 0erndia, n dritn e at+e, 'shtu
, mund t +et m e mir se a+o e 'e,+a mund t +et sh'atrruar nga e 'e,+a e vet
dhe i ndar mir nprm+et alo'imit t mir n 'ushtet e 'ti+ e'zisten-s +o
msimdhnies3 nu' 'a m t mir, por edhe nu' sht e vrtet3 sepse t g+itha
indi'a-ionet , ne mund t n:+errim nga n+ ,llim m t lart %otror nga 'tu dhe
tani, +an , '$ sht 'uptimi i sa+ dhe (u,ia si n+ e tr, apli'uar 'tu pr t
pr(unduar at+e.
0as 'sa+, t g+ith i pl,en %esimin e 0erndis (r$m m%izotron n 't mn$r
%ot, mn$ra e t$re v n rrugn e ti+.
6he 'shtu , un +am du'e e mia t pre(eruar t dre+t 'shtu, a+o nu' ishte si
dshira a'tuale dhe a'tuale e vetme e nat$rs s ti+, , 0erndia 'omuni'on veten si
'na,si t %ara%art, ather ai nu' do t +et m shum se shuma e nat$rs s ti+
dhe 'ishte dhim%+en e t$re si dshirn e t$re pr #hare3 por a+o , e %n at t ndihet
si vazhdimin e tr dhe e .do individi sht n 't trsi n n+ ,llimet pl,$eshm
(und, ose, nse nu' 'a (und t %ots pr t pra(rimit ndon+her m t madhe pr n+
t pastr, t n++tn lumturi t ti+ dhe g+ithn+ e zg+erimin e zons s 'ti+ %egatshme.
0randa+ (illon unpleasura%le dhe )lternativa n %otn e ti+ mund t +et, si dhe m+a(t
t pl,$eshm. )ta vetm t d$(isht rrugn e ti+ plot epsh. Nga .do e 'e,e, t g+itha
dhim%+et n %ot, ai 'a p+esn e ti+ plot epsh e sa+ n prmirsimin, ndr$shimin,
shrim3 vetm 'ur n+ permiresohet +o i zoti, t pashruara mund t, ai do t nd+ehen
edhe at me dhim%+e. 0ra, si .do nat$re , po lind e 'r-nimit t ri t 'e,es (izi'e
dhe morale +an su%+e't3 at , edhe n+ g+$sm pr t mohuar at, a+o sht a,3 0or
a+o , sht 'ri+uar edhe, sht e sigurt se do t +et n+ e ,llimeve t mira, sepse
'na,sin e vet 0erndis a+o varet, t .o+ n (und t 'e,en pr t mir, e mir pr
t mir.
0ra, %ota sht n n+rn an me %oll' n shpirtrat t -ilt vi+n pr t epshit
pr+etshme g+ithn+ e m a(r, pr territorin e n++t prhapet g+ithn+ e m shum
du'e msuar m shum e m shum t angazhohen a'tivitet t pl,$eshm edhe n
Cot, meg+ithat, g+ithmon du'et shpirtrat prapa t re+a nga #h'a'u i 0ar si Fillimet
e re+a pr 0erndin dhe t ti+ u largua m a(r ati+ tashm ,en puna
pavde'shm3 dhe pa(undsi e %otn e ti+ dhe 'oh 'a 'apa-itet pr rrit+e t pa(und e
numrit dhe madhsis s shpirtrave dhe t %egatshme. 7et Hell ndodh vetm si
sh'atrrimi i n+ dhim%+e &urim pr nga n+ m t madh, du'e rezultuar n n+
produ't m t lart pozitiv t dshirs sht e %azuar n lig+in e prg+ithshm t
%ash'vepro+m nega-ioneve n+ dit. 0r 't ars$e a+o nu' mund t +et i
pr+etshm, sepse a+o torturon prte+ mase , m n (und duhet t det$ro+ %addest
vet3 ather ai sht pastruar ng+item n ,iell. 0ra, ne nu' 'emi asn+ 0erndi, i -ili
'a n+ (err t pr+etshm pr m'atet e pr'ohshme, por n+ Cot, terrori i madh vlen
pr t shmangur terrorin m t madhe dhe e nevo+shme pr lumturi t madhe. &a%ai
ndsh'on ndr$she, se si mund t 0erndia t dno+ ndr$she.
N n+ mn$r t till, 0erndia i vrtet, t -ilin ne vet do t do+a t mendo+
pr+etsisht na, nu' 'a 'oh pa'na,sin e %ots s ti+ i shptoi, sepse nu' 'a 'oh si
i n++t dal para3 Nse +o, vetm 'alimi e 'na,si n %otn e ti+ sht ,eshur
at3 dhe ende sht, ne duam gzimin ton dhe vua+t+et tona a, shum di+e .do g+ m
e %rendshme t a(rt3 pr 'na,sin e ti+ varet nga (a'ti, pr ta 'th$er dhim%+en ton,
dhe at , ai e pl,en, dhe ai g+ithashtu mund t %+ dhe 't na e garanton 't
dereinstige 'thes. Fo(t se a+o heziton3 Coti e di dhe e sheh dhe mendon se ata
'r'o+n, si muzi'ant rezolut e disharmonis , ,ndron n iden e ti+, e -ila 'a n
dor prpara nd+ehet3 dhe pr 't ars$e ai e nd+en edhe prish+en e harmonis si t
%u'ur3 si poet shpie heroin e ti+ me 'na,si nga t g+itha llo+et e (at'e,sive,
prodhimi i mir parapra'isht t lumtur, ai vet do t %+ at. Ado n+eri sht n+ hero
i till para 0erndis3 por '+o +et vetm n+ a't i tr3 .do person i vetm n+ z t
vetm t muzi's, por .do vot duhet t 'r$het edhe nga vet, ndr$she harmoni e tr
ndihet ga%im. ) nu' sht edhe n+ dhunti e nd+en+s e vet 0erndis, e t t+era mund
t ashtu si edhe t g+e+n 'na,si n+erz t mir n p+esmarr+en n vua+t+et se t
t+ert, n ,o(t se vetm ai e di gzimin e veten e ti+ si n+ ndrm+ets, 't pi'llim
n gzim pr t , t thrras . 0or 0erndia ndihet si ndrm+ets pr t (shi+ t g+itha
vua+t+et n %ot pr %e'imin.
Tani '+o sht .do mendo+, n prputh+e me, si. 'na,ur at. A(ar duhet t +et e
,art, nse parimi $n sht t pr%het me 0erndin, sht se 0erndia i puns i
'ri+esave t ti+ pr 'na,sin e t$re si n+ e tr do urdhrimet e ti+ e 'an 't
nd+en+ se ai mund t vepro+ n 't 'uptim, shpr%lim dhe dnim 'tu dhe at+e, dhe
n 't mn$r n (und t g+ith t .on pr t nd+e'ur urdhrimet e mia, dhe n 't
mn$r pr t mirn e t$re. 0r t 'on(irmuar 't do'trin, por %ash'on pam+en e
par dhe m t pr-ipt n 'ostumet e t g+itha ,enieve me pi'pam+et e (undit dhe
m t thella t 'ursit dhe planin e rendit %otror si n+ e tr.
7.
5e parimin themeluar +am da'ord me 'riteret e pr-a'tuara nga parimet e t+era t
moralit +o, e 'onsidero+ th+esht si e (undit, interpretimin m t ,art t ti+3 edhe n
,o(t se a+o sht, se autort e t$re veten e t$re nu' 'an dshir t prano+n 't.
Nd+e'ur domethn n+ n+eri '$ parim, ai sht vullneti i 0erndis, 0erndia sht si,
0erndia e n+eh t dre+tn, (iton dashurin e 0erndis3 nu' sht e g+itha '+o
p+esrisht dire't dhe p+esrisht n mn$r t trthort n lin'un e spe-i(i'uar e
parimit moral dhe (etar3 ai g+ithashtu sht e ars$eshme, sepse .(ar mund t +et m
e ars$eshme se .do veprim t vetm nga n+ parim t prg+ithshm t re(erohen n
trsi3ne 'emi thel% parimi 'antian, por e m%ushur me prm%a+t+e t vrtet3 ai sht i
nat$rshm, sepse a+o sht m n sipr(a,e t nat$rs, si 'ostumet e g+itha pr
'na,si dhe m shum n thellsi t n++ta me marrdhniet e 'na,si .do me epsh
t prg+ithshm3 ai vepron si n+ lidh+e, n 'uptim dhe pr rua+t+en e tr, t -iln ai e
ta'on n mn$r organi'e, sepse a+o , m mir re(eruar 'ara'terit t lidh+es organi'e
e n+ lidh+e me t g+ith, pasi , a+o a%solutisht do t pr t mirn e tr3 ai u ta'ua e
ti+ dhe pr-a'timin e g+rave n t n++tn 'oh, apo at , mund t imag+inohet pr
n+ dispozit m t %u'ur dhe m t mir se vet g+rat, dhe ai e prdorin at dhe t
g+ith (at3 ai %ash'uar m n (und sh,$rtimin e ti+ dhe t g+ith dshirn dhe .do llo+
'na,si n t g+itha.
N (a't, at$ ,ndron dallimi thel%sor t parimit ton 'na,si nga t g+ith m hert
se nu' 'a asn+ llo+ t ve.ant ose an e 'na,si para se 'omandat e t+era t s$no+n
, n (illim, dhe n 't mn$r sht n g+end+e pr t 'na,ur t g+ith. <o di'u+t
'na,si vet, +o 'na,si t .uditshme, nu' sensual, +o 'na,si intele'tuale, +o t
pranishm, +o dshira e ardhm+a, +o dshira e mir, +o la'min e s 'e,es, +o t ,et,
nu' lviz, nu' prhershm, +o dshira intensive g+er (ort 'a n parim , n (illim
n+ pre(eren-. 0or thel%i i sa+ sht se a+o pr-a'ton ma'simumin e 'na,si th+esht
si t prpi,en dre+t, pa marr paras$sh s pari, si, 'u, 'ur, me .(ar do t thot. )+o ,
dshira sht , t 'emi prparsi n .do rast, duhet t (ito+n at nga madhsia e t$re
dhe paso+at e t$re.
9a por pr .do vetm si n+ vend dhe n+ 'oh , mund t marr nga ndon+ avantazh
t+etr t madh, dhe n 't mn$r 'na,sin vogl sensual merr n mn$r t mir
vendin e sa+ si m e madh+a dhe m e shpirtrore3 edhe ndon+ dhim%+e n ,o(t se
sht e nevo+shme, sht e urdhruar me 't rast, n ,o(t se a+o pr(shin pr(shir+en
e paso+at e sa+ n+ rezultat m t madh dshir n %ot, se .do 'na,si n vendin e
t$re.
Chvillimi i duhur i 'ti+ parimi ma'simale n lidh+e me nat$rn e n+erzve dhe g+rat
dhe rrethanat e prg+ithshme dhe t ve.anta pr t vepruar n t -ilat, t shprndara,
rregullat, masat, 'na,sin dhe pa'na,sin e zg+edhur n t g+itha 'shtu , t
g+itha 'r'esat e moralit t pastr, nat$rore dre+tsia, do%i m t lart, liri m t g+er
t +en t 'na,ur n 't mn$r. Lig+et si raste individuale, po, m+etet e n+oh+es t
s mirs dhe t vetvendos+es dhe t t dre+tave t t$re rr+edhin autoritetin e t$re pre+
sa+.
Bn nu' mund t zhvillohet 't 'tu n deta+e dhe duhet t +epni vend disa
'undrshtime. )rti'ulli sht e madhe, por pr t par dre+timin e zhvillimit
tashm. 9tu sht vetm ,llimi pr t para,itur m t lart dhe dre+torin 'r$er+en
aspe'tet. E para sht n mparshme, '+o e (undit duhet t ndodh n vi+im, n (orm
t prg+ig+ur disa vre+t+e , do t ring+allen t part. Le'sioneve pu%li'e m%i 't
tem +an t destinuara pr t h$r n n+ t+etr.
7*.
)s'ush nu' do t donte dhe t +en n g+end+e t moho+n , me t vrtet
respe'timin e parimeve morale apo lig+eve h$+nore lumturia e n+erzimit sht e
lidhur n thel%, n mn$r ,, sa m shum , '+o lumturia varet nga veprimet e lir
t n+erzve, me gu:im dhe pa+tim t prg+ithshm 'to lig+e sht g+ithashtu n rrit+e
n mn$r t ,ndrueshme dhe t prg+ithshme. 0or ndon+her '+o sht a+o , +u
za'onisht nu' mund t mohohet dhe mund, por moho+n n ve.anti, disa n+erz do t
thon/ 6i.'a Rastesishme pr ato lig+e %het thel%in, e %r e rastit.
0or n ,o(t se '+o edhe do t ishte n+ tipar i rastsishm nga g++a 'r$esore, do t
ishte n+ e mir3 sepse a+o sht e ,art, ndrsa t g+itha dispozitat e t+era +epet se
.(ar veprimi duhet ndrmarr, +an t pa,arta. 5eg+ithat, asg+ nu' e pengon pr t
par g++a 'r$esore vet at$, dhe '+o parandalon +o vetm asg+, por 'a ars$et lvizse
pr 't sepse/ s pari, (ormale, se me t vrtet t a(t pr t vetme, asn+ s,arim i
mte+shm sht aspe'ti m i pre'shm ende, n mesin e le 'to lig+e prg+ithsisht t
m%a+, pra i vetmi , sht n g+end+e pr t prhapur n+ ,artsi t dre+tprdre+t n
'on'luzionet3 # d$ti, su%stan-iale dhe pra'ti'e, , me an t 'sa+ t dre+t e -ila
sht vendosur si ,llim t veprimit t n+eriut, pas s -ils g+ithsesi du'e thn se t
g+itha veprimet e n+eriut sht, dhe a+o , sht %r e nat$rs t g+itha motivet pr
veprim, do t vendos vetm n mn$r , ai pr n+ dhe t g+ith sht g+ithashtu e
arritshme.
0re'+a # pari, mund t themi se t g+ith +o t lidhura me pi'at 'na,si t mendimit
nga t -ilat n+ t+etr sht prp+e'ur pr t %ash'uar t parimeve morale, pothua+se
edhe m shum (u,i dhe prp+e'+e pr 'r'esn e vet e sa+ s,arim, se sa t 'thehet n
,artsimin e g+rave t+era pr shr%e+n pasurit. <o me t vrtet se parimi $n n
vetvete .do g+ t %ara%art do t +et ndezur n t n++tn 'oh3 0or e 'a +o
domosdoshmrisht, vetm pr t ndri.uar parimin vet ende, 'shtu , ndri.o+n t
t+ert. )t , 0erndia, .(ar ars$e, .(ar nat$ra, a+o organi'e e tr, e -ila sht
pr-a'timi, pr ndon+ a priori n+ t+etr, vshtir se di'ush sht shum i ,art,
'shtu , ,art zipping 'u(irit, mendimi, .do g+ e -ila mund t +et ose mn$r e
'upto+n, dhe pr sh'a' t ose 'shtu mund t 'uptohet, a+o do t +et g+ithmon
'shtu ose 'uptuar.
N 'ontrast me 'na,si e -ila (ormon thel%in e parimit ton. )s'ush nu' mund ta
shp+ego+ at3 por nga n .do vetdi+a sht 'udo dire't demonstrueshme, asn+
'e,'uptim sht n instan-n e (undit sht e mundur. #i. me siguri di'ush nd+ehet
e'zisten-n e ti+, si me siguri si ai sht edhe 'na,si dhe dhim%+e nd+en+at n 't
e'zisten- +an t ndr$shme, dhe 'shtu ai me siguri do t dallo+ ato si. duhet, sepse
e vrteta e n+ nd+en+ t dis'riminimit dhe mat+es pi'risht pr'on me e'zisten-n e
t$re.
#igurisht, mad+e 0erndi, nat$ra, ars$e+a, vendosmria +an n+ (est e
pr+etshme3 por +o edhe a, t mendo+m m3 dhe n+ mi+ s$nimet dhe inputeve t
ndr$shme, t -ilat mund t g+e+n mend+en e n+eriut t 't$re (ortesave t mdha
g+ithmon do t m%etet ati+ sa m shum (illimet e (illon t rreme. 7etm nu' sht
m, e n++ta 'a deprtuar n mes dhe tani t g+ith g+ du'et e ga%uar3 por n+eriu nu'
sht , n (illim n 't ,endr, dhe +u nu' mund t vn at at+e nprm+et
a+rit. #h'en-a sht at+e, '+o (i'se prsri pr t ndrtuar n realitet themeluar n
iden para nesh, ata nu' mund t sh'o+n +asht si di.'a e pr(unduar at.
