Disa Ide

t
Krijimi - dhe embriologjia
der
Organizmat.
Nga
Gustav Theodor FECHNER.


Leipzig
Shtypur dhe botuar nga Breitop! dhe "#$%&L.
'()*




Parathnie.
Dotrina e rijimit dhe zh+illimit t organizma+e sht !utur pa dyshim nga
Dar+ini n nj !az t re, madje, opozita t shumta, ai e gjeti, e a ndihmuar +etm
pr t sjell jet t re pr t gjith dotrins. N -jermani jo sht to e zaonshme
ha.el, e .ila ndjenj mund t onsiderohet si pr!a/sues ryesor t teoris s
e+olu.ionit n Dar0in-s1 dhe i ndri2uar, pa hollsi t madhe t gjith prmbledhs
thelbsore dhe +azhdoi ryesor n shtpi zh+illimin, pr!a/simin e njjt n e tij,
tani t botuar n edi.ionin e tij t atrt, 3"istoria Natyrore i Krijimit3 a shum
gjasa pr t dhn due !ituar nj pas/yr t /art n t dotrin, n !at. 4n +et
rr!ej pr t an /en t on+ertuar pas hezitimit t zgjatur undr teoris s
e+olu.ionit t saj. Sigurisht, jo sht nga organizata e saj atuale, jo pa +shtirsi,
improbabilities, boshll/e+e dhe hipoteza / nu jan mja!t a/ e sigurt sa !atet t
jen t lidhura me t jan. 5ra, pse jan ata urr t ndjein ato6 %hjesht pr arsye se
2do dotrin tjetr me t .iln ju doni t z+endsoj teorin e e+olu.ionit, +uan nga
t njjtat metat n shall m t lart n mnyr dispropor.ionale. #jo sht n !at
tu nj Ose themelore, Ose7 zh+illimi i ni+ele+e m t larta t organizimit / nga
rijimi prulur, apo t ri 2do !az m t lart n mnyr / t !lasin nga rrjedh
primiti+e1 dhe nu dshiron t pranoj at / !ru.htet nj thjesht due mohuar apo
thjesht m8elnde undrshtimin ndaj ish, jo e !undit6
Spe.ialistt t .ilt e gjejn +eten e tyre nu ndiohen nga !jal, ata mund t jen
n dor1 por ajo a t bj me shum dhe shum e rndsishme pyetje+e t
prgjithshme, pr t9i br ato n t gjitha mnjan1 5ra, n +end t due larguar prej
saj, ajo sht e +rtet, +etm pr t par !ytyrn e saj. Dhe duhet pranuar tutje pin
themelore t teoris s e+olu.ionit, shtu / ajo mund t jet +etm nj 2shtje e
ngritur imper!e.tions e ezeutimit t tyre, pr t z+endsuar aty e paprshtatshm
nga shum t /ndrueshme. %ashm, disa prpjeje jan br n t drejtim, pa u
gjetur m par mja!t e habitshme. Kjo ese synon n disa ide rreth / t presin
susesin e tyre.
N !at, ajo duhet t dallohen, e .ila sht thelbsore pr rijimin dhe zh+illimin e
teoris s e+olu.ionit dhe 2!ar nu sht, ajo / a rndsi !atet dhe rrahjen
interpretimin e tyre1dhe n to aspete sht ende larg nga 2do gj n mnyr !ort
dhe t sigurt, pasi ajo do t sh!a/et pas 5r!a/simi i teoris s e+olu.ionit nga ana e
pasues+e t tyre patundur.5rundrazi, un besoj se me prparsi pr rritjen e
+shtirsi+e t rndsishme dhe m e madhe &ing8ngli.heit tr dotrinn ose nj
thellim t parime+e t prgjithshme te tij, nj modi!iim i pipamjes s tyre t
struturs themelore organie dhe nj prmbysje t mendimit nga origjina e par t
organizma+e sht e mundur. Depresioni 4n jam due ruar pr n pas/yrn e nj
parimi t prgjithshm, i .ili +ern:p!end mes tyre t uptojn t gjitha ligjet
organie t zh+illimit ;III., Dhe <I.=, Dhe ajo / un dua si nj parim i tenden.s pr
stabilitetin e +mendjen e studiues+e t reomandoj deri m tani nn emrin, pasi jo
+etm e .ila a/ shpesh undr Dar+ini dhe "ae.el pohoi, rojn nj plan t
uni!iuar t zh+illimit organi, por edhe resn e teprt e nj marr+eshjeje t
teleologji dhe parimin shasore t t gjith ngjarjes nga na/sin e tyre gjendet
n nj, shprehje t /art e sat t !ormuluar. >odi!iimi 4n jam due ruar pr
t sht se un am +etit themelore organie jo t nj ushtetute t +e2ant imie
dhe !ormn lidhur agregate t materies, por i nj pr ta +arur moleulare shtetit
l+izje ;I. II.=1 grusht shteti m n !und / m duhet / pretendohet t jet e
ne+ojshme dhe ende pro+s o!ortsi trhe/jen pamje t nj origjine ryesor i
organizma+e nga mbretri+e inorganie jasht z+endsoj n +ijim, n nj uptim,
+etm e undrta, t par nga, nga sh/yrtimi i gjendjes origjinale t tos ;+=, due
sjell shum nga ajo / duet t /ndroj e +endosur si pasoj e mendimit t
mparshm n teorin e e+olu.ionit, edhe sh!u/izon ;?III=.
>e t gjitha 9t mbeten ligjet e amendime nga eduate, trashgimis dhe lu!tn pr
ezisten. n t .iln bazat e dotrins s tij sht, n t drejtat e Dar+init1 +etm se
parimi i lu!ts ndodh pr ezisten.n tu thjesht si orrigjuese ose pr!undimin e nj
tjetr parim t ende t drejta+e t ni+elit t lart ;parimi i respetit di!eren.imit
men2ur, ?I.=, e .ila, natyrisht, si gjrat m n t doument dhe n teorin e
e+olu.ionit n t gjitha, +etm hipotetie sht, megjithat, disa improbabilities egr
/ ende mbeten pas hipoteza+e t mparshme t teoris s e+olu.ionit mjetit, duet e
prshtatshme.
> n !und un mund ontradit, pr!a/suesi m dhe m i +endosur i dotrins
objet Dar+init pr pjesmarrjen e nj ati+iteti t ndrgjegjshm rijuese n
!ormimin dhe zh+illimin e organizma+e, n mnyr t onsiderueshme +etm n nj
ontradit e brendshme e pipamjet e tyre t tyre undrshtar+e dhe, nn
natyralistt sata +etm pr tradi.ionale, t gjejn arsye >angsit ajo / disa +rejtje
n sesionet e !undit.
-jendja e sy+e t mi nu u lejohet t ndjein literaturn shtu degzuar n
dotrinn dar+iniane n gjith shtrirjen e saj, dhe n t gjitha spe.ialitetet n at / do
t ishte ndaluar mua pr t publiuar to ide, n /o!t se ajo nu sht n
undrshtim me aspetet m t prgjithshme +epruar spe.ialitete+e si thjesht t
msimdhnies, dhe jo nga mnyra e onsiderat tu do t merren, t .ilat ndonjher
+ijn jasht ose t 2oj jasht shelur m par. Kjo nu do t parandaluar mua, dhe
mund t en humbur, at pr t marr n lidhje ndoshta ishte arsyeja1 -jithashtu,
!ati / y shrim i shenjt +etm pas nj ujtes t prgjithshm t prmbajtjes s
+ijn pr t njohuri+e t mia, shrimet dhe esesh mbi dotrinn dar+iniane, pa
mundsin e rnies t +e2ant mund t jet ajo e shruar, n bor@he, se re!eren.at
speziale pr autor t ndryshm do t humbas tu. Sepse t dy de!ete un
dshirojn +etprmbajtje n gjyimin e tij doumenti mund t gjenden1 por ata do
t jen serioze +etm nse prmbajtja e +e2ant e tij doumenti do t peshojn
asgj. Kjo por un dua nj pro+im t paanshm. > pas pr nj shpjegim m t
detajuar, n pjesn e par disa her prdoret shprehja n +ijim +rejtje7
Nse nj pi b n lidhje me nj pi a l+iz shtu / un e /uaj pr shurtsin e
shenja+e, por +endndodhja e saj t pandryshuara pr sa oh / l+izja e rreze e saj
pr t +etorit n lidhje me '(A
A
tejalon nga t dyja ant, undr tij anasjelltas, n
prputhje me, si2 sht rasti sht.


Prmbajtja.
I. di!eren.imi i organie nga shtetet inorganie moleulare dhe marrdhniet n mes
dy
II. #rsyet pr pipamjen e mparshme
III. 5arimi i tenden.s pr stabilitetin
I?. 5rdorni parimin e mparshme pr ushtet organie
Kushtet ?. Kosmoganis.he. 4rentstehung e organizma+e
?I. 5arimi i respetimit t et di!eren.im
?II. 5arimi i ndryshueshmris n rnie
?III. Kushte t ndryshme t zh+illimit t mbretris organie, t .ilat rojn nj
pamje shum m t ndryshme se m par due marr origjinn e tij osmorganis.hen
I<. 5rejardhja e njeriut
<. Disa hipoteza gjeologjie dhe paleontologjie !antazit
<I. Shrim teleologji dhe psio!izi t parimit t tenden.s pr stabilitetin
<II. Besimet
I.
Diferencimi i organike nga shtetet inorganike molekulare dhe
marrdhniet ndrmjet tyre.
Le t prpi/en pr t marr nj ide t ushtetuts baz organie n di!eren.at e saj
nga inorganie, shtu / un nu e di se 2!ar m t prshtatshme, po edhe 2!ar
tjetr / ju mund t bni +eten, si n +ijim, pr t .iln un jap arsyet n sesionet e
mposhtme.
Ne do t thot nga moleulat n masa t prgjithshme shum t +ogla, t .ilit
grim.at nga !or.at shprehura re.iproisht n sho/atat m intime me njri-tjetrin, se sa
me ato t masa+e !/inje, bazuar n gjendjen e moleula+e inorganie n t shurtr,
sht se grim.at, at / prbhen nga, re.iproe nga tyre &!eti i prbr nga
mbngulje, rendi n t .iln ata jan t renditur, nu ndryshojn, pra shenja e
situats nu mund t ndryshoj me grim.at !/inje, e .ila nu prjashton / ata jan n
shtete t +ibrational undr njri-tjetrit, t .ilat e bjn t urdhr t pandryshuara,
due pr!shir +ibra.ionet duhet t jet mja!t i +ogl +etm n rahasim me distan.n
n t .iln grim.at n +endet /endrore t l+izjes s tyre jan. Diush mund t shtoj
se edhe ata e an t +end mes nu mund t ndryshoj me an t ndr+eprimit t
tyre pa ndryshuar ushtet imponderabeln.
N luhatjet e grim.a+e t marr undr njri-tjetrit n onsiderat moleulat, ju do
t n 2do rast n t mnyr shaton / ndoshta temperatura m t madhe ose m
t +ogl t moleula+e sht i bazuar n pa a shum t gjer oshila.ione jo +etm
grim.at eter, por edhe grim.at +lersueshm n moleulat. Deri tani u!iri i
z+oglimit amplitud nj pozi.ion t .atuar euilibr i grim.s do t jet n lidhje
me njri-tjetrin, mund t thuhet se bjn grim.at n moleulat inorganie
+ibra.ione+e rreth !ise pozi.ionet e euilibrit, e .ila nu prjashton / nu urdhri t
ngatrrohet +end mes t grim.a+e +ibruese me modi!iuar ndryshime amplitud, si
ne duhet t supozojm, n !at, n /o!t se !enomenet e zgjerimit / ne i per.eptojm
t sisteme+e t moleula+e inorganie me temperatura n rritje, duhet jo +etm t
bjn t ndryshoj n +endin mes t moleula+e, por edhe grim.at e moleula+e.
>egjithat, sht e bazuar gjendjen e moleula+e organie, pr a/ oh sa
/ndrueshmria sht e njjt, me pa !jal, sht se grim.at t .ilat i prmbajn, /
n t .ilin ata jan t renditet n ndonj .iln oh, me +eprim t prbasht me
pjesmarrjen e mbngulje gjithmon aloni mbi prsri, marte shenj e pozits s
tyre relati+e n lidhje me njri-tjetrin gjithmon pendohet prsri, pasi jo mund t
bhet due lidhur Kreislau!s- dhe l+izjet e tjera t ndrliuara t grim.a+e pr 2do
tjetr
'=
.
'=
Nj moleul, e .ila do t realizohet n nj l+izje t thjesht rrotulluese me
t njjtn shpejtsi ndore t t gjitha grim.a+e t saj n nj linj / alon
prmes /endrs s saj t boshtit gra+itetit pa zh+endosjen e grim.a+e undr
njri-tjetrit, do t megjithat se grim.at gjithmon t ndryshoj shenjn e
gjendjes s tyre prsri, por +etm ushtet e nj moleul organie
orrespondojn, n /o!t se jo gjendje e le+izjes do t argtuan nga !or.at e
brendshme t moleuls. 5or, pr a/ sa rrotullimi i nj moleule ans mnyr t
+endosur s bashu gnjyer ose t shojn larg +etm nga +ibra.ionet e
ngrohjes l+izin undr njri-tjetrit +etm nga grim.at iner.i uni!orme dhe
mund t ndryshohet +etm nga !or.at e jashtme n drejtimin, ajo ende bie nn
on.eptin e inorganie.
5rderisa t ngrohjes-!enomene+e +shtir se +aret nga !orma, por pr !u/in e
gjall t mo.ione+e moleulare, si nj !or. e zgjeruar e gjall t l+izje+e t tilla
ashtu si dhe t pr!a/soj nj ngrohjes n rritje t moleula+e organie, si nj rritje
t !or.s s gjall e +ibra.ione+e, t .ilat me amplitude e tyre n rritje lidhur me
inorganie.
5r t !ituar nj tregues t gjall t di!eren.s s moleula+e inorganie dhe
organie, ne na shpjegojn t njjtn gj pr dallimet n mes t dy sisteme+e
!izie. Nj ristal rip, n t .iln grim.at n /o!t se nu jan !ise pa presion t
jashtm apo tren undr njri-tjetrit, por t bj +etm me +ibra.ionet termie rreth
n lidhje me 2do pozita t .atuara, na jep ushtet e moleula+e t tij nj pamje t
treguesit e grim.a+e n moleulat inorganie1 +etm / ne emi n t pr t marr
nj numr m t +ogl t grim.a+e n distan.a relati+isht t mdha ;undr
dimensionet e tyre= nga njri-tjetri1 >egjithat, sistemi yn diellor n ushtet e
trupa+e /iellor, t .ilat hyjn n t, nj !oto e sjelljes s grim.a+e n nj moleul
organie. N !at, l+izjet e masa+e n sistemin ton diellor ndodhin trsisht n
uadr t on.eptit t l+izje+e, t .ilat ne ia atribuojn t grim.a+e t moleula+e
organie, dhe t pro+oj n t njjtn oh mundsin e l+izje t till, pr+e2 se do
t +azhdojm n moleulat organie nn ndiimin e !or.a+e moleulare l+izjet e
ndrliuar t mundshme mund, si2 ndodhin n sistemin ton diellor, nse jo n ato n
sistemin ton diellor, si nj mas t gjith t tjert n mnyr shum peshon m
shum se t gjitha l+izjet thehen +etm pr pa elipti trazuar.
Nse ne e gjejm t !ormuar nn ndiimin e !or.s trhe/se t gra+itetit, tos dhe
sistemi planetar n mnyr / grumbullim i mases ;mendoj shprndar n masn
hapsinor t tr= me shalln e sistemit rritet drejt, ne mund t, edhe pse nga
panjohur ligje, por n 2do rast due +epruar !or. analoge moleulare, u grim.at e
nj moleul organie mbahen s bashu nga .entroid e saj, mendoj se sht e
prshtatshme t ardhura+e t +arur1 dhe duhet /elizat thjesht mund t shihet si nj
moleula t thjeshta organie, si mund t rritur grumbullim t grim.a+e, t shurtr
m shum ngushtsi pr t br /endra +et me sy n para/itjen e nj res baz
dhe t jap nj !or.imin rast t lehta1 >egjithat, !or.imi i leht i perimetrit t lurs
.elular poroz nga nj nd+shtrim tjetr jo mund t jet usht / grim.at t rralla
n shall t moleuls si l+izje m ngadal se sa mes n shall t sistemit ton
planetar, pr sha t aumulimit t tyre t ult por intersti.es pr omuniim t lihet
n mes t prmbajtjes s /eliza+e. 5or un jap t +etm pr hamendje. -jithashtu,
mund t jet ende e disutueshme nse /elizat n duje t thjesht t +rtet t
onsiderohet si moleulat e thjeshta organie, dhe jo n +end t et si sho/atat
organie t tilla n /llimet s shpejti do t spe.i!iuara1 n t .ilin rast, megjithat,
ishte ushte t ngjashme me /endrn dhe perimetrin e /elizs nga sho/ata e
moleula+e organie organie prmbajn ato mund t shatohen ur ata statuiert
mes grim.a+e t moleula+e
B=
.
Le t !lasim pr ushtet e grim.a+e t moleula+e me njri-tjetrin n raportet e
moleula+e t gjith me njri-tjetrin, shtu / t dy llojet e moleula+e t lindin
edhe pa +zhgimin e drejtprdrejt t on.epte+e t pr.atuara nga njra an dhe
!ate+e nga ana tjetr, onluzionet e mposhtme n t .iln ajo do t jet e
dobishme, parashiojn t i ushtoj +mendje.
B=
5r t msuar nj analogji pr t, shtu / nj grumbullim m t madh t
yje+e / gjenden n grupe yje ashtu si pas mes t grumbullit t marr terren t
prbasht n 2do yll t +etm rritet n ngushtsi e mass drejt /endrs.


N /o!t se nj moleul paorganizuar me njri-tjetrin n ato t sh!a/en pr sh/isat
tona si ontat, +jen a!r se !or.at moleulare midis tyre jan ryesisht n lidhje me
e!etin e gra+itetit, shtu / susesi mund t jet nj tre!isht. Ose nj moleul
re!letohet nga tjetri pas nj shatuar nga !or.at e jashtme detyruar pra!rimi
elastie, si nj top bilardos n ndiim me nj tjetr, me t suses n t gjitha topat e
bilardos mund +et t +aret +etm n ushte t tilla pr t ardhur n moleula t
dushme ontatit a!rta1 , Ose rrin tyre n mnyr t till / njri tjetri, / njjt
raporti midis grim.a+e te 2do moleule ndodh ndrmjet moleula+e, +etm me t
di!eren.e, / !or.a ohezi+e midis moleula+e sht dobt se midis grim.a+e te
moleula+e, e .ila ne shurtimisht inorgani si moleula inorganie aso.iimit
.atoj, pas s .ils jo +etm !enomene aderimin ndrmjet organe+e inorganie, por
edhe ohezioni i moleula+e inorganie n t tilla, pr a/ oh sa moleulat ende
mbeten t dallueshme si t +e2ant sht e bazuar. Ose tret, przierje n ontat t
a!rt moleula+e t ardhshme n nj mnyr t till / n nj an apo 2do t aloj
grim.a+e nga njeri te tjetri, dhe me usht / sht i dallueshm pr moleulat e
grim.a+e, +etm n lidhje me 2do pozita tjera !ise t euilibrit, pa ndryshuar rendin
t luhaten n uptimin e treguar, do t largohen, ata ndryshojn n +end n t do mbi
njri-tjetrin shenjn e pozi.ione+e t tyre n lidhje me njri-tjetrin, por +etm n nj
uptim, ajo / !enomenet e shprbrjes s solids, prhapjen dhe imie bashuar dhe
!enomenet deompozimi jan pr sha, ndodhin n mes t rezoluta+e jo t
on.entruar apo masa imiisht di!!erents, me susesin e solli menjher n ontat
moleulat pran prhapur n tjetrin, pa ndryshimin e shenja+e t pozits, e .ila n
t mnyr ndodh mes grim.a+e t 2do dy moleula+e !/inje nga nj l+izje
reasionar t grim.a+e mund t ndryshoj prsri n mes moleula+e t njjta. %
gjitha zgjidhjet, di!uzionit, omponimet imie mes masa+e inorganie por +etm t
shuar atje, nga +ende dhe ndrrime rendit, ata e marrin due, pr/endrimin ose
ndryshim imie mes masa+e due prodhuar nj shprndarje uni!orme t barabart
bes.ha!!enen moleula+e t prbr n disa sho/ata t reja inorganie ompensuar
pr l+izjet pa mnyrn se si ne mendojm / t +aret n moleulat organie si n
dispozi.ion dhe n sistemet organie, mund t shmang *= .
*=
Kjo nu do t thot se n baz t ndiime+e t jashtme e !or.a+e ozmie
tani l+izjet shum t parregullta t grim.a+e t deti dhe ajri pr t shuar larg,
por / do t +ij s shpejti pr t pushuar, ur to !or.a t largta pushuar pr
t +epruar.
N !orm piza t lngta omponimet inorganie sht sho/at e nj lloji /
zh+endosja e moleula+e undr njri-tjetrit nga !or.at e jashtme n t gjitha
drejtimet me strutur t njjt, n organet e ngurta n drejtime t ndryshme
ndryshojn pa dhe t rezisten.s ndaj zh+endosjes, megjithat, sht gjithnj e m i
madh. N organet e gazt absolutisht asnj sho/at e moleula+e zgjat m +end.
Kur moleulat organie jan organie n zonn e dushme t ontatit, n mnyr
/ !or.at moleulare midis grim.a+e t tyre re.iproe jan e!eti+e si nj rast t
tre!isht, ashtu si me moleulat inorganie mendohet.
5asi te ne, por jo me interes tu, n rast se ata elastie r.ej prapa pas /asjen e
dhunshme t njri-tjetrit, t .ilat nu !ederata mund t +ijn ndonjher n lidhje me,
s dyti, se ata jan t detyruar n baz t parimit t marrdhnie+e jo-organie me
njri-tjetrin, pra, se ata ;n e tyre menduar= t bj +etm undr 2do +ibra.ionet e
tjera jan pozi.ione relati+isht !ise euilibrit, megjithat ata ryejn n l+izje me
arater t .atuar, l+izjet organie shurtimisht, t .ilat, nse ezistojn sisteme t
tilla n t gjitha piat !oale t redutuara n t gjith !enomenet / ne respetojn
till e sisteme+e t moleula+e inorganie Kshtu / mund t presin mungesn e
!enomene+e jetsore dhe a!tsin e zh+illimit. S treti, / grim.at dhe l+izjet e
moleula+e / projn n tipit przierje / grim.at e nj prej t .ila+e n t tjera n
uadrin e ndryshime+e shenj e +endndodhjes dhe drejtimit prohsisht dhe mbrapa
+azhdimisht t sjell prsri nj lidhje n mes t dy, t .ilat mund t jen ngusht t
pa a shum nga ajo ndryshon n mes t dy u!ij+e / +etm rrethore n masn buz
t grim.a+e moleula trans!ormojn l+izjen e tyre n mes t dy apo t dyja s
bashu sillen, ndrsa /ar/e+e mbetur ende dhe l+izjet e tjera, mbeten se.ila
moleul +et, t ryer, dhe se t gjitha grim.a+e t dy moleula+e sht e udhhe/ur
nga alternuar n t dy ant e msiprme tjetr, i .ili sht nj bashim i plot i t dy
+ijn n nj moleul t re pr t aluar. N mes tyre dy u!ij+e, mund t et t
gjitha llojet e tituj+e t ndrmjetme t shrirjes s Sho/ats organie dhe n t
mnyr. 5or n 2do rast duhet t a!rohen me rritjen rritjen e shrirjes s jashtme nga
grim.at e brendshme t +azhdoj, sepse natyrisht shtrirjen e 2do moleul l+izur
grim.at mund t ndi/ni trhe/jen e moleul tjetr m shpejt dhe m e leht se sa
due l+izur rreth /endrs. Nse ne imagjinojm grim.a+e apur n nj moment t
l+izjes s tyre dhe sistemit t t dy moleula+e me an t saj !or.on, shtu /
merr bashim pjesshm t dy !ormn e dy .ores +e2anta dendur brenda nj ata s
bashu bashngjitur dhe nj ndrlidhje n mes tyre promo+imin paren.hyma
lirshm, e .ila n +et+ete rritje bashim i moleula+e thi.ened gjithnj e m shum
n urriz t .ores. N realitet, megjithat, duhet t marr n onsiderat t dy .ores si
paren.hyma t l+izin grim.a+e t prbr, pr a/ oh sa 2do t shtetit organie
sht e plot. Si tani mund t et dy moleulat +et .ores t ndara n uptimin e
treguar, megjithat, ata jan ndr!utur me masn n, jo mund t bhet edhe ur t
gjith rreshtat e moleula+e, dhe s bashu nga ana e l+izjes +etm nu i ngrir, por
t gjall +azhdimsis imagjinare paren.hyma organie mes tyre t msohen seri e
tr.
%jetra, si ne mund t imagjinojm gradualisht do Bashimet drejtn moleula e
organie, shtu, +etm n t undrt, gradualisht nnndarjet e saj, n mnyr /
pro.esi ndarja ashtu si berthamat !illon, pasi ajo mbyllet n mnyr / pro.eset ur
!usion. $reshta+e t tra perziera pjesrisht moleula por le +et mendoj shatuar
+etm nga !ati se pa he/ur dor nga nj ndarje organie omples, pasi a rritur me
diet, etj pr t ndar prsri dhe t ontestuar t gjith zh+illimin e organizma+e
mund t jet thelbsore pr nj gjatsi t till t +azhdueshme due e ndar atribuohet
moleula+e organie. ?etm bemertermaCen mund t jet e disutueshme nse edhe
m t thjesht t /eliza+e me brthamn e /elizs si moleula t thjeshta, dhe jo n
+end t et si sho/atat, n t .ilat moleulat n drejtim t dendur e mesme se sa
mbshteten nga n masn / duhet t onsiderohen. -jithashtu mund t jet, n /o!t
se jo t pro+oj, por shum mir t uptojn se si nj sho/at t till, n t .iln t
gjitha moleulat e jan t lidhura nga nj t prbasht, sipas t brendshme t
Sho/ats s densitetit n rritje paren.hyma prparon diet mund t ashtu si edhe an
rastin pr t si nj e tr, due !illuar pr t ndar thelbin dendur, pasi jo sht +et
moleula t thjeshta.
%ani, megjithat, mund t ndodh moleulat edhe inorganie me sho/atat organie
dhe inorganie me sho/atat trsi organie n bashpunim, dhe se n dy mnyra,
ose n mnyr / ata t prmbahen n mnyr t +endosur n parimin e sho/ats
inorganie +etm n njri-tjetrin, si perle dhe rmilli n pr!unduar shell, dmth
moleulat e ndrsjella ndoshta mund t bjn dridhjet e ngrohjes undr njri-tjetrit,
pa, megjithat, t aloj grim.at n mes dy dhe bie n ujdi shenjn e pozits s tyre
n raport me njri-tjetrin, ose n mnyr / jo e !undit ndodh, ajo / ne e /uajm t
tra!iut t shurtr rroba+e n mes t dy. Kjo mund t jet ose omponentt e
njanshme e moleula+e inorganie, n /o!t se jo t gjitha moleulat inorganie
shtohen organie dhe t hyj n l+izjet e ndrliuar t brendshme me e njjt nga t
dy moleula+e organie ush/ehen nga dhe me usht / ata t japin asgj prapa,
rriten1omponentt ose ajo mund t thehet e moleula+e organie t jap dorhe/jen
+et dhe t lidheni me moleulat inorganie sipas parimit t sho/ats jo-organie,
apo edhe moleula t tr organie t prthehet n inorganie dhe t lidheni
inorgani.ally me inorganie ngjitur, e .ila n +end t masa+e paorganizuar, shtu /
ata tani asgj undr disa propozuar, rritet.Nj shi!r e till jo +etm / rriten o.at
dhe predha t a!sh+e, por n at mnyr sere.ionet e lngje+e t +ijn n
organizmat pr t aluar. Ose s treti, moleulat organie absorbuar prbrsit e
inorganie pr t trhe/ur ato n pro.esin e tyre dhe due i dhn dorn tjetr,
omponentt e omponime+e t ngurta ose t lngta inorganie nga me t .iln ata
jan n ontat, dhe ajo mund t jet / ur nj bashim organi Da/et e ndryshme
me omponime t ndryshme inorganie sht e lidhur, ai merr nga prbrsit e
ansore / ai jep dorhe/je nga t tjer prsri.
N t gjitha 9midis shtete+e organie dhe inorganie n pr+ojn dhe a!at nu a
.atuar u!i, dhe di!eren.a duhet t bhet +etm si nj i a!rm, t parashiuar n
prputhje me, si shtetet i a!rohemi nj ose mnyrn tjetr pr.atimin e termit, rendit
n lidhje pr!undime t ngjashme t jet nj ose /asje tjetr rast. Eelizat, membranat,
brthamat /elizore dhe pjes t eshtra+e / ende nu jan larguar plotsisht nga
metabolizmin e brendshme si, mund t shihet si omponimet e grim.a+e /,
ndryshojn rendin n t .ilin ato jan renditur undr njri-tjetrit +etm shum
ngadal dhe deri m tani a!rsisht inorganie nn termin pjes t ndodh, por pa
plotsisht t prmbushur at, 2!ar ju pl/en t mbani n mend ur ne si pjes t
shurtsin, thjesht a/ prshruar si pjes inorganie t organizma+e, dhe t tilla si
sistemet e prziera omponent+e organie dhe inorganie1 sht, megjithat, e
disutueshme nse a organizma n pjes ndonjher rejtsisht inorganie n
uptimin ton. 5as saj, eziston edhe n mes t dy lloje+e t sho/ats, t .ilat
moleulat organie mund t !ormojn me moleula inorganie, jo nj u!i t +shtir.
N 2do rast, t gjitha organizma+e t larta, dhe e disutueshme nse edhe m t
ult, jan sisteme t prziera n mes t pjes+e organie dhe inorganie n mos nn
strite, ende zbatimi i pra!rt i on.eptit t !undit t marrin n onsiderat. Si,
ather, por t dyja mund t ombinohen n sisteme t tilla t prziera, nu a
ndoshta nj lidhje nga !enomenet e jets n 2do bimore, shtazore dhe organizmit
p!lanzentieris.hen usht / sho/ata organi i moleula+e organie sht i
+azhdueshm. # nu duhet t hi/et due ndrhyr o.a+e Ndajeni solide t
+azhdimsi, sepse t njjtat mund t ndrpritet +etm n drejtime t .atuara nga
ndrsa ai ende +azhdon n drejtime t tjera1 dhe nu jan /elizat bien nga sho/atat
organie, muret e tyre duhet ende t jet n prputhje t mja!tueshme pr transport n
mas.
Kjo sht to e zaonshme mund t jen sistemet e t menduarit, n t .ilat
moleulat inorganie, pra grim.a+e lund pozitat e +etm relati+isht !ise euilibrit
undr njri-tjetrit, jan n l+izje me njri-tjetrin, si ne jemi due ruar n grim.at
e moleula+e organie n l+izjet organie t shurtra1 dhe sht e mundur / me t
+rtet pa raporti inorganie i grim.a+e t saj due he/ur dor n pro.eset ush/yese
t organizma+e t gjitha moleula+e inorganie me njri-tjetrin, jan t trhe/ur n
pro.esin e ndrliuar t l+izjes s moleula+e organie me t .ilat +aret e l+izjes
organie n moleulat e !enomene+e t jets e organizma+e t tra nu mund t
justi!ioj ndonj ndryshim t rndsishm. Kontrasti mund t jet a/ i gjer pr+oj
t sigurt, me bash+eprimin e thjesht t moleula+e inorganie apo sho/ata+e
inorganie, si nj mund t zgjidhje, di!uzionit, reasionet imie ndryshojn dhe
ombinohen pr t arritur ndonj ushte t .ilat do t jen t sho/ruar me araterin
e !enomenit t jets1 dhe ajo do t +azhdoj t tregoj se ne nu emi ruar
zh+illimin e +ende+e organie nga shtetet t .ilat orrespondojn me ushtet e
inorganie t marr. ;#bs.hn.?.=
N t +rtet, !or.at e brendshme dhe t jashtme jan due +epruar n 2do
moleul organie dhe inorganie apo sistem, t tilla si sistemi przierjen me
mbngulje pr t shuar s bashu pr t shatuar pjesn tjetr prats ose
gjendjen e le+izjes s grim.a+e1 por ne mund t bjm at / e jashtme dhe at / e
shohin si nj suses i susesit t sha/e+e t brendshme, pra, !or.at duhet t
onsiderohen n prbrje me mbngulje nu-dshtuar, ndar nga abstrasionit deri
n u!ijt e .atuara dhe n 2do ndryshim t brendshme ngjarje jo +etm si nj suses
t arsye+e dhe !or.at e jashtme due e.ur n ushte t +azhdueshme t jashtme t
drejt ose plotsisht n prputhje me ndryshimet nga propor.ion, ose m mir pr t
prhapur nga t Fashtme n t brendshme, si duhet t jet rasti, sha/et e jashtme, e
.ila nu a ndodhur pr sha t nj !or.a+e t rndsishme n distan., nj mas t
tr i madhsis dushm, brendshme dhe t jashtme, t marr t lidhur nj her, apo
edhe t prhapur nga t brendshme t jashtme1 Kjo nu do t thot se to shtete t
ndryshoj, por edhe me ndryshimin e rrethana+e t jashtme me t, mund t jet
shatuar nga stimuj t jashtm dhe po t ishte ndryshe n rrethana t tjera.
Ne tani prshruajn shurtimisht !unsionin e !or.a+e t brendshme si
spontanitetit, +arsia n per.eptim t jashtm, si pru!izim, i .ili, edhe pse tu
+etm /llimi thelbsor ab:rzender rrethana+e t pr.atimit atuale pr ne, por
edhe mja!t e rehatshme n pipamjen e tyre t trashguara t tyre on.epte+e n
ndodh, +etm / ato t mund t gjenden tu n baz t zons materiale, megjithat,
sht zaonisht mundsisht, ose t patn a me !ushn shpirtrore atje para sy+e
tan. Kjo nu sht asgj m pa se t prjashtuara Due mparshme, / n
spontanitetit !izie +aret a mendor, i .ili, n /o!t se ajo e alon pragun psio!izi,
ajo / nu sht gjithmon e ne+ojshme, sht ndjer si nj !or. shtytse pr
ndryshim n nj gjendje, dhe me t njjtat ligje !izie subjet, por ajo / pr t marr
pr psio!izie t mund t et nj interes.
N t drejtim, ne prmbahet n ann !izie, ne mund t themi n mparshme /
moleulat inorganie +etm +endi dhe rendi i grim.a+e t tyre organie mund t
ndryshoj n mnyr spontane.

