MODUL NOTA BERPANDU

Bab 4
Kekayaan ekonomi Sarawak
mendorong penjajahan keluarga
brooke

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 1

 MODUL NOTA BERPANDU

1 76

KELUARGA
BROOKE Charles Vyner Brooke

Sarawak menjadi sebahagian daripada

wilayah negara ___________

2 76 Sarawak dibahagi kepada beberapa

_____________

PENTADBIRAN
SARAWAK
SEBELUM Daerah ditadbir oleh ketua tempatan
CAMPUR (orang ____________ dan orang
TANGAN _____________)
BROOKE

Pembesar tempatan guna gelaran

Temenggung atau _________________

Pada abad 19, Sultan Brunei telah

melantik Pangeran _________________
sebagai pemerintah Sarawak

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 2

 MODUL NOTA BERPANDU

TAMPAL PETA MUKA SURAT 76

Peta 4.1 Sarawak pada tahun 1841

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 3

 MODUL NOTA BERPANDU

Sultan Brunei telah membahagikan Sarawak kepada

beberapa daerah. Setiap daerah ditadbir oleh ketua
tempatan di kalangan orang Melayu dan Orang Darat.
Ketua tempatan digelar Menteri Darat, Temenggung
atau Orang Kaya. Mereka bertanggungjawab
melaksanakan arahan dan memungut cukai

Sarawak kaya dengan galian emas dan

____________________

Pangeran Indera Mahkota kuasai perdagan-

gan 2 galian ini daripada pembesar Melayu

Pangeran Indera Mahkota kenakan ______

yang __________ terhadap hasil penduduk

3 77 Orang ____________ dipaksa bekerja di

lombong antimoni tanpa _____________
PEMBERONTAKAN
DI SARAWAK
Pembesar Melayu dan orang Bidayuh tidak
puas hati terhadap Pangeran Indera
Mahkota. Mereka bangun memberontak

Pemberontakan gagal dihapuskan. Sultan

Brunei hantar Pangeran _______________
_______________ ke Sarawak

Pada tahun _________, Pangeran Muda

Hashim meminta bantuan James Brooke
untuk hapuskan pemberontakan

James Brooke dijanjikan jawatan ________

___________________ sekiranya berjaya
menghapuskan pemberontakan tersebut

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 4

 MODUL NOTA BERPANDU

Datu Patinggi
4 76

Datu _____________________
PEMBESAR
TEMPATAN
Datu ___________________

Datu Imam

Bekas tentera _____________

Pernah terlibat dengan perang yang

berlaku di _______________

5 78

JAMES
BROOKE Mempunyai kapal bernama ___________

Pada tahun 1840, ___________________

meminta bantuan James Brooke untuk
hapuskan pemberontakan

Sebagai balasan, James brooke telah

dilantik sebagai _____________________

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 5

 MODUL NOTA BERPANDU

6 79

PERJANJIAN JAMES BROOKE

DENGAN
RAJA MUDA HASHIM (1841)

Syarat-syarat
perjanjian

Segala hasil bumi Sarawak

akan dikuasai oleh Brooke

7 79

PERJANJIAN JAMES BROOKE

DENGAN
SULTAN OMAR ALI SAIFUDDIN

Syarat-syarat
perjanjian

Kawasan ______________ James Brooke membayar

ke Sungai Samarahan dan __________ dolar setiap
segala hasilnya diserah tahun kepada Sultan
kepada Brooke Brunei

Adat istiadat dan agama

penduduk Sarawak
tidak diganggu oleh
Brooke

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 6

 MODUL NOTA BERPANDU

TAMPAL RAJAH GARIS MASA MUKA SURAT 80

Rajah 4.1 Garis masa penyerahan Sarawak kepada James Brooke

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 7

 MODUL NOTA BERPANDU

TAMPAL PETA MUKA SURAT 81

Peta 4.2 Kawasan yang dikuasai oleh keluarga Brooke di Sarawak

dari tahun 1853 hingga tahun 1905

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 8

 MODUL NOTA BERPANDU

Memperolehi kawasan antara

Sungai __________________
1853 dengan Sungai ____________
8 81

Memperolehi kawasan Sungai

PERLUASAN 1861 Rajang sepenuhnya
KUASA
KELUARGA
BROOKE Memperolehi kawasan sekitar
1863 Sungai _______________