0r 'ushtet e 'na,si, por merr mend+en , n (illim edhe pi'a e ti+ sulm dhe
input. )i nu' sht si n+ shtpi, por si guri i unzertr?mmer%are n shtpi, e -ila mund
t shr%e+, pr 't ars$e, vetm pr t ndrtuar at du'e u vendosur g+ithmon
rishtas n n+ mn$r t re dhe t (ormo+n m%i t t+era. 0arimi $n sht '$ %llo' s
%ash'u me planin e ndrtess3 Ndrtuar at dhe t g+ith sht g+ithmon dhe
g+ithmon do t +et e n++t guri , prsritet, vetm n+ prsrit+e e gurit t par
themel3 dhe 0erndia si gur , m%$llet 'asa(orta. <u nu' mund t doni pr t ndrtuar
shtpi me shtpi.
N (a't, dshira sht di.'a 'uptuarit n lidh+e Bnanal$sier%ares, i pashp+egueshm,
6isa, (undit3 por vetm pr sh'a' t %ash'ohet me asg+ pre+ ti+, n t n++tn 'oh
hende' m t mir dhe %inder pr t3+usti(i'uar sepse asg+, ars$e m t mir3 sepse
pr t shp+eguar nga ndon+ g+, dritn m t mir.
0as mend+es pastruar 'on-epti i dshirs s g+ith pr%rs t hua+, t n++tat
gn+eshtra para ti+ n+, t zhveshur, g+ e th+esht t zhveshur3 sepse at , di'ush do
t do+a t them se, sht vetm di.'a pr t dhe n t epshit, nu' e pl,en at t veten
e t$re dhe vetm n se ne +emi men+her nd+en+a t ,arta. 9ush do t 'ishte nd+er
ndon+her 'na,si, e -ila do ta %nte n mn$r t ,art nu' 'a pr'u(izim pr at
'na,si, dhe 'ush e nd+eu a+o, 'u a+o sht e mund t %+ asn+ pr'u(izim t
,art3 edhe pse ne mund t themi shum pr rezultat i t -ilit sht dhe .(ar ai
pr(shin. Ndrsa 'shtu mend+a me dalt e ti+ rreth punon (alas n termat e t$re, me
(ar e ti+ rreth dritat e 'ot, sepse ai e 'upton se '+o sh'urtimet e vshtir papre'shme
veten n dalt e ti+ dhe (illon t sh'l,e+ dritn e (anar t ti+, dhe m n (und realizon
'aro vetEsh'l,en, e -ila g+ithashtu (isni'e dhe Bnzerst;r%arste at, dhe hedh larg
dalt e ti+ dhe (anar e ti+ pr t tash e tut+e pr t prdorur diamante n vend t d$. 9$
diamant sht dshira.
6eri ather epshi s(idon ndar+a e mandatit t t$re, por a+o sht n n+ +o m pa' a+o
vet n mn$r t ,art t provueshme, lig+shmris s sa+ nga tra-'a%le, g+all,
marrdhnie sh'a'sore me g+ith.'a , sht dhe vepron n %ot. N+ diamant n
mend+e sht n+ zemr t g+all pr t g+ith +ets n %ot, pasi t g+itha venat
prm%ushur, dhe t g+ith rr+edh+e prsri. Ado g+ n ,ie+ dhe to', shpirtin dhe
trupin e n+eriut dhe 'ri+esave t t+era 'a 'ri+uar n lidh+e t+etr apo i (undit turisti' n
g+end+en e t$re t 'na,sis dhe dshirn m t madhe ose 'ushtet e 'na,si m t
madhe, pr 't ars$e, do t thot g+ithashtu , t organizo+ %otn n n+ mn$r t
-a'tuar. Fraza pa' (let n 't mn$r det$rn m t madhe, domethn t -a'tuar, t
pr-a'tuar dhe t sigurt, sepse .do ma'simale t -a'tuar varet nga 'ushte t
-a'tuara. Hidhe di'u+t n+ grum%ull t sh'm%in+ve dhe t tregoni at -a'toni at$re
n n+ mur t -ilat rretho+n zonn ma'simale3 a+o 'a nevo+ pr asg+ m te+3 ai
mund t organizo+n vetm topin. #igurisht ai duhet ndr$she e din se a+o sht (orm
s(eri'e vetm t 'na,shme det$rn m par3 por pse do matemati' at+e4 0ra, 'an
m+etet pr t prm%ushur 'r'esat e parimit ton, as sidomos , dalin nga n+ohurit e
vrtet e nat$rs s n+erzve dhe g+rave3 dhe me to, parimi duhet t zhvillohen. N+
(orm e till sht n:itur me radh, por edhe n 't realizim3 zhvillimi thirr+e parim
sht edhe n+ thirr+e, nat$ra e n+erzve dhe g+rat n thellsit e t$re pr t sh,$rtuar,
dhe 'shtu no-ionin e nat$rshme t ngurt e 'na,si e tr %ota e di+es mund ende
g+all n pozi-ionin e ti+ n parim n %arazim e sa+ territorin. High sipr sht n+oh+a e
dhuns 'riminale dhe %e'imin e urdhrimeve t 0erndis3 thell pr rndsin e
inse'teve dhe 'rim%ave3 por edhe n+oh+a e inse'teve dhe 'rim%ave, sensi%ilitet e sa+
pr 'na,si dhe dhim%+e, marrdhniet e sa+ pr 'na,sin ton dhe dhim%+e,
pozita relative e sa+ pr t g+ith nat$rs nu' sht indi(erent pr shpalos+en e parimit
t degzimit t ti+ pr(undimtar.
0or m e rndsishm+a se re(eren-a, n+ohuri 'a g+ith.'a pr 'na,si, 'tu sht ai ,
'a g+ith.'a pr veprim. N+ lidh+e integrale dhe e pandashme n mes t (idaneve, t
-ilat n mn$r ar%itrare si a't i pavetdi+shm i nat$rs varet, dhe 'na,si dhe
dhim%+e. Nu' 'a asn+ ma'in, e -ila nu' 'ishte pr ,llim pr t prodhuar 'na,si
ose pr t marr pr t eliminuar dhim%+e ose pr t parandaluar. 9+o za'onisht sht
e m+a(tueshme pr t 'onsideruar n+ nga 'to e'uivalentve.
Edhe pse ata do t thon, nu' sht dshira apo instin'tet e ra-ionale t +et n
g+end+e pr t vetm t %+ , shum, pa marr paras$sh pr-a'timin nga nd+en+at e
'na,si dhe dhim%+e3 instin'ti 'undr t -ilit nu' mund. E 0or ne vetm t shohim
n+ vshtrim m t a(rt, ne g+e+m dallimin n mes t d$ n di.'a t+etr gn+en, po
gn+en, se vullneti i (or- sht$tse pr 'na,sin e -ila merr p+es at si instin't pr
n+ ide t ,art t asa+ , ne si pr duhet t %ni hir, lidh+et3 instin't pr dispozitat e
pa,arta t nd+en+s s pr%ash't e a, shum mund t %+n dallimin n mes t d$,
edhe pse nat$ra e pa 'u(i t -a'tuar mes t$re e di, n lidh+e e sa+ me dshir t pa'tn
nu' 'a asg+ pr t dalluar. T g+itha pr-a'tues su%+e'tive dhe o%+e'tive e n+erzve
pr veprim, .(ardo emri , ata g+ithmon t .o+n n t -ilin p+es e nat$rs s ti+ ata
mund t +en t lidhura, t g+itha motivet e ti+ dhe ,llimet, a(r haptazi ose
(shehurazi, me apo pa vetdi+e, por g+ithmon t n+ohur n mend+e analizuar,
re(eren- n n+ dshir3 po '+o mund t g+eni asg+ t+etr t pr%ash't n motivet
'shtu paprsh'rueshme t ndr$shme dhe ,llimet e n+eriut sesa re(erimin n t
'na,si, t -ilat +u vetm nu' mund t shihni, n ,o(t se +u nu' doni pr t par at,
ose t dshironi vetm 'na,sin e t ngrnit dhe t pirt 'uptuar.
9+o mund t tregohet n inspe'tim m i a(rt.
Ne t g+itha dre+timet 'r$esore t Tra-htens n+eriut nga/ .(ar sht a+o, .(ar 'a ,en
nga 'ohra t lashta dhe ende vazhdon sot4 0r shr%imin e ars$eshme dhe e
%u'ur3 por a+o , na du'eshin t 'ndshm dhe t %u'ur prve. 'ur '+o na +ep
'na,si t dre+tprdre+t3 E N t do%ishme3 por 'u 'a n+ do%ishme , nu' do t
pr'thehet n an t a(rt ose t largt e 'na,si ose pa'na,si t antidot E t
vrtetn3por +o 0erndia 'a n+ 'na,si su%+e't lindi n pa+tim dhe pr t rritur
n+ohurit tona, dhe nu' 'an n+ohuri pr t na shr%$er, pr t na msuar nat$rn e
%urimeve tona t 'na,sis dhe prdorimit t t$re/ , dshiron pr t 'r'uar t
vrtetn, pa n+ ose t+etr, dhe +o pre(ero+n hir t d$3 E N t mirn3 por gzimi
ndrg+eg++a e %rendshme , sht e lidhur dre+tprdre+t me at , sht e mir, nu' e
dashuro+3 dhe nu' sht shum e mir pr 't ars$e, m e vle(shme. se e 'ndshme,
e %u'ur, e do%ishme, e vrtet, , a+o m%art .do g+ s %ash'u n prehrin e ti+ ose m%i
%azn se a+o nu' sht e sigurt, por t g+itha 'onsideratat e 'na,si m t madhe n
t g+ith ,llimin me dritn
T mohosh 't, ai s pari duhet t +et n g+end+e pr t hedhur posht at , sht
thn n lidh+e me marrdhniet e urdhrimeve h$+nore pr lumturin e n+erzimit.
#igurisht, 'oprra- starves nga ana t+etr, vullnetar .do 'na,si nga3 vi-ioz shton n+
t+etr pr t me zell dmtimit, n mn$r t dhim%shme3 E vrtet vazhdon dnim,
nu' do t thot n+ e pavrtet3dshmort mund t i do%t n n+ grates me ng+$ra t
ndezura. 0or do t vua+ urie n ,o(t se ai t 'et t holla nu' do t +et i pl,$eshm
si t ngrnit, t %+ dm vi-ioz n ,o(t se a+o nu' e 'a %r at t lumtur, pr t
dmtuar t t+ert, m%a+n hir vrtet e dnimit t vrtetn nse dnimi %rendshme pr
pavrtetave at 'oprra- nu' du'e+ a'oma m i rnd3 dshmort mund t s'u,ura n
,o(t se ai nu' 'a (ri', du'e z%ritur t %ien nga ra(tet n Gehena t z+arrit dhe nu'
shpresonte se shpirti do t ng+itet n lumturin e ,iellit nga trupi d+egur. 0ra vetm
'na,si, dhem%+et si n+ ,llim apo motiv t veprimit, n varsi t (a'tit nse
dshiron t %esoni3 dhe vetm ndon+her a(rohet m e vogl nga sa m i madh, ose
.(ardo t+etr , tregon deri, m t largt nga n+ te+'alo+. )+o v+en vetm varet nga
a+o , e %n ose premton m, ose m shum 'na,si apo dhim%+e.
<o a, n ,eniet m t mira n+erzore ndr$sho+n nga e 'e,+a , ata si ata vepruan m
pa' pr hir t 'na,sis s3 por se ata 'ishin 'na,si n di.'a t+etr3 domethn
'na,si n at , sht edhe du'e s+ell hum%+e ose hum%+e du'e u %azuar n t
g+ith3 'e,e por n at , sht e pa'ndshme ose s+ell+en Egr?ndend pr t g+ith.
0ra, nat$risht 'a edhe n+ dallim i madh n mes t dshirs m t ult t pr%ash't t
para, n+eri sensual dhe dshirn m t lart shpirtror t paris, por nu' duhet t
mendohet di(eren-a ,ndron n (a'tin se a+o ishte th+esht n+ 'na,si, +o t+etr, por
sht e ai , sht n+ gzim , ngrihet n ush,im pr t pi+shm, 'umar, por
'na,si t+etr , ngrihet n 'ri+imin dhe ndrg+eg+es, prodhuesi i 'na,sis3 n+
'na,si trans-endent , m t ult nu' mund t pa+tohen, sepse a+o 'r'on t tilla.
0or parimi $n (let +o vetm at , tashm sht ,llimi i errt i prg+ithshm i
prp+e'+es n+erzore, e ,art si nga, .(ardo ,llimi sht , t +et i n++t, por ai
g+ithashtu (let edhe 'shtu, se si a+o duhet t +et e n++t ,llimi.
N+erzit (illo+n t g+ith 'shtu, dshira e t$re m e madhe pr t 'r'uar mundsisht
n t+etr, dhe epshi vet3 por n pam+e t zhvilluar t %urrave dhe g+rave tregon se
dshira m e madhe e individve nu' dre+tprdre+t sht th+esht du'e punuar vetm n
vet 'na,si e sa+ t ardhshm, por vetm n 'na,si m t madhe n tr arritshme
n t g+itha3 , nu' +an t d$+a le+ohen t ndar. 9$ rezultat, ndrsa m t thell du'e
marr vazhdimisht n nat$rn e n+eriut dhe g+rave h$+nore dhe e (undit, tani sht n
0rinzipe vorn8eg dhn n+eriut pr ta %r at dur-hzu%ilden g+at g+ith +ets, dhe
'shtu at , ai dshiron nga (illimi, at m t sigurt pr t ln, si'ur ai me s$ e ti+ t
sh'urtr, pi'pam+et e (mi+s ose t egr, nd+e' a+o goditi. Tani a+o sht sigurisht
g+ithashtu e nevo+shme pr t sh'a'tuar sa m shum pre+ msimeve t n+eriut,
g+rave h$+nore dhe e (undit , ati+ dhurata e n+ dhurat t .muar dhe t sh(a,en.
0or edhe para se parimi a--esses 't m%shtet+e, ai zg+ohet nga t (olurit e sa+ t
th+esht, edhe dshirn pr t@iu %indur at, dhe '+o nu' sht avantazh i vogl pr n+
urdhrime varet i tr vlern e pa+tueshmris s ti+. 5undsisht tashm sht nd+e'+e
e popullit t ardhshm dhe vet epshit t lindur, por a+o nu' sht e vetme. 0r sa
'oh , nu' 'a 'on(li't pohon vet, mena:hon insti'ti i prg+ithshm n t, dshirn
pr t 'ri+uar +o vetm dhe, por edhe pr t par, dhe tani a+o nu' sht vetm e
le+ueshme, por e domosdoshme pr t siguruar t lart t mundshme, dhe t +en t
t+etr n n+3 dhe m shum shr%en vetm pr t treguar se .(ar ai do t donte t
mos e nda+, me t vrtet t mos e nda+. N+ prp+e'+e e till ,esh me n+erzit n
mn$r t lumtur , ai dshiron t %uz,esh+e n t lumtur prsri.Tani m t mir
dhe t o(erts m t lart du'et ati+ si m t mirpritur dhe t %u'ur. T g+itha t
n+anshme 0rinzipe dshira nu' zg+idhur 'on(li'tin mes shpatet e n+erzve dhe n
't mn$r t %het nga (illimi vet n 'undrshtim me sensin e ti+ t mir. N+
o(ert, du'e sug+eruar at m par ose m mir t vet ose sensual 'na,si e sa+,
du'et egoiste, trash3 dhe n+ , vetm t det$ruar t %+n sa'ri(i-a pr t t+ert
'na,si apo tregues i 'na,sis mendore, du'et e panat$rshme pr t dhe %osh. 0or
n+ parim, i -ili sht dshira e n+ pre+ 'na,sin e t g+ith nu' i ndan asn+
'na,si n t g+itha n++tn d+atht t, pra nga (a'ti se a+o du'e vlersuar t dre+tn e
t$re n %az t 'ontri%uteve t t$re m t madh e 'na,si n trsi, du'e 'om%inuar
(or-at elasti' e g+itha 0rinzipe individuale n vetvete pa 'thim.
0ra, parimi $n (iton n at , n+eriut zemrn e t g+itha ,llimet e ti+, t sh'putur
nga t g+itha predha, t pastr, t ,art, t plot dhe plotsisht t shtrir, nga %u'uria
n t -iln '+o sht 'shtu, sigurisht, prir+e e n+erzve, 'to -ore g+ithashtu pr t
rua+tur dhe t lu(to+ pr realizimin e ,llimit. Nga 'reu i trash gozhd sht
prm%ushur plotsisht, tip penetron thell.
6he '+o ($t$r mi,sore e parimit, du'e e %r at t g+ith n:it pr t nd+e'ur at,
por vetm vetm (tes. Tani a+o pr%het edhe tani, si. 'emi thn, n lidh+e me
g+et+et n lidh+e me nat$rn e n+eriut, g+rat h$+nore dhe e (undit, dhe m i thell ,
deprto+n at+e, motivet m t (u,ishme t zhvilluar pr respe'timin e sa+.
