GIOVANNI MAMONE

Latinarum Litterarum Historiae

CARLO SIGNORELLI ~ EDIIORE ~ MILANO

'* *' * * * '* * *; fA LAITU.-'lDA, 7 - VIA BOTTA, 16

PROPRIETi\ LETTERABIA RISEBVATA

CAS. EDlTRICll CARLO SIGNORELLI s. A, - MILANO 19}1

MILIoNO - TIP, L. DJ G. PIROLA - VJA COMKC1CQ 24

Prlnled in flaTu

PRAEFA'rIO

M, 'I'ullins Oic(U'() in ipso 'I'usculanarum Dlsputationum initio (IJ, 1 cap, I), postquam Bomanorum maiores Graechi ceteris in rebus praestitdsse praeclaris illis verbis p1'Ofesaus nst, (uarn « meum-inquit-semper indicium {nit omnia nostros ant iuvenisse pOl' se sapientdus quam Graeeos aut accepts a,b illis fecisse moliora »), hane sententiam aperit : « Doctrine Gl'a{~cia, nos at ornni Iitteramm genere superab~1.t: in quo erat facile vincere .non repugnantes, Narn, cum apud Graecos antiquissimum e doctis genus sit poenarum, siquidern Homerus 1uit et Hesiodus ante Bomam conditam, Arcltilochus regnant Romulo, serins poetdoam, 110S acccpimus. Annis Jere DX post Romani conditam Livius fahulam dedit 0, Claudio, Oaeci filiu, l\L 'I'uditaoo con sulibus , (HUIO u,nt,e uatnm Bnrrinm 1). (sc, anno COXL f~. Oh. n, vel DXIV ab U. e.),l

Qu.oc1 igihU' omnes Iere nostrae acl;atis grammatiei aiunt, Rornanomm Iitteraa fl, Lin AndrOlliei Iabuladnitium ae quasi ortrurn duxlsse, id Cicero ,primlls furtaaso invenin.

Keqnn taman Labiuas ]itteras ante illam Lid fabnlam omnin 0 deruisse dixeria ; multa Mim et apnd antiqnoH vel llo0\ias Yflcl lJc1'iFtoreB et in sepulchris et ill aliis mounmentis invenil1ut,ul', ex quibns illud arguere Iioet, Btiflilll superioro aetatG nonnulla Iuisse vel mdia Iitteramm go.nera, in quibus vel ora,tio soluta vel inconditus a.Jiguis 'versua adhibotehur.

Han e igitlU' antat'eIl! nemo protecto, qui q uidem Latinaruru lif,tCl'ill11Jll hlsnoriam vel p,1.11CjS texare sturleat, prao~el'i re 'pOI,f~st, Quam si ceteris adrias, quill que ttlmpOnnll

r. v, jJio. Brut, 1'8, 7i,

e

PrfU!/n.riQ

-----

spatia elfwiaR, quae umnes :fi !'("o, qui III hoe gl311el'l~ rsan-

rnr, ihJ, dividun atqno disbrlbuuntc

.c !H1'l prlinam aL1Wlm a lllimis Ht.! raruro mouumentis n.d annum C XJ_j a. 'h, n. durlnonn] quo Livius Andrenicus, qu m supra HI zmoravirnus, primus f lmlam uf aib T. Liviu I ;1rgLllneDto I>el'uit,; .~I'r:"lIllrl('-'m, quam ab ("lh;,!olctu vetuslute appellant, nnuo Lx.x:x a, Ch. TI. finiri ,1 cent, quo Oi ero "IIX, R('Hl'ium Amerinum tanto, dicencll art deL urlit ut n vumn udnui litt I', rum splend rem inGIl()a~li vid l 1 LIT; tertuin li1lT' all ilium }J(m rnt ull nnn U "LXX: , quem supra dtxi, ~Hl annnm XIV p, 01. 11., quo o ·tuXi:LllllS _A.Itg'Ustllf'l vita dpl·essit. eamque ill duo tempori "'potia dividnnt. uorurn alterum a Ci e!J'I111e vel II Inllo Oaesare aJnmllant, nltorum ub Augnsto ; fjua.rtum vero, rum 11!i(' srrp riore c omparabi 0111'1 f~(,tl:,l, Clil"g nteam vocate scl 111. ui pI sn-enium unDL1JU ;s::'\ :r . signnnt, quo imp - l"fI,tOl' Hadriunus ohiii,; q'1.~inltf.1n denl que qnum C JtTl1ptaDi multi temer appelluverunf URqUIi rtd annum Dr,XXVI p, '11. n, x eudun ae profcruut, quo anne Rmnarrum imp riurn, UI partlblll> quid 'Ill .ad uidentem sol I1l SI1l'ctannlbus, occidit ;,I,'I,tt11e ill L ~'iit.

Nurn et quatenus Romani in boats Iitteris colendls ut dici possint,

ntequarn v.e1'O II . his f HbatibHs quas .~Irpra memora vi sing.illatim agam. quaeatloueru qlL:1JIlJbHl mihi t ang-e) 'I I TId Lnr, iam (lin qnidsrn iuter 101,H.i:nC d( etos ort. Ill, noskis Larnen diebus rnirurn in .modnrn uuetam \'1 a quibUSIIILIlJ. :Wllrrime l1t~l:tr<l,C(,:I,l,MonL; utrum ]~,!lQ1a.ni in liUlITarHIT1 gffiwrihu ui dici, 1111 sint ;I,n. Gra ens v('si,i lis sc(!uti nihil n ut n n nrul iru lp •. i e PI' JLLtleril11, totiqnn ab Jllis pep ndsrhit.

l'n ruu nim, i11JUn Oermauus prae.,~PL·tirnl'('C'pntio'j"is

a 't.,j is, qui Boruunn il litteris alicnos flli:.1'i .cl'llltital' lib, eorum que npera - ineT'f'dibilo diel n - hnruquu.n (l":tII['01'lml 011 E'l'IL , r,at.:i:nl' YPI'O " ('.l'jlrl'll<r indi('nmnl. HOB qui~ in a l' rum veri late 1011 "C' de l'pas to q:W3 nu vi 11'1. ~ Uf'Lr rum t.:Hlt:Hll lrorum Lumeri.LaL .m huu.L imru rrito ill-

7

ill nilli, nonuulli n '8 viri doc i xsilu run • qui ipso IJugnu,H(li ardore impul i a Iongius provecti, illud eorrtendere IHlU dul it, rent. J~ODla11OR omniuo BUDS in Iitueramm gen r se pra tit,' 'Ill. Quue sent'llioiA (ip a nonnihil a v l'it,n,te :11) •. NUMl nt in pl rlsqn h uiuamcdi quaeatdonlbua fie'd solet, I" ctum bnnumqns in Jt1 dio st'll,t. Littfll'U)'111U enim eneru f 1'8 oumia tornanl u, Gl'tJ,eiEl hanserunt Graecosque '('lipLOrp tamquam (1 - mplnria 'hi sumpserunt, non i a namen llt interpret '8 bantam videTen LU" aut, II nnisi ea qua apud ill s inv uissent', mctatda tanburu verl is sig:nitlccreJ1t, s a nt no-va 'ogitata nc sentonttas vel'€! SutLS in usitata ilia' mara, tarnquam recontia, vina nvasque snjB ipsovum praelia preasas. in aliena V" a Inrnnderent atqne immttrereut.

Nt Ciue v 1'0 aliter fieri potuit, praeaertun cnm Romariomm ingenia .miruiu quantum ~~ Graccis fuel' 11:11'eul;.

H<1C't nus 11 eo nunc ad primum Illam obsoletam aetatern rovertur,

)

DE PRIMA LITTERARUM LATINARUM AETATE

Qll,ae • untiqulor-ibua litJ.IWal'lllll D1 nurnnentla reliquiae I 'Xstallt ab omnibus in duo seneru diB(jil1gui solent, quorum HIt rum v I' ibus, ttl erum }J1'11 a> orul.ion ouhin ur. :m· v r ibn in uiptia j n a' rudlb s, vel po ius ex ver bi: n L1 nieroae ('11. Ieutfbua vel aliq Utl, lege. subo bs ura eouiun tis, Ha1iis inner umnes eQIJstat l)llll'a carmine conflata fuissf', quae in sa 'l'll; vel in I'onviviili vel ill tun cl'i1ms vel in triunphi' oanercntur. t<lqll~ at earmcno. I'I'Ugiosa fllUl'unt ex qnibus mil cirne rn 'U oria (li 1[1, 'm"IIl,il/d,s culusdnm Sa: l'ia?'is trea ']I rtioula« I'll, OC~l'm(3n Ji'rati"tlllIb Ayt'(~li'/,I/Ilb n stal I L, q 110TTIm all mum ::;nJii-31<1cl'ti acerdo] ''I £UB.1·'1.I1 t-l11enR{

![rwtio, alberum fTat1'P8 AITUI s. .sftcpnlotes et Ipsl 111 n !3 :lIaj.o call r solebanb: e~ ('iLl'lll,inn cunvi1'alia - uam uti Gl(:Bronis v'l<bis utar, (r];uso, IV, 2 3) II g'l'u,vissimllf.l auctor ill Origtnibns dixit ato rnor III apud m ioros lHlIH' epulurum Iuis ,ut diu ]1 qui, -r-ubar rrt nnerent a 1 tibiaiu

Iarornm \ iT'lII'Wn laud ,8 at'I1LH' virtute: ~ -; ~ t '~{elli(lJ' - quas F ~tus~ elurus postol'jUl'iil aet.ati$ gramrnutloua, his v I'b18 deltnit: II (if uia-inquit-est carmou quod 'ill Iunere ln udaudi gm1h cantntuc ad til lum » -: t carminic triuiuphnli L: qui [L. mill II in trin mp his, nrilL!:tt,j lieentla IndnlgOlLp.I:!, salibll. et iocts d; Ier ecuviciis lncos aspergere ~QIobant," nonuumqu.un VCl'O iustis laudilms Bx~{',ollobalJt.:1

Pmetul' Jut8C armina etillill ineriptionr» qua edam 'm rIl'if'fll' fUf'11111L, pru l1;i111 in 'puleri, .larorum V.i.rOTUlJI.

I. IdMrIOl""l' in Bru t.n, )9, 75: • 111.;,,,.=-11\11\11 -exsturunt Ill" carruln ... '1'1fl. murtts .llu"ll~ "dlt.. ""IIl;J.e nt!!", III ep ulls .," ca:ntMl.lj, ,oi:ng,1JjJ" "Il""'[vls d.c ",""lJrlIUl -rlr'll''llll ]SIlil!1JUl! In CldgTnlb'ld set-l nl uui reliq-uil utlJ .

2. Irtv, Y1 I. 17. 5 "t 1 v, fi~·ll. a, Ltv. X. 30, 9.

10

-----------------------

ex quibus nonuullne exstaut, U!J in Sei]lionnll S~IlQ~c['is, quos tamen I'e(jr~lll,jlJl'!~ aetate uescicquis flmendaVl1,. V(!I'~i b n s seri:pt.lll'-tia.m n nnnulla raM c-i n";(~ Ie'Yllta II t· itemqll"

I 'l(!111!tat-io;'~B{,' q uuednm. 2 •

_:\dde alind inNllHliuum atque tneemptura verauum HH'Oruniqne genus, quod IlJPucl ootiqui.ssiluos na,~iafl agl'i:('uhLl' magnn ill honore fnit, jl10s dico FesCBnmn05 versus

r-:) . ·'t

qnos postea Homtiml (epist. II I, 130-1150 Ita, memoraviu:

Agricolao I) 1 ':Lsci, fortes parvoquo beam,

eonditu -pOi:lt, h-nmenta lev.ant, t> tnlll_pore Iesto corpus el tpsum anirmrm spe fillil:! dura Iorentem. cum sociis oTl rum, pueris f!r noniuge fida.

tallnrsm porco, SHva.nnm larh' l'lil'ltnnt . . floribus et v1noGerrium memorern brevis aevi. FBSCel1nillll, 1)6'1' nunc inventu. Ilnentia morem versibus 1Il1Ll'JUtl opprobria msttea tudit, Ubel'.tilsqna l:eClLITl'f\ntCJ3 fj,{1{'!;!ptn. per annes

Iusit amabiliter, donee iurn S8· vas apertam

in rabicm coepit ver-ti iocus el, _pel' honGsrtias

ire domos ill1llune minax. Deluere ernento

dtmto IM~ s~iti. fuit inta tis quoquc cura

con di eio 11 super communi, (pun etdam lex pnanaque hiM~, malo qna.e nolle!' rarmiuc;q_lletnqu:.uu dcscribi: vertere modum formidinc fnstis

J d .

ad blIDO rl"iconcl urn dolectand ru nque re fl-Qti.

Tlnne morom, lros versus t hane I: seen II ina m Iicen t-i:1, rn

tiam Yergi]ill~ in Georg .. II 3~5 ~C:'lfl. sig_n:i;fie(LJ' qui

busd un videtur:

He{_' non ~\Ullnnii. Troia gens mlssa, roloni vel'sibllR Inr-omptis Iudunt ri~U1:IH' SOltTtO) oraqne cOI'1 ir,ibus snmunt lICfI'l'Nlth ca-vatlB,

Gt, te, B~wr'}Ifl) voeant 1J~rcFrl'mJ))I1, laGta. tdhique oseilla ex tl"J!,11 SII spondunf mollia pinu,

I. 1'1'1" vnrrxr LITJNN \J:1'J\1 IJllU,IRlAE

11

111 Ili~.agrel.-tih'~S lndis versibuxquo i I] eon dltds dram~l,tif'i illius quod ~Illroltan t generil> prima ('!l(;ll1ent.a videntwo [lIi~se, :(lDSqUEl F"~lll.~ ir100 Pescenninoe npnellatos el:lll(~ t '.Iltnl ur, quod ex ul'h' Pescennjna di{:I'l'l.'LltUl' allati sive q_110il Iat;cinum Imtal' D~Ul' arcsre.

His lI(ftUra·e aliqua II j,n rliseimiles fUf'tUJlt quas Livius.

Varrunsm profect.oseeutns, e Iudis illis Sl'l1cmicis ertas esse 1-,l'll.dit, qui primum noma-a anna 0 (lLXIV a, Oh. 11. in pootilontia «( p!;t,t;t~ d urn exs-posc(md:w ml.ll811o 'I in stituL.i sin I" C;llla ill l'e 0:VCl'fLO pt'IIo(''Lium est iJ:lllun, T. Livi Incum (VU, \!) a:J!crllCl<: I'... (mID vis morbi n hl Iuunanis eousiills ilI1C ope divina levnrehuJ victis superst itdone anirnis, u-u qnoque /i(Jl!!IJn1a.i, lH1Y<l. res bellicoso Iwpula-nam cirr-i modo speetacnlum III fat-inter alia cal sl.l~ irae plaeunrina illstitnti di["lUl11,IH. f' terum parvn quuque, ut ferme prilH'iTJia, omnia, et ert, i:pSil pel'egrina: 1"S fni;., iue oarmin« 11110, sinn imitaudorum carrnimrm tl,Ctu~hHlioUClI'\ ex Etrur irL acaiti ad tibicinis rnodos 81;t1 tantes ha II rl lndseoros mot.\'lfj more EiJl'lliJuQ dubsn t. lmita,rl doind {lOS in ventus simul incouditis :intl!l' I'll' rccnlaria fumlf.'nl!;,ll versibus cuepere nee ::l bSf~lli a, vo e mutus ID'an'l. .('1' t'p,ta ita que res sar''PinsquB asurpando axeita.ta, Veruaenlls t artificibns, quia hi:nel' 'I'useo v erbo Indio voeabatrn-, uurucu hi,nrionill1l~ twlit.u Ill; qui nOll) Hi.t'ltt an te Feseenniuo versu simileru tneemposttum tamsre fl, rudem alo(;ll'niS iaciebant, sed ·irr"7}lt!It;t..~ rn'(Jdi~ srt1;1.l.1'nl:l (!,()flffl-'iplo ia.m (ta tUr;'(Ji'IUlm cantu ml.lt j,.q'I~(1 (Wfbgr1J;f}nti 'PCi't~,q /)rM~t !).2 BIll' ti 'I h in tellegere anj,ilJ._lUbS Illas £ahU'a~ C'li'; lIi~ltatJolle. et aetione (huud Indeooris motabua) et rnnsica (tibiltini~ modis.) prano rt}llstitisse. deimll' etiam Vnrsl'Ul ,j.nconliit,oil et iocularia arliunr-tn esse, ur liis Iudis nomen. 8.(I.llIti« I;&set inditnru, Diomecles (G.ll. T·1 5), cl:U:IL$ 1)OM.£Iriods aetatis gramlJl~l,ti ons, bane eauSfel'll.l iu isse lmta:v:i t , qm) d J 10 c ludornm g nus, mo(J.-f,s. i'l"l~1)1"t!!Wi~1 Sall~j'f#(! lalwi, quodarn modo simile 01'801,_ 'Nam (( 81),tum-ai t-n laueo (8t'. v-nBu,Illrj quae, r 1:'.£("1' il<l, vo,riis, nrulniaque (1l'irniti.ili., il1 1:>'8(']'0 i1,.pu(l I1l'iSDf}S (lii,~ Lli [N'ol)utm' !'ll n

I:. _[01 ,,,t • nun ",t"'un i v~l' L...t:i!ill; -,

2 .. lIi<Lt postr,erna _rbll. !t(l C. ~rru;cl:le,;i lhlll~1' "",·Ill: • mp·pT senI ,.rI.UI{> ~(\Ll1'l1 plene ill rnn Ii \"i lUu.o:!~ ... H (tun lUI. ·CWl~" hUil,n;llq Itl euenn d,,] 1.1 "lIi t, e eon ;l.PP ~o'P rl B ic ITIO van", a '.

l2

T J \'.1'1 NAltr; 111 Ll'l"1 'I,m AJ\lT\i RrW~JJllAV.

C01Jia, l't n Bal1U'itll t.(I l'ej Il(lJ'ltra vocubarur ». TIane ripiniunom, quarn multi g'filI111l11!i trei 1'1'C1'I11Li,twi8 fi,(1ba.M~· sun I, Itspel'~ lIatt, unnc ii qui illi.L·llegrtl:l~ f'lIIIUeS Il'l Sf'qllllIli-nl".

E(.iam 'Ild/lHHi, nllleqlloddam dralUHT·imH' Jloefli.H Ji.:l1i+ eurn gl2lU l1S, ifIll, aetal p fuit., quo We qul lI.ge b:l.t homiu is ali· (' nius, pleT1l1l111lH' hu mill 10('0 od i ~ t quI" agl't'8ti S l't rudl ~, voeem et, [llddl,~ iO('ll,~e itu, llnitf!.lJl~tu,', uL mures jmu'ba,Jlll,~ iufbni. nrdiuis in peius fleWa Tirl!l!ltillm r-irculis ll'l'OIHJlter('l.

_l'Tpque A( lllmn,~ }ll';j.l·t'Cl'iblc!,qu,a1'l1Jn Illirua p1 mentu ;r,ntiqui8simis tempol'i1).llll orta. sunt. [Jui.l,lS A'OIled!> 'J] omen II,b A-eilll.) 08.11 1l1'1Jl' , ubi lll'lgllf1 in hunorn videtnr Iniss!'.

~ui autem Ali'llanH~ tI,,geblt ot, e~!I; pel'~!lm~s ind rrebanl, qui. bus corta, l1PJ!~U_\IL et, i ngenia, et Hlll'IJlJrl~. JJ Ug:('I't~11 t, ii;a vero, L1t an eumibus In\ius modi vel ludis vel f:ahnlis v('l :Jet:ionIbIl~ Sl'lwni.cis quat,lu)T (1 II in que ]Jt'l'SOl18·G, semper fltt.edi3lU, ntdll.P0renj.1I1' ao pl'OpOlWrellttu·,. 1d; Dosrensiu» rjL~. enru gil.J1Jel' et ,CJ.l1idUIl esset .. tum partes modo ruagi~ strt, modo al\(,l'ologT, .morlo snasoris fl;>I'obab; uti P(r'l)'Pu.,~ s uex mcntds irnbBriIJ i['ra,te :-1(' sonic CO I J"CP.cims. ia otat or :1 d

'. . ,

mS:LI.101'l: o.m~l'es ita In'onus ne fnlitis, ut a, flllUidis 11L!elliR

81l'0T:1lU,~ (leerperetnl' a.tquo irriderotuq ut Bueeo, id eslJ rnagn Q ore lngel]. tib 1J sque malis IH·a.edihl H. p: Iif'mu' i n SOl" mOllcE' vereeundus, glnriosn~ idemque 1).1 vidus n ,que igna:,u s; Ill', lIf fJiJ0U..~, qui Lib]!l iJ Jib u S IlC fIIl:!),'i I.us d(1I(~tufl, veutri iudulgens ae !w!'vi!}n':!, verl)!'t'ibllil .11' 'Pl<1gi~ pt aIiclllis Ialhtciis obnoxius cum osset, omnium se rrurxime stJwl nm M' stupia.Ul~ M fero mente capnun praebebab. Hae 1'"'( pl'I'sonis Os ers , {!W"t:s .app{'Uanl maxime S Il:ll I' .cli!!:JlII<' qU,H' meruarenf'1H'. His t,rft:'t1l" ban d mnltmn llll·v]· se tlji~BiU1lles i.Ll~ comlJIittcballj;llf, 1]j, 'V'm'flllR ot vN:ba, 1t sontentitHl aeturos ex

t.r In pori' in ven Irenr l't dioeren t, •

De vel- 1.1 Satl.1rp_jo.

.His JJJ nnm lbus ['I're j..:'(~n eribus Vel,M[~S .iHi. 11.41 rudes J] oll1in;\,! -llOel,:1 S !:',niltl dicl~'r uon n IlSiJn- ,er811 m eatu /'11 i tim. quem po~t!'a It]JIJf'illll'U fl tJ l'ilten1.lll' ~dllilmiB!l('; ern II;> ,erR1Hl qU:I.(~ Un,tunl. ac q lIasi. SI,I'11cj;\]l'~I' fu('.J'jl, ail h II(' $ub j udiru li~est. Emu ('Him SIIIl t q IIi ail'Llnl I': \'JIll barnm UH'nsum I'll' QU!lJl1tit,ato. nt Gl'u,eCDrlllIl verslU;, 1;I'aesel'tim llil,i· alii

eonrn, certo s,llabn,T'UDl IUIIDf'f{J cert isque ietdbus eon nul {laflin rlnnt.: .tlU (h'nique prim«, unmi lU('11 snra 11 ("\gle(':l"ll , fuiilR,' l·u\liflrl' Ill, I lein tlr V'l'1'~\1I1U1 (: I'lLPCUT'l1 ui runrcra :1 ~1 IltliT II 1'1 un (I n ()\ laiu l!Hl a I) RIO em tl UlJ ~'\R,~" ophmn Iur.

13

He anriqnlsaimis ol.",Hi'onis solutae mouumeneis.

I

i')l'( L de 11 oatkiil ~n'i1lLH e. :1.1"1";1,1i $ gened bus haeten nil, :\UIlC ad II utiquia,~im<1 oratillllis solulae monuments \'('+ 11 iarm L1>, QIlO itt g'1J1I ere P ubtioa a·dUl quaedum in priini >! m-niorure opo!'tl:'t.. Naan Rom'~lIos iu.m <!.r1t,jqU:iSSilllis ternIJodIHl:') et JOf'denl cum I' ,tP.rl~ gelltj InrnsannSSe et ]eg!:'» rlomi iustit1;ljsso eon st[Lt. t ClCil'l'a,quOl'LLU1 memcriu apnd vd.f'reL'l 1'8'1 l'E'TUll1 Rc.dpto~(!S mnitt:wl, quoddaru vle eoruJ uerr-l i s .fued as a HOlU'j,llis Clil (L Of), r thagi uieusi b us anne DIX ictum eese, [J,lletol' eli I; Polybins (ill, ~~). Leges l'@.gin& Ilntiqllislliru'1S f\Xi~:; a 'f''-'pill1TIS. Q;ml~rUJll Papirius quidam pJirnuJ> C'ollcAl'i3setlll in fll"flillOrl1 redegil\~at, i'W; aidle p(vpij'i'ftn'i,;rl~ postea ;,tIll) '11weJ'I1IlL llis mnlto mniores uc ~!'aYiOl'eS pra 8 c'IIll!H' illiH! XII tabnsarum legas· quae tantum valnerunt ut nrnnium fO.l'e civilium Institutcrum .H} Iegrurr, quae non :)0I111:r;l. Rcmae sed tlam toto orbc tBJT,t~ rnrn vlgucrunt vd auhun 'rigel I I, eaput ae ql1acsi £01113 Tn{>lint. .Has (.1il'o1'o ib~1 la,wliJ.ms. extollit (de 01'. I, 4.4.), (I Promairt omuea liGC1, dicam quorl s entia: bibliothecas meherrule omninm plnlosophm-urn unus mill! vidotur XIX tabu-

lurum libellns, 'si q uis ronees e'~ oapi111 vicleJ:it, eo auetortk'ttis ponder« at ntililans uberture l'l\!jJIll'!l;r' ». Etil1TncflllI+ ~1.J}ntWl'ii }201Ilifi,(J'flt)/Ii et (J,."lty·wr1wL aliiqn lrniusco rnndi libr! <hd 111IbJlc.'l· vPJ lll'i v:t,~a itll'::t. vitl(lntm' spect~J.ViBse, t lFa,sfi nonnisi illdil'eti j'uel'l.mt, diernm undo cives diEeerent qui rlies Jasti 1~I$:sgn 1" quique IHllaS1ij; illis ul, a negotiia omn i· bus Y;t.r"~Tent" his ut negotiia ('}pCl'al.ll darent, Post a Y 1'0 etiam indices oouauluru t su,{'t'l'dojdl.m et triumpborum f tt8tr;8 appeJJa venLLII,: II n d e JJ'{,/,,~li eG7U1'1_lla'r·.~,~ t lI'ac(mJ()ta~ le« et . I d UilI1JIl ales. Hi V~ll'O in tli g. q 1111 III :pl'ocnl <I li tt cparum. dignita,l(;a11~ilit, lll'lUO os! qui nOll v.i.d·ea,t. Sed 'n .A nnl~libu,~ aliquili IlttilUl di.gnit,u·l,is ialTJ. videj,[ll' iuis::m, cum rerum nW'l'a l i 11 q_ ua.e dam Vie.! l1(!tiUl! n;1·l'l'a li lin is a clurubnltiD ii& cantin nl'Gtu t'. Kall1, Llt tt'fl,dit ricl"l.'o (tin 01'. IT, 12),

1..-\'1'1 '.UI 1 r L IT''rr-:r:,\lC irxr 1=J I S1'('/U.\]i!

1ft

lL

Illius a,elJlltifi orat.ioullms, II Id etia,m uonnullae mrn'tuo)''lI1ro l(J,1tdatione,~, quod geuull :ot[ll1tl maiores iarn lJ1'i(lt'm vig"hut, Narn de Imius mow budationibus ita i 'oro s 'l'.ihit (Brut. l6 6:1): (( illt herr-nlas ea qui.lem esstaut : il.IcIU eulrn 'familiae ana q uasi OI'll~HI10nta a monumeu ta servabunt et : d usum, si qui'S elusdem g !I]_ ri,S oceidlas L, et ad ru morism Inudum doruestlournm oi l (1 fllustranuam n _ bill a m suam I). un Inuduticna quorlam mr do etis.m :1,/1 .his orium pert1rll.ll1t' q utn etiarn priscam rerum Boiuanorum memoriam aliqua X parti - ut Oi CJ'O et Livin teatrmtur- - cormperun ac eonjnderunt, Nam i-

ra (Brut. 16) 6-:l): u His ttl udationihua hiBtlll'hl rerum 110S~l~al'Um fa~t meudoslor "i Livius (VII, 40 4): ~ lt~atam ~Cl~oru-t.ll1 fllne~J:iblls laudlbus rem' faJsisqun nnagmum tltuli.'3, dum .r.Hrnliu. ad se quaequa Iamam T _ rum ge.stll.l'Um honorumqne falll'uti m ndacio trahnnt -, Inde e rte at siugulorum {1' ta, ( publi '}I, mon umeu 1,:t rO'tlJJJ eonfusa lJ.