II.
Arsyet pr pikpamjen e mparshme.


#rsyet pr /llim t mparshm t gnjeshtr inorganie dhe organie t shtetit n
+ijim7
Konsideruar gjendjen e organe+e inorganie ndryshe, sht t patn n !atet
asnj arsye1 5rundrazi, !atet e ristalizimit dhe elasti.itet +ijn plotsisht n iden
e mparshme, dhe sht m pa e ne+ojshme t jet i detajuar n lidhje me t ur ju
merrni shteti inorganie onsideruar ndryshe gjithmon, pa, por, due br t sjell
ndonjher pr t pastruar ndrgjegjen an se organie nu mund t uptojn +etm
a/.
>e +eprimin e presionit dhe t rezisten.s n trhe/je !or.at e jashtme, megjithat,
urdhri nga moleulat n organet inorganie mund t bhen t zh+endosur nga njri-
tjetri, dhe sht e mundshme / +etm n mnyr t grim.a+e shall minderm e
moleula+e +et mund t l+izur neper1 +etm jo nu bie n undrshtim
arateristiat e shtetit inorganie pr sha t tij thjesht pamundsia pr nj
ndryshim t till sht dshmuar nga !or.at e brendshme t moleula+e. -jithashtu
thimin e pasuri+e t !or.a+e t tilla, grim.at menjher nga luhatjet e ulje amplitud
ose n mnyr t +jetr undr njri-tjetrit prapa, ose t marr nj t re n t .iln ata
t mbeten pa /asje t re !or.at e jashtme1 ish, nse a!ati elastie me tren apo presion
nu sht tejaluar, jo e !undit, n /o!t se ajo ishte rasti.
N pro.eset e shprbrjes, t di!uzionit dhe imie midis materiale+e inorganie, t
.ilat mund t japin ndrrime rendit pas nj rast t .atuar drejtim, am ardhur n at
/ sht thn m sipr pr t mos thehen.
Sa pr shtetin organi, shtu / duet !are leht nga nj pi meanie t par,
sh!a/ja e l+izje+e pr t ndryshuar rendin e grim.a+e, sesa t imagjinosh +ibra.ionet
jan pozi.ione relati+isht !ise euilibrit me aderimin n nj mnyr t .atuar1 po
nn ndiimin e thjesht t !or.a+e / ai respeton ligjin e gra+itetit apo ndonj andres
trhe/je apo ne+eri ligjin, pa ndryshuar shenjn e drejtimit me distan. prej
grim.a+e, do mundsia e le+izjes delaron llojin e aluar, deri m tani un shoh at ,
jo pr t menduar. Nse tani por !lasin !enomenet siguruar se si mund t +endosen, n
t mnyr 2do !or.at duhet t jen t pranishm, ata dshmojn nga ana tjetr, se jo
t gjitha !or.at materiale e natyrs, ndryshe nga l+izja e +azhdueshme e planete+e
nu sht pr!unduar mund t +ijn. 5or duhet pranuar se a dy !or.a / njri se tjetri
/ i lejojn nj her, shtu / mund t jet gjithashtu !or.at moleulare t jet e till
/ t dy nj dhe leja tjetr
'=
1 dhe se me t +rtet shtu, sht dshmuar
drejtprdrejt nga !ati se sht e mundur duuri arateristie, u organi ndryshojn
nga sistemet inorganie, araterizuar dhe n asnj mnyr tjetr pr t shpjeguar.
'=
"ollsi t mtejshme mbi t s. shtues n n !und t tij sesioni.
Nse /eniet e thjeshta organie, ajo / ne e dim, nj mirosopie stru.tureless
apo topa n m pinhead mdha zhul protoplasmi., nj t ashtu-/uajtur. >oner, ose
nj prbr n mnyr t ngjashme nga rruazat e bardha t gjaut apo nj lauri/ si
nj /eliz e thjesht me brtham /elizore sht ryer ameb t gjitha ndryshimet e
shum!isht !orm, t .ilat nn nj ndryshim masi+ gome 4rdhri i grim.a+e sht n
gjendje t pranoj presion t jashtm me tren, n mnyr spontane mund t pranoj,
nu sht n prmasat e shtetit inorganie asnj shpjegim se pse1 megjithat, mund t
jet duuri e ndryshime+e t tilla !orm spontane nn supozimet tona rreth gjendjes
organie shum mir pr!a/sojn, sht se ne e shohim t rijes si moleulat e
thjeshta organie apo edhe si sistemet organie si moleula apo sisteme+e edhe t
prziera n uptimin e treguar sht.
N !at, n baz t ress s par, grim.at e moleuls, !ormat ndryshme mund
t mbetet n rrjedhn e l+izjes s tyre /llim / ndryshon shpejt u mblodhn m
tepr n nj s!erie, nganjher brenda nj hapsir t zgjatur .ilindrie, dhe n mes
t, pr a/ oh sa nu a ushte / u!izojn n nj l+izje re.iproe t lir,
pr!a/sojn, dhe ne gjithmon mendojm !ormn e sipr!a/e+e, t .ilat jan t
pr.atuara nga grim.at outermost pr.atuara. Kjo nu do t thot se e gjith jo
sht n prputhje me gjendjen organie t onsiderata+e t prgjithshme ndryshimet
!orm t +rtet t ndodhin n 2do >oner gjithashtu, ajo nu e merr me t +rtet e
mundur, ai thjesht merr +etm at / ndryshore nga l+izjet e +etm ezistues t
grim.a+e, t prbr e@.itations jashtme mund t lindin1 dhe asgj nu e pengon
materiale drejton shalln se ata jan me t +rtet spontane, t sho/ruar nga dis/et
t per.eptuar spontane, madje edhe t mendojn shum bashangjitur si y !enomen i
brendshm, due /en se pragu psio!izi sht tejaluar, ndrsa
B=
. Ne do t duhet t
pranoj, edhe pas nj m +on / t disutohet parimin e prgjithshm se pa ndryshuar
stimuj t jashtm t shtetit t le+izjes s grim.a+e dhe n t mnyr t prpi/et pr
ndryshimin e !orms e t gjith moleuls nj gjendje pa a shum t /ndrueshme e
periodi.itetin dhe pr!undimisht do t n t till nj t pr!undoj, pa pranuar at, se
jo gjendje do t ezistojn n luhatjet e grim.a+e jan relati+isht t !isuar
pozi.ionet e euilibrit, / grim.at prpi/en n mnyr spontane n moleula
inorganie.
B=
5as delarats n 3elementet e psio!izie3 t mi ron 2do pro.es
materiale, e .ila pr nga natyra apo !orm pas ndjesi t prshtatshme apo edhe
mbajn nj !enomen t +etdijes, por nj shall t .atuar t +i+idness apo
intensitet ;!or.e jetojn=, t .iln un pragun e tele!ononi, n mnyr /
!enomeni t +rtet goditje n ndrgjegjen1 pr a/ oh sa pragu nu sht
tejaluar, !enomen mbetet 3pa ndjenja3, dhe nj mund t shohin at si n /o!t
se pro.esi materiali i +etm do t jet n dispozi.ion, nse jo l+izjet do
phy.hophysis.h +etm prdorur shtu nn pragun, n psiologji nj pjes t
madhe t tilla $oli due luajtur !ushn e 4nbe0uCtsten se sa pr t pr!a/suar
l+izjet e pragut t +etdijshm. 5ipamjet e mia n to aspete ndryshojn
n mnyr t onsiderueshme nga "artman-s, e .ila nu sht e ne+ojshme,
megjithat, pr t ryer tu due onsideruar +etm tu, e m pas disa her
m shum t prsritura on.eptin e pragut, si 4n e uptoj at pr t
shpjeguar.5r t marr nj imazh t shurtr7 si heuri +etm ur ajo sht e
ndezur mbi nj ni+el t .atuar, sht me ngjyra t ndezura e dushme, +etdija
thyen radh +etm nse pro.esi pr t .ilin ai sht n gjendje t +endos +et,
alon nj shall t .atuar t !u/is.
%ani, ende shpresojn edhe organizmat e thjeshta / ne e dim, me t +rtet n
mnyr t njtrajtshme masat prbnin jan, si ato t sh!a/en nn mirosop1 por ne
shohim ata, n +end t moleula+e t thjeshta organie, pr sistemet e sho/ata+e t
tilla organie n t njjtn gj, shtu / mendimi i mparshm nu ndryshon n
mnyr t onsiderueshme. Sepse pas sh!a/jes, emi br ton t nj sho/ata+e
organie e moleula+e organie, duhet t gjitha to ndryshime !orm, t .ilat mund
t marrin nj plhur shtrirje me s!era t mbyllura t ngurta nga .ompressi+e jashtme
dhe !or.a+e t rezisten.s n trhe/je t hapur, mund t pranoj n mnyr
spontane1 nga topat !ise jan t pr!a/suar tu nga brthamat e moleula+e
prhapur grim.at e tyre nu bjn re.iproisht ndrmjet moleula+e.
>egjithat, edhe si nj sistem t przier, ne mund t onsiderojm >oner due e
br at t ngjyhet n lidhje me t lngshme inorgani, ose ishin t menduarit e
prshuar me nj t padushme, por +etm rrjetet +orzustellenden si !lesibl,
inorganie ajo1 ather spontaniteti i l+izje+e organie do t et penges tjetr nga
nj i rritur, si at omponimet araterizohet inorganie duhen me shuan larg
organie n t .iln ata t9i prmbahen.
#snj /elizat pa me lur /eliz !orma e tij mund t ndryshoj n mnyr
spontane n mnyrn m t lir ende, prderisa !or.a e membrans /elizore nu sht
aluar n ngurtsi.Nse y sht rasti, ather sigurisht dgjoni t mundsin e
ndryshimit n !orm, por jo nu e prjashton mundsin / prmbajtja /elizore due
e.ur larg sht n l+izjen organie, dhe jo l+izje do t +azhdoj edhe npr poret e
membrans /elizore, si baz t prbasht sht br n !abri.
5asi ndryshimet spontane !orm jan /enie a/ t thjeshta, si ne e mori n
onsiderat, Kushtetuta organie n baz t tyre jan t mundshme, si dhe
lo.omotions spontane jan sigurisht t mundshme n t njjtat resistors jashtme
>itein!lusse, pa pl/imin e nj parimi t ri ron at.
Sipas t njjta+e parime, s bashu organizmat e testimit t ligjit mund t
shpjegohet ndryshimet spontane !orm dhe lo.omotions1 +etm se tu +uajn pr
sha t !utjes s masa+e t mdha apo shtoj. t ngurt e pjes+e organie t !ormn
e ndryshime+e t tilla dhe mnyra+e t +arur e u!izime+e t l+izur dhe mund t
ndalohet n !orma t .atuara, pasi ajo jo +etm si2 sht rasti me ato thelb t
thjesht.
#i a gjetur se roti!ers dhe organizmat e tjera t +ogla solli nga tharje n nj
gjendje n duje t +deur inorganie, por mund t sjell prsri n jet nga njomje,
+etm me usht / temperatura gjat tharjes nu ishte rritur deri oagulimit t bardh
+eze. #jo do t jet pa dyshim e +shtir t imagjinohet, edhe si mundsia e saj nu t
mohohet n prgjithsi, si l+izje t re t jets duhet me shtimin e ujit unorganis.hem
n nj sho/atat jo-organie moleulat inorganie mund t zgjoj, jo m pa u
gjendja +azhdimisht +deurit e a!sh+e t that pas oagulimit e +ez e bardh nga
ajo / ende lejohet nj ringjallje sht e ndryshme. Si n lidhje pr!a/son, por ur ne
n a!sht ringjalljes mundsuar t that l+izjet organie edhe n moleulat organie
e.je t +azhdueshme, por mbani pezulluar mes tyre, n mnyr / t gjitha rijesat do
t sh!a/et n nj gjendje t ngurt1 ose pr sha se nj nga a!sht nga lshimi
tribun apo t njjt lurn prreth ndrpreu, ose moleulat organie t ndodh edhe
n bashpunim t ngurta inorganie, megjithat, n ringjalljen nu sht m i a!t
pr a!sht dhe l+izjen organie n moleulat +et sh!u/izohen apo jo, n an
trans!ormuar +ibra.ionet thjesht termie. -jithsesi, nse l+izjet aluar organie n
moleulat nga tharje a!sht, sht po a/ pa nj arsye t /art para, pse duhet ata
duhet t ndryshojn nga t n@ehtit +ibra.ione+e !ormn e tyre n an t trhe/jes s
ndrhyr interponierten uj inorganie si nj baz, e .ila a delaruar, / ur
on+ertimi bhet aoma, me shtimin e ujit t thjesht mund t re.on+erted n l+izjen
inorgani organi1 5randaj, m duet mua, n !at a shum t ngjar /, pr sa oh
/ ringjallja me shtimin e ujit nu sht e mundur, por ju +azhdoni t l+izje+e
organie n moleulat organie t a!sh+e t that.
Nn t njjtin nd+shtrim si t roti!ers thata mij+je2ar do t le +shtrim t gjat
nga piramidat e mbetura n orra t thata shtetrore, t .ilat rojn +etm
humidi!i.ation t buis1 dhe dallimi i saj sht !ara nu m germinable t tjer mund t
gjenden edhe n !atin se n ato, por jo n t organie, ende +azhdojn l+izjet
brenda moleula+e organie. %ani ju mund t gjeni +shtir t imagjinohet pr shiim
t par, ajo mund t jet se l+izjet e tilla duhet t +azhdojn t ezistojn a/ shum
oh1 por pse t rnda n t !orm se sa n !ormn e +ibra.ione+e ngrohjes t .ilat,
nu ndalet n organet / nu jan absolutisht t !toht.
S !undi, ne do tu gjithashtu mund t trhe/ rastin / in!uzor ngrir dhe madje
edhe bretosat mund t9u rithyer n jet pas shprbrjen but, si t patn oht e
!undit +endosi prsri pohon, megjithat, pr shumi.n e organizma+e +deja ngrirjes
prhershm shatuar. -jegjsisht ne+ojshme t +ibrations inorganie termie t
ndryshoj sa m pa due he/ur interponierten mes organie moleulat e ujit, l+izjet
organie brenda tyre moleula+e t !ormuar ne+ojat jo nprmjet t ndodh uljen
e temperaturs n t .iln ngrin ujin interponierte dhe n t mnyr t gjith t
organizmit ngurtsim, sjell1 ajo n t mnyr mund t z+ogloj n +end +etm
amplitudn e l+izje+e organie dhe inorganie, dhe !illimin pas shprbrjen lojn e
+jetr t jets. >egjithat, alimi n shtetet organie inorganie sht urr a/ e leht
pr t par se n shumi.n e ushte+e n t .ilat ngrirjes zh+illohet, po ashtu mund t
jet br t tranzi.ion, pas s .ils nu a rizgjimin sht ather e mundur.
Sigurisht, jo mnyra hipotetie ide pr mnyrn e tyre atje, por duet e dobishme
pr mua sht / t mbani mend, sepse nj sht i prirur pr t zgjidhur !enomenin e
ringjalljen e t thata dhe t organizma+e t ngrira an nj rndsi themelore n
esplorimin arsyen e !enomene+e t jets, t .ilat ata an n !at do ur shtetet
moleulare, rreth t .ilit ai sht due br, por m tepr nj 2shtje e +zhgimit si
hipoteza do t jet.
L+izjet e lngje+e n organizmat, megjithat, nganjher mund t mja!t t mir n
parimin e di!uzionit ;endosmosis, e@osmose= dhe l+izjes trhe/je midis grim.a+e
imiisht t lngje+e, t tilla si ato / gjenden n mes t omponime+e inorganie n
+end t saj, t shpjegohet ndryshme1 por l+izjet e tilla do t thjesht n baz t tij
parimi n ezisten., ne duhet t emi si rezultat pr!undimtar pas nj rregullim n
uptimin e treguar pritet, e .ila nu ndodh pr a/ oh sa jeta +azhdon ;shih
Sesionin ' ..=1 ndrsa ajo sht mja!t e mundshme / n sistemet n t .iln grim.at
nu mund t shmbejn pozitat e tyre relati+e +etm n nj uptim / rregullimi i
till nu do t +ijn pr t aluar. 5r+e2 saj, l+izjet e lngje+e t +aret n analet
organie prgjithsisht e ontratimet e musuj+e ritmie t .ilat jan shatuar nga
ati+iteti ner+or organie spontane.
Se disa produte imie t ati+itetit organi mund t gjenerohet pr+e2
organizma+e n laboratort, duhet t jet pranoi1 dhe ju nu mund t parashiojn se
2!ar sht e mundur n t gjitha n t marrdhnie mund t jet e mundur1 n 2do
rast ju eni pr t par ndeshjen e a!initete+e imie t pro.esit t jets, i
ndryshuar1 dhe jo mund t mendohet t jet e mundur, t patn n prgjithsi, se
pro.esi mo.ioni i +e2ant n moleulat organie to a ndiim1 dhe jo sht
on!irmuar nga !ati se, si dhe !enomenet e jets, t .ilat ne emi rastin pr t br
prdorimin e l+izjes organie +aret n uptimin ton, t ndaluar menjher
zh+illohet due hyr prishja mani!estuar imazhit deompozim.
& gjith jo due marr s bashu, un mund t le pamje themeluar e ushtetuts
baz organie +shtir t onsiderohet thjesht nj hipotez, ata mendojn se m mir
nga pamundsin e !enomenet e jets s organizma+e t tjera se sa pr t shpjeguar t
saj prse, rohet shum. #dd to se se ata do t na sigurojn nj pi t sulmit pr t
br sh!a/jen e par t organizma+e n nj to prehistorie duet t jet e mundur
pa pasur ne+oj t marr reurs t dyshimt generatio ton.
&dhe pse ai ndoshta a pr /llim pr t9iu re!eruar nj prbrje +e2anrisht
ndrliuar dhe nj shtet t .atuar onseuent but agregate arsye pr !enomenet t
+e2anta t jets n organizma+e1 dhe n !at, dallimi n ushtetutn e omplesit
organie inorganie nga nj prbrje imie mund t !a+orizuar, por nu sht e
ne+ojshme dhn n t mnyr1 sepse nj +ez mund t aloj npr gatim pa
ndryshuar ushtetutn e saj omplese imie e organie n gjendje inorganie, n
/o!t se do t +azhdojm to, e araterizuar nga mungesa e !enomene+e jetsore
apo &nt0i.elungs!8higeit, e .ila para/et shtetin organie. lndessen mbetet e
dyshimt dhe nu mund nga pr+oja pr t +endosur nse jo thjesht sho/at
organie apo ushtetuta e brendshme organie e moleula+e sht shatrruar nga
m t hershme ;Kap. I= sht +n n duje se edhe nj sho/at inorganie i
moleula+e organie sht e mundshme . >egjithat, dhe si2 sht edhe e mundshme
pr +etm mnyrn se si nj strutur t .atuar imie sht i rndsishm pr
shtetin e moleula+e organie se sa / sht dhn n thelb me t gjendje t
till. 5or duhet t jet ajo / un mja!t shoj +end, shtu / ajo ende mund t jet
+etm deri m tani, pasi +etm me t tilla dhe asnj ushtetut t tjera imie t
moleula+e do t tolerohet nga l+izjet tipit prshruar t grim.a+e t tij, dhe e njjta
sht e +rtet e shtetit !is but omponimet organie. N !at, nu jan !ise shtetet
buta inorganie t mja!tueshme n ato t 2do mani!estimi t jets sht
prmendur. Kshtu, themelore mbetet gjendja e le+izjes, jo ushtetut imie ose
gjendjen !izie.
>oleulat inorganie ende mund t ndryshojn nga +aria.ionet n marr+eshje dhe
distan.a e grim.a+e dhe !orm bots tjetr e nga masa inorganie Sho/ata e prona+e
shum t ndryshme imie dhe !izie, madje edhe me t njjtn prbrje imie. %ani
sht n thelb +etm nj rrethan m, due e br moleula mund t ndryshojn, n
/o!t se t tilla mund t ndryshojn nga shteti i le+izjes s grim.a+e. 5or jo +etm
organie nga moleulat inorganie dhe organie me njri-tjetrin do t jet n gjendje
t bjn dallimin e araterizuar nga rahasim me relati+isht t thjeshta, pa
ndryshim-lejuar shtete+e +ibrational e grim.a+e n moleulat inorganie, t .ilat
mund t jen t redutuara lineare dhe eliptie +etm pa a shum t sh/etsuar,
Llojet e shum!isht l+izje ndrliuar jan t mundshme n moleulat organie1 dhe
at edhe duet pr shiim t par, se zh+illimi i lloje+e t ndryshme t rijesa+e nga
berthamat .ilat jan imiisht glei.hgeartet t gjitha para/itjet dhe t rrethuar nga
substan. proteina glei.hgearteter, n t njjtat ushte t jashtme t temperaturs nu
t tjera se mund t shpjegohet n lidhje me dallimet e tilla, ndrsa nj prej +etm
miratojn delarat t duhet / n 2do +ez nga rijes tjetr sht n gjendje t
zh+illoj nj moleul apo ombinim i moleula+e me arateristie shtete t
ndryshme t brendshme t le+izjes !ormon embrion baz1 gjithashtu nu sht e
pamundur / nj gj e till bhet. > shum gjasa, megjithat, un mendoj se
preur tenden. m sipr, edhe nj her pr t disutuar pr t shtete+e stabile t
l+izje 2on prapa t gjitha moleulat organie t njjtn prbrje imie n nj t
ngjashme, t ndrhyhet +etm nga ndiimet e jashtme, gjendjen e l+izje+e t .ilit t
brendshme, dhe germs ata de+elopability ndryshme duje glei.hgearteter m tepr n
nj Sho/ata t ndryshme, moleulat organie, nse i till mund t ndr!utur nga
drejtime n shall t ndryshme pratse, ose pr sha t !atit se moleulat
organie jan t ombinuara me inorganie n mnyra t ndryshme1 pamundsia e
dallime+e t brendshme t tij lloji, madje edhe mirosopie, per.eptojn, mund t
+aret nga +oglsin apo transparen.s uni!orme e pjes+e t dallueshm. &
ne+ojshme n !at t et dallime me nj ose lloji tjetr raportet e ndryshme ush/yese
dhe ndarja e moleula+e t lidhura, nga t .ilat nj e+olu.ion t ndryshme t
brthama+e duhet t rezultojn. N !at, ne emi ne+oj +etm rrugn e zh+illimit t
nj rijese t lindur nga lindja e tij thehet pr t ndjeur n embrion t par, ne emi
arritur n ide t tilla, t .ilat, n 2do rast para se t isha i +ogl m par, se !ara bor@h
de+elopability e tyre t ndryshme t nj di+ersiteti t !shehur t ushtetuts imie
gjasa pr t !ituar pri+ilegjin.
#jo / mbetet pr t9u shpjeguar n ton si me 2do pamje tjetr t zh+illimit,
organizmat majt, sht !ati se mirobet e .ila ndan rijes !ormuar, ngrohur nga
rebelimi i tyre nprmjet nj seri t >etamorphoses, !ormn organie dhe mjete+e t
trupit arr, megjithse me ndryshime m t mdha ose m t +ogl, jan n gjendje
pr t riprodhuar. Le t pranojm se ne nu mund t ndje rrjedhn meanie t
ngjarje+e atje, por ndoshta nu sht nj parim shum i prgjithshm i .ili hedh nj
drit shum t prbasht jo +etm pr sh!a/jen e tij susesi, por edhe mnyra e
zh+illimit t gjith mbretris organie edhe e t gjith bots, nj parim, ajo / un
jam, pasi rruga do t jet ngritur tu, deri n u!ijt e .atuara si a priori, pr m
tepr, si nj empirie, por deri m tani mund t empirizmit nj dshmi t rrept dhe t
prgjithshme nu e o!ruar, si nj lidhje t prgjithshme n mes t !ate+e t na
punsuar zon thirrje mir t prshtatshme hipotetie, megjithat, ajo duhet t jet i
apshm nga natyra e saj nj arsyetim t prgjithshme matematiore dhe ezeutimi
dhe do t gjejn gjuhn e prbasht e till ende. >e pa !jal, un e /uaj at parimi i
tenden.s pr stabilitetin. %ij n sesionet +ijim.


Shtues.
N apitullin e BG-t. %eoria ime atomie ;B ed.=, am ruar pr t treguar se si
;t .ilat jan t pr.atuara bashrisht dhe +e2 e di nga bash+eprimi i m shum
se dy grim.a+e= nga nj prgjithsim t .atuar / pranon !or.at multipeln mund t
merrni se me ndryshimin e numrit atomi t !or.s ; +arsi t !atit nse e merr
e!etin e dy, tre, atr, etj grim.a mbi njri-tjetrin n llogari= shenj e ndryshimit dhe
t shpejt t ulet me distan., m i lart numri atomi, shtu / n +arsi t
ndryshim n distan. prej grim.a+e nga njri-tjetri shpejt trhe/jen, shpejt repelling
!or.at e shumta t !ituar pesh t teprt n distan.a t matshme, por peshn e rendit
nga m t ult, pra, binar, !u/i +etm trhe/se mbetet n mnyr t
onsiderueshme. Dor.a tresh sht ende trhe/s sipas parimit t prgjithshm t
tyre !or.a+e dhe sht n inter+ale t barabarta t t gjitha tre grim.a+e n
propor.ion t zhdrejt me !u/in e gjasht t njjt, Kuaternarit dhe prbn nga pes
pjes, por jan t pshtir, etj Nse tashm parimi i tyre !or.a+e ende hipotetie,
por mundsia sht tashm pjes e t njjta+e studiues+e sat njohur her pas here,
megjithat, nj pro+s sat dhe sh!rytzimi i t njjtit 0edges shum shum t
mdha tem e +shtir. N 2do rast, mund t lehtsohet due e /uajtur at
.on.ei+ability e ushte+e / onsiderohen tu.
Shurtimisht, parimi i tyre !or.a+e sht pr sha t !atit se !or.a t shumta t
2do urdhri i dhn sht anasjelltas propor.ional me produtin e distan.a+e t gjitha
t lidhura me t grim.at gjob nga njri-tjetri, / sht, e se.ili prej njri-tjetrit, t
tilla, megjithat, / 2do distan. dy her, nj her me poziti+e, s dyti, me nj shenj
negati+e, pratsisht si nj shesh negati+, hyn produtin, pr sha se ajo mund t
merret pas nj drejtim t till t undrt, dhe se !or.a trhe/se ;n lidhje me !ousin
e ombinimit multipeln= ur shenja e tr produt sht negati+e, i ne+eritshm, n
/o!t se ajo sht poziti+e, e .ila ish pr e 2uditshme, jo e !undit me nj numr 2i!t
t sheshe+e negati+e pa / prbjn produtin, sht rasti. N !u/i binar e gra+itetit,
produt redutohet thjesht n nj distan. negati+ atror n grupe treshe at * t tilla
s bashu, shojn n !u/i uaternare H n prbn nga pes pjes 'A sheshet negati+e,
n produt1 5ra !or.a binar dhe tresh jan trhe/se, uaternare dhe ne+eritshm
prbn nga pes pjes etj
Due ln ezisten.n e tyre !or.a+e, ne do t jemi n gjendje t bj iden e
mposhtme. N shtetin e par shum t gjer t %os, grim.at ishin t njjta ende a/
larg / +etm !or.a binar e gra+itetit midis tyre ishte dushm nn ndiimin e njjt,
por, sipas asistent+e t jet n onsideratat e pest nenin u ngrit prpara se l+izjet t
.ilat on.eptet tona L+izjet organie orrespondojn1 5randaj, un e /uaj t
osmorganis.h shtetrore. -radualisht, megjithat, n mas t l+izur s bashu deri
tani / n mes t rezulton grim. pra!rt !u/i tresh moleulare gjat gra+ita.ionit
binar ishte ryesisht7 dhe nn ndiimin ryesor e saj !or.e tresh, shtetet tona
organie / un thirrje pr dallimin e menjhershm mes osmorganis.hen
moleulare organie. Shtetet inorganie t bazuar ryesisht n I8rmeoszillationen
grim.at t euilibrit n distan.a t tilla nga njri-tjetri, n t .iln !or.a tresh
trhe/se shon n uaternare pshtir. N moleula+e t prbr !or.at e rendit m
t lart mund t hyj n loj pr ombinimet elementare t rendit m t lart edhe t
mir.
Due supozuar satsin e saj pipamje moleula inorganie me t njjtn
prbrje imie duhet t jet m e dendur se sa organie, por jo nga e .ila rrjedh se
nj organizm t tr me an t +dejes, me an t saj t tranzi.ionit n gjendje
inorganie, duhet t ondensuar, sepse omponentet jan m tepr pr sha t albet
ose ngrohje shputje. Nse jo nu ndodh menjher me +deje, shtu / jo mund
t jet pjesrisht i +arur nga ushtetutn organie nu papritmas thehet n
inorganie - zgjat por me ner+ozizm e musuj+e pr disa oh pas +dejes - dhe
pjesrisht se organizmat e nj pa a shum sela inorganie bra nga !sheh, tendons,
o.a t ry/zuara, etj, t .ilat ruajn raportet e tyre n +deje.
4n am hipotezn e !or.a+e multipeln shtes si2 sht prmendur n !unsion t
mparshme tu, sepse ajo n t doument n zh+illimin e ide+e t prshtaten mir
dhe duet se o!rojn nj udhzues pr para/itjen e rastit / +jen n marrdhniet e
pushtetit t luaj1 por un jam larg, tu pr t br nj pi, sepse ajo por deri tani
+etm nj, jo dushm, edhe n /o!t ndryshe sh!rytzosh-prezantoni, dhe mbetet
hipoteza n lidhje me natyrn e !or.a+e moleulare n shiime t gjitha t ndryshme
jan t mundshme dhe t rijuar tashm.-jithashtu, n prgjithsi, n pritje,
onsideratat e tij shrimi, nu a ne+oj pr t +n pesh mbi nj hipotez t
.atuar n lidhje me t7 n /o!t se +etm ndonjher pranoi se nn ndiimin e
!or.a+e moleulare jo m pa se nn ndiimin e l+izje+e gra+ita.ionale t
+azhdueshme mund t sillen n lidhje me urdhr t ndryshimit t grim.a+e1 urse nu
gjej penges ryesore.