9shtu, parimi, vetm vetm n shndetin e n+eriut, du'e e rrum%ulla't, me t
moderuar, i %egat, vetm, pa,sore, %amirs, i zellshm, lig+i g+all 0erndia u
%azuar, si shndetin e ti+ ansor, prosperitet, pa,e, dashuri, respe't, nder, liris, t ,et
ndrg+eg+es dhe p+esa t+etr %ie n 0erndin3 dhe n ann t+etr %ie t paprm%a+tur, i
shthurur, e padre+ta, dem%el, i lig, pr%uzs 0erndia, si smund+e t ti+ ansor,
var(ria, grind+e, urre+t+e, pr%uz+e, poshtrim, %urg, dnimit, (a+it. E g+ith '+o sht
%r edhe m e sigurt, m mir i g+ith rendi n+erzor n 'uptimin e parimit3 n n+
mn$r t 'e,e e mir ndoshta do t sh'urto+ disa shpr%limin, me vler pa%est sa
t ',i+a3 por 'udo dhe n .do 'oh, por n mn$r t g+rave 'a ,en m+a(t e mir
pr t dre+tuar m mir dhe m 'e, m 'e,, n mesatare dhe n trsi m t mir3 dhe
nse dre+tsia (illimisht .al e-n prapa n+eriu, pothua+se g+ithmon e arriti para
(undit t +ets. A(ar motivi por mund t sh'a'to+ n+erzit pr t ngritur ndr$shimin e
ti+ dhe +o n 'uptimin e pr+ashtimeve se sa rregull= 0+esa m e madhe vua+t+a ndodh
edhe dre+t t mirave t Cotit3 7etm n+eri m t mir, n mn$r , t g+rave m t
mira , ai 'thehet vua+t+et e ti+ dhe edhe m shum pr t ndihmuar t t+ert t
apli'uar at ati+. 5eg+ithat, m te+ dhe m t lart rritet pam+en. #a dhe e hidhur
mund t du'et pr ne rastet e +ashtza'onshme e dre+tsis 'tu n to', .(ar 'a pr
t prsri dhe t 'on(irmuar mesatarisht dhe progresin , nga (illimi i %ots, sht
.els pr planin, instalimin, dre+timin e rendit %otror n trsi, nu' zg+idhet me 9tu
dhe Tani. T -ilt tani nu' %esonin, se e %imve t sigurt dhe t sigurt posht do t
g+eni edhe z%atimin e t$re t sigurt dhe pr(undimin, n ,o(t se sistemi ende nu'
sht (undi. 9tu sht ha'marr+e shpesh vonohet, sepse 'onte'sti i madh ndr$she
mes sht$n, dhe m%etet e 'r-nuar dhe m 'r-nuese dhe mad+e edhe ndsh'imin
me 't 'r-nim apo t do%ishme me pi'pam+et g+ithmon e ardhshme, 'shtu ,
mund t vonohet edhe prte+ 'sa+ +ete, por me hapin e e na nd+e' dre+tsin
g+ithmon m t madhe se sa sht e +ona, ne do t +et hapi i (undit i madh , ne
%+m n +etn t+etr g+at, nu' mund ta shpto+n at, por ata vet do t +en ata t
-ilt, t zn hapin me ne dhe 'ole'tivisht, ne n %ota t+etr %ie posht ose lart
veshur. 6ua t them, nse personi individ si 'onte'stin e t g+ith rendit t g+rave
'tu shpr%limi apo dnimi i ti+ nu' do t mund t marr vet vde'+a do t me at+e pr
t vn at n 'ushte t re+a t -ilat e %+n t mundur.
#pe-i(i'on di'ush n+ (r$t 'tu n to', dhe t %+ at t ti+, n mn$r , ata do t
rritet prte+ to's pr ,iellit dhe .el dhe ariu. * -ili tani do t +u p$es, .(ar shpr%limi
do pr at , ai e %n mir n (itim to'sore, n ,iell, ne mund t 'emi pr t sh'uar
dhe t them se ishte (ara dhe 'u+desin e (ars n tua+at to', 'shtu do pem me g+ith
lule dhe (ruta n to' n+ dit t +en tua+at. 0ra, shpr%lim t madh mund n+ dit t
veshin, si lisi nga lis rritet n+ to'sore t vogl. 6he 'shtu si me nat$rn e 0erndis
si 0(lanzgarten us -ilt ,ndro+n n 'atin e t n++tin 'opsht, ende +apin disa 'ara'ter
t mir.
T tilla +an motivet si , 'a pr t prdorur parimin ton pr respe'timin e sa+. )+o
, sht treguar 'tu shpe+ti, 'a vazhduar pr t 'r$er msimin.
#e a+o sht vetm si a+o , sht n t g+itha veprimet e n+eriut sht n+ mas e
(undit dhe mund t vepro+, sht a, e vrtet se edhe msuesit e moralit, t -ilt +an
n 'r'im pr dshirn pr t m%a+tur sa m larg t +et e mundur nga sistemet e t$re,
por +o mund t ndihmo+ pr t z%uluar motivet e t$re, por edhe n 'na,si, vetm se
ata e 'an t g+ith dshirn e vetm ma+at m t larta dhe samite t dshironi t
apli'oni, si n ,o(t se lartsit m t larta dhe +o n vend t hum%ur sto,eve npr n
rrn+t e to's sht du'e hum%ur %azn. 0a lidh+e me dshirn e ndrg+eg+es,
gzimin e t ,enit n prputh+e me 0erndin dhe lumturis s pr+etshme n ,o(t se
t g+ith morali sht i .al, t pa(u,ishm dhe t 'ota3 po se a+o ende ,ndron me
't re(eren-, a+o th+esht provon (a'ti , ata m du'et edhe si n+ spe'tri. 6he
sigurisht, e %n m t m%l, 'reu 'indest prer vetm pr t (ri's. T moralist por i
ndar n realitet 'reu i 'na,sis s trupit t sa+, du'e m%a+tur at pr ne dhe t
thon se sa %u'ur sht= 0o '+o sht e %u'ur, por rritur s %ash'u me t t+era t g+ith
, mir.
N 'uptimin ton, 'na,sin e ndrg+eg+es, rndsia e dre+t dor n at , du'et t
+et shpr%limi m i mir n 'na,si, Coti 'a 'ri+uar 'tu n to' pr punn m t
mir pr 'na,si, si re(le'tim shpirtror t t g+ith ne t transmetuar ose edhe vetm
rrezato+n 'na,si gestre%ten n pas,$r raundin e ton t pastr du'e u %ash'uar si
n+ pi' ,endrore si p+es e vet 'na,sis h$+nore, n ,o(t se me t vrtet
0erndia sht si e %ash'ang+itur n t n++tat 'ostume si dshira e n+ val , ndihet
si n+ p+es e %urimit. Lumturi t pr+etshme, por merr rndsin e sa+ nga (a'ti se a+o
du'et si paund 'na,si, e -ila ausgetan pre+ nesh n %ot, n+ dit me g+ith 'amat e
, '+o 'r$er ne do t 'thehen si pron, dhe nu' do t 'ishte prhapur 'tu meg+ith
punn ton, '+o do t na %+ Coti riprodhohet at+e pr n+ norm m t lart t
interesit.
5orali i za'onshm, por ndoshta e shp+egon sa't pagat n epsh pr t (undit dhe m
t lart , mund t +en me ne, por dshira pr ne sht '$ shpr%lim pr asg+. 9a
dshir 'a vlern m t lart, pse +o 'tu4
5orali i za'onshm thot/ +o du'e u 'u+desur pr hapat , +an ndrtuar pr t 'aluar
dhe m t lart, pr sh'a' se ata nu' e zg+asin dhe +an t larta, por '+o n vetvete.
Ne duam hapat dhe samitin, (azat, sepse ato t .o+n n samitin, dhe samitit, sepse
nd+e'+a e .on npr hapat, dhe ai vet sht m i lart, 'u ta'ohemi me 0erndin dhe
eng++t e ti+3 n p+esn e poshtme, por me ,enie sa+ m t ulta, por edhe 0erndia.
7**.
)+o do t thuhet/ urdhrimi pr t 'r'uar vetm ndon+her pasi madhe e 'na,si,
t papar t n++tn mn$r, t vn n+ mas t 'rahasueshme t g+itha parapra'isht
epshi3 por i till nu' sht pr t@u g+etur. Tashm sensual dhe 'na,si shpirtrore +an
t pa'rahasueshme me n+riEt+etrin3 dhe n zonat sensuale dhe shpirtrore n ve.anti
'a pasur srish 'na,si m t ndr$shme , nu' 'an mas e pr%ash't t
madhsis, t pa'tn +o t do%ishme.
0or ende 'a t till3 po '+o sht m e dre+tprdre+t dhe m t dre+tprdre+t t
do%ishme, t -ilat mund t +apin at3 sepse .do n+eri m%art me vete men+her dhe
dre+tprdre+t 'uptohet pr t apli'uar. Gsht +o vetm n+, por d$ sh'allt plotsuese e
dshirs it3 a su%+e'tive, me t -ilin ne vet epshin, dhe n+ o%+e'tiv me t -ilin ne t
matur 'na,sin e .uditshme. 9+o sht n nd+en+at men+hershme t shum dhe m
pa' t epshit dhe t %ash'ang+itur n at instin't t (ort apo m t do%t3 '+o
'r'ohet p+esrisht n zonat , varen nga 'to nd+en+a dhe insti'te veprimeve, e
shprehur nga disa , dshiro+n. T d$ t matur pa dallim nga t g+ith 'na,si.
N (a't, ne mund prov .do dit , t g+ith dshiro+n a, t ndr$shme , mund t
+et, n+ mas 9omuniteti 'a g+etur se ne e pre(ero+n pr t par n+ dit t t+era dhe
e di edhe e pre(erueshme. N+ d+al nu' do t t g+e+n n n+ hum%+e pr t zg+edhur
mes n+ moll dhe n+ li%r, sepse a+o sht at+e. Rreth sensual, 'tu sht 'na,si
intele'tuale apo pa'na,si shum, si'ur t ishte n t n++tin 'rahasim nu' do t din
pr t g+etur 6he si mund sh'm%im i prg+ithshm i n+erzve me n+ ag+ent pasion,
'u se-ili at , ai sht m pa' i dua pr t sht a+o , sht e dashur pr t tra+nuar,
dhe pr t g+etur n+ sh'all t pr%ash't n t holla, n ,o(t se -ilsia e ndr$shme e
'na,si 'rahasimin e t$re #asia penguar.
6i'ush mund t thot se n+ parim i -ili duhet t +et pr veprimet m%izotro+, +o
vetm n+ nivel i vendosur mund t +et a+o shtrihet dire't n nd+en+at, nga t -ilat
veprimi dhe .(ar sht e e'spozuar nga vet veprimet o%+e'tive nga ne n
vend . Nat$risht, ga%imet mund t ndodh n z%atimin e 'sa+ mase, du'e mos
riprodho+ 'aluarn ose dshir t ardhmen n postin apo parashi'ime n vlern e
t$re t duhur raport, ose veprimet e t t+erve 'e,interpreto+n. 0or mundsia e
ga%imit nu' duhet t sh'a'to+ pr t hedhur larg m+etet e s vrtets vet, por nga
mind(ulness ndon+her m t madhe pr ta %r at m shum t na siguruar. N+
'u%it, i -ili mat si. duhet n vetvete, nu' 'a as'und3 nu' duhet t +et e m+a(tueshme
n ,o(t se a+o nd+en t mpreht, n ,o(t se a+o sht 'ri+uar mpreht.
6he +o vetm 'rahasimi, por edhe prm%ledh+e e 'na,si t ndr$shme sht n+erzit
t +et e mundur si t n+ohur. N+ dit za'onisht s+ell t t+ert 'na,sin dhe
dhim%+en me t se sa t t+era, por n+eriu sht i mir e di se .(ar ai 'aloi m e lumtur
e ditve t ndr$shme n trsi. 0o n+eriu 'a n+ a(tsi shum t .uditshme, t g+itha,
'na,sin edhe #pa-ed apo dhim%+e, e -ila varet n n+ o%+e't ose padi pr veten
apo t t+ert, ose g+end+a e t -ilit a+o premton t +et, pr t prm%ledhur n
emo-ionet, dhe 'shtu ai 'ri+on nd+en+n e 7lera e g+rave dhe veprimeve. A(ar e
%ri at apo t +et si, '+o sht vendimtare pr at , premton t pr%allo+ at. N
't nd+en+at e n+eriut mund t ga%o+3 0or a+o , rr+edh nga '+o prsri nu' sht se
ai e re(uzon 't nd+en+, por g+ithmon t mir dhe t duhur Tra+nim dhe 'om%inuar
me ag+ent t t+er rreth n dispozi-ion t t$re.
7***.
)+o do t thuhet/ parimi 'ri+uar sht n+ parim i 'onta%ilitetit 'r'esa e t -ilit %ie
pamundur, ose se a+o duhet t %+ m shum dm sesa t mir, 'ur du'e u prp+e'ur
pr t apli'uar. Ado rast t+etr 'u vlen t tregtis, s+ell me vete 'ushtet e t+era ,
'ompli'o+ 'ushtet n %ot n pa(undsi3 si mund t 'ri+o+ n+ parim , 'r'on t
pamundurn, llogarit+en ose llogarit+en mashtrues san'sionuar .(ar do t sh(a,en n
.do rast t 'ti+ apo ati+ veprimi pr 'na,si apo dhim%+e, pr t vendosur nse duhet
t vepro+ ose +o.
Bn nu' 'r'o+ para s g+ithash, meg+ithat, n ,o(t se nu' a+o , sht de'laruar
'tu , t +et e pamundur, ose re(uzohet si e ga%uar, ndodh .do dit dhe i thuhet
mir. 9ur n+erzit 'an tregtuar n+riEt+etrin, si n lidh+e me paso+at e pritshme lig+ore
t veprimeve t t$re dhe e(e'tin e 't$re veprimeve n lumturi dhe pa'na,si e t$re,
dhe nse ata +an t ga%uar 'tu prditshme, si. sht g+ithmon prg+ig+e pr t
prsritur se ata vetm duhet t prpi,en t ga%o+ dit pa' 'tu pr t %r largpamsi
g+ithmon m t sigurt pr t marr at plotsisht t he, dor, pr t sh'uar me s$ t
ver%r apo t m%$llura t rrugn e sa+. 0arimi $n 'r'on po du'e udhzuar n+erzit
n 't largpamsi, asg+ e re pre+ ti+, ai vetm 'r'on ,, pr t %r m shum pr
at , ai tashm e %n si m par, se ai nu' ishte th+esht pr t ardhshm, por a,
shum ai vetm g+ithmon, edhe t paso+ave t thella t veprimeve t ti+ dhe .do g+
Bmsi-h8ir'en men.uri t marr3 , ai +o vetm t men.ur, por ai , sht i urt. Tani
mund t n+eriut '+o nu' sht aller8egs g+etur m t mir, ai sht asn+ m pa' pr t
ndaluar at n 'r'im aller8egs.
0or parimi sht m%+ell, , n+erzit 'tu vetm pr llogarit+en e asa+ , do t dalin
nga .do rast i 'na,si dhe dhim%+e, 'u(izuese, 'shtu , '+o sht vetm vetm n+
su%du-tion. <o .do llo+ largpamsi sht n+ llogarit+e. )s duhet .do individ t
llogaritur 't, as nu' duhet t llogaritet pr .do rast individual, por n+eriu sht i
re(erohet ndon+her nga parimi th+esht pr llogarit+e.
#epse sht e sigurt se shumi-a e n+erzve nu' mund t %+ llogarit+e t vle(shme t
paso+at e veprimeve t t$re, se as'ush nu' mund t %+n ata pr t g+itha
marrdhniet ,, nse t g+ith dshironin t .o+ (aturn e ti+ pr veten e t$re, .do t
ardhur n rezultate t ndr$shme, dhe pr 't ars$e ndrveprimi do t ndalo+
popullin pr ,llime t 'omunitetit, , m n (und g+at 'ohs s llogarit+es za'onisht
do t 'alo+ pr her t veprimit.
0or, pi'risht pr sh'a' se n+ llogarit+e e till n .do rast individual nu' do t vi+n
nga .do n+eriu t vetm du'e ,en m i mir, edhe parimi $n, '+o llogarit+e nu'
'r'on, por duhet a%solutisht t ndalo+n ose 'u(izo+n n vend n masn e
duhur3 dhe '+o mund t zhvillohet 'to 'u(izime th+esht nga vet vetm n lidh+e me
nat$rn e n+erzve dhe g+rave. 0as 'sa+, sht e nevo+shme t marrin n 'onsiderat
se .(ar mn$r pr t dre+tuar veprimet e vet m t mir shr%$er pr lumturin e
n+erzimit3 di.'a duhet t g+enden3 dhe pr sh'a' se +u duhet t m%ani.