«end, histol'iu, nihil altud nisi i1JIWllium eOllfuetio; euins l'Bi inemoriaeque 'Pub1iCII(1 l'(~tin(\]IlLiiO eansa, ttl) inij,j L"rUlJJ W:! III ad I', Mur-iuni I ( ntiJl'em 111HxllUUm,1 res IHllnw sinL'lllvl'Um Il.lIiJ01'lUU niandahat litteri pouLil'QX rriaximus I' il'm'ebatqll~ in ~lbll1tl ot IlJ'O}10nebat. tubularu rloun, potostas ub ss t popl'llu eognvf:wt'llIli j iique etiam uune annul ~.' .rnaxirui norniunn rur I). rl shea '" r has« unnuos COt1.UU rrtarics - ut ~~'l'dU8 (~l,d Aeu. I, v, 37.3) docet - in Ol't ,ginttll Ilbros v t u-es retnl runt eo que a pont ifieibus 1 I iaximis, a, qnibus flebant, unnalos maximos appel- 1111'u u»,

~l rti« di,(l/'llIl i prima, u t ltatli ['!~;m) el ('01 ('nbt a ' quasi rudiuieuta iam illa flPl:1t,· fuisa«, ipse jCCI'U SUS]Jil'<Jtlli'. Qui, postquam memornvit L. ]31'n i, qui regea ('xlmlit, egre.!:!;ie Iacta, haec verb: aditill,.rti (J3t11i;. 1 " 53): ~ quud eel'tl' tlffici JH11l patui 's'r, III i as l..'L oration persnasum II, Tderu "TIdt'TIlLl,-ait-pfl,llr'is annis llol't l'l,," S exactcs, .um plebes IU'OP ripam All hmis ad 1,('l'tiuTIl nriliarium consedislle1i, cumqu ~ montern, qui Sa(',(~I' appellutus est oceupnvias L, jjL \'a lr 'I 'i 11m (]5 l' 1·1/ torem, 2 di cen do I:! , dnvisse tiitll'lll'dias ... ". Deind multos illins u l L is ennmerat quos iceudo nllquid llll(,ui i3 ililipUegiL ut Appium Claudiurn ut 0, Fulrrieiuru lL1i TL lOI;UJlC<W hun et M.· Ourinm (L 1YI. Popillum quos Hie quid III etiaiu diserto« ajrpellat, " 'l'dIdem IlPrgit-'o~ oratoi-er hahittn -sse an! ornnin tum ullum cloquenj.ia rra rnirun :tUiR13', nihil suue rnihi ll'~is e vidr 01': t,alltm uuuodo couiectUl't1 ducor atl s1Lspiea,l1Ullll'l », (Brill. H fi6),

]i}'(1 vero > 1 vir cum quo, supra dixi nomini id 0

non orr ial, qund totll, iUa 'Prima Latmarum litt'rflnrlTI aet<~I'B soli exstann, qui nnminul.im In murcnnur. Ap:pi ell-mcli autern, qui Ca, 'U~ app 11I1,t11B est, oranio illu, qua Sell' tum « iaru i:lJ11 in -linu tum ,I Prrrhi 1ft' revocav rlt II Ciccrunis ae tj,i '\' etiam tum 801'i1 La man b:lt s (Brut. 16, 01), Keqlle V[H'O tum 'n, 'i;!wtllIrL extabat ex antiquisahnis

I. T c. USq1l1' ful anntrm '_ XVii a. h. D.

2. N3.m 1I11l10 j ,,=1> ll~nl'nl Agrill III' Inru lleF('jU 'Inn cle C(lUM' [".niL 3, EluBdsllI ~ 11, Claudi tl uu l ('[,r1""1' 0 uool d um II,e.mor<thlI', "S Que>

tl''''' ~XH 1",,]] I. BeutAlI 1.1 '1,u, quS,I'11 In hueo B;;, II rU,e(JiMis"iIllIJ.: "lL"t nun'> () u.t"flUe fabor IPRc SU"''' fnl't.1lllue"

--- - - ------- -- ------ - --~-

DE AETATE ALTERA

QUA.M AB OBSOLETA VETUSTATE APPELLANT

(Ab anno CCXL ad annum LXXX 0,. ell. n.)

Q\,l:1,ID multas et pracclM'as res Romani noc temporis spatio gessel'unt 1 Quantum, J)on rmlum armis, sed etiaID littcr.aram gloria, profecer1.llJt! Nam SicUia ct Sardinia io,m subactis, cum Hannibali tLiu a,tqu.e obstiuu,t,e l}l'hno in nit-

lia, obstitissent, tum Oarth:~ginienses magna, ilia a,e 110- bilissima. Uid Z(I.maJJl -pugna profliga;vetunt (218-201) i deinde

at philippmIl V, ferocem. ilium MacedonUlIl regelll, apud Oynoscepha1as (197) prostraverunt, et, .Antiocho UI, Syriae reg13, (td }(a,gnef;iam (190) dcvicto, magnam .Asiae llartem Bubegerunt. Heque multo -post Paulus Aemilius "Pel'seUID, qui Pbilippi in loe\un Sllccessenllt et HomanoTum imperio dement em fm'e l'uinam pa,l'a:ba,t, non solum -Pl'oelio fl.!dPydnam (168) su}?el'fI,vit, sedeUa.ro ca.l)tivum flit: catenis onustum, nia,gnum sibi t-dunphi ornament-um l{oma.m. dux:it, Deinde, Actolis at .A.chfl,eis s11bad,is, 00- rintb.o fertO ignique dele\ia, tota, Gra.ecia p(1calia et in RoU1afiam -pl'oTInciam, .Achaiae nomine, couvers:), (146), eodemque anne Oail'thagiue dernum incensa, ao funditus eversa, in lIispaniis Viriato, magno defectiouum anctorc, per dolum interfecto (139), et sex -post annis Nmllantia, postrHUl.O rebellant.iam oP1.J~do, aT. Scipione .A.emiliano eodeJfl qui Oarthaginem delevcra,t, dituta ace fiammis absum-pta, tam terral'uro. orbiS, qUO l'Ia,l'e lnternum circum(latnl'j totus fel'c, si AegYllt.llm excipias, in dicionem' ROlnarLO-

rum "Venit.

.At Roma8, quasi ir.npel'ium 11.101e iam sna laborl}re inci-

lleret et stU), ipsormn eives felicitate impulsi ae (pmsi in fm'orem versi ea brevi labefucta1'e ac pel'del'c cn-pel'ent, qU<"lC magna mrtute tam longo teIDlloriS 511U,t,io Sibi eompo,ra-

1.A'l"lKAltC'lIf Lr "'. '. ________ 'l.lEHAR1JM DTS'l'Q1UAPl

verantc magna "d'-- .: ]7_.

post Ti .~, ,01 mum diseordia COOl'

rox inilJ),~~a,cchllS, dux ille POPUlari! ~st. N~que multo G n .1lCOI um frauds est 0 bt impavtdns et fe-

f~;::un,l, enucll~m postea pli\bi~ defeJrl~llca,tus, Cuins fl'atrem

eaedos itrtercepif . N : stonemconantem ad

bus fruita, est' sci' I·U· "."t.' eql~e Civilis discordia h'S' en e~ pe Ii ' "l LU ,0 .mUJUS~' ,w I caedi-

c~( l~, narn anno ,XO bellum ill:;~!~~llWn Id temporis im-

," p anum exsrsit, quod R ,,,,lave acpermagni p "

'OCUB geaseruut, n om= cum loe! . .' . errac ealliditate asi 00. ~am vi atque armis l~,~mtls, Ita,li~e norum impel" ptostlemo composuerunt rrq am pludelltm ilia di , ' ' mID .ota ItaJia confu ,urn vero Boma-

, iscordiae semina, que . matum est, :Mox t,

1ll apertnm T .' ' ae nondum exstin . a,men

I. Ineendium eru eta supra dixi

naeque el'uent' . . perunt. Hinc S' II 1, poris ..... issnnae caedss: hi . u anae Mati.-

spatiis interpositi ,ne, parvis interd t

pestis, quam ' ,I ,!,fl, taetra dinturni ill' um emeuit .c pell"";wnn,,,. Oebavianus Augustu rus etertaminis

N . sus tulit , . s pos ea coer-

. ~que vero his tot. t '

!tahcl studio litterarum a,n;lsq_u~ ~;ebllS Romani vel )Qt'

ilia aetate usus illi P ohibiti sunt ; qnin .t· I ius deret et ob eam i s magis magisquo cum Gr .HL~, cum maiore ill di~s hPsaln., 'rem lit teras ceter~s . aeC1S intorcecenera 'G ,oDOIe afflcerenf on . que bonas artes IH" <, d, raeots aceeperunt·j-." t nna Iere Iitterarum

ximus, nt SUlun ' ',' 1 .. 1 amen 'id .

auas .. m 0(1 IpSOl'lm ' , ". quod supra

Tum ~~~:OJl~Sl anum, l:t ita dica~;n!~fuIll' ~u.os mores, V111"'a,tis h" ~l nnquam, ill. ud evenit' Illallm infuuderent.

b . IS ac saer» ,quo HoI' t'

(Bpist II 1 ' . I IUS usurpatia . a lUS per-

. , ,156); versibus .Significavit

Graecia capta f ' .

, tuli Vi.' .eIum VIctor .

~ fi t, agresti Latio: si~ h~~x:.dcePlt et artes

e uxit numerus S' t ' ItI:US ille

mundtti it, urruus e t

rae pepulere ; ad t. i grave virus

manserunt h di ,se ;1 Iongum 'tamen e

O. lCque nmnen t ' . .1,eVUm

vestlgta ruris.!

I. Quod Horat)". "

rig n o peculiar! qua~ di.?,t, etdam SU1S tom .

declarwb1tnu.s (v. totuam Ipslus de latin18 litt~O!,lbU" ~anore • vestigia

III de Horatio locum). rIS opimoue pcndet, ut '!~~~

18

-- ----- -- --- ~--

Livius Andronic'Qs.

Livius A.udi'ohiens, ut, supra diximns, ]J:rimuf! nomen poetae sibi eCflD;Il;1nwit. Qui, anno OCLXXII Tar_cnto capto, C,"ptivus, etjam tum puer, Isernam ductus, cum aJHH1. nescioquem fIlviaB _K~i:ltiS ~ervu~ fnifl~et, .1l?ste?i m~nu mlss~s' inde nomeu gUUrpslb. RiG IH'"1mo domini SUl, deinde nobilium virorum IlJ_i0s bonisllitt~JiS .iustituit, Hnnc }1,ornae dramaticum genus, quod . appellant, et omuine Iitterarum studia mehoavisse iam supra significtnimus. Nam « Livius. prirnua-s- Cicero in quit (Brut, 18, 72:) - ia,bitl(1:rn, U Claudio, Cucci -:lillo, et M. 'I'uditauo oonsulibus docnlt, anno ipso antequam natns est Ennius,' J?_ost Romam condita-m autern

q_ual'todGcimo et quiugentesimo )),,2 •

Quam vero fabnlam Livfus, immo utrum tl'agacch>lID an comoeuiameoanru:i docuerit, nemo est qui seiat, Illnd adfirmal'e non dubitamus, eum ~Gn'liIwis non solum UJ'gumentum, Mil etiain numeros ae totas paeu(l fabula,rum_ pal> tes sibiad imitandum sumpsissc. Quihus arrtem. partfbus vetus Latina vel comoedia vel tragoedia con-stiterit, alias videbimus, Nunc satis sit bl'0'1iter ae qU:;1,8i i!l,tT~Wsqll'Sn .a,dnotarccx Liv.i tragnediis perpaucas parbicu1as eli octo tautum jnserip:tiones 3 exstare, ex quibua intellegere licet, ilium m1 a:t,:gmnellta delegisso, quae velTroiunas res a:tque ideo autiquLssimam Romarfot'un'l origine1l1 speatarent vel Ipsarnm rerum novitate quadarn atque immanibate speutanti urn oauirrros facile psrmoveren t; i tom ex comoediis tl'ElS easqne incertas 4; inscriptioues singulosque versus mancre, I'lle vero non snlum Iabulas ct. sedpsit et doeuit, sed Gti3lm epieum et lyrieum genus non sine; 'honore tractavit. Nairn Homed OIXyssi',pn Latine versibus saturuiis eonvcttdt ; quod opus in Romanomm puerorum ludis di~ n~ausit" eorum lectionibus comJ'nenda,tum; q_uamquam mnnam et ver-

L Ennium autom anno GCXXXIX natum esse >JaU" const;tt..

2: Haec Cleere, T-. Pompculum Atticllln .%dv"'rll.ll'~ acotull :po_el;am ~0f!1Itll", eonffrmut, Nam er[1t 'iJlter scdpLor0~. ,J-~ ,"u.nl.eCi) anncrum oontrovarsta :0.

3. Ach-Wes, ACY'i8I1>;)I;S, Llia", mf'$afJQphd,.'lI.~'; .1.ndr.o-n,edt:l, ban-'M, 11:'1"08 T~'()ianusl ·HeT:1ndona~ TereU$.

4. GIi1/.uol",~. LudiW1, V',ryo (an potius Ve:r:P". "-[1 Varll"s?).

19

bornm et vecsuum rusticitatcm eo Cicero et ROl'i;\tius queslJl sunt, nle enim in Bruto (l8, 71) «Odyssia-inqaftIr.t tinaes L tlie t:lmtjuam OI!ttS altquo d Daeda li »; hie -VCl'O in ~Pi~t .. prima Ub1'i: U, idem poema, sigfliticans, sic aentit, SIn mdlMt:

Non equidem insector delmidave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi ll'~I'VO Orbilium 1 dictaJre; sed mnonda ta vic1el'i' pulcbra.que et exaotis .miuimum distantia. mit()r.2

Huiis poeHla,tis perpauei versus exs!;t1_:nt, quos gramIIlllitid postremae, quam diximua, aotatis suis in Iihria, 'PIe rum quo quornndam verborum inaolentda Jnrpulai, adnot:a.r~?t; quivel'l'Ius mehereula vetastatem redolent neque ab lIS proeul absunt

«( .... quos-ut ELIDiuB0;ft-Qlim Fauui vatesque canebant emu nequo Musarum seopulos quisquam snperarat

,nee (lidi st.udiosus i~J·a:t ... )).3 .

L;ljl'ietWI'O- quoque carmen eundem poetam quod virginea cHtl.lereut anuo CaVIl composuisse, hi'S verbis T .. Livius (XXX\7II) 37) testat.nr: « Deol'ever,e IJOlltifiees. ut, \'itgines tel' novenao 'per urbem ennnss ca:r!J.ler~ eanerent, Id cum in Iovis Stat,oris acde diseerent condibum ub Livio poena cannon, 1ifl,ct,u, de eaelo aedis in A>l()Iltil1o TUllOIds :r;eginfl,e », Idem paulo inu:a, ubi saerifleium 81, pompam in Iunonis honorem narrat, haeo addit ; ( tum aeptem et vigin t.i virgines, Iongam in d ntae vestem, Carrnenin 1 uno-ncm Regina:mcanentes ibann, Ula tenvpeslaie jorsita-n la_.'u,da:m{Ce Y1t'4ibu/i wtg&nii8, nunC' abhorren« et i noon dit'u1n , si r~f(!l'at:(pr I). Hoc: carmen autem rudibus illis ingeniis laudabile VIsum esse, vel ex: his Fuati 4 verbis intellegere Iioet:

t , H11no Horati magi,f.rum :r;jgidlm,'cm Puisse satlH constat: pla(fosu-'m ~llt,e_m ~UUlU HoratillB ideo aIJt'Gllat, qlT(Hi l'Ut:W," iII, discendo ign"yos et mertea pl![gJs ot Yerbel'ibu~ mulcaro SOla·UB ruertt.

2. IUI1.-i t.amnn a.n"1L(,i1v,eciel:e oll.ortet. 'qumj, jnf)'a B110 loco ostenflt,m1l_8, HOl"atfuD)" GUm tn huil'l"mo di (Jj.~putation!hu" \",ud<tt"-l"ibu~ tellIpol'ls "cti

vehement!u" a,dv<1r!laJ'i 801''''':\\, hnud ae"illliss.imnIU fudtcem esse, -

3 .. Apllrl 01r;etoui8 Brut; -1 S, 71. _ . . '

. 4. ~c:" .PO.IDl'e;!UB li'estus, qut fl.)rtw;se post iumeraforem H a dHs,num vtxtt, ,'!'lgUlh ~11)11'1!'.l dnctdsstrnos snrtpsIt, qnlbus a.Uena opera, prE1ei'J1?-rtim VerL'l IPI.ct('.C);i. ] U an gn_~ t um t~ 0 eg.h.

20

.« Cum Livius Andronicus-Inqnlt-bello punrco secundo scripsisset carmen, quod a virgiuibus est cantatnm, quia prosperius res Imbiir.::l populi Romani gel'i coepta est, publloo adtrribut,a e81) ei in Avennino acdi~ Minerva,(~! in (l_lm Iiccret scribis histrfonibuaquc oorrsisterc ae dona ponere ill houorem Livi, (_fVia. et scribcba.t Iahnlas et agfllnott I). Rum arrtem Iabulas non solum llcl'ipsiHSe, sed (-lti~Mn agere solihun fuisse etiam e T. Livi Ioco, quem supra mernoravimus ('ilII, ,2), colligi potest,

Onaeus Naevlus,

IIun.c Gnaeus N ',eVil,lii! sequitur. Qui, in Campania humili loco anno ,fere OULXX natns, postquam bello Punico primo stipondia rnerutt, R,OllH1e anuo CDXX},.,'"V, quinque scilicet annis post primam Livi Iabularn editarn, :primam suam vel eomoediam vel t.ragondia.m docuit. Illurn eomplures Latini scriptores testautul' vehementiorem in suis opetibus Iuisse et homines suae aetatis, nobilissirnos qnidom et in re publica pracclarieeimos, Mctelloa praesertdm - in. Q110S aaturnium .illum versum eoniecit: « FI1tO 1IJ:ntclii Romae flunn eonsules » - non solum salibus ac fa,(Jet~is respersisse sed etiam Iurgiis a C paene eun Lurneliis Iacessi sse. Quam ob rom in custodiam est ccnioctna: mule, fortasse plehis tribunis adiuvantibns, postea egressus cum oudem fere Q'l1fL ante dioacitate iterum, pcccasset, « pulsus Rorna - ut Hieron, Cl'on.a.d 01. 144 scribit - fnctione nobilium 1-),0 praeeipuc MetelH ), 'Utioae in Africa' anno fere ocr vita decessit,

Virum summi ingeni ilhun quidem fuisse Sil,tis constat an prolecto, cum Elil>\lra, et ardentis animi imperu, tum doetrina et litterarum Iudieio Livio Andrcnfco praestitisse, Nullunl. same e:.,;t dubium quia Naevius magis quam Livius suus quudam modo in sorfbendo fuerit, .Neqno enim Graeoi alicuins vel summi poetaeopue Latina vartcre sa,tis habuit) sed opieum plK\lua, de Romanis rebus cum siL ptinnrs condere ausus, rnaiorem sibi laudem comparavit, .Nam pnamate, quod Bel/it'lf/, p'Un-i(N«m inscdl)sit quorlquo postea Octavius Lampadio, grammatleus insignts, in septem libros divisir, non solum belli Punici primi l'OS colcbravit,

LATli\,ARUl\f Lll'TIr.HAKUl\f HTo;T(mlAI':

21

sed 'J'roianU,B i;a.bnlas cum Rnmanorum origine prhnns, nt videtTll',ita, eompo uit, ul, Aen cae eI'l'01'Cl'! et in .Italiam adventum .itemquo Carthagtnts ortum nana,Tct. rune igitul' Nn.nius 0'1; ipse vergiliuf1 haud pauea vid(;)ntul' sihi sumpsisso, Quod vel ipsum 'Nacvio Iaudi trihuas licet. Nequa immerito eius poems rnagno in honors apud Romanoa diu fllit" obsoletis quidem verbis horridum sane et ipsum, saturniisg_1H) ilEs rudibus versibus composlturn, sed dignum iam LLL1nd <1, at 'erOllf\ OI.LIll Myronts opere compararetur et adversus EnnillU1, quem ta.men tamquum summum poeham laudibus Illa extollers saepe est solitus, his verbis dcfen del'etrm (Brut. 19): (( 'I'amen illius, qnem in vatdbns et Faunis adnumernt Enntua, Bellum Punionm quasi ::'!Iyrrmis opus deleeta.t, Sit, Ennins sane, 1] test eerte pe:deetior' qui si ilium, ut simulat, contemneret, non, 'omnifL hell;, persequens, primum mud Punicum acorrtmum bellum, reo Iiquisset »,1 9ntn etiam idem Cicero I magnus ille et fortasse mmrus Emu Iaudatot, Euaiurn Iris verbis Iere aggrewt.ul': « Nee vero - In.quit - tibi (sc. Ennin) alit(lr videri debet, qui fl, .Naevto vel snmpsisti multa, si fate6s, vel, si negas, su rripuis ti. )1.

OOmOIJll-ia'8 'Naevins pnZlifll_a82 compluros scripsit, Ex quibus pins triginta. inscuiptiones oxstant, 3 st nonnullae pariii('.ulae. .Illud nulla ratione praeterraittere ])OSfmm, Naeviurn ctiam hoc in genere aliquid' novi Instituisse ; nam GOnht'lnina,tl:on&/n, quam appellant, prirnus adhibuit, Conl(~'I11!ima'ao a;ulem tum fH, cum duarnrn vel plurium Graeearum comoediarum par es in unarn Latdnam tabulam componuntur. Neque in tragQcdiis. nihil immutavin, Non solum enim ;J., Graeois argumenta dnxit et ootli'{l.,'rnala,s,4 t!_Ul;l.g vocanf scrtpsit, sed etiam Iaoulas praeteetae vel pm{)tfw;fatfl"S primus invenit, quihus Iarn non Oruecos, sed Romanna duces praeehI'iflsimoS(lU{l viros, ma.xinris h011'O-

I

l

L H,l.~(' l)URt'L'ct',t" 17m'11>1 quo fpcilius intellega8, vlde infr2, fie Elm, Annalil>oIE! tocum.

2. Sic< onlrn a pallia, Gnaeeo vcst.imento, cas <.:omnediu-j"5 alJDe113l.nj J qU8.S j,n,t.ini "~rillUl-I'e" a Gl'ueci" ;,"ij)i ilY'-jGa.llflas vol Latine vort.eudas snmpscnm+, Qua dEl re ]!llU'fl. in [J':t <le"!""C(l,bimu8.

3, Ut OIJ1·ollari,(I.. ttL Pcrsonnla, ut Apella, nt 'buG'nJilta.

4. Nacvt sex hnf us M"(.mcris falHtlfu'lun Inscrluttortes e.xstant,lo quarurn os,~ dig'liksirna quao I ucuiorebm- K{l:.Ur;.'3- ~Ft'oian:u.s+

1'11ms Insignes, ioq« 1)l"aeiea.rta ill duto: ita, rn scaenam Inrlu-

'i,l" ut rnaximas H,()ltiim!:.ts res eelebrarot atque comrneruornret, DU:1s huius gcucris i~~bula,a ell rn docnisse constat. 'PH1 rum alheram Irt&lirliurn in crtps rit - nam inaigncru l11am eelebraviss vletorlam vidatnr, quum M." 'laul1ill,

r ceellus ('OIl. ill ) ~l 'lustidirrrn, in "Ilin Ci pads .. na., aunn (' Jx:x::rr d~ Irudumaro. GaJ10IUJ U, una mm 51) 1- lits opimis est ad 'I,Lufl - ;ltertt "Cl'O qnae R01nqJ,l~{.f: inscri Jtu sit de Uoma,e (jJ'igillC eiusque cOllflil.nl'{ egerit.

Multum igiuur pel' Gnaenm Naevi run Latinae litte l:tL' TIro! ecrunt,

T. Maccius Plautus.

Po.~t Irunc, si 1,1' mporurn onlin 11t f:l

I'lautus 'ponendu am l-l,nnOhl'llI t LtV SI;Ll'Sll1lt(

par 0 in Umbria. oppido, humili 10 'fl TULtU8 est. De ipsins

ikL quaedam Aulus Gellius (III, ;') 8) i,I'3,liit quae cum il~m lneredihllia sin !", nonnulli f_!:r:11 rullJJ, til'i, diligentior S Jnrta se nc nlmis ml I 'sti, reioiant ac 11 g'l,'n!; no verc, rUIn (Iollliirieremns G Ilium )l, viris dnctlssimt .. l1t~ diligent.lssiuu, u a. tarT mp Be tina. ea hal i R , Iactle adducimur, u - v ra esse crcdn rnn . Haec ,mtem A. J Ilins s ribit : " '(I,1,n1'ionem et 11 cldirf11m. ita, dun ~OJtLO diae insoriptae ftlunt.) ei t'(~l'ham, q uiuidnm, cuius n till' uiihi nom ~1 non sup petit, 11,1 pistrino cum snripsiss( V urrn ct pleri qn (l :).lli D1 moriae jlTadid(WlInf" cum, pecunln MUI1; quam in operis artiflcum SCfl nil' rum l?op r>rai ill meroa tibu p&l'clita, inups ]~Om}1m r di et e ob quaercudum vi tum ad ('1.1'('cunag udas mola: , (111a trusaiile; a I llan r, 01) 'm pistori Iccasset ",

Rine tria ('I.llli,~fIl" Ii eet: UlJl1lJ1, pp('uniam Plautmm op Tis arnificum Ilr',Il,"rucOl'Uffi sibl cotuparavi se : deindo It.m omnino in mereatibus lJerdidii5~oi tum ad circnmatieudas molas opersm pistori in pistrinn lneassc, ita l.~lcnl U nt tre. fabu las .:!l'rih~!'et_

o om 0 edias Plautna mulia llaJ1( di li1' l)lUl'e~ talllen (('XXX) ei at Ll'ilwtn ;.'\11111; <l_b:ii q_ni);m emolum 11 to nj1 quam pillrim, flU tlpa,b'n oDen!"r'I'e, Inte-gm vi·

1,,\'1'1" IIHl!>! LlT1'Ell ARCM n I Wri JRIAR

23

ginti 1 nil HOE; pcrvenemnt, quae cum a Varrone illo Reatino, vivo [u quaestionibus Plautdnis perpendcmtls rliligentissimo, a I~ 'toJ'is tamqnam v ~ Plautlnao sciuLt(,tu, 'aint IabuIa VjHroni,[Lna~ appellunt.ur. Qua1'um ea actn lIfll. prima, qua Jllill1R (Jloriosns ins ribitur. Hoc ig:itlli' omnium I a iII rum 'Perum., quae XSil ut primum rnpori ordine anqu nntiqnisshnum bab111lLB, Ny ,('t'l'i~ hgnisima quae momorentmr ha f· .bula mihi videntnr 's : Amphitruo qIJ,U nobis 'totins H.n(,iquitatis. una, OM1, lldil, quales Inerint hitoll.'o-t'ra,goeili!te vel r.ab'll]a,(j Rhinto?lficr'-)~ 2 Oapti1>i, g_UfJ,O :1 r Iiquis eo diffe1'; quod animi sensua rnnlliores ao suaviorea os endit et sulibna He Iaoetiis rninua abundat

ullin d T13ltTe qu dam, IT,gi ne, agat, anxi fill duos

quacr Dt - nam alt r <1.111 IJ est in pngnu" « ali qua-

drirnurn rlJgi_ ns aervus ndidi }I,a ntmmqu H,1Li, ill Hegia suhfinetn c;]_Joris magna urn ft::tudio inve,nit -, ITanc fabulam vahle Plauto il)si plaouisse constat ; rnu lti ]wa,eierea poetae ',un postea imitatd suut, in quibus Luclo'V.iCI1S Artostns como dig, quae SUPT)(J&iti inscribitm: et alderon Suo illo Prind.1Jc OCl'nsla,nt. Etiam Ml'naeohmi muJlos Imitateres apud Halos et GnUolI Qt, Britarmos <l r cf\1Jbiol'i.bus aetatiln111 iL1'V('n l'1lUt l111 I:ll1illu, geminos Plautus iL!L inter s sim:i1 fl , • l -e pares indu-It, uf multi inrl rrores, mul-

a vif't's et J'acet.ia( oriunt ur. Pabulam qu' , Epicl-i 'us insoril i mr - de Epidi.i euiu dam callidi .llltl iii ' i falIaeiie :1(' lraudibua agit -!?la,tli;111l ipse aeque etO,~ i1.) MW1, am-arn ([\W<l<1I11i loco test:1t1'lJ.', I dem etia.m 1"n~c'/l,lont() (qul;t. ill ia,bul,~l, n tetrix qua dam n,varissima primae agit partes) et Ps )/(Z Io nomeu e t srwvi omnium fraud inm 11 l'Uissimi vnl I dele tutu I i rJ uidcm Ci 1'0 (-':1 to ]1,1. 14,

I, ..J !i>IJhil rlll'. .,j !>i.nr,n'a, AU/llillda, Onpt, .. ,,;_ G'urc" It 1>, ('n" iua, aisleltartn, i'l/I,r/it'n", HfII.'('i<i(J,rs. j)lo"/'~lIr!rI(J" Mei'·acchmi, M 11"" OI"'h',~'Ul, .Mer(:.(l.tD'I' , PJu'/t.lft~7.~J.,q, Poetvulu«, .E'm't;r;t,/1luflmWJ• Stl~(;klt..S-J ;J.lnmU'ril.'ml'l .. u:;. fr.i'1_1.0r.fle~l,tus. EtJnm ,i-I'fIl{J1;ri,m/l, Varrn q-uifl(Jrn III 110" numero posutt ; lw'/,," vern rabntae IWllnuUJI" I unbnm partieula,,, url ~'"~ pervenerurrt,

2. HIB~ '~lIruoel1.jal·ltnl gU1I1.JS tlluddnJn ~t Inter ',orooCll ns et tragoedtus J.\cdll1 re : jnaB!; enlm, [u('lliI ,1\1 l'l~II", sed, cum nnn 1, "J( N'II pcraona rId o.lklllu~ IHU'te" Ilgnnt, irl 'luI><1 tn tl'agop,liill eSfie &III, t, IlJlcpl'lil ~imtll) t-ra"I)t'dinc 11 n !J~~,

3_ \-101,' !Illmlae huiufi ll!l;.)m~!ltlllJl ~._ '2.