II.
Arsyet pr pikpamjen e mparshme.


#rsyet pr /llim t mparshm t gnjeshtr inorganie dhe organie t shtetit n
+ijim7
Konsideruar gjendjen e organe+e inorganie ndryshe, sht t patn n !atet
asnj arsye1 5rundrazi, !atet e ristalizimit dhe elasti.itet +ijn plotsisht n iden
e mparshme, dhe sht m pa e ne+ojshme t jet i detajuar n lidhje me t ur ju
merrni shteti inorganie onsideruar ndryshe gjithmon, pa, por, due br t sjell
ndonjher pr t pastruar ndrgjegjen an se organie nu mund t uptojn +etm
a/.
>e +eprimin e presionit dhe t rezisten.s n trhe/je !or.at e jashtme, megjithat,
urdhri nga moleulat n organet inorganie mund t bhen t zh+endosur nga njri-
tjetri, dhe sht e mundshme / +etm n mnyr t grim.a+e shall minderm e
moleula+e +et mund t l+izur neper1 +etm jo nu bie n undrshtim
arateristiat e shtetit inorganie pr sha t tij thjesht pamundsia pr nj
ndryshim t till sht dshmuar nga !or.at e brendshme t moleula+e. -jithashtu
thimin e pasuri+e t !or.a+e t tilla, grim.at menjher nga luhatjet e ulje amplitud
ose n mnyr t +jetr undr njri-tjetrit prapa, ose t marr nj t re n t .iln ata
t mbeten pa /asje t re !or.at e jashtme1 ish, nse a!ati elastie me tren apo presion
nu sht tejaluar, jo e !undit, n /o!t se ajo ishte rasti.
N pro.eset e shprbrjes, t di!uzionit dhe imie midis materiale+e inorganie, t
.ilat mund t japin ndrrime rendit pas nj rast t .atuar drejtim, am ardhur n at
/ sht thn m sipr pr t mos thehen.
Sa pr shtetin organi, shtu / duet !are leht nga nj pi meanie t par,
sh!a/ja e l+izje+e pr t ndryshuar rendin e grim.a+e, sesa t imagjinosh +ibra.ionet
jan pozi.ione relati+isht !ise euilibrit me aderimin n nj mnyr t .atuar1 po
nn ndiimin e thjesht t !or.a+e / ai respeton ligjin e gra+itetit apo ndonj andres
trhe/je apo ne+eri ligjin, pa ndryshuar shenjn e drejtimit me distan. prej
grim.a+e, do mundsia e le+izjes delaron llojin e aluar, deri m tani un shoh at ,
jo pr t menduar. Nse tani por !lasin !enomenet siguruar se si mund t +endosen, n
t mnyr 2do !or.at duhet t jen t pranishm, ata dshmojn nga ana tjetr, se jo
t gjitha !or.at materiale e natyrs, ndryshe nga l+izja e +azhdueshme e planete+e
nu sht pr!unduar mund t +ijn. 5or duhet pranuar se a dy !or.a / njri se tjetri
/ i lejojn nj her, shtu / mund t jet gjithashtu !or.at moleulare t jet e till
/ t dy nj dhe leja tjetr
'=
1 dhe se me t +rtet shtu, sht dshmuar
drejtprdrejt nga !ati se sht e mundur duuri arateristie, u organi ndryshojn
nga sistemet inorganie, araterizuar dhe n asnj mnyr tjetr pr t shpjeguar.
'=
"ollsi t mtejshme mbi t s. shtues n n !und t tij sesioni.
Nse /eniet e thjeshta organie, ajo / ne e dim, nj mirosopie stru.tureless
apo topa n m pinhead mdha zhul protoplasmi., nj t ashtu-/uajtur. >oner, ose
nj prbr n mnyr t ngjashme nga rruazat e bardha t gjaut apo nj lauri/ si
nj /eliz e thjesht me brtham /elizore sht ryer ameb t gjitha ndryshimet e
shum!isht !orm, t .ilat nn nj ndryshim masi+ gome 4rdhri i grim.a+e sht n
gjendje t pranoj presion t jashtm me tren, n mnyr spontane mund t pranoj,
nu sht n prmasat e shtetit inorganie asnj shpjegim se pse1 megjithat, mund t
jet duuri e ndryshime+e t tilla !orm spontane nn supozimet tona rreth gjendjes
organie shum mir pr!a/sojn, sht se ne e shohim t rijes si moleulat e
thjeshta organie apo edhe si sistemet organie si moleula apo sisteme+e edhe t
prziera n uptimin e treguar sht.
N !at, n baz t ress s par, grim.at e moleuls, !ormat ndryshme mund
t mbetet n rrjedhn e l+izjes s tyre /llim / ndryshon shpejt u mblodhn m
tepr n nj s!erie, nganjher brenda nj hapsir t zgjatur .ilindrie, dhe n mes
t, pr a/ oh sa nu a ushte / u!izojn n nj l+izje re.iproe t lir,
pr!a/sojn, dhe ne gjithmon mendojm !ormn e sipr!a/e+e, t .ilat jan t
pr.atuara nga grim.at outermost pr.atuara. Kjo nu do t thot se e gjith jo
sht n prputhje me gjendjen organie t onsiderata+e t prgjithshme ndryshimet
!orm t +rtet t ndodhin n 2do >oner gjithashtu, ajo nu e merr me t +rtet e
mundur, ai thjesht merr +etm at / ndryshore nga l+izjet e +etm ezistues t
grim.a+e, t prbr e@.itations jashtme mund t lindin1 dhe asgj nu e pengon
materiale drejton shalln se ata jan me t +rtet spontane, t sho/ruar nga dis/et
t per.eptuar spontane, madje edhe t mendojn shum bashangjitur si y !enomen i
brendshm, due /en se pragu psio!izi sht tejaluar, ndrsa
B=
. Ne do t duhet t
pranoj, edhe pas nj m +on / t disutohet parimin e prgjithshm se pa ndryshuar
stimuj t jashtm t shtetit t le+izjes s grim.a+e dhe n t mnyr t prpi/et pr
ndryshimin e !orms e t gjith moleuls nj gjendje pa a shum t /ndrueshme e
periodi.itetin dhe pr!undimisht do t n t till nj t pr!undoj, pa pranuar at, se
jo gjendje do t ezistojn n luhatjet e grim.a+e jan relati+isht t !isuar
pozi.ionet e euilibrit, / grim.at prpi/en n mnyr spontane n moleula
inorganie.
B=
5as delarats n 3elementet e psio!izie3 t mi ron 2do pro.es
materiale, e .ila pr nga natyra apo !orm pas ndjesi t prshtatshme apo edhe
mbajn nj !enomen t +etdijes, por nj shall t .atuar t +i+idness apo
intensitet ;!or.e jetojn=, t .iln un pragun e tele!ononi, n mnyr /
!enomeni t +rtet goditje n ndrgjegjen1 pr a/ oh sa pragu nu sht
tejaluar, !enomen mbetet 3pa ndjenja3, dhe nj mund t shohin at si n /o!t
se pro.esi materiali i +etm do t jet n dispozi.ion, nse jo l+izjet do
phy.hophysis.h +etm prdorur shtu nn pragun, n psiologji nj pjes t
madhe t tilla $oli due luajtur !ushn e 4nbe0uCtsten se sa pr t pr!a/suar
l+izjet e pragut t +etdijshm. 5ipamjet e mia n to aspete ndryshojn
n mnyr t onsiderueshme nga "artman-s, e .ila nu sht e ne+ojshme,
megjithat, pr t ryer tu due onsideruar +etm tu, e m pas disa her
m shum t prsritura on.eptin e pragut, si 4n e uptoj at pr t
shpjeguar.5r t marr nj imazh t shurtr7 si heuri +etm ur ajo sht e
ndezur mbi nj ni+el t .atuar, sht me ngjyra t ndezura e dushme, +etdija
thyen radh +etm nse pro.esi pr t .ilin ai sht n gjendje t +endos +et,
alon nj shall t .atuar t !u/is.
%ani, ende shpresojn edhe organizmat e thjeshta / ne e dim, me t +rtet n
mnyr t njtrajtshme masat prbnin jan, si ato t sh!a/en nn mirosop1 por ne
shohim ata, n +end t moleula+e t thjeshta organie, pr sistemet e sho/ata+e t
tilla organie n t njjtn gj, shtu / mendimi i mparshm nu ndryshon n
mnyr t onsiderueshme. Sepse pas sh!a/jes, emi br ton t nj sho/ata+e
organie e moleula+e organie, duhet t gjitha to ndryshime !orm, t .ilat mund
t marrin nj plhur shtrirje me s!era t mbyllura t ngurta nga .ompressi+e jashtme
dhe !or.a+e t rezisten.s n trhe/je t hapur, mund t pranoj n mnyr
spontane1 nga topat !ise jan t pr!a/suar tu nga brthamat e moleula+e
prhapur grim.at e tyre nu bjn re.iproisht ndrmjet moleula+e.
>egjithat, edhe si nj sistem t przier, ne mund t onsiderojm >oner due e
br at t ngjyhet n lidhje me t lngshme inorgani, ose ishin t menduarit e
prshuar me nj t padushme, por +etm rrjetet +orzustellenden si !lesibl,
inorganie ajo1 ather spontaniteti i l+izje+e organie do t et penges tjetr nga
nj i rritur, si at omponimet araterizohet inorganie duhen me shuan larg
organie n t .iln ata t9i prmbahen.
#snj /elizat pa me lur /eliz !orma e tij mund t ndryshoj n mnyr
spontane n mnyrn m t lir ende, prderisa !or.a e membrans /elizore nu sht
aluar n ngurtsi.Nse y sht rasti, ather sigurisht dgjoni t mundsin e
ndryshimit n !orm, por jo nu e prjashton mundsin / prmbajtja /elizore due
e.ur larg sht n l+izjen organie, dhe jo l+izje do t +azhdoj edhe npr poret e
membrans /elizore, si baz t prbasht sht br n !abri.
5asi ndryshimet spontane !orm jan /enie a/ t thjeshta, si ne e mori n
onsiderat, Kushtetuta organie n baz t tyre jan t mundshme, si dhe
lo.omotions spontane jan sigurisht t mundshme n t njjtat resistors jashtme
>itein!lusse, pa pl/imin e nj parimi t ri ron at.
Sipas t njjta+e parime, s bashu organizmat e testimit t ligjit mund t
shpjegohet ndryshimet spontane !orm dhe lo.omotions1 +etm se tu +uajn pr
sha t !utjes s masa+e t mdha apo shtoj. t ngurt e pjes+e organie t !ormn
e ndryshime+e t tilla dhe mnyra+e t +arur e u!izime+e t l+izur dhe mund t
ndalohet n !orma t .atuara, pasi ajo jo +etm si2 sht rasti me ato thelb t
thjesht.
#i a gjetur se roti!ers dhe organizmat e tjera t +ogla solli nga tharje n nj
gjendje n duje t +deur inorganie, por mund t sjell prsri n jet nga njomje,
+etm me usht / temperatura gjat tharjes nu ishte rritur deri oagulimit t bardh
+eze. #jo do t jet pa dyshim e +shtir t imagjinohet, edhe si mundsia e saj nu t
mohohet n prgjithsi, si l+izje t re t jets duhet me shtimin e ujit unorganis.hem
n nj sho/atat jo-organie moleulat inorganie mund t zgjoj, jo m pa u
gjendja +azhdimisht +deurit e a!sh+e t that pas oagulimit e +ez e bardh nga
ajo / ende lejohet nj ringjallje sht e ndryshme. Si n lidhje pr!a/son, por ur ne
n a!sht ringjalljes mundsuar t that l+izjet organie edhe n moleulat organie
e.je t +azhdueshme, por mbani pezulluar mes tyre, n mnyr / t gjitha rijesat do
t sh!a/et n nj gjendje t ngurt1 ose pr sha se nj nga a!sht nga lshimi
tribun apo t njjt lurn prreth ndrpreu, ose moleulat organie t ndodh edhe
n bashpunim t ngurta inorganie, megjithat, n ringjalljen nu sht m i a!t
pr a!sht dhe l+izjen organie n moleulat +et sh!u/izohen apo jo, n an
trans!ormuar +ibra.ionet thjesht termie. -jithsesi, nse l+izjet aluar organie n
moleulat nga tharje a!sht, sht po a/ pa nj arsye t /art para, pse duhet ata
duhet t ndryshojn nga t n@ehtit +ibra.ione+e !ormn e tyre n an t trhe/jes s
ndrhyr interponierten uj inorganie si nj baz, e .ila a delaruar, / ur
on+ertimi bhet aoma, me shtimin e ujit t thjesht mund t re.on+erted n l+izjen
inorgani organi1 5randaj, m duet mua, n !at a shum t ngjar /, pr sa oh
/ ringjallja me shtimin e ujit nu sht e mundur, por ju +azhdoni t l+izje+e
organie n moleulat organie t a!sh+e t that.
Nn t njjtin nd+shtrim si t roti!ers thata mij+je2ar do t le +shtrim t gjat
nga piramidat e mbetura n orra t thata shtetrore, t .ilat rojn +etm
humidi!i.ation t buis1 dhe dallimi i saj sht !ara nu m germinable t tjer mund t
gjenden edhe n !atin se n ato, por jo n t organie, ende +azhdojn l+izjet
brenda moleula+e organie. %ani ju mund t gjeni +shtir t imagjinohet pr shiim
t par, ajo mund t jet se l+izjet e tilla duhet t +azhdojn t ezistojn a/ shum
oh1 por pse t rnda n t !orm se sa n !ormn e +ibra.ione+e ngrohjes t .ilat,
nu ndalet n organet / nu jan absolutisht t !toht.
S !undi, ne do tu gjithashtu mund t trhe/ rastin / in!uzor ngrir dhe madje
edhe bretosat mund t9u rithyer n jet pas shprbrjen but, si t patn oht e
!undit +endosi prsri pohon, megjithat, pr shumi.n e organizma+e +deja ngrirjes
prhershm shatuar. -jegjsisht ne+ojshme t +ibrations inorganie termie t
ndryshoj sa m pa due he/ur interponierten mes organie moleulat e ujit, l+izjet
organie brenda tyre moleula+e t !ormuar ne+ojat jo nprmjet t ndodh uljen
e temperaturs n t .iln ngrin ujin interponierte dhe n t mnyr t gjith t
organizmit ngurtsim, sjell1 ajo n t mnyr mund t z+ogloj n +end +etm
amplitudn e l+izje+e organie dhe inorganie, dhe !illimin pas shprbrjen lojn e
+jetr t jets. >egjithat, alimi n shtetet organie inorganie sht urr a/ e leht
pr t par se n shumi.n e ushte+e n t .ilat ngrirjes zh+illohet, po ashtu mund t
jet br t tranzi.ion, pas s .ils nu a rizgjimin sht ather e mundur.
Sigurisht, jo mnyra hipotetie ide pr mnyrn e tyre atje, por duet e dobishme
pr mua sht / t mbani mend, sepse nj sht i prirur pr t zgjidhur !enomenin e
ringjalljen e t thata dhe t organizma+e t ngrira an nj rndsi themelore n
esplorimin arsyen e !enomene+e t jets, t .ilat ata an n !at do ur shtetet
moleulare, rreth t .ilit ai sht due br, por m tepr nj 2shtje e +zhgimit si
hipoteza do t jet.
L+izjet e lngje+e n organizmat, megjithat, nganjher mund t mja!t t mir n
parimin e di!uzionit ;endosmosis, e@osmose= dhe l+izjes trhe/je midis grim.a+e
imiisht t lngje+e, t tilla si ato / gjenden n mes t omponime+e inorganie n
+end t saj, t shpjegohet ndryshme1 por l+izjet e tilla do t thjesht n baz t tij
parimi n ezisten., ne duhet t emi si rezultat pr!undimtar pas nj rregullim n
uptimin e treguar pritet, e .ila nu ndodh pr a/ oh sa jeta +azhdon ;shih
Sesionin ' ..=1 ndrsa ajo sht mja!t e mundshme / n sistemet n t .iln grim.at
nu mund t shmbejn pozitat e tyre relati+e +etm n nj uptim / rregullimi i
till nu do t +ijn pr t aluar. 5r+e2 saj, l+izjet e lngje+e t +aret n analet
organie prgjithsisht e ontratimet e musuj+e ritmie t .ilat jan shatuar nga
ati+iteti ner+or organie spontane.
Se disa produte imie t ati+itetit organi mund t gjenerohet pr+e2
organizma+e n laboratort, duhet t jet pranoi1 dhe ju nu mund t parashiojn se
2!ar sht e mundur n t gjitha n t marrdhnie mund t jet e mundur1 n 2do
rast ju eni pr t par ndeshjen e a!initete+e imie t pro.esit t jets, i
ndryshuar1 dhe jo mund t mendohet t jet e mundur, t patn n prgjithsi, se
pro.esi mo.ioni i +e2ant n moleulat organie to a ndiim1 dhe jo sht
on!irmuar nga !ati se, si dhe !enomenet e jets, t .ilat ne emi rastin pr t br
prdorimin e l+izjes organie +aret n uptimin ton, t ndaluar menjher
zh+illohet due hyr prishja mani!estuar imazhit deompozim.
& gjith jo due marr s bashu, un mund t le pamje themeluar e ushtetuts
baz organie +shtir t onsiderohet thjesht nj hipotez, ata mendojn se m mir
nga pamundsin e !enomenet e jets s organizma+e t tjera se sa pr t shpjeguar t
saj prse, rohet shum. #dd to se se ata do t na sigurojn nj pi t sulmit pr t
br sh!a/jen e par t organizma+e n nj to prehistorie duet t jet e mundur
pa pasur ne+oj t marr reurs t dyshimt generatio ton.
&dhe pse ai ndoshta a pr /llim pr t9iu re!eruar nj prbrje +e2anrisht
ndrliuar dhe nj shtet t .atuar onseuent but agregate arsye pr !enomenet t
+e2anta t jets n organizma+e1 dhe n !at, dallimi n ushtetutn e omplesit
organie inorganie nga nj prbrje imie mund t !a+orizuar, por nu sht e
ne+ojshme dhn n t mnyr1 sepse nj +ez mund t aloj npr gatim pa
ndryshuar ushtetutn e saj omplese imie e organie n gjendje inorganie, n
/o!t se do t +azhdojm to, e araterizuar nga mungesa e !enomene+e jetsore
apo &nt0i.elungs!8higeit, e .ila para/et shtetin organie. lndessen mbetet e
dyshimt dhe nu mund nga pr+oja pr t +endosur nse jo thjesht sho/at
organie apo ushtetuta e brendshme organie e moleula+e sht shatrruar nga
m t hershme ;Kap. I= sht +n n duje se edhe nj sho/at inorganie i
moleula+e organie sht e mundshme . >egjithat, dhe si2 sht edhe e mundshme
pr +etm mnyrn se si nj strutur t .atuar imie sht i rndsishm pr
shtetin e moleula+e organie se sa / sht dhn n thelb me t gjendje t
till. 5or duhet t jet ajo / un mja!t shoj +end, shtu / ajo ende mund t jet
+etm deri m tani, pasi +etm me t tilla dhe asnj ushtetut t tjera imie t
moleula+e do t tolerohet nga l+izjet tipit prshruar t grim.a+e t tij, dhe e njjta
sht e +rtet e shtetit !is but omponimet organie. N !at, nu jan !ise shtetet
buta inorganie t mja!tueshme n ato t 2do mani!estimi t jets sht
prmendur. Kshtu, themelore mbetet gjendja e le+izjes, jo ushtetut imie ose
gjendjen !izie.
>oleulat inorganie ende mund t ndryshojn nga +aria.ionet n marr+eshje dhe
distan.a e grim.a+e dhe !orm bots tjetr e nga masa inorganie Sho/ata e prona+e
shum t ndryshme imie dhe !izie, madje edhe me t njjtn prbrje imie. %ani
sht n thelb +etm nj rrethan m, due e br moleula mund t ndryshojn, n
/o!t se t tilla mund t ndryshojn nga shteti i le+izjes s grim.a+e. 5or jo +etm
organie nga moleulat inorganie dhe organie me njri-tjetrin do t jet n gjendje
t bjn dallimin e araterizuar nga rahasim me relati+isht t thjeshta, pa
ndryshim-lejuar shtete+e +ibrational e grim.a+e n moleulat inorganie, t .ilat
mund t jen t redutuara lineare dhe eliptie +etm pa a shum t sh/etsuar,
Llojet e shum!isht l+izje ndrliuar jan t mundshme n moleulat organie1 dhe
at edhe duet pr shiim t par, se zh+illimi i lloje+e t ndryshme t rijesa+e nga
berthamat .ilat jan imiisht glei.hgeartet t gjitha para/itjet dhe t rrethuar nga
substan. proteina glei.hgearteter, n t njjtat ushte t jashtme t temperaturs nu
t tjera se mund t shpjegohet n lidhje me dallimet e tilla, ndrsa nj prej +etm
miratojn delarat t duhet / n 2do +ez nga rijes tjetr sht n gjendje t
zh+illoj nj moleul apo ombinim i moleula+e me arateristie shtete t
ndryshme t brendshme t le+izjes !ormon embrion baz1 gjithashtu nu sht e
pamundur / nj gj e till bhet. > shum gjasa, megjithat, un mendoj se
preur tenden. m sipr, edhe nj her pr t disutuar pr t shtete+e stabile t
l+izje 2on prapa t gjitha moleulat organie t njjtn prbrje imie n nj t
ngjashme, t ndrhyhet +etm nga ndiimet e jashtme, gjendjen e l+izje+e t .ilit t
brendshme, dhe germs ata de+elopability ndryshme duje glei.hgearteter m tepr n
nj Sho/ata t ndryshme, moleulat organie, nse i till mund t ndr!utur nga
drejtime n shall t ndryshme pratse, ose pr sha t !atit se moleulat
organie jan t ombinuara me inorganie n mnyra t ndryshme1 pamundsia e
dallime+e t brendshme t tij lloji, madje edhe mirosopie, per.eptojn, mund t
+aret nga +oglsin apo transparen.s uni!orme e pjes+e t dallueshm. &
ne+ojshme n !at t et dallime me nj ose lloji tjetr raportet e ndryshme ush/yese
dhe ndarja e moleula+e t lidhura, nga t .ilat nj e+olu.ion t ndryshme t
brthama+e duhet t rezultojn. N !at, ne emi ne+oj +etm rrugn e zh+illimit t
nj rijese t lindur nga lindja e tij thehet pr t ndjeur n embrion t par, ne emi
arritur n ide t tilla, t .ilat, n 2do rast para se t isha i +ogl m par, se !ara bor@h
de+elopability e tyre t ndryshme t nj di+ersiteti t !shehur t ushtetuts imie
gjasa pr t !ituar pri+ilegjin.
#jo / mbetet pr t9u shpjeguar n ton si me 2do pamje tjetr t zh+illimit,
organizmat majt, sht !ati se mirobet e .ila ndan rijes !ormuar, ngrohur nga
rebelimi i tyre nprmjet nj seri t >etamorphoses, !ormn organie dhe mjete+e t
trupit arr, megjithse me ndryshime m t mdha ose m t +ogl, jan n gjendje
pr t riprodhuar. Le t pranojm se ne nu mund t ndje rrjedhn meanie t
ngjarje+e atje, por ndoshta nu sht nj parim shum i prgjithshm i .ili hedh nj
drit shum t prbasht jo +etm pr sh!a/jen e tij susesi, por edhe mnyra e
zh+illimit t gjith mbretris organie edhe e t gjith bots, nj parim, ajo / un
jam, pasi rruga do t jet ngritur tu, deri n u!ijt e .atuara si a priori, pr m
tepr, si nj empirie, por deri m tani mund t empirizmit nj dshmi t rrept dhe t
prgjithshme nu e o!ruar, si nj lidhje t prgjithshme n mes t !ate+e t na
punsuar zon thirrje mir t prshtatshme hipotetie, megjithat, ajo duhet t jet i
apshm nga natyra e saj nj arsyetim t prgjithshme matematiore dhe ezeutimi
dhe do t gjejn gjuhn e prbasht e till ende. >e pa !jal, un e /uaj at parimi i
tenden.s pr stabilitetin. %ij n sesionet +ijim.