N 't dre+tim a+o sht ndr 'on'luzionet e para dhe m t rndsishme t parimit
ton, , n+eriu duhe+ t adresohen n marrdhniet 'r$esore t +ets, n vend t vet
llogarit+en individuale ton pr paso+at e veprimeve t ti+, n %az t lig+eve t
prg+ithshme dhe rregullat t -ilat mesatare m t mir, n trsi, +ap rezultat, dhe
at vet parimet morale +an m t larta dhe m t rndsishme. 0r disa rregulla t
th+eshtuara pr pi'pam+eve t prg+ithshme m shum se pr raste 'on'rete, , n
't mn$r mund t g+eni pr mesataren e mir m e leht se sa pr individin3 disa
g+et+e mund t +et pr n+ mesatare pre+ at$re t prvo+s +an marr pr t ndihmuar,
dhe t g+itha rregullat dhe lig+et e'zistuese +an %azuar pa' a shum n t tilla3 mase
'to g+et+e dhe me ndr$shimin e rrethanave t %hen ndr$shimet e nevo+shme n
duart e 'ompetent mundsisht mund t +epet, dhe nat$ra e n+erzve dhe g+rat e vete
'a tenden- pr t sh'uar me t vrtet vn at n duart e tilla3 p+esrisht ,ndron
prve. t mirave materiale t rregullave dhe lig+eve, n+ p+es t madhe (ormal, por
po a, e rndsishme pr lumturin e n+erzimit , 'ara'terizohet n+ eintrD-htiges
vepro+n n++t, n+ o%+e'tivat prpi,et t 9omunitetit, n+ llogarit+e t th+eshtuar dhe
m t plot pr paso+at e veprimit pr .do individ sht e mundur nga t g+ith e di
-ilat ndrveprimi apo reagimin ai mund t 'r'o+ nga ana e t t+erve n veprimet e
ti+3 se .do m te+, du'e miratuar lig+et dhe rregullat o%+e'tive pr t ,en su%+e'tive,
mund t (ito+n shprehit dhe lartesi, dhe 'shtu t +apin at su'sesin e (or-n dhe
siguris n veprimet e t$re, dhe lirimin e ti+ n t n++tn 'oh m t do%ishme , t
ndrh$+ n veprim t prg+ithshm.
# (undi, n ,o(t se lig+et dhe rregullat, 'u duhet t presin n n+ 'uptim s+ell+e m t
g+era dhe za'oneve, 'aloi disa 'oh n mesin e t (ito+ t n++tn g+ dhe as n+
ndi'im ve.anrisht t rndsishm n shtetin e t$re t 'na,sis n at 'uptim dhe
institu-ionet 'an t n++tn vendosur tashm pr t, dhe n sh'athtsi e n+erzve
mund t merrni t n++tin grup e deri n zh$tsit pa se n+ mund t them nga rruga e
ars$es, sht m e mir se sa t t+era3 a'sioneve vet mund t 'ontri%uo+n pr t %r
lig+e dhe rregulla ndr$shimet e'zistuese.
Lig+et dhe rregullat pasta+ mund t ndar n ato t -ilat ndi'o+n t g+ith n+erzit n
.do 'oh, du'e u m%shtetur n t pandr$shueshme dhe t ndahen n nat$rn
themelore t n+eriut, dhe ata , duhet t ndr$sho+ dhe t ndr$sho+ n %az t
raporteve grim-ave. *sh, h$+nor, lig+et (undit n+eriut. Respe'timi i par do t 'emi m
t g+era, t prg+ithshme, pr(itimet e n+ohura universalisht pr ra-n
n+erzore3pa+tueshmria me pr(itimet e (undit pr 'ushtet e ve.anta nga t -ilat ata
'an evoluar, dhe , (i'se hin8iederum pas t$re.
#i paso+ e 'sa+ pi'pam+e+e t n+eriut tani sht i det$ruar n prg+ithsi pr t
m%a+tur s pari me lig+et h$+nore, s shpe+ti n ve.anti pr n+eriun , apli'ohen n
a(rsi t +ets dhe puns s ti+, me t -iln mir,enie e ti+ dhe m+er lidhur pari. N t
n++tin nivel ish, prve. nse ata t sh'a'to+n nga pr+ashtimet re-ipro'e 'on(li'tit
nga n+riEt+etri edhe3 'ti+ t (undit t pa'tn pr a, 'oh sa ata nu' +an pa d$shim t
',i+a. 0or '+o sht m shum e mundshme nga ars$et tregoi se ata e mir pr
'ushtet e'zistuese nu' +an a, t mir, t pa'tn m mir se n+ individ do t +et n
g+end+e edhe pr t %r ato, edhe n ,o(t se ata ishin t du'shme 'a t ',i+a, ne do
ende m n mund t nd+e'in rastet dhe duhet, du'e pasur paras$sh prparsit e
mdha (ormale , shtrihen n vartsin e prg+ithshme t n++tn g+ se.
N n+ mn$r t till n mn$r individuale n+ p+es e madhe e vlersimit t t$re t
s mirs dhe t 'e,es sht tashm parashi'uar he,ur, e n++ta nu' sht n
'undrshtim me 'uptimin e parimit ton, por me pr(undime t pastr dhe t ,arta, t
-ilat %azohen n asg+, por a+o , m%shteten g+ith.'a duhet, nat$ra e , pr t -iln
ai i re(erohet. )+o rezulton ne si sipas psi'olog+is, (ilozo(is apo historin e
'onsidero+n nat$rn e g+$'imit t n+eriut, s+ell+es, lumturi dhe pa'na,si, , n
veprimet e .do ,enie+e t vetme n+erzore do t ln pas dore vetm pr g+$'imin e ti+
individuale, lumturin e n+erzimit3 , t g+ith t +en m mir n ,o(t se t g+itha
varet nga lig+et e prg+ithshme t -ilat lidhen t g+ith3 pranda+ edhe 'r'on parimin
ton se g+$'imi individual meg+ithat do t sht$r t vrtet.
Ndr'oh, mund t 'onsiderohet vetm n+ 'u(izim +o, t +et n+ do'ument i he,+es
dor e g+$'imit vet. Lig+et 'an dhn p+esrisht, modi(i'uar p+esrisht, +an t
m%uluara p+esrisht, por 'shtu , 'an ata pr t -ilt ai sht prg+eg+s g+$'imi, e
nevo+shme. #hpesh vi+n lig+et, h$+nore me h$+nore, n+eriu n n+eri, ose t d$+a
re-ipro'isht n 'on(li't, dhe ai vet sht lig+ h$+nor , t %inden lig+eve t shtetit,
mund t marrin 'ara'terin e n+ 'on(li'ti t vet llo+it t par sht n+ 'on(li't i llo+it
(undit mund3 9tu prsri 'a nevo+ pr g+$'imin e t$re pr t vendosur. T g+itha
lig+et n (und, mad+e edhe deg 'r$er+en za'onet dhe traditat, por n+erzit t ln
hapsir t m+a(tueshme pr veprim t lir3 n disa aspe'te edhe '+o di(eren- sht
rritur me sundimin e t$re3 t tilla si shtrir+a e volitions lira n g+end+e t egr, e -ila
sht e lidhur me 'a, pa' lig+e, pa(undsisht m t 'u(izuara se me ne, t -ilt du'et
se +an lidhur n t g+itha ant me lig+e. 9+o varet nga (a'ti se zhvillimi i pa'u(izuar i
terren t sigurt t lig+shmris nga n+riEt+etri dhe me shum m tepr du'e lvizur
llogarit+en veprimet e ti+ dhe mund t 'om%inohen me t t+era. 0randa+, populli
vazhdonte t %ra'tisur n mn$r t pavarur t zhvilluar veprimin e ti+ me an t
a'tg+$'imit t vet n %az t lig+it. G+ithashtu personi duhet, pr hir t arsimit t lart,
du'e nd+e'ur lig+et, n t n++tn 'oh t +et e mundur t +en ars$et pr
prputhshmrin e t$re a, shum t vetdi+shm, dhe mad+e edhe h$+nore, lig+et
n+erzore +o vetm nga emri, por nga nat$ra e %urimin e t -ilat ata rr+edhin divor-in,
t mso+n.
Tani a+o , n+erzit +an n 't marrdhnie pr m+etet n dispozi-ion t t$re4 )sn+
nga ata , +an n 'omandn e ti+, mund t pr+ashtohet nga parimi $n, por a+o
udhzon at t vrtet t prdorur t g+itha pr t@i shr%$er )ti+ n mn$r , ata t
puno+n s %ash'u pr t marr rezultatin m t mir. 9ta ag+ent, meg+ithat, sht
mend+a Bniversale llogarit+es3 por +o vetm3 dhe n+eriu sht vetm sa m shum t
edu'uar dhe m pas pr t 'u+tuar at , t mso+ pr t %r dhe duhet, si.
parala+mro+n se 'ishte nevo+ pr at vetm.
Tani t shohim se .(ar nu' 'a hapsir 'tu, g+ithashtu duhet t +et shen+
parala+mruese e m+a(tueshme n .(ar %aze zhvilluar n n+eriun e ardhshm pr t
'uptuar g+$'ues n+ 'uptim g+$'ues3 si t %ara%art n le+en e ti+ s(er, por asn+ m t
madh se sa '+o3 si .do, dor t vetme, 'a avantazhet dhe disavantazhet pr (a,e t
t+era pr veten tua+3 pasi t d$ i prg+ithshm vetm n prputh+e me, pasi ato +an
(ormuar si duhet nga asetet e arsimit dhe t +ets pr t g+$'uar t sa't3 se si t d$+a
re-ipro'isht t promovuar edu'imin e t$re, shr%e+n pr 'ontrollimin e t$re,
plotso+n n+riEt+etrin dhe pr t ndihmuar +asht mund dhe duhet3 si as'ush pa d$,
por m g+$,tari me dominimin e n+ t vetmi3 dhe se si 'ostumet 'an pr t sh'uar
n .do rast, ather, pr t s+ell ars$e dhe emo-ion pr n+ vendim unanim, si n+
ndar+e n d$ p+es, por e n++ta nu' sht n+ 'on(li't n 't .sht+e, por vetm n+
de(e't n n+eri.
6o'trina , g+$'ata ose nd+en+a pr t mir dhe t 'e,es +an t lidhura me 'to
'onsiderata t ndrg+eg+es, n t -ilat n+ shoots pr n+ dhe 'undr t t+era dhe, n
prputh+e me lidh+e t prg+ithshm t insti'tit dhe dshir, t duhura 'na,si dhe
dhim%+e nd+en+a t lidhura me at , 'am pr t dis'utuar m%i marrdhniet
sh'a'sore 'r'imin.
N ndrg+eg+en un do t 'thehem3 'tu a+o sht e m+a(tueshme pr t@iu re(eruar t
n++tn re(eren- t prg+ithshme (a'ti'e dhe t prano+n at.
0arimi $n, pra, nu' e mohon ndrg+eg+en pr t zhvendosur t g+ith vlersimin e
veprimeve tona si 'uptimin in(ormati'3 0r'undrazi, ai e ,uan ndrg+eg+e, sepse e
'e,+a pa t, 'shtu , th+esht sh'oni me n+ 'm% e ndr$dhur, dhe nu' do t +en t
shr%$er n 't mn$r prsri m t mir e m t mir t n+erzimit. 0or a+o mund
t, n t t+era +o lig+in, as ndrg+eg+e, as d$, vetm 'onsiderohet si autoritative3sepse
'a lig+e t ',i+a dhe ndrg+eg++a e 'e,e3 'ush sht pr t g+$'uar 't3 dhe si lig+i
dhe ndrg+eg+es le shum t lir, i -ili do t g+$'o+4
Chvilluar 'tu nga pi'pam+a e 'onsideratave tona themelore +an t veten
intele'tualisht, pasi a+o nu' mund t +et ndr$she sesa sh'en-ore. N+ sheh,
meg+ithat, si parim ton pr ars$e nga ai 'a nevo+ pr t n++tat, edhe edhe 'u(i+t e
pr-a'tuar, n t -iln ai 'a pr t marr at m te+, se +o m shum se 'a, a+o
shr%en mir, , sht, si t lig+it dhe ndrg+eg+es as i plot i t$re t +et e
dre+t. 9shtu, parimi i zhvilluar +o vetm materiale, por edhe (ormn e prdorimit t
sa+ n vetvete. 9$ sht 'ara'teri i n+ parimi t g+all vet.
0ra, n+eriu +o vetm , duhet t 'r'o+n t presin sipas parimit ton, por duhet ende
t presin pr t t duhet m von, a, sa ai mund t llogaris deri3 pr 't ars$e ai e
'a mend+en.
0se nu' duhet t +et n g+end+e pr t llogaritur dhe mund t llogaritet se m%i
shpatullat e mia t (orta n+ pesh sht m e leht t m%a+n se sa t do%t e vllait
tim m t do%t dhe pasta+ t marr vendin e ti+3 se peni par peshon rnd n
'na,si si n+zet e pes, n+zet e pesta dhe 'shtu dashur t %+ pr her t par
di'u t+etr3 Bn v m%eturinave nga za'one t ',i+a m shum (ondet dhe pasurit e
'na,si se un 'urr dshiro+n pr t (ituar n 't mn$r3 , un +am 'ohn e
mosdhnien e t rin+ve as do%i mua as t t+ert. 9to +an t g+itha g+rat , mund t
llogaritet n prputh+e me parimin ton t mend+es, dhe ai tha se as lig+i dhe as
ndrg+eg+e v+en n 'undrshtim me veten e sa+, por n %az t n++t mund t %azohet.
6o, 'u dhe nga 'ush mund t adresohen Lig+i dhe ndrg+eg+es vet, por, por n
instan-n e (undit nga ana e vet +usti(i'ohet vetm pr a, sa ato +an dhn n
prputh+e me parimin ton dhe t arsimuar. 0ra, parimi sht i pa'ushtzuar n t
g+itha aspe'tet.
#+ell+e th+esht intele'tuale me parimin, e -ila nu' mund t %het m i mparshm n
+et sht, n ann t+etr t +et n+ .sht+e e sh'en-s. <o se ata do t prano+n m pa'
se +etn e autoritetit t lig+it dhe t ndrg+eg+es3 por ata do t duhet pr t +usti(i'uar t
n++tn g+ edhe intele'tualisht.
N+ohurit sh'en-ore nga m t mirat n %ot, por 'a t %+ me n+ohurit m t mira
sh'en-ore t %ots, e -ila 'a pr t pr(shir nat$rn e n+erzve dhe g+rave deri n
sh'a,et e t$re t par dhe t (undit, paso+at dhe paso+at e veta. 6he ne 'emi (ituar me
parimin asn+ unaz mag+i'e , papritur na i dha t g+itha 'to n+ohuri thesaret, por
vetm %usull dhe 'ontroll pr n+ udhtim t p+errt nga vet nat$ra e vetm+a mn$r
a+o redu'ton prp+e'+e , udhzon t dre+tn e sa+ dhe dre+timin e su'sesshm. at+e
a+o 5ultipart por (a'ti se ai g+ithashtu na dre+ton tani n 't dre+tim. 0or n+ parim,
t -ilat mund t sh(r$tzohen lehtsisht, nu' do t +et me vler prp+e'+e.
Her nu' +an at$ 'u 'nga e poetit, gurt lvizin t ndrto+n3 n+eriu , duhet s+ell
t m%a+n la%oriousl$3 %oshll,et +an vetm m t mdha se muret3 m t mdha t
ndrtimit, 'shtu , m von (undi i ti+3 dhe 'shtu edhe n+oh+a e mir e t g+itha
'ohrave dhe t %otve sht i vshtir dhe i ngadalshm pr t rritet me shum pun
t lodhshme, dhe t pr(undo+ deri n (und t dits3 por a+o , at$ sht 'ri+uar n+
her nat$ra sht e vendosur dhe g+ithmon n dispozi-ion3 meg+ithat, (+alt ,
dshironin pr t lvizur gurt 'thehet n 'sht+ellat e ,iellit, dhe n+ (antazm pas
n+ t+etr sh'on n lartsi arritur shpe+t.
Lig+i i gravitetit rregullon tr ,iellin3 ne me siguri e di se sht rasti3 t g+itha lig+et e
mo-ioneve ,iellore +an varts t ti+3 t g+itha (aturat , duan t duhur, mund t 'r$het
vetm nga pi'pam+a e ti+3 'emi %or:h ati+ vetm ,artsi e vrtet n lidh+e me
'ushtet e ,iellit. 0or 'ush e di asg+ si '$ lig+ nu' 'a asg+3 apli'imet e sa+ n
msimdhnie s(idon t g+itha (or-at e pro+e'tElig+it dhe ata shpesh i te+'alo+n3 edhe
trhe,+a e tre trupave ,iellor, ne nu' +emi n g+end+e pr t llogaritur m pas
plotsisht3 dhe shpesh ne 'emi nevo+ pr t (ituar vetm t pra(rta, se .(ar do t
llogaritet vet, p+esrisht presupozon si llogaritur tashm, Tor$ ardhm+a pre pr t
s+ell zg+idh+e t pastr dhe t plot.