4. "leW in lltimis vm",hn.[ 'hll.k''''j'uaw The COtn.eitlJ ,,' ",.ar.,

50) Ie Qu.am "'illldeb~t~ - lllq_lUt - Bello suo Punieo NthPv-Lus! (fIU"')I, TrlUmbln'lo Pta/t(,f,/I,S, qW;liIn I'sl11ulolQ 1/1.

Lnngum $t omnium Planl.i Eabulal'll111 singillutlrn argumenta vul pauci l.llngenJ, TH)(lU prof!' to opera est :pm tium, I eaesertim cum hand mnltum intol' ee di hrrilla sint. Nam ill. ornntbus, si }l rpaucas x '.illi,as, e ,dem for 11 minum iDg(~nia,/ easdem fere 1,'( gel; viI'S lnV{}J]iaA, Haec a Gl'uccorum eomoedla nova, quam appellant illo lllidmn sump it, ita tamen uL Iurims ipse , prcmeret a que tin l' tj quamql1amuim OJ' Drum pooLanun qui ad comoadiam uovam pert.ineant p~ ('po uea exstant quilruscnm L:1~jn:Je 1111i111'1 modi f:,~bl)lao compacari poastnt, n ullnm barn IJ est d ubinm quin PIau us quam plurimn imrnn averit, t sa lli,' Irne novus atqu, u plane SIlUS oxsliterit. .Nam hnmmum nailurl;l,l; et mor B a Graecis emu esse mutuaLum quis Jl,t;:'at ~ AJit,(l.r vsro 'fa,cere illis quid m tempoTibu,~ eiuamudi po as neque 'P rtebat n qu dec bat. ITo' Livins 1l.. dronicns ho· < evins ren l'A,t". Ho speetat~l'(, volebaut. Secl tan1,J),1ll PI, .utus. in ea O'l'~'llIllCl,lI;m, festdv14atern, tantam ioml,lll!j eopiam ac facnltutem kmtam ala .ritatem inludit t. ntarn in. mnnibn 1 ga;n iu adhi'buit tam opportnnam u ~iJieuis comoediis imitandia Iihcrtatnnac varictatem Rlbi asaunrpsit, ut ol,iamsi optima, op (,j I norum llOetarum h lUU!! ge.n Mis opera e-x5ta1'f'n (i, Ille n Cl nlum uullnm, d trimentum acoiperet, s d etiam multUT in a stimatdone 1)1'06ce1'e, >film qur CHJe'olm; Pascal de H,ptivis in praQ£atl. me scri:psi,(? de omnibus feJ,'e l'lu,11tj onmoediis serihl POSSlll1t, « Omnie, - inquit ille - b nc dis,!; 0 'iha, omnh ad sin "'llll1I'llm ]JB1'S narum 111 ro i 1. Iiic in Y' i un tur .

Iu pingellClis enim hominum morfhus fUi,t Plautus sumrnis poetis aequandus: nam el, callidi sri ~t amantia ephcbi at p ,n1 iii II nmlia, 0 j 1. glori " adsenta .oria, et i morost impor+mn, inanit 'opea'Qsi, imaginl's optime l'epm,es.entl'LviL t int rdnm per rerum vel novitatem vel dis J' ,pllintiam vim cornicam auxi] at omnia sn,Ie factltji'isque adSl) r it ». ~ ha-s q_nn.$ Pas )~1 mnlIloTat\ pau a adell' alias

I, '!', 1tIaari l"lnuli Ca'jJ!i','" R{j('6UBtllt t~, c, F .. """ L Aug. 'r,(ill r!nur"[!ID MO:'.I. VII,

LATH, \HI l\.J 1.1'l"1'1!!1t \IIUli lIIH'I'.\!!rAl~

25

imagines, III me.I't·ll'j!'iEi im1111l.iecu'Lis el, uvidae, 11 L sonlicIi aWll:i, ut D:dris qul Iueillime rleoipiatur i 811 toteru r re 1 1Ol;11 i· uum n:l,lpuix soeJ:iI,I.:r(,em in Pluutluls fllhlLlli! agell !'lID.

Be tai ut aliam ]Ill~to lundem t+ibuarn : iJln enim rnagnatn Y('I'I>LLIIIll V;1,l'i tatem t rlhibuit, II uantam in fabulili Gruecorum peoteeto non in Imll" Hoc nt satis illtel1ega,l'l, duas tamqurnn part in pallia,lde fabll1is secerner aport I'i nam ct clw/ita sunl l dh'crhl',/, In di/i(/'uiis, iti t'str ::r_](,ftrni" sermonibnx, ,~el1aJ'l'rJ,~ plerumqu poetu rulhibel ~l1j; at in ('omtiO'is pJI)l'~L "(lI'Sl1llIX gen "U, onc1er R lebant quae ad lyriml> cal'lIlina perl in rent. ]lip, in. '::l.llti cis , pruesertim Pluu .11S W,,!I C, quam supra clixl, var.1"bll ern Pl'lll'bflt; s d ctlam In divorbia 1 ricos, ut itu dinarn. ot Ve1"8U,'1 -t animi R HSllS ill, [uidem mirum in rnodum immlsit-'

Unum 'fftcere non possum quin r 1 r hend.uu: hun' 11 tam P!lI)I~lli l,a-,,(1klll et _pLaUAIIS yell meatius quam bunos mol' s UJ"u"'l£S ar- saepin in ob: "uitatem v 1'bOl'UlU pI, ,'!, stnnm dalapsuui esse. H()c M - 'ipia,s, maximis ill ,1,: uidibus ill. dignus. Nee ium cuiquam gl'avis,~iIlLUHl illud Homti Indielum prnhntur. (111i non inc aliquo stornaohn l :1, in !( ~ I' poeti ~tl II ('. ~~( seqq.) PiJ Dues" I J tile R omanos nH quitur :

At vt1R·j,d proavl Plaui inos et rtnmeroa at laudnvere salos uimium patieutt I' utrurnqu n Iii am stult mirati, i l1LQltO gu et vos sr-im ns inurbunum 1 pidn eponere dicto

legi Ii mumque sonnm. rl1gitis callemus ef, an 1'(:'

Naro qund ali rium I'08'f\(' tat. i lelrco H rul ius ill iudlnio en: vir qu a in L' . ll; syllabas sua Ip in aeta iam mensurn.tn Sflll)1» aemuta~fO.e. non viilit. An cl( salibus quidem Oiceronem, hnins gCJJ(H'il! ac rrirmun cxiatimatol' m, mnlti nnt Jw 'f De tPD1 ribu qui sequaurnr. Qui ill 'PI'Uno r1r IJjficii,'l (:... 10-1) ~ Dnplex - lnquit - umrrino 6s1, iocancU genlls, unum libr :t~~le, pi ulttus, fhtgit,iosum obsoenurn, ull.erum elogans, Il,!'banuru, lugeriiosum, race- 111Tn quo g nere II II modo I'luutus tlJ!l1 r (It. i i 1'1UU

r. 1>aimllla 11Ollil>tmo Tl"~Il'f' 3 "",1 Ul!I,nj!ds m 1'J IIl'P_S alJtu~, D ~fl ~"1:UJlI;lJ' In Ilu!nos, iIl"~AR" '~Ii"fl '~Mllrt, C\ln.N"LUs Tllerll U.L,!'w Pl'flllJl>ll,.lll p6etll.~ lp~f praeposu runt.

26

GTOVANNI ~:lM,WXt::

------ --- -- ------

antiqua comoedia, sed etiam philosophorurn Soeratdconun Iibri referti snnt », In quo tamen illud animadverte, Cicel'onem non omnes Plautinoe sales el«gant,es, urbanos, Iugeniosos, Iacetos, itidicasse sed hutuscemodi salibus eius Iibrns refertos esse. Haqucetiam illius deteriorls generis incos mess8 Ille quidern non negat.

Ulknmque l'8S est, Plautum omnes fere omnium temporum grammatici Iaudaverunt, Oiceronis magis Ienitatem secuti quam aeerbitatem IIOJ'ati. Quin etiam apud Q,llinblianum (X, 1 99) scriptum, legimns Varronern Aeli! Stilonis sententia dixisse « Musas Plautdno sermone locutnrae Iuisse, si Latino loqui vellent ». Ac Plautina elegantia etiam in proverbio virletur fuisse, siquidom Hieronymus in ]j}pi.~tula a.(~ Pamilrwahiron.: « Haec. - inqniji - est .Plaunina eleganbia, hie lepos A,tt;jeus ell Musarum, ni, diount, eloquio comparandus )1.

Quintus Ennius.

.Antequam de 'I'ereutio Afro agam, qui et ipse in comocdiu, cx:stitit. cgregrns, de Quin,to Ennio, cum maier sit natn, dicere mihi quidem videtur, Qui Rudiis, PR,l'VO Messapio'rum in oppido (in Calabria), anno (JOXXX[X natus, 'pro Homanis bello Punico sccundo ill insula, Sardinia pugna,vito T nde a 1\1. J!Ol,'cio Oatone, qui Snipioni AhiemJfl qnaestor obtigerat, Rornsm deduot.us est. Roc cum Oornelius Nepos in Yii:(.t Catoni» (I, 4) mernoret, addit non minoris se rloCst,iImu'o quam qucmliben amplissitnurn S.l1,rdinien1'lem triumphum. .Neque iuuner'it.o,' Enmus cnim RoOlnt.l;norlim non solurn res nrsximis Iaudibus sustulit, sed ctiam Iitteras mirnm in modum locuplstavit i:l<C fovit.

Romac Bnnius, ut Hieronymus (Oron, a. 1LnOOLXXVII) tradit, « halritavif in monte Aventino, parco admodum SUTUl)t1J, contentus ct unias aneillae ministerio ». QUam vitae mndestiam semper Ille videtnr servavisae. J'I1. Fulvium Nobiliorem consulem, cum Aetolis bellum gerentem, in amicornm eohorto anno OLXXXIX comitatus est eiusque res 'gestas postea et Ambraeiam captam, opere quod Ambracia Insoriptnm hit, colebravit, Neque multo post a (~llinto Fulvia ]If. f., quem Potentiam et Pisaururn colonins dedueentem secutus erf~t, civltate est donatus ac

27

praenomen QUiJltllni accepi,t. Quod sibi magno honori ess« ipse nebili illo 'versu slguiflea.vit :

Nos sumu' Romani qui Iuimus ante Rudini.

JV1ol'Le:ru obiit, 11 Gicero testa;tlll' (Brut. 78) anno OLX1X eiusqne 8tatu3, in Seipionum sepulcro lJOsit,a esse iam OiCflroms aenate vputabe.tur. Hie enim (1)1'0 Archia, 0, 22) « Carus - inquit - fuit A .. fricauo superiori noster Eunius, Haque etiam in sepulero Scipionllm p'utah,{j'l if( esse COIlstitutns ex marrnore », Jllud Demo adftrmare dnbit.at, eum Afric,1Di superioris amicurn fuisse.

Enni anuximum opus Annnles. Hoc ille insigne mehercule unonnmenturn ad TOB Roma,n(]/8 Iandibus axornandas u,tque extolleudas exegit. XV1II libci Iuerunn, versuum vlgrnti an triginta, milia, Iuerirm parnm constat. Exstant Iero soscenti, ex quibus quae narraverlt aliqua cx rpartc intellegere Iicet. Res Romanas ille quidemiab antdquissi ma Aeneao 'I'roianorumque fiJ;bllh1, q uam in N aevi Bello Punic a iam vidimus, exorsus est. 'l:um cetera ita. perrexit eanel'e, ut antdqnissima quaeque pancis, reoenttora 'plutibus Iihris complecteretur. Res igitur primis qningentis annis gostas septcm primls libris celebravit, reliqua, quae quadraginta, tantum annis usque ad Ipsius poetao aetatHTn evenerant. undecim libris perseeutus est. Primum bellum Plmicu;n tarnquam in trausmusu tetigit, qnippe qui rem. toM,Tn a .Naevio iam tl'actatam videret ; at alterum .imponsiua ac magno animi impebu elatus perogit, N eque vero q uicq uam vi detn.r ieiune ceeinisse ; quin etiam grandilnqnens cum esset, omnia ore rotundo dixit ae divino qnodernitnpetu i:nstinctus ampliflcavit magnifico. HMO etdam antiquorum poetarum ille coutemptor, Horatius, hand semel oollnudat ; qui, ut verae poetdcae specimen praebeah, in satdra IV prioris libri (v, (lO) hos eius versus ex Anrralibus lliIel'l;:

I. Hoc pnt(f.(;u'r aliqu.W in nobis ndluirntionfs non e::mitl.l"e n011 potest.

I,l.eat ferc l.fvius quo que (XX,l\:,VIIIJ 511) t-l'(uUd'it,. At Ovtdius ill Arl" """ma,-

toria (I1r, 409): '

F .. nruus "meruit" QCt13,bri" in rnontrbus ortns, corrtig uus pO;l1I, Scipio mugne, tibl.

"

110S1)(lll .m Dis« rdia I :wtm

belli fe rra tn ~ pOf<tis l)r:ll'tiU~lll11', l'elT'1 gi t.

Ouid do laudibus diearn. uihtu Cicero ill nis oJ1~ril u GUlli u.d llidf'J'H. tolli ['"1 N qU(I Ipae se rni nuris a.{i~tjmllivi Ii. NU,tLl s[ tis ('f'mrtHt gnniulT\ ill Aru» Hum proocmlo prar tlican .• e nuunisi ip urn H(oInerum ,S ,; summi cni rn illrns {lralwi poctae anim-im ill so mignl,,,se: Quin «(iam 11.0' ab i-pso Homero H~1 in srunnis ilidicl B Iluxit, Q\lod cum ex ip~i, eius varsibus vnl porius v -rsuum fl'us.ti.'l quae prima xstant. colligcr' Iicet tum ~ hoc T. Inrer i 1 CU fI.]l. parct, ubi t Enn i Q~ Iaudatnr ct, d \ auinierum III ig-ra.tJione rati n 3.",'111 (I. ll" s qq.):

... Enniua Ill. noster lK' .init, I( Ill. primus limo I' 110 I lctulif x HI'Jj one II rerrni frond, oronam, pel' g u is Italll, nom1 um lllae cl:11':1 rln 1"" :

... esse Aeherusi~1 tenrpla Ennius aeternis ezponit versibus ed U".

quo n que perl' Dian [ anima neqn coi-poru U IStl'U, ~ d qru I' dam SirnUllU)l'O; luodls pallentda mid" nude i~jbi exortnrusempcr -Aot' 'ntis Hcmcri

«omm u orat sp eiem 1 'J'umv effu rhre a L,:w "

o6pit;~{l et l'81'lU1'l uatmam xpurrder di!·;tiS.l

Ab HOO1Bl'O et.iuru versum ilium JII'XJlJ1leh'UIl1. di'LlIlylleum sump it pi+musqu in Il te 'R' I ut.in; rans lit, quae maxima laus proi(wl.u est, Tnde tleciditi versus ilk rndlii S~tlll'r1irr,,· 1.1 rner r m:l)gi:! magisque flomlt., ~erjlle tamcn omn ill ill Annalibus lltlITeda. n t que :l bsol utn fui'llI' ocnsueris ; nmlts, mun muitoa1,a, :1(: qnasl iutonulu cum ' sen I en tiis tu III in verbis I'll In numeris rnulta sane iilelYLr ~l

infuc te f lil'1l1 t in If-van nl' (liet' ,t.itlill iu lis, un

pan ca exstant, vitl re li("t,. QUllusi eiua n'i:!.,gnlJulta (' L1ID Li io Aridronico 'i, Guano aevio compura .... ceris sai'ig,II}JlUll' bit lJ eta fJI Jl1 multum puncis anuis LutirH1 lill,gu3J

I, I{o~ • f'I'~1J$ 1","ll'PJtl05 tlll1l fw' "" 111lt'lll· .... 'b •• 11', lU'ilJJh" ..i:1!nplltll'

]_ ... eltuulus nt~ \lll:r~n VHjItUI~f rHltlJs:s:imti \~iro. 4'I.time l'::tI'Ilr'.uLa.·: ()

Knill", I r"iltlHlleltfl .1"11'11 dnn:;.[[ ',liti t· flilt'{tp"t;j till LJrlgi \'ulmaggL " ,rLDv, CIL.i.ktnhOI·ll!, 111 2a ~~

1, \'1' 1 'i \U ITI'I1 1,1 T'IBlIMlTr 11'1 .III K'I', I r1:T·\ I.,

2f1

er Ennium. P1'01l t: 'l'U. Huuc 11011 slum LU[,TClti11i1, 8('11 bi.am Vorgiliu« passuu imitabus est, I1nne LlHLe V railiuui Ine COllh'O'-'J'Ria, m ixlmum in ppitdl! L'1.tintLJn 1)0 tarn RD·

mani huhueruut.

Qllid quorl non unum V ]lIlS .illo colnif "I Na,m tragosllias multaa uru seril sisse r; nstat: ox qui IJUS cZuanw/J, et

igin i (!()t/Ilti'lwtffJJ'tJ.1iI parricul« t inseriprione« efl'.I'iani,

und. illud cnlligaa, lDnnium Graecorrun poetarruu 'praesedim InuI'ipidis, f.<:Lbnhts H.a ilnit,a,tu'JH esse, lIt nlLut,fJJ ex ao prorripserit. rnnlta immu .:1' erit, nmlta ('lInta:nlllH tione

mlt juam unm xplie viiun Nlrllunx rl r , unnullo

etiam Gl'Hleelll'llrn 10Mfl vid, 'li1<1' purum intellexisse. Tamon

ius i'agop' diu placuerunt., sic(nitlem ann LTV <to

Ch, n. -plus centum unnis postquam Ennins mortuus Erra ,

iuS tl'agoed.h, quae nilrMnnha tWdlimalotis (1. e. 'ptivi11) llscrilltU. Iuit., etiam tum <A .ta ltn-guam ndmirutionem excitavir, Huin tra.g dia 'Ie 1'0 tu t ·ti Tuseuln:lTllJll (19), postquum IlOlUH1Uf)I', versus a1,bullt, haec udiungit : «0 ]lUl',tanl '(Wi1.1HlI. .. PI':J clarum oann 1I! ell!, 111m el, rebus I~t vet-hi et 11fJdi{O Injrnbre b.

Et,ill,ITl f!l,bt~l(tn~ IlfMi[/!;J)tc£'In '1m(.mn do uH quae H4bi'Y!(t' mscl'iptu Iuit, Ram Ambral1i,rr, non tl'ago c dia, , sed r,annell qTICJodam in }I. Fulvl l\obili 11'1 ,si lit ."r'ipio ill P. ameli Soipionjs .Afl'll:i~,ni )1 l,iUli; honor 111 Inias scriptum vide tur ,

Prnet .1' tL ilua-,; 'J (Lllia,l-a~' d dit, jL 1 tum u ut nou nrultas Iaudes aibi comparavent, Iuem at !JpioJUJd·llllG.m" g_110 POl'mate d rerum Iia1"lrl'fI! san l1gBbB,L et P'I'o't'l'epti("n'rlt, quo multa de .mnribus ]Wfl eceptll ontdne ban t 111' , iompr suit: I:'L nonnulla i '0 as ub1311as collegit quod rrpu at inseriptum Iuit, Sn'UEudem Grnecurn poetarn prof eto /3e<'lil;\lS,; l( His oriam SWT£tln :Ll) E'u7ll"IIIC1·O. Mcsl3ane:nai quodum. phi.!o,:lopho, Lutiu prosn orati n CO!lV I'tit, Illod alms etiain E1I,/I. nieru« insoript.um fuH. Quill etiaru Hedyphagutica versl I 11.'1 eum scrip~i~Be puleius ill BUO De M'(1,gia li.br(j (X_ I .) st auctor ; nins P mat is .tiar uorurullo v -; sus II tf'ort, Tlt1Jtmll tamque varium in lUt '1':1rrn)'l'J studil indust iam quis non yeh>,mentel' ruireturl

3'!

Caccilius Statius ,

dias omnes, quas qrridem certe I'lcri:pscrit, ad nos pervenisse. 'I'ererrtius LltrumallD() CXO\f au OLXXXV natus sit., parum c()ust,at, Eins vitam Srretoniu,S 1 s'0ripsit, quae exstat. Tlle igitarr « P. 'I'ereutius Afer - inquit - 0:1.1'thf1Jginc rrl-1:bl1f5", scrvivit Itoma-e 'I'eren tio Lucano scnanort: a quo ob ingenium et formam non inatitutns modo Iiberaliter, sBfl e'h mature rnanumissus est. Qniuam captum esse extsnmant: quod fieri nullo modo potnisse Fenestella 2 doeet, oum inter finem secundi belli Purrici et irritium tertii l1i;l,tUS sit ei; mortuus, nee, si 11 S umidis :HIt Octulis captus sit, ad ducem Romanum IJeri-'-enire potuisset, nullo commercio inber BaEeos et AfroS' nisi post deletam 0[(.1'thaginem eoepto, Hie cum mnltis nobilibus fa,mili.),riter v;ixitsed maximo GUIll Scipi0Tle Afrieano ? ct 0, Laelio ... Seripsit comoedias sex, ex qui bus primam A nclt'ilVm, cum .aedilibus claret, iUSllUS anus Oaecilio v recitare, ad cenantem . cum venisset, diotus est initium quidern Iabulac, quod erat contempiore vestltu, subsellio iuxta leetulurn reeideue.Iegisse ; I)O~t paucos vero versus Invitatus ut adcurnberet, ceuaase una; delude cetera perourrisse non sine magna Oaecilii admiratione .. , Eu;ntw}ms quidem bis die acta est mcruitque pretium quantum nulla, antea euiusquam conioedia, id est octo milia nummum i 5 propterea summa quoque titulo adseribitur.! Ram 7 AdeZpTtonirn prineipium V;11TO etiam pT'ai.'lfel't principio Menandrl. Non obscura Iama est adintum 'I'erentium in scriptis a Laclio etScipio)le, quibnscum fam1iliariter vixit,

Eandem ipse auxit.: numquam enim nisi Ieviter se tlltari eonatur ut in prologo Adelphorum (vv, 15-21):

nam quod isti dieunt malevoli, homines nobilis hune," adiutare adsidueque una seribere,

At in oomoedia inter Plautum et Tel'fmi;ium Oaeoilius Statim, maxime .Iloruit, Qfui in Gallis In subribus , tortasse Mediolani, post Clastidicnsem pugnam uatus, Bornae primo in Cacclli cuiusdarn dumo servus dUIlL Iuisset, deiride manumiSSUK mul'tas edidit cornocdias ; quarum alias Latin«, alias ,et Graece et Latine, alias denique Graece tantum inscripsit : quod ipsum domonatrat, l.'1t videtur, o.1'a,ecorum moribus atqne lrumanitati, id aetaris apud RomanOH itl dies gliseolltil)us, cum non solum, non adversatum, sed etiam obsccutum esse .. Bias comocdiarum multae inscriptioucs traditae sunt , versus tere trecenti exstant, Maxime memoria llignae Iabulae qua,€; Synephcbi, euius Oieero in tertio JJe N(~ljlU'(~ Doo1"'1JJ1lt mediocrem locum alfert, el; T'iocium. iuscriptae Jtier-unt ; ex IlfloC veto locos tres AuJu,S (=.telli.us (HI 23) ,~llm .Menaudro ita comparat, ut ostendat Lauinum poetarn i,11 Graeca ra,bula. eonvertcnda multa mutavisse.

Hune multi apud Rornunos magno in honore habuerunt, quin etiam Voleacins Sedigitlls 1 omnium cornieorurn J .. atinorum primum iudioavit. Hanc Iarnarn Cicero quamquam malum (XIlctOl"em LrainitMis eUIU iudiea,t(Ad A.tt. VII, 3, 10), tamen non omnino respuit ; nam alibi (De opt. gen. or, I) « Licet - mquit - dicere et Bnntum summum epicu ill poetam, si cui i'b1 videtur, et Pa.011Vium tragicum et Oaeoilium fortailS! eomicnm )1. In (11.10 tamen illa verba « si cui ita vidstur » animadverte, et II fortasse ».

P. Terentius Afer.

Nos vero P. Tel'ent,io Afro maiorern trfbuimus Iaudem, Volcacium illum quem supra diximus minimo secnti, Quam opinionern c.ti~bm illud quodarn modo confirmat, eins comoe-

L Vid,e infra de RuetQuic lUC11ID.

2. TIie mI'11m serrptor 'lUUHlufi,,'inta tere annis a. Ch. 11. vjrlctlir norulsse. 3, sen, Mll.lm';' qui vixiL .ab aTIIW CLXXXV ~,(L I1nIl\11l1 (lXXIX.

4. Sr" i3tatio qUG,t1 supra diximus,

5~ L e. ~esb(~I.:tiuln.

6. I, e. in titulo etialll haec summa (""to milia sest.) r,mLipta a<ldiLur.

7. stc ego quidern Inbeflego qUaI,;I Sllet. dicul.: '.TIt vero 'J;. trmtt fUit; aam Allotpll!) r-um.,; do, »,

8. 1. e. 'I'ererrt inru,

I. Lfbrum de 1iM/i8 selJ.arils cornpusuit, eutus XIII verBus A. (}elllus Cxv. 2~) fn.ld!t" ex quibus hi maximo sunt digIti qul aO'erantlir, do «(JJllll1is vool,i~~ • Ca-ef'llio palmam Stai;to do 00"1;(,0 •• Pluutus aecundus fiwiJe oxsuilerat coto'·U" •. J)t;jn ,l\'<l,Gv:ius qui fel'Vct IJCetiQ In t.el,tiiJ (l!,;t ... - In se.,~:t(J. ,"(jJ1Se(rlJ.t~lnr hoe ~1erent.i"u8 ..• - Deoitnurn uddn causa cl..lItf(JuitaHs J1hulinm ~, Voleadll8 aubcm 11",,,<1 .murto post To"ontllw, vitleLur vtxtsse.

31

32

quod Illi mnledi 'j,I1ID velrem 11' sse xi 'hullan

ea rn laudern hi(J ".neiL iuuxumnm qnum illiA phLCt>.j, qni vobis univorsis e ! opnlo lacent,

quccmn opera ill b 11 I, ill Oll( J in ltf'''otio

suo quisq uo tempore usuah SLIIO sup rbia,

Vid tut' au em - pergit .uetonius - se Ievtus defnuCUSSfl, quia, lwi'bat Laeli J I, Scrpioni non ingratarn esse 111:1,]11'1 I piniO.1I"1In: quue tam n magi at LLSqU utl posteI'iora teurpora altri . ('tV. IT) ...

« Nepos 1 uuctor certo comperisse s a.it . Laelium

quondam in l'LLtMLlfiO K,.londis Martiis adm niturn au UXOr temportns ut discumb ret.1! petiiss ub ',ue in fol'- 11- liar (iLU'; socius ~n.lldem iugressum bl'icliniml1) dixissc lion ~\ I in s riben to lll'Lgi>!sUL'I' asisse si'hi : delude 1'0- Il'Hltum ut 8 'r.L_J1ta m,L pr f rrct, prormn iasse el'SUS qui Bunt in H er,w,iontirn roumetu): « SErMs TH)l pl'()l, I've lue/

yri prorni 8:1 hUG inuuxeruu ~. (CUI). HI) mil'll, 3 Tel'l u· Ullmxistim:Lt 81 ruodn in serib I do aIiueoribua indiguerij;, non tum SCipioJ!J.c et wlwlio u.Li potuisse, qlli. tunc :.t,Iulcs ut uli 4 III r , quam Sulpleio ('allo ... vel Q. F~tbio Labeon ti\1. Popilli ... :Pust edi s coruoedias, noudum quintum atq I.' trlcesirnmn a egreasus annum, ansa, evltan,dfll opinicnis, q uiu vid 'b,l,tll1' nli na til' suis eder Bell perciploudi Gl'fI,f)col'tlm iustitnt re 11 CLllUS I rirule expnrneret in scriptia egl'e~sus urbem u~t, nequ amplius rodiit. De JU rte it Voleubtus t.rud.it :

Sed ut Afer S populo edidit oomuedias,

,\' hinn ln Asium f 11,. Navim CUlU sem 1 useendit vis uuruquarn uas. Si 'rita ·YaC~Lt. (cap. Tv)

r. r, (j. OO~Hulim. N('JlP".