Shtues.
N apitullin e BG-t. %eoria ime atomie ;B ed.=, am ruar pr t treguar se si
;t .ilat jan t pr.atuara bashrisht dhe +e2 e di nga bash+eprimi i m shum
se dy grim.a+e= nga nj prgjithsim t .atuar / pranon !or.at multipeln mund t
merrni se me ndryshimin e numrit atomi t !or.s ; +arsi t !atit nse e merr
e!etin e dy, tre, atr, etj grim.a mbi njri-tjetrin n llogari= shenj e ndryshimit dhe
t shpejt t ulet me distan., m i lart numri atomi, shtu / n +arsi t
ndryshim n distan. prej grim.a+e nga njri-tjetri shpejt trhe/jen, shpejt repelling
!or.at e shumta t !ituar pesh t teprt n distan.a t matshme, por peshn e rendit
nga m t ult, pra, binar, !u/i +etm trhe/se mbetet n mnyr t
onsiderueshme. Dor.a tresh sht ende trhe/s sipas parimit t prgjithshm t
tyre !or.a+e dhe sht n inter+ale t barabarta t t gjitha tre grim.a+e n
propor.ion t zhdrejt me !u/in e gjasht t njjt, Kuaternarit dhe prbn nga pes
pjes, por jan t pshtir, etj Nse tashm parimi i tyre !or.a+e ende hipotetie,
por mundsia sht tashm pjes e t njjta+e studiues+e sat njohur her pas here,
megjithat, nj pro+s sat dhe sh!rytzimi i t njjtit 0edges shum shum t
mdha tem e +shtir. N 2do rast, mund t lehtsohet due e /uajtur at
.on.ei+ability e ushte+e / onsiderohen tu.
Shurtimisht, parimi i tyre !or.a+e sht pr sha t !atit se !or.a t shumta t
2do urdhri i dhn sht anasjelltas propor.ional me produtin e distan.a+e t gjitha
t lidhura me t grim.at gjob nga njri-tjetri, / sht, e se.ili prej njri-tjetrit, t
tilla, megjithat, / 2do distan. dy her, nj her me poziti+e, s dyti, me nj shenj
negati+e, pratsisht si nj shesh negati+, hyn produtin, pr sha se ajo mund t
merret pas nj drejtim t till t undrt, dhe se !or.a trhe/se ;n lidhje me !ousin
e ombinimit multipeln= ur shenja e tr produt sht negati+e, i ne+eritshm, n
/o!t se ajo sht poziti+e, e .ila ish pr e 2uditshme, jo e !undit me nj numr 2i!t
t sheshe+e negati+e pa / prbjn produtin, sht rasti. N !u/i binar e gra+itetit,
produt redutohet thjesht n nj distan. negati+ atror n grupe treshe at * t tilla
s bashu, shojn n !u/i uaternare H n prbn nga pes pjes 'A sheshet negati+e,
n produt1 5ra !or.a binar dhe tresh jan trhe/se, uaternare dhe ne+eritshm
prbn nga pes pjes etj
Due ln ezisten.n e tyre !or.a+e, ne do t jemi n gjendje t bj iden e
mposhtme. N shtetin e par shum t gjer t %os, grim.at ishin t njjta ende a/
larg / +etm !or.a binar e gra+itetit midis tyre ishte dushm nn ndiimin e njjt,
por, sipas asistent+e t jet n onsideratat e pest nenin u ngrit prpara se l+izjet t
.ilat on.eptet tona L+izjet organie orrespondojn1 5randaj, un e /uaj t
osmorganis.h shtetrore. -radualisht, megjithat, n mas t l+izur s bashu deri
tani / n mes t rezulton grim. pra!rt !u/i tresh moleulare gjat gra+ita.ionit
binar ishte ryesisht7 dhe nn ndiimin ryesor e saj !or.e tresh, shtetet tona
organie / un thirrje pr dallimin e menjhershm mes osmorganis.hen
moleulare organie. Shtetet inorganie t bazuar ryesisht n I8rmeoszillationen
grim.at t euilibrit n distan.a t tilla nga njri-tjetri, n t .iln !or.a tresh
trhe/se shon n uaternare pshtir. N moleula+e t prbr !or.at e rendit m
t lart mund t hyj n loj pr ombinimet elementare t rendit m t lart edhe t
mir.
Due supozuar satsin e saj pipamje moleula inorganie me t njjtn
prbrje imie duhet t jet m e dendur se sa organie, por jo nga e .ila rrjedh se
nj organizm t tr me an t +dejes, me an t saj t tranzi.ionit n gjendje
inorganie, duhet t ondensuar, sepse omponentet jan m tepr pr sha t albet
ose ngrohje shputje. Nse jo nu ndodh menjher me +deje, shtu / jo mund
t jet pjesrisht i +arur nga ushtetutn organie nu papritmas thehet n
inorganie - zgjat por me ner+ozizm e musuj+e pr disa oh pas +dejes - dhe
pjesrisht se organizmat e nj pa a shum sela inorganie bra nga !sheh, tendons,
o.a t ry/zuara, etj, t .ilat ruajn raportet e tyre n +deje.
4n am hipotezn e !or.a+e multipeln shtes si2 sht prmendur n !unsion t
mparshme tu, sepse ajo n t doument n zh+illimin e ide+e t prshtaten mir
dhe duet se o!rojn nj udhzues pr para/itjen e rastit / +jen n marrdhniet e
pushtetit t luaj1 por un jam larg, tu pr t br nj pi, sepse ajo por deri tani
+etm nj, jo dushm, edhe n /o!t ndryshe sh!rytzosh-prezantoni, dhe mbetet
hipoteza n lidhje me natyrn e !or.a+e moleulare n shiime t gjitha t ndryshme
jan t mundshme dhe t rijuar tashm.-jithashtu, n prgjithsi, n pritje,
onsideratat e tij shrimi, nu a ne+oj pr t +n pesh mbi nj hipotez t
.atuar n lidhje me t7 n /o!t se +etm ndonjher pranoi se nn ndiimin e
!or.a+e moleulare jo m pa se nn ndiimin e l+izje+e gra+ita.ionale t
+azhdueshme mund t sillen n lidhje me urdhr t ndryshimit t grim.a+e1 urse nu
gjej penges ryesore.
IV.
Aplikacionet e parimit t mparshm pr kushtet
organike.
5r t gjitha dallimet t .ilat mund t marrin mo.ionin e grim.a+e n moleulat
organie dhe inorganie n, prbhet nga moleula inorganie t et nj /asje m t
madhe themelore pr stabilitetin absolute prderisa urdhri i grim.a+e mbetet e !isuar
nga !or.at e brendshme, ndrsa ata n organie >oleulat n t mnyr t
2mendur, ai ishte gjithashtu se ajo rithen periodiisht n stabilitetin e plot. 5r+e2
saj, stabiliteti i rendit gjithashtu pr!shin ushte +et-!a+orshme pr stabilitetin e
njrit ndryshime+e loale, si ndryshueshmris s rendit. Kto a+antazhe t
stabilitetit, t .ilat an moleula inorganie e organie prpara, natyrisht, t
paguajn pr +eten e tyre, pasi +etm shumoheni dhe t sisteme+e inorganie n
lidhje me sistemet organie.
5as saj sht edhe due !olur n prgjithsi, tenden.a pr stabilitetin n +end
ather pr t trans!ormuar shtetet organie n inorganie, sesa anasjelltas. Nj duhet
t imagjinojm nj organizm ln n +et+ete, ajri ne !rym, ila2, ush/im pri+uar,
shtu / jo +etm tr sho/at e tij organie, por edhe ushtetuta organie e
moleula+e t tij do t zhduet n asnj oh, dhe ai n baz t tenden.s pr t +ras
ushte+e t t msuarit t aloj n gjendje inorganie, t .ilat n !und t sigurt,
madje edhe ur t aplioni !undin e tij natyrore t jets1dhe e njjta tenden. sht
arsyeja m e thell pr t par se pse shteti inorganie nu mund t mbajn
organizma jasht +eten e tij. Do t ishte nj ontradit e parimit. Nga ana tjetr, por
ju nu mund t shihni si rrjedhoj e parimit se tranzi.ioni n shtetin inorganie, e
!undit para se t sht 2do organizm duhet menjher t bhet n 2do1 > sat,
sepse ne jemi / jo t ndodh ajo do t me nj detyruar t parimit t largohet
rejtsisht nga larg l+izjet e pra!rt prsritur organie udo pushuar papritmas t
prsritet. 5arim nu rohet si objeti+ nj shall t .atuar t pra!rimit t, n
baz t nenit * jo i arritshm, stabilitetin absolute e pro.esit t bots, por +etm se n
trsin e t njjtit nu regresionit n lidhje me pra!rimin e stabilitetit t plot br
pa / pr.atojn pr tani l, t .ilat ndoshta /llimi i dshiruar +etm asymptoti.ally
sht, dhe pa nj hap t prapambetur sht prjashtuar n mnyr t detajuar, e .ila
2on undr tr nj pra!rim m t madh pr stabilitetin e plot. %ani, megjithat,
/ndron n pr+ojn e +et n rrugn e synime+e t t dy pjell periodiisht-prtritse
t organizma+e t reja nga ish-me #n0a.hs reja prmes ush/imit, t tilla si n
mnyr t barabart n mnyr periodie te rilindja gjithmon thehen t njjtat
urthe t. Shtetin inorganie n Ne duhet t +azhdojm n zotrim t parimit t tij, si2
jemi dhe ndoshta do t jet urr n t dhe si mnyr ajo do t parashiojn, si nj
impliimet pastra teorie t parimit munden1 por jo nu do t ndaluar at, dhe si pr
t uptuar uptimin e parimit dhe t rijoj pi shum t prgjithshme mbi t.
Ktu taon, mbi t gjitha, n lidhje me ndrmarrjen e dhn n dallim sesionet e
para ndrmjet ushtetuts thelbsore e organie dhe inorganie, / disa her e preu
&liminimin e par e nj ae/ui+o.a gjene+e t organizma+e, n +end t m t
prshtatshme, sepse n nenin G idet .osmogoni. do t +ijn pr t zh+illuar
pamje. %ani n 2do rast t dalin, n mnyr / !atet tani si.hre jan t mja!tueshme,
organizma +etm nprmjet ndarjes organizma tashm spe.i!iuara ose eliminimin e
njjt, dhe ajo do t tregohet se lindja e par sht t rrjedhin nga nj gjendje
primiti+e t tos, por n on.eptin e organie Shteti inorganie ndodh. Iell ruajtur
dhe zgjeruar organizmat prmes diet, dhe jo mund t pr shiim t par nj
ontradit me parimin t ruar n !atin se substan.at inorganie, deri m tani t
ontribuojn n nj diet t till, a+antazhin e stabilitetit t saj para organie due
hyr n 5ro.esi organi lart. 5or s pari, t marr substan.at inorganie due marr
n organizm dhe pjesmarrje n mo.ionet e saj t brendshme n nj lidhje stableres
t grim.a+e, pasi ata ishin jasht organizmit ndaj saj1 s dyti t regjistrohen pr
substan.at inorganie t tilla redeposited, t .ilat nganjher ln trupin, dhe
pjesrisht n rritjen e njjt t ndihmojn +eten e tyre nse t gjitha o.at dhe predha
t ngurta, masat bri, lura sht subjet i nj strutur pa a shum i
paorganizuar1 s treti, parimi i tenden.s pr stabilitetin e bn t pretendon / t
organizoj n pro.eset jetsore t organizmit n periudha t .atuara dhe .ile ose t
marr nj ritm m shum ose m pa t .atuar. Djetur dhe t zgjuar, /arullimin e
gjaut, l+izjet peristalti. e zorrt, ritmin e !rymmarrjes, m pa ose m shum
periodi marrjes t ush/imit dhe i deleguar sesi prasin tu. Ndoshta edhe ndarja
e moleula+e organie apo /eliza+e, me t .ilin rritja ndodh, deri n u!ijt e
.atuara n drejtim t promo+imit t stabilitetit, me usht / berthama e dy n mb
n sho/atat organie moleula organie ose /eliza+e pr sha t m pa grim.a+e
prmbajn se.ila, m t leht pr +eten e tyre mund t +ijn n ushte t
/ndrueshme, si n /o!t se ata ishin bash me t ;duhet t uptohet n uptimin e
pr.atuar m hert= paren.hyma pa dallim bashohen n nj moleul t +etme ose
nj /eliz e +etme1 dhe n /o!t se tashm jemi t lidhur me t !a+orizuar sot nga
ndarjes ushte+e t pa/ndrueshme t masa+e t +e2anta, shtu / sht e at deri n
u!ijt e .atuara, / prparsi t jen m t mdha t disa+antazh m leht se sa
ato ushte t stabilitetit t .ilat an ndodhur gjat bashimin e plot t masa+e, t
patn pjesrisht, mund t mbetet pr+e2 trhe/ur nn sho/ats organi +ijimsi.
Ne duhet t marr m tej n onsiderat se bratisja e shtetit inorganie n
organizmat n at at me ri!illimin e njjta ndryshime+e periodie n t shtet edhe
del aspete shum t prgjithshme n on.eptin, stabilitetit pra!rt.
5asi nj u!i t rritjes a ndodhur, organizmi mbetet due !olur n prgjithsi pr
nj oh mja!t uni!orme n nj ushte t pra!rta stablen si n +eten e tyre dhe me
botn e jashtme1gradualisht por stabiliteti inorganie !illon gjithnj e m shum n
urriz t +endit organi pr t rrmbyer nga pjest jan !ise dhe t ngurt dhe
l+izjet jan t ngadalta dhe m shum deri sa m n !und i gjith organizmi iu
dorzohet shtetit inorganie prsri, dhe n t mnyr jeta organie do t pr!undoi
urr t jet, n /o!t se ai nu mund t shel pjest e tij t jets shputur nga +etja,
jeta e tij prsris pro.esin.
?irtyti jet a tani nj embrion / ishte ardhur n lidhje me trupin e saj nna / t9i
a!rohet shtetit stabeln pr!undimtar, t ndara nga trupi mm, rendit e ndryshime+e
ushtet e jashtme edhe e .ila me ushtet e brendshme t lidhura ndryshoj
'=
dhe
ndryshimet si m t gjat t shoj larg deri n nj re, n ushtet e reja t jashtme t
shtetit pr!undimtar stabler pra!rt sht hyr, / do t thoshte ose shatrrimin e
embrionit me hyrjen e shpejt n shtet stableren inorgani ose +etm e+olu.ionit
ngadal progresi+e 2on n embrion, n mnyrn e t ush/yerit. >parshm, ur i
mja!tueshm pr mbajtjen e ushte+e t ambientit pr !ars organi nu sht e
pranishme, jo e !undit, nse sht prezent. N 2do !az t zh+illimit t saj, n
embrion as inorganie shtetit bien +itim si pr!undimtar dhe t pr!shij t gjitha
ushtet e +e2anta t jashtme t ur ai, organie duhet t +azhdoj m tej me nj, +et-
ruajtjen pr nj oh t gjat pa, por nj ndryshim i tyre terma+e brenda u!ij+e t
.atuar gjat tr ohn e zh+illimit sht e prjashtuar1 ajo nu duhet t tejalohen
u!ijt e +etm sapo t .atuara, duhet t 2oj n nj shtete stabeln organie dhe
inorganie nj zh+illim mja!t pr!undimtare. N +arsi t ndryshimin e ushte+e t
jashtme brenda tyre u!ij+e gjat zh+illimit t embrionit pastaj zh+illon njjt edhe
me t njjtn !abri +et me nj rijesa t ndryshme. 5or mundsia e sh!a/jes s
rijesa+e t ndryshme mbyllura gjat zh+illimit t gjith mbretris organie gjithnj
e m shum nga nj, se i njjti parim i tenden.s pr t stabeln ushtet jo +etm pr
zh+illimin e organizma+e, por edhe t gjith botn e jashtme dhe marrdhniet e t
dy, n t gjitha +len bota. Sipas t .ilit jo +etm ushtet e brendshme por edhe t
jashtme t zh+illimit t organizma+e t onsoliduar gjithnj e m shum, t ndar n
periudha shum t .atuar dhe .ile, n t mnyr edhe t udhhe/ur zh+illimin e
mirobe+e t s njjts natyr gjithnj e m shum n t njjtat ng, t marr at,
pr !aza t njjta t zh+illimit t njjt an ushte gati t njjta t jashtme pr
zh+illim, ndrsa n t njjtn oh mirobet +endosen n +et+ete gelbst n e.urin e
breza+e gjithnj e m shum n t, n to ushte gjithmon bhen stabler t jashtm
pr t prsritur tranzi.ionet e mparshme zh+illimore, dhe n t mnyr t
prsritur e organizma+e nga t .ilat ato jan rijuar1ndjeur parimin e uljes
ndryshueshmri e organizma+e mund t n rrjedhn e zh+illimit t mbretris
organie, e .ila do t +eproj nj sesion m +on, bisedoj.
'=
Kjo dalje a asnj ontradit me parimin e tenden.s pr stabilitetin, i .ili e
mohoi nj humbje t stabilitetit +etm n DJ mbajtjen rrethanat e jashtme, dhe
nu do t thot nj humbje pr t gjith botn, por +etm nj e prohshme pr
embrion t +e2ant.
V.
Kushtet Kosmoganische, rentstehung e organi!ma"e.
%eoria e sotme e e+olu.ionit n +et+ete mban t lidhur nga pipamja se hapsira e
organie e tos n nj lasht njjt jan !ormuar nga mbretria inorganie, dhe duet
se mbretria pr t prodhuar edhe nj her rastsisht t patn nj >oner ose nj
/eliz e thjesht, apo mundime+e n t mnyr, nu a pr t br t njjtn gj,
nga organizmat m t thjesht, nse jo pr substan.at thjesht unorganis.hem - ajo /
ne +shtir se beson, edhe pse do t besimit n uptimin dhe pr t mbshtetur
msimin - t +etin, i .ili sht br nga +al inorganie t prodhojn hetuar. Kjo duet
pr mua, por pothuajse i njjt si n /o!t se eni thn, mish dhe ner+at do t ishte
e+oluar n nj periudh t .atuar DKtuslebens nga o.at, ajo mund gjithashtu
ndoshta ende nn ushte t !a+orshme, dhe t njjtin esperiment, siur, pas pul nga
+ez .ra0led1 pul t ruar pr t prodhuar nga shell +ez prsri1+etm / un t
marr 2shtjen t marrin n onsiderat !or.at e lodhur.
4n am +n tashm n duje m lart se nj origjin e organizma+e, duet
substan.a thjesht unorganis.hem si nj undrshtim me parimin e tenden.s pr
stabilitetin. &dhe pse un nu sugjerojn se jo ontradit sht themeluar n
mnyr rejtsisht t rrept1 por mendimi i prgjithshm / mund t bjn n t
drejtim, sht daord me t arriturat negati+e t bra deri m tani +zhgime dhe
esperimente. Ndrsa ai pro+ooi n rrethana shum t +e2anta t m par aloi
mbretrin inorganie, t .ilat duhet t ishin br edhe tani nu sht m e mundur
sh!a/jen tejdushm e organizma+e t jet e mundur1 por pr a/ oh sa ai nu e hap
me eto ushte nga ushtet e shtetit inorganie, ju do t lejohet pr t br n ato
/asjen e prodhimit se as parim as nga ligjet empirie. 5r nse prmbajtja e diosidit
t arbonit nga ajri, n@ehtsia ulti+imit t tos, dhe n at / diush mund t
mendoj ndryshe, an /en diur shum m i madh se sa sht tani, ju mund t
mendoni t di!!usions dhe pro.eset imie mes masa+e inorganie ende modi!iuar
shtu, por ne e dim mja!t i ligjet e t gjitha ndryshime+e t tilla dhe suseset e tyre
pr t pritur si rezultat i prsritur +etm omponime+e inorganie mund.
#jo sht e +endosur n pesh t rnd se imi m t reja nga substan.a thjesht
inorganie ure, a.id !ormi, etj, t .ilat jan prodhuar edhe nga organizmat msuar
pr t prodhuar1por ajo a pr t +n 2do nj prej tyre substan.a+e n gjendje t
l+izjes organie, !enomenin e t ush/yerit, rritjen, riprodhimin /en n gjendje pr
t prodhuar at6 dhe pr t arsye ajo sht ende. %ani ju mendoni se do t +etm e
rndsishme, / ajo t sjell n prbrjen imie dhe gjendjen e bashimit t
protoplazm proteina-si e nj >oners t thjeshta, shtu / sht e t gjith do t
gjejn +eten. Dhe pa dyshim, nse protoplazm prodhuar arti!i.ialisht n t gjitha
raportet e moleulare t natyrshme t mundshme, ajo do t tregoj e !enomenit t
jets1 +etm nj nga ushtet e +et moleulare shtetit l+izje, n t .ilat jan bazuar
!enomenet e jets1 laboratort imi por nu e a tradhtuar ende ondi.ionuar t +ogl,
pr t dhn nj 2shtje t till inorganie, apo pr t rregulluar grim.at n mnyr /
zgjoj !or.at e .ila ishte n +et+ete.
5or ndrsa shtu ajo mbretri inorganie duet n gjendje t prodhoj organie n
+et+ete nga +et+ete, ne shohim 2do dit n dhe jasht organizma+e substan.a+e
inorganie n trop!barem ose gjendje t gazt sht eliminuar ose !ormojn Sela pa
a shum !ise n t, dhe shtu / un mendoj se edhe pse jo pas, jo analogji, por
pas arsye m shum t drejtprdrejt / emi t anulluara pr t marr n +end t
!ormimit dhe eliminimin e organizma+e brenda dhe jasht mbretris inorgani nj
!ormimit dhe eliminimit t materiale+e inorganie nga nj shtet !illimisht organi t
bots n aspetin e delarimit ton t shtetit organie1 +etm se trhe/je moleulare
n gjenerimin e l+izjes organie sht pr!a/suar pr shum oh nga !or.a /
+epron n madhsi t padushm t trhe/ur !or.n e gra+itetit, si grim.at e dheut u
larguar nga njri-tjetri edhe n distan.a t tilla prtej. 5or n /o!t se ju jeni due
synuar pr t u!izuar shtetin organi +etm n +arsi t !or.a+e moleulare, shtu
/ ai do t duhet t them se organie dhe t paorganizuar jan t menduarit e+oluar
nga di!eren.imit nga nj shtet i materies primiti+e, as on.epti i shtete+e t sotme
organie as inorganie plotsisht e zbatueshme sht. N t drejtim, mund n 2do
rast t bj t ne+ojshme pr t dalluar gjendjen origjinale t tos nga shtetet
organie tani n %o / do t +zhguara, si i pari si osmorganis.her, ndrsa jo e
!undit jan t re!eruara si moleulare organie. %ani pyesni +eten, si mund t emi
iden ton t shtetit osmorganis.hen.
Dillimisht nga supozimi tani pranoi prgjithsisht ishte e gjith 2shtja e tos,
shtu / tr sistemi yn planetar, n nj shtet t zgjeruar jashtzaonisht dhe u
trho/ +etm gradualisht pasi zonat e prbashta s bashu. -rim.at nu ishte nga
jashte ishte impulset / de+ijuar nga drejtimi i gra+itetit, shtu / nga trhe/jet t
njjtat rezultate undr njri l+izjet e tjera drejt menjher pas !ous do t jet dhe
do t en l+izjen eliptie t planete+e rreth /endrs s gra+itetit t sistemit dhe
rota.ionin e njjt rreth boshtit t saj nu mund t ndodh. 5rania e tyre, nga drejtimi
i /endrs s gra+itetit t ndryshme, por l+izjet e ne+ojshme pr miratimin e pulses t
tilla ose shpejtsi !illestare, e .ila ishte nj drejtim tjetr, nu a rndsi se u ju
dshironi t shioni pr origjinn e tyre. 5ipamja jon pr t .iln ata jan t
zh+eshur nga 2do arater misti, mund t gjenden n aditi++e n !und t tij
sesioni1 por jo sht +etm e ne+ojshme pr t pranohet n !at, nu sht e njjt
pr t shpjegim. Ne u!izojn +eten !illimisht n sh/yrtimin e mass s %os, shtu
/ sht e para a arsye, t gjitha grim.at e njjt, t gjith si n drejtim t njjt si n
largsi t barabart nga njri-tjetri dhe t +rullit at, dhe n mnyr t barabart pr t
onsiderohet, shtu / nse mendimi yn i natyrs s tyre pulses si duhet po,
shtu / t ndjein nga dallimet n aspetin e dallime+e t par edhe n aspete t
!undit. 5or ashtu si pa sht themelore, t gjitha pulses shprehura n grim.at e
ndryshme pr t menduar si nj e tr n drejtimin dhe madhsin +etm
ompensimin. N !at, jo do t jet nj numr i pa!und i raste+e t mundshme,
+etm dy. Ldo rast mes tyre, por n !und t boshtit t saj dhe l+izje translational
duhet t 2oj n hapsir n baz t drejtimit t parime+e meanie me rota.ionin e
!or.oi nga trhe/jet e tyre moleulare masi+e %os, e .ila mbizotroi n trsi
'=
,
megjithat, para !ormimit t shtetit t ngurta, l+izje indi+iduale grim. ishte n
drejtime t ndryshme mes njri-tjetrit, npr dhe rreth njri-tjetrin +etm me ruajtjen
e pozits s /endrs s prbasht t gra+itetit dhe t prgjithshm me dominimin e
nj drejtim t .atuar, due i br ata jo +etm +endin, por edhe rendin n mnyr
spontane dhe t +azhdueshme ndryshuar, ajo / ne arater si dallues shteti organie
an njohur nga inorganie, dhe se e gjith toa para nn aspetin e nj organizmi t
+etm, pa ndrhyrje ndodh shtetet inorganie.
'=
N !at, n baz t parime+e t njohura meanie, n /o!t se nj impuls
sht e shprehur n nj !ise tashm, lundrues n trup t lir Baume drejtimi i
t .ilit nu alojn npr /endr t gra+itetit, shtu / ai merr nj l+izje, e
.ila sht e prbr nga nj rrotullimit t trupit a alon prmes /endrs s
boshtit dhe nj l+izje t /endrs s gra+itetit n drejtim t pulsi. Ky impuls
sht e pr!a/suar tashm n mas t %os n momentin e ngurtsim me nj
pr!undim t impulse+e, t .ilat jan t shprehura +e2anrisht n t gjitha
grim.a+e indi+iduale - Kjo orbitat dhe rota.ionet e t gjitha planetet shojn n
t njjtin uptim, natyrisht, nu mund t shpjegohet n t parim nga pajisja
tashm e ishte ai t bhet nga nj +arsi e ndrsjellt t grim.a+e n ohn ur
e gjith masa e sistemit planetar ende i pandar br nj top t madh, u ngjarja
ishte sha pr largimin e grim.a+e nga njri-tjetri pa +endosjen nga trhe/jet
moleulare. 5or nu sht e disutueshme n nj sistem t grim.a+e, t .ilat
jan subjet i +etm pr t gra+itetit, tashm t themeluara nga parimi i
tenden.s pr stabilitetin, nj tenden. pr t l+izur n t njjtin drejtim dhe
jo +etm n !und pr!undoi dhe !ise nga ngurtsim m+onshm t organe+e
t ndryshme /iellore me an t trhe/jet moleulare.
Kto ushte mund t n nj mas t .atuar t shpjegoj araterizuar si dhe
+le!shmria e onsiderata+e t mparshme, due siguruar / ju se sa t rosh
prsri nga !a/ja e dheut nj pjes t sistemit planetar n t gjith sistemin planetar
nga loja ne grim.at e mass s tos nn atribuar ndiimin e gra+itetit dhe origjinale
impulse+e para se t +endos nga trhe/jet moleulare, sot nu do t bhet n mes
nprmjet atrasione+e t tilla n 2do masa t lidhura t sistemit planetar, nse sht
ende tani t gjith planetet n lidhje me njri-tjetrin rreth /endrs s gra+itetit t t
gjith sistemit t +rtet osmorganis.h n shtigjet e lira t madhsi t ndryshme,
!orm ;sjellje e 2uditshme= dhe oha raundin udhtim pr t l+izur, t .ilat ne rast
tashm m hert pr t shpjeguar gjendjen organie mori urr, +rejtjen tu t
prsritet se, ndrsa eprsi n mas e diellit reduton t gjitha mo.ionet planetare n
pa elipse trazuar, nj u!izim i till pr grim.at e tos po bhet sa m pa / sot pr
grim.at e nj moleul organie, n mnyr / n grim.at e tos nga l+izjet shum
e shum m t ndrliuar n lidhje me /endrn e gra+itetit dhe respetit mund t
bashngjitni me njri-tjetrin se jan gjetur n mes t masa+e t sistemit planetar.
5r t /llim, por shton ujtes se pr+e2 shumllojshmri t ushte+e t tjera t
l+izjes nj prirje t ndryshme t a+ion+e orbitale t elipti dhe nj pjerrsi t
ndryshme t aset e rrotullimit t planete+e t ndryshme atje, e .ila dshmon t
drejtprdrejt at shtys origjinale pr masa t ndryshme t sistemit planetar nu
sht rregulluar. 5or jo n /o!t se ata ishin pr masat e ndryshme t sistemit t
orrigjohet, pse ata duhej t orrigjohet pr grim.at e ndryshme t masa+e, due
pr!shir edhe ton. # do t mendoni se ju jeni n ann tjetr n mes t mass s
prgjithshme t sistemit diellor ashtu si omponimet e prodhuara t ngurta, si2 a
ardhur n !und n mes t grim.a+e t tos n ezisten., ne t gjith ishin t
menduarit lidhur me nj sistem t trar+e !ise, shtu / edhe t gjitha l+izjet e
ndryshme t progresit dhe rota.ionet e masa+e +etm do si trans!ormohet n nj
l+izje rrotulluese t gjith :berereinstimmende sistemit rreth nj boshti, si2 ishte
rasti me grim.at e dheut.
5as saj, duhet t jet pr ezisten.n e l+izje+e origjinale osmorganis.hen n
mas s tos an t gjitha doumentet e dshiruar teorie dhe !atie.
Le t l+izin nga shteti e %os, u to l+izje ishin ende t lir dhe t pr.atuar
nga asnj !or. tjetr se gra+itetit, s bashu me mbngulje, shtu / jo gjendje
ndryshoi n prputhje me, si masa e tos ontratuar m shum, tu !or.a+e
moleulare !illuan t hyjn n !u/i, dhe u ula me pasoja t njohura t ligjit t ruajtjes
s energjis, l+izjet e mdha osmorganis.hen N pesh t +ogl moleulare pr at
moleular si burim t prbasht t +ibra.ione+e t n@ehtsis n moleulat dhe
inorganie - organie t onsiderohet n organie. %ani l+izjet e !undit jan jo pr t
sjell m pa se ish n !enomenin e ngrohjes n t ndaluar1 Kushtet moleulare-
organie por mund t pr+ojs n nj temperatur shum t lart as lindin as
ezistojn, dhe tu duet se sht nj +shtirsi e madhe pr shiim t par. N !at,
n /o!t se, si2 ndodh n prgjithsi sht, imagjinoni / e gjith masa e %os a
/en n 2do oh n shtet me ngjyra t ndezura t lngshme, shtu / t mund jo
+etm nu moleulare - organie shtetet !orm, por ishte pr t, n /o!t se ata t
+ijn m par n ezisten. duhet t shatrrohen prsri, pa pasur ne+oj pr t
lindur prsri n baz t +et parimet tona t nj bote rejtsisht inorganie t a!t pr
t. 5or sipas mendimit tim, ju bn t duen t +shtirsi jo +etm t pane+ojshme,
por edhe n mnyr t padrejt
B=
.
B=
E nga nj, pr termometra dhe ndjenja sht e ngrohjes e dushme, e .ila
nu tolerohet nga gjendja moleulare-organie pa dmit, ajo sht gjithashtu
n mnyr t onsiderueshme m posht se ato pr ngrohje. Nj mund, por
mendoj se nj pem e madhe, n t .iln +etm disa grim.a t luhaten me
shpejtsi estreme1 ather ju do t eni to grim.a t zgjidhur nj n@ehtsi
shum t !ort, megjithat, pem rele+ante +et, por n trsi t onsiderohen
si t !toht dhe t n@ehtit / u solln n dhom me nj termometr apo
organizm ndjer pa. 5ra, sht e rndsishme pr t br nj ndryshim, n t
+rtet tu.
?endin e par, m duet nj ontradit t +et jan se nj sht t ambiente+e t
msuar toa n gjendjen e tij origjinale zgjeruar nga t n@ehtit dhe t menduarit u
ngrit +etm nga ngjeshja e mass s ann tjetr t ngrohjes. 5r t t !undit, nu a
arsye pr ish-4n nu gjej, shtu / t bj abstrasion t saj t par. %ani ajo ishte
indisputably /endra e gra+itetit t mass, e para e !ituara l+izjet e trans!ormuese
osmorganis.hen N shall m t +ogl moleulare t mja!tueshme rreth t .ila+e
.ompression, dhe tr hap pro.esi i on+ertimit nga atje n at mas ardhurat, t .ilat
n lidhje temperatura e !illimit n mnyr / t pr/ndrohet n tij dhe prej ather
ishte pr t he/ur at n masn m t madhe. %ani ishte tashm thelbi i dheut me
.ompression tij n ngjyra t ndezura lum, shtu osmorganis.he delaron se mund
t +azhdojn deri sa temperatura e brthams deri m tani i ishte ulur nga
transmetimet se !ormimi i moleulare - shtete+e organi mbi t pa shatrrim nga
mund t ndodh ngrohjes, megjithat, m e ult .ompression dhe transmetim t !ort
nga masa n t nga t tjert lejuar !ormimin e shtete+e t tilla. >e !jal t tjera,
!ormimi i shtete+e organie moleulare sh!a/et me oh dhe n hapsir pi t jet
e mundur, u tepri.a e n@ehtsis / lind osmorganis.her nga masa .ompression
deri moleulare organie ishte, nu ishte m i madh pr transmetimin, si me
Bestande masa t tilla t shtyhet.
N mnyrn m t thjesht, mund t mendoni se e gjith pro.esit n mnyr /
on+ertimi i l+izje+e osmorganis.hen n moleulare udo sho+a me shtetin
moleulare organie.&dhe n /endr t gra+itetit t thot mund t ngrohjes
.ompression dhe pr t arsye i lart n saj t +ogla sa pr !ormimin moleulare dhe
t asione+e - pr t lejuar shtetet organie, megjithat, pr gjendjen osmorganis.he
ende +azhdoi. >e rritjen ngjeshjen por djegur n mnyr / t thon se n !ous n t
par-!ormuar moleulare - materies organie dhe e.i !ormimin e mases
osmorganis.her pr n mase +azhdon. 5or nga .ompa.tion dhe n t mnyr
ngrohje n t njjtin progres drejtim dhe moleulare sapo !ormuar - mas organie
shatrruar gjithmon rishtas, tr gradualisht doli nga shteti osmorganis.hen
moleulare sht e !undit - n mas organie djegur pr radial i +ogl n pasardhsit
e tij ende t marra mbi sipr!a/en e tos, dhe mbijetesa e saj e+entual sht br e
mundur n mnyr tashm bespro.hener me ngrohje me transmetim +et mja!t t
lidhur.
Ndroh, mnyra e !undit e ngjizjes do t supozojm se n t +rtet t gjitha
2shtje n to nu ishte +etm t a!t pr t moleulare - pr t marr shtetet
organie, por edhe e detyruar t aloj nprmjet tyre n shtetin inorganie, ajo /
mund t dyshojn se t dy nga
*=
. Shum e mundur / shtetet moleulare inorganie
duhet, n /o!t se nu jan sh!a/ur ende osmorganis.hen m par s bashu me
organie nga. 5or pr t +endosur at, ne nu emi njohuri t mja!tueshme dhe jo
duhet t jet e mja!tueshme pr t an treguar se nu a absolutisht Itineraret .ilat
!ormimi dhe zgjedhsit de!initi+e moleulare - lejojn ushtet organie n sipr!a/e
duet t jet e mundur dhe t papajtueshme me parimet e prgjithshme. -jithashtu
mund t jet n t marrdhnie ndoshta modi!iimet e mnyrat ide t mparshme
pr t menduar.
= *
Dati / tani shum substan.a si ari, platini, iridium, etj, nu sht m n
gjenden organizma, nu do t sundoj e ne+ojshme / ata t largohen nga
sistemi osmorganis.hen alimi i tij prmes shtete+e organie moleulare n
shtetin inorganie sepse thimi nga se n ato mund t jet e +shtir due
prdorur asimilimit ezistues nga organizmat se at pasazh.
N mparshm sht n !at e dhn1 se nj -lutzustand i materies n tranzi.ion
moleulare pas l+izje+e osmorganis.hen - mund t ndodh inorganie1 dhe pr sa
oh / grim.at l+izin osmorganis.h +etm nn ndiimin e gra+itetit, pa !or.at
moleulare midis tyre jan t dushme, gjendja e sistemit sht e !toht dhe t
errt. 5or un gjej nu a ne+oj pr t detyrueshme pr t gjendje. Nse tani
sistemi i tos pr t marr tashm n shtetin e tij osmorganis.hen pr a/ sa ngjyra
t ndezura si ajo !utem drit dhe n@ehtsi npr eter M= , shtu / ishte ende pr t
ardhur me disa modi!iime t reagimit t mparshm t shiojn shum t njjtin
rezultat. Ngrohjes do t rritet me +azhdimsin e turrjes dhe .ompa.tion e mass,
ndrsa gjithnj e m shum osmorganis.he masi+ n moleulare - trans!ormimin e
lngshme inorganie me ngjyra t ndezura dhe t gazt, pjesa tjetr e mass
osmorganis.hen por nga oha dhe pi hapsir pr t !illuar me mole.ularly - mas
inorganie dhe moleulare - organie t he/ dor, u on!liti i !tohjes nga rrezatimi
n shall t sistemit t lejon t ngrohjes nga .ompa.tion progresi+e t.
>e pa !jal, moleulare - ushtet organie do, pas n@jerrje e mass inorganie
ryesor n nj moleulare t Bestande - ushtet organie n temperatur t lart, t
.ilat pr!undimisht !tohur mja!tueshm pr t aluar pjesn tjetr t turms
osmorganis.hen !ormn
G=
. Kjo a pr t9u marr parasysh se pamundsia moleulare
- 2shtje organie t ezistojn n gjendje me ngjyra t ndezura, duhet t merret n t
+rtet n asnj mnyr n t njjtn oh si paa!tsia pr t !ormuar nga ngjyra t
ndezura n mas osmorganis.her prmes !tohjes s tyre.
M=
nu statuierte t jet e mundur, due supozuar se toa rrezatuar nga !illimi n
dritn e tij t shtetit zgjeruar osmorganis.hen dhe ngrohjes, sht e duhet t
ngatrrohet me lart e hodhn posht, due besuar se ata ishin trajtuar nga t
n@ehtit n t gjendje tu.
G=
Nse ju pyes +eten se n 2!ar gjendje mjegull e largt drita n /iell, i .ili
besohet t jet on.eptuar n sistemet botrore t arsimit mund t jen t
+endosur, shtu / ju mund t n supozimin / prhapur osmorganis.h
l+izur grim.at npr eter t drits hapsir /ielli dhe ngrohje n gjendje t
mendojn se mjegull drita prbhet thjesht nga grim.a t tilla1 N rast se ju
thjesht por grim.a moleulare dhe inorganie ia atribuon t !u/i, nj
przierje e grim.a+e osmorganis.hen me pre.ipituar n shtetin !lat, dhe n
t mnyr t shohin grim.a t ndritshme mjegull-due shatuar aty.
Dallimi thelbsor midis dy mnyra+e t prezantimit, t aluarn dhe t tashmen,
sht jo7 pasi i pari sht shteti osmorganis.he / n !illim t errt dhe t !toht,
dhe sh!a/jen dhe mbijetesa e moleulare - ushtet organie n perimetrin e tos
sht e mundur, sepse tu .ompa.tion dhe ngrohjes n on+ertimin e shtetit
osmorganis.hen jo n shtetet moleulare n shatrrimin e moleulare - organie
lulzon shtetrore. Sipas gjendjes atuale t osmorganis.he sht n !rontin e drits
dhe e n@eht1 por 2shtja osmorganis.he !itilin n perimetrin e tos prpara
zbatimit n gjendje moleulare +etm deri m tani / nj moleulare - prbrsit
organie sht e mundur.
Sido / t jet ose n !orm t modi!iuar ose ndryshe, / e di at1 por jo nu
sht gjithashtu e ne+ojshme t din se sa oh y mnyrat +etm t mundshme pr t
apr.yer +shtirsit e prmendura, sht. Nga rruga, mund t jet ndoshta m par
due menduar se do t mund n perimetrin e sistemit t %os n ontat dhe a!rsin
e materies s saj me hapsir t !toht planetit nu eziston n t njjtat ushte t
ngrohjes, si pr thelbin e tos1 +etm pr perimetrin e %os, por ajo ron
supozimin e nj temperatur mja!t t ult pr t gjetur origjinn dhe ezisten.n e
mbretris organie n to t jet e mundur, ajo nu bn dallim se ne t njjtn gj
na shteti primiti+e duhet t imagjinohet shum t ndryshme se ai / u sh!a/ n
prparimin e oh+e t tyre. Nj ndryshueshmri e madhe e mbretris organie n
e.urin e ohs sht gjithsesi pranuar n prgjithsi, po miratimi i tij sht nj nga
dispozitat themelore t teoris s e+olu.ionit.
Natyrisht shtrihet pasigurin n lidhje me mnyrn n t .iln sh!a/ja e par e
moleulare - prezantuar shtetet organie, n mnyrn si prparim t par n
zh+illimin e pr t para/itur t njjtn gj, nj pasiguri / rritet m shum e m
shum / t shoni n t +e2anta prpi/et. >egjithat, rri me origjinn
osmorganis.hen e moleulare - shtete+e organie disa onluzione t shum s
bashu, n mnyr / mos t lejohet, por a gjasa t sh/iptohet me nj shall t
duhur t siguris ose, por t 2oj n mnyra on.eptim / ndryshojn nga ata tani me
t njjtat ushte mbizotruese shum , natyrisht, pr sha se pia e tyre !illestare
sht mja!t e ndryshme. E tani pamje nga origjina osmorganis.hen e organizma+e
tosore por edhe pr momentin mund t onsiderohet +etm si nj hipotez, e pasuar
pr t9u trhe/ur prej tij pr!undime jo t gjith ndjein me domosdoshmri t rrept
prej saj, shtu / un t o!roj at / t pr!shij sesionet e mposhtme n t
drejtim, !illimisht edhe +etm modi!iime t mundshme dhe t mundshme t
pipamje+e mbizotruese t nj esperti t mtejshm pro+imit sht.