0ra, lig+i $n rregullon .do g+ me siguri morale, asg+ pra'ti'e n t g+itha3 t g+itha
lig+et individuale e varts pra'ti' t ti+3 t g+itha (aturat , duan t duhur, mund t
'r$het vetm nga pi'pam+a e ti+3 a+o sht n g+end+e pr t prhapur vetm ,artsi
n lidh+e me %otn e veprimit3 por , ende asg+ si a+o 'a lig+, nu' 'a asg+3 apli'imet
e sa+ n msimdhnie s(idon t g+itha (u,it e mend+es dhe shpesh e te+'alon at3 edhe
marrdhniet e morale dhe lig+ore vetm mes tre n+erzve nu' verm;-hten plotsisht
t zhvilluar m pas3 dhe a+o m%etet asg+ sh'en-a ma+t, por t madhe t %ots, e -ila
do t +et n g+end+e t llogarit+es pr t (utur deri n n+ n+o(tim t mte+shm t
dhn n pro+e'tElig+in, me shpresn se n+ dit ata vet do t vazhdo+ t +et n
g+end+e pr t dhn. <usti(i'im +ua+ por , e %n 't, a+o mund t g+endet n parimin
e vet, e -ila sipas sa+ sht pr t m%a+tur di.'a e dhn 'a, shum 'oh pr t mir,
derisa n+ m t mir mund t +apin vetes.
0ra, nat$risht, sht sh'en-a , sht i %azuar n parimin ton t .do 'oh pozi-ionin
e -en, t -iln a+o ndan me .do n+ohuri n+erzore, duhet t +et i ,art n di+eni edhe
n .do 'oh. )rrogan-a e t ashtu,ua+turave pozi-ione a%solute do t m%etet i hua+
pr t. 0or mangsit dhe vshtirsit e di+es n gn+eshtr e sa+ g+ithmon t ,art, si
n 'onte'stin e t %lerit dhe si ,llim t largt e t g+ith dre+timin, +u g+ithmon t
siguruar edhe progresin e largt.
*H.
9anti e ,uan at n+ ga%im pr t g+itha parimet e epshit , ata %+n moralin pr
di.'a empiri'e3 pr at 'na,si dhe t +apin dhim%+e, mund t +et i n+ohur vetm
nga prvo+a.
G+e+ dorn time n+ pre(eren- e t g+itha parimeve 'na,si sht se ata +o vetm ,
le+o+n nat$rn e t$re, prvo+at e t g+ith +ets s pr msimdhnie dhe su%s n
'r'im pr t %r at t prdorshm pr +etn prsri, por , edhe e nevo+shme pr
t@iu prg+ig+ur nat$rs empiri'e t n+erzve dhe g+rave. #i ather duhet do'trina e
veprimit , 'a pr t lvizur n empiri'e, t +et vet pavarur t empiri'e4 5ua m
du'et se si n+ (izi' , do a%stra'te nga nat$ra empiri'e e trupit dhe lviz+es apo t
ndrtuar ato n 'o', a+o , +u +an prp+e'ur, nat$risht, por me .(ar su'sesi4
Reall$ 'a g+ithashtu n+ prp+e'+e pr t rua+tur moralin si n+ sh'en- pr +etn
empiri'e lundrues, n mn$r , ata t mos ndotur 'm%t e t$re n t, g+ithmon 'a
pasur su'sesin , +eta empiri'e tani nu' 'a 'u+dese+ edhe pr sh'en-n e moralit, t
d$+a +an 'rah pr 'rah hergegangen, ose se n+ me lidh+e t 'e,e t dre+torit 'a pas
empiri'e duhet t append. N+ parim, t -ilat duhet t +en t do%ishme pr +etn
empiri'e mund t +et g+all dhe du'e e %r t g+all t zhvilluar vetm n vet
empiri'e3 dhe m t nevo+shme t n++tn g+ a+o 'a nevo+ pr zhvillimin e sa+, a, m
shum '+o do t +et n+ prov se a+o sht shpirti i ti+.
9+o nu' do t pengo+, por .on n vend +asht nat$rs empiri'isht identi(i'uara t
n+erzve dhe t g+rave, du'e pr(shir p+esn m t %rendshme t asa+ , ne 'emi,
nga marrdhniet e:periential e 'na,si dhe dhim%+e pr t g+ith , sht n dhe
+asht nesh, edhe dshirn dhe neveri pr n+riEt+etrin edhe pr t n:+err me ndihmn
e ars$es di.'a m e lart se t g+itha materiale individuale sht a+o , sht prdorur
pr derivim, disa nga 9r$,i dhe 0rg+ithshm, at vetm pr sh'a' se a+o prm%ledh
.do g+ empiri'e midis t$re, prsh'uar shpirtrisht dhe t lidhura, t lart m%i at vet
sht.
H.
9undrshtimet e mparshme ishin t n+ nat$re (ormale3 a+o do t +et disa materiale.
0arimi mund (illimisht vetm nga madhsia, nu' i 'ushto+ vmend+e pr llo+in e
'na,si. #a m shum 'na,si t +et e mundur duhet t sillen n %ot, pa marr
paras$sh se .(ar llo+.
#i edhe, +u do t 'r'oni, nu' sht 'na,si shpirtrore n vetvete, pavarsisht nga
sasia e sa+, me vler m shum se 'na,si sensuale, +u a%solutisht e
pre(eruar4 6ashuria e %u'uris, t vrtetn, n n+ a'tivitet t do%ishme, tani edhe
dshira e ndrg+eg+es, nu' ia vlen m shum se 'na,si ndon+her 'a, t madh n
n+ tavolin t mirEpersonel, n n+ shtrat t ngroht, dhe si. 9u 'a 'na,si t till
intensiv se disa sensual3 , ata e pr 't ars$e merito+n prparsi shpirtrore4
#igurisht +o, nse di'ush ndalon n shem%u+t e dhn. 0or +u mund t 'ontrast me t
t+ert. ) nu' sht dshira pr ush,im t mir dhe vesh+e, got ver dhe pushimi
'omod pas puns, du'e e %r energ+i ton pr punn e vet prsri dhe prsri
ri(res'ohen, me vler m shum se dshira pr n+ romaneve t ',i+a, si dshira e
la'muesit e parave , lo+tar n lo+rat, t pa%est n %ezdi e t+etrit et+ .., dhe ende ishE
sht sensual, 'na,si '+o e (undit shpirtrore. 0ra mund dshira mendore pr
rrethana m pa' ose m shum i vle(shm se sensual3 -ilsia sensual, shpirtror, nu'
vendos, t g+itha varet nse a+o nu' sht nse a+o sht e mir apo e 'e,e, (isni' ose
t za'onshme, t do%ishme ose t dmshme, mendore apo 'na,si ndi+or.
Ca'onisht, meg+ithat, n ,o(t se 'eni dshir shpirtrore pr%allet sensual, +u n
mn$r t heshtur +epni vetm meaner (isni' apo t mir 'na,si mendore, m
shum sensuale apo m 'e, m%i s$3 dhe pasta+ a+o sh'on pa thn, sigurisht edhe n
prputh+e me parimin ton pr t vlersuar ish m e lart3 sepse 'na,si mendore
(isni'e apo e mir sht vetm vetm du'e (isni' apo t mir, se vlera e sa+ dshira
varet +o vetm n momentin, por , a+o sht g+ithashtu %urimi m%izotrues si dhe n
lidh+e me t tilla. 9+o sht e vrtet pr g+ith dashurin e msiprme t %u'uris
reale dhe t s vrtets, e veprimtarive t do%ishme, sidomos nga 'na,sin e n+
ndrg+eg+e+e t mir, si motivi m e(i'ase pr t (ernerem veprim t mir. 0r llo+e t
tilla t 'na,sis apo at , ata +an t %ash'ang+itur n seri e tr episod t e(e'teve
epshin mund t zhvillohen pr n+erzimin3 dhe 'undr 'sa+, n+ dshir t vetme
sensual me siguri nu' m%a+n +u posht 'ur m 'alon ose asg+ si han duart
episod. 0or, ashtu si. sht, por 'na,si sensuale 'a n+ vler, si t mir si
shpirtrore, dhe '+o do t ishte e .uditshme nse ne vlersoi n+ reg+ent, sepse ai e
%ri t mundur me mir,enien materiale t su%+e'teve t ti+, por '+o edhe %eilegte
asn+ vler.
N prg+ithsi, '+o sht 'ur e 'na,si t madhe t mundshme n t g+ith (+alimin e
nu' sht me t vrtet n+ 'on(li't midis 'na,sish dhe intele'tuale, por n n+ t
prg+ithshme mund t themi se ma'simale sht marr 'ur as n+ra as t+etra vetm
'r'on, por 'r'on t m%shtes n+ an t+etr, dhe pr t promovuar, n mn$r ,
ma'simumi n trsi, du'e (olur n prg+ithsi, edhe ma'simale, n mn$r t
ve.ant .do llo+ s+ell me vete. 9na,si sensuale sht , t +ap trupin e shpirtrore,
me t -iln ata ,ndro+n me to'n dhe %urimet e t$re t ush,imit n lidh+e3 'na,si
intele'tuale e shpirtit sensual, me t -ilin ai do t 'onta'to+ me dritn m t lart n
marrdhnie. #tatu+a m e lart po ashtu %n thirr+e pr %azn m t lart dhe m t
g+er. Nse tani imazhi h$+nor i dshirs shpirtrore t arritur n ,iell, 'shtu , %aza
e 'na,si sensuale duhet t m%ulo+n t g+ith to'n.
H*.
)+o do t thuhet/ parimi $n sht i dmtuar, n ,o(t se a+o th+esht t s$no+n n
'na,si t madhe t mundshme n n+erzimit, pa u %rengosur pr shprndar+en e
t$re. 9+o nu' mund t +et indi(erent nse g+ith dshir th+esht t sh'o+n deri %osh
n n+ grum%ull up t+etr, apo nse t g+ith, edhe pse n prg+ithsi 'an pa' m pa'
pr t. 9+o e (undit sht e pre(erueshme pr emo-ione t shndetshme, por
na-hzusetzen nga parimi $n. 0arimi $n g+ithashtu nu' %n dallim n mes t
dshirs s mirs dhe s 'e,es. Lodhur nga e 'e,+a ishte menduar pr at m mir se
m pa' dshir t mir3 'uptim t shndetshm 'r'on t 'undrtn. 6nimi i s
'e,es duhet t pusho+ trsisht, sepse si mund t +et n prputh+e me parimin ton,
dhim%+e , solli t 'e,en n %ot, me ,llim pr t rritur edhe m shum (a'tin , +u
t sh'a'to+ m%i vete dhim%+e t re nga dnimi. 0ra, t g+itha nd+en+n e dre+tsis
sht i lnduar dhe t %+ at m t pamundur.
0or sht prsri vetm parimi $n t marr n 'onsiderat nat$rn e n+erzve dhe
g+rat n to', 'shtu , nga %rthama e ti+ t th+esht nga vet zhvillon g+ith.'a
n+eriu 'a ,en g+ithmon, si. 'r'ohet me lig+, +o vetm shprndar+en e epshit mes
n+erzit n prg+ithsi, por edhe shprndar+e m e %ara%art e t$re.
N+ m+et pr 'na,si, 'a grum%ulluar m%i n+ sh'all t -a'tuar m%i n+ n+eri, 'urr
nu' t prodhuar sa m shum 'na,si t shprndar n mesin e disa3 0ra, a+o duhet,
n prg+ithsi, n prputh+e me parimin ton, t ndahet deri sa (ragmentimi i teprt
dhe shprndar+a e t n++tn g+ do t sillte vende t paprshtatshme m shum dm se
sa mir. N punn pr 'na,sin e t t+erve, lirimin e mallrave tona nda+ t t+erve
dhe stilling vua+t+et e t$re, gzimin so-iale e 'na,si, +an %urimet m t pasur e
'na,si mendore. T g+itha %urimet e (u,ishme e 'na,si n %otn mund vetm
ndon+her t lindin dhe vazhdo+n , shum n t n++tn 'oh du'e punuar n t
dhe pasta+ t n:+err dhe 'ole'tivisht a+o.
6u'e 'r'uar 0arimi $n ma'simal 'na,sin m t madh n mesin e n+erzve,
'shtu , g+ithashtu 'r'on t edhe shprndar+a e t$re n mesin e n+erzve. 6i'ush
mund t thot se dshira 5ultipart veten, dhim%+e ul, sigurisht deri n 'u(i+t e
-a'tuara pr shprndar+en e t$re. 0oeti e 'a shprehur at t sh'urtr dhe t m%l me
(+alt/ gzim ndar sht gzim i d$(isht, trishtimi e pr%ash't sht g+$sm
pi'llimi.
<o .do mn$ra e shprndar+es, por sht indi(erent, dhe tani parimi $n g+ithashtu
pr-a'ton llo+in e duhur t shprndar+es. N prg+ithsi, mund t n llo+ t dre+tn e
shprndar+es n vetvete n+ %urim 'na,si, e treguar n t ga%uar %urim n+
dhim%+e. Nse, pra, parimi $n 'r'on ma'simumin 'na,si, ai me an t 'sa+ t
vendosur n t n++tn 'oh me shprndar+en m t sa't pi'risht se -ila sht
g+end+a e 'ti+ ma'simum.
* shp+ego+ 't me n+ analog matemati'ore/ produ't i p+esve n t -ilat mund t
ndahen n+ numr , varet nga nat$ra e ndar+es s t$re, n+ (un'sion t se si +u
shprehin veten. 0rodu'ti ma'simale g+ithmon pr'et n+ mn$r ndar+e vetme
spe-i(i'. 0+es Bn, pr shem%ull, 1I n 1 dhe 11, 'shtu , sht produ't i d$
p+esve t 113 'ur ndar n I dhe 1J, , sht m e madhe, pr'atsisht IJ3 'ur e
ndar n K dhe L prsri m e madhe, pr'atsisht IM3 B#F. m e do%ishme ndar+a
sht n p+es t %ara%arta, pr'atsisht " dhe ", '+o sht produ't ma'simale K" N
t vrtet, n ,o(t se a+o sht, n+ ndar+e sht +o d$, por tre p+es, si do t n++tat tri
p+est n !, !, !, produ'tit ma'simale t dhn, pr'atsisht "! 6he 'shtu sht e
ndon+her n .do madhsi e numrit dhe numrin e p+esve , +u mund t zg+idhni t
n++tn ndar+e sht m e lir pr marr+en e produ'tit m t lart, e pa%ara%art por m
e (avorshme m a(rohet e n++t.
N n+ mn$r t ng+ashme tani madhsia e 'na,si n ,enien n+erzore si n+ e tr
sht n+ (un'sion i rrugs ata t shprndar n mesin e antarve t t$re t ve.anta,
n mn$r t till , .do g+ e lidhin me 'ta antar, ma'simumin e 'na,si n t
n++tn shprndar+e do t pritet n mesin e t$re. 0or +o .do g+ sht e n++t n mesin
e t$re, dhe m%i t prshtatshmris dhe dre+tsin e shprndar+es n lidh+e t
ve.anta. *nstalime, 'ara'ter, arsimimit, t ardhurave, pozita trashguar Bpper (ituar e
n+erzve e %+n se sht m mir pr t grum%ulluar n n+ dshir m t madhe ose
t epshit do t thot se pr t t+era ose pr t 'emi a'umuluar.
Nat$ra e 't$re rrethanave sht pasta+ pr t marr prsri n marrdhniet e t$re t
prg+ithshme dhe t ve.anta n 'onsiderat, dhe m pas t pr-a'to+ rregulla t
prg+ithshme dhe spe-i(i'e. )+o mund t tregohet se si pronsia dhe lig+i trashgimi
nu' +an n 'undrshtim me 'uptimin, por n 'uptimin e parimit3 dhe ata nu' ishin
at+e, 'shtu , ata meritonin t mos e'zisto+. 0or un sh'o+ n shume pre+ t$re tani
+o n+.