2. l t[~. ad l' l1i'l.nUUlll.

3. l't"""larUh gramllu.Ucu;;, '1",,!'Onil> Ill'[lIte vt,rlf< SCI'lpHt~(lne. I'r,lcler i:' ""8, J)e aJlUqlLilate I'U./l""." ..

4. Nll>ln annu OL. , Illll! AI!lJlphol". j",mBD.W 'rerenti "\1m" ,{jfll'IlUl, (Iota Q~t-, SulPI., ~ XX (iIf'W.o annus uatus nliill 1ll11gni vel p".n a g ~~ rat., ;c,l "Iu..., genU, tr t qu ·t i1l!!e populo 1)la 01'" ulo1 Di:I"H'II"

;. (II nonnuljrs <l.U ibm. DUn lric<:sin~un •• !itl,l v,'rem/II'''" ~Lrlpttun 1 Bg[rn.\ll1 i llfull '1\<1' nti t1l111lllll'latlll" iIlttcrt,ll. mallet.

Q. Cusconlns red -unte G_l'~\I'I'la 1 I' e in mari di-

pit" (:11111 ceut.uui I I)e~(') [abulis (',UU ersie e .M ImD r11' .1 (jet eri, 11LOrtU11LU 8S1I1' ill A._r·[·n.dia.' R I i/1l11Jlmlo si ve L 11(':1,(iia_2 1J':IUUJ1I, L'n .. l'ol'llclio Lhlla}wlla ]if. Fuhill ~>robili')l'~ eU118ulibllS13 llLOI'boirnpliciturn, a,!!ri dolon ;1C im,l'{liu Holl1issnnnn snrctnarum quus in nnvi pl'!\(1mis(II'uL:;he siurul Iabularum flU' 'ill) ,. il I', ra ... Hun ~Uranin"J quuk-rn nnuiIms C[) IIllcis p1':Mdel't, tlcrihtll1s in 'u'lltpit"liuus: II Ter 11 ti nun similern rlicas quemplam u, Voleat1nl:i" auteur non .0- lum i uevio 111 I'h'llto at ('acUio, eel Lleinio quoque et Atillo l)flSt]J~ln i f,. C1Bfll'O in Lhnolw 6 llit,rtl,uUB lll,uda,t;

']'11 lj_UOqILt' g_lli solus tecto II ruion , Tel' nt i. C01lV'l~1'8UI:U xpn'l!s,n.mrL1l1 Latiuu vo .(\ t.Iunan I lrum ill m diu populi sedatitl VOCH)llS err'I'S

qnidquld 'om lnquen :ltqUf' rmnin rl,lh'h rliccns ..

Itt" II O. Uaesai-: 7

Til qunque TIl ill surnmls. 0 eli midin to :'I:[eU:l1l d T pnn ris ('It, meritu ]'llll'i sermouls aniutor.

L snlbua H t.que utinam H!',ripLi$ adillD('LH, fOJ'(II, ViR, .umica ul lli =tIW 1'1, -m'11 8 Jl 11 r t h JlOT'e

urn Gra, ds ne 'Ita' 1(', }J(>I' (US :p:u'lc hUOI'l'lI.

II[[Ul h(I' maceror' au doleo tlbi deeSl'Je,Tel'>uti \). (t':~(l. \)

H~,IJLellUS 811e'tOIli.U~ cuius Vitwn IT(}rll!l.ti idl'il'I'O lnag1Ja, '{ p rte attllll, quorl hinc omnc r re mnium b uius ncta-

I. U 0 PIU'Ulil veri alml le v1<l, tru-; nJlhml"['el'I,(l anfl'm (1\'1 U: "1111'[1).', .UnS trtlnuus U>Ioit' ~[ awlro.

2. F:fut'e. ,..-fjthU 'tlll! l'~lrrigu.nt ll Qui Int 11 unn to

a. ltu vera '11'" auuu 'I'er H(.(lI~ mort 1I1t~ it Jltll'llill l'uil1'lL!lt. Viti, t ur

j,!LlIlen «"110 CL LX.

of." hoc ]JIH,ta c .. mlr-u vld lnrva;

5, "101" P<!.ulu SUIWIlu~ u1Jl V"It'lLti_ allquilt V..,.o'UB at t ullrnus.

6. LImon (gr, ;"'"Lftw'Y) -eu Pr,,/ll!I' iru:orilll.nm f'JH L're"~ '1UUtirl'UIi ire, rnnis .D(ll'IlUl tit> Dr.e1i~ (i1'U m;t~kI~,

7. Nun;; wo unn nnl Illblt.''l1t an, lIH~ YCl'SU!; 111)11 C""/Ofil" ;;ell c.~,.OI'O

:It'l"jl"cril. QTIitluUl, H X. Tel'=gbl I't<:orla ,[ Ita L I to,,!,. LuI. "oJ. T, UI~61, verbnn • uimidilll '" itl" lilt IJ'IJI"jlllll,ur, u~ 1J1£"liell'[Ult TIITI,,,t!nm. Cap .. nI'I~ Hell (~J{'eroni~ eO IltanrJII , 11W' 1mPi:l!,u. vlrt uto dluitdta to"",,, nrtnus lIIelJ~l1dl'O "~,lOl'e, R~tl ira, (l["ltfUam prw(,urrL "'~~", 11t. s l "unt M!l"umll'o 'ulllt,,,"""is. I1I\U~ fllrl,I(~w :po I" II IT du~ atqu ul)so]u:tu ab utr'J(jlltt L'VlI!lriltltrr. "I Idler nb 'lltl'r" qtlll<lam ))'00]0 eonnueutnr,

GIOvANNI A'L4.hl'Ol\Ill:

tis doctorum virorum disputa.biones ::pclldenl,. Nunc ad sex rllas comoedias voniamus.

A.nt1ri(t. llt sUIll'a Suetonins dixit, prima (l,IU'lO OLXVI i1etia est; 'llanc Tel'enMus e JYIl~nandTi _ibvlria convertdt, ita ta,meu, ut cum aliqua, seaena alteriua eiusdcm Gtae~i poetao comosdiac, quae Perintkia Inseripta fuit, contaminavent, Viginti Iero ~J,U trig-luna annes natns tum rreren-

tins Iuerit, incertum est, ut supra diximus, ,

H ecyntln, 'id est Soerum, ab Apollodoro Oarystw1 conversam soripsit quid em anno tnsequenti COLXV), 8e(1 nonnisi anno OLX tertdo rolatam. 'totam populo pl'oba~it.2

Hea1ttonli1liorOU1nIJlW8 (id est fh{i ips'ius p1{;/'!.itor) e Menandro converse anna CLXIII, EUWUl;hu8, item e Menandro, et Phormio, ex: Apollodoro Oarystio, anno OLXI, tum de'mum Ad(!~phoe, e Menaudro, l:t';lno CLX actae sunt.

Harum eomoediamm potnrs quam arguments 'tradam - nam eadem fe.l.'f} sunt, quae in nova ilia Graecoram co" mcedia poetae adhibere consucverant - quid Torentj proprium sit, paucis dicere mihi videtur quid que inter hunc

poetam et Plautum maxime mtersit. ". , .

PIns igitur comioae vtrtutis, plus novitatis et .IestivitaUs et eloqueutiae et vehementdae apud Plantum ; at apud Tcrcntium maiorem in animi sensibll~ duleibus ,ac suavlbus explicf\,nclis diligentiam atque felicitatera, maioron), in meretricibus quoque verecundiam, maiorem in omnibns vpersonis honestatem Inveuias. Neque enim hie patre-s tamllias iJ1 tantam rnomm pmvitatem dilab!, ut in Pla,uti cnmoediis, videmns, neque set~OS' tot taptlsqlIe fra udibus intea tOB, ueqne filios t,1JU panri bUB rna t,l'J busqu e infoneos, neque alias huius modi illecebras, Q,uid igitu~r mimrn si 1':erentiius minus tunieato popollo at multo magis n 0- bilibus a,e bene instit.utis hominibus placuit ~ Quodsi .ncmo Iere id vernm esse putat, quod illi dioebant malevoli, homt-

I, Hem it" se habere plcrtque ,'iri doct.Lnunc detendnns, quarnquam in 'Di,lascalia,: « tuba Manundru .,

2, N"UJu poet.", ipse IJe!' I" Ambtvium wologtlJJJ. haeo.affirmut ('17. 33-42): ,Qnum nrtnuun cam agere co"pi, pugtlum gloria., - Comi!:llm ccrrverrtus, ~bl'BpitllS, cJamol' mullerum - FCMre U& unto tcm'llll~ t>;>rj\'eIll iora-3, - V~ter_e In nova <JDc])i uti eonsuet'ndirre - III cxpcrlunuo utess.em: l'Hr&O dCLlV'J. - Primo ,oahu ]liw:eo: quom inte)'ea'l']llll!)r velllt - Dutmm rrl gl:H'l'i!"tnl'e~, pojrnltts eonvcjat, -_ 'I'umuluuanfmr, <llainaJ;lt, pugniJ.t,lt de IO()<l: - -Ego intarcu .mcum noll potut tllco;ri IOGUIn"

I

I ~ __ ,'~ ----__._----___.

nes nobiles huue poetam IWiu;la.ro adsi(tuf[[Ue tma soribere coneueoisee, ·tmn(lJ] eo :~(lllu untur, ut (~e(1a;nt 'I'erentium a,fI()cietalm sermonibusque claeissiuurruru vlcorum, quibus bmiliariter USUS sit) mnlte, 'ac pl'aSlBcrtim sannm quoddarn indicium atque honestatis studinm sibi sumpsisse. Alia yew malevoh 1lli 'I'eren'tio obia~el'unt~ et quod nimis 111111t,a in Graecis fabulis eonverteudis rnutaret et quod conta1l'l;ir't(~t'iO'lW illa, quam supra diximus, 'nteretur, et quod Naeviurn Plantumqne compllaret. Omnium autem. malevolentassimus L1tRC'i/l.{S quidarn LrMMl'V-in'tts, et ipse comiens poeta, videtmr fuisse. Haec crimina Terentius dilnere haud semel conatur, praesertim in prologis, quos ille ita fere adhibet, ut se ah 'ini'mieis atque ini.qwis detraetoribus defendat oosque obiurget, Contaminationem quidem etiam Naevium. et Plautum ·a.dhibuisse I DOS se socutnm esse ot auctores habere ; beque t.amon iis sUl'l'ipe:re quidquam, sed omnia a Gmecis poetis tamquam a foutibus hauriro, Inaque Prologus in HeIJ1{tonti'mlormmtwno e inimlci - inquit - enm hune poo am accusant,

N aevium, Plautum, Ennium 1 accusant, quos .hie noster auctores habet, quorum aemnlari exoJltat neglegentiam

potius quam istornm Ob&c1Ha.m diligentiam »,

In quo Terentius quidern videtur nmtats, 'temp ora parum lntellexisse. Iam enim multi illius aetf1tris gnw:nliJatiei ao viri doetd Iuerurrt, qui Graecos p.oek~s maiore diligentiu; convectendos eenserent nulla licentiaadhibita" Illarnque Plmrti et Naevi neglegentiam ta'lTbnm superioribus i.CHl.POrib us iam esse eoncedendam. Ille tameu PIau to multo est in conventendo diligentior.

Te~'entium, ut supra etiam Snctonins dixit, multi Iandavernnt. Eius elegantiam sermorris Cicero hand uno loco memorat, 1i.L Varro terti generis orationis quod est {,dcro'l, velnwaioC're, exemplnm esse dixit; praeterea Iaudaruuf at imitati sunt, teeentdoribus actatibus multi, itemqne .multi hodie magno in hOllore habent ac studiose leg-unto

I. HInT! ~olHgl pnf<;;e ",nolin" Caunilfl"" CQHt,!b1rU1l8,tinu,;Til JIIOI1 udh ibIlL""",

THin-ius et Afrani.us et Atta,

Dum Tm:enti.l1s in p(f{li:ata floret" novuru cornoediue genus !l'iti'fti/u$ quidam videtur l)l'iUlu1'3 in scaenam intnlisse, jalJ'uln'rn dieu f.og(htarn, cuina nomen ideirco f1 loga: propria Romanorum veste, ductum est quod res iam non in Graccia, sed in rnedio H.om!;t,uomrn popello, in urbe vel ruri, (;I,gi poetae rtugebant. Roe genus, quamvis et p~meLol'ibllS psrsonis et brevioribus scaenis actibusquc at maiore argurnentorum simplicitate nit,tIl'etur, tamen illis Plauti at T'erentd cornnediis haud multum dissimile nrit, in toga,tiR praeter ecteros Ajtamiu8, qui anno Ierme OL natus est, mazimam sihi landern comparavit tantamque grit,tiam apud popllllJlx~ Invenit, ut Plantum Ipsum f.a.m:1 fere aequaverlt. Hunc Cicero pel'wl'gntn1n et l1isrp;:tll.1n dicit, hune V{';Ueius Ba,tereulus magno in hounre habet ~ h une (~uin t,iliu.u U~ togaH8 exoeUcrf3 atflrmat, qnin eti~t.In ilIe liol'tt,ii versus, omnibua est notus (Epiat. H, I, 57); (I J)ieitul' Afrani toga eonventsse illenall(ll'o ».

IUo enim Mcnandrutn potisaimum auctorem, 31c ut 'I'erentius, seoutus est.

frettius ae fortasse pcstremue QutncUu,.~ Attft toga.t;),s seripsit, quem satis constat non auto annum LXXVTU vita dcccsslsse, Eius togatae diu plaeuerunt.

Horum poetarum inscrtptdones multae, nonnulli ver~US ~~xstant. Postea vero toga,ta, brevidefioruit ornnemque -gtatriam amisit.

Pacuvius et Accius.

At in trfl,goedia .M. P;WIJ/Il'iu8 et _L. AC(li1~S summl. poetae exstiteruut, Quorum alter, Pacuvius, aJ11l0 Ierme OOX]( Brundisii ex. Runi SOI'01'e nutus et )!J'l1;nChl,l'is poste;;., ,1'il'is praesertim O. Laelio ct P. Oomelto Snipiolw AemiliallO' famillartter usus, cum in pietnra nonnihil valuit tlu~ tr3,goedias hand salle multas soripsit, sed ut videtur et

. "

menr.ione et laude dignas, Idem seuectute ot morbo IJOSL-

quam laborare coepit, Rorna, ut otio H,egl'itlldinern leva- I .ret, ']~a)'elltum conccssit, ubi n onagints, £ermG annos natus modem obiit.

----- ----

De eius llH~tlUra Plinius in XXI}._',r Rist. nat. cap, YII: « P.lV:dUHl - .inqnit - oelebratu, est, in foro Boario acde Herculia, Pacuvii poetae pictura, Ennit 8:01'01'10' gcnitns Iiic fait.: c1\1Jl'iormuque earn ,111' tern Rnmae f~cit gloria. scaenae I~.

Ex illiu~ tTagoecliis dundecim inseriptiou(:lH ex taut et nonnullaeparttcultc. Antiopw;n, Oicoro pernotuisse ac rrmltis suae aeta,tis placere signifioat, cum haec scribat (Acad. Prior. II, 7): {( qnam multa, (j'U:1JC nos fugiunt, in eantu exaudiunf in eo generB exel'()itaM, qui primo ilJiJat,u tibieinis Antfollwm esse aiunt, .. n,

Arm,o'rU!/n iudtciwln diu plaeuisse vel ex hoc Slletolli locu (Oaes. 84) colligi putost : nam 8uctonius ('um Caesarig intedflcti Iuuus ues.{Wih(l,t) « inter 11'1:008 - Inquit - eantata sunt qluedJ1,m, aid misera.tionam et invidiam caedis eills ,w{'(nhpdn.tf1, ex Pacuvi A.t'mar'14m l1ulioio: Men BOI'vasae , uteaserrh qui me perderent '? I).

Etiam llionam Cicero el; Tmlm'1mn dill in seaenis valuisse non uno loco ostendit. Quin etiam Niptra (id (lsi, ]3uJinemn) in TuscubnfuTurn secundo ita, laudat, ut huinsIabulae 10- eum qucrndam CUIn Sophoc:lfl eomparet neque dubitef quin Pacuvius superior, ut Ha dicaan, ex hac comparatione diseedat. Nam II Pacuvius - inquit - hoc melins quara Bophoclos », Ilti tamen idem. Cicero pravam Iatinitatem, ut ('a,ecilio 8ta,tio, obicif atqne l'f\pl'eh(mdit. eumque d:iciL male lo(,"u:lu:m esse (Br'!,l\,. 258). At Varro eUJ~n ubertotis exernplum esse dixit.

Praetextarn, quoque Iabulam unum Pacuvius edi.dit) quae Paulus 11lf3'oripta Iuin, Hf1C ille ,L. Pauli Aemili insignern dl'\ Persoo ad Pydnam vietoriam liaud soimns an eelehraverit. Jllnd inter onmea sa,tis constat, cum in ()othurn·(~ti~ quas appellant SOI)hoc1em l)otisshnuJ~ auctorem secutum e~se.

Huie Luoiurn. Aooiu'ln plerique VITi docti e1i anteposue-

-ruut at etiam nunc in aestima,tione all teponunt. Q,ui Pisauri, quam COlO1JiamQ. F11lvi11m Nobiliorern deduxisse SUP!"I, (}cll'l10nstravimus, anno Ierme CLXY humili 10<;0 natl;IS - nam eiua llafl'em Iibertdnum fuisse constat - ingtW-l,i QU:1d:0hlD f,1.lj)(',l'bi'i 1 f'l:l,tllS nt.que tmpulsna, litterarum studio \':.l,CJ. vito

I. Va,jeJ'llh; :JIax:imu8 / I I I, 7. 11) « Is-hrqult-Tulio Ca~sa!'i ("dL il-j..m- 11oni)t a.tllp.u.-38imo yl1 rlorcntrsstmo Vi]'o, ill eolleg-iuTIl l1netu.ru,lll vcnlentt

38

Ille quidem plum hand unins generis opera, scripsit: narn eius et Diria.8catica novem in libros divisu versfbnsque conscripts oj; Praqmaeieor; Iihri et Parerqa et Annales a La.til1is pOfitericll\U rn M.mp()l'ull1 scriptoribus memorantur. TI:agoedii8 ta;rnon msximarn sibi farnam eomparavit. Hunc narranj iuvenem admodum 'I'arentum se contulisse Paeuvinmqua poetam L fere annis maiorem natu adisso, ll~ apud eum Ll'd,goedia.m suacn, quae inacripta fuol'it Atn)~18, recitaret , (Hun autem P,MltyiuS versus illos gl:a,ves .et magnificos laudaret, a,Hquid tamen (18peri inesse in tragoedia qnererotur, Accium hoc dudicio laetatum esse: nam bonos quidem fructus dunores at que esperiores nasei 130- Ieee, deinde temporis cursu mollioros fieri, males statim dnloss girT!] i ae eifo vitiart.

. Ethm b,i(l in, tl''D .. goediis plurima a Sophoele aurnpsit, ILlI' tftlllen ut mlJlt~) liberbat« ubemtur ae saepe etiam Aetlcnyhun imitaretur : nam oontammationem cum la.te adhiberet, n on snlum plnres -eiusdem tragoedias in nnam oontnlit, sed etiarn in. una cadernque Iabula plures plunum GI'~teeurnrn poeJ:aruTll locos suo ipsius arbitrio composuit, Idem canticie, quae in G.J.:I~ocorum ehnri locum superieres iam LI~f:,jni t,ra.e;tgi poetce reposuerant, stabllem quundam an pro priam Iormam const.ituit,

Ex eius triligoed.iis XL V fere inseriptionos, versus multi e~stra.nti ex: quibus intellegaa AeciuUl et antdquas de Troiano bello res et Pelopidarum casus et 'I'hehunomm, vices eJ, alias fabulaa retraetavlsee. PrMtel:H[1 duas praetextas edidit, qnarum altern, Brnt'l18,l alnera .1ienea,rllle seu. Deciu8- in :e, jl)l~a Iu.t,

_C

A0C.i tl'u,goediHJJ3 diu in honors Iuerunt quln GUam C. .Iuli C,t(:JSl1l1'il;! aetatc hand sernel actae vt1<riu, })l1,rt,ilIDl studia jn re PIIb1iC01 exeitaverunt. Quod pltu-es CiCBl'Oni.fj loci. cozifirmant,

nnmQl1t~m .. assnrroxtt, non Ill.uiestatia etus inunemo.p-", BAd quod in CQ1u.,Paru. .. tione comnmnhun sbudiorum (num. ettam Caesar tragoerltas ""l'ips.tt) allqll,lIltO supertorom "" u.Qfie cunfidcrct, QllallroPte,' io"olenti crhriina carutt, qula I tlj volumlnum. 1> An lmaginum, rel'f.~,m ina exeJ'~eJ'el1l,'1 r, n, Pllnlns autorn (n. N. xx.xtv. 10): .Nol·atllID-inqilut-llI,b .flll"torf1ms est L. Acdum neet;UIU in Qa.,menn:ru'Ju u,(1tle: muxlrua iurrnn. slu.huull1 sibi lJo8ui8SC~ cum "'brevis II.dm\l durn. fnisset ~. Ct, ",toInJl, .A. qClliliJ)~ .xrt r, ~, s,

I. n Brute iJl 0 agebat <jlLl 'l'a,T{[ulnio~ e:><:"gii.

89

HUT1I1 Cicero modo s1t.?nmU'm modo gra,ve.m. et in-gonioeusn. pOlitam, Horatius ali11,m iudicat, Ovidins Iniss ani· m081; oris dicit, Qu:inl;ilia.nml rx, 1, H7) una cum Pacuvlo itfi, landat :11 Tragoediae - in quit - sceiptores veterum Acciua atqne Pacuvins olarissinri gravitate selJtenLhrull1, verbornm pondete auctozitate personarum, Cctermn nitor et summa in ~xcolendiS operibus manns ma-gis videri potest ternporibus q_ uam, ipsis defllisse; virium tamen Acdo plus tribuitnr, Pacuvinm videri doctiorem qui esse doeti aJIect,ant volunt 11.

Oetero~ illius a(~tatis vel eomoediae vel tragMc'iitHl scriptoros, cum. minoris salle momenti sint, praetermittam, .At quo melius intellegas quantam hi poctae, quos supra dixi eniarn A1V'ust,i aetate gratiarn apud plerosque Ro-

,l:> '11 B' t·

man os habuerint, mihi -vide:iml' hie paucos 1. OS _ oram

versiculos a,t'f.err'e, quibus vero iudiehim Hie, noli 8UU:m sed populi Romani signifteat (Epist, II, 1 55 seqq.) ;

AmbigitlU' quotiens uter utro sit prior, auferb Paeuvins docti farnam scnis, Aeotus a.lti,

dioitur Af:rani toga, con venisse Men an dro , Plautrus ad exemplar Sicnli properare Bpicharmi, vincere Oaecilius gravitate, Terentius arte,

Ilos ediscit et hos arto stipf1tlliillCa.tro

spcetat noma potens, habet hos numeratqne postas ad nostrum tempus Livi scriptorisab aevo ...

Vera dramatioi geuBris haec fuif aurea ae'j,n,s; neque enim pqstf~(lJ tragoe rli.a; aut comoerliu ita fioruit ut Plauti et 'I'erenti, ut Pacnvi et Acei tsmporibus.

De Satira.

, II Sat:ul'a q_uidem - Qulniiilial'nIs (X, 11 !l3) inquit -tota nostra (id, est I .. atAna.) est, in qUJ1 primus insignem laudem adoptus Lnoiliua quosdarn ita, deditos sibi adhue 1 habet amatorea, ut eum non eius modo operis auetoribus sea omnibus poetds paaeierre Don dubitent. Ego quantum ab Illls, tantum ab Horatdn rlisaentio, qui Lucilium fhuY/'c

40

luwle'nMun (il esee aUqui(l quoc1 toll (!1'(! p08sis:I pntat. NaJTl ernditio In eo mira et libert,[l,g atque iude acerbitas et -abunde B(~lis », Saturarn vero l{o~',Cl,tiuf' a prisca Oraecorum comoedia, aaltbus ad _di()(1,p,i1;_ftto 1'0:(01'1,3.., IJClld(l1'G eonset. NaIll

hiUG -ilHtllit - OLUJJis peudet Ll1Ci1iUSI hosce 2 s,\eutns mntatis nantum 'pedibus numerisque, bectus, ennmctae naris, tlurus COmp01l()l'O versus,

.Ncque tameu diligenter qnidem considcranti .inter Ho]'\i<lti et Qnintdliant opini()1les multum videtur interesse. Nam HoraLiLls (If! rebus atqne argumentis ot sulibus agit qU(~C ad satmram speetant, Qll~Lltiliarllls lie ipso litterarum gHnCT'e, quod aatmram appellant nullum est duhium quill diaputot, Q.norlsi quaeras utcr rectrins dixerit, Horatius 'eldJt1fl hoc loco, ut in am;\; mulbis, nimis iiJl'f.as-se illi in veter;O,% Lal:inol:l l)oetu,s ;j,ee.l'bitati: tndulsit tltqufl opinio.nern illam suam seeutus est qUit on:l.Jl@ fere litterarum deem; solis G-1'l),ee1:3 t.rihuit ; !1!t QUlutilianns sup illo studio fortasse osl, itnpulsns egregiis (}l'n,e(\orum YP.l scriptotibus vel poetis unum at altermn Bomamun virum opponcudi. 'Illud aninl?o(lverl~(w(\ opurnes, Lal.inaIllw1(,intl:)1 Graecomm salibns mintme indiguisso: nam in Latino .Italieoque gcnere illud. italwm. ({(lerUm, quod Horatius iPiJf a'J){) ella t, innatum fllit ac -paene proprium. Hoc etdam in dramaticis, ut ita, diearn, illis :),gl'ilBti.b11Sq_lW flSl..tiris fuisse videmns, qnarum nomen ipsnm iam explica.vhnus. Verum inter saturas ilb,s ot Enni sltLul'[ts mnltum pro:l'er,to inl.criuit itentqu(! inter Enni et Lueili satiras, Hoc t.{j,lnen earum commune frrit : magna ilb-I, varietae cum rerum sen t(·mti a rum qu H, tum versuum ac numcrorum, TIlnni safnrrae quales fuerint parum constat ; sed veri simile est nonnisi varia qua ,dam de variis diversisquc rebus minlmeque inter se eohaorentihus pOHHW.Ji{lflli.sse, versibua numcrisquo vli>l'iis separauirn ~1C temere £u, a. Hoe genus Lneilins cum illo agrestium saturarum Jtn,]o nceto qnodarn modo eoniunxit salibus-

l , ROT. 8ilL 1, I. 11: e , , , enru fluercn tlltul"ntu~ fl'",t 'luoci Loltere vnlles " ,~t Sed. I. 10. {o!l·nl: "n.t m_"i lI'lerc nunc Iutulcnrurn "a~_pe j'~i'ent'0m - j) 1 uru quidc-nl t"l1endl1. re-llllfjne11'lfs ».

l!, L u, lilUl,ol ill ct Cratiillnll et A;risto]lhallem "lquo A,I ;0" ., qU(Jrnm l'omue<iia _P,.j80!l virorUl1\ est •. (ibid. 1·2),

41

que ita. 10 ('uI)letavitt ut nOv---UITl 1e1'8 reddidcril, ot satiram primus invenisse videatur. NOm Horatius ipile (Sat, IT 1, 62· seqq.): « Lueilius , - rnquit - est ao.1.limS

-primns in h un C operis car m in a, componere morem detrahere ct pellem, nitidus qua quisque per 01'(:1, Cf\fl0.l'Ot. tntn-orsu m turpis ...

'primorea pcpnli Uil'ripl1it 'populumque t.ributim, seiJieet uni aeqnus virtnti atqne E'ci11S amieis »,

Idem paulo supra (VI'. lOrl1) Luoilium utlemuZto 11c1'-bern df)!Timti,'i,~e dicit.