Shtues.
Naonisht parasysh impulset origjinale pr t .iln ai a tregtohen tu, si
enigmati, shtu / jemi due thn bots tjetr shaton l+izjen e lasht, / emi
!or.at marr parasysh pazaont asgj pr s.h!!en, por i njjti u shtua !illimisht pr
nga de+ijim nga drejtimi t njjtn gj pr t parandaluar shrirjen e t gjith materies
n nj +ij t drejt pas /endr t prbasht t gra+itetit dhe shtu ngurtsim i
bots. 5o ju +et t ruar n ne+ojn pr miratimin e till pro+ origjinale shtys /
!or.at !izie / l+izin botn, nj parim hiper-!izie sht pr statuieren. Sipas
mendimit tim, megjithat, mund t jet gj e marr shum t ndryshme, dhe jo duhet
t jet shum i be!asuar nse ajo nu e ishte diu marr shtu. Se nj i sistemit
gra+ita.ionale themelor duhet t l+izin n nj +ij t drejt drejt prioritetet e sistemit
pa origjinale, natyra e !or.a+e materiale huaj, pulses 2do problem mund t ende, deri
m tani un shoh at, +etm pr t gjith t ushte+e t grim.a+e jan onsideruar t
+le!shme, ai zaonisht duet n mnyr t heshtur t et parasysh, +e2anrisht si '=
se sistemi ombinon +etm dy pi n !ous t tyre ose masat imagjinare sht, ose,
m n prgjithsi, t gjitha piat shtrihen brenda nj dhe t njjtn +ij t drejt1 B= /
gjith pa+arsisht i sistemit prmbahet n nga para me densitet t njtrajtshme n nj
hapsir s!erie. -jithashtu, mund t et raste rregullim simetri i grim.a+e, t .ilat
prmbajn gjendjen e nj l+izjeje linear saj n prputhje me /endrn e prbasht e
gra+itetit. N t gjitha rastet e tjera, megjithat, mund t supozohet se drejtimi i
grim.a+e nnshtrohet distra.tions ansore pas /endr t prbasht t gra+itetit nga
trhe/je t tyre t ndrsjell, nprmjet t .ilit t ashtu/uajturat. 5ulses !illestare
mund t jen t pr!a/suara. ?etm se ligji i ruajtjes s gra+itetit dhe sipr!a/e+e
gjithmon duhet t respetohet. 5r t dhn t patn disa shembuj n t .ilat
de+ijimi i drejtimin e grim.a+e pas !ousi sht e+idente nn ndiimin e thjesht t
gra+itetit, ather duhet t imagjinojm dy grim.a shum t rnda ose dy masat /
jan t ujton t pr/endruar n prioritetet e tyre, si /endr e prbasht t gra+itetit
t dy do t shtrihen n linjn / lidh t njjtn gj, dhe t dy masat jan onsideruar
indi+idualisht prpi/en t !ous n nj +ij t drejt. Le tani por jepet nj e treta e
grim.a+e shum t a!rt me nj nga dy masa ryesore, por ata jan shum larg njri-
tjetrit, dhe n mas t grim.s +anishingly t +ogl n rahasim me masat
ryesore. 5astaj /endra e prbasht e gra+itetit t t gjith sistemit sht ende
dushm shtrihen pirisht n linjn / lidh dy masat ryesore, grim.at e +ogla pran
nj nga dy masa ryesore, megjithat, pala para/itur nga e njjta, do t n t till nj
distan. e madhe n mas t tjera ryesore / e!eti i saj magnetie undr /asja
zhduet, me sa duet jo sipas /endr t prbasht t gra+itetit t dyja, e .ila sht
edhe sistemi, por n baz t /asjes t l+izur n drejtim t mass ryesore, si n /o!t
se ajo ishte prjetuar nj impuls distra.ting t drejtim t /endrs s prbasht t
gra+itetit. 5o, grim.at jan apliuar pr t +ij / lidh dy masat mes tyre, shtu /
do t l+iz drejt edhe n +etm drejtim t undrt se n /endr t prbasht t
gra+itetit pr +eten e tij pas a!r-to e tij.
#po ne mendojm pr nj trendsh shum t zgjatur e baz shum e +ogl dhe e
+endosur nj mas trhe/jen n 2do .ep t trendshit. &dhe nse t tre masat jan t
barabart dhe isos.eles trendsh, / sht bilaterale simetrie, jan dy masat
re.iproe shum t ngusht n piat e sajshme t bazs s +ogl trendsh n +end
n drejtim t undrt me njri-tjetrin se n prputhje me /endrn e prbasht t
gra+itetit t sistemit, me an t nj /endr t bazs sht trhe/ur pingul rojn,
duhet t l+iz.
Ose, pr t prujtuar nj shembull, nj mbushur t njtrajtshme me 2shtje shell
s!erie e trashsi onstante sht dhn. Eendra e gra+itetit e mass sht e +endosur
n /endr t a+itetit. &dhe duhet dhn nj grim. diu brenda tij zga+r, n mas
t .ilit sht +anishingly +ogl n rahasim me mas t prgjithshme, n mnyr /
/endra e gra+itetit t t gjith sistemit araterizohet 2mendur jo dushm nga
/endrat s!er. 5as nj propozim t njohur t ompensuar pellgje u ajo sht e
+endosur n zga+rn, trhe/jet n t gjitha ant n mnyr / ajo sht a/ i mir sa n
/o!t se ajo do t jet subjet i asnj trhe/je dhe pa puls mbajt mbetet e /et. %ani
imagjinoni ju shioni n mas t shell s!erie n 2do pi ompat ose n nj zgjatje
/ sadon m par, shtu / grim.at do t l+izin pa pengesa nga trupi ompat ose
t !ort pr.aton, me usht / e!eti i mass pushimit nu sht e dushme, nu por
pas +etm nj i 2mendur nga ngjeshja loale apo zgjatjen e gra+itetit t sistemit, me
prjashtim t rastit t +e2ant se thesi i 2mendur n prputhje t saj l+izjeje do t
prmbaj n +et+ete pa.
Nse ton ton, n +end / t l+izin n nj +ij t drejt n drejtim t /endrs s
gra+itetit t sistemit diellor nprmjet njjt, orbital n nj rrug eliptie, si2 mund
jan arritur me anash de!le.ting pulsin pjesrisht nga trhe/jen e planete+e t tjera,
ndonjher edhe nga sistemet e tjera diellore, me t .ilat sistemi yn n shteti i saj u
zgjerua primiti+e n marrdhnie m t ngusht sesa pr!a/sohej tani duhet t
mendohet.
>bas saj, un do t thot se mo.ioni i 2do grim.e t sistemit osmorganis.hen
mund t jet nn ndiimin e gra+itetit t ndahen n t gjitha n dy pjes, t drejtuar
nga prioritetet e nj sistemit, dhe nj tjetr, e .ila sht n nj pi undr ann dhe
origjinal stimul +mendjen / ne jemi msuar t supponieren, pr!a/son, por jo m
pas pr t gjith lshuar dhe tej e tutje n prjetsi +azhdoi due +epruar, por me
l+izjen e grim.a+e ndryshon marr+eshje t onsiderohet +etm si nj
ndryshim. -jithashtu sht e /art se ne, ur ne !illim a !utur grim.at e sistemit
osmorganis.hen n nj marr+eshje t rastit, si2 ndodh n t +rtet prej nesh nu
ende rojn nj usht t +e2ant pr t shpjeguar randomness e ashprsis
shputur momenta e grim.a+e ose justi!iuar, pasi ajo sht pasoj e domosdoshme
e saj marr+eshje t rastit.
&dhe pse un e onsideroj t pipamje e t ashtu/uajturit. Shtysn !illestare pr
binds se trashguar t tyre, un nu e an onsideruar ende t ne+ojshme n
mnyr / t hyj n testin ryesor, pasi ajo 2on n onsiderat tu marrdhnie pa
pasoja t tjera se trashguar t tyre, ishte pr t marr a+antazhin n lidhje pr t
shmangur ndrliim t analizs.


VI.
Parimi i respekt diferencimit men#ur.
N prgjithsi, shpjegon sh!a/jen e rijesa+e t reja dhe t ndryshme n mnyrn e
prejardhjes nga rijesat e hershme n at rijesa+e prindr+e e.in sipas si zh+illimin e
mbretris tosore dhe ushtet e tij sht redesigned dhe +ermanni.h!a.hten, dhe n
t mnyr msojn ndiimet ndryshuar, tani e tutje jo +etm edhe organizimi i tyre
ab8nderten manni.h!a.h, por edhe manni.h!a.h modi!iuara, shtu organizmat e
reja n zh+illim, thyer larg mirobet e t bj nj prjashtim, por n baz t parimit t
lu!ts pr ezisten. / sht e!ias, i organizuar dhe ushtet e jashtme m t mir
prshtatet me tjetrin shtypur, mbajtur !ushs dhe ?e2orit e tyre n pasardhsit
trashguar. In!luen.at .iln organizma+e jan modi!iuar n baz t e!ete+e t
!or.a+e t prgjithshme natyrore, tu e m pas t 2uar +eten padobishme pa
angebbares parim, u ata t 2oj, me araterin e ndr+eprimit t rastit, nj loj /
+etm n t mnyr merr araterin e prshtatshmris, / pasojat e
pa/ndrueshme e tij >at.h ishte undr per!orman.s dshtoj dhe t bj t
+end. Shurtimisht, t tre me parimet e ndryshueshmris s organizma+e nga i
pazgjidhshm n +et+ete !or.at e pauptimt due +epruar e natyrs, lu!ta e
organizma+e t modi!iuar pr ezisten. me !itoren e ndryshime+e m t dobishme
dhe t apliojn gjithnj e m shum trashgimin !isimin e prona+e t tyre, si t
le+a+e t mja!tueshme pr zh+illimin e mbretris organie nga !illimet e thjesht,
pr t mani!oldness sotme1 dhe ata e /uajtn t nj przgjedhje natyrore ose
arti!i.iale, selesionimit natyror, n +arsi t le+ e msiprme hyj n !u/i me
natyrn, pa ndrhyrjen e /llimshme e njeriut ose me ndihmn e till.
%ani to tregojn 5rinzipe ende n hartimin dhe mirmbajtjen e raporte+e t bots
organie sht e!eti+e dhe mund t undrshtohet undr pipamje e prgjithshme,
pr t marr e tutje edhe pr zh+illimin e bots organie n t Bestande pretendimi
asgj onsiderueshme t t mos et reurs pr arsye mistie1 5or nga e njjta pi
m duet t parime+e t mparshme nj tjetr jo +etm ontratues, por me parimin e
lu!ts pr ezisten. n routings, parimin e nj +arsi t ushte+e t ezisten.s s
/enie+e organie nga njri-tjetri dhe demgem8Cen plotsohet nga nj tjetr, due
rezultuar n nj mbipesh prats ushtet e !ormimit tregon. 5r m tepr ajo sht
sigurisht y parim n +et+ete para/esin +etm nj rezultat t mesme t selesionimit
natyror nga ana e spe.i!iuara tre parime t tjera si +ijon7 to organizma do t
+azhdojn t ezistojn s bashu, t .ilat jan modi!iuar n mnyr / ata mund t
bashjetojn n t mir1 t tjert do t shojn posht1 me t rast mbetet +etm
prputhen mbetur pa ushte priori pr u dhn mating. Dhe duhet pranuar se
rezultatet nga pipamja e nj origjin inorganie t organizma+e pr asnj /llim
tjetr ishte pr t ardhur.
Kundr shtu sigurisht pamje nga origjina osmorganis.hen e organizma+e t 2on
deri n nj tjetr pamje, i .ili !illon me pamje t nj plani uni!orme t zh+illimit t
organizma+e, pa nga pa pas mendimit parapra, shtu / t !lasin t prbr nga
detaje t panumrta t rastit. 5r+e2 saj, mendimi i mparshm n onsiderat m
t ngusht mund ungehoben +shtirsi / mund t shptojn +zhguesit
sipr!a/sore, ndonjher mungon ur pipamjen ton, megjithat.
#ta thon7 egoizmi sht parimi i bots, dhe shtu 2do lu!tuar pr jetn e tij me t
tjert1 n !at, por egoizmi sht +etm parimi i indi+idit, 2a do t thot e gjith
parimin indi+iduale e detyrueshme, si t thuash, egoizmi m i lart i sistemit t
indi+idit angazhohet dominuese. Kshtu / un them1 por teoria e tanishme e
e+olu.ionit, t patn n pr!a/suesit e saj m t +endosur, thjesht mohon
ezisten.n e nj parimi t till. Fu shioni, me !raza t zaonshme pr dhe undr
ndonjher do t arrij asgj n t !ush1 5ra, ne pre!erojn pr t par ushtet
atuale diret n sy.
4n mendoj se n radh t par, +shtir se luan n raportet e tani bots parimin e
lu!tn pr ezisten., / sht, n ushtet e ezisten.s, nj pjes a/ t +arur n
parimin e nj +arsi t ushte+e t ezisten.s s /enie+e organie nga njri-tjetri dhe
t plotsojn njri-tjetrin, / t priori duhet t duet e dyshimt pr t zgjidhur at rol
t madh n zh+illimin e ushte+e atuale t ezisten.s. 5or, para se ne t prpi/emi
pr t z+endsuar nj ide t ndryshme pr t, le t shohim n ushtet e pranishme n
t drejtim. # mund ai t aplioj parimin e lu!ts pr ezisten. se / tani
mbizotron n marrdhniet midis mbretri+e t a!sh+e dhe bim+e6 # nu sht
m mir mbretria e a!sh+e me ezisten.n e tij +aret trsisht mbi mbretrin
bimore6 Ndoshta eziston n mes t dy deri tani si nj lu!t, si bimt jan ngrn nga
a!sht, dhe u /ndron nj pem, nu mund t jet si nj a!sh1 por n +end t
saj / a!sht se organizmat m t zh+illuara, bimt zh+endos, pr t marr
+endin e saj, t dyja u!izoj prhapjen e ezisten.s s tyre re.iproisht deri m tani
/ t dy &zisten.a e +azhdueshme mbetet e sigurt sa t jet e mundur1 sepse n /o!t
se a!sht t shatrruar t gjitha bimt, ata n t mnyr do t shatrronte ushtet
e ezisten.s s tyre t +azhdueshme, dhe nu duhet t et m shum a!sh, shtu
/ bimt do a.idin arboni, i .ili n@jerr a!sht, e plehra+e, e .ila / rnie, dhe
ndihmn t .ilat ata msojn pr insetet n !eondimit1 . "umbur
&dhe n mbretrin e a!sh+e, t barngrnsit nu jan zh+endosur nga grabit/art
n lu!tn pr ezisten., por +etm para prhapjes till teprt / ata re.iproisht do t
thahet larg ush/im, t dmtuar, megjithat, boll e grabit/art e prdorur pr
ush/im. Njerzit shojn n lu!t me njri-tjetrin, por +etm ndonjher1 ndrsa ata
jan n pro.edurat ryesore dhe drejtuar +azhdimisht pr ruajtjen Dort, opjim dhe
zh+illimin n njri-tjetrin. Osht e +rtet, ombet ulturuar zh+endos gradualisht
paprpunuara, grabit/art m t mdha jan zhduur gradualisht nga njerzit / t
ulti+uara !ara nga nj spe.ie t disa t bim+e t z+endsoj !ar e e/e
manni.h!a.hen, dhe udo zh+endos n lu!tn pr ezisten. m t prsosur apo
rrethanat / projn prryer mostra e nj spe.ie, m pa i prsosur apo m pa t
prshtatur, dhe ruan t lu!tn pr ezisten. n t drejtim rndsi t madhe1 por jo
rndsi pr o!erta, por jo plotsues i raportit, / e bn +et ndjer nga t tjert, dhe si
nj sht n gjendje n shembujt e mposhtm, Lloji i !undit si susesin e mesme e
par n prputhje me parimet e dotrins mparshme mbarshtimit pr!a/sojn.
>errni marrdhnien plotsuese e t dy gjini+e. Nse un nu jam i gabuar, sht
ish-dotrina eduate mnyr e hapur +etm i duhur pr t shpjeguar origjinn e
saj. Dillimisht, a pasur +etm pa ses ose t dy gjinit n bashon rijesat. >e 2do
papriturat - sepse asgj t shioni pr n dotrinn e mparshme mbarshtimit sipas
nj tjetr parim i +eprimit t !or.a+e, si ajo e mnyrat e mundshme t +eprimit t
njjt diu dhe diu hyj t apo at - ndryshuar organizimi i nj a!she t .atuar -
indi+idin nga n mnyr / ajo mori nj arater mashullor, dhe pr t arsye nu
mund t riprodhohen me +eten e tyre. Nga #ndre si asidente, organizimi i nj
indi+idi t t njjtit lloj ndryshuar nga ndryshimi n mnyr / ajo mori nj arater
!emr, dhe pr t arsye nu mund t riprodhohen me +eten e tyre. $astsisht, to
ndryshime ishin t tilla / ishte nj riprodhim t mundshm nga mating dy
indi+id+e1 gjithashtu u prplas me !ormimin e dy indi+id+e gjinore n t njjtin
+end dhe n t njjtn oh s bashu1 dhe nga to t papriturat jan prsritur n
mnyr t ngjashme me mbretrin e a!sh+e dhe suseset e tyre t prhapur nga
trashgimi, tani sht rijuar nga e gjith shtresa e lart e mbretris shtazore
gjithpr!shirs di+ersitetin dhe ndarjen e sese+e. 5or se indi+idt me gjini+e t
+e2anta mbajtur n !ush n lu!tn pr ezisten., /ndron n a+antazhet e dhna
atyre / i a ndodhur me ndarjen e gjini+e n ndarjen riprodhues e puns, biznesit,
dhe nga marrdhnie t tjera.
Le t +ini re tani se hyrja e paparashiuara, indi+idt due i !toht t thehet n
sesualisht di!!erente n +et+ete nu mund t taojn t mundshm n s!ern e
+eprimit t !or.a+e, si ne shohim tani t et m asidente, u nj trans!ormim t till
n pagjini panumrta lloje t rijesa+e / ende ezistojn, ndodhi, dhe ne e uptojm
t, se n parimet e dotrins mparshme mbarshtimit plotsisht asgj nu sht
ajo / jan n t njjtn oh dhe n t njjtin +end Sh!a/ja n:p!ende e dy
indi+id+e omplementare sesit +etm nj spe.ie t +etme, e lre m nga mbretria
e tr a!sh+e do t sh!a/et pilluar me shalln m t +ogl t probabilitetit. N t
undrtn, duhet t lloje t ndryshme t +epruar n !ormimin e dy lloje+e t
ndryshme t rrethana+e indi+id+e sesi, shtu / oh t ndryshme dhe +ende t
presin. Dhe ajo / tani sht due u br n mnyr, / t marrin miliona apo
miliarda +jet pr t pr!unduar, pr t ende pr t gjetur taimin rastsishme rrethana
t tilla prsri dhe prsri tu dhe atje, si se nj, por nu mund t jet e gjith pamja
e pamundur t duet e pamundur, por sht m tepr nj pyetje pr t gjetur m
shum gjasa n mes t pipamje+e t mundshme1 n /o!t se ju nu mund edhe m
tepr t ngjashme me ushtri+e, t .ilt besonin se t sjell humbjen e psuar ai
nprmjet t miratoj shitjen e 2do shall nga sasia e dimensione+e birr shitur. N
!at, megjithat, e do t mendojn se +azhdimi i ndarjes sesuale n mbretrit
organie n baz t parime+e t tilla, madje edhe n /o!t se me an t rastsi+e t
lumtur me nj sasi t .atuar ohe t mundshme, do t jet gjithnj e m shum gjasa
me rritjen e +ite+e. Sepse ne besojm gjithashtu se t dy indi+idt e sesit do t ishte
!ormuar rastsisht n t njjtn oh ushtet e ruara shtes, shtu / ju nu a
shioni se sa larg t dy prej t .ila+e ishte t +ijn s bashu pr riprodhimin, duhet
t bhen m t !a+orshme pr at se sa i !toht apo t dy gjini+e u bashuar n +et+ete
indi+id i .ili me an t saj pr!shir edhe ushtet e riprodhimit n +et+ete.
Kundr saj ju bn t mirat e ndarjes s resa+e t puns, t .ilat +ijn n jet
nprmjet ndarjes s sese+e, dhe. pa dyshim a prparsi t tilla. 5or, ur ndarja e
puns s 2do biznesi derisa njra an +ijn +etm dhe duhet t pres pr mundsin
/ ai shatoj t plotsoj t tjera, n mnyr / pr!itimet do t shndrrohet n t
metat dhe t hyj n biznesin e prbasht, n +end t t zh+endos pandar dhe pr
t aluar pr n pasardhsit1 por un nu e di se si, pas eduate mparshm
msimdhnies realizimin e ndarjes s puns s biznesit riprodhuese do t ishte / t
mendojn ndryshe se sa n at mnyr dhe me suses t till. Ndarja e puns sht n
biznesin e jets njerzore t shprehur nga urr nu e paparashiuara, por nga ushtet
e brendshme t zh+illimit n ezisten.1 dhe shtu / do t jet gjithashtu n
mosmarr+eshje me biznesin e jets s brendshme.
% njjtat ?shtirsit e dotrins t mparshm t undrt eduate +etm n nj
!orm t ndryshme n shembujt e mposhtm prsri. Shum bim jan t +arur nga
pllenim me ndihmn e insete+e t .atuara dhe to insete undr nj plotsoj
pjesrisht ne+ojn e tyre pr ush/im n t at ndihm.
%ani n /o!t se nj marrdhnie e till mendohet erdhi pas dotrins mparshm t
mbarshtimit n ezisten. si bima n !jal a organizimin e tyre duhet t ndryshoj
nga sha/e t panjohura, se rohet nj inset prats !eondimit, dhe nj a!sh i
a br sha/e po a/ t panjohura, t .ilat n parim prputhje me e!eti+e n !abri
mbart asnj /llim mbulon, organizata e tij duhet t ndryshoj n mnyr / ajo
ishte pr t ruar ush/imin e saj nga !eondimit t impiantit n !jal me zbatimin
e ndihms. Bim+e dhe a!sh+e tani do t duhet t marr pesh t teprt n lu!tn
pr ezisten. me t a!rmit e tyre t .ilt nu /en +endosur si t dobishme pr
njri-tjetrin. 5or nse ata nu ab8nderten edhe organizimin e tyre n lidhje me njri-
tjetrin n at mnyr, shtu po ata erdhn me ndryshimin e tyre prsri +endosi
disa+antazh n rahasim me t a!rmit e tyre jo t modi!iuara, pr sha se ata nu e
gjejn shtesat / ata t ne+ojshme, dhe mbeti edhe ur ishin n gjendje pr t gjetur t
njjtn gj, e araterizuar n disa+antazh / ata ishin t njjtn shioni pr t.
5or ajo / sht thn tu tani nga ushte shtes n dy shembuj intresting, n thelb
sht pa a shum n t gjitha shtoj.a+e raportet n apliimin organie t
pasur. Kudo e balla!a/ohet me nj +shtirsi monstruoze pr t br marrdhnie
plotsuese due prshtatjen e organizma+e me njri-tjetrin n mnyra t rastit nj
rezultat t #mendamentit re.iproisht t pa+arur nga onsultimi i lu!ts pr
ezisten., dhe jo +shtirsi do t jet +etm n gjendje pr t lobizojn se nj pr
pamje z+endsuar nj marrdhnie loale, t prohshme dhe shasore e ushte+e
t !ormimit t organizma+e plotsuese. -jithashtu, jo do t ndodh me origjinn e
prbasht osmorganis.hen e rijesa+e n marrdhniet natyrore dhe e upton edhe
raportin shtimin e mbretris organie dhe inorganie me mes tyre.
N !at, un mendoj se nga !illimi 5erandoris osmorganis.he n t njjtn gj n
nj prputhet, oherente dhe t prputhen moleulare - organie dhe t paorganizuar
t di!eren.uara nga ish in+entari uni!iuar t asaj mbretrie n omponentin e
bashpunimit t t dyja, sht pr t plotsuar ruar si i till o!rohet , perandorit
shprb menjher pas t disutohet parimi1 / ather moleulare - mbretria
organie +et, due ln pas nj nga t di!eren.uara n bimt a!sht paa!t
di!eren.imit radiale n nj rahasohen dhe prputhen n mbretrin e a!sh+e dhe
mbretrin bimore, dhe brenda dy mbretri ende spezialere dallime, due pr!shir t
dy gjini+e, t parazit+e dhe t o!rimit t tyre etj hyr.
Ktu un do t thot se n rastin e .optim t thjesht t nj mas n disa masa, t
.ilat ndryshojn +etm n madhsi dhe t !orms s jashtme, por jo ushtetuta e
brendshme apo Ndrtimi pas nga masa origjinale dhe t njri-tjetrit, n di!eren.imin
n rast se nj mas e nj ushtetut e dhn e brendshme ishte n dijeni ajo ndan
diret n masat e Kushtetuts t pabarabart, t .ilat ruajn nj marrdhnie
omplementare me njra-tjetrn, apo !arat e prodhuara prej saj para eliminimit t tyre
si ndarje / dalin organizmat n ushte shtes, t .ilat un shurtimisht dallojn
di!eren.im n mas dhe embrion di!eren.im.
%ani mund t !las n teorin e mparshme mbarshtimit t di!eren.imit n masn
/ i njjti organizm prodhon pasardhsit / t thehet ndryshe nga ndiimet t rastit
n baz t t apo at drejtim ose zh+illojn ndryshe mbi brezat n +ijim. 5or n deri
tani tu sht nj di!eren.im !jalim, i .ili dilte nga nj pasardhsit organizmit n
+end / rastsisht ndryshe, materialisht plotsuar raportet jan t ndryshme me njri-
tjetrin, un e /uaj t lloj di!eren.imi n lidhje si di!eren.im pr t dalluar nga t
.ilat t n@eht n di!eren.im t rastit mund, i .ili !at sht / t mos onsiderohet
plotsuar me miratimin e atyre / onsiderohen t anulohet, por +etm si.
5arimi i lu!ts pr ezisten. nu sht sh!u/izuar nga parimi i respetit
di!eren.imit t men2ur, por ur ish parimi nga dotrina e mparshme mbarshtimit
duet si orrigjuese ndaj ndryshueshmris pau!izuar e organizma+e pr t n@jerr
nj in+entar t prshtatshm t bots organie, pasi a me argumentin e mposhtm
ende zbatohen pr ne si nj orrigjues pr pi relati+e si di!eren.imit t rastit, +etm
se ajo sht n depresion pr nj rol m t mesm dhe +arts duet. Shiuar m a!r
pirisht raportin pr t uptuar shtu.
N mnyr / t ndrtojn mbi origjinn e rijesa+e nga mirobet, di!eren.imi i
shurtr embrion7 ur dy lloje t ndryshme t rijesa+e t lindin pr sha se nj !ar
e a di!eren.uar para largimit t saj nga rijesat am n dy mirobet e ndryshme / si
pasoj zh+illojn n rijesa t ndryshme, si2 mund t imagjinohet se ajo sht nga
taimi i tyre i par Bestande ose bashimit t saj me ushte t .atuara nj
marrdhnie stabeln e!et organie dhe shtes re.ipro pr ruajtjen e tyre t
+azhdueshme dhe zh+illimit n shtet t +e2ant t ryer gjat, por megjithat, n
ndarjen e tyre edhe detyrim, to ushte pr t pr!unduar do t thot se edhe do t
zgjas pr N0is.heneins.hiebung npr pjes t bots s jashtme pr+e2 bashu
magazin dhe zh+illim t +e2ant. N 2do rast, paraushtet pr produtet / rrjedhin
nga di!eren.imit nga nj rijesat e prbashta t origjins jan +n n nj mjet t
prbasht t dy me njri-tjetrin se nu jan rijuar +etm, por +etm shton duhet t
jen t !ortzuerhalten nj jet relati+e t pasur dhe nj respet si zh+illimin e
organizma+e t +e2anta. Kto shtesa mund t jen m t prsosur dhe t paprsosur,
dhe lu!ta pr ezisten. tani do t luaj rolin e saj t rndsishm n !atin se ai jep
m t mir antart e SK prputhen mbipesh, nj m e rndsishme n mnyr / jo
+etm / rezultojn drejtprdrejt nga antart e plotsuar di!eren.im nn njri-tjetrin,
por edhe me t gjith ata / doln nga antart e di!eren.ime t pa+arur dhe me botn
inorganie jashtme pr t prshtaten n nj raport t prputhen dhe an pr t
modi!iuar n prputhje me rrethanat.
Ndroh, ne shohim se lu!ta pr ezisten., por sht ln pas t paguajn shum
m pa se sipas dotrins mparshme mbarshtimit1 nse ai a pr t siguruar ushtet
ryesore pr bashpunim !unsional Bestande +etm, por +etm pr t shtuar.
4n mendoj se rradhazi ndodh n tosor di!eren.ime pia re!eruese e sistemit jan
t +endosura edhe n pozitn e uraniumit t sistemit osmorganis.hen, si ndarja e nj
/elize sht e +endosur n sistemin e sot, +etm se y ushtet ende t jashtme e t
ush/yerit jan t ne+ojshme si pr t t .il+e t osmorganis.he sistemi nu sht e
ne+ojshme. 4n supozoj se ju nu mund t pro+oj at sigurisht diret se dallimet e
njpasnjshme jan t +endosura n drejtim t progresit pr stabilitetin dhe duhet t
roj nga aspetet m t prgjithshme t shpjegohet me !atin. N !at, mund t
imagjinohet / nj organizat e dhn mund t ndryshoj deri n u!ijt e .atuar nga
!or.at e brendshme nn dhn ushtet e jashtme n mnyr / progresi pr stabilitetin
zh+illohet pa di!eren.im, por mbi e!etet mbetura t !or.a+e t brendshme dhe
ndryshime thelbsore t ushte+e t jashtme, nj pi ndodh u me ndarjen e saj
organizate n dy elemente plotsuese mund t bhet n t drejtim, se sa me
ndryshimin e t gjith organizats, dhe se lu!ta pr ezisten. a +etm suses, pr t
eliminuar instabeln marrdhnie+e organie n t mir t t bar-msimit .
Fu nu mund t undrshtoj me parimin e mparshm / ne tani shohim m me
an t njjt zh+illohet mbretrin organie, ne, mbretria organie, pr+e2 suseset e
/ nu onsiderohen eduate tu arti!i.iale, tani shoh nu e+oluojn . 5or ajo duhet
t et e+oluar n mas t madhe nga !illimet e para t sotme. >ag tani edhe parimi i
di!eren.imit respet espozits n metodn e mparshme Instalimi duhet thjesht si
nj hipotetie, shtu / mua m duet se n delaratn e mparshme sht nj
plotsues i ne+ojshm i 5rinzipe tjetr, u teoria e e+olu.ionit nu mund t
shpjegohet me pa nga rruga e hipoteza, zh+illimin e mbretris organi deri sot
ezaminuar pa gjetur t zh+illim ende n +azhdim e sipr t +azhdueshme.
-jithashtu, parimi yn sht due !ituar n apliimin pr zh+illimin e mbretris
organie n nj mani!oldness e organizma+e mbshtesin !atin se 2do organizm t
+e2ant sot sht e ndar sipas t njjtit parim n nj mani!oldness t organe+e, +etm
me t ndryshim, se nu a ndarje e plot e pjes+e t di!eren.uara zh+illohet, dhe
pr t arsye susesi i di!eren.imit asnj orrigjim nga nj lu!t orresponduese pr
ezisten.n e pjes+e t +e2anta a ne+oj, si2 e bn t domosdoshme zh+illimi i
mbretris organie1 por at +etm n nj uptim m t u!izuar, por jo trsisht i
mungon nj orrigjim t till, n /o!t se shpesh nj rritje e organe+e tashm t
zh+illuara apo pjes+e t organe+e n urriz t t tjer+e, dhe t tilla dhe shtypen
edhe trsisht. Ky pro.es sh!a/et n embrion t randomness trhe/ur ndjeshm,
megjithat, lu!ta pr ezisten. n zh+illimin e mbretris organie duet si nj
orrigjim t in.on+enien.es, / t ndodh pr t dal jasht nga t di!eren.uar n
rrethana asidentale, nj ndryshim, megjithat, /ndron thjesht n !atin se n
zh+illimi i embrionit t nj spe.ie t .atuara t organizma+e me trashgim
gjithmon t njjtat in.on+enien.es t lidhur me mbijetesn e organizmit dhe m pas
edhe t njjtat prsrit Korretions0eise, ndrsa lloje t ndryshme t ndodh n
mnyr manni.h!a.h ndryshimin e marrdhnie+e me botn e jashtme dhe me njri-
tjetrin se in.on+enien.es duet t jet e rastit.
Nse un am dalluar mbi hir t ndarjes /artsi dhe di!eren.imit, dhe embrion-
mas di!eren.imit, por ajo sht +etm si pa a u!iri rigoroz on.eptuale mes
ndarjes thjesht dhe di!eren.imit, si pr t n@jerr n mes t mas dhe embrion
di!eren.imit nga nga dallimet gjithnj e m t +ogla t masa+e t ndara ose mirobet
di!eren.imi +et shtrihet nga njri-tjetri n ndarjen e thjesht, dhe ashtu si nj trup
prind n lidhje me +eten e saj embrion gjithmon m t +ogla di!!erente ndan nga
+etja, di!eren.imi mas sht e@.reted n di!eren.im embrion njerzor.
Si dhe pr at / an marrdhnie me njri-tjetrin tani m shum se ryer urr
jasht di!eren.ime dhe lasat e rijesa+e n t gjith rrjedhn e zh+illimit t
mbretris organie dhe t ombinuar n mas dhe embrion di!eren.imin apo
z+endsuar njri-tjetrin n lidhje me idet jan shum m rndsi sesa imagjinata e
nj /ar t sigurt. ?etm ne jemi pr t marr n 2do rast lidhur, se dallimi i sho/ris
/ rezulton nga antart e di!eren.ime a rn gjithnj n rrjedhn e zh+illimit t
mbretris organie, n mnyr / ata tani nu sht m e re e mja!tueshme pr t
n@jerr nga prindrit rijesat dhe 2do spe.ie t tjera n thelb e ndryshme. N +e2anti,
ai duhet gjithashtu t pyesni pastaj, sa larg Di!eren.imet e dhna ni+eli an ndodhur
n m prohsisht dhe hapsinore lidhur pro.eset npr t gjith mbretris organie
ose n +e2ant pjesshme tu dhe atje1 +etm se mund t besoj se nga onsideratat e
prgjithshme / m a!r origjina e mbretris organie, m shum sht i pari, m i
ohn e sotme, m shum ishte i !undit i rastit.
N 2do rast, un besoj se pr rrjedhn e di!eren.imit prmes tr masn dhe
+azhdimsis s mbretris organie urr nj sem shum e thjesht do t
ngritur1 sepse ushtet osmorganis.hen, / e bri t tranzi.ion e prodhimit, pr+e2
pr t pr!shir pa dyshim dhe shtetet e ndryshme jan shprndar t parregullt. Se
ata ishin, por at nga e para, mund t onludojm nga pasojat e tyre ende t
+azhdueshme1 po ju eni parregullsin e !illimit n shum m t mdha, m shum n
!illore si tani t mja!tueshme pr t supozojm se pr sha t !illimit n t gjith
rrjedhn e zh+illimit t tenden.s dominuese drejt stabilitetit a +endosur gradualisht
nj urdhr dhe struturn n to ushte dhe shtetet / nu an ezistuar m par
mund, pa, megjithat, ta sjell at n mnyr t balan.uar limatologjie dhe anomali
meteorologjie / ende ezistojn sot, dhe i .ili lidhet n mnyr t barabart
parregullsi t mdha n mnyrn e shprndarjes s /enie+e organie.
L!ar me t +rtet a t bj me dallimet limatologji, i njjti i .ili +etm mund
t jet i dushm si e brendshme jo gjeotermale omponent ryesor i ngrohjes s
sipr!a/es n t .iln organizmat e gjalla t pasur, dhe t mbuluar dendur mjegull, t
.ilat jan m par mbi to e n det pl/ente , /etsi e /iellit dha rrug, dhe jo e
disutueshme n t mnyr edhe u ndryshon n botn organie. 5or jo ne emi
thjesht rregullisht mund t presim ndryshime t rregullt dhe rregullisht pr+e2
mposhtme, nse arsyeja nu lasht e parregullsis ishte /en n dispozi.ion.
VII.
Parimi i rnie ndryshueshmri.