Membeli _________ daripada

1905 ____________________

Sistem pemerintahan ______________________

Libatkan pemimpin _________________ dalam

pentadbiran
9 83

PERUBAHAN Pembesar tempatan menasihat Brooke dalam

PENTADBIRAN ________________ dan ___________________
BROOKE

Sarawak dibahagi kepada 5 ________________

untuk memudahkan pentadbiran

Tubuhkan Majlis __________________, Majlis

_____________ dan Majlis Bahagian

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 9

 MODUL NOTA BERPANDU

10 84

MAJLIS
TERTINGGI

keanggotaan Tujuan

-Residen Bahagian -Menasihat Brooke

________________ -Membuat _________
-Empat orang Datu dan luluskan undang-
Melayu undangyang berkaitan
_______________

Keanggotaan Terdirir daripada ketua

kaum ______________

11 84

MAJLIS
NEGERI

Memberi peluang
kepada peminpin
bumiputera bersidang
Tujuan _______ kali bagi
menyuarakan pendapat

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 10

 MODUL NOTA BERPANDU

-Residen
-Penolong Residen
-_________________
Keanggotaan ___________
-Pegawai _________
12 84 ____________
-Ketua Kampung
MAJLIS
BAHAGIAN
-Menasihat ________
-Mengetuai operasi
Tujuan ____________
-Menjaga _________
-Mengutip cukai

Tubuhkan Jabatan _____________, Polis,

Kastam, Cukai dan ______________

Memperkenalkan ____________ pertama

Sarawak pada tahun ______________

13 85
Tubuhkan pasukan Sarawak __________
PERUBAHAN
PENTADBIRAN
YANG LAIN
Mahkamah _______________ ditubuhkan

Orang Melayu, Dayak dan Cina diadili oleh

ketua masing-masing

Kes Jenayah diadili oleh _____________,

______________ dan timbalan residen

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 11

 MODUL NOTA BERPANDU

Diisytiharkan oleh ____________ ______

__________ pada 24 September 1941

Perlembagaan _____________________
di Sarawak

Charles Vyner Brooke serah kuasa

kepada ____________________ dan
Majlis _________________

14 86

Raja Sarawak memerintah dengan nasihat

PERLEMBAGAAN Majlis Tertinggi
SARAWAK

Majlis diberi kuasa meluluskan undang-

undang dan uruskan _________________

Raja mempunyai kuasa untuk batalkan

undang-undang yang diluluskan

Brooke lantik ahli Majlis Tertinggi dan

Majlis Negeri

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 12

 MODUL NOTA BERPANDU

15 86

PERJANJIAN
CHARLES BROOKE
DENGAN
KERAJAAN BRITISH (1888)

Syarat
Perjanjian

British melindungi Sarawak Keluarga Brooke

dari __________________ memerintah dengan bebas

_______________________ adalah
di bawah kawalan British

Tidak menggalakkan __________________

luar

16 87 Perubahan dilakukan untuk menjaga

__________________________ Brooke
PERUBAHAN
EKONOMI
DI SARAWAK
_______________________ diberi peluang
bergiat

Perkembangan ekonomi tertumpu di

Bahagian ____________ dan ___________
Sarawak

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 13

 MODUL NOTA BERPANDU

Sarang burung, getah jelutung

17 87 Tanaman
Baru
KEKAYAAN
SARAWAK
Kelapa, gambir, lada hitam,
sagu, rumbia

Galian

Sarang Terdapat di gua Gua

Burung _____________ ___________

18
Getah Dari pokok Dieksport ke
88 Jelutung ____________ ___________

HASIL
HUTAN
Diusahakan oleh Dieksport ke
Kayu _____________ __________,
Balak _____________ Australia dan
dan Orang Cina ___________
di Sungai _____ ___________

Rotan Dieksport ke Eropah

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 14

 MODUL NOTA BERPANDU

Gambir Dieksport sebanyak _______

tan pada tahun __________

Ditanam oleh orang _______

Kelapa di Bahagian _________ dan
kedua
19 89

TANAMAN Lada Ditanam oleh orang _______

TRADISIONAL Hitam di Bahagian
______________ dan Kedua

Rumbia Isi dipanggil _____________

Ditanam di Sungai _______,

Sagu Oya, __________, Bintulu.
Kilang memproses sagu
diusahakan oleh Orang
__________ di __________

20 89

TANAMAN
BARU

Sagu TEMBAKAU

Diperkenalkan pada Ditanam di ________

akhir abad ________. dan dieksport ke
Kurun ke-2 merupakn _________________.
eksport ___________
Sarawak