N z%atimin e 'ti+ neni %het tani, 'undrshtimin , %arazuar dshirn e t mirn e
t pa%esit nga parimi $n dhe n 't mn$r dnimi i 'ti+ t (undit ishte pr t
sh(u,izohet. N ann t+etr, dhim%+e apo dnimi e 'na,si t lig, shpr%limi i s
mirs sht %arazuar tepr nga '$ parim. N+ e 'e,e 'a nse ai sht vetm e 'e,e,
'na,si n .(ar pa'na,sis, 5ir, n ,o(t se sht 'na,si e mir n at , s+ell
gzim n trsi, dhe du'e %r 'shtu, t d$ motort sht e vendosur pr
veprim. 9shtu sht dshira e vet * pari si %urim dhim%+e t marrin n 'onsiderat
t (undit si %urim 'na,si pr t g+ith. 9+o nu' do t +et e %ara%art n prputh+e
me parimin ton. Nse di'ush donte t +et i pari pr sh'a' t paudhsis s ende pr
'na,si, shpr%lim #hto veten si +u do epshet e ti+ e 'e,e, vetm t pr(or-uar 't
%urim neveri, pasta+ 'undr n+rit pr(or-uar me shpr%limin e n+ t mir si
%urim. 0or '+o mund t +et e det$ruar %urim pa'na,sin dhe m n (und edhe t
det$ruar t rr+edhin si %urim i opozits 'na,si e dhim%+e t madhe. 0ra, dnimi v+en
n %ot. Nse e 'e,+a nu' dnohet, ai vazhdon t %+ 'rdi n %ot, t t+ert t %+ at
pr t3 a+o sht me t vrtet %li-'s s$ 'urs$er prmes dhim%+es s ti+ du'e rua+tur,
por %urimi i dhim%+es rritet g+ithn+ e m shum dhe sht g+ithn+ e prhapur
+asht. 6nimi, h$+nore si n+eri, sht m+eti, si'urse sht apli'uar pr t parandaluar
n+erzit disa (at'e,si (ernerem pr t re(ormuar p+esrisht, p+esrisht pr t t+ert le
t marrin n+ shem%ull3 Ndsh'imi m i mir pr t %ash'uar m i madh t +et e
mundur se .(ar t %ni t g+itha 'to pr(itime. )t , a+o s+ell n momentin e
dhim%+es individuale n %ot, ata duhet n 't mn$r t te+'alo+ se a+o e pengon m
shum dm pr episod si n+ e tr. 6u'e ln apo 'u(itare n 't pi' sht e
vshtir, mizor, t padre+t, t dmshme.0ra, parimi $n 'r'on +o vetm dnimin e s
'e,es, por edhe zhvillon nga nat$ra e n+eriut prsri aspe'teve t t$re, n t g+itha ,
+u 'eni vua+tur nga 'ohra t lashta pothua+se 'tu, pa ,en n g+end+e , t %ash'ohen
'urr pra'ti'e dhe %inds nn n+ parim. Cilat (+al dhe z%rit+et e errta , 'an marr
strehim 'tu3 'tu dnimi %ie dire't dhe th+esht nga parimi i prg+ithshm dhe (a'tet
m %anale t nat$rs n+erzore.
#i epshi $n parim ndan n mes t popullit, , e ndan pasta+ edhe t n++tn g+ n at
'oh. 6shironi t gzo+n t g+ith 'na,si e n t n++tn 'oh sh'atrron pasurin
e %rendshme dhe e +ashtme e 'na,si3 g+ithmon t sht$+ 'na,si dhe pr t
shptuar pr 'na,si n t ardhmen, mund edhe t prishin dhe t m%eturinave larg
paprdorura. N+ ndr$shim n mes t shi+uar 'na,sin dhe punn pr 'na,si3 n+
pr(itim t 'urvrimeve t %rendshme dhe t +ashtme do t thot, me m%ro+t+e t till
, n+ (ormimin (ond m shum sht marr g+ithmon pr t ardhmen3 'oprra- e
dshirs n momentet m t (avorshme3 n+ e dorzimit nga dhim%+e pr t (ituar
dashurin e ardhm+aEs, +an 'r'esa t du'shme t parimit. T g+itha t mat+es,
'u+des, 'u+des 'ara'terizohet g+itha mir o(rohet se .do 'na,si t momentit t
le+uar , nu' 'ushton m shum se a+o s+ell n t ardhmen t tashmen.
H**.
)+o do t thuhet, parimi $n pr+ashto+ n+ de'larat t dmshm dhe i dnueshm se
n+ (und i mir +usti(i'on m+etet liga. 7etm t s+ell su'sesin e n+ 'na,si t
veprimit madhe ose pr(itim , po sh'rin n pi'pam+en ton n instan-n e (undit
g+ithmon si episode, 'shtu , t mund t 'r$e+n a'tet m t ',i+a t tilla si n+ i
pasur v+edh+e %u' pr t ush,$er n+ t var(r uritur 'shtu. T pasurit nu' e nd+e+n
at n t armve shum vua+t+e n 't mn$r do t 'na,ur apo %llo'uar. )i u solli
't parim n duart e <ezuitve dhe g+et' .@rregullira t m+a(tueshme n %ot3 n+
parim nu' mund t +usti(i'ohet, .(ar san'sioni ti+.
0or n ,o(t se sht e vrtet se t vi+ prmes apli'imit t 'ti+ 'e,en parimit t
m+a(tueshme n %ot, 'shtu , ai mund t pr 't ars$e t 'et impli'im t parimit
ton, por vetm e 'undrta, dhe +u mund parim nu' nat$risht hedh posht t n++tn
g+ pr sh'a' t 'on'luzione t pasa'ta. 0arimi $n mund t vrtet t vet nat$ra e
ti+, asg+ , lumturia e %ots m t pa(avorshme, si n+ e tr, si m%shtet. 0or, do t
s+ell , parim nu' sht me t vrtet m shum dm sesa t mir n %ot, dhe .do e
'e,e do t zg+idh pr(undimisht n dhim%+e, 'shtu , as'ush nu' do t 'ishte
(a+suar 'urr.
N vi+im duhet t merren paras$sh/ m+etet e 'e,e e apli'imit pr ,llime t mira sht
'onsideruar m hollsisht, n prg+ithsi a+o m%rapa, se ne n 't mn$r disi n++s,
dhe a+o do t +et edhe m larg 'r$,, t 'r'o+ pr t arritur m t mirn, por du'e
sh'elur urdhrimet h$+nore, m e za'onshme dhe m t sigurta &azat e vet t mir
dhe n 't mn$r t dridhen props (irmest e g+end+es 'na,si e n+erzimit, t s+ell
paso+a n trsi, m shum dm, se sa n deta+e n mn$r , mund t
(itohet. #igurisht, nu' sht , t llogaritet n mn$r t deta+uar edhe at , lind pr
pr(itim nga respe'timin e lig+it h$+nor n .do rast t ve.ant, por pr 't ars$e ne
duhet t llogaritur at n trsi apo vlerso+m, dhe pasta+ individi vartsi '+o par
e:-ellen-e e tr3 'shtu a+o sht edhe log+i'e dhe pra'ti'e.
)i prg+ig+et edhe/ n disa raste sh'elm por avantazh i prdorimit t n+ ag+ent t 'e,
n mn$r t ,art dhe pr(undimisht +asht, 'ap edhe me do%i pr t g+ith, ndrsa
disavantazh se sh'el+a e n+ rregulli t prg+ithshm ose za'on t mir t s+ell n
trsi, shpesh vetm zhdu'en vendosi 'undr ti+ . 0arimi $n duhet t mirato+
parimin 'e,e n raste t tilla si ende.
0asta+, prg+ig+a , ne +emi vetm shum t prirur pr at , ne e ,ua+m t g+ith
'onverg+en-e e vi+ave paralele dhe g+ithn+ e m e pa,art, shum e vogl pr grev
'undr asa+ , ,artazi rezulton n disa su'sese t pre'shme t vzhguesit
sipr(a,sore, ndrsa m%shtet+a por e tr dhe t pr(ito+n lig+et dhe rregullat pr
at %lurring varet. 6he 'shtu ne t hum%as ashtu si shpesh dshirn m t
prg+ithshm pr hir t vogla individuale, t n++tat %urime t 'orruptuar. Fllimi i
parimit ton ndalon t plot, por t 'upto+n pavarur individuale nga t g+ith s$.
Reall$ pse, 'shtu , mund t thell dhe g+ersisht t ndodh n tr meta 'r$, ,
pr(itimi i prg+ithshm i pa+tueshmris s sa+ trhi,et, por n rrethana t -a'tuara
nga prputh+e me ndon+ lig+ h$+nor dhe n+erzor. 0or edhe 'shtu, nu' 'a h$+nore e
as lig+ t n+eriut, por vet parimi larti, ose t dhnat e tilla , mund t 'onsiderohet
vetm si n+ t+etr mn$r pr t thn se nu' e ti+ n prputh+e do t vua+n rrethanat
e ti+ t +ashtza'onshme, ose 'ur nu' e shpesh t vshtir me t g+itha (u,it e
mend+es mund t ndodh dhe t ndrg+eg+es t 'on(li'tit vendimtare.
<u do t g+eni n prg+ithsi se t g+itha ose shumi-a su%stan-iale 'undrshtimet nda+
parimit ton t redu'tohet pas inspe'timit t ngushta se .do paso+at e ',i+a t
rezulto+ nga a+o pr n+erzimin. 0or me .do tilla 'undrshtime a+o do t provo+ n
thel% asg+ m shum se z8eies/ s pari, se ai 'a trhe,ur n+ pr(undim t rreme nga
parimit ton, s d$ti, , n mn$r indire'te, por edhe pranon sa'tsin e parimit nga
t mirat e parimit sipas g+$'uar lumturin ose pa'na,si , lind pr n+erzimin
at. 0r+ashtim t rastit 'ur , disi erdhi n paso+a t ',i+a t -ilat nu' mund t
redu'tohet n ndrprer+en e vet lumturis n+erzore.
H***.
Tani un t 'thehet n ndrg+eg+en. Ndrg+eg++a sht e 'ara'terizuar nga n+
parand+en+a t d$ a(ter(eel e 'na,si, si. dshmohet nga veprimet e mira, e
dhim%+es, e -ila sht e lidhur me t 'e,en3 n+ ma'in t duhur e -ila sht 'r$esisht
nse +o g+ithmon, por g+ithmon i pranishm3 n+ or n (und n vlersimin se .(ar
sht e mir dhe e 'e,e, e -ila sht n lidh+e me ato nd+en+a. 0r 'ara'terin dallues t
n++t n (a't 'ri+o+n dallimin e t mirs dhe t 'e,es vet.
Ca'onisht i re(erohet ndrg+eg+es s t g+itha momentet e ti+ si di.'a th+esht
lindur. Tani sht pranuar se dshira e popullit pr shum mirsi t th+esht, nga e -ila
rr+edh shum t+etr, dhe n+ motor demgemDNer sht me t vrtet e lindur. 5itlust
n 'na,sin e t t+erve3 interes n t, %ni t mir at$re , na 'an %r t
mira3 dshira pr pa+tim e ideve, si %az e par t dashuris s vrtets3 dshira e
nns pr pr'u+des+en e (mi+ve t t$re3 dhe neveri pr t 'undrtn ose lshimi t
g+itha 'to +an me siguri +o vetm t (ituar dhe t m%+ell nga prvo+a dhe arsimit. #i
e g+ith '+o sht 'ompensuar nga n+ varsis n mn$r t %ara%art t lindur, por e
pre(erueshme edhe tona e t t+erve3 dshira pr t sh'a'tuar t 'e,en, e 'e,+a %het
pr ne3 dshira pr t le imag+inatn ton dre+tuar t egra dhe t na m%ro+ nga e
pavrtet e dnimit3 dshira e nns pr t (alur (mi+n e sa+ dhe (mi+ i gruas sa+
rivendosur hir t Ti+. 0ra, nu' 'a a, shum n t 'e,en lindur se sa e mir. G+ithashtu,
'ong+enitale, si t g+ith n+erzit instin'tEsi , plotso+n m e n++ta, pr t 'r$er n
'uadr t 'ushteve t th+eshta. 0r 't ndrg+eg+e t lindur pr 't ars$e nu' sht
shp+eguar se .(ar n+erzit m t arsimuar n marrdhniet 'omple'se t +ets sht
g+ithmon e sigurt dhe g+ithmon t .o+ vetm pr t mir dhe t vrtet e %n 't t
g+ith m shum, a, m shum ai sht rritur n dre+timin e duhur g+at th+esht
'ong+enitale.
N (a't, ne shohim (mi+n shum t pa%indur ende pa at , mund t ,uhet n+
parala+mrim, s'rupull apo 'e,ardh+e e ndrg+eg+es, goditi n+ (mi+ t+etr, t marr
at lodrn e ti+, 'undrshto+, mad+e edhe shtrir. ) do +u them se ndrg+eg++a sht at$,
ai vetm (le ende, apo sht ende unre-eptive3 'shtu , shpreh+a sht e lir, dhe
g+ithashtu mund t, 'uptohet me t dre+t, t marr .sht+en3 vetm se a+o sht m e
geeigenet n (a't, pr t parandaluar 't 'uptim, si pr e(e't. A(ar duhet t na
udhhe, dhe mund t dre+to+, sht vetm sapo zg+ohen dhe t hapurEmend+e
ndrg+eg+en3 se ai mund t zg+o+ n t g+ith dhe mund t tro'it+e e leht n, nu'
sht mohuar3 por m tepr se ai g+ithmon zg+ohet dhe unlo-'s vet. Tani, 'ur '$
nu' sht rasti, n+erzit nu' 'an se .(ar duhet t udhzo+ at dhe mund t .o+3dhe
sht e 'ot , t n:+err at +asht si n ,o(t se ai e 'ishte at ende. Ne ather 'emi
rastin e n+ sistemi t pazhvilluar3 me vetm uzinn por 5ozart nu' e sh'rua+ as
Raphael pi'turuar. 9+o do t arri+ ver%risht n .elsat, 't sh'ret posht me (ur.
n 'anava-, n ,o(t se ata ishin ln s %ash'u me vet uzinn e t$re3 dhe 'shtu
n+eriu me t g+ith o%+e'tin e do t vepro+ n t ver%rve t mir t ndrg+eg+es dhe
t sh'ret, n ,o(t se nu' '$ sistem sht zhvilluar n at , n+erzit duhet t +en t
ndrg+eg+es.
N (a't, nu' 'a ndrg+eg+e, vetm #hto+-a e ndrg+eg+es sht e pr(unduar n+erzit e
dhna, si dhe, dhe +o m shum se ars$e e ti+ dhe nd+en+a e %u'uris +an 'r$er
dhn3 sht e nevo+shme pr t g+itha 6reies edhe arsimit m t 'u+desshm dhe
udhzime nga prindrit, msuesit, dhe +ets, para se t mund t .o+ popullin
m%rapa3 dhe n+ edu'imi t ga%uar mund ta n+ si %ash'puntor t+etr , do t thot
se ato t .o+n at t ga%uar n vend t dre+t. Egr 'a grima-es m t shmtuar t
(avor idhu+t e ti+, ai %eson se m pa 'uptim t g+rave n+erzore dhe h$+nore, dhe
'shtu , ai 'r$en sa'ri(i-a n+erzore dhe glltitur n+erz dhe torturon armi,t e ti+
mizorisht pa t8it-hes ndrg+eg+es n vogl g+at 'onvulsione -on(reres ti+.
0ra, '+o nu' sht gati t prano+ %oshe ndrg+eg+e, dhe pritet , a+o 8a'e pr veten
dhe au(s-hlieNe veten, por '+o sht n+ .sht+e pr t %r n+ tra+tim t th+esht n
ndrg+eg+e, e -ila mund t 'rahasohet me t zg+uar dhe zh%llo'imin3 por a, e vrtet
dhe t mir dhe t sigurt pr t ndrg+eg+es individuale edhe n+erzit duhet t +en n
g+end+e t .o+, dhe me t vrtet mir dhe a+o duhet t +et i deta+uar me 'u+des se
+an (ormuar vetm n vetvete. 6he tani shtrohet p$et+a n .(ar %aze i m%etet 'ti+
tra+nimi.
9+o sht n+ o%+e't psi'olog+i' sht m mir t prvo+s s prg+ithshme, dhe pr t
zhvilluar t pohimeve t prg+ithshme.