Nunc vern pauca de O. Ltrorr.t vitu,fll.emOl'fI,rO oportct, Qui SnAlls:w Auruncae, in (( Latin novo i), anne, 'ut videtur, OL},_'"XX equestri loco .natus ()uril admorlnm iuvenis nornarn se eontulissen, mox in clarissimis clarissimomm vironum dotnibna v!,rsa,tns, in intdmam Seipionis Aemiliani ae Lacli amicltdam atqus fa,miliaritatem venit, Publicos }IOTJOreS non l'ei-,ivit, qnippe qui non civis Romanus esset, sed vtantum ut Suessanus, socius nominis Latini. Bello Numantino P. Cornelio Scipione, quem supra diximns, dUCCt .anno ax:xX!v milttavit: quo in tempore praeelara protecto ingenia cognovit; satds onim constat apud P. Seipiollom multos fuisse viros .nun solum litteramm studiis postea, insigne s, nt,Polybiurn, nobillssimum Illnm rerum soriptorcm, ut Panaetdnm, egregium philcsophum, ut Sempronimn Asellionem, gn),venl Annallum acriptorem, §ed etdam cos qui magnum in re publica _fa.mam sibi essent eomparaturi, ut C. G-l'[I,eehum, ut Mariam, nt denique Ingurtha m, Amicos praeter Scipiorierrt et Laelium mnltos habuit, sed et,h~J1l inimieos ; .neque enim aliter fieri potorat, cum Seipio eb Laelins, quam vis tot tantisque rebus spectatl, tamen multorurn in odio ossent, Omnium maximo duos Lueilins acri dente Iaoessivit vel potins, ut Horati verbis utar, sale defrrouit, Q. Oaccilium Metollum Macedonicnm, Seipioni inimicum, et L. Cnruellum Lerrtulum Lupum, qui Oae-cilio 1110(, ·;no oeueore prin ceps fuit senatml, Eo fa(\i!ius antem magnum in sa,lilms lihel'l,u,tem adhibuit quod, oum satis superquc poeuniae 'habereb et, honoribus millime ·servimt; et insigntum virnrum amieitlia floren ~1 Se in Tl ullius potesi~a'!lol ~ed I')l:ti im'is esse plano son,·

l.lebu.L, V(\rSl101 ium aetl[Li'l~ 'j11'OVeC"tl1i'1 Vi{18\;UT prime sorlpsisse. Idem P!r..l,llLl3ctllBI'tWI'1 ute et morbo laborare eo '. _pit. lit Vlllel udinern at,qlll' \1 ('Latem suln uri' a t e rflrli levul'r!;. ~Ccf~lloJhl1 {'ullce-ssit. Ubi anna II Tel G'T mortem obiit,

SatirnnllJl. trig:iTJt~~ libJ'l)A MriI!sit, qui In l.res partes di~tl.'ilmti I'li i~l:\o et ita ()l'(lin(l I'p.dil..cti videntur, ut posr.reini appal'e.l'e-nl qui primi ("Qtupos.iti es:aeni (Lihri XXVI- -" ). Versns in prtrnis quos s,f'l'ipsit Iibris SPllt narios trocha i- 1'08 er :>i3[1U ri ns ill mbicos a dhllmit: mex uexametzum danty. lieiun ita poled", praetulit, lLI' hoe uno uteretnr. Hille 11 sa" meter Sfl,j,il'(WU 111 versus pneue prnpl'iu~ t'H\'I.tL~ est. Bx brtl!to opere mille ~I, trect)n hi V(~J'l'IllS ferme t\xi'>tant iique 0 tmn tlive1:'s,i,'l lu,lif> collcctia u~ saepe -perp:'1I1lc!l, inteilegere l)fl~aimns. Tmllen rmaan (1 t- ~l U,twam ill terdnm p~rt' cula In i uvenirnns ('{lme magzmrn mUll r.neili ing ninm v~l J'o iu .. urbnllit.a,i 'ffi ~i aCeJ:'bH-rtLI,tH ostendat. Illud auimadverte.s r-pertat, UOI.l inom;nibln st'l,tirifJ· Lucllium mordaeitat tm. G tJ [3rnles adh i b uisse: inl,l rdui n enim ho c ,(!o"'l:!is genere -tUum usum eSB(I consuat, ut ali quid narl'll,n'lJ vel d:ese-rib'l'f>h I omui .inimir-ns laeesse!l rli ('onsilio o miss u, H<1ltl.lfl in libro IIIt it €'T ll!:l,,1'l':;\-; t qn ad ab Urht' in d('ili:nH .fOf'it: alibi ~U(j~ ipsins casus , SUR, iIISiUIl ('ng-ihd,a :!H'- men;lQl'it1.8 vel i""Xposnit vel ttJj,ip;i I ;qU(J,fl si 1,1«1'];1 uderis, m«l i us proleeto in1,l:Il· ll?ges quid UOl:'ati US sign i'rw<.\ re volneri I, Iris versib us (Sa t. n, 1, 30-.'H):

Ille velul fldls arc, 111 so rlaIibllR olim,

('.relit'bnJ libris, nequ«, si male (,('~!let'ltt uaquem. dncurrens Illio neqnn ,~i bene: (LUll fll, llt, omuis votiva VIl,Lea,t veluti (ltlsoripta t:I,jwll:r,

vit<l, ~f)lliij.

De pr osa oratlone.

Hn,.l'tC'11l11) (h~ 1')ol'ti·. Nunc j>X lis Iloi -PrDsa, Ol'!i,tiUIlf' scripsemnt videamus qui. maxnm f";:slil,l'riIlL Kn,m :iJh netate pnimi E1t rerum ~el'i I fl,nres el, veri oratorea t!"r(ll'IHII.

Rerum sr- rlptorss an t i q ni'lsim()s i'1'D.ecmn Rom Lilli «ui

:J,rlhibnisR(l l'III1Olt~1.t; 'in Iis (~:. 17A1UUS- Prornu el; A. OlNOI.nH II LOIENTTf'H primnm oht.hll I er tm t Itll'nI!l. Uterqne !)l'Il(! Pnnico secunrlo iJ;l:tcr (iUI'I' 1 IUgIlll:,vlt) nt 'l'q_Uf' TIl' pracr.]n. rissimus a, 0 senator fu.:it, uterqne reR Hom:mas all d.l ~ eondita :'l,d secundum hel] IIiU Punicurn nOllrl?chrun Gracce lUJ.rra "rib] qu 0 d opus uteri P HI ./lillialef; 11'1 slI.I'ipl'liL, illn nt vi [1(\" lieet pooJ,iAmlffi mOl'CIIl 11IlIlIljl m modo ~!'(nl l.ns, cum otnu ill, ita expener« 1" at quae qUQt]lUl ann 0 g~stit cssent. f'onltrlll:l n: ~l'mtiDnccrm ti.n.erelltu r oruuncta. Pn hill m in SlUS A xnualibus sorilJendisetiaID ltlnrl pctivlsso eun stat , ut 1 hiU uu ill quer I rL.l,LU, GraeclI rn tarum script Ul'Cl11, Gonfnt:ll't>li at.que l'efeilr;rrl'·t: hie euirn l' <> be·Hi P1Ll1i oi. ita uarl'r~,vm'fJ,t ul, daTthagil1i(.llIsibns faTerl', Burnanis all Ie ranrl vidl?'l,{.ojlu',

Q,tlad autem veteres Jlli Anualium III'ripiol'e-S Grae flTI1 lmguam ad h ibnetnn t, non estill it; erhni a i tribneud U I'll ; uam iduh'C() '. 'mece videntur .8 oripalsso, ul., CUID Latirrus SC1'IJl,O allgll!;i i.~ Imibna ('.0111 ineretur, G rar-cus l<,l,ti$sime WI,l,ereD :ow f(:lI'tl toLa: t,err!:L:rUII) orbe VIg'Cll'(lt" nou in IJUtwia hominibus, sr,d iu omuibus fore gflllMj)ull T8S ROntuIH1,A r-xtollerenu ut que celebrarent. Neque 11Hfli!11 hie mos servandus e1::11: neqne "('1'0 .leoobat }~Dm;J.!1lJs. qui tot l~lni i1~que gentes im subegissen L aliasqne in co Slpnt ut suhi,g'ercntJ hfl" ill re infe:riol'i hns illts, non "inm_ Grands ~('d

Graeeu}js, IIl:Ol'ep"). genere, '

Ron aumrnus vir, 81~Hl uio ing",rlio Ill':wilitus, 1VL Pu'[!:rIDS CATO prlmus animndw-rhib atque oonsbautissime deJenr:lit.Qni - ut Cornelius XepoG io il a elus tralut -"ortn.~ taunicipio Tl.u;cuJo (!tUTIO, nt viti I fir, CCx::x:...'X IV; viginti, igiLul' annis pnstquam Plautus nntus cl'at) allH' le~l~cll.tuhH' puiusquam 110n oribus cpetarn rhl,l'et versn.tus mll-, in S[!,billis,. quod ibi heradium a p:1tl'O i-cliebum hahNh'Lt. Jnde tWl'Ll~i It Valeri ~rIJw{'L quem ill oonsnlatu censnraque habuil colicgam ... ROIlUIoIll d~migrl1vit In filroqll esse ('op-pit. Primu n l stipendin III merni t ann urn II t r1~cem IHO'111 em qUA Q. 1i'a,bio :'II. (ltall1till I\ml~nlibm I (f. e. a ntm C XIV a. ClI, n., vjet~l>imo aekl,j,is) , trilmuus lTUjHUIll in Sioiltn ruik Iudo ut l'ClclU.I> caatra ser.nbus est O. Cln,lIdj Rel'onis (a. covrn l:tllJ,j(ni,(lllc opera ei 11'(1 {·xls.tim~l,L:l, <'HI, in 'proclio :qnu1 8Bnllm, quo "1>'0idit HII~rll'nbnl. uat,e, Hannil;ialis. (~mH"

r, ...

d.1

~I'llT (a, aerV) olHlf:;:~1, 1', .A.fJ'imt.Jlo consuli» (I'{\ Yen!, nondnru « J'di:u,u()>> ]HlC ill III eon Bali sed P1TII'OI18Uli); « srrm quo non pro sortis uocosslt.udlne vixit ; 1 IlD,!1HIIl' ;J,u eo :PB.rlWllli'1 il iSiIPnfl,it vita, Ac(li1i~~ plebi .fu('Im; ('~t r-uin 0. Helvie.

J 1'31' 01' (a. ('XC VI U) 'Pl'oyiu('ja.m btinuit Sa.rdirrimn, ix qua quaesror sUIJPriu!'t' tempore I s: ~\rrka deceuent> Q. Elinirnn lloetam dr-du xerat : quod non rulnorts aeatimamns quum quemlibet ampl issim LlTfL. Sadlinit'IlHClIH triumplmn I. Otm~nl.at;um gesslL cum L, Valerio Plucoo j;ol,'b(l provin(Jin.ltl 1) anims Htspanlam ()iteriol'ernexql.l [I, l;rirrmp1:mm dt>'PUl'tf~v:it (a. OXCV). 1111 ('11m diutil;ls mrrearebtrr, P. 8('i,· l)IU A1Ticanns consul Iterum. cuins in prim!' consalatu qlhtCtit01' fUflraL. voluit emu rlf' J'l'OVill eittfli"I>t'lLm'e t'I, ips(' l,j liu.epe(lere; neque hi)!' Tier aenarum 1TiL;(,.L't' -poruit, emn c:tlll(ilfm Sei]:}io Tlrillf'jp~hun in rivil a La obt.inoret, q u.(Hl unu 11011 lloteuti(!,. sed inro res publiea administrabatnr. QUt.I, ex re~ i1':,\1 11$' s(\llaj,lIi~ consulatm peracto privatua ill 111');)e mo,nllit. At, Oai.(), CCllls;or eum \1()(l4:m Flncco' Iact.us, tllWfll'P praefuit ei 1}l)b{'mtati (fl. dLXX TV). .Nam e-L 111 t\Q111plut'OS nobiles an i !IN<lvariit et m nil ,I ~ res nova.,~in er1id11U12 addidit, [,I111t r IUX11l'in l'CIJl'ilu(J!'C!:Llll' quae iam l·tLTU in oipiebst pnllnbu:e, ChcitN' ann 0.:1 odn_gintu, nsq m" ;.td oxtr mam, uettdt'l11 (aano nXLIX me lilClrtem cblil, ncl,ClgillM, quinque fJ,ml()f; IlHtue) 'I <l,b ("!,rlnl '~('{'Ilt.il'l: rei pub+i(l11(~ (:tt1THa SU:SL'i'pel'(' iniruicitias non ILrM,i1.i!. A .multis ,t n.:[,u,'bus, non modo JJ.ulLLlJ)~ daLrilTI( ntum I\xjst,LtllahiuI !if! f(i\(.ri I, sed quoad vi xi I', vh-tutum Iaurl« (JI'clVi.t. I'll omnibus r bus A.ingu1.al'l Inil, i n dnst.ciu, 3f am (oj ag'l'll:.ola s.oller~el, p 'l'il,a~ turis eonaull.ns ,t magnns irn:prl':Ii,ol' \"1 'Pl'ou:.tbilis cratnr {lft}upidis irnus liHE'r~H'Iml filii '.

Tlaer iorn e 1ill~. fl11rJS tre dit. (~uae C'f!, do Cllill'Sil, pror'ITO rnih] visum ('~j,(jnjl'h toota f.'n. i [Jiut> vita 111l.l1· ej~ uonbinetur, Hill' enim etiarn allqnid n1:],gtli Illius (',(:JI'1.:rl,ml:llis apparet, \lund homi.nibQ.s 1:1,]"11111'1 I, 1itterm;umcpI8 Ol'll;tlCOf'Llml\tudin~l~ r-um ear-urn inil11i('i~ lLlil" eu m iUi OI':I}Nl!n'I!ID culture ill,que' Imnt'wi(,~l,t,("lll hndibtu c;'Xl'lJll{o1·

t , f. e, cum 1110 nO~l (w!l .... elb.h t""ul Sfll'tt rjuru ! m uhtt-gcJ"n:L. li)_1IU.U1QH nil! pI onnt-t eba I 1Jt d_P.{" ... ~haf l'U'l~IHII1ro •

2. Nn tu e~re:s ~ lIDl J1HtS:Pit. H '_nUL inicrallt rf1 it;' rHU t'dt'1!.ftnl:l' Qbo (J~h·U 01 Ql'cnl qUD '~il at:' ,,,I,i~nu "l\l!FmT'~m iJ1~i g~",Lm'l <.~I"lL

.1, \ rrr-AH 111.1 JlTII~1: \Jt I' st 111)-;'j',IIILc\J::

:celll! i."I,{[llll La vQl'mru, hi (lOI1Ll'<1, obnitcrenbm- ne Gl'al'lnOI'u I'll nnu 1'11111 .tl'lihu8 mOl'l'~:I.(' vit.la in Hro,r)],I,JlIH'It.JJl rCIn pulllir:,I,It.i il'I'PV<lTPnt. Illls 1'(1'1'11 P, ScilJi(l "fl'il: 1oI111!! ",iUSfjW1 !'OgiLlli ot propiuqu], 11\-;:\1. Pcrcins tntl) Pl·lleIuit., Qui I'tlllt IIll Gl'.cll,'cO!:Iill1 blXlll'i,IID atqne mollibinm m a gm;lll I [l1l1Jl11o i'tnlll!:bUO pericnlu lit impend ere videret , OTl1JliblJS I'irnlH~ nt.qne i[l.gellti unimi c'lll1siantia cCIllLcodit nt, Roms,1U)S i.nl'ligJ'of! ae V.I,(mOH !A, COl'J'Uptls GnweOl'nlH mnribus SCl'Val'( L, QllOdsi in l,Mwi illo Cl'"traminc uuu J'L'!l.lem nonuumquuru (.1, (liffldlem {It 11l01'Ol'iUTIl fill pr:l,l·l)l.lit, ueq uti i:j,ltis int ellexit nOli niorum imperiurn, cum it,l late paterot. all#:ll~liS illis veterum ue fere rudiurn llmn.irllln1 cousiliis ion rt'gi RC contia rl lH;l11 11Mse, taznon honestatlil He VirHlI,iS .;:tudiQ impnll:l1ill ~t 'PM1'iae cltl'illl,te lnecnsus .(>~ mira quadam animi fOL'LtllJ_fline praeditus, multos sane. huml nus ,'" vi I:.iis, I1b illtilJtiil'!., ab ig'navi~1J prohibuin, mulLos :Ii L Ill' pi Gl'J,flcmlO1' III n irnltutione uc rUl'~ ~I,eml'lla tioue deterruit, ., multos ad rJ'j,l;ilU~S lii;tC1'as JH'flhruttlas a,[;quo f'oh'Jlll:lt:I impulit, Rnmauouumqne mores, si [ion emeudavit, nl ,'N'I,e ab iiL€!l'l3hdtl ,Un unguibus ;1(' rost-ds, ut. ita rUt' im, defeusita,\'i", IIo<, al.ndium, hunc ullimi iurpetum, hauc 1'011,,1' mtiam me!d'is tiHln in litteris atlJ.tl' operibus sai h~ (1).!1,t'ndit,

QlW([ untem .ud litterafl Ilertinel, Comelius S"l' S \1 Ea.,ruill SllLltUlLJll - iuquit - el;si g >nio!.' al'l'ipllel'f1,t, H!,ltl n tnrrtllIrl, P'l'ogl'ol'lmml fecit) ut non f,J.,(Jile reperiri lH~.~sit, neque de Graecis necgw dn Ttulicis rebus quod ei Iuerit. 1I1Mgl1i:tuID'" !dnrn not I omnia, illins opurn eceenset, sed iLt p rgit: « Ab I1d1l1eSfi("lui iacoaf.&cit oj".~lilJn1l8. Banex histori{(J! seribere institllit, lta,nun. SI6nt 7ibri VII.I Primus continet; res gostas r('gum -populi RrrDliwL; S" eundus pt ll'l'tius; und ({luW!ltlf' f'l'"rils,g Ortbl, sil, Itulica: ob quam rem omues Ori· ginc8ddetul' appellasse. In qnnrtn autem bellum Poenieum csL pl'i 11'1 III n, in quinto se '111UlurU, At((ne ha,c(j o]'l'l_nia, cUln;. t~t!nt'i'lli ~ suut dicta". U{lli Ipl:l! quoque bella [lfi,d modo per-

I. 1'11,11" ..-,'1'\., ]1 rurt,,1'1mt,.

2, IJ '''' .. ,'rbo 'lllld {kJl'lIL'11J1H -"1"'8 <ligJ\ili""''',i'L1t mill R!l.tllI IIj11'a<1'U1.

Vlllel' U' ~",,,u" ,]j"a'e c.,'[IlUPHl, ""~ tn slngulos unnOg res d!ge;o;ti;;;;e, ;;:#<1 e[1,t qlll,'C" utI ""undem rQrUIn. ~'1~lHupu.l rJliflrt1n~r-~Jltr (~UllHunn l'i.l,l.,[:.t"uOaflC eX1JO"'l!»<~, 11", III g"n"re Arl.no.1JIUIl "crllll<1~~'!1 minIme 11.,,'1111"'1,

.jJ

10\''\/11'\1 .U .. \hlOXill:

l5(lrlll,lUI est, II que utl lH'<l,td uram Sarvi Q'J,UW{I, qui dlripuif J Jusil ~llO~») (i. e, ad uuurun OLl. II _l1tq'/~, hrlnm~ /IOUoj'wm tluf<l',~ uon. ?)·Q'min(//vit NI'rf ,~ii';,c '(1)ominio1MI 1'08 Ildltm'I:I.1 10. Iisdoru l~""l'(Ml!it quae in 11 ,l.ll~I' Hiapaniisqne IwL Ul"l"'(~[j-t lWt vicltrent Ill' admirand«, III qltilJlI1l multn indu ':hin et diligentts f'OlUp U' t , uullu iluct nnu 11,2

IIw'c ern ltns _ ep s de Lorri uperihu .. Atqne d ..

l"i!JinilJ1ls quid III fllrl{l'ii~ satis." rutiow« veto leer Ina;!lJi;; Iaudfbus d.i"·nns hand semel e lise, pruessrfim in Bnuo. uius operis "I, V 1 unum locum ([0 atone ipso ei11.8- q~ um~ionibllS utCt'nLlIll ~(.J,lLG.m virum -lllqlLit - di boni l .M1LLo lJIV m aut R 1<1,101' m aut imIlel'u.tol' m : ors.to rom

Dim hoc loco qua rlmus ; qnis illo gruvtor ill l .. udandu t at! rbior in TitupGI'llililu ? in sententiis Ill'(mtiol' ~ in dneend

11itlSl.>rendo,qne S~bti1ilH'! Referlm.·(l; 1'111[11- rnt iones ,alnpUItS ,'Il1I/'lim I1U'f,nq1l(l,gIIlICt, qo.n5 quidern udhu invenerim at Iegerirn, et verbis r bus illustribns. Li '('1, ex his e1iganjen, quae notatione L laude (ligna i'1il:li,: cmnes oratoriac virtutes in cis reperieutur JJ. (Brut. .L 7, Go).

Hi~ tot t1tutisqUl laudibus t~1nti Jill,' in re existimat ria quid addas j :a.·s vero etiam Lttai l'ill momenti "p1'OIoe 0 iudicabis . i 'of,'itu V1 ris Cicer n m in raf.len a pti ell arte 'c'r di. hand plan ,at ne conscnI1LR. tamen IIruti1mesiam i er ul a Ca.to ]JHuUi

lozcr ulohanr.s Qujd mirum si ex LlLI11,o lLttemJ.'ulll me-

1I111l1~mto pauca ext> (,<!,nt ~ 5

N que solum Or.i.,.g:idO.s at Orationea ato edidit. .Nam oi ns botus £er(' Libol' de agJ"i oulsur« ext'l~all! primurn mel.e-oulo opus quod oJ'~l,iiol1e quidem soluta ad nos pervc- 11 rit, Hue multa ille pra e pta ~Ld usuru l11wtineutifL eon-

,. In 'lilt) ille V"id tur no .ubi propmmL""", un "N'nm ~"C"tHrum la'ltl"m 11011 hui aut lilt suurmu VU'Il, " iL untvsrso II puto TI.rUllano tribuE:r"L

2. 1IuillS t;[ll(ll)1le v ','bi vtm, h,.ull 1'<J,ldLrD II 'o[lrc-linus hoc Q md In I,,, O. 811nl. fiuruen, 1.11; 4-LUn.l"" "I, 'Illl Ii f< inl,fjJ"pl'~I, l.lLu,' un .Intclleguul.: ,si. lI" ul!o UJ'r;llOio ", qTlu~J '(.hp .hlstonlam 'nun, l.lt pus.,'o, Ol"el'o, uraLul'lLuh fJPl~ I ''tdlr,a,YAl'lt,

3. ",:1,1" 1~!Lm~11 ~l< 1',"IIiA 1<1l111~'" (:r-;r"t. ::S:VLL !jGl,

{, Ntlll. lLimll !cr'~f! ("nT', X\f11 ;uonnt.cJ: • UI(,nt;lll·h1guit-quis TlIJ. oLl'''' " .. u, <jut qlliduu nUl,~ ~UlJt" J~glt 1 "

s, r1l1l111i~ ho ... rho utIlI dlc~nili I'1'Il""larb,!tJl"" ~eutlIlltla{l sunt: • OrR j '>f ,'<I, "larN" roI, \11' h ,111" 'I i"t'IHH Jl{'rim" - c.t l;t"lU I 11 .... "rb;, '''<II'''''ITP' ,

L. 'il '>: vnt T.ITTERA1l

tmll+, lI.L rlorumos villaruru doceret qua "it. ue l'~LLiOli et 11l'at!.riiu, colcronn Bl, vili[lil> utcrenbur et servos ill agcis adhH) ronl: {L omnia 11 i~pmlt!l'l\ut, uh pCeLlniad 'pal'Cel'Gnt et ll1q,xiIUOtl\ fructus lilfbi ('III!l[lfIol'lil'f'rd-. Hacr' omnla Oatonarn u ou I mll politmn rmt urbanum a,ut m N';I,lHJIl guam rudiurf'1ll hominem .rusticuui t aspcruru et atteuturn

uuesitis st dnnt, unum 11·nique x seTHJ·Is. illis 'ab.inis u 11 t 1:1pm', ad idu ·t. mugua :pal"in orua, n res fuisse uuu I,at,

PI'n,1 L r 11 Oarm,en de m rilnf(S prosa or ,t.l HI , nb videtul' .sed sit, cuins I,res t' xstun b pa.rti(JLila,(\, III uounullos Eibroe (£{l .11:[ (J:rC'U11~ fili·/.0"1I quibns filium iI)Be suum bonis aa-tibus £>1 Jij,rcli.<; instil lW'I" i fI, voluit ut <!J Orn cis eommque runribus et iustitutis !<H' rteret: enins tlJ.! !'it;! ('X 1)[')1'paucia quae exatunt telitpJiis unum lOCUIU hit: praeterJ:n.ittIH'11 non possnm, Tam II Dl am - inqnit - r1: istli! Gra ('i~ ~11.() 10 0, Mare flli, quid Athenis exqnisitum hab~lwl j; uorl bonum si Illorum Iitteras i11Spi() T£', non pel'ailS ,0'1', Vincam nequissnuum et Indocile s gnus illorum. EL J100 puts, VEl,t,(',)J] dixisse ; quandoquc ista gens suns Iittcrns dapit, omnia, ·Ol'I·UID.pet, tum UHl1l magls, si I edieos suo 'hue mill I, Turarunt inter so baebarcs neoar J inis medieini sed h Ipsnm mercede [a i u . nt fide" ilti flit facile ill I nluut. 'o.\; qu qu fiidi1a1l1 barbacos L spuiuiua 1)0 quam alios Opieon 1 nppallntacne foodnn 1.. ILl terdixi tibi d u l .• II i cis 1l,2 En J I a 1,H'S v l'ha in iliguationis 11hltl/J! atque odi. Adoo ille Graeecs odllX'al" adeo spemebnf .iiaque ira,tuB male dlcebat.

Ykf\l'lulb tamen Scipiotlia PClJl'L'BS, Nilm lJ'IloC('tll.'nmbonae li.th"l'IW~' ,<,l'tM JJlHgi' uiagisqne iu honure apud Bn-

lU'· Eu r .

C. t iO'jtl1l' in t r maxim I illius actaais l' rum . riptores p~ nrat 111' S primum lu ,LI tenet. Ex. fo j ri rerum IJCri.pll1l'lbu8, ut A. Postamiu m. Albimsm. - '1"PI11 Cut o irrisit, qUQ{~ OI'[I,ll(.'1;I I>cdp~iiSli:ll, - aliosque miuoris znomenti omiu.am, T..J, O.iLl'Ul"tN1TfJlf PI;f'O EM Cicero (HI'llj" XXVII,

I, hl'"~,, "T'l",,1l1l.t10 j rtln l!:l!H1Jll' '-i<l~1tr!' fljgllI11~nvb •• e • rlld" 110 wlnmJJ !rNlll-" a\qll.' .'llIuj- humnnitlll i~ i).:'fJ01'um',

2. 1 t~. ,I lJ'·i.:",l 1 (" ii- Ulfldjp1.. I {n! l'E1J "

48 H!ti) et trihmmmplebis log'om IIl;TI;nlUll de. I1B:mniis repetlll'ldis anntr OXIJTX tulisse !:It omt,wues 1'1'hqlllSM et ( alluR:let> sane ·eXilit.81' se):jpt.cis)) tr11d:it; D. CAEUjJJ.I A:N'l'lPA'l'UTfJV[ iclem, Ckill'o (De oran, L, 11, cap, 12) .rmper. ~atonem ot Pictol'Grn. ot Pisoncra paulum se enlYl13SO' .dnnt eb atlcliUisse maiorem histori:·j,(j sonutn. Cetero'S (~?lm nO.n exornatlores rerum sed tantummodo 11)11'1'2,:01'.e8 ~Uls,~e:l HIC'. t ill belt1trn Pl{Micl,(1"il. sccu,nd,w)'n,VIt libris rta videtnr

,j,U ,1:1 . t t' I . it

!H11Tl'Lsse '1ft res, a b urbe cOll!iita,. u ce l!i"L, 1'011:: ivcrr ,

j<]undem Valerius l\la:x:imns (I~ VII! 0) eeruom. Romasuse

hiilfl)'I>iM! anclm'em post!'ht appeflavlt, . , .

Nff9_ ue SE ~lPR.oN HD'l AS:ffiLLTO~ml{ 'Pl'ftGtetlUl t~l2're. ~oss'1lTU qui (le. balll). ll'tWIfUi&#n(! ()(±teris,que rehu~ qUl.bns rpse Iuterluit Iibros XIV SCJ71psit, Gpilli'(mem de historia multo m@IiG1~enl~e(jlltM: nurn hisnoria confiner! dixit 1'81'tI m non solum narratnonern sed etiam c,tw';as eausarumque nexum €'A, ordinem, Rune tamen Cicero censet HltlTitLionem \('110:' H;d COt\lh~m (1. e. Co.e1i ... \lltiT)[;Ltl"i more) sed potrus a:u autnquorum la:nguOl'em e'!; inscitiam » duxtsse. Ttl m(1w,{lln-e .de gtmere dtGendi. intellegere OpDl'teu. ,"

IIi omnes Latinum sermonem adhibuerunt, ,

Accedunt nonuulli qui suaa ipsorurn vitas littetill t:'adldm'lln6' In 'his 11. AEMlLWS SUADR;Ul3 2- ,Ol'aeeh11'iSSlfrltts in re ~mbl.iea Vir idemqne omtpr (( gl'a,vita,te Brn.nll1~' ~t naturali quudaur unctori1iuite 1J insignia, cuius OleN'? l~ B.I;"'l1to (XKIX1 1.12) sua alOtuite eSI;(J dicit tres ad. L: llu1tr1'ili,IJ'n} '1'ibro8 seripto« do vita iP8it{s, lees« !MmC 1tNlCH1 quos nemo legato . .