N trsi, a tani si n lidhje me zh+illimin e tr tos si rijesat organie n
pipamjen e tyre t +e2ant para, se t njjtat !or.a / jan ati+e sot n t
drejtim, an /en gjithmon ati+ dhe anasjelltas. >egjithat, pr+e2 se1 se pas
l+izje+e osmorganis.hen an ezauruar e!etin e tyre n !ormimin e moleula+e
organie dhe inorganie, asgj m shum n lidhje t tij t reja arsimore mund t
mbshteteni n t, ju gjithashtu eni moleulare - +endosen !or.at organie nu do t
thot t njjtn e!eti+itetin si m par pr n@jerrjen !orma.ione t reja organie, pasi
t en ryer sipas parimit t tenden.s pr stabilitetin shtete+e shum t pra!rta
stabeln n t drejtim. >egjithat, to ushte mund t zbatohet +etm n masn /
shtetet pr!undimtare, n t njjtn oh me at t bots s jashtme, a, pr t .ilat a
t bj me stabilitetin e pra!rt e ushte+e organie1 por / nga pozi.ionet !illestare
t tos nj on+ergjen.s onsiderueshme, por t gjith t njjtn gj, nse /llimi
sht arritur n t drejtim, si2 sht br n t, dhe mund t ndryshoj nga nj
madhsia dhe tipi, si2 ishin m par e leht dhe e mundshme n botn organie dhe
inorganie, u /llimi ishte aoma m tej, tani nu sht m gjeni po a/ e leht dhe e
mundshme.
5ra, t gjitha ushtet ishin n bot organie, si n inorganie ontestuar !are e
pa/ndrueshme / nga !illimi n, .elular, dhe u shpreh se t njjtat !orma organie
gjithmon prsritura nga brezi n brez, ata mund t jet +etm i !ort pr t tjert e
nj brez, pastaj i nj epoe t tjera pr t ndryshuar n lidhje me, pastaj ndryshimet e
para t !orta graduale t bots inorganie jashtme, me t shtrnguar deri struturn e
saj stellender dhe e+oluimin e .ile+e !ise meteorologjie dhe struturn dhe
prsritjen e antar+e t /enie+e organie !ituar nj !orm m t !ort.
Ndrsa mund t trhe/ undr parimit t mnyr t +endosur e progresi+e me
alimin e ohs t ulur ndryshueshmrin e organizma+e nj undrshtim nga !atet
gjeologjie, por n asnj mnyr nu prishet. Shtresat sedimentare, t .ilat jan t
ndryshme n prputhje me natyrn e mbetje+e organie / gjenden aty, n prgjithsi
jan t trash m t +jetr se ata jan, dhe t marr oh, e .ila shrbente pr
depozitimin e tyre, trashsia propor.ional i tyre, shtu / e njjta arateri i
organizats do jan marr nga m t gjat t ohs, m tej ju shoni prapa n
oh. 5or / supozimi +et nu a asgj pr +eten e tij. 5rundrazi, grryjtem, o!!
dhe ndiimet au!s.h0emmenden ishin pa dyshim m i !u/ishm dhe i dha ore n
n@ehtsi m t madhe to ndiime n mnyr shum m t leht nga t mtejshme ju
shoni mbrapa n oh, n mnyr / edhe pr+e2 hipoteza gjeologjie hartuar n
sesionin 'A e .ila +etm m pas, /llimet, !r:herhin shtresa e trashsi m t madhe
do t mund t depozitohen si tani n ohn e duhur.
-jithashtu mua m duet nj ndryshueshmri t madhe t !orma.ione+e organie
n oh t aluar se tani deri tani nj prbrs gati thelbsor t Deszendenzansi.ht1 se
pas nj. Kjo pipamje duet n rrjedhn e zh+illimit t rijese organie indi+iduale
se sa !oto Shurtr-trhe/ur t gjat t zh+illimit t t gjith bots organie ose si nj
thimin pjesn e indi+idit n t urs t zh+illimit. -jithashtu, ndryshimet embrioni
por tregon relati+isht n mnyr t shpejt dhe t mdha, m a!r ai sht n !illimin e
tij. Dhe ju nu mund thjesht mohojn, sepse mundsia e llogaritjes zhduur, +et !ati
se ndryshimet t mdha t .ilat jan miratuar nga organizmat gjat e+olu.ionit t t
gjith perandoris, jo pa pl/imin e nj +endi diur ishte marr ndryshueshmri m
t madhe me nj gjatsi periudh prej miliarda +jetsh /en e mundur dhe +etm tani
nu duet e mundur, sepse jo do t pr!shij miliarda t reja t +ite+e1 shtu / ju
do t jet n gjendje pr t par at si nj a+antazh n !und t !undit, n /o!t se ju
merrni me osto m t ult ohore dhe lehtsin e rrug+e t prezantimit t njjtin
rezultat.
Kur ne !lasim pr pandryshueshmris s !or.a+e natyrore dhe pr t arsye t
!risuar pr pro.eset e ohs s tanishme pr t marr !or.a t tjera n res, si
pr t aluarn, shtu / me siguri sht e drejt1 por 2!ar do t thoni nse diush
donte t pranojn parimin e pandryshueshmris s !or.a+e / nj gur / t +azhdoj
deri n !und t ohs s +et bien 'AA metra pr seond, +etm e an t shojn
npr a/ shum n t par t dyt. 5rundrazi sht n ligjin e rastit, due thn se ai
a drejtuar m pa !illestare prmes. Dhe shtu / ju duhet n 2do rast mundsia /
ligjet e e+olu.ionit organi, anasjelltas, nj ngadalsuar gradual i tij zh+illimi
/ndron, mbani n mend dhe pr sha se ata nu mund t +endos pas +zhgimit t
gjith mbretris organie, pas shiuar antart e saj n lidhje me parimin tenden.a
pr stabilitetin prirur t mbaj t patn sipas probabilitetit.
?arsisht nga gjja e mparshme sht nj hipotez e !ushs shum t
prgjithshme., N !at, pa supozimin se organizata do t ishte /en n t aluarn
shum t ndryshueshme se sa tani, nu do t ndalet, dhe jo mund t jet e
mja!tueshme pr t shpjeguar pr shembuj t +e2anta
Karin e a n@it n mbt e tij, nj mane pend, nj resht i gjat t u/e. #jo
shpjegon dy pajisje e para bazuar n parimin e lu!ts pr ezisten. n se 2ezmat u
si trajnuar rastsisht, e onsideruar Sporet undrshtart e tyre n lu!t dhe m mir i
mbrojtur nga mane undr pi.imit t tyre ishin1 5ra, +endi mbahet n !ushn e
betejs. 5or, pa dyshim se do t duhet oh pr t pritur pr ndodhjen e
paparashiuara t tilla, dhe n /o!t se diush mendon se n t gjitha a!sht e tjera t
papriturat t ngjashme duhet t miratohet pr t shpjeguar realizimin e objete+e t
tyre /llim, shtu / ideja sht / t mashtrojn. 4n mendoj se m tepr, ur
organizata sht ende m e leht t ndryshueshme, mund ndjeje mendore, armiu n
betej e +shtir pr t shtuar, pr t mbrojtur +eten nga sulmet e tij, dhe zemrimi
undr tij, t +endosur sot spore n ati+itet, bu.ing >anes pran+er dhe t bj t
!ryr, to pjes nga demgem8Ce ndryshim, pro.eset e !ormimit, nse jo
her+orzutreiben n +al+ula+e t gatshme, por pr mirobet dhe n t mnyr t
mbjell impiantin e pasardhsit, pa sigurisht prpjejet mendore dhe theson +etm si
!enomenet e brendshme t organie !izie shioni se 2!ar y trans!ormim +arej
gjith lojs e dis/et psiie n lidhje me bazn e tyre !izie, por t lidhura me parimin
e prgjithshm t tenden.s pr t stabeln shtetet pa nj delarat t +e2ant pr t
pro+oni. %ani sigurisht, m e !ort do t jet n gjendje &rbosung nj arin a spore t
reja dhe rehr her+orzutreiben sepse ata jan +etm tani shtyr me radh, dhe i gjith
organizimi a ardhur n nj gjendje t pra!rt stabeln n +et+ete dhe n raport me
botn e jashtme1 edhe pse ndoshta ende nj !itim t spore+e dhe urriz shon n
gjeneratn e .o.s liga edhe m tej sht e mundur.
VIII.
$aportet e ndryshme t perandoris !h"illimit organike, t
cilat nn
nj gjendje t konsiderueshme t ndryshme t origjins s tij
kosmorganischen
krkojn pikpamjen se m par.
'= Si n rijesat p!lanzentieris.hen protoplasmi. as nj di!eren.im n bimt dhe
a!sht nu sht tashm a ndodhur n gjini+e t ndryshme, shtu / ju mund t
jen t prirur pa, shtetin, pr t par to rijesa si ato t di!eren.imit t moleulare
- mbretris organie supozohet . &dhe pa lidhje me parimin e respetimit t eni
di!eren.im sht me t +rtet i prirur prgjithsisht pr t par n protoplazm e
substan.s primiti+e e t gjith zh+illimit organi. Shum m shum gjasa,
megjithat, m duet se emi m tepr pr t t shihet n nj t prapambetur t gjitha
+etm di!eren.imi dhe mbetje+e m hert zh+illimi asnj zh+illim m i lart sht i
a!t n +et+ete, pasi ai a prjetuar tashm n organizmat p!lanzentieris.hen, dhe n
t +rtet n t gjitha mirobet organie dhe organizmat m t larta me themel marr,
pr t !ormuar struturn e tyre, t ush/yerit dhe rritjen e njjt ndihmon nga edhe m
shum se materiale thjesht inorgani sht pr t prgatitur, por a/ pa, pasi jo pa
organizimin e !or.a+e t .iln pasuri e tij aloj, n gjendje t 2oj organizimin n
prgjithsi, mund t 2oj n nj organizat m t lart.
N 2do rast, duhet t dalloj natyrn e nj substan. organie / alon npr t
gjitha epoat e zh+illimit t %os a /en n gjendje pr t riprodhuar n t njjtn
strutur t thjesht t substan.a+e organie, t .ilat ishin n gjendje t ndje n
modi!iimin e struturs s e+olu.ionit t tos. Nse protoplazm e natyrs s sotme
n t gjith t a!t, edhe pa prgjigjur zh+illime+e m t lart organie n t tilla, ajo
duhet s pari t et m t lart t zh+illuara / nga ohra t lashta, nga data e
zh+illimit t mbretris organie, dhe shtu nu a rijesa t pa+arura protoplasmi.
japin m shum1 s dyti, a!tsia e tij pr e+olu.ionin m t lart t pro+uar edhe
tani1 dhe n 2do rast do t et sa m shum n@itje pr t prodhuar teste pr t si pr
ae/ui+o.a gjen pr t mbajtur pamjen tani dominuese t rolit, / sht pr t luajtur
protoplazm n zh+illimin e mbretris organie drejt, esperimente, ndoshta po a/
do t rrzimit. Bad por n /o!t se e gjith teoria e e+olu.ionit sht e bazuar n
supozime njohja e t .ilit sht re!uzuar lundur nga pr+oja. 4n e pranoj / e a
pr t mbajtur to ushte ende drejt ur nu a asnj mnyr tjetr pr t
pr!a/suar t pro.es t zh+illimit n !illimet e saj, por due mohuar Due
mparshme se y sht rasti.
B= 5ipamja se i gjith zh+illimi i mbretris organie ishte marr nj shtet
protoplasmi., taohet domosdoshme s bashu me /llim / ai sht, due !illuar
nga mirobet m t +ogla apo rijesa t thjeshta, se si 5apu2orja protoplasmi., dhe n
prputhje me supozimin e nj inorganie Origjina e organizma+e nu mund, n !at
ndoshta +ijn n nj pamje t ndryshme se jo1 sepse natyrisht ushtet rastit pr
sh!a/jen e par t +ogl dhe m t thjesht organizmat prbra n mbretrin
inorganie do t +ijn s bashu m leht se sa pr !ormimin e rijesa+e m t mdha
dhe s bashu -ansterer ligj, dhe n prgjithsi t gjith drejtimin e zh+illimit t
lejuara nn t usht nu ndryshe nga e pia+e t tilla due !illuar pr!a/sojn
+azhdimisht.
Kundr saj /ndron n !unsion +etm si thelbsore t gjendjes s origjins
osmorganis.hen e organizma+e t onsiderohet se rezultati i e+olu.ionit t nj
rijesa t +etme masi+e t mbajtur nga strutura t pr!shir-artit, i .ili / n !illim
nga ana e di!eren.imit dhe .optim n nj mani!oldness t madh t rijesa+e t
struturs s ndryshme udhhe/ur si paraardhsit e sotme.
N !at, tu e m pas sht osmorganis.he sistem t onsiderojn +eten si
4rges.hKp! uni!orme, +uri n duje rezultatet e ushte+e t saj t brendshme t
ompliuara dhe t l+izje+e t gjitha di!eren.im dhe ndarje. 5or respeti, me
di!eren.imin e par t njjtn gj n ushte plotsuese pr moleulare - inorganie
mbretrit ompani rezultuar moleulare - organie, / ne duhet t n !illim n
aspetet uni!orme e nj rijes t ontatuar me ngatrres e duhur t ushtetuts s
brendshme, si perandorit osmorganis.hen, an interpretuar.5r redutimin e
l+izje+e, due e br alimi i sistemit osmorganis.hen ndodhur n nj sistem
moleulare, mund t por thjesht duhet asnj rezultat tjetr pr+e2 se organizimi
osmorganis.he e t gjitha grim.a+e, i .ili ishte prodhuar nga l+izjet m t mdha, u
thye n nj sho/at moleulare nga l+izjet m t +ogla1 pa par u nj arsye mund
t et /en pr sha t nj ndarje primiti+e t sho/ats organie. Sepse n /o!t se
nu sht +etm e mundshme, por edhe e mundshme, / n moleulare - an status
organi ndrhyr drejtprdrejt me !ormuar ose shpejt pas rezultuar inorganie, shtu
/ ajo do t +azhdoj t jet nj supozim shum arbitrare / jo ndrhyrje n !orm t
.atuar, sho/ata organie ndarse / ndan ishte ndodhur, por ju mund t shihni
+etm at n !rontin e nj sho/ate t przier n mes t shtete+e organie dhe
inorganie, si sot sho/ata+e t tilla t prziera, pa ndarjen e sho/ats organi
ezistojn ;ES .. Seti. I=.
Le tani pr l+izjet osmorganis.hen nga !illimi nu jan objet i ushte+e t tjera
u!izuese sesa ato n natyrn e !or.a+e n t .ilat ata +aren, jan, megjithat, ne
mendojm se marr+eshja origjinale dhe t madhe-momenta e grim.a+e ndryshon n
>anni.h!a.hste, shtu sht +arur mbi t mani!oldness dhe ndrliim
osmorganis.her thot natyrshm / rrjedhin diret prej tij moleulare - trans!eruar
organie, dhe ne supozojm pr t arsye an / nga !illimi t panumrta t
ndryshme, n prputhje me natyrn e prgjithshm t !or.a+e t lloje+e moleulare t
moleula+e organie dhe lloje+e t sho/ats s njjt an prodhuar !ormuar me
njri-tjetrin dhe me moleulat inorganie n prbrjen aoti dhe rend 2montimit nga
shteti osmorganis.hen, dhe +etm gradualisht pr sha t tenden.s pr stabilitetin
e rijuar .ile t .atuara dhe l+izjet periodie n t aos, periudha m t +ogla,
internals m t mdha, dhe masat jan a/ t di!eren.uara, prbasht dhe moleula t
ngjashme t grumbulluara n mnyr / parimi i saj tenden.e ges.hahe m e
madhe t jet e mundur t mja!tueshme.
Kjo sht to e zaonshme tani u bashuan me ata t !undit mbi thelbin e n@eht
t lngshme due u zh+illuar disutime t /art mbretrin inorganie n nj
perandori t drejtprdrejt t di!eren.imit !esti+ale, droppable dhe ajrosur
orresponduese t mbretris organie n t ndryshme, n lidhje me ata / i pasur n
marrdhnie t ndryshme, t pasur, dhe u shprb y mbretria organie, ashtu si
ushtet e marrdhnie+e zhduur n se.ilin, rijesa, arsyeja e ushtetuts t thjesht
se sa t asione+e t prgjithshme amtare apo shopinj am, nga t .ilat an dal,
ishin +etm pr sha ngatrres e tyre trajtohen n pjes t ndryshme t in+entarit n
t pjes t porto!olit por gjithashtu tregoi nj ndrtim m t thjesht se sa / n
rrjedhn e e+olu.ionit t mbretris organie / rrjedhin prej tij e rijesa+e m t
larta, n /o!t se ata +etm t pr!shij n struturn e tyre moleulare e sistemit t
dallojn n gjymtyrt e tyre t ndryshme, organet, sistemet organie pr analogji me
at ende tani onsiderohet nga mirobet e rijesa+e t ndryshme. & mundur, pra, /
ata si y shum m i ngjashm n pamje prbnte / n !illim, pasi m +on u
zh+illua rijesat, por ata e bjn, si dhe !ara tashm ishin +eshur ushtet e zh+illimit
t ndryshme n +et+ete.
%ani priste zh+illimin dhe +azhdimin edhe t thjesht n nj pasardhsit pr+e2
ushte+e t brendshme t /enie+e t par edhe ushte t prshtatshme t jashtme, /
gjeti deri n u!ijt e .atuara menjher se ajo e due iu re!eruar si di!eren.im nga
perandorit osmorganis.hen n raportet m t drejtprdrejta ndrlidhje, pr t
treguar pjest e inorganie si mbretria organie doli, me t .ilat ata u bashuan
osmorganis.h ose menjher +arur s bashu, dhe mbeti pas ndarjes n marrdhnie
t ngushta. &dhe thimit pasur undrshtuar t ushte+e m t prgjithshme / an
t bjn ruajtjen e men2ur e rijesa+e t sotme n t mnyr e origjins, por ende
nu jan t pasur t mja!tueshme udo pr +azhdimsin ose zh+illimin e /nie+e t
para. Dhe shtu pl/yer nga ata / t mos humbas shum n lu!tn pr ezisten.
me t tjert, t .ilt gjenden ushte m t !a+orshme pr +azhdimin e tyre, prsri,
+azhdojn #ndre dhe t riprodhoni pa at, sepse relati+isht n nj ushtetut
homogjene pr nj bllo t .atuar /elizore dhe n t mnyr pr nj zh+illim m
t lart, i .ili t e@perientially a nj dur.hzus.hreiten t till, t sjell, ende t tjert
prsri, i .ili pr!shinte bimore pr zh+illimin e lart n shtetet omplese
moleulare, ndahen pjesrisht n nj organizat e gjymtyr+e t ndryshme, organet,
sistemet organie n e.urin e zh+illimit t mbretris organie, pjesrisht edhe
di!eren.ohen n lloje t ndryshme n ushte shtes / lidhen me njri rijesat e tjera.
*= %jetr lidhet me pipamjen mbizotruese t origjins inorganie t
organizma+e, pamje me !atin se popullsia e tos, dhe pr t arsye ishte m
eonomie me organizmat e nj ose nj Nentris disa u ushtet +etm t !a+orshme
pr lindjen e njjt erdhi s bashu, mori m a!r her parahistorie1 ndrsa nga
onsideratat tona t mparshme n baz t mendimit nga origjina osmorganis.hen e
organizma+e prundrazi ai +ijon se shprndarja, dendsia dhe lushness e zh+illimit
t mbretris organie mbi to / nga !illimi, n 2do rast nu an /en m pa se
sa sht sot1 5rundrazi, ato mund t onsiderohen sot si i ult jo +etm nga !atet
paleontologjie, por edhe n parimin e tenden.s drejt stabilitetit, me usht nj rritje
t mbretris inorganie sht n urriz t organie n uptimin e tij parimi.
N /o!t se sipas pipamjes mbizotruese e organizimit t rijesa+e n oht
primiti+e nu ishte zhduur ende nga njri-tjetri n dallimet e tilla t mdha, dhe n
+e2anti n ushtet limatie ende e o!ruar nu a dallime t tilla t mdha, si sot, pasi
jo e !undit nu do t jet n mosmarr+eshje e pranojn, sepse dallimet limatie
+et +etm n gjendje pr t trajnuar gradualisht, po ashtu pajtohet me rezultatet e
paleontologjis. 5or n lidhje me ish, ne do t, megjithat, mani!oldness e zh+illimit
t rijesa+e t ndryshme t larta me e.urin e ohs, si n rritje, megjithat, me
omentet nn numrin e aluar pr t par mani!oldness m i madh n sh/isat e
ndryshme rijesa moleulare t gjer n oht e lashta si tani an.
Sa e +shtir sht1 sht z. B. imagjinoni daljen e nj pylli brazilian shi / nu
prmban n pyjet tona +etm nj ose disa lloje t pem+e, por m t ndryshme midis
tyre, etj me nj lmsh t tuta, Or.hids, majmunt, parrots, gjarprinjt, !luturat ,
mushonj-s etj, ur t gjith 3sht menduar t jet, shtu / doli nga t njjtat
brthama+e shall n t njjtin terren shum n t njjtat rrethana1 u ushtet duhet
t ishin ardhur pr zh+illim t till t ndryshme6 Sipas mendimit ton, i gjith pyll
sht +etm nj marr+eshje e-hedhur dhe gediehenes t shpalosin pjes t sistemit
osmorganis.hen n t .iln t gjitha dallimet e tyre rijesa+e dhe edhe m shum
se sa duhet pr t marr, jan tashm t +endosur prpara ur ata /art +etm due
di!eren.imit t m+onshm zh+illuar n pjes t jet e an.
M= Kjo e bn teorin e e+olu.ionit / nga ather pas ezeutimit t njjtn mnyr
topin / pasoi n mes t lloje+e t ndryshme t organizma+e do t pritet pr t thn
n mnyr t +azhdueshme tranzi.ionit, n +end t pis r.ejn dallim1 e .ila
zaonisht tregon se ushtet rishiimi n prgjithsi tregojn ndryshime t
+azhdueshme. 5r sha se t humbur at tashm tu dhe atje nu t tranzi.ionit /
e bjn dallimin e lloje+e t dyshimta, por ata jan m shum prjashtime se nj
rregull, megjithat, do t presim t undrtn. %ani shioni pr ju pr t prmbushur
t undrshtim me !atin se lu!ta pr ezisten. n mes t a!rmit sht m e !ort
se ajo mes jo-te a!rmit, n mnyr / m n !und duhet t mbetet +etm e aluar me
emrin majt. Dhe n !at, ne emi marr z. B. dy lloje t ngjashme t bim+e /
duhet mja!t t njjtat ush/yes+e nga toa, shtu due e thithur toa e that nu do t
shrbej pr t ush/yer t tjera n t njjtn oh apo jo, por ai ende mja!t mir pr
mund t shrbej ush/im t nj lloji shum t ndryshme t lloje+e1 se ushtet jan m
t dobishme se sa spe.ie / an t bjn pr bashjetesn e palidhur. 5or m duet
se shum dhe shtu n thelb e undrta e pro+on me t pipamje, ajo / sht
pr t9u pro+uar. Sepse n /o!t se indi+idt e lloje+e t lidhura jan t uptueshme pr
nj lu!t m t madhe pr ezisten.n si pa lidhje, shtu / duhet t njjtat arsye
indi+id t s njjts spe.ie mund t realizohet n nj lu!t t madhe se sa e lidhur
+etm, shtu / indi+id t lloje+e t ngjashme, n /o!t se jo t lidhura n
disa+antazh undr indi+id+e, por t jet n a+antazh ndaj indi+id+e t t njjtit
lloj1 dhe ju do t eni shtu / n +end t indi+id+e t panumrta t t njjtit lloj /
do t pritet si indi+id shum spe.ie t lidhura.
Kjo +shtirsi e teoris s e+olu.ionit bie larg n pipamjen ton t origjins s
organizma+e, sepse ather t gjitha spe.iet / nu tregojn tranzi.ionit t /arta
ndrmjet njri-tjetrin, 4rges.hKp!en t ndryshme, n t .ilat moleulare - perandoria
organie shprb, /o!t drejtprdrejt, /o!t nga +on re!eren. di!eren.imi i men2ur
mund t mendoni t +arur.Ngurrimi i madh / shum natyralist argtoj, pr t
prmbledhur e lloje+e t ndryshme t /enie+e organie n uptimin e teoris s sotme
t prejardhjes me +arietete+e t t njjtit lloj nn t njjtn pipamje themelore, me
t rast do t gjejn justi!iim e saj t plot1 pr t sjell dhe +shtirsi t lloje+e t
ndryshme n nj eduate pjellore me rezultatet e nj spe.ie t re, shpjegimin e tyre.
#jo nu duhet t undrshtohet se n sistemin osmorganis.hen si dhe 2do !azat
alimtare ndrmjet bim+e e 2do spe.ie jo m +on do t pritet n mes t tyre +eten
e tyre. Kjo do t ishte +etm nse me t +rtet nj parim i .ili sht nj marrdhnie
e objete+e t pr.atuara n to dispozita, duhet t miratohen, e .ila n baz t
ushte+e tona nu sht rasti ur ne shiojm n shprndarjen dhe l+izjen e
substan.a+e n sistemin mnyrn osmorganis.hen / n !illim nga asnj ushte t
ndryshme nga natyra e prgjithshme e !or.a+e materiale mendojn u!izuar. 5r
botn tjetr jet pr+e2 shtresat e uraniumit t lloje+e t ndryshme / ne respetojn
tani, por edhe t gjitha, dmth pa!undsisht shum !aza t mundshme tranzitore mund
t mendohet, por jo t gjith mund t realizohet n mes t bim+e n nj numr t
+etm i .atuar i rijesa+e dhe shatrrim n to rijesa mund t dalin.
Ndroh, due e br ajo nu tha se jo, n natyrn e !or.a+e materiale +et dhe i
shalls s !undit parimi +aret nga tenden.a pr stabilitetin, e .ila sht shprehur
tashm n sistemin osmorganis.hen para pjell e organizma+e nj e!et t .atuar,
disa ngjashmri dhe marrdhniet e !orma+e strutura, !unsionet e rijesa+e, si2
+rejm t tilla edhe n mes t lloje+e t ndryshme, por edhe mund t justi!iohet nga
!illimi.
I%.
Prejardhja e njeriut.
#jo / ne duhet t marr t ne+ojshme si pasoj e Deszendenzansi.ht, sht /
njeriu, n +end / t rijoi / n !illim dhe n nj oh n sot ose n nj shtet m t
prsosur, me !illimet e jo t thjesht, nprmjet nj seri t gjat t breza+e m t larta
dhe m t ni+ele m t larta t zh+illimit, zoologji padallueshm nga a!sh, t
sulmoj deri sa arriti n dinjitetin njerzor, dhe ishte prparuar mir n t ni+el
+etm gradualisht nga shum t ult t arsimit t lart. Ndroh, ajo a /en diu
tjetr thesuar, n /o!t se asgj nu e paprshtatshme sht gjetur n t - dhe at /
ndihmon at, n /o!t se ajo duhet t gjendet n !atin se sht n mnyr - / njeriu
n mitrn e realizimit t nj /elize t thjesht pr t n thelb t njjtat ni+ele si n
a!sht mb alon pr t +etm t aluar prtej u!ij+e t dal mbi t gjitha si nj
/enie njerzore, por edhe ather !illuar +etm gradualisht t rritet nga gjendjes s
!mijs sensual sht t arsimit t lart e t rritur+e, pse do t ishte !yese nse
e+olu.ioni i ra.s njerzore n trsi t gjith marr t njjtin pasazh, & njjta 5lani
sht ryer tu n nj oh t gjat n nj shall t madhe ne shohim sot bhet n
2do nj n nj shall t +ogl dhe n t ardhmen. %ani sigurisht asush nu do t
donte t jet zbritur nga nj majmun apo majmuni-si rijesa, por, pasi jo e !undit
ron teorin e sotme t e+olu.ionit1 por edhe / nu duhet t hi/et 9se !azat e
zh+illimit t .iln njeriu ishte pr t shuar npr, e prezantoi at me t arritur
ni+elin atual t majmunt nga pia e aratere zoologjie shtu edhe m a!r se
2do rijesat e tjera, t tilla si ende sht n arritjen e rastit1 pasi / nu mund t hi/et
edhe1 +etm ju mund t shihni srish asnj arsye pse duhet t jet !ri nga
ngjashmrit ezistuese m par, n /o!t se e di +eten me tani ezistuese, e .ila
sht +etm +azhdimsi e /, t jap dorhe/jen, t jap dorhe/jen n 2do rast duhet
t rojn1 dhe un do t thot se mund t +n me t .ilat n mnyr pratse.
Bhet e ne+ojshme n t gjitha !azat, njeriu a aluar npr n rrjedhn e zh+illimit
t t gjith mbretris organie, t jet /ndrueshmria e saj pr lartsin shpirtrore
e sotme n mnyr t heshtur aluar n mnyr t barabart npr, si ai alon sot
npr !azat e zh+illimit t embrionit t njeriut, megjithat, paraardhsit e majmun+e
nj /ndrueshmrin m t lart sht n !at po a/ e larguar, pasi ai l embrionet e
tyre sot.
5as saj emi pasur, por n asnj periudh t pranojm pa+arsisht nga
ngjashmria e jashtme me majmunt, ne duhet t +n me ne sot nj barazi me
majmunt. N t +rtet e mundur / paraardhsit e njerzit dhe majmunt jan t
ndar +etm nga nj m +on se di!eren.imin e par t oshere mm e t gjitha
organizma+e t !ise+e t +e2anta, mund t +ijn !mijt shpirtrisht talentuar dhe idiot
e njjta prindr+e si sot1 por pastaj !mijt budallenj ose ato !u/i t barabart nu
mund t onsiderohet si paraardhsit e talentuar mendrisht, edhe ju ur ju shioni n
majmunt majmun apo rijesa t ngjashme si paraardhsit e popullit.
#i argumenton pr ngjashmris s njeriut me majmunt / ?oler sht sot, / t
gjitha prpjejet pr t ngritur at n nj ni+el m t lart t ulturs talleshin, dhe n
t mnyr t pr!a/sohet si nga ndrtimin e tyre !izie si nj !az alimtare n
majmun. 5or n /o!t se ombinimi m e !a+orshme e arsimit do t thot ta njerz
nu mund tani t ngjall, se si mund t eni besim natyrn se ata ndonjher mund t,
n mnyr / gara m e lart t talentuar zbritur nga gara t tilla apo edhe majmunit
prulur6 5rundrazi, nj zh+illim m i lart gara paa!t jan a/ i mir sa majmunt
ajo ishte e tij nga e para apo nj di!eren.im t m+onshm sh!a/n mnjan ra.a+e t
larta.
5ra, ju do t ndonjher an pritur / a pasur n t gjith zh+illimin e mbretris
organie prmes rijesa+e, e .ila, pa pasur tashm t arritur gjendjen e tanishme t
zh+illimit t popullit, por n !izi i tyre - e .ila pr!shinte organizimin a!tsin
psiie pr t zh+illuar m tej t, pa ajo pr t aluar prmes zh+illimit m t lart
pr !azn gjithnj paa!t t majmun+e apo majmun t barabarta pr tet rijes
!und. 5rundrazi, ajo sht majmun si n rrugn e di!eren.imit t mbretris organi
2ahet nga-produtet e njeriut, dhe garat prulur e njerz+e si t tilla n lidhje me garat
m t larta duhet t marrin n onsiderat.
%.
Disa fanta!ite gjeologjike dhe hipote!a paleontologjike.