6rgon n+ d+al pr her t par n n+ vend t -ilin ai nu' di asg+3 ai sht me
indi(eren-, dhe, du'et se ati+ rrugn %ezdisshm, sh'oni me dhim%+e ather. 0or
tani ai sht du'e %r mir n 't vend, ai e g+en ($t$ra mi,sore, sho' lo+e, a+o ,
e %n at t lodhur dhe t lumtur, ndoshta edhe pa' m mir se ai 'a ,en i n+ohur dhe
mendohet at+e3 'shtu , do n+ a(ter(eel 'na,si ai 'a gzuar at+e, lidhin me
'u+tesn e 'ti+ vendi, dhe n+ parand+en+a e n++t, 'ur sht (+ala pr t sh'uar
m%rapa3 ai do t etur pr 't vend3 'alimi vet do t %+ at dshir3 ai nu' sht n+
mn$r edhe m t (ri'suar e g+at dhe e vshtir pr t sh'uar3 ai do t sa'ri(i'o+
t g+itha 'na,sit m t vogla dhe m t ngushta t sa+. E n++ta d+ali u rrah n n+
vend t+etr, ,ortoi, tra+tuar me pr%uz+e, ata e 'ishte ln t vdesin nga uria3 n+
nd+en+ e sh,etsimit tashm sht e ndrtuar m%i iden e 'ti+ vendi pr t3 ai do t
m mir t %+ g+ith.'a dhe vua+n, se t sh'o+n at+e srish. 5 e's'luzive dhe nu'
lidhin prvo+a t ng+ashme n vende t n++ta, a, m shum 'to nd+en+a dhe dis,et e
lidhura +an t sigurta. 9$ vend do t zg+as at ,iell e ti+ to'sore, (err e ti+ '+o
du'et3 po '+o do t zg+as/ t lumtur, nse at pranda+ ai m a(r, ose t .o+ at+e. )po
sht '+o ndodhte n vende t t+era, t mira dhe t ',i+a, por g+ithmon n prputh+e
me, pasi ato +an t ng+ashme me ato vende, 'shtu , ora m e sigurt do t zhvillohet
gradualisht n at pr t par at n .do vend, ,o(t a+o t +et e mir pr t mund t
pritet apo vende t liga3 dhe sa her , n+ %redhi ,ndron n vendet e mira g+ithmon
n+ %li, dhe e 'e,e, 'shtu , t zg+as n+ nd+en+ gzimi n s$t e th+esht t
gl,eres, dhe n+ tmerr a+o do t marr pr t %redh, edhe pa se ai do t +et i
vetdi+shm se pse . ) nu' sht e g+ith '+o psi'olog+i'isht e dre+t4
A(ar dre+tprdre+ta prvo+at, msimet, tregime, premtimet dhe 'r-nimet n t -ilat
d+emt +an pa' a shum tashm sh'a'to+n t +et n g+end+e, n ,o(t se ata marrin
n prvo+n e ti+ me respe't, dhe %esimi mund t +apin at. )i sht i trem%ur n
(illim, pr t sh'uar n vendin nga i -ili e 'r-non at t 'e,e, e 'e,e, 'uptimi i t
-ilave ai tashm 'a %urim t+etr pr t ditur3 po '+o sht at prsri 'oht e (undit si
(err i trem%ur 'ur a+o pa pushim si n+ imag+inon t n++tin (err3 )i sht anas+elltas
etur pr n+ vend si pas n+ ,iell e tregon at pa pushim si n+ ,iell, a, m tepr 'ur t
n++tat 'udo prsh'rimet, tregimet ta'o+. )+o , t g+ith e ,uan me tmerr, do t
(illo+n t ta'ohen me t me n+ tmerr sh(renuar3 t -ilat t g+ith e prsh'rua+n
lavdishme se .do g+ t du'et edhe m i lavdishm se .do g+. #epse, ashtu si n
prg+ithsi sht shpirti i nat$rs s n+eriut , 'na,si apo dhim%+e , ndodh nga
prvo+a apo %esonte msimet me n+ g+ apo a't pr t n terma t prsritura, t
%ash'ang+itur n mn$r t vendosur si a(ter(eel ose prit+e t para,it+es s o%+e'tit apo
veprim, dhe n prputh+e me rrethanat ma'in n ose vendosur 'undr ti+. 6he ashtu
si ai mson pr t n+ohur 't apo at m shpesh sesa t sillen 'ndshm apo
unpleasura%le, ai g+ithashtu merr n+ 'ohn g+ithn+ e sigurt dhe e duhur pr t
g+$'uar nse di.'a sht ,llimi i 'ti+ 'na,si ose pa'na,si #illni pr(undon.
9tu 'emi %azn psi'olog+i'e, ndrg+eg+en e t g+ith momentet e ti+ n zhvillimin
n+erzor nga +asht.
Gsht n nat$rn e o(ertave h$+nore dhe t g+itha t mira , rr+edhin nga pas t n++tn
'na,si t madhe nga ana e marrdhnieve t prg+ithshme pr n+erzimin. 0rvo+a
dshmuar se su'sesi n 5adh3 dhe 'shtu , n+ n prg+ithsi mund t v re se si n
n+erzimit n+ nd+en+ e vlers s pa+tueshmris dhe (at'e,si, at , i %ash'lidhet
mosrespe'timit t t$re, duhet t zhvillo+n me (idaneve demgemDNem, n t n++tn
'oh n+ or n vlersimin se .(ar sht ,llimi i 'sa+ prp+e'+e. 9+o sht du'e
e-ur ngadal, por n vet nat$rn e shpirtit t n+eriut dhe edu'imin e mir e
nevo+shme dhe pr 't ars$e me siguri t ars$eshme t ndrg+eg+es n e 5adhe nga
ana e 0erndis. 0or tani paso+at m%izotruese la'mia e paso+ave t mira dhe neveri t
'e,es nu' +an a, t dre+tprdre+t aller8egs n dor, mund t (mi+a dhe egrsira
rudest ata marrin t n++tn g+ dhe, me sh'a,et e t$re n marrdhnie3 0or .(ar rendi
%otror apo t vetos n (r$mn e sa+ t n+erzimit t mir e 'a msuar gradualisht
m%+ell tani arsimimin e popullit nga populli larg m shpe+t. 9shtu, ora e se-ilit
individ zhvilluar n dallim e mira dhe e 'e,+a shum m pa' nga prvo+a e t$re t
dre+tprdre+t, prve. (a'tit se ai aller8eges sheh .do g+, shi'oni n n+erz nga
pi'pam+a, ,o(t a+o e mir apo e 'e,e, dhe nga t g+itha ant, edhe n 't
'onsiderat sht i udhzuar. N )thin n+ her e %ri pa' pr t g+$'uar nse n+
statu+, n+ a+et n trag+edin Nis dhe m+a(t sht pr sh'a' aller8eges g+ith.'a
'onsiderohet nga pi'pam+a e %u'uris dhe t 're+t n+, se-ili sht marr vetm n
prputh+e me, si. 't 'onsiderat ishte edhe m i n+ohur. )+o , tani n )thin n
n+ 'oh t -a'tuar, si pr 0anairin ndodhi , 'a ,en g+ithmon e 'udo n .do 'oh,
si n vend t mir dhe t 'e,, t pa'tn dre+timet e sa+ 'r$esore t marra. F nga
(illimi, 0erndia e 'a s+ell n+erzimin n 't dre+tim, dhe sht ende du'e sh'uar
m larg me t3 Tani n+erzit t m%+ellin 't arsim n vetvete vazhdon me n+riE
t+etrin3 dhe '+o riprodhim i ta'on n n+ 'uptim m t g+er nda+ Cotit me vet
arsimin.
Chvillimi i nd+en+s s 'na,sis dhe dhim%+es sht me an t 'sa+ paralele. 6u'e
msuar n+erzve t dalluar t mirn dhe t 'e,en, ata g+ithashtu t 'ri+o+ aller8eges
premtimit ish, lavdrimi, shpr%lim, nderit, mi,sore dhe mirsin e do%ishme3 t
'r-nimit t (undit, (a+, dnim, turp, N 'undrshtim t rrept nisur3 +o vetm
premtim dhe 'r-nim pr t pr'ohshme, por e pr+etshme. 0rsri dhe prsri '+o
sho,at e 'r$esisht 'thimit t (undit oshtim epshore me t mir, neveri t ngurta me
t 'e,e prsri3 ata na nd+e'ur aller8eges, as'ush nu' mund ta shpto+n at. #hu(ra
dhe 'arrota n duart e prindrve, mirdashsi dhe zemrimi n a'tin e sa+ t pr%allet
nga n+ mosh t re t (mi+s n 't 'uptim, dhe ende nu' 'a h$r n +et vetm me
n+ 'm%, 'shtu , sht m tashm n t n++tin 'uptim ,ielli dhe (erri si ,llimin
pr(undimtar t s mirs dhe t 'e,es, si di.'a prte+ mase i lavdishm dhe i
tmerrshm n lidh+e me 't +et urdhruar +asht. 5suesit, predi'uesit, rro'+e e
+ets me t re+a, t ndr$shme dhe por g+ithmon du'e vepruar n t n++tin 'uptim
ag+entve n t n++tin dre+tim. 9+o godit+et e rinis s par, prsritet g+ithmon,
%het nga t g+itha ant, n t n++tin vend t mend+es, t n++tn (orm n t 'aluar
't moment, i -ili sht su%+e't i t$re, nga n+ (or- dhe vendosmri si asn+
t+etr3 dhe tani a+o sht e the'suar, +u mund t +eni i sigurt se grushta individuale ,
realizohet '+o, t dalluar m punn pr(unduar dhe nu' e thon at , .do 'ontri%uar
pr t. T g+ith individt dhe +o at 'shtu punuar n mn$ra t ndr$shme pr t
sh'uar pr t 'ri+uar n+ eprsi epshit t mir, n+ shumi- hezitimi t 'e,es, shton
deri n nd+en+n ton pr n+ pr(undim 9omposanten e t -ilit nu' sht m individ i
ve.ant sht, dhe pr 't ars$e na du'et e Orig+ina e ndrg+eg+es leht si di.'a e
pashp+egueshme, dhe ne nu' e 'onsidero+m n+ arisings, por pr(undoi
5itgege%enes.
Ndr'oh, nga analiza 'rahasuese, si ndrg+eg++a sht e ndr$shme, g+ithmon
in(luen-at prind dhe n+ sistem %az mit%e'ommenen sipas rendit zhvilluar n
rrethana t ndr$shme, t n+ohur n mn$r t ,art t m+a(tueshme se si t g+ith , t
pr%ash't me t vrtet 'a ndi'im n 't zhvillim, dhe si'ur n 'ushte +o t
(avorshme '+o dre+tuarEprind ndi'on ndrg+eg+en (iton ga%uar dre+tim. 0or
mesatarisht, ndrg+eg+a duhet t zhvillohet n 'uptimin e duhur3 p+esrisht s g+ithash,
pr sh'a' se a+o sht nat$ra e s mirs n vetvete, , t lidhen me paso+a t mdha
'na,si, pranda+ sh'oni prvo+n e prg+ithshme n 't 'uptim3 p+esrisht sepse
mesatar n prputh+e me rrethanat shprehin msimet n 't 'uptim dhe .(ar +o n
mn$r t ,art t pranishm n su'seset e ndri.uar dhe t plotso+ +an3 p+esrisht
pr sh'a' se a+o sht n interes t n+erzimit, pr t le+uar e mir du'et e mir, dhe
ata g+ithashtu ,llim 'na,si n t mir dhe neveri t 'e,en %isedo+ n prputh+e me
rrethanat.
N tr e(e't t zhvillimit t sa+ me nevo+n %ash'u/ nat$rn e mend+es n+erzore, e
-ila n %az t 'ushteve, si 'on-ept i prshtatet mir t n+sis, t g+itha 'na,si dhe
dhim%+e, e -ila varet m%i t ',i+t, nd+en+at dhe me ma'in pr unitet mund t
shtoni3 nat$ra e 'na,si dhe dhim%+e %urime t mir dhe t ',i+ si dhe nat$ra e
rendit %otror n t -ilin '+o nat$ra e s 'e,es s mir dhe t %het (a't t du'shm.
)+o sht menduar ve.ant pr t g+etur t dhna pr nat$rn themelore e ndrg+eg+es
sht se e n++ta g+ pretendimet e ti+ sipas (orms/ ti do= pretendimet %ni. 5ua m
du'et pr t g+etur ndon+ g+ n t, si g+urm e rrit+en e ti+ nga n+erzit. #epse n+erzit
'r'esat e t$re g+ithmon n (orm t till dre+tuar popullit, nat$risht, g+ithashtu t
prsritura, n+erz t arsimuar, ndrg+eg+en pretendimet e ti+ nn t n++tn (orm.
5e g+ith '+o ndrg+eg+e nu' g+endet m thell se sa 'emi menduar at
g+ithmon. N+ ndrg+eg+e t pastr dhe t ,art dhe t sa't do t 'onsiderohet ende
si n+ p+es e drits dhe gzim h$+nore3 por n+eriu duhet t rritet n 't (itim t
vetm, #hum t Lartit, dhe t mund t gzohet se rendi %otror dhe mend+en e ti+, do
t thot n vetvete , ta m%ante dahinau(3 por ai nu' duhet t mendo+n se dhurata e
#hum t Lartit i sht dhn ati+ , n (illim3 ose ai 'urr nu' do t arri+ at.
9na,si e ndrg+eg+e t mir dhe dhim%+a e n+ di.'a e 'e,e t ndrg+eg+es , i
dallon ato nga n+riEt+etri dhe 'na,si n+riEdhim%+eEt+etrin, di.'a 'undr n+riEt+etrit
re-edes n (a't. 9+o nu' sht pr sh'a' t (a'tit se ata +an t rezulto+n nd+en+at
dal nga panumrta a+o , ne m n g+end+e pr t ndar3 sepse n+ g+ e till ndodh
me nd+en+at e t+era mendore e 'na,si dhe dhim%+e3 por (a'ti se re(erimi n di.'a
a%solutisht thel%sor edhe n shtimin pr'ohshme dhe t N+eriut, du'e arritur, nd+e'
ato. N eprsi t mir t t g+ith 'na,si, 'na,si varet nga t g+itha
marrdhniet3 m 'na,si, %u'uri, do%ia e dshiro+n vetm pr 't apo at, edhe
pse edhe m shum ose m pa' t prg+ithshme t marrdhnieve. )+o , n (illim
sht %isedo+ pr vua+t+et n t mir, pr 'na,si n t 'e,en3 ndrg+eg+es, ngritur
pr nd+en+at , a+o ishte nat$ra e mir, por , m n (und t (ituar me epsh, e 'e,e,
mundi me dhim%+e , t +et, te+'alon .do 'na,si a'tuale dhe dhim%+e me
premtimin e ti+ dhe 'r-nimit3 'undr 'sa+ v+en pr asg+. N+ nd+en+ e
#-hle-hthinig'eit, trsin, a%solutizmin, pr+etsi n 'oh pr t marr hua disa (+al
nga (ilozo(ia, +eton me t, si asn+ 'na,si t+etr dhe nd+esi dhim%+e. 6he si a+o
zg+on te n+eriu nga ng+ar+e h$+nore, '+o provon edhe vetm nga '$ 'ara'ter,
marrdhniet me n+ nd+en+a h$+nore. 0ra, a+o nu' m 'e,, , sht, nga ag+en-it
nat$rore e -ila na le+on t merrni pr t 0erndis. 0or edhe m%i vet 'to sh'm%ime
nat$rore me 'ara'ter t lart n se ato t .o+n n m t lart se n+eriu mund t (ito+n.
Tani mund t p$esni se si, por motor, ndrg+eg++a na m%+ell+en, me g+ith 'na,si
prit+e trium(uese, pr t -ilat ai ndrton vet, mund t +et i mundur a, shpesh nga
dis,et e t+era. )rs$e+a sht se (or-a e insti'teve tona pr-a'tohet +o vetm nga
nd+en+a e madhsis, por edhe n a(rsi t 'na,si. ) nu' e shihni n:ito+n
paprm%a+tur prditshme n 'na,sit e t -ilave ai me siguri e di se paso+at do t
s+ell ati+ m shum m+erim se gzimin e 'na,si3 por 'na,sia sht m a(r. #i
gishti i vogl mund t na errso+n n+ 'ull3 ne e dim se a+o sht m pa', por '+o
na errson 'ull. 0ra, ne t nd+ehen t, du'e vepruar n 'undrshtim me ndrg+eg+e,
dhe se do t +emi me 'e, vepruar n (und t sh'o+n me siguri 'e,3 n+ (ri', e
orig+ins e t -ilit ne +emi ndrg+eg++a e edhe llogaria e ti+, ai na tregon3 por %u'uri e
epshit a'tuale trhe,s mund t przn ata n o(ert. Ndrg+eg+a duhet t +et i (ort
dhe i (u,ishm dhe ,ielli dhe (erri %renda na 'onta'toni n prit+e shum t ngusht
vetm 'ur motori i ndrg+eg+es duhet t +et g+ithmon (a'tori vendimtar n ann e
ti+. 9tu, g+ithashtu, +an (a'te th+esht psi'olog+i'e themelore t -ilat mund t
dis'utohen m te+3 'tu sht e m+a(tueshme , t 'et prmendur sh'urtimisht.
Fas+a themeluar 'tu e ndrg+eg+es 'orrespondon me prvo+ t moderuar3 a+o
g+ithashtu tregon zhvillimin e ndrg+eg+es s nat$rs s mir dhe t shpirtit
n+erzor3 sht pra'ti'isht e s treti, du'e na treguar pr momentet, t -ilat mund t
prdoren pr tra+nimin e duhur t ndrg+eg+es.
H*7.
Raporti i parimit ton n parimet m t larta t 'rishtera morale 0re'ur, 'shtu , +u
mund t, dhe sipas mendimit ton duhet t interpretuar ato n mn$r , ata t h$+n
n at n t n++tn g+. )+o vetm prsh'rua+n parimet morale t 'rishtera n vend
t mend+es, nga e -ila veprimi $n sht , t dalin, parimin ton pr ,llim, por a+o
duhet t dre+tohen, e -ila nat$risht nu' e 'undrshton veten dhe pr+ashton, por e
lidhur dhe t lidhur. #epse pr t arritur ,llimin, g+enerata e ,ndrimit sht e
nevo+shme, e -ila i ta'on pr arrit+en e 'ti+ ,llimi3 dhe ,ndrimi at+e, ata do t
sh'o+n nga ,llimi pr t -ilin ai i prg+ig+et. 7etm n+ mund t +et sigurisht e
-a'tuar e veprimit t 'ara'terizuar nga ,llimi pr t -ilin a+o sh'on, se sa nga
mend+a, n t -iln a+o varet3 dhe pr 't ars$e mund t +et i sigurt, edhe rregullat
morale 'rishter interpretohet n mn$ra t ndr$shme.