E1;iu,l)l P. RU'I'lliIUS HUE {JS., "'iT praeclnrus ae Jm,gn~, praetlitus a!timiconst::trntia., et (,J. J:U':rA~ILl'i, CA'LY.r,US, q~l :Nl;,l,J,'i in eonsulaou ~t }11 Uta, ito OIll1?l'~S victoria (a. 01) collega f:lJ.it-, de se sGl'ipacrunt., Labine .lill; au IJ. OORNELIUS SrJTJM, quern dicb1toTem -rhi;'>!3e ~01~O Ignorat, UL·rt,ec:e,::-U; libl'08 de, vita sua il1cl:!6ato~ reliquit : nam, ut Plutrarchus 1;ri),dit, mors 01111S interrupit,

r. N:o'ld,uu !).Him. Plso htatortarn '0 tnt!; ol'at,;.:rinlll .maxrruo • n (, llM1,c';>

Oir,e,:o.,lrtej,Ul' lud:.i{1""~e_. . .' ".

2 .. Consul fuit, anno ,eXY, censor 'mUD OIX, 11Gst,,,~ vern "!}r;llCeps aenabus Ii.,

S, VlI(J. Snlbe, XXXYI',

4:0

Orntwas puaeter Catonem quam multi Illa aeL<ti:;o fuer'int Ci.cero ill Bruto ostendit. Nos vero ne nornma qutdcm mnlt.nrum ll8tare pOS.SurIWS, sed maximo'S t.anturn pauois :J,Lque in tnl,USCUl'Sll,tBmpOTUlll nrdiue SeJ1\'Hlto, memombimus. Cieeru igit,ul' (Brut, 157 1$1) I( quem ezstet - In quit - et dt) qUD sit ruernoriac ]Toditllm elQquJmtem Juisse eii il;f-\.: esse habit.um, primus B;lt )1. CORl)rETxqs QJJJTHEGUS, euius eloqaenfSae est auctor, et Idonens quidsm mea SeRt,entia, Q, Bnnius: ptaeS01'Titil flUID et. ipse emil audiveTit 81; snribat d.e mornnc; ex quo l)'lllhtSll~pieio est amici. tiae causa esse illf'lntitdJm 1).1

Hie sane Catone maim' natu Iuit. At, Oa,tonis 3,et~I,j,A

L. AEM;LLIU8 PAULUS, qui l!erseurn ad Pythram -vicit1 et C. Tit.ius,2 etlueil Bornanus idem que 'haud .humilis llO.ct:l} tl'aginlLiJj maximo eloquen1iia fiorueruiit, {/ C. Titius - inquit CiQ,81.:Q (Brut, XLV, 1(i7) - moo indicio eo :pl:ll'vcnisse vidotur, quo potult fere Latdnus orator 'sine Gra,(,)(~i.s Iitterrs et sine' mnl to usn perveuire, C uins orataones tanrurn argntial'UU1; tanbun; exenrplorum, tantum u:chanitl1,us hubent, ut IHte.ne ktti.co stilo S01'ipt.U,(l esse. videantur, RaildellllOwgl].. ti:as in tmgoedh\S satis ille quidnm :=l,Cilte, sed parum tragiee tml1s'utilit )1.

G.'l,ton.em eousecusi .aef,futc !!U'tlt multi. In his maxima digui qui memerentur . C. IJAETAUS 9t P. CmoN£MUS SCD'1:0 AVSUL;liNUS €it his multo maior BErR. Sm,l'j:cLUs GALJ1A. Qucrn Cicero quidern II divinum JWtytinem in dieerido » sed eti<1m (( ignaruHl leg urn, haesi 1:.3,i'1 tern ill maio'l' u m in stttutis, rudem ill inn, civili . ap1>ell~t (De orat, II 1'0). Him, ill dicendo vim idem Cicero in Brute m1l1t,i/il !tvlld,ibu!) ef'i13tt (XXII at XX.III). Qilid dicam de '[1L 01; C. GRAO<::mIS' ~ qnos legum p~d;ul'baLoreil et 1:B1 publicae foro everacrea (~t homines seditiGtissiniOS illdioa"VCI'uht.{1c rcprehendcrun t., orn,tol'Nl verosll1111uOS, praoseetim Gaium, i:psi inlmlei :(neem non },)ntu8.l'llnt quin laud'lJ:'Cu.t. Oiecro igitnr qui sa'CJle eo's non solum reprehondit sed eti;u,m iniq))ifl),imo

I. ctiG""~ Pl'ofel't We '!lu:inque J<lll'l1i V BrSUS , qun",~ me Cetl\og'us bu. dibu~ efl'ertut .at • flos delilx.LUA. po])ull. '",p.])"lJ u-tUl' et 'S11a.d!ttl medntlu ". 2. IIID,g Gl.eaI'o <fllirJ6""'8,ljtret;i r;Jc$ltthrl I,rWuBr" vi !lei;n,,; ~od 6x _1f". <';"'"b) 8"'l.l[malibll~ (TIl, xVr, 11) <.;ulligm'" .lice;t O. THium C;l,l,i)llb v\'1 LumIt IlBt'4"" ~Ol'ui~f-e: om m MMl'O bins 'Yi.o;~m ,8..ld;atis L lmili,m" <i. ~,jJ.V"lJat,

.ltl~\"'~1 • [\!MUXl';:

L4.'YI:>,\IH 1\1 LI1'TIl:lUHL r DTI'<'I\lnl\1

----

iil

anluio vituperat 01 ilLI'l\ necatos e88(' d r IJ IJt, quod rmu )11l.~,U am la,befa,eiJrl,v( rint, tarnen pl'ali;lI,:t'ld isairno ing nil) l)l':llIdito8 Ht iniru cjlw,uam dicencli vi in ~iA'IH'S Iuisse nun UIlO loco futernr. III Brut o qnidem ((I, ::I:JJ " I~f Il nee - Inquit - ill manibus vir t praestllinti 'SlUHl ingenio et fin~I'lll1ti tudio t UlwLus u. :pu ro. racchus. Noli enim llllt,:L1'O quernquaru, H eut o, plenioreru u II Ii ub .riurem all Jin n dnm fui ~C\ .. , Darnr urn nim ilti!l'" iuuuuturo tntaril u I' '1>\ Bomanac L£l,ti.U.Ul\l u Ilttera reeeruut, tinam non t IH f:t;atri pietatem quump:lLTiae lIJW', l'!.I,r' yoluisiiWI,! QIHt,rn ill f~nile "tali. iu ,. uio, diutius . i vi.xisSHI 1 vel paternrun esset vel ad run 2 gloriam consocul.us l Eloq_uent-in, quid m nescio an liuhuiss t parem 11 rninern. Grandis (,ISL

rbis. su,pien' sent lItli g'll re tctu "l'~ vis, I'~lUS extrema uon acce 'it qpel:iblLS ins ; praec .are inc lion ta mnlta. 1JE'1'- 1 el.a non plane, Le,9:1'11 dus inquaan. e. s t hi" orator, Brut :i l[ LLil:l(!11H.m alius ill v iututi: non enim solu ut ueuere sed ct.iurn alere ingen_iurn pO'1;est »,

o tanto viro pILLI'", dicerem ; me t 111[\08 deficit. N 'que ~~'1'O M. A~TOK:~U.\t I, ,LrcINr .\1 n,A~1'\ .'[, postrernos huins aet,a,t,j, oruf 1'1'. I 11 -aetermittaur, qun , i '('1'0 omnium uratorum Iaeile priruo fai c did. liD, ill ill libr-is ), ooaor it'L eolloqncut ;; Iuducit ut .1. An t.( nius oratorern nmni omnium T -um (t rrina imbtmn {' '/I' non OpOi' (>J' > u·f: ndat jllam 'alol1llis aenterrsiaru uliqun ex parte S8 .utua, Lioinins l'~SSLl,S contra eontendat >nrt1 omnium bouarutu artium 110dtuJU NISI;) debere i quam opinionera Cim:n:o videtur ut snam luudace.

Horum orH,tOJ"IIIt1 VD,nca admodn m exs'l.'bll L,

Fu runt .iam alii mentioue fort-a (ligni ; sed iaut

mp e t ad Ill' 'Pt't U' perare.

I. SuUs inter rnnes allot"i _ G.raC<l'hUlfl I rlglntn hr.,,; ann"" n",t1Ull,

lUllmltu quo daru W'j,1) In r". H.um"no, 61'\1(1 IJ LUlU TIJ'J~tQ ub mimfcoruur suevlblmu o.;dinrjllllll 'l,"",,,,

2, 1. e. llatrJ a, Ti. SI,I111Iff)Jli Grucch], qut mtL!!,l-J-lt~ fIlii <111..'<; DE P, 'U),lLt\U l-lulplvlljB ~"-trj(,a.ni lIMln,'r~, fluJ lJU,t,,~ tun OO"'I<lJlllU r.lJl),tdB.

DE TERTIA LITTERAR Ul\[ AETATE

j

T rtla sequitur l1Bt3,~ 1'·1 pot ius tr':rtiae :::Il'tal1ll pnrs Ilrior, (11.1;1(1, uf supra dix:i11l11S, uh anrio fere L .,.XX, Iluo 1'I. TuUills 'i(l 1'0 primum sumrni oratorls Plm' in slbi eomparavi«, aU annum XXX (DU Caesar Oel.a viuuua UllUE toL1Ui~ Bomanorum imperi III (ler tor et <ll'IJij,('I' f.t, .t.us est, quin (uaginta UiDDO aI11_plrrfit,lU-. Magnus r utIquo evanisse magna que VjTO~ Illu lCL1l110ris spatdo florul '::;e inter onlUl'li .-rm La t. N am ve I us ill res publica. a J1W euis quibnsdam ,-t1'1s exagitata prin ar- lere la.n.iatu" rlt'itllie in hl1iua vel illin tl1'bitdulI1 lHl('U(~ l'cda,{!1.ea. tum nmg':t1lll tumultibua DIlI'ba:ta'l postiremo clvili spoliate lib l'Lal, ~J iu unius })ul-,tlsta,Lnrn <La poteul.iuru oessit, Quam ~l1LlILIl! i110 temporis !:II) tin certamina exa I'S rant quam veh 111 snter ill SGllfLtm; upl.imafiumqu al1l'luriiub'ill def n it .runt., illi pl bis I TIl t in ple becnla gl isc' ~nt m Ia '('ivian l ill c - bris incsn ruut : Hin l\Lm'lls 'r llius ieero, b ut ill e dicit, all .toritate legibus nixus, jJlint: _. I'PTgillS Cait:ilina {·tU11 n udueis imorum humiunm mann s 'til, eque multo 11 sl vi 'totem ie rcnurn P. Clo di 11 8 , dn x Iusanus lnE}~Ul;LO piche,e.oiue, in xtlium eiecit, Tum ludium iPSUJll, fmprouorum. cot'ltibns (II servorum gla,diWLul'll!'l1.que telis mill publi am magis in dies Iaberactantem, A 1l11ius Jilio tribuuus plebis. quem opt imat s Illius insa,nia P[1osuerarrt, suit! huud I gitirni qui Iom armis repr , 'if II j qn obtrnn iav it. I. qn legum . ~i lmtuumql urn ilium pa-

rum uu nflrll ·1 bat. que v !l" ilia On. POnt1 .j

rita civimu m u stdam 01) inn runt, Oui SUUJ1] iPSlll' imperium ao poi,estatmTl haud 1'1 in nn praeter leg's ('.olJfh'mate ClJl)~'1I H vir maier lllg nio praedirus ne Ul iJ1DrH 111'Ofe 'tn 11 I'll glO~'ia oma 1. U A i tl omq II e validirrrihu R copiis nixus uc YI'Ii ruentiol'o quarlaru H,utiapja impnlsns, O. Iulius

a"fl"B-R 1'. u nuabns (J 'bstdtit, Hill e ar't'Tl'im i illius 'be lli 'i-vilis maxirnu qLUH'lj 11 quia i UOl'at,! )lagnanimam Illuu L ('", _

,

I

f

t.2

53

s-ariS virtutern l;lins(lue miram tt.inerum celeI'itatem. at s ummsm anirni C'()J'1 st(fl.ntia;m e.t ing~·m tes ltd P harsalurn, ad TlutT)SUITl ad l'IiundH,m, vi(~tori[I_,s iterurn at'que itemm eelebrar; ae ISUBl'id quis n011 ~liudiyil/'1 PblUIJeiu11] __ igitrLl' einsque -partl:s G,t_.csal' non uno I)j'i)(~lio >"k'.il. NeqLlC. v~~j'o t.ot tantisque YiI~todis tot tantisque laudibus vpartia lll~ quiovit ; (ages me quidem novIS temporib,lIs novo que ~·m publicae sta,l,ui :rptllJS partdm iam eOl~stltlle!'~,L, _p<W'tnll. i;omt.:i_tutuTlui eraf nee UOH et, bellum lUg-ens ill PaT.thus w!,raba,I~, cum aaevis illisamentium vel potius fl1,rQlltillm homimunp'lllH trigirrta l)ltgiollibus J'nedii;f>iU1e 0onIOB-MS mortem in ipsa curia oblit. Neque vew rei publicae libertas est vindieal.a. quam part.ium odia plebisq_lle lascivia i~"mrliu cxtluxerant. Neilue earn JH, Cicem insigni. illa, sue], ric ve:1wmen'tissjru'1J eUecndi vi ab Aut.onio p'I"OB'l!el'(~ defen'Ilit;~vi~; quin ipse, qui. 1)[01110 11ntB S:'l'e''"iflsirEl>J, Qaes{i~ris. ili(:~.a-

tori." nece haud tBel;c hCtll,tl~S esset, n,b AUtOfll steams, Octl}Thno lion adversante, anno XI/Tn fl', d. VlI ld. DC(I.

obttnnGwt,tiS esL. '

Haec uetas igitur certaminurn pleh:;J, in re publica fuit, Neqne 11tteral'Uru!)1'tiumlluQ st lHU a, tNIll.qllillf!:oet plueida tuesuut. Il-un vero quam vetwmonbol' G--ra·OC9rlUll eultui arque humanitati superiore quidem aetate Gato si~ ad;-ersstus, ex iis qu },O supra .rlirimns sat-is n'1!"pJ1I'et. (>!llIn e1il!un severissimum illum [Jensm:alu iam in vita a Sr.ipione e'iusg_ue amieis vietum Iuisse iam demOllSl;1'a vimus. Ilao qUtL(~ S(;iClita 'e~t ,1Gtate Q-L'a.BC(}~'Um Iitterse et urtes oTrmi.a a;p-qd Ro.mano8 impedimente vicerunt, non iLa taI)lCn - id quod hand semcl iam diximus - ut Isotnani eorum ve13tigia, tumq uam in tOl'Pl<c1;o8sequereHti:ll', PhUoso'pliiaqniCletl11 quae anno OLV ?Fb Di'be ufikt eurn Stoieo Diogeneetr Ca~l'neade Aeadem.iep -et Crttdho l'el'ipll,tet.ieo, Atheniensium, legatis, expulsa erat, in Haliam .Iere tetaen au Romam l'ela.ta1 late l?i'ub3rc coepi t. Ac pl'aesm:t.im, Zmioni~ e L N' O·Vfl.,(\ quam 3ipp,Gllant Ael%d(JrnU1G ct; EplCW? prft,ecept,[t, msgis magisque aptrd Romanus valuerurrt. Prmr~s \'('\1'0· de philuBophia, Lssine scrillSt.sse Seipionis ae Laeliuetate O. j~.l;l'Ul.Iiuins videtu 1', ut Epicuri disciplinaru cxplicaret, ({ cuius Iibris editis - inquit Cicero, Epionri eonstaTltii>~imus. iuimieus - commota multitude cootuHt, ,W ad eam p()tis8'i-

mum d'isniplina;ru, sive rju:)d -Ul'a,t • cognitu lll'~'fa~~lis 1 _.s1','e quod inviliabanLnr VileoHl:I1'lf! ~1:lJl~lif! ~colupta1;j:~ ,sncf', et~am)

. qnia, nibil EU'a,t IlEolatUHt_ m(Hl1L~1 illud quotl eu:,t t!;:l~b,loUt. (TUBe. IV, 3, 6))) Hfhnc rlocbrinam .multnrum J1a(glhtH1IHl eausam tOisse nunc quidem nee adflrmare tlGq]][~ ne~ar:n haheo in:1,·limo: illud mtfiJ"uul'l'1:l non dubito, ex Imp, dISCI· plina IIUJ;gnmn illud Ll1nmti_ POOlYw originem at-que argumenmnn dm;js1l·~. At, in lYl'icis Catnllus hac fl,et~,te cetf!,l'OS. iacHe mmei'i'l,vit. Tum vero l?1:Osa oracionc omnium La~i~ 110rU1ll OT(J,\:oOl'UmllI. 'I'ullius Cicero S)JJnrnus ex stitit , In historia nonnihil Cornelius Nepos, 1)111'8 C, Crispus Sallustnrs, l}hlriJtl1ll11 0, Iulins Gt:Lesu;r valuerurrt. Q'l1iill tie U.

Tere:u1:iQ Vn,rmne, cl'udi_l;issrmd viro, dream ~ _

Vernm suo (luis-que lOGO rmuQis .(JnrTlmf'~r;IlOl'c.tUl'.

T. Lucretius Canis.

'P. Lucretius Carns quo anno quoque loco nabus sit psrum f'OTHit,at; Perpauea GIlirnnec. ~atis-emTtTl(jl'L<~ iIe (,ius vit,,,, rhO tml-,iql1is scriptoribus ;v:l:)epill;lllSj quaepe1'~ brevi Hieronymi Chronicon IDeo Iere omnia, eoUliinfllll'lll'· nan, Ri.r"l'rl1I,,:T__Q_US 'sub annn XOV haN: \7e1'h,l ponit: II. T. Lueaebius pr;eta ucscitue, postea amatorio pocnlo in fnrurom 1'61'8118.1 cum aliquot Iibros pel' intorvallji IIlSlWi::w couseripsisset, qhOs- I)ostea Oiee'tb erncncl:1,vit,propri[l, ae manu interlecrt {I_,llnoaetatis XLIV)), Praeteres Donatus egregius gro.m~Jlatieu.s ii1 sua Vo:rgil'i 'vita, postquam dixit Vergilinm anne T", V togam virilem sumpstssc, haee addit; - (! fl-v8:nitqun ut eO ipso die Lucretius poeta rlecodel'ot)). It~I,que ant, B"im'ollymns uu 1; Donatus erravit ; nsrn si anuo XCV ml,j,lls/:',t anne JJ V rnortuus est fieri non potest, ut anno a,eti-Mis XLIV fl~Ce8S(;-l'it. Tll,me-I1, si Gum pates anuo fem XCV natum C$SC cL paulo post qu&'f1ri1,_gesimntn ae:trf]'Lis annum lleeessi;;se, haud Longe a vBl'it,arte erres. Do 10(10 cum rnulni usque fere ad hunc diem dnbil(lvel'int an R.onun! Ule ni'l·us asset) nunc vern plerique, hand inanihus fisi arglHnewt,is, Pompoiis 2 illum ILt"'lId hurnili Gamlla,nOrUl11

I. Qu,od 8j OBlle pt!:I'llen(le~'i~~ II t~11 (1 VOJ:.'U 111 e~fiO vj llo-hrf:-;.

2, Hot, G-Uiuo D~U;I V".l1~. ,I_r dudjs"'i"'ll~, ~,1jj" 'l'irf et.ur OOJTllpfn ha vl~&~ cum llfJ("t;f;~rmi3, ilia d1Iss~rtatjolH:.~ quae 0; T..Juul'e.:do e I 'epkuI'elW1;o r.-aJllJlf.lJ10 II Inacrfbitan-, tltnL ~Ifrs ()p""Clllis,

gente natura esse addnountur ut pntent. Neque iudieie desunt ex quibus Irucretium uxorem duzisso ot fortassa filius habuisse et a re publica, se a,Dstil1.uisse et Iitterarnm stlldiis ac pr:kBSCl'tiLn I;}picnL'i doct.rinac deditum ruisse 001- Iigero llcet,

QU9d autem amatorio pr)Culo in f~t1"o1"e1n versit1n eum dicit Hieronymus, hoc nequs omnino fide dignum ego quidem, plerosque doctissimos viros seoutus, esse iudico neqllC vero pl'Ol'Sll,~ falsum. N Dim et Hloronymnm lrnina rei notitiam a Snetonio, sabis proh-ihi i auetore, accepisse C011- stab et in ipso Luerebi opere nann ulla sunt, ex quibns a,pparet eius animum, si non in insauiam versnm, at corte vehernentioribua qUi.bllsdnm sensibus depravatisque opinionibus nonnumquam perturbabum fuisse et perpetua quadam maestinia laboravisse. Ttaque doeti sunt multd qui et poema pCI' intervalla insaniae vel pettus ·poetico quodam furore .impnlsnm emu scripsisse induountur ut erednnt, et urinime dub it ant quin jma se manu Interfecerit.

Utournque haec se habenh, nemo sane eius poems, quod DE R..FlR.ID'l NA'£trRA inscrlbitur, maximl momenti esse nsget, Sex complectitur libros, quibus totam fere Bpicuri doctrmam _it;u, expontt, uf pnloherrimia 'Vel'bol'um sententiarumque ornamentls omnia vestiat fit miram quandam ingeni adem ae vim saepissime ostendat, It(emmio) ut tere omnes puta.nt eidcm qui pro praetore Bihhyniam obtinuit quiqus in cohorte amicorum Catullnm habuit, pocma scrip.sit, quem haudsmnBI mouet ne se, cum de diis aliter ae coteri Romani sentiat, impium iudiceu.

Nunc vero quid quoque Iibro contmeaturpaucie expli-

comus.

Dibcr 'p 'i'm/l~' a puleherrima Illa incipit invocatdono Veneris, quam quarnvis ut deam Lucretius mirum in modum flfJingai·, bmen ita versibus deflnit ut natura ipsa esse videatur vel p01,ius vis illa naturae, quae- omnia nnimantium genera gig-nat; neque enim sine illa

quicquam dias iu luminis 01'[1S

oxoritur neque TIu Iaetum nCC{l18 arnabile quicquum.

Tum Epicuri maximae sequuntur Iaudes, qui

55

humana ante oculos toede cum vita. ifl,coret in ter;ris OPI1I'OSSa gravi Sub religione

prirnus

mOTtoEs tendere contra

est oeulos ausus primusque obsistere contra.

N eque vero Memmins putet

impia se rationis inh-e elementa viamque Indugredi sC.rJCl'ifL: quod contra saepius ULa religio peperit; seeleroaa atque impia facta.

Hoc ut demonstret, pnlcherrtmis eoloribus illud Ip11i. genia,e sa,(jrificinm ita descrihit, ut legf\ntium animos rnagU'f{, tnisericordia -::~:fficiat. Epicuti doctrimam deinde exponere ineipit, quamvis non ignol'r.t

Oraiorum obscura reperta difficilo iulustrare Latini.1S versibus esse,

multa nevis verbis praesertim cum sit agendum propter egestatem linguae fit rerum novitatem.

Tot,ius argumentd hoe sibl prineipium aumit nnllam rem e nihilo gigni divinitus urrquam.

Itemquo nihil in nihilum reduoi defendlt. Naturam enim vel Omne - idquod Graeei -.0 7\',0:'1 appellant - (_x mater'ia- ta;lltum eonstare, ilia turnen ut praeter materiam etiarn inasu: sit, j\1at,eriam autem omnem ex: minimis particulis coustare, quae nee sensibus pereipi nee divid.i, n110 modo possint. Has, quas Graeci &,,61-1.fl\)~, ille multis nominibus appellat ; Dam modo corpora: prfma, modo p rinc'ilJi It, modo 1?t:l:'inoTdia TrJl'Um, modo 8 rJ'min a, maieruie vocat, Neque praeter rnateriam et inane illud quidqnam esse. Cetera, enim, quae esse videantur, aut; con.iumota1 corporum vel Inanis illius esse aut. ilIorum eoenia.

Hinc postquam corpora prima Dec dividi nee deleri posse argnmentis itel'um comprobavit, Horaclitum omnium re-

L Condwncla Ita,l lee .'1'uali(';" eventll. aceidenii. dicere Ilcet.

[jti

nun JII'iU('llJJI1ill iO'lll\[l:l I1N;,e doceutem Dh rebel'OS philnso-

jllle 8, '11]08 Tilt, si ,( 0 a: pollnul , contutur. am

ct, qni lH'illVipllll1l g-iguIl1J(lis A,ent TPIIlIS

('UII titnf'I'p H ut umorern (lui ,1UH U pu aruut Ii n g'cre res iT'1I11 m lHlJ' se l,err!Wi ve ercare

0]]1 uta 1'1 ill reruru uuturus v 1'tdpr cuunis,

mlgno Upt'reo!l vern lung dUITI-I. 1>(' virleutu», (HJ8-il::!)

It'lllq_lJ Em[ll 1 d m rerellit :

et qui ClIltI,Lt'lIi'll' ex !'i'bali 110~l!i . omuh, HUll \II'

£::-- igrii terril U <Ill anlmn ' pruaresr: ~'O '1 rrnbri,

(7]. -716)

Tnru J.11:t:!i:3:I1r11V ,I horun 'om riam.

qunm d rai mcmoran t nee nos J'[I, d.in 1'(' UllgnciJ f'QIP'edii nobis pal,l'ii sennonis ege .tas

ltJud 1),tudE! OPII'II'Fflat. Deinrlc ({ UIDn!' quod f' t ~ nulla T '.'iOll viarnm filii 11m " dUJ1l)l1 tral, nee primordia I' rum ullu rutlone IItnllt'l'fl,ri l)II!>~l, Ned v 1'1~ inuumerabilia esse et inane illud: qnu.l dixit. inlluituru immeusnmque 11:J!e:re. Po, tromo in mumlo cum. inane intlrrltnru sj , (C nuvlinm nil esse 'J ar,rnlncnl',i~ conttrmutc rieque, V61'0 COlli Ol'U, omniu iu c nfulfn mundi, vi runrlarn innate t nrlere.

In liIJru SW'tmtto • Menuniuru ad c1(1r.t:riIlH,e -si udia hortaII , Q(' atmllPl'lun UII)tu +,1 mull a praecipit p! cliuranl'lI fllu explicu.b quibus (lll oausls e"ifli.l n(l(\'~se- sin, TlIIn mutnrm Irunc :.I t!c!fUlIliL css dt.'rl-lliriit UP·C, quod seusibua '€Inli lion

I)", iL, irleirc 106111 11 g,1J'i. Delnrlc 1n atoiuorum l'gllris vel :for'mis tI,git ;Ilutl,e q uamvis i Ilfiuit,!tl' 11 on sint, mu}l,a~ta- 111 \ I t·· I; '11' +uu \r rins tamquo varii .. TIl'l1ltibllR praeeli loa·s I'~\~ om U (lR apparere. cq 1L \ vero res ("Ix ato nils ei ustlern tig'lIrae lota cons! ure. Praef r a utom IS n 'Ill {'I lor m neque [lPOTMtl n que fT'iglls nnque b .lorern n q_118 muino quidquum IPHIlS hubnrc quod SI'JlHiJms p+'l'ci_ph.r,j,ul', QU!1llvl ex Ipsis N torui c UKI L a ILa P i cipiantur .. ensilms. Pqstremo lLtOIl-LQS ouni iL~finjLf1e. ~illt;, rumque per

1.1'['1'\,1 Illl"l Lrr-rnn.vnu xr H r~'[' RUI"

f57

ill finil,ll m lnune tlll'a.ntIH' 111111 hun 11 tel'I'lu'um urbeiu couIII' .• ,I lUlIL, se l irrlluil q~.