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 15

 MODUL NOTA BERPANDU

Dilombong oleh orang _____

di Bau

Emas Brooke mengenakan ______

Orang Cina memberontak

Kemudian diusahakan oleh

______________ ________

21 90-91 Monopoli diberi kepada

_____________ _________
PERLOMBONGAN Antimoni

Dijalankan di _________ dan

______________

Konsesi diberi kepada The

_______________________
Company
Minyak

Kilang pertaman dibuka di

__________ pada ________

Arang Mula diusahakan pada tahun

Batu _________

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 16

 MODUL NOTA BERPANDU

Syarikat Borneo ditubuhkan

pada tahun 1885. Ibu pejabat
terletak di Singapura

Kemajuan sistem
pengangkutan

22 92-93

PERUBAHAN
SOSIAL

Kesihatan

Kemajuan
infrastruktur

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 17

 MODUL NOTA BERPANDU

Laksanakan dasar pecah dan _______________

Kaum dipisahkan mengikut kegiatan __________

dan ________________

Terlibat dalam ______________

Melayu
92 23

DASAR
SOSIAL Menjadi ___________________
BROOKE Iban
DAN
PEKERJAAN
PENDUDUK

Terlibat dalam pertanian,

Cina ____________, _____________

Menjalankan perniagaan _____

India di ______________

Menjadi __________________
Sikh

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 18

 MODUL NOTA BERPANDU

Kuching Ibu negeri dan _____

24 92 pentadniran Sarawak
sejak ______

PERKEMBANGAN
BANDAR Berkembang kerana
perlombongan ________
Miri

Dibuka pada tahun _____

Orang Cina tinggal di Miri, ______________,

______________ dan Kuching

Jalan Raya Hanya di Bandar seperti

___________ dan _______

Landasan pertama dibina

dari _________ ke _____
Kereta Api
Diberhentikan pada tahun
______________ kerana
25 93 kemelesetan ekonomi

PENGANGKUTAN Terdapat Syarikat

perkapalan__________
and Sarawak _________
Company

Pengangkutan Kapal terbang telah di

air perkenalkan pada _____

Perkhidmatan ini dari

Kuching ke ___________

Motosikal / Diperkenalkan di ______

Bas pada tahun ___________

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 19

 MODUL NOTA BERPANDU

Diperkenalkan pos, ____________ dan

_________________

Pejabat pos dibina di _____________ pada

tahun __________

Perkhidmatan telegraf antara __________dan

26 94 Kuching pada tahun ________

KEMUDAHAN
INFRASTRUKTUR
LAIN

Hospital dan klinik dimulakan oleh mubaligh

___________. Hanya terdapat di Kuching dan
__________

Kawasan pedalaman kurang lemudahan

kesihatan

Jabatan ____________ dibina pada tahun

_________ yang dikenali sebagai _________

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 20

 MODUL NOTA BERPANDU

Pendidikan ________________ kurang diberi

perhatian

27 94-95
Pendidikan barat tidak sesuai untuk penduduk
tempatan
KEMAJUAN
PENDIDIKAN

Charles Brooke bina sekolah untuk orang

____________ dan ___________ sahaja

Orang ___________ tidak digalakkan ber-

sekolah untuk mengekalkan cara hidup
tradisional mereka

Sekolah Melayu telah dibina pada tahun _____

Tujuannya untuk melatih orang Melayu dalam

_____________ dan jagi guru sekolah Melayu
28 94

SEKOLAH
MELAYU Buku-buku dibawa dari ___________________

Contoh: Sekolah Melayu ______________ dan

Sekolah __________________________

Sekolah ini digabung jadi _________________

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 21

 MODUL NOTA BERPANDU

Dirikan oleh mubaligh kristian

29 95

SEKOLAH Terdapat di Bandar utama

INGGERIS

Contohnya Sekolah ___________________,

Sekolah ___________________________

30 95 Diuruskan oleh orang Cina

SEKOLAH
CINA

Guru, _________________ dan buku dari

Negara ________________

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 22

 MODUL NOTA BERPANDU

Sekolah untuk kaum ______________ pada

tahun __________

31 95

LAIN-LAIN Pada tahun 1924, _______________________

untuk mengawal perkembangan

Pada tahun 1940, Maktab_________________

ditubuhkan

Kelemahan pembesar Brunei menyebabkan

campur tangan Brooke

32 96
Kelemahan pembesar B
RUMUSAN Perubahan yang dilakukan Brooke tidak
dinikmati oleh semua penduduk Sarawak

Perlembagaan Sarawak 1941 tidak beri

peluang penduduk Sarawak memerintah sendiri
kerana berlaku Perang Dunia

kedua

PANEL PERUNDING SEJARAH JPNJ 23