l= N prgjithsi, supozohet se orja ngurta ishte !ormuar nga +azhdueshme
ngurtsim solide t brthams me ngjyra t ndezura shrir, gjithnj e m shum nga
jasht pr brenda n trashsi, dhe 4rgebirgsmassen ndryshme si produte origjinale t
ngurtsim dhe Neptuni ose masa+e sedimentare si t tilla, t .ilat nga to masa an
dal nga erozioni, dezintegrimit, mbeturinat dhe slurry. %ani un nu pranoj / t et
njohuri gjeologjie t mja!tueshme pr t +lersuar nse modi!iimi +ijim t saj
pipamje m duet pr t para/itur disa a+antazhe, a +shtirsi t mdha se e njjta
do t duhet t jap rrugn, megjithat.
Osht e paontestueshme se !ormimi i brthams ngjyra t ndezura shrir e tos
ishte +etm shum gradualisht nga reshjet dhe .ompa.tion e masa+e
osmorganis.hen origjinale1due !illuar me ngjeshje madh n /endrn e
gra+itetit. > t zgjeruar thelbi, m shum u rrit n t njjtn oh nga .ompression
dhe ngrohjes s shtresa+e t sapo shtuar1 5ra, ai +etm mund t rritet deri sa
transmetimi erdhi n euilibr me t n@ehtit e ne+ojshme pr t shrihet1 dhe nga
pamja e t gjith sistemit shoi larg, megjithat, ngrohje nn presion n punt e
jashtme a rn gjithnj e m shum, ngurtsim !illuar. 5or oha e !illimit t
ngurtsim mund t jet dushm m shum t ngjar t et ndodhur, si duhet t
gjitha .ompression t lnds s ngurt n mas t a!t jan re!letuar nga rajonet e
largta nga /endra e sistemit t thelbi1 dhe un besoj se, ndrsa trashsia e ores
ngurta t jashtme u rrit me uj nga brenda, jo +etm droppable por edhe, dhe ndoshta
edhe m hert se a/, substan.a t ngurta, por jo n gjendje t shrir, por t lirshme
e grumbullimit sipas natyr n oren e tos jan depozituar, dhe pr sha t tyre liri
jo +etm +alt e ujit t br nj loj t leht, ajo tu dhe atje abzus.h0emmen dhe
resuspend prsri, por edhe bimt jepet nj to t prgatitur pr rooting1 jo sht
shtresa o/eani ose sedimentare.
Disa lehtsim t prshtatshm pr t pamje t mparshm, ju ndoshta mund t gjeni
se edhe sot !ise mas ozmie t hapsira+e /iellore, megjithse n !ragmente
relati+isht t rralla, meteor dhe !ireballs domethn, bie shi posht n to dhe n
mas t ngurta t njjt rritur +azhdimisht. N prezantime mbi gjendjen atuale t yll
t shtnat dhe msimdhnies Jomet ;&uropa '()* P Q.= Kam le@uar7 3Osht llogaritur
se prej tyre meteor+e ;/itje yjet dhe !ireballs=, t .ilat jan me sy t lir t
dushme n nj nat t ndritshme, pa drit t hns 2do +it jo m pa se ) R milion
hyjn /ar ton ajrore, dhe se me add-mbrapa e atyre / jan t dushme nprmjet
telesopit, shuma e MAA milion rritjes .... Eindra miliona / djeg n /ar/et ajrore
unsrem, shumohen peshn e %oa me an t hirit t tyre n * +jet deri n 'AAA ton. 3
%ani, megjithat, meteor t tij lloji jan sistemi tosor hasur n +ete masa t
2uditshme, t .ilat y sistem +etm n prparimin e saj prmes hapsirs dhe t .ilat
jan pr sha t shpejtsis s l+izjes nprmjet ajrit n shl/im dhe a+ullon
pjes, megjithat, jo sht +etm tani nj ngadalshm Niederg.hlag t ngurta,
sistemi yn +et, ombtare, 2shtje t sh/etsuar1 5ra, nu do t et
rahasueshmria pastr n to marrdhnie1 megjithat, mund t imagjinohet se n
/o!t se toa do t mblidhen deri 2shtje si shum t ngurta n orbitn e saj sot,
madje edhe n shtrirjen e saj edhe nga periudha t gjata t arsimimit t tyre me an t
le. pr t para/itur dhe mund t et /en rrzuan posht gradualisht.
B= "ergebra.hter0eise ta imagjinoni1 se ur sipr!a/ja e ores ngurta ishte mja!t e
!toht pr t toleroj uj droppable n +eten e tyre, dhe si pasoj nu a uj t
re!letuar n t, e gjith toa rrethuar +eten e tij n ontestin e nj o/ean, nga +endi
m +on nga tu dhe atje due marr +endin ezaltim pjesshme ngjit. Ndroh, un
nu shoh asnj arsye pse ezaltim i till i pjesshm i ores s tos nu duhet tashm
t bhet, ndrsa ajo ishte ende shum e n@eht pr t toleroj uj droppable, pasi baz
t prbasht t 2rregullt tu dhe atje due +epruar n oren ngriti, ata ndoshta edhe
due thyer dhe ndre/ja, !or.at mund t pranohen m leht, m shum ajo shon prapa
n oht primiti+e, dhe ezaltim dhe !ra.turing duhet t et m t leht +et, holl
orja e tos t ngurta ishte ende1 pas saj, por mund apriori nga deti, n@itje ups
zgjatet dhe do t prbhet nga t patn tu pa +shtirsi n t menduarit !ormuar
me rijesat e para t detit n t njjtn oh rijesat e para t tos. 5or n /o!t se
+etm mbetjet e rijesa t detit jan gjetur n shtresat m t +jetra gjeologjie, shtu
/ jo nu sht nj undr-argument i undr !ormimit t till t njohshme / e a
pranuar a pasur urr nj penges e madhe pr ruajtjen e rijesa+e t tos m t
hershme si rijesa t detit. 5ratsisht, me ezaltim dhe rrsh/itje t tos diur
ndryshuar shum m tepr se m par sot si sot dhe jo n on!lit, mbeturinat e
rijesa+e t tos, megjithat, mbetjet e rijesa t detit u thyen dhe do t shplahet me
uljen e tos nn det, n lartsi t tos n mund t depozitohen gradualisht shtresa t
sedimente+e gjat redutimit. Osht e njohur se jo shpjegon se mund t ndodh
mbetjet e organizma+e shum t ndryshme o+erlying njri shtresat e tjera gjeologjie
n dy, ra n mes t depozitimin e tyre shtresa+e n det nj oh t ezaltim n t
pi, nga t .ilat a mbetje organie an mbijetuar.
*= 5r n nj rajon u onluzioni si.hre nu sht imagjinat e mja!tueshme pr t
shijuar disa liri +eprimi, shtu / un imagjinoni due supozuar i pari nga hipotezat
e mparshme se materiali solid sht thjesht apriori n oren e tos t ngurta nu
sht a/ e that mas inorganie, por ;pr t, /artsia shrbyer, a!at t shurtr pr
t prdorur= n !ormn e nj interspersed me materies organie dhe l+izjes muusit
dendura organie re!letuar, digjen n saj t par u largua shtresa t materialit organi
apo n@ehtsia e ores s tos, megjithat, ai n shtresat e depozituara m +on mbeti
i zbatueshm n. & tr jo mas +arur muoz t trash / nga !illimi s
bashu. Nprmjet ontratimet e para t gjalla njjt por material inorgani u
e@.reted, dhe nga ontratimet pas di+ersitetin loale e ushtetutn e brendshme e
tos t bra n mnyr t pabarabart dhe n ni+el loal ushte t ndryshme pr
ndarjen e jashtme u a!rua, e ndar dhe t di!eren.uara t gjitha lnd+e organie n
rijesa t mdha dhe t +ogla, t .ilat ndoshta edhe m tej pjes t ndar dhe t
di!eren.uar, si dhe S.haaltiere, oralet, bim+e dhe paraardhsit e tilla pjesrisht a!r
ishin disa m pa prrahs nga a!r me 2shtjen e@.reted inorgani dhe ushte
shtes ezisten.s gjetur nga di!eren.imit respet parim men2ur prgatitur, se.ili
insbesondre rijes me nj pjes t +e2anta !ush inorganie.
&dhe deti lasht 4n mendoj / n !illim n lidhje me substan.a organie +etm
lo.rer dhe t lirshme, bira-bira, ose t rrjetit, dhe deti ajrit ende lo.rer e nj shum
t +azhdueshme organie !llus, t +egjl, nga jo rrug e ujit dhe e ajrit si para
tos nga ana e turrjes 2shtje organie e@.reted edhe n marramends t
marrdhnie+e t njjt, e .ila / n !illim rijesa t +ogla dhe t mdha insula
drejtuar notuar n det, re-si lundrues n ajr dhe t mtejshm ndar dhe duan t
dallojn, t .ilat an oh, n /o!t se jo / n !illim n nj In!usorienstaub u 2ahet.
Sipas nj !orm m uni!orme +et, pro.esi i zh+illimit t bots organie sht, n
/o!t se nj imagjinon pa bien n nj ndarje paraprae n tri mbretri se ishte e njjta
rijes uni!orme, e .ila e@uded nj predh t !ort dhe nj at t ngurta posht, deti
droppable +e2oi gjithashtu, dhe ajri i lshuar n lidhje me t, dhe i pari nga t tre
mbretrit due rritur n rijes Jonne@ion organie t pr!a/suara, t .ilat m +on
t ndar dhe t di!eren.uar.
Natyrisht, n shtresat paleontologjie ju t gjeni ndonj gj t shruar nga histori t
tilla1 por t para/es me shrim i tyre +etm n izoluar shronja mbishrim n t
gjitha deri n !illim t tregimit6 Sigurisht, besohet se a!sht e tos zh+illohet +etm
nga a!sht ujore dhe a!sht n ajr t !undit t gjith1 por ai sht i detyruar t tij
supozimi nga !atet paleontologjie6 & pra, n /o!t se !antazit e mparshme, t
.iln un +etm japin, nu duhet t toleroj me paleontologji, at / t gjyojn
.onnoisseurs t plot an t drejt pr t, shtu / ajo ushton asgj pr t dhn
atyre, dhe ju pl/en pastaj pro+at pr ide se si t tranzi.ionit ishte ndodhur shtetin
organi, due ruar n !antazit e tjera ose ide tri!tigeren, ose pastaj bni pyetjen e
m spe.i!ie - nga moleulare pr osmorganis.hen. ?etm t prpi/et nj #nhaltes
t till, por ai ishte pr t br tu.
%I.
&hrim teleologjik dhe psikofi!ik t parimit t tendencs pr
stabilitetin.
Bhu marr+eshja e par e grim.a+e t mass s tos ende /en n mnyr t
parregullt, t hutuar, po ne imagjinojm grim.at rastsisht me dor n hapsirn /
toa mori nga !illimi, t shprndara, shtu / sht me an t puns s !or.a+e t saj
t brendshme dhe t Kontribuoni detyron nj pjes t masa+e t tjera /iellore toa
/o!t e bazuar n parimin e tenden.s pr stabilitetin e ne+ojshme m shum dhe m
shuar pr t prmbushur nj usht dhe, n /o!t se ajo nu e a arritur ende at, t
shoni edhe pr t prmbushur, nga t .ilat ju mund t thoni me shprehjen popullore
/ 2do gj t jet e mundur i prshtatet s bashu n t1 dhe duhet n masat e tjera
/iellore, grim.at an /en t ndryshme nga t shprndara rastsisht n s!ern
tosore, n mnyr / ata ende nu do t jet m pa e shuar pr t prmbushur nj
usht t till dhe t shoni edhe pr t prmbushur1 jo +etm gjith ndeshjes e
mundur n 2do trupa+e /iellore pr +eten e tyre, por edhe n mesin e t gjitha t
prputhen me njri-tjetrin t jet e mundur. L!ar duhet t uptojm nga mating6 Se
2do pjes ontribuon prmes +eprimit t !or.a+e t tij, t tjert dhe me t rast t
gjith gj n nj sht mundsuar, por / sht +etm n nj stabeln pr t mundsuar
shtetin dhe pr t ruajtur at. Ne !lasim +etm pr 2i!tzimit mKgli.hstem, sepse n
prgjithsi +etm nj pra!rim pr nj stabilitet t plot sht arritur.
>bretria organie nnshtrohen pro.esit t zh+illimit n uptimin e tij parimi n
solidaritet me inorganie. 5erandoria osmorganis.he testin e a shpjeguar n nj
prputhen mundur organie dhe i paorganizuar, ose m mir ushtet prputhen t jet
e mundur +azhdon dhe mbi bana. %ashm me argumentin e par, nj pjes e madhe
e on!uzionit !illestar alimin dhe l+izshmri sh/etsuar e shtete+e u ngrit, dhe ende
t njeriut punn sipr!a/en e %os n uptimin e m shum, dhe sht redatuar nga
ushtet e lims dhe tos, / do t thot se marrdhniet midis tos dhe njeriut
gjithmon stabler dhe me t rast jan gjithmon prputhen. >bretria organie, por
n +et+ete a disutuar due prdorur t njjtn gj due u zh+illuar n m shum ose
m pa n 2do organizmat urdhruar1 parimi i di!eren.imit respeti espozits dhe
lu!tn pr ezisten. jan bespro.henermaCen +etm le+ e progresit n t
parim1 >egjithat, parimi i trashgimis siguron susesin e progresit t oh+e t
!undit.
Nu duhet t themi se pr t arritur stabilitetin e plot n bot do t ishte arritja e
nj /ndrim t prjetshm, por +etm arritja e zusammenpassendsten, dhe pr t
arsye due i dhn asnj ndryshim shtes pr rastin1 Shtetrore L+izja n bot1 dhe
pse m e prshtatshme nu duhet t prsris prgjithmon ur prsritja e
prjetshme do t ishte m e prshtatshme +eten. ?etm, nj usht / t 2on n
prsritjen e prjetshme, mund t arrihet pr t gjith botn n 2do oh t u!izuar,
dhe mund prsritja e prjetshme n detaje +etm n masn / mund t jet m mir
/ n t .iln hyn e tr, ndrsa ndryshimet e +azhdueshme t +et indi+idual t duhet
t ontribuojn, pr t udhhe/ur t gjendje t tr pra!rt.
5r on.eptin e prputhen dhe / alon n >is!its n uptimin e mparshm, ne
mund t prdorim nj on.ept t lidhura, por mundsisht n zonn e organi sht
+etm zbatimi i lidhur, t9i bj ata t +arur n parim unsrem, pragmatizm.
N !at, ne e onsiderojm m n detaje atje, shtu / ne mirpresim zh+illimin e
pro.ese+e, objete+e dhe ushtet e jashtme t nj organizmi +etm +etm t
dobishme n se ata 2ojn n nj gjendje t pra!rt stabeln organie dhe t tilla
brenda a!ate+e t .atuara ohore, edhe pse me ndryshimet m t madhe ose m t
+ogl , pasurit !ortzuerhalten1 pr sha t +dejes s nj organizmi t bazuar n
!a/e pr humbjet materiale t stabilitetit organie. 5as saj +jesht, parimi i
tenden.s pr stabilitetin me parimin teleologjie, deri m tani jo i pret
marrdhnie+e me ann materiale t bots organie, s bashu. N mnyr,
megjithat, se trendi nu do t thot /llimet e arritjes s objeti+it dhe /llimi sht
+etm t pra!rta e arritshm, ne gjithashtu t marr aspet pr at / bots organie,
pa+arsisht nga I#L%&NS parimin teleologjie n e saj, por +azhdoi t e.te aoma
a/ shum 2rregullime subjet, t .ilat an araterin e bezdi.
-jithashtu undrshton !atin se parimi i tenden.s pr stabilitetin tranzi.ioni i
stabilitetit organie n inorganie nga +deja .atuar i organizmit, jo +etm nu do t
pengoj, por edhe n drejtim t promo+imit t stabilitetit t /llime+e t !undme, jo
identi!iimit me parimin teleologjie , por e njjta sht prdorur pr on!irmim,
sepse po letztres parim, deri m tani ajo sht e!eti+e n bot - dhe m shum ajo
mund t et pyetje - +deja e organizma+e sa m pa pengesa.
Deri tani tenden.a pr stabilitetin zh+illohet n drejtim t parimit shasore me
+eprime juridie t !or.a+e, sht / a/ shpesh e humbi pajtueshmrin e dy 5rinzipe
n zonat !izie nga t dy ndryshojn +etm n se nj arsye shasore parim, /llimi
teleologjie t nj dhe t njjtn pasoj ligjore pr+e2 parashion.
Denon.imi tani n mod n mb e parimit teleologji sht i bazuar n t +rtet,
+etm !ati / ai e di se si pr t gjetur asnj solidaritet me parimin e parimit t
shasis tenden.e, u ai synon. N parim, tenden.a pr t stabilitetit, por eziston
nj parim i till.
#jo a teori t reja me prejardhje zgjidhet nj domethnie t rndsishme n !atin
se parimi teleologji shtu do t eliminohet trsisht nga prshtatshmris organie
ather +etm due ardhur n ezisten., / t gjitha sipas parimit t shasis t
mundshme dhe t +rtet due u br pajisje+e t +etm n gjendje t ruajtjes dhe
shumim di +etm me +end +azhdon t marr dhe mund t riprodhoni, t tjert jan t
zh+endosur nga to dhe t shojn, shtu / ajo do t marr asnj, sidomos drejtuar
parimit t prshtatshmris. N +et+ete, ishin, / do t merren +etm pr ngjarjet n
pretendim shaut susese+e t prshtatshme dhe t paprshtatshme indi!erent dhe
entst8nden prandaj indi!erent t dy si njri-tjetrin, por +etm ata / do t mund t
merret. - Nbaton tani, por parimi i tenden.s pr stabilitetin, shtu / mnyra parimi
i saj ryesor shasor jan suses t prshtatshme dhe t paprshtatshme, n !at,
nu sht nj 2shtje indi!eren.e, por edhe pr t arritur plotsisht, pa m t
prshtatshme menjher, por ajo prpi/et pr t arritur t. Dhe jo nu do t jet
rasti, nu a detyrim do t jepet n t gjitha / ajo ndonjher do t thot t .ilat
!ortzuerhalten dhe propagandojn pasuri, erdhi, dhe objetet pr!ytyrueshm
pambrojtur jan pa!undsisht m shum se t /ndrueshme.
Ndroh, nu mund t !litet pa trsisht >itr:.si.ht n ann mendore t
ezisten.s s prshtatshmris. Nse ne e /uajm t dobishme, pr shembull,
mbajtja e nj mnyr t .atuar t /iellit1 jo sht pr sha se ne si i ndjeshm,
rendi aestheti.ally pr.atueshme e esen.s n t gjitha ashtu si ai, dhe sepse ne
mendojm susesin e saj politie n uptimin e stimulimin e ton mir/enien dhe
parandalimi pr t undrtn, si ne shtu e gjejm +eten t orientuar n hapsir dhe
oh. 5rndryshe mnyr /ielli, nga pipamja e nj /llimi do t ishte a/ indi!erent
sa i mains m t parregullt rreth +et yjet. Nga e njjta pi si prshtatshmrin e
jashtme sht +shtrim brendshme n. Nse nj organizat t jet ngritur pr t marr
+eten 'AAA +jet n nj gjendje t trishtuar, nj pajisje e till do t ishte shum
pratie, pa+arsisht ruajtjen e gjat1 megjithat, n prgjithsi, ushtet e brendshme
pr a/ oh sa t jet e mundur pr t ruajtur ose ndryshimi i ngadalshm i nj shteti
stabeln organie me ushtet m t !a+orshme t brendshme t ushte+e t tyre t
mir/enies s bashu, dhe ju mund t, nse ju eni mjete t .atuara t nj objeti
ose sistemi n mendje, t gjith thirrjes lidhje e prshtatshme ajo / ontribuon n
mirmbajtjen e tij institu.ioni, pa lidhje me rndsi psiologjie1 +etm jo nu
sht no.ioni themelor i prshtatshmris.
5r t trans!eruar parimin e pajtuar t shasis dhe teleologji me ann mendore t
ezisten.s, e a +etm t supozojm se tenden.a !izie t stabilitetit t mbshtetur
nj tenden. psiologjie pr t n@itur dhe pr t ruajtur +etm shtetet, ajo / sht
!izie sht,
'=
1 por mund t merret n onsiderat se tenden.a psiologjie t jet
pjesrisht e pjesrisht nn pragun e +etdijes dhe pjesrisht i pa+etdijshm,
pjesrisht me iden e mjete+e t jashtme nga t .ilat zh+illohet, dhe /llimi mund t
pr!shij +eten.
'=
5r t /llim, nj shtes n !und t tij sesioni.
N +arsi t supozime+e tani, e n lidhje me ushtet e ndrgjegjes s bots n
trsi, si dhe zona t +e2anta sht i njjt n to aspete, jo pipamje mund t
ende t prjetojn nj dizajn shum t ndryshme. Ldo prpjeje n nj dizajn t till,
por u taua me +shtirsi themelor se njeriu si 2do rijese t +etme ndonjher
drejtprdrejt +etm nga ndrgjegjja e tij e di, pa ende /en n gjendje t mohojn
ezistimin e +etdijes prtej saj, t pro+oj pr t arsye as supozimet poziti+e as
negati+e pr nga pr+oja e drejtprdrejt mund ose mund t hedh posht, shtu /
tu sht nj hapsir pr onluzione indirete sht / t ngjall m pa ose m
shum besim, por t zgjas diu mund t gjeni +etm n delaratat e besimit, ne+ojat
e t .il+e jan t ndryshme pr t ndryshme. Si mund t +et-due ruar njjta pr
t na/ur tha menjher n sesionin n +ijim.
N 2do rast ju do t duhet t shiojm n shtes mparshm si shasore dhe
pamje teleologjie t +eprimit, n +end se, si a/ shpesh pr t hidhni nj pr hir t t
tjer+e1 dhe mund t them shurtimisht se seuen.a shaor i ngjarje+e pr+e2 t nj
parimi t till teleologjie sht imanent, / tenden.at mendore dhe !izie t shojn
n t njjtat destina.ione.Sipas si shasore apo pin teleologjie e par nu sht
e /art ose drejtimi i mendimit prmes /llim i t .ilit pr.atohet, ju do t jet n
gjendje t mundsisht prmbahet nj ose tjetr.
>e +endet e mtejshme shrim teleologjie dhe psio!izi t parimit t tenden.s
pr stabilitetin, pasi ajo ishte tu, do t jet nj baz t prbasht n shum gjra
pr t marr edhe nj onsiderat e .ila nu sht marr tu, pr+e2 nse tu +etm
pr t br list t aspete+e m t prgjithshme ishte. #jo do t onsiderohet se
tenden.a sht m i dobt pr stabilitetin ndrmjet omponentit t .atuar ose sistem,
m t largt nga njri-tjetri dhe nga pa lidhjet e ndrmjetme jan t lidhur, por se
marrdhnia teleologji dhe psio!izi mes pjes+e apo sisteme+e n mnyr / ul
dhe disa+antazhi teleologji dhe psio!izi, e .ila +aret nga pa/ndrueshmria a
tenden. pr t z+ogluar at1 / t periodi.itetit n t .ilin stabiliteti sht i bazuar,
t jet e thjesht ose nj t prbr, n periudha t shurtra ose t gjata, ezeuti+,
dhe nj sistem mund t jet Stabel t dispozita+e t .atuara ose pjes, megjithat, ajo
sht instabel sipas t tjer+e, etj 5or to jan t gjitha piat, &zeutimi i +etm,
nu mbulojn hartimin e parimit t prgjithshm dhe aspetet e prgjithshme t
sh!rytzimit t saj.