Lilu»: tertiu« PI, 11 II.!! , ab I'Jpi'lui Iaudinus ill!'ilTit.. Hor libro I nun altfll'a,. ut iill di('IHll, p~ .llallkinC'ipiL paJ'li. Np· \llle iiun de atomis 1,IJI'I'etiwl hie agit, sl'd tV' r 'b11 , gmt" (Ix a,(,(lIuis \'(just.~n I, A(' ,1L"irullffi. 111, rnortds metnm el, Adlilrnn+i: (':s: humin 1J rlT II I~li 1'.\i~;Ji, I1n; /IIi nat nram ntcl[!l' aniryurc SUiH verslhns ('ln1'ttill/,I(lln ('~se dicit, Nequ sulm uuimnrn et aninuun id ~lll C>lR • In IU'jJJJ.i animum 11 onn il-\i «hablbtrm quemduml ital~lll cOI'p"ri,~ esse, had'1.UoniHlJl Or:11 quum dieu])I, ,I ille 'jllidt n neg'l,t. Nnm

primnm unimnm Ili,'o, m nt ru tllU1IT1 aaep vouaurue, in quo nonsilinrn vitae )·('!":tmeuqtw local urn est,

',f{,' hnmmu pllrtl'm nil! minus II.(' 1Il:J.ILU8 et lll'? ai.quo OHM partoo:" nnimanl.is I,utim; xstunl,

(, ~-97)

'I'um anhnurn fl, que anhnum luler lifl dici1, teneri ('11- niunr-te at qu unnru qnidem riatnram ronft P('(' ex p, ita 1,}J,mell ut animua bauiquam capnt sit {II dominator ill ("I l'POl'C' tol n et in media pet! 1'15 r gioue itns ht@' at, a I_

cetera 1 )~1l'S 11 II MAtt per '1,0 tum U issi1l:'1, m: [ILLS

'lit, l parenb H, ,u nurn lJ rnont is n 1l1en1l11l')1 mnveuLuI', Nil tura.ru au I ern animi et unimue postquam COl''PO]'l)H UJ

el -Ien tf it, t '-' t '8~ I( P r uhtil 111 I t minut issimis flC muximo rotundis at, levibns arouns (lOnstal'O ~ momino uti 1 :l1'VO P saint irn pulsa uu v rl », Prs et J' a antrnuiu l't, corpus il.a iut '1' ['If' eonluncfa "8 e" II,' sine utriusqn. interiLlL seplu'Utri nun possin h 'Neque animum L:mtUIU S II rtlaru orpu: sen1 lre vel 1 f ius 11) uiu animan , quod e-x :ltniml) l)L OI;POI,'1 consrct, f )('moc.riti, deiride o_pinioncm J' Iellt ,qni ing-nil];; aniinae I arti 'J It 'urn illUuliR 011)0- J',it:l purtibus (,ULU'.\.fI~ l','BC 1',{'lISllel'a(, Tum tl'igil1ta Iere arf(um.n tis iltud d moust nlJl'f' on aaur, uuunns t .uiimus nna r-um ('(1I'l]Ol'i111l8 et nasei et lW rire , ilium Ij IH~ ryHul.garae (11' mi~l';l,tiolJti aniruarruu tlnotrlnnm deT'iflflL. Ilinc huud lm-,,,--ill We seqnil.ur 1 us, quo mortalibns varmm morris mebum ohioit um «uim € tiaru animus morti j I,

58

I, \ '1'1 ~ IJ! r r II I ] ,T'[''fE le,1 It I J _\T F!_j_""J'llltl All!

59

obnoxius nihil ruuli mertein ant magnum bonum aff rre, quod homines run rore et t),ugore t oorporls r-rueiatu oinul llberet. N eqrre onim vi tam O1ltal1un,tll esse. ) 'l'll,c>tel'ea [[~bulas iJlas de Oreo, do Tanl·alo, de 8iflipho nllisque nmhris horrends po~ml, rnnltatis, ideo llctus Iniss!', ILL homirmm vitia hi.e in terria !lUO quorlurn Ipsorum ponder grav8Jl'l sign:iJlC[l,l'nl·I11'. Homines ig-tburj nisi sl:uUi esse uc flhl1.l1 vivare velint. mortem ne hUllcfmt. jinm j, nilliL - inquit - mceaest ad nOB urqrre rWl'tinet hilum ft,

In (ll/.~)"t(}t;'ln'o, ut eXDlioeJ qua ratione I'ml 'per fH'l1IHl~ pcreipi possint, illrun Indueit si':nwl(,~Grorwm doctrinam, Qlla 11!:lceh ox omnib II B rebus slmulaera 1. uaedu m tenuisaima ,gigni. quae cum tW1]los yt'~ ~uues vel alios Sf'IlSlTI! perrl'lIfl,ut, res omnaset videre ('I audieo i."1 g'LlSL'l.l ei !jftctu et ruleta-tu seuhire pOMi m lUI. Hir:lJ; tllultn, de uno quoque seusu al3 jmaesc tim de oculorum acie dispubat. 'Eum sensus numqnarn errar« 1JOI\,'3;8 clef ndit. -Pnletereae! lam mentera simula eris movsri , rune co~i_~aJtl1 I irni).guH'~ l' somuin fieri, Pain de, ut illam Sl,oic,{trum D{1'i ptoviden I ilJocn:t nullam o::;S:C'(1onfirmet, docet anlmanthnn SOUSHS non ad usnm esseceeatcs, sed . erurn nsum ex eo ort 11m esse, quod 8('11- sus ca,IIU<juodflIU iam OS!!'OlJ t. Pestrsmo eadem duel, rin (;, nisus, ostemlere l)e.rgit qUI), ratione at SOULl.l i AL 80m nig· fiarrt: 1.,111,le occasionom ntt!l().~us. Ul1'l,Qrls u,['dUl'em al·que. venerern tam atl'is eolorlhm, pingit, nt illarn quam SIlPl':. diximus de Luerei i Insani» optnienem conflrmarn vident nr.

Lib(Jr rf.1tint1-It,~, qui ab oUiI) Epi nn-i landlhus incipit, de mundo, de aniruuntibus. tie horniuum gencl'n t:'tlI1IM, doect, :i'liuurlum aIiCIl'lII'lldo irnM11Jn ba bois '120,. aliqua.ndn p l'jtu~ iUIDQSS., Sem_lnn rerum, easu ('j temer'p('ollvenirntifl., terrarn, oaelum, mare, sifll.wa, sol tn, lunaeque glolnmt fund<l,viS.'lA. Tum ostendit

quae tellure aaimsntes

eX'l.titminl, p1 qUtt(' nnllo sint, tempor« 1ll1,ta·eL

et quo modn homines rerum nomina in veneriu 1- >l1 i III 81' se 8£1'II:lO nes mi 81 'I'fl" BOf'I1 Tint

et t{uibl.lS Ille moclis divrnu mebns illIDnUarit peot 01':1, terrarum qui ill nrbi ~ilnet,lll tuetur frw.to, 1 I{,(' 118, 1Ill'('lH, al'as, ,~i mulac.ra({ Il€! ill VOl 11.

N quo b.oruwnm rat,!! ex sillerihus lJPl1r1el'e: ]1.<1111 ~ deos Stll1l!J'IH!1 ag(w() aevmn e. Post!' rno d{' metallrs :wit, de b.!:l Hi pdmoJ'r:lUll! de al'b ilHlS, earnmquo e1) ol'lgine e1, L~'()gl'0~aione. Omnium vern loeus muxime digrlllS qui r-ommernorel.ur-, lnuu:lt:lig,>ncrill origiaeru et Jlrogl'()~~ione.s ('[mtinet; n('l'jlle enim liornines :!,b aurea act-it ae surnrua vitae be.a~ til'I'I,t(), . qU'ltll1, p'oet~M'l ~tnxeriut, in fOI'l'i}u, LeIDp'fOn1, Jlostea gl:H.fl~t'tan decidlsse SCII{ COlltrft ab asperrimo vietn parnmpar mnlte l,el' uecula Ii 1 ·ci-nlr·l1lcnltum arqnc Irumanrtatern as eendisso.

.. rtili)-'o ~/)t~L(}~o~leJl1qlle posl:l'(jmo~llCl'et'l11s TJosLquam no ;'l~ h-L.l1c.Lihns .EPI(jtlI'Ul~_1 exhuli] eaeli phiL nomen :), expliC'HldJ.1 sib! snmrt, nt el,m.ID hac ration\" homines deorum meru et :religione Iiberot. Tonitl'l1.'t igitlU' er Inlnii na at tempecl~ate8 qnibus c11;l oausis .fi;o.ut ostendlf eosqu deridl~lj qui censearrt fulmina I1b Jove irate in. terras lli3mitti, Idem turbines, nubes, imbrom .• Iridern. nrvem. vontos. gnt-ntl in em, I11'tJinam, g -lnmqne ef tenfl(' motus l~t Aetnae igM~ 0 1mi eluviones "-t Avernl lacum. 1, ulia iuIG/lta hominibus ccterisque viv ntibus loca et puteornrn IdgldiorHI1 nmorem et miras qnasdam qnoruuirlum fontimn virtu! ~'ll :L Iapidern quem Magnr.tn vocant, omnia denique f<:,\~lll\mteni:'¢ posse delendtt, si atomoruru doctriuam peJ]J lll1.~ [t01'Spex<WH! •. Pnstquam V'Bl'rJ <Ie gJiis mnrbis e"i't 110Elma

tt . I ' "/.

o nrn mrrn ceflel'1ption(~ finit pestilentin illius, !'(_IlO>ft

fi uibus in enrol/is fun es to,~ reddidi I :1,!!:ros

Wtst;.t,vit,q_11C vias, exhausit eivibus llI'lJiIYl;.

'1U1IU narral ienem tu!n111 a Thul.\ydid~ il a sumpsit. UL Ill'Hl'SUS tatum Illius lucnm L:~tin, ,el'tiS!:If' Tid(;)~j,hl1',

JIa,en O~~II (a, L U ere l,iJ;lS tal1Ju urte eXlJ01.ut et i inaginibus ~e.1.I tell 1m a 'I u e- VC1,'(;) 1l0c.t.i0i£)(~xprimijj, 11 t praeter eeteros po", I ,I Ii sublim il ate in,S:l'll.i ac 11H'lJ tis ado exceller« vidsanl~" tduam aliurn sibi phlJUl\IJIlhialJ JUt1gi'::lLrllffi si.bi sumPS1,~,~M! Nequl' vero llf~1) eius dO('jd"inam fi),ll~\cesqu' opinionHS Reaiiamlll', sod rrthrWL iUud 1'\(' fe-re divinmn illg: niuni

60

T rc '.TI""AUln'[ LI'i"l'.1J]Il.Alnnr 1 r r'W'IIH,no:

61

e:latumql1'l spmtum arimirumur, quo "GrrLionnn iUa, (1)smrra r<lp'BJ:t2~ ') eademque l\j,poetis aliena flb Latinae linguae 'II egesta ti » p:1l'l1ltL idonea, cia,l'(-l Ille quidem ct dist incte ct )lingula1'] Q]Jol1irril Imotleo::u:t.iiieio (It LaHue OX-PY0BSib. Qllodsi n, rerum veJ'itatc lange a.berravitpniJ'),,~eTtiJjl fHlm religione;nr ex lrominum animis expelle~'e conatus sit, tameu LIon nriio ncqurohl,"vid~a neque anirni m:1Jigllit:l,tc cum Irnpulsum esse dixeris, sed potim; confiteare est necesse enrn, f:idinibf1 I]_Uf1d',H(l ac nl'1esta hnrnani ,gonori8' rniserieordia motum, hoc sibi ]lwvosuis~O, ut omnium honrinurn anirno::; I;' n'l,odJf; Iorrrtidiue €It inanibus nuris liheraret. JHaximum igJtux T1atiuae }loe,~isJ unn sapientiae, hoe })pCrnfl, IU~l!nflt.Quanl,qlla'u\ id Lucretius ilwlroai:,lllrl reliquit. Quod arrtem Hiercnymus dici!'1 id postea Qicei'onem en'Lflnd,t visse, doc1)i fCJ';:) ornnes riuhifanf an nihil ali net Gir,ero Iecerit, nisi poema pedegel"it ct T. Pomposto Attioo edendum corn ltd s eri t.1

De Iyrfco genere.

lila :l,(rlc<t,t,.fl 6t,HnH lyt'iGwmgc.nif,~, twiG 'Primu 111, JUag'nuIl1 in honorem venit, Iam enirr; lruio gcnel'i tempora ffLye" bant, cnm Imminum animi, bellis ac (1iscot'd.iis frssi, et recedendia re 'Publina cllllirli, .81.1,08 ipsorum seasus et vitae voluptates -oj, u,rnoreS fit iras ct maerores ita aperIre cnpenm.t) nt vel verslbus suavibus Seda,l'l'cnt .ac Ienirent vel connit:aMs modis ae uunwds iut'P,ucle.re:iJ-t a,tQlle (JX'eltam!lil. Nequ€\ voro illius :~et:),tis lloel,ae, ouni OnJC110S hoe quoque ill g'en:ere sequi studecrmlt, aummes Illos auilifluiomm ti;lrnJ,Wl'ULH, ut Aluaeum nt f'iapI)ho, ulJ Sirrwuldmu, ut Pindarum, imita ti flu u t, SHQ. clal'issimotnl1I Jliex.}I,mITin ae q uam ,n"PI1611a;utJ aetatis poetarurn, an praesertim Philito,e 00i et. E.upli.orionis Caleideusis et Oallin;tJI,f'.hi Oyreuaei ita, vestlgitfJ pletnmqne iI18tit, . .,1'1lilt, ut eomm non snhnn, virtutea, sed oi;iam vitia irnitati(meCOlli!cquCl'entIlU, In virtuturn numero elegantcm ilbOiJm ae paene exquisi!".r,m versuum ap1re conelndenum'unl diligerrtiam pouas, at vitio curiosam

r. Noou;~ "f1tj" "omn€l:LuJl1 e~t MIll'cn 11i ))," QuintHm CiCel'()liem HiorDny11ln:l ~j6;n;fkll. ... ,,;'1t. 'l'3,rrWll Mn.reu,u Ic"'~) omu"s CAU"'HlE, flotud le'VnlU~ rH';;..;:.i U\ t'S Htrt:t~j I lis.

et putidam et diffieilem illurn I'l-'tl'issimac vel remQti;)SiJ)1.aH euiusquo rei N'lLditionem a.t<lllG doetl'jnarn a,t Lr'i buas. Pl';1,8- terea non llte,!;'nas iam egregtasque res canere aut lna,gnifie,},re poet,a" illi volnerunt, sed a,nittlisemms anaves e.L 'molles tll_perirBlsed otiUHl :et amores .(}OUuudll'l'e, sed remotis simas .foI,C ]xljl'vi momenti .fa.buL:1$ retexere studuerunu Itaque emu res foI, I{,o;rnanOl'QIll iIlq, i:!igllivd;te a,e gl';;t,vitate alienif;!sitlUI,<\ tracta;rent et novam quondam artem roet.iemil adhibercnt, PO]]TAE NuvI vel Grn,eee l!Ei;'t"sf'Ol appel'bti sunt, TIm; 1'.'1:. Oicero l<inllio illi suo, t!;HIlql1a,m rn lIto dete,riorell, opposuit, C((;;I~tQ1"esq11.t) Ellp/ioYirYnJs VQ(',[[;vit; eorum [W~(jin nimh! Iortasse pel'QSlls. Hunc Latinao poetieac viam, uf ita dietl,Ill, LAEv;ruiS 1 quidam et tlUEl1J82 aperUOl'unt, 1;lf'i!lms vern Y Al.]]RIUS· CArro emcnsus est, Qui mnltus secnm itH, duxlt, ut somm fCl'C mf1gister fuiss·e vhlet~filu', Quin otinm tl FurnO BIBAOULO,3 uno ex diseipnlis, his v:e1'sihijs laudatus est:

Ca,!;.o gr;'1mrm1tiolls1 Lt~tin(l, Sil'en, qui solus legit ae beit pcetas.

Hie peematia duo videtul' oomposuisse quae DmAll et LYDIA ilJs{~l:il)Ll1 fucrint, Pauci ex Lyd;ifh versvs exstanb, SU'wiNt!;iH pleui, Huic, Valeri C,~tollis Iudo. urulti poetae henerem i1Ullle.rll1'ftj itlql1ihl~f!, praener Furium Bibaen- 11l111,quem sllpl'.a dtxi, Lrornms CA.LVUS,.4 Oatulli amicus qU,IID qui TH:';1xiHlJl idomque vehemeus orator, et IIE1i\"IU& C:rn:NA" H1~, OORNIFICIUS G mnxime suut m0Jiiiione digni,

I, n',-uttYl)rielJf>'ia. Ilk vel A.:rrwds r",;!os cornpcsuih, qtw opere .nuurnrllue vet.eres 0 eo amortbus falnll a:~ cunl.m cbantur,

2, fIuun (w'nst",t idlilt,'nm qUD.d{lam composutsse, q11.od ]}Iore{1m, tnserlp-

I>UHl 1 uerib , '

3. Furfus Riha(~nlu.SI Dl'amOlla,e llU.tU8, et1 er.dgl'rlflliI.ll~lta dicn.eitH.t~s ~leIT" ell' 0,,,11.'", epJ"Ul11 nornposurt, quo d ,io,ra.omati" IJdli OalHr:i in~"J!ifl turn fui E, Eina Horat.iu" nunc versuru eo .rllelnor,9,t et repJ·etlCJl<UJ: ".lnpplter hibernas,- e1.1.,ua nivo cunspuib _,llJpe~ );i,

4. Nunc Qa;tll11u~. ""ala,putil1ID disertl,J ill" riderls ·&Pllsll!"it. (Salaputiu,m, ,mil"ll'l j (] elllfnntf\S~~ '8.st, quo d hOJUUI(Gio), Nllg-",~ Illc "'ariollqtLe 11l"U~ at u pHllitI";illl,, en eJ1yUinm, q110d r.(J l1tscr:iptUl;n Iult, ~olHlio'lt'll;. Ido'", QUi',,· tJllj.t~~ quaui voJle..r.u.onher. umavtt., 1110J·tt~m ~n~aesf_i8sttllif+ -o;;;r:er-~buH, .;.~tque8bj,~.

5. In GuJii u- QL~Mpil1.", (""ill" 111 Gaf~g;ul~ funer., lmmeritu YldetlIT In tenreet Il.~· 01:lBO~ .IT.[{$; o.f. A]!J.gr~l][\lh::.l,t;:-L scripsit, t~'t .ar~UJ't'eS (Jtc.i..oit; mH;xillU:LLIT tamen cra.u~'1J.l1 0IJy1J I') dOI}ti'ssim() ~i!:ii 'C.omlJeu·"vlt, q uod Inscrijll\tl.fll flit Z;"'1!rll'l.

6, 0, GaGS/Ltig '<!lMs,tor £P:i I., postea iI(. AlTimlJ)ro praeiore. Scripsit OW"run" quMI ell}'llium fl.lit.

62

63

C. Valerius Catullus.

Hos l,amen ornues G. Valerius Oatullns superavit, Qui Vnronae, anno bXXX:VII! haud Iium'Ii loco natus e:t, in pueritia La,tinis Gl'aeci&qne liIJ.e:ris Imbutua, iam inde a, X VII vittle anno (1.,ptiSSimlIDl poetneae ae quasi Musis nauum se esse ostendit. l~omam adulcscens admodnm, venit ubi cum et aduleseentia tIm'met et magno atque acri insenib vigeret et elcgln-Li quadam ac nativa eomitnne es~eb orl1a.tus et pecunia rninime indigeret ae maxima, cnm liburalitute uteretur, mulnorum iuvermru virorumql1€1 Hlegtmtium in familiasitatern venit, (ntm: eius amicos Oornelium Nepotem, haud obseurum rerum scriptorem, et Lieinium Galvmr; et Helvium Cinnam et Cornifleium poetas invenias et Fabullum querndam et Yem,nium. Ipse doctis dnctissirnurum hominum sermonibus et diaputatronibus interesse. It.legitutiulIl coot-us Ireqnerrtaa-e, versibus cum amicis ecr: tare, malos poetas inridere, hemin es sibi in vtsos q uamvis potentes dica~issirnis epigrammatis mordere, amorfbus an voluptatibus indulgere. Idem inter iocos et ludos, inter fa-ccbiEtS et 10:por08, interdum inter ira,s et curas qnamvis levibus de oausts graves, vitam otiosam et elegantem agitare. Postquam 'vero Olodiam Illnrn, Olodi tribuni plebis sororem eamdemq ue, un vi denur , Q. Metelli Oeleris uxorem, pulchecrimam forma matronarn u,ebatisque flore vigentem ot liberalibus artibns institutam, COel)it, amere ita vehementi lilc fere insano aanoris ardoro correptus ~st: ut aninri quiet em l)OK~t\a in veniret nullam Olodia enim _____:_ ille vero Lesbiam falso nomine appellat - Oatnlli flagrantissimo iJli studio pa,ri amore reepondisse primo videtur: deinds, animi Iorbasse Ie itate irnpulaa, amantem bsti: divii atqus desernit, Tum vero ille, de maximis ' gaudiis in eruciatus intclerandos delectus, modo amarissimis versibus queritur, modo in perfidam Illam et mutabilem mulier eulam vehementer invehitur, modo amorem suum execmi.lll', modn amorem udio mutare conannr, modo proflt(itur'lillmrxua,m fieri posse ut illarn non flome1;; quill. etiarn odio et amore se uno eodeiuqne tempore teneri l'l,ffirmu,t.:

Dill et amo. QU::loI'l'l id f,Witlm Iortasse requiria. Nescio, 86(1 fieri sentio et excrucior, (LXXXV)

L

Ab his ornoiatribns Iorhasse ut animum abducoret ot relaxaret, longnm iter faoere oonstituit, .Itaque a, O. Memmio Gemlno in_ cohortem, amieorum l1.cCC-I)tl.LS 'in Asiam se (\ont,uliL, anno LVn th. Oh. n. 'fum eeleberrimas Asiae urbes visit et in Tro,,,de sepulcrnm frabrls (qui quilms do eaneia quoque in tempore morbuus in 'l'r:oado sit, parum constat) Iacrimis ot inre:l'iis maestissime donavit, Deindo in Bithynti-1 - hane enim provineiam Memmius pro praetore regebat - totlun fere annum moratus, primum Veronatn, delude Romam rediit ; neqno multo post, gravi morbo correptus, mortem obiit, quo tameu anno ignoramus.

Catulli exstat libel' unus, quo OXvI oarmiua continentur, etillllueris et 'verbis et senteartiis et Iongitudtne inter se maximo varia, Ta.n.Wll ii qui intellegunt tria genera distinguero soleut: aunt enirn oj; rl1tgae vel cl-H'millfl, minora et earmina maior«, quae ille Alesnrrdrmos pcetns inponsiua secutus composuit, vel etiam Latine eonvertit ; sunt denique elegi vel distioha. elegicwa,.

"}..Tugae brevia. earmlna sunt variis versibus exarata praesertim phaleelis .hendecasyllabis, trhnetris iambicia, archiIoeheis et ipponacteis - unum autem, quod IV est, etiam trimetris puris -. Hie, in nugisl summum poetam invenias : Ide anitni sensuum maxima veritas arque simplieitas! hie amorfs ardor singularis, hie amicitiae duloia gauilia" hie animi dolor ct ira vehemens, hie ioci et lepnres eleganbissimi, hi(.\ denique tcta fere Oatulli ipsjus vita, tam, quam mira quadam tabella descripta. Neque vero in orattonis ornamentis ezquirendis nlmis Ille moratur, neque quisquam eo magis a putado scribendi genere abhorret ; quill etiam ita versus conponit verba CTI.m a poetico tum a soluto et 3J populari quoque- ae quotidiano sermone liberrinro sumens, ut null am fel'f\ aetem adhibere, sed animi sensus verisslmos maxims, simpllcifatc aperire videatur, Quae est prorecto aI'S aumm-s ac l)e,'fectissimfl.. Nuzas alexandrina ut ita, dicam, carmina ill libello 8equllnt~1l'; in quibus maxime sunt mentdone (ligna Ji)pilhalamium. rn J.'J:[u;,lttiu'rn TO'!"Il'It(ttiHn ae V'in-i.wJn A'I~'rUn{)uZeiam, et ali ud eel'tatUen nu-ptiaJ&, quod haud recta Epitha,laminm in codicibrul" inecriptum est) fIt epyllion de Ati'il.legalliflmbis

(H

Def.A.!(lis Scaenlcis.

Nunc V'I'O peuca do ludis sCltelJir1s dir.a..nlllS, QI10 in gmLel'O et tl'H.goedias 6"1. ecmo dhLil,rlllll pu,llia,Lasl-LLlll 10- gatns, iarn lHlprrjore :u·tatO('OnSi'l1uisse: mpJl1tlT<ll'illll1~. ~equc CfLNiM1S l1U! Oi{'Cl'Ollj~ tOnIJ,lIH'i'buB quidquum uovi

(15

in trago ilia, nut ('.{lliioedi!'li soriptarm est, quoll. q1lid,:Ul ;:11<1,' rmi mill nnnhi fl~~Sl'l,' Plaut.l llo-ti1!l. ct '1'(-)1'e111,1 ('.t. J!Jnm el

I'l - _ .. •

l'nl'uY1l:1r Ace! vetcres L'101ILLB iti'l'tlll atque itermn m seae-

uaan pTC)llrrCtfjoC' 6 [1;1d , 'l'amen sub ttnem se~und~J.0 illiu,s, quam fli atuuuus, a~lllttis vel pettus JW\ILnrtm ae1.at~ insun te, :f.Ibnl:l!i ttellanlls, qUas iam !l,ntiqnissinlh'l t.mullO.rlblllil apnd It ulicas g611 tfl.~ non n i hi! vu,l uisse osteudimus I • .k'_?lI1:t'ONIUS q_uiUaJJl Bonuuicusia l, quidam .sOVIU::l a rnili ilia a~t.que

1lH'cmd.i1,fl, 1:11.~1 i.ctt!l,I, ad urbanitatem :l,r.. f re lluf'llca.m

n,l'i em perdu:xcmmb, At (liceroniR Hetti,t,e Ialrulae .AtenalWI' bJI)l.l?nlt?11 CfdHser1111t,. uon ill iilUI11 quldr-m, gl~l':n. ru(I '1 n. I~{h ItO dum in il!sis 1_J:.l,tinaJ'uffi li Li,('ra,rum nngtrn h1\,S in venimus, qui ex petulantissunia hominum vitlPt'lll.nqll11 urrita t-loniblU:i asqne derisi onib ns const,ILret effrel111 tts q u ' utque ul)~I~pniA teminal'um quoq_m' s_altu,tionihll~, ~unlli lllbl" suna, 1111.lla. Ier ;U'I.p,. nulla rubaniba.t,ll .. Roll" denique mede-..,tia, hum-et utque ba.crlull~e! Ul', sed in llOY1jU\ qu mdam <Lt', mult» urbaninrcm mirrnun, t)_nern :l{~I'moJ)ibl1,~ vel alternl:,; vel cf)t1ti.nuis orna tum rt art r01TIl~UH eleg;.JLli em vemm(Ille artem iI.I)ECDTO bAB,ljRrQ {'1 !'l'l1LJhtO 8YI'~o perauc.tnm fnisso [tl tel' nrnnes (\011 S 1,a,1i.

Ho« Iudoru m g"llU.8 din llorui I e thl T1l llo;;tel'itl~~ons a e t at-.i bus, ActOl'~8 111 Lruditurn est in -Sr!>JICUf'j,m 111'0111 ba~l t, , ma- 1'I:!S cl)nt<n'rnol,loli ill d utl, ides 1'1 gl'l, 118 (ll! 0 ddam brev I RSUllaO tlmica,I-' vlH'ii$ ('o10rilHlspictae: Ieminae 1 pallielum quod(lam bl'N'ifm:illlum, ('ui uomcn t}l'.at 1'1,ei'lI.i'wrn;, (\L1llL iJ.llf,eu~ nu Uispakoa.m€lnt,is nitereu tUl', lJln ni1uII11!8. Vl'L ex ('ult:ea 1.1 dleebiullll:r. At'A'UJlli'l1t'~11 2 quot,ic11,H10 vit,at' usu, plerurnque a vitiis ;"tq_lW f1 u,gil,ii~ 7saOpi$SllJlCI a b IH!,llltel'ii S' re])(li;(~b[j,l.I· iur. 'Hne vel vidiu itll t',!;'st.al nr:

(laid :'li t;lcrip.sil!sem mimos ob&c{~W:L iO(la11tes, qui semper Vt>otiti crimen amoris luIl10nf;? lit q uihua adsidue cnltus lll'ocpdit ad.lllter

yerbfM1ue. (l;J,t strllljO calU(la 11 up t(j, vim, _

. (Tl'ist. H) -!9'j ·500)

hiitnos igi1.m' hnminum mores C01'Vl1.pisl1 I J1l'al:\~el'tim enm iJ1_~f'ns runltibn do ad eo!> trpeCLHJ1110S 'j hecatra L'J111J!r.

l , N",,,, ho .. "nn 1" II! do,r II '" gene-,'u !J_]'ill<'1 l'tolnauj\~Btial" 'f~TIlIi;lJ.o) Ll!;f{'bant-.