Tani pr sh'en-n (ormularin m i ,art m e mir, dor n mn$r t+etr mund t
prdoret pr pra'ti'e n+ (orm t parimit t +et m mir, e -ila i dre+tohet mend+es,
n ,o(t se vetm ata , merren me parimin n edu'imin e n+erzimit, pr t 'uptuar
t n++tn g+ n 'uptimin e duhur . 9shtu 9rishti, n t -ilin un adhuro+ n+ shpirt
h$+nor me n+ nd+en+ t sin,ert, zg+odhi (ormn m pra'ti' t parimit t
ars$es3 sepse do'trina e ti+ sht menduar pr t vepruar nga populli, nga populli3 por
'+o nu' do t ngre+ n+ interpretim t ve.ant, n at mn$r e nd+en+at , ai
urdhron, t nene:hi' n veprim. 6ashuria mund t sh'a'to+ t veprimeve , n+ ,
+u e doni, %ni m shum dm sesa t mir, +an m t %ezdisshm se i
'na,shm3 Nnat shpesh t provo+ n dashuri nda+ (mi+ve t t$re.
*nterpretimi i urdhrimeve t 'rishter morale n 'uptimin ton dhe re(eren-
vendos+en e n++t t parimit ton sht/ 0re'+a e o(erts/ duam 0erndin me g+ith
zemr, g+ith shpirtin tnd dhe me g+ith mend+en tnde, 'shtu , parimi $n mund
t +et sa m shum , 'onsiderohet e n++t si rezultat, sesa anas+elltas. 9+o varet
nse +u doni nga 0erndia pr %otn, ose anas+elltas, t marr dre+timin3 a+o , sht
edhe m e mundur dhe e le+uar. 0asi e 'a 'apur n+ ide m t mir dhe m t dre+t
0erndis dhe dashuria pr t, si i till, rezulton nga tenden-a vetEdet$ruar t
vepro+n vullnetin e ti+ me an t Fr$ms s ti+, mirsia dhe dre+tsia e ti+ sh'on n
trsi. 0or parimi $n sht parimi i pr%ash't i t d$ mirsis dhe dre+tsis. 0or
nga ana t+etr, parimi $n domosdoshmrisht .on n %esim te Coti, edhe pr m t
mir dhe m t dre+t 0erndis, nga t -ilat dashuria nd+e' at nga vet+a. )+o mund
t tregohet nga historia, si dg+oi nga zemra e n+eriut, se %esimi n n+ marrdhnie
personale t n+eriut nda+ Cotit sht e nevo+shme pr lumturin e n+erzimit n deta+e
se si e 5adhe, po t n++tn g+ pr themelet3 dhe , nu' 'a %esim n n+ mn$r
a%stra'te %otror mund t siguro+ n+ zvendsim pr t. 0or ather a+o sht vetm
n+ %esim n t mir dhe m t dre+t 0erndis, m e mir sht edhe lumturia e
n+erzimit. 9shtu 0erndia 'ri+oi n ne parim 'ri+on prsri 0erndis n ne. N+eriu
nu' mund ta %+ pa 0erndin3sho,ria n+erzore do t %ien pa shpres, pa t dhe
sh'atrruar ve. e ve.3 po n+eriu individi hum%ur at pa ngushllim ti+ m t mir dhe
mastar e ti+ m t lart.
N t vrtet, asn+ nga t ashtu,ua+turat argumente pr e'zistimin e Cotit e 'a marr
ose g+eneruar %esimin n (a't3 vetm me vetdi+e dhe pa vetdi+e per-eptuar
pamundsin pa at pa,e, pa,e, gzim dhe shpres pr t marr me t g+itha pro%leme
t dhe t hum%ur, mirm%a+t+en, rendit, lig+it n trsi, 'a ,en p+esa t+etr e
pr+etshme dhe rilind+a e 'ti+ %esimi. Fa'ti , n+erzimi nu' mund t e'zisto+ pa
0erndin, sht n+ dshmi e (ort se .do t+etr, pr t -ilat n+erzimi nu' sht pa
0erndin.
0or n+erzimi nu' 'a ,en n g+end+e t vetdi+es s 0erndis s t$re th+esht, n
mn$r t ,art, pr t punuar +asht t 'na,shme pr t g+ith +asht3 a+o i ta'on
#hum t Lartit, t -iln a+o nu' 'a (illuar, por at , a+o 'a pr t punuar. 0r t
udhzuar +u at+e, 0erndia t +et e 'na,si tua+. 5eg+ithat, mund t pr-a'to+
o%+e'tivin e 'sa+ pune parapra'isht. N+erzimi do t ndalet n .do %esim t+etr, nga
0erndia, si. sht lumturia e t$re m t (avorshme. 0ra, parimi $n sht n (a't
parimi orientues pr 0erndin.
G+ithashtu, n 't mn$r, pr t g+etur Cotin, nu' duhet t mashtrohen. Ado ga%im
n n+ohurit e edhe g++a m e vogl merr ha' shpe+t ose m von. 0a'na,sin pr
ne nga paso+at du'e na pr(shir p+esrisht n 'ontradi'ta t mendimit du'e i dhn,
p+esrisht e veprimit, dmth, n s+ell+e +o t sa'ta n lidh+e me g+ t sh'a'tuar 9+o n
vetvete por shrimi i ga%imit sht s+ell. N+ohuri truest m%etet 'shtu pr t g+itha
g+$,et n t (undit si m t 'na,shme pr popullin ma+t3 vetm me t ai mund t
,etsuar (undit. E %n 't tashm, nga m i vogli n %ot, pasi a+o nu' duhet t
'onsiderohet nga m t mdhat n %ot, e -ila g+ithashtu 'a ndi'im m t madh n
'na,sin e ti+ dhe dhim%+e. 7etm rrit me ashprsin e pro%lemit t di+es3 hapat n
't trsi +an t mdha, por t ngadalshm. 9+o tregon pam+e t (eve.
9ush sheh ndon+her n t vrtet n 0erndin dhe marrdhnien e ti+ me %otn dhe
t ,enieve vetm prrall m t madh zanash n %ot, si n 'na,sin m t madhe
, ne +emi n g+end+e pr t n:+err nga %esimi n t, edhe prova e %u'uris m t
madhe, +o m e madhe t g+eni t vrtetn e 'ti+ prrall. T menduarit e till, n
,o(t se ndon+her n+ prrall prodhuar e(e'te t tilla t (u,ishme n %ot, si %esimi
n Cot.
Brdhresa e d$t moral i 'rishter/ dua+e t a(rmin tnd si veten tnde, du'e pre'ur,
'shtu , pr'thehet n n aspe'tin e veprimeve tona ather/ $a duhet t +en t
n++ta, nse dshira +u ose t a(rmit tua+, , pasta+ prodhon vetvetiu me vete godet,
, a+o do t %+er at$ 'u sht m e madhe, ose 'shtu , ndar+a ndrm+et vetes dhe t
t+erve, se sht n trsi i madhi3 mn$r pr t (ituar nga sa prite+ nga ana t+etr, n
.do rast m t.
Tani, meg+ithat, ai do t 'e,'upto+n 'rishter si parim ton, n ,o(t se 'eni
menduar se do t nga (a'ti se .do m%retri tani 'ishte pra'ti'isht t ndar pasurin e
ti+ n mesin e t var(rve, se-ili po a, sa t t+era do t duhet t m%a+. 9+o varet nga
a+o , +o vetm +u dhe mua, por edhe trsia e m h$r+en n dritn e t g+itha paso+at
dhe 'onte'stin e t g+itha rrethanave t dshirs. G++a 'r$esore n 't dre+tim sht
renditur tashm nga e'zistuese lig+eve, rregullave, za'oneve dhe traditave. Gsht
treguar se e 'a , ta respe'to+ at, prve. nse e n++ta nu' sht i .iltr i dnueshm
dallueshPm3 +u mund t +eni i sigurt se '+o sht mesatarisht n 'uptimin e s
mirs. 0or deri m tani e g+ith '+o ende l vend apo edhe pr t@u g+$'uar, por +u
shpesh mund t llogaritet ose t vlersohet nse a+o s+ell m shum 'na,si n %ot
n at , %n di.'a n n+ t+etr ose edhe pas mend+en e vet dhe nd+en+at. Tani du'e
zhvilluar parimin n lidh+e me nat$rn e n+erzve dhe g+rat , e %+n dhe t
pesho+n det$rimet 'undr nesh dhe t 'u+deset pr veten si +u t m%a+tur at
g+ithmon pr t mir. F n (illim n du'+e asg+ du'e de'laruar se sht m a(r
h$r+es n .do g+ t -a'tuar. G+ith'ush 'a pr t %r n+ e tr pr t+etrin at , sht
m mir se a+o mund t pr%allo+ vet pr t dhe ai duhet t %+ at pr n t n++tn
mn$r n 'thim. G+ith'ush nga vet ana t+etr pr t %r at , ai e %n m t mir
se n+ t+etr mund t pr%allo+ at.9+o nu' sht e mir pr t ndar (or-at dhe
sh,etsohen shum dhe pa dallim. 9+o ngre n+ dor avantazh +asht, mundsisht pr
t o(ruar pr n+erzit, por edhe mundsisht t marr n+ %iznes3 Fllimet ish t thot
veten, si o%+e't t veprimtaris son lo'a-ionit m t prshtatshm pr t@u marr
paras$sh, s pari, '+o e (undit zg+eron e(e'tivitetin ton vet me m%i t t+ert.
N+ 'onsiderat t thell t .on prsri n pi'n , n n+ mn$r t mir t g+rave,
'onsiderat pr dshirn e individit nu' i ndar nga 'onsiderat pr 'na,sin e sa+
t g+ith, se-ili m i mir siguron n t n++tn 'oh nga t mir pr t g+itha e %n dhe
anas+elltas3 por '+o m e mir 'ole'tive e individve dhe e tr 'r'on vetm , t
g+ith pas shum marrdhniet (illimisht e 'onsidero+n veten e t$re m shum se t
t+ert3 veshur para, ush,im dhe pi+e3 prndr$she ai do t +et n g+end+e t pr%allo+
.do g+ pr t t+ert3 # shpe+ti m e %ar, m e a(rt me t, pr sh'a' se ata t ndodh
pas ti+ edhe si o%+e'tet gelegensten n 'onte'stin e veprimtaris s sa+. 9to vre+t+e
mund t m+a(to+ 'tu.
#hpesh sht tani za'onisht, parimi i s 'e,es n egoizmit pr t vn parimin e mir
n dashuri pr ne di.'a n lidh+e me nden+ur. T dre+tat m du'et , t +et, se ti e
'upton se si ton dhe t g+ith dhe dshirn e 0erndis lidhur n mn$r , rrit+a e
n+ n t n++tn 'oh t+etr sht i lidhur, dhe se 'u du'et ndr$she, '+o sht vetm
vetm -erti(i'at t pr'ohshme.
#i duhet t shndetit tim, (or-a ime, arrit+et e mia, respe'tit, dashuris, %leva m, $es
Nd+en+a 'na,sit, t -ilit 0erndia i rrushit duhet t rritet pr mua, e drgon %ee pr
mua pas lule, +o t lumtur , i lumtur si imi, n ,o(t se un +am du'e %r un 'uptova
se '$ shndeti, '+o i det$ron 'to shr%ime, 't dre+tim, '+o dashuri, '$
#inneser,ui-'ungen nga mua si i devotshm, i devotshm n t n++tn 'oh pr t
shr%$er t g+ith, dhe n 't mn$r vet 0erndia. 5und t var(rit, t do%tit, t
smurt, presion %ota a, shum t prdorura, si n 0erndin e ti+ dhe ndrg+eg+en e
ti+ dhe trupin e ti+ n t n++tn 'oh t ,eshur3 dhe ai do t 'onsidero+ g+ithmon
'na,sin vetm si n+ m+et pr 'na,sin e t t+erve4 Gsht e panat$rshme, sht
e pamundur, dhe sa m shum t +et e mundur, t dmshme sepse '+o e %n motivet
pr veprim m t mir vet pa(u,ishme.
H7.
9ur ta prdor parimet morale t 'rishtera n 'i-'ing vshtrim n parim ton, pasi m
lart sa m shum, un ende nu' e moho+n se interpretimi i t$re n zhvillimin e
'rishterimit marr pra'ti'isht n+ dre+tim 're+tsisht t ndr$shme, dhe se ars$e+a
mund t +et a+o e 'r'uar n #h'rimet vet . Gsht g+ithmon vetm m%i themelet e
madhe e dshirs, urdhrimet h$+nore vuri3 dshira individuale e mishit ana t+etr,
ndoshta shp+egohet si t dnueshme +o t rndsishme. 6he '+o sht g+ithashtu n
prputh+e me parimin ton, n ,o(t se lind n+ 'on(li't n mes t d$3 por +u e 'eni
interpretuar at, si n ,o(t se dshira do t +et .do g+ e rndsishme, pr.mim, dhe
nga '+o murg+it, m%$t+en, predi'imet 'an dal 'undr epshit t 'sa+ %ote3 ndrsa
por th+esht dshira e vogl +etsh'urtr 'undr asa+ , a+o vesh dhe veshin
prg+ithmon t vihet n prit+e. E pra mund t +et n+ 'oh 'ur t pr(undo+ trsisht
n paganizm ato themelet e pr+etshme e shtetit dshir n+erzore, 'al%, u
sh'atrruan, '+o 'r$esisht varet vetm ato pr t shp+eguar n+ her, dhe mad+e edhe
t marr emrin e 'na,si mund t +et, pasi a+o sht n+ g+ e duhet t le t sh'o+
'oh t g+at3 sepse +u nu' mund t rindrto+ themelet e epshit pa epsh edhe t he,ur
m par3 por ne shpreso+m , t 0erndis se n+ mi+ v+et m pa' 'an ,en 'oh t
m+a(tueshme pr t rregulluar 'to %azat deri m tani , m%i (estimet prsri e %u'ur
mund t rritet. Nevo+a pr 't sht ndoshta pr sh'a' se3 sepse tashm t (illoni
'tu dhe pasta+ m%i vlern e %azat pr d$shim veten e t$re, ata do t duhet t +en t
'na,ur me t.
N+ morali dhe (e+a duhet t vi+ n+ her, +o si n+ sh'atrrues i ish, por si n+ lule t
mparshme, t -ilat (+ala epshi s+ell prsri n nderin e duhur. E till do t pr(shi+
manastiret dhe +et t hapur dhe t artit t shen+t, por .do g+ e %u'ur t m%a+tur t
shen+t se sa t mirn , nu' sht vetm hum%+e %indse n t tashmen e a(rt, por
pr t g+ith 'ohn, dhe t rrum%ulla't n ,ar,et3 dhe pr t m%a+tur si shen+t e t
g+ith, 0erndi i mir, i -ili n dorn e ti+ dhe t g+ith t mir m%art t g+itha m e
mir me 'apelen e ti+ dhe ruan .do t 'e,e e 'aluar n 't 'apel.
9isha sht e vrtet e ndrtuar tashm, asam%le+a sht tani, 'ur do'trina predi'ohet
nga nd+e'+en e 'na,si t madhe3 n ,o(t se vet 0erndia e 'a 'ri+uar ditn e par
t 'ri+imit, dhe zri i predi'imin e ti+ sht g+ithmon e m e (ort se .do n+eri du'e+
predi'im3 t g+itha 'ostumet e n+eriut 'a marr g+ithmon dre+timin e 'na,si m t
madhe. 0or n+ m+egullna+ e madhe e vendosur rreth 'ishs t madh3'omuniteti nu'
sht g+etur s %ash'u3 (+alt z%ehet g+$sm 'uptuar dhe 'e,'uptuar. Tani ,ndron n
Thurmesh;he lig+in m t lart t vogl t rrum%ulla't e 'na,si t madh si n+
%uton i ndritshm, dhe pas n+ hesht+e t g+at ndri.oi npr m+egullat, di'ur v+en
diellin, , ata t shprndara, dhe me sh'l,im dhe sh'l,im, ai gradualisht (illon t
sh'l,e+. 9ur zile vogl, i -ili 'a rreze se trashguar nga natn e di'u+t, mirn+ohs
shpallur, do t +et e g+at , vdi, larg, ndoshta do t m%$ten edhe n+ zile t
(u,ishme , sht g+uha m i (ort me .do thirr+e , t pengo+ h$r+en n 't 'ish,
e -ila #amiti prsri sh'l,en drita e Lart.