Shtues.
5rderisa dis/et ndrgjegjshm gjithmon an t bjn me na/si apo dhimbje,
dhe na/si apo pana/si me stabilitet dhe jostabilitetit ushtet mund t mendohet
n marrdhnie psio!izi1 dhe jo mund t justi!iohet pr t m a!r zh+illimin e
gjet nga +et hipotezn / se.ili, pragu i ndrgjegjes tejalon l+izjen psy.hophysi-
Jal sht e dmtuar nga usht me na/si si ajo stabiliteti i plot i a!rohet nj u!i t
.atuar, me dhimbje pas usht si ajo de+ijon prtej nj u!iri t .atuar at,
megjithat, n mes t dy, si prag .ilsor t na/si dhe dhimbje pr t .atuar,
u!ijt, a nj indi!eren. t .atuar gjersi estetie1 u t mbani mend se ndoshta
2do lloj l+izje n bot, pr+e2 n lidhje me uni!orm pr t rijuar +eten si
psio!izi, dmth sht i a!t pr t /en t +etdijshm, n /o!t se +etm nj, n
prputhje me di+ersitetin e l+izjes s shall t ndryshme t !or.s s gjall sht e
tejaluar, .ila sht prball pragut .ilsis / i re!erohet !ormn e l+izjes, mund t
prshruhet si prag sasior. Leht-para/itur n +shtirsi pamje t par se humbja e m
t, shtu due hipoteza shtetin shu!ra-m t mo.ion-indu.ing n nj pjes t sistemit
ton psio!izi, espozimi n +azhdimsi t +azhdueshme gjithnj e m shum e
humb e!etin e saj t ndshm dhe m n !und e bn edhe dhimbjen e mrzitje apo
lodhje +end , duhet n t mnyr t rritur se nga.mim i brendshm, i .ili +aret nga
+eprimi, sipas ligje+e t blunting gjithnj e m shum i pragut sasior t zusint
!or.s, nga t .ilat shalla e na/sis +aret me, dhe pjesrisht nga resa e nj
organi t till t ton disa psio!izi sistem / pra!rt nj shtet stabler e t gjith
sistemit sht +etm nj serie t .atuar t nga.mim midis pjes+e t tij t +e2anta, t
.ilat +azhduan prtej nj u!i nga.mim t .atuar t njanshm t ndonj
undrshtim mes tyre. Intuita e piturs m t buur ne jemi n !und t lodhur, por jo
pr shaun ton, piturs, por mungesa e ndryshimit !illon t bezdis. 5r disutim t
mtejshm nu sht +endi1 dhe pranoj se hipoteza e mparshme e pasiguris nu a
munguar.
%II.
'esimet.
5a+arsisht thelbsore +ijim +etm jan besimet t .ilat gjejn moti+in e tyre
pjesrisht n pia t tjera, si tu mund t +ijn n gjuhn, un e di, por absolutisht jo
at / /ndron undr tyre pipamje+e t ann m t ndjeshme1 +etm arsye ata
mund t jen a/ pa t sata se t hedhur posht1 por a ende interesa t tjera dhe
m t larta, mund t bhet sa m sat dhe jan n lidhje t onsiderueshme me
ardhjen n gjuhn tu.
4n nu e di se para s gjithash, ajo / me nj / a ezeuti+i ndrgjegjes do t
thot t gjith botn materiale, due pr!shir edhe tosore dhe organie, do t
pro+oj. Nj gjen nj undr-argument sht se y objet sht plotsisht barazim me
domosdoshmri ligjore, dhe nu mund t et dy arsye pr +eprimin n +end t,
dri+es t ndrgjegjshm dhe t !or.a+e / +eprojn n mnyr t ligjshme. %ani,
megjithat, jan pirisht ato t .ilat lindin m t +endosur n t pi, n t njjtn
oh i bindur m !ort se t gjith, madje edhe pro.eset m t lart t ndrgjegjes te
njeriu, +ullneti i njjt nu e prjashtuar, jan subjet i pro.ese+e materiale, t .ilat
ndodhin me domosdoshmri ligjore dhe e drejta shoni dhe pro.eset e ndrgjegjes
ashtu si ligjrisht t ryer ne+ojshme. 5ra, si mund ata n nj domosdoshmri ligjore
me t .ilat material pro.eset n +azhdim e sipr, t gjejn nj undr-argument sht
se i njjti barts t ndrgjegjes, beziehentli.h e dri+es t ndrgjegjshm, t .ilat jan
+etm pr t u t materialit t synuar. 5se duhet urdhrimin rijuese !ormimin
+eprimtarin n bot ndonjher t jet nj pa ligj, / t ruhen pr nj mund t
ndrgjegjshm6 ?etm natyralist mund t shpjegoj dis/et dhe ati+itete+e t
ndrgjegjshm n njeriun e pa ligj n zh+illim dhe due +epruar, at / ai nu e
pl/en n +endosmrin e tij determinist prpara saj, me t .iln organizimi dhe
prgatitja e bots a ardhur n ezisten. pr hir t ligjshmris, ata pr pa ndjenja
+ijn n due u shpjeguar. I miss, n !at, n pipamjet duje sata negati+e n tu
mbizotrojn n rrethin e natyralist+e sotme, mja!t arsye t sat dhe t pasoj
sat. 5rundrazi, n +end t n undrshtim me besimin n ezisten.n e nj t
ndrgjegjshm +etos 5erndis n mnyr / nu a mreulli, ata ishin +etm
teologt pr t undrshtuar at, nse ata an ne+oj t besojn n 5erndin besimit
n mreulli.
5or a a shen.tar natyror, dhe +etm me natyralistt un tu do t dgjoni se,
por se beson n mundsin e mreulli+e te njeriu, domethn, se !illimet ndonjher
t reja t nj seuen. shaore t ngjarje+e n njerzit t ndodh, e .ila a arsye
zul8ngli.hen n ngjarjet e mparshme an7 ajo nu mund t jet e +shtir pr ta /
t besojn n mundsin e mreulli+e t tilla prtej njeriut. 5r nj mund t gjeni
arsyet apo +shtirsi pr t besuar se a ndonj liria indeterministi. n bot, dhe jo
sht ajo / sht tu, shtu / sht n lidhje me ngjarjet n njerzit dhe prtej
njeriut njjtn. Kudo mbetet nj 2shtje e besimit1 dhe se si ata e +endosin +eten e
tyre1 shtu / nu mund, ather 2shtja e ezisten.s s +etdijes prtej njeriut, por
+etm pas pr.atimit ose indetermination e +etdijes n prgjithsi, t +endos pr t
+endimi i t .ilit nu sht / t bj at tu. Kjo nu sht br mir pr przierje
pyetje / mund t di+or.uara.
%ani natyralist ende arsye t tjera mund t et pr t mohuar nj rijim t
+etdijshm dhe punt e bots rreth njeriut dhe t a!sh+e gjithashtu, mbi t gjitha,
se nu a sh/etsuar n lidhje me njerzit dhe a!sht jasht. 5or 4n do t thot,
diu tjetr
'=
an treguar t dhunshm sa t mos pr t ardhur prsri tu pr !atin
se pr!undimi i .ili mungesa e pro.ese+e ndjesi dhe t ndrgjegjshm sht trhe/ur
nga mungesa e ner+a+e n t gjitha, e !undit pr t turret +etm +jen e
drejt1 gjithashtu nu e gjeni se ai sht n t mnyr m t sat, / studiuesit e
sata ende +azhdojn at pr pjesn tjetr, edhe pse un 0undre mua se ata e bjn.
'=
3Nanna3 )*1 3N pyetjen Soul3 B)
Disa gjithashtu i pl/en nj pi t .atuar /endror n >iss Bota, due re!letuar
re!letuar unitetin e nj +etdije botrore, dhe t .ilat marrin uni!orm n t gjith
botn prmes dri+es ndr-ndrgjegjshm prodhimit. 5or sht pr t gjetur t till nj
pi /endrore pr ndrgjegjen njerzore n trurin e njeriut6 Dhe ashtu si edhe ju
mund t humbas pi /endrore pr t .atuar, uni!orm u shprndan npr bot,
gra+itetit, 0orein t9i re!letuar dhe 2!ar e!etet e tyre t marr n dalje. 5or tu am
diu tjetr pr mua B= i prhapur mja!t.
B=
3teoria atomie3. Bnd ed. Neni B). 3&lementet d. 5sio!izie3 II, *QB !!.
Se a moti+e poziti+e / beson se besimi / an t undrshtuar n baz t tyre
dhe t tjera !alla.ies dhe liroj onsiderata, jasht mains me domosdoshmri
natyrore n bot, prhapja dhe +azhdimsia dshmon t njjtn gj nga popujt dhe
her1 sepse sht besimi !etar, e gjithmon t s!iduar prsri, por urr nu mund t
bien, e .ila natyrisht prodhon lar t mja!tueshme n rnie me alimin e ohs, por
+etm brenda u!ij+e, si nj tendosje !or.uar saj dhe shumim n degt e prhershme,
e .ila sht besimi n nj 5erndi t gjall me disa pasojat e saj. -jithashtu do besimi
prohsisht dobsoj ose hidhni - dhe ne nu jetojm n nj periudh t till, si
tashm sht prjetuar n mnyr t prsritur t tilla - shtu / nu sht +etm nj
thim me nj /asje t re t !or.imit ose pastrim. 5r sha se bota a ne+oj pr
besimin !etar, dhe se ajo a ne+oj pr at, dgjuar edhe nj nga moti+et mains,
sha/e t arsyeshme, t njjtn !ormsimin dhe agjentt e pastrimit, ajo / m shum
mund t thuhet, pasi tu do t jet +endi pr t thn
*=
. Nse, megjithat, asgj nga
to harton ende gjen arsye n testet e meanis dhe prediimet e materialist+e,
shtu / ju eni ato nu bjn atje1 megjithat ato ezistojn.
*=
n hyrje sht tregtuar n librin tim7 3. %re moti+et dhe arsyen e
besimit3 Leipzig, Breitop! S "#$%&L.
Struur larg dualizmin e dy parime+e t +eprojn6 5or n mnyr / t shptojn
at, pipamje a/ t ndryshme njsore radh o!erta+e / nu jan t ne+ojshme pr
t abstrate nga nj ati+itet t ndrgjegjshm n bot1 dhe si duhet, pasi ato
ezistojn n njeri duhet t jet e till, shtu / pse nu e prtej6 Nga ana ime, un
t prmbledh ndrgjegjen M= n t gjitha, si pamjen e brendshme t asaj / duet nga
jasht si nj pro.es material, due gjetur se !atet m themelore t marrdhnies s
trupit dhe shpirtit jan t pr!a/suara m mir n lidhje me t +ersion, se nga
ndonj +ersion tjetr G= 1 dhe ndoshta ju do t bni mir t marrin n onsiderat t
n t ardhmen, pr t injoruar si e till / nga ajo oh1 por megjithat mund t
prthehet #ndre +ersionin ton tu n nj m t njohur pr ta.
M=
Ktu, n uptimin e gjer, pra, jo +etm si +et-+etdijes, por uptohet se
edhe ndjesi m sensual ndodh n mesin e tyre.
G=
Jomp. input i pjess s par t tim 3&lementet e psio!izie3. "T$OS& t
pipamje sht disutuar nga marrdhniet midis trupit dhe shpirtit n 3Nend-
#+esta3 II, *'*1 dhe nj thellim t .ilat jan dhn n letr 35r pyetje shpirti e3
sesioni. <.
%ani detyra e shen.s natyrore, si t tilla, pr mendimin tim /ndron n ontestin
e pozi.ione+e t jashtme me an n pamjen e jashtme pr t marr botn dhe at /
po ndodh n sy dhe t pista1 dhe ju nu e an ontestuar t drejtn / t mos
ndrhyj me !u/it shpirtrore / jan thjesht nj 2shtje pr sh/yrtimin e pozits s
brendshme dhe shtu t shatoj %hereinto brendshme &rs.heinli.heit. Se.ili nga
dy perspeti+a a pasoja e +et. 5ra, nj histori shen.ore e rijimit sht si e till nu
mund t pritet / t merren me !or.at shpirtrore t rijimit1 por me pohimin se nu
a +etdije rijuese, si pamja e brendshme e pro.esit materiale botrore, ata duhet
+etm t merret a/ pa1 sepse ajo nu a gnjeshtr n rrugn e saj pr t pasur nj
opinion n lidhje me t. Kjo gj nu i pret n nj msim, nu pro+on se ajo nu
eziston. Kshtu edhe !iziologji u zh+illua me mendimin dhe +ullnetin pr t br
+etm me pro.eset e trurit, t .ilat pr!shijn si &rs.heinli.heit jashtme ajo. # mund
t shioni n at jasht n nj tru t gjall, shtu / ju mund t, por asgj nu e
mendja e ndrgjegjshme shohin at, e +etmja gj / sht e brendshme
&rs.heinli.heit, dhe shtu, t .ilt duet brenda jasht n bot, asgj e 5erndis t
ndrgjegjshm n t1 5randaj, ajo sht sigurisht sigurisht, se ajo nu mund t gjej
Lapla.e n sh!a/jen e t gjith /ielli, 5erndis th shpjegues1 ai thjesht nu ishte n
pipamja e brendshme hyjnore. # mund t tani nga !iziologji psiologjia nu
eleminuar, shtu / ju nu duhet t duan pr t eliminuar nga shen.a e !es, nga
materiali, !u/it inteletuale t rijimit. N !e, por sht thjesht aspetet historie dhe
pratie t njohuri+e t pr!a/suar nga ezisten.a dhe punimet e nj mndje t
thjellt n bot, ai teori m n !und do t duhet t shiojm n nj psio!izie t
stilit t lart, si2 eziston tani pr tani, dhe si e .ila iden n materializmi dhe /
ather !ilozo!ia sht e gjitha.
5as tyre +rejtje+e t prgjithshme paraprae t shoj me disa !jal t prpunuar
n besimet / do t disutohen tu.
5a ndonj presupozon nj /llim t .atuar n 4rausteilung 2shtjen botrore, un
roj punimet e botrore-Krijimi dhe urdhrimin parim t ndrgjegjshm n
e+oimin e rendit +et nga !or.at e njjta ser+ile. Siur bota sht urdhruar nga
!illimi, shtu / nu ishte asgj m shum pr t br pr 5erndin n
t1 interse.ted nga tenden.a botrore pr t porositur tani bn pr ann materiale, si
nj tenden. pr pretendimet e stabilitetit1 dhe jo a t njjtin drejtim si mendje-
notted ose sh!a/en brenda +endit n tenden. t +etdijshme, ndryshe, si material a
tenden. pr t l+izur rahun tim, a t njjtin drejtim si notted at do.
Kjo, nga e gjith bota nprmjet parimit t ndrgjegjshm rijues dhe urdhrimin
tani sht e pr!shir edhe n plani!iimin dhe projetimin e mbretris tosore dhe
t inorporuar n rijimin dhe zh+illimin e in+entarit organie t saj mbretrie1 dhe
+etdija nga rijesat +et sht n depresion, si nj pasardhs i n !ushn tosore dhe
onsiderohet indi+idualizuar 4rbe0uCtsein. Bibla thot se 5erndia einblies shpirtin
njerzor. & pra1 +etm nu ishte nga e pa+le!shme, por s!era e tos osmorganis.he
u mbush me !rymn e 5erndis ti!oz, nga era deprtuar n t gjitha tuba+e.
&dhe pse mund t thesojn se embrioni i njeriut shon nprmjet nj seri t gjat
t !aza+e t zh+illimit n pa ndjenja derisa ai sht i lindur n nj jet t
ndrgjegjshm1 dhe mendoj se sht /en n prputhje me botn dhe me insbesondre
to1 +on, +etm me sh!a/jen e /enie+e organie, +etdija sht e zgjuar ndonjher
n t. 5or ju gjithashtu mund t +n n duje se zh+illime / alon nprmjet
embrionit t nj rijese pa ndjenja tani, +etm rendi i !aza+e t zh+illimit, t .ilat
ishin drejtuar prmes +etdijshm pr preursor+e t rijess, dhe tani t prsritur
n embrion +etm nga trashgimi, prmes t .ilit n t +rtet t a!t pr t
ndrgjegjshme prsris $ezultuar pa +etdije, dshmi7 rijimi i /enit gjerman
Shepherd dhe /en pule n punn e tyre, - m tej, se embrioni jan ende t on.eptuar
dhe t lindur +etm nga prindr t ndrgjegjshm dhe sistemet trashguar +etm me
+etdije mund m tej t prpunuar. #/ sa ne mund t ndjeim at dhe shtu te ne,
lind jetn e +etdijshme dhe t institu.ione+e t rijuara n jetn +etdijshme +etm
nga jeta e +etdijshme
H=
, dhe sht besimi m posht lirisht, se origjina e par e
+etdijes s rijesa+e nga nj burim i ndrgjegjshm jasht ges.hahe . Dhe pse duhet
nj sistem osmorganis.hes jo a/ i mir mund t jen barts t ndrgjegjes, si
moleulare - organie, ajo prodhon6 4n prsris, t pro+oj pirisht ajo nu mund
t1 por ajo sht me t +rtet tu +etm pr t shpallur t pa+le!shm n duje t
sat undr-dshmi undr nj besimi / a t mbshtetet n !ator t tjer si
dshmi e sat, dhe arsye t hapura probabilitetit +et.
H=
Sigurisht nu jam daord me t, dotrina e "artman-s pr t
undrshtuar, por edhe pr nj !a/e t +e2ant nu sht arsye e mja!tueshme.
5r+oja parazgjedhur l +rtet +eprimtarin gjith t ndrgjegjshm ur shojn
jasht ;zhytet nn pragun psio-!izie= mbetjet objete+e n organizat, e .ila jo
+etm lehtsojn prsritjen e t njjtit ati+itetit t ndrgjegjshm n t njjtin
indi+id, por edhe deri n u!ijt e .atuara t trashgimis jan t a!t pr t. Dhe
shtu sht n !at nu a penges pr t menduar se i gjith !ormimi i tanishm
prshtatshme e embrionit +etm trashgimin trashguar e ndodhur nprmjet nj seri
t gjat t breza+e t ndrgjegjshm elaborimin e par, nga ana e tij me +etdije t
ondi.ionuar n gjendje strehohen i njeriut sht se njeriu rigjenerohet pr t arsye
mund t zh+illohet +etm n dispozitat !iner, sepse ai +n re t gjith bimore
ryesore e si trashgimtar blerjes m t hershme t ndrgjegjshm n lindje t
gatshm. 5or ajo / sht e +rtet nga mjetet mase t embrionit t njeriut, sht
onsideruar nga mjetet e duhura n t gjith botn. 5ra, shumi.a e saj tani n mnyr
t pandrgjegjshme +azhdon n shrbim t jets s +etdijshme ose si pinisje jet t
re t ndrgjegjshm dhe +azhdon t +eproj, +etm rijimin e mbetur ose trashgimia
m hert i +etdijshm dhe i ati+itetit do t jet.
Ka argumente t mir, nse +eza apo pula ishte i pari. 5or y argument nu duhet t
ngatrrohet me a pa ndjenja ose +etdija ishte i pari1 sepse edhe +eza e pa ndjenja do
t jet n gjendje t jap asnj pul t ndrgjegjshm, n /o!t se ajo nu do t et
strutura t si trashgimi nga +etdija e aluara m par, +etm nj nu n nj !emr
e par1 por nu a +end n perandorit osmorganis.hen.
Se zh+illimi i t gjith botn, dhe n tosore dhe 5erandoria organi sht br
sidomos nga ati+itet t +etdijshme, natyrisht, nu e pr!shin nj / ajo ishte edhe
do t ndodh me largpamsi t ndrgjegjshm dhe +endosjen e /llimit. 5or jo sht
e natyrshme pr t besuar se ata ishin shuar a/ larg /en gjithmon1 sa ishte e
ne+ojshme pr t arritur /llimet e bots, deri m tani ata an arritur tani +etm deri
m tani, dhe se ata ishin shuar t gjith ohs n lidhje me largpamsi t
ndrgjegjshm dhe /llim t pr.atimit t rijesa+e t njjtn oh, nse ata antar
thjesht +artse t tr, +etdija e prgjithshme dgjuar, jan1 por nj mendje m t
gjer mund largpamsi edhe m gjer. 5a +etdije larg /llime+e shtrir Shum mund
e@pediently me t dhe bhet nga +etdija e ne+oja+e t tashme apo t e/es nse
per.eptimi i tyre ;pro.es i sat materiale, ajo ndjesi +aret= menjher shaton
pro.esin e prmbushjes s ress ose re!uzimin e s e/es, / do t mbulohen nga
psio!izi ligje t .ilat e +arura me parimin e tenden.s pr stabilitetin. 5or 2do
zh+illim i /llimit t ndrgjegjshm t jets sht pr m tepr edhe nj maturi t
ndrgjegjshm dhe +endosjen drejtuar n +et+ete shum ne+ojat atuale dhe e e/ja
mund t plotsohen ose t hi/et +etm nga nj zin@hir ati+itetesh, due pr!shir nj
pr!undim t susesshm me ndrgjegje dhe n ontestin n lidhje me /llimin
pr!undimtar t objetit t ri main organie e njerz+e n spe.i!iat Dern apo bota
si nj e tr sht e ne+ojshme, shurtimisht, 2!ar largpamsi t ndrgjegjshm dhe
+endosjen /llimi jan pamja si e brendshme e ati+itete+e ryesore pr /llim. Deri
tani tani arrin hyjnore n +etdijen e njeriut me /llim t largt gnjyer hyrse, pr t
prmbushur t njjtn gj, 5erndia nu do t roj m tej, por t ujdeset +etm n
njerzit dhe nga populli pr t1 por deri tani nu a n asnj rijesa+e t u!izuara,
sepse 5erndia do t jet rast pr t par n nj largpamsi m larg dhe pyetje /llim
t +endosjes1dhe besimi shen.ore n parimin e tenden.s pr t stabilitetit mund
besimin !etar se 5erndia do t9i trhe/ t gjith t mirat dhe prrah ontat, pr+e2
nse maturi dhe udhzimi hyjnor sht i pandryshueshm n uptimin e tij parimi, i
.ili si asgj parim #ndres susesshm sht due lu!tuar pr nj destina.ion t
na/shm pr!undimtar.
%ani ju mund t thoni7 4n jam due u mbshtetur m shum n parimin se n
5erndin. 5or nj nu i ndan nga t tjert, nse parimi sht +etm parimi i rijimit
hyjnor dhe I#L%&NS. Besimi i gjall i nj /enie t +etdijshme mund t shojn,
por +etm n ann e t ndrgjegjshm t parimit. -jithashtu i .ili mbshtetet n
prindrit dhe mi/t, besimi i tij +aret m tepr n at / ai e njjt e bardh ose
presupozon ndrgjegjes, si nj parim, se .ilat jan pro.eset !izie t dominuar, t
/e+erisur nga ndrgjegjes s tyre, edhe pse a nga ata / i nnshtrohen
atij. 5rndryshe jo mund t jet me besimin te Noti.
5as iden themelore / emi !illuar nga sistemet osmorganis.hen, a arsye pr t
par at nga !illimi deri n +etdije si e ndar. 5or mund t pyetet, se si ajo sillet
shtu / tani, pas tij sistemi n nj moleulare - a adresuar organie dhe t
paorganizuar, dhe se n rijesa t ndryshme. 5or n t pr!undim respeti si besim
mund t shojn mnyra t ndryshme.
-#$ ndoshta mund t imagjinohet / n di!eren.imin e materies primiti+e
osmorganis.hen n moleulare - organie dhe inorganie paorganizuar mbeti nn
pragun e +etdijes, dhe +etm organie si u largua urr deri a!t t bhet i
+etdijshm mbi prag1 dhe / n di!eren.imin e lnds organie n bimore dhe
shtazore prsri bimor mbeti nn pragun, dhe +etm a!sh+e t tejaluar, por
+etdija e mbretris shtazore shprb n njsi t +e2anta. Kjo +jen prsri n idet
tani mbizotruese.
Kjo .ounter sht besimi im se osmorganis.he geistigerseits $ajhut ashtu si dora
2shtje ller ndar +etm n zh+illimin e saj, nu e a ndar, pasi un mendoj se e
njjta e t gjith bots, pr !a/e materiale, por duhet t mendojn jo +etm.
N !at, un mendoj se rijimi i rijesa+e organie indi+iduale nu ishte asnj
uptim tjetr pr+e2 t ndrgjegjes-mbajtur dhe spe.ializuar njjta shrbejn pajisje
!izie sipas +endet dhe rrethanat n mnyr t prshtatshme mnyra t ndryshme dhe
pr t ombinuar, dhe n t mnyr e gjith jeta +etdijshm tos n pr t ngritur
n nj ni+el m t lart se / pa ndarje - ishte pr t arritur +etdijen e t rijesa+e
dhe pajisjet themelore !izie, pr sha se marrdhniet m t larta dhe lidhjet n
+et+ete nj dallueshmria dhe nj ndjenj t separateness rojn pr t Kombinoje
pr!undon. Si z. B. marrdhniet sho/rore midis njerz+e t lindin, nse jo +etdija e
njerz+e sht e di+or.uar nga nj pi t .atuar t par.Sa m pa, por ata mund t
ezistoj n /o!t se nu ishin t lidhura nga aspete t tjera gjra. >egjithat, jo
lidhje ndodh dorn 2shtje ller nga mbretrin inorganie, dhe jo mund t 2oj n
ndonj lidhjen mes shpirtra+e, pa /en +et-mbshtetjen e!et mendor
ndrmjetme. 5amja sht nprmjet eter drit, me t .iln ne jemi t rrethuar t
gjith1 !jala +jen nprmjet ajrit1 tranzi.ioni, udhtim ndje rrugt n to1 Shrimi,
+eprat e artit jan mbetjet e !or.oi e ati+itetit t mparshm t ndrgjegjshm, do t
hapte edhe +etdije t re. Se.ili prej nesh ndihet ndrhyrjen n +etm nj an n
ndrgjegjen e tij dhe n t mnyr t ndjehen t nj marrdhnie me gjra t tjera
+etdije, pa trsin e tyre marrdhnie+e. 5or un mendoj se e gjith jo sht
prime me nj +etdije t prbasht, e .ila pr+e2 shums s ndrgjegjes e /nie+e
t +e2anta organie edhe +etdija e t gjith marrdhniet n mes tyre due pr!shir
nj ndjenj t ngjashme, si e di+or.uar dhe n nj uptim, !usha +etdijen e uptimin
ton indi+idual t nj t prbasht +etdija jan prime, i .ili pr!shin pr+e2
shums s produte+e, edhe +etdijen e marrdhnie+e t tyre. $reth +etdijen
uni!iuar lidh mbretrit tosore, por ai m n !und do t jap t tilla ende pr t
gjith botn.
Le t imagjinojm +argjet, t .ilat ndr+eprojn me nj muzi t gjall, se.ila me
tonin e +et dhe pr t ndryshuar tonin e saj me prhapjen e +ibra.ione+e n to ndje-
nja nga +argjet e tjera tu, shtu / mund t t ndryshim, por +etm si nj tinting
dobt t shndosh e tyre t ndjehen t, dhe 2do +arg t tjera do t gjeni ligjshm i saj
se nuan.a t tjera pr +eten e tyre. 5or n /o!t se ajrit dhe emp!8nde n lidhje me
+argjet n t njjtn oh, sistemi i t dyja+e mund t ndjehen me tingujt e +argjet
indi+iduale n melodi dhe harmoni t gjith lojs, nga +ibra.ione+e t gjitha +argjet
!utem npr ajr dhe aloi te ajo por por loja do t rijohet dhe mbahet +etm me
ndrmjetsimin e strings, dhe gjendja e audibility e tr lojs t rohet as n +argjet
pr +eten e tyre ose ajr +et. 5r +argjet, rijesa organie e /iellit +n n mbretrin
inorganie mes. N thelb sht i njjti parim, pasi sipas t .ilit n mnyr t thjesht
+etm n mes tyre shum t ompliuara !ibra+e trurit ura+e ndrmjet t gjitha
organet tona sh/isore dhe motorie mundi. Kto jan ura !ise1 por jo ron t
tyre ura+e !ise n organizmat t +ariablit t lir, nu do t rrahur gjat gjith jets
s tos n brezin ngurta.
5ra, truri yn jan t pr!shir, dhe a/ shum / ne mund t jen t prirur pr t
+azhduar Ky ndrliim nj lartsi prej .ilsi+e shpirtrore, shtu / bota sht e
ompliuar indes.ribably nga nj lmsh t gjitha ompliime+e hyrse n t, due
pr!shir trurin ton +et1 shtu / pse jo, t bj .ilsit edhe m t larta
shpirtrore, si ne t merrni n t ndrliim t lart. Ndrtimi dhe zgjerimi i /iellit
+etm duet e thjesht, n !at, n /o!t se nj +etm n masat, jo edhe n zh+illimin
e tyre dhe .haining nderimet. %rupat /iellor jan ende a .huns paprpunuar
uni!orme, dhe marrdhniet e drits dhe t gra+itetit barazim midis tyre n
manni.h!a.hster dhe mnyrn m t pr!shir prmes. 5or / shum njerz n bot
grupuar edhe uni!ormn, due prmbledhur, t ndar, nu e undrshton iden, por
bie daord +etm pr !atin se ajo prmbledh mendrisht n prputhje me rrethanat.
Nj domosdoshmri natyrisht n t gjitha 9dogma se 2!ar pr!undime t gabuara
prjetojn mja!t e justi!iuar, si m posht nga nj e drejt, rnie / +etdijen sht
thjesht i detyruar t ner+a t !orta. -jithashtu parandalon mungesn e t gjitha piat
on!lituoze e +ie0 asgj pr t mbajtur nj rreze drit ho/i +etm pr nj prej
ner+a+e t tij pallto proteina dhe plotsuar me aspete t tjera t tij supozimi, ur
ata an ne+oj pr t. %ill ner+or por alojn uni+ersin dhe ndrthur n hapsir.
-jithashtu n lidhje me pandjeshmri e bim+e nu ndajn pipamjet
mbizotruese. 5or jo nu sht /llimi im tu pr t hyr n detaje n lidhje me,
ose t +azhdoj t ryej t mparshm, pasi un jam n shrimet e
mparshme
)=
ishte prhapur mja!t n lidhje me t. 4n jam i +etdijshm / a ajo
me ujdes parasysh !atet n ontest, e ndonjher m par t rijimit t nj t /art,
me interesat tona shen.ore dhe !etare pamje po a/ e pranueshme n to 2shtje, n
lidhje me nj ndrtimin e on.epte+e boshe apo dogma+e t ngurta t O!ertohet jan,
n pritje / psio!izie t prdoret pr t siguruar edhe m shum siguri1 dhe nu do
t gjeni se ata jan t mbyllura nga aosi e pipamje+e mbizotruese prmes
onsiderata+e t jet !antazit, / ata e delaruan at nga pipamja dhe sipas
onluzione+e, t tilla si ato t dhna t .il+e am menduar se nu an edhe +lern
e !antazi+e. 5or nj mreulli1 se 3Nend-#+esta3 dhe t dal 3&lementet e psio!izie3
nga t njjtit njerz, shtu / sht e t njjtat mreulli si degt dhe rrnjt / +ijn
nga e njjta mirobet dhe an ardhur s bashu n t njjtn !abri. Sigurisht nu
mund t drejtprdrejt t shtrihet n degt e rrnj.
)=
3Nanna3, 3Nend-#+esta3, 35r pyetjen Soul3 dhe 3%re moti+et dhe arsyet e
besimit.3
Natyrisht, t gjitha shmblltyrat, ne mund t prdorim dhe an prdorur diu
tjetr pr t shpjeguar rrethanat e t gjith treguesit e pjes+e t tr, +etm +etm
shmblltyra, t .ilat nu mund t taohen deri n detajet e !undit, por +etm a/ sa
sht di!eren.a e pjess s e tr, spe.i!iat Dern nga gjenerali, u +e2anrisht
pr!shihet, nu +jen n onsiderat.Bota n prgjithsi nu a tru si njerzit,
prndryshe ata do t jen jo m shum, jo m e madhe dhe m e lart se njeriu1 por
jo nu do t thot se parim e zaonshme themelimin dhe punn e bots posht pr
popullin dhe pr t arritur nga jo n bot1 y e a pr t parashiojn dhe t ndje,
due rritur aspet dhe t zgjerohet pr t par t lart dhe t mtejshme t mos
shiojm t !u/i+e m t mdha dhe m t larta n bot, t njjtat lehtsi si n burr
ose !odern, dhe pr sha se ata nu jan gjetur, ju mohojn mundsin edhe pr
shrbime t njjta. 5or jo sht mnyra e tyre e trashguar pr t trajtuar to
gjra1 dhe shtu ajo duhet t m siguri nu e 2uditshme n /o!t se ju nu mund t
gjeni n to, dhe ajo a mua n t gjitha ant dyshimin se un m n shmblltyra n
uptimin e par, / sht n lidhje me pabarazin e ushte+e, si t njjtn ezistuar
n uptimin e !undit.