----- -----~-- ---

130

.ret, L ideru OvidLUS ",t alil Olulti nut-rime t!l.T~wn 111'1- stialli soriptores, lure qru Olti sunt,

~l'd, ut ad 1lli!rirno~ illius Ul}h! tis qnnm nunc t'T~ll't"I,mus, mimorum H("['ipLiJ1' II revortarmu, DJ;JCU1US JJA.:llERl1rs cqnea Romnnus, nnno ~[in'e cv natus, mnglla'ffi in 1'0 "'(IDl'I'\-\

f 'b' . '"

amnm. i>l'1 lam oornpa I"HYCTfl t, euru rnagnts Juili!! trium-

phaltbua, a Ca,esi~,rt! annu Xlj V in diet.is , Sillguh],l'i~ qnidum rnimurum s(,J'iptOl' idem<lue. actor, PUBU1.TUt> Snl,'r'B. Itomam, quo puer pzlrnnm H{' servna ductus flletd I., Tf'ttiit. Tum vero (le terns rtd C ('L ame I I in SCl\tllltb pl'l'}Voml, 1,(1S supel"avlt, in qulbus - ut .Alllus Gellius et ~ra(,l'ODiuR tradunf - fUit etio,11l LalJtllius. Quill shiam L\.ulllS Collins el lIhll'J'uhius multa tradiderunt de hoc ce1'1.llIllliJI(\ qund OatJ~~u' ipl'l6 ita fill etavi1, ut Lahevi demiimttonein, ruiua mall'dieentiam ill so cl al'l'1Jg';mti!~lU aeuserat,! 1100 iV~lj quud a.doss't grn.viorem ellicol'ei;. Quo in j.I"UlP01"l' Laberius rnagnlll1:l animi dolerem prologo. qui allll1lc'·.xst~'ttl 1",301'(' uliqu<l, ex 'pllll'te 13&1; conatus, .Ncqne V,q'O Ua.t!SllJ·N!l dictutorem etdaru tum mnrd L~l'll an lIi I,~,vit,: n an I; ":PDt''r'U - inquit -QuiriteJ:; libfu'tntem V!lnlimn,~ n et paulo infra. alldidiu: (( N@eosso lilt multos !;imJmLquem. multi timcuu I). Cui U!l seaena {leccdmll:.i Oa,8)'l[l r 8U b ridons: 'I 1:<'11 YG.!l te j',j hi m€l - ineJ,11if - vietuses. LflJbMi, a yro «: deind patmrun et victoriaru SYI'O., nil Laberio anulum ~'llreum donavit,

:Segne I urneu Publillum _gl'l! l ia tunturu C'l1eSl1l'liJ vicisse dixeri S i ill-: arum, quamvis ill ter io( '02 en pa nun urhar ias be(itil1S, mniorem quemCL'1ID huma nita,ti~ senaum ostendlss vi de tur, shruidmne!lCle;1. gra visstmns ill!'! philusophus, Publilinrn rHlribit, j ragieiOi eomieisque vehcmentiomrn ingcniis, quotient; rnirnioas ill pEa,s fl1, vmtHlI all smruuu In Ca,Vi'U III speetan fin reli rI \l(lri t., ! nul \,;1 i',otbll1'l1 0 fu rtiora 11 ixisso,

mxstrhu te L~j,'beri mimis pt ns q Had ragiLl t:1 in s '.l'i P 1jflnes, versus fere ['; Pnbliii yt'i iT!l:wl'ipt,io1Je.s duue. Hnius vero m l,1ltn,e sen L ntiae - mills feJ'{' versu f! ~,tl11'1. - \lICIT! 0T!~or~:ru ordiue colleeba ad 110.8 }J1'll'-Yf';U(;l'nrlt i QUHll11Q lll.llU 111 n~ uo rtf! Lillae tltlIlt, !] II ItS hf,ltld reCH' 1'U bl!lia t.l'ibllaB,

67

M. To!Ii,us 'icero.

H~utcnus «1(' J1cnti.s. Nuue act. rnaximus prosue sCl'iptores illi us 'l,elraii1:l. ven iamus j lnquilo \111 emu oIJ~':U In i.!!lllia ;01(' Ya.riebll,te, L lLI.J l lic}j'l'ecWls i InO q IWan,lil dieeu (li geuere 'L sin Q" lUIH'i doul,l'ina :l,t que humanitnte, primum I) mni U III sano lOC~Tn ,YL 'rtJ'L)JIUS 010j,jfW ohl.lnet. Anno ('VI. lncunt e tere. m 'use lanuariu, familia equestri :l,a di iLils 8:.l,Lis iustruet.a A11JUU 1) a L us est. Ro mae , [11 () etitM II. tu ttl puer venit, maritHos Illlus ae1,a(,is. oratores Antolliuffi \'1., 01'11'::1- sum t{UOS supra dlximus haurl se.mol audi v it, lit ,L Q, .i\lu.citl Srn1ievola, "Pl'tlecLiWissim(l illo iuris perito. mull-a ,~cee.I1it. To gil, virili ~j.])DO XO SUlllIlta, bello ;<Iuc1a.1i in tedu.i I, 1IHle cum Bo loom 1'13 VBTti~, ct. iterum li tterarum I'll .udi i B e poram dedit j . tum vero et ]!Iolanf:' Hho die. aJ_' is dicen dl, 'I Philon: .Lacl'i~liH1eb ilcaul\ll1.ieo et Diodoto stoico philosuphiae magisl,I'ii! US1JS eat; Diodotum uutem semper rlorui apud IIC tell [lit. Li.U,i}l"urnm ct glomi eupidiaeimns -cum asset, jdemqlLo summa io_geui :owLe ac ecleriLH,te 1)l·'IJedit'U~! iuul ut didi oit-, mu t ta :prima, at at;irn u,c1 ulssesutia t.E'ltllJtuvi t ,. :N am at ·hi.. lanrlern Th'[ari qni . t ipse Arpi II i natuaesse I , pnemn COHl,'I)U~nit l' ~ " Al'l1,[,i, G'l'f!,€'ei l>oeta , Phaeu omen ~t, PIH.tl)nill.qlll' (ljal()glls. ncnuullos ae Xenophuntia Oecouotnicnn; Latiue vo:rllitj idurnque De Inlf)cntiu'nc durn, liol'oS scripait . qU1l8 postea, tnrnquuni HI' iudignus np'11U,l,vil, Ilaec omnia. quidern peri runt, rninoru sane quam ut eom- 1 'ar>J~;i.tmem mm i i tl qllfl,!:\ postea S 'I'il)sit fJ u s tinerent.

PJ'i mam c.t uidem 01'1\,1 ienern unn 0 LLlCXI u, 'h. II" XX J suae vitae, pro (Jwine/ill de hareditate (1ixit., '!'d mu~gnH,tn sibJ ianUHn um if) poab comparavi I oral.ione i lla qua :-kxtrn.D Roselum ;\ uierimnn. pa,nidtli parperam a,l" OllSl-J;L 1 un, cout I'a, (~l:ll:YSugOi I un \, 8ull~),(' libf' r t uru h fl,ll d Sl:1lJ U infirm 11 m, /~ It us ta, u 1 is B into FJ. nirno , q 0 fl, nt v i ~~ rliss 1\ i~, (1 eirt ill It R amil'k delen tlit ~d q ue fit) rvavi LQuin etil1'.J1l Jam in (It: aliquam alJQll popn U pa,rt,li!~ gl'nLillm irrvenih, NeqUl~ taw II hoc ('Ventu !1Jtqu' plmisu acqnievlt, Ked ll,MIlo posl.,. ~l'j, rerutn cranium seientium snam angl'J'el et Gl'aiJ('ig Littel'tR tt;l"'Q1H1 i.lo1't,il~tll! tun,g'it! ll1:J,~'i~qlll' inbu~ !'ctUI', (lta,(>f'il"l.n1 petlit: 1111n R Iwili H,liqu:blU<lia llinrtr~utl. l'osidOlunm s1,0[('u tn et 7rIO(O:lJllll llU.lHll'm, qll'ill :h111l liollUlel ;lIldi v il.QU1L iu

GS

pfll'egL'illa'Uom, a.b ol'u;tioni<l inflate gcnere fJ.11od ,Asiaticulll appollan t, cuius speohneu aliquod in omtiull illa pTO l-tolwio l)n~L\bllerat, IH1U1lllll L1i15Ctsssit et id 'OJl.LlS sihi delegit quud mC(li.lldl~ 1 'Vel .Bhudium dixerunt.

11 ms rj:l, llOst biennium rever-tua, in few if'PI"Ulll atqu .iteruui dixit. Anno 11 ~ .• tV 'tun qnaestunuu T sp rs petivi S I LilylJaeum mls us statim ingul. ri quadam IDOde.t'ati n animi atqu I;emp rantiata.nLtillli sibi "j ,uJ_OTUm. Omnil11J.1 gratdam conciliu i~, ut panels l'u~L annis, cum Sieuli . Verrem, qui provin iam Siciliam PI" f,Ol' !;IJVal'i8- Si.,tlL" obtinuisset, -aJ 'Uo;aL'~ veil nt, 'iu'l'{llIi TCUl eorumiS l,'11 i :1J IU erediderlnt; f[' U' can am ille tanto studio, tunru auimi contention SIIS 'e_pit tarrtuque di -cudi vi at([u ~ vuln.mumtia ag"rl'f)'Ud ,t ut qnanrvis IJci.lll:t in. Verreru 111'11L.iOIHl rimina tlLutum quae fUtUl'l1 ~l:!Utl.~ signiftea violset Haque comprubaudis aliaa orationes df'slJil1 aRSCL- tam t1 V·, I'I'CS damna tioLlj l; ign ominiam ezillo vo LUll Lario pntcven tit. No-que tameu 'le! 1'0, cum mnll,u ttlfJ~imoDia, rnagrmmquo criminum iuaterinm eollegiss ~L OI"~,LiollCSI qu,),I-; quinqu onficer st: LI, 11 '1" t edere omk it. (m~ ex.stant

ita. divisae, ut prima, quae ru I'lL aat tt pri 1"/', ("L'1'l aciume altor«, Ileta quidcr -out iu antur, His onuubus Diouu: io iUl~~a 'neciliwm. 'Lnl lJ'~llitJ [_d_lllilll Ol'Uti ncin Tullius i<lcil'GU habuit ut aecilium quamdam TCielIe-J'iolt ius suscipiendi Illam cuusaru OiC(ll'0l1i11aglwtem. .Au n (I :LX\-""!, 0UlTl Ilt<MJl,oI' esset, Iegeru (to i'mpeHo 0'/1,. P01np ~, quam O. Manilius bribunus pl b'if~ £ rebut ut Un. POlllll i I qui l'lU'a,t.u, '(lJ rrirnc fuderat SlUJ1JILIJITJ.. imperium lI.11llrirtrbl,i, 1Jcll d Ierr tur tam In ;U1UlI Lll, O1'atjune- ill Inri d n li : ut _PO] ulo persnaserit.

on ulatum ann L~ I. Ing '6 sus 1 ciruii 6tt~tim diebus I... oration» 1J I big/) t{Jl'(J,ri{~ I fl huit, [nll us Iegeru Illiuu a, N rvilio Rullu P"O populanibns h,tl,Il,lJJ .I' sieeil, i n - que ,IUlitLO post }la,/)iti'lIiII/; llRtelldit! porciuclllouis reum,

I, HUitt.! qua meltus lt1tel1~gM, sctt.o tria uum om Ilnula ~"nW'a JuiS>.Q, quoru !II unrun, gJ:1l vo e r gr fi!l ill, "t COl pi osnm et Intl '1 ( " U1, .J 8m "',.", o;P lldllU'Ulll; oLflltL tf'unc et "ulllil" ..t br,,"', 3.<l ie;rB ieiutllHll •• Jlli" .. ", dix"ru.or.. Tc.rMulH dUJtr:tlJe, ~ii3 intcrrl'tJ!lInl ("t- In.m_qualH ultHIh.lnI J1hodiu .. mi Tu{;.fi Venll,l.,.

fJ_LLOU illl-' u-ihunns plebis ftll1l!O (I, 8Mlat1IE (181.:1'1'/0 nllil/ln 1 niS.US, T.J, i'h11ll'lllllUm t,ribtUl1111l pl bi>l rem -Pllb1i('.(l~1l lab - r:l ctan te III nne' i dissc t.

Sui. ('01lfmlllt'l1~ t.amen rnaxhuam semper glo'l'in-m i-pse put\l,,\,it !:!,l'II,Yill, imam fllam :If iJjnfll' coniUl'U1-iol1em ('11m

Tl rionibus illiJ.; I]llrrftH.QI' in utitimun, tum ip inl; magna unimi cnillll;lllt.ia represe 11:1, Ouod i a glwiu.j u Ilj ut a tfinnure non tubitatet' Rom!!11 rum. rem publi um a .que imoerinm l!1'I ImUIlL servavist n.1"'11W optimo im'. pftt,r m patria,(l u,l'n Hi'" nth esse, In quo « non sine causa - iu quit Seneca philo, ophns gravisairnns sed sine fine 1:40 Ianrlavit D,

N'l'Iqur- I a rn m 1)otuit di u illu, gloria. BMle r-on t, 11 tue

unde mullu 1'1"1 lestiae Ol'tn ~1l11t.. .mnlta II riculu, multi

atrimi (~ru('i!1ll1~, rum enim ,)tili~af'- eiusqne 11ad,j 'a -s , sar. popularium llF1ri .issimuR (In'"" utque eallVlis in.1tHI. ft~visset, ('llilliI'lI' Tullius conirrral iR eivibns R,omll-111~ ,nllltis damnatia, quu cit.ius couiurutlouem rrpprimerot, 11ip11e1- lation Porn tI,el populum Jlegf:l,ssol" maxima aft sacvisal rrtf), i,11- virliao tempe ~ 1-1, eoorta est.: CflUl, ill dies ingra,-~esc(m1, " 1I41sl;quam inI-'ll xlf (1,lndillm tr-i1ll1IllUn plebis eundemque H,perrimum .. e Ill! uti, sinmmque iuimi urn, pleb m i11 • ititre at qu PI) Lm1] Ilore. rrt sibi aqua et ig i int errli P1'etrrr. pins iuiqur consilio ut ()C' 'Ul'I' r t et plcbis aeil.run occup;r,l'et, ROl.n:I, pT(1fecLn~ esn j\Io' V'£H'O 10 ('l.ins irriqnam legem I-rLlil" quam OiC8J'O (1)1 imiquo cive, n~1Itl'~Il,2 ~(-\I~:-p8:1' ilUlim:11' 111 rI~ I 110n so In m ul,'" n llio a.qua el; 19-n 1 III Lfl1'chceretur, 13Nl r.uimn ne quis (111m hospit.io reciperen uisi Ju lonjrin qll la J'eg-i nnlbns,

.Neque 1:1111 11 hne exilium XVIII

f· m. n iuu Tl0stquam 1" .g"l'SUS erat. t 1111 I 1T,

ineunt mr-usr '" T m rio TJ tnl Spin 11 r () sule an tor, .PIIlUl do favent, Ill ne ·ribmH) -plel is shreuue iU8:11;niu.!-l ilJi 11,{',r-tuori Olodi obnitnute in patrium l' ocatms, sum nis cum houoribus, STI1t1rrlO cum g~llnio non snlnm

I, Hilt, ,1 ~,"'ol, 1 ~onnt ns OOUBuUbu.. dill'" JlotG-'rtatem sole brLt oum interfielen!li. ~uJ I'PHJ l'ubUram Jabeflll'tlll'uf,

2'. Nllyn I'.~ [nU pnCrW1- 'BI 1lNrfl'IIr',ml, V Ide Cie, • Ds tlnm rJ ~1Il\ • cajr, X\IJ: 'I',.-unl.l INWS ""ern !I.e, ",,,1 ant Xl, tal",.!"" IC{!es prlvulis lmmlni- 1J~ Inrugl11"1 'I.

'TO

Bomunnmm .. sc~l 1.liaQl magnne Ihllirorrun UllllhhldiniR, g_[ll1.O ldllil'co urrdique Nlil(1u:rrera f, 11 t 1Jani'UITl huminem laudibns aro elsmore PoX tllllerr.t, 1'10Tnalll Ierc o,'uUS l'ediit TLun O'l'lttiO?1·0'/n po,~I, lwU,tum~ in .~rlnlJ,t1I, habnlt at, Oraliorl,aqn pr)lll 1'l1Ililttm, [fA QI.~i}~ife,~, qn:i bus gratias f'1, Sena,t,ID 1'11. eivibus maximae er;il. Npquli\ mult.o Dust aliam t)"r!1iioncm De Il"ml) 8wlail pOHli/icfsdirit. nrdomus Run in Palatdo, quam (11odiu~. dt'lLev«i'flt, cnlusquc u ream Lil1l'dat.i deae !StlpeY8/,if.iol,u,1 dedicaverat, aibi renderetuT. Qund iuce fj,SSf'cutus o~j,; qnin c~hrl1 Ai TllSC'uhl,Jrn1'11 illnd 0'li Furmianum Tflstitlll.a sunt. M:llltll,l'I deinde Q.L'Il,Liones habuit I I~X fin ibus {'.lBr.issioHw De Pl'OI'i It/'[i.s co ns 11111 )·ibjl.~, qua ·nesari fa:yj_1 ut pinl;'111 imperium prneonsularn Galliae proruguretur. et Pro ]f, rlwlio, qua 1\-1. Caelium uceusatum de vi et venefici o (1~rI)11 dit, Onrn ill m t;l.mcn 1. uenl errtissirn ;j, 01':,., i,io ill a, videtur (")S8Cl Pta 'fJtl'i,1mU) , QUf1l:! V'(IJ'() CLUb. htM' il_I~Mipt.j.On(\ fHI nos pl<ryenit. non u'o, I.l.b eo di (11 a est, 11 t leI:'; irons. Cicero enirn flmn MilmlP1Jl homicidi 1·P1tm. quod (1ndim:n ill .JiJl. pia vill, jnt81'rfl{'criL d fCllrliL~ no 1'0 nspectu II.lI'i. i;elTitus - narn 111urimi contra, ludieiorum morrm a.1'111:),1.i n.rlsta.banb et minnces VO!3eS plebeou 1.", f1x:tollebat et PIJJlt]Jr.il1S iPM reo inimieus atque in fens.u,~ -V--Ld tmtlll' esse - lo(:tun desoruit, sivo quod d Ienaiunem rit rnnrhldf'l'{" nrm ·pst In.lj."tllS sive q un d illud ('ogi t:1 ,-it vel ~C'l1l'it Miloneru tot hmtisqur ininliei.'! adveraantibus nulla ratione ~1'Vari rUSSEl. r01\Lf'fl vero Ol':i,Lhlll{'.lU QT'lHli!;H.'I!l ac diligenil>!' ad flnern ])t'.l·dlH,.tam l) H,d Milonem ipS1IJI1.. _MIl.flsiUam l'r~lf'ga.till.m. misit, qnas! ellpc-ret. suum in illnm voluutetem o>ll,nnclp.;'C'.

Anno LT .. cum li1'oenmml rillrinm cbtiner -I Arnanisn . ses, 11111'1)<].1"08 Amani ruan.tis in('ol,ls, "pugna clp'\'ieit; 'I. qn~,l'e iraperal. .1' 8· militfbns (~S't appelln! U~. Pr:u"lf'l'i"u it,~" provineiam rexit nt ips« haud irnn'leJ'ilio ae in,et·;J./v(I1'.i!, « cum abstinentiu hun iusW-;ia ra,cilitat.e r-lemontda 'I ('·(~I,eros eius-

l, Vllh. .. 4 • n~ dQ1U,) ;:1tn~" XXXlX~ _'iUrlIH"Fillftio:sn r1 ·d[{!.nlio ".

2. Allnn L 1"1 P. Or., n,

3, TIIID~ sane ail ,In" TI,;rv~nH.

4. VI'l~ Jlil [mn, n, 1 II: "Interea nnrn 1110;,;- onnlis nmIlJ.bl[H vex.'),vl .A.n:H1ni~n~IJ", llrj~Ge£ ""!IITJJtor'ln~: mulLi (,r"I"I, "',pLi, l::oli(Il'l .U,,"ip.ati: "a· sl en" trJ III LJ ~IL Impru'l'ill" ,lL1,·nIl.Lu calltn <lit I n~iIll"~. Ita vkl" '1'111 inab;' jill"p eJ'a tlJl' ,I ill'cli o..rn...,. "

morit magis~.1ihlB viei.ssf'.l 'j'rillm:phum 1 ~ men. quem (I.t ~Iler<lvera,t er :I, ROn:l,tn fla-g:i.tllv rat, non imTI fra vit,

Anno XLL'C paulo post '11Hl,m a Oilii'iu, "Romam Tedilt" mutt hollnm civil e.xa,l'sifJML lit 'l\illillf} (lin c';mc1jf~,1,118 at)qlll'l il.11.bius p()Inllfli. an O:t f!a,ri~ pa,ri: 1'1 sequeretur - uterque ei tum (1Illlide bl[],lllli!"hu.tll1' - nd Pompeium qui lUl1b,-01 s .rei lHI blicae 1 ib!?rta tern defGn (lore velle vidore· tur. ill nr.1cmtis l;olis partes saooutulit, ]\1';(}116 multo post, cum Pompeius :l,d Pharsnlurn devietms (rnengeSextili, aunn XI_, VIII) <l,ljqll~ fUJ!.TtM~) in .Aegypl',i Iitore -P€!J'f\di ilIin,~ l'c,!l,'is iusau uacatus ss [1, classis e:x:cl,r.itus.que D rl'rnUf'lli URis im-Pf'J'il1m ~lc M, atone oblaLum l',ecnsa.vu, Brundisinm I'1'{'esf;,il. Ubi iDll-eqne.ni!i anne Caesari TIC10Ti Q('(·w·rit P,iq118 TJf'T!'lU3sit utKibi reditum in 'Urbem concederet.

Anno XLVI C'ltn'l. lihol'i'J,1'l l'('i publicae lK~J't-es etil .. m ill .liTie'll, victao f'IlSPll t, apn U OnNll1Jrem ~pm Marcella dixit, rl .. lllfl", cratione 1))'() Lig(H"io l'fIecit ut 'hlc abexilio rsYO earetnr, "Eadem anne IDldLnscl'i])sif.. Fro etm'@ eli ,01'hinm cum Ten.'llt.in uxore fecit. quod ilia rebus ae P11tl'imonic i-psillS parum eonsuhrisset, JYIox Publiliam aduleSeen tern etiam 1.11 In divitem 1'1 uxit uxorem, ita tamen. ut proximo arl.TlO ['f'pudia V{lI'it-. Idem annus (X_L V) aliain r101o.risC?'u<J1l 111 icl"rom at tuli t . trnmT'ulIi~,rn flliarn, quum vn lrlfl dilexerot d[l1'icubsque 8111:1,8 appellare eonsueverat, uraisit. Tum ille, nnimi aolol'ihll$ nppreseus uc miseris liht\l··j,tLi,is· ae rei publicae COIl dk.ionibllf) atl X.illB , in "p1':'1fld:i1-1, 8_t1f1 enuceasit .. ubi in Uth"nl,S leta praeserttm philosophine blll'O!4 M abdidit . Iiam erattonom t>J.men npull C9e8arl::'Ul dixit, qua Deiotm-nm, G:!:lal iae 1'egem, d fendit. cmn aerusa.retmr qnod ;nsidias 01', norem Caesari parasset,

Pnat.quam V('J.·O Idibus illis ],'Ial'tiL~ Ofl,('Sll·I' t.ribus CIt. fiTi~ln'I'll, vnlnl,wilns est (lOnfOS$l1S, Oicero Brnto et O;:U1lsio ('{'Ii ~ is!,!lle C'oniU.l.'fl,i ill palaID. l'UJl1 rovel"f'k nmnihns vil'ilrns ronh'ul1it. ut. lilirl'tatern rpt'ipl'ratam ervaret, Sed postquam J,Ial'l'us Antonius p1TTJ][]h1ll1 in roni.urn,ios ita ineitavii" uteorum TIl·jUr.il1!'1S Romn expelleret, M. Tullius itorum nl, in Pl')lllilla ;')1'1,9, COllfug'i I~ nl, Q:pfj:l'rt (',Qrn:posuit mults,

,2

NNlLlP trllDl' n udvorsu Anhnninn; nl,tim1 l'l ~I'Tip' ,iR ' uL wit'I' desiit. ~",Ill PhiZ'ippicas1 in .. ,s oriem anne vel r]j(',flre'V'fl1 serlbere 1',0 pIli, quurnm numemm ins qnenti anno oomplevit ilJ. d. T K.HI. MaiaS, quo die PflRj"l'B!'Hlilll (Xn) III «.111 entam S(!,llC, dix ii" illu d praeser1im spcetl1T1 II, ut _An ton i1Jl~ lwstis a, SCDJ.Ltu :;)'1 TwHuTPtnr. N eq Ill' Y 1'0 omtionilm,

(Dj viti nam 0 tH"inl 11m adnles nt m 'lU;,ilio et OP" in it Io,-rit. qu m Jiu Inimicnm PP1-,im rl' , OctaviaTIlII! tamen haud mult.la men ibus poi t f'lHIL I «mpore coar-tus Lriun viratum illnm ell 111 ntonio et L pirlo bliss tabnlua 11l'OH(lri:pbionis flt S{Jl"ihi paaaus (~Sli ct S l'itWlJ rtas ips,' cnraviC1 (11Ll1ms multi Ci\t ,S illiUl'it1 luterf'ecti sun II; in his CiONI) Inf II So illi S110 inim i(\o, odio a'i quo ult! nil') oupiditate in-

fill tmrpiter datu p.Hb, nins ;tn< l'!il'nl hi' feTJTle verbis

'I'. Li iLUl:! narl'a:.-i!; ~::Uarcufl Oi, T sub udventum fda l\"1I'Drum lube (. iii ·I'at. 11m certo hab J1" irl quod cr. t, nnn magis ae Mel nni: rlpi. quam Cal' uTi rae, Octeviann)

'itilll et Brtrtum [nsi:w: prime in TUll -nlarmm fug'rl'~,l1 iudo transvereis il,in 'J'ihuR in. Pormlanum, 11 J ab _ ,i 1'.11 nuvem conseensurns, pro-fl(liseitnr. Undo aliquoties in altum provectum uru modo venti urlv j'!'jj relmlissenf morlo l-PS .itttlt,at,iollom 11il,vis, r.U{l('O volvente Iluctu pati non pnsBtl f, t •• aedium tanrl 111 nih et Inga rt ,'Ita cppi t, -reg-N"s-

nsqn ad sup "i I' LlI villmn, quae panln llu,' mille pa sibu H rnari abest - moriar - ill quit - in 'pntria sacp OlorTil,ta. - Sati~ nOJJlfl;at 681 o. forLi, r fill libcrque pnratos l'nil:l8e ad d imir all UU m ; rpsum. de_polti 1 cbicnm. e.t qui0tos pll,ti quod S01'8 i.Iliqu[.lJ r.og,eret, iU,8St;'J~C1, Prominent! ex ler-tdea praeb ntiquc imm,Q'1 am corviuern efll})uj;PI'lI,l'Inislun est. NI'c I'lati, stolidae m'll(l mu,ti milirum Eujt; manns quoque aoripsiss aliquid ill \Ilhonium expl-o'bralll r. pra cidf'l'llUt., H,I l' Jf!J rm capu ud Antonlnm jU)i uqu hi Irrter duns ruauus in rostris 110 il urn, ubi ille cousul, ubi . nepe ('OIL n· l n-is, ubi eo j]Jso 1~IIIJ.O adversu Antculum quanta nulln nnquam humuna vox cnrn ndmirat,ionl' 11111 n ntiae aUf1i-

I. Sflt,18 intf)r omn~~ MJlR1m' "ru; it,a, IlPll'Jlr"t:1N naw, Q110d 'l'jrH,rant,Il" qMt[mruuodu PlliBlI'rl\,IA fllis ~"C BimileR, rp,1iotUi !) 'utt~U,one8 Phillnr1i, ~[ .. tll'tI., liurtl tel'ill, ~1!R' "JIlll'lll you l.o;mt!3,Dl 1'l'B,n.r:rrr", _[1"1~ rij ~'1Ila.t,lli! eirt, Clo-t',·tll'll~ 1>I'l.tlippl""e :XIV ~III,I,

2. ","pud S6Uce-B.lU 1'11,,1. ( UM, 6).

73

tt £U·I',,!.: vix ~lttQll 'litO':; 111'!lf' hll'L'inlis 0"lI10:O;, luuniues intu 1'1 lruuitlul i mernhr-r civis pot ran I »,

T!lc(,I'!' .!Ifill:; C~ - a. d. vn Td, Dec,

R;),('t,{,lHiK de vita M, T'ulli. Nunr- ad oh.l~ op'I'a veniamus, Tnin (wnMones, q_ l[l.H' IjlLi Ih'111 rlU) xiine rSH \I1j, ,Ugna,e quae momorareutnr quae quo «urn vita i:psill~ eOIII'X'IW esse videront.ur, supra pauris arlnntavi. Neque qnisqnaru isnn-

enl i nibns praesert.im iun maximarn . i ~lliRm (1 (tL1H lIf x-inw qnndamm 11n a opera acce Iunt, lHH' cum -Pl'uPf'I'I)I:t Ile arte die n(li ,I'n(ln11t

r7W~Q1'inll, uppollarrt, SCplNll SlIUL, (LX quibns quae i118Cl'ibnntur (I PUl'litiones oral IJ.I'i:J.A ,I et <I De opt.i mn gcnere oratorum » (1(. (I'l'o-pina ad '1 n>lhl,hillm)) et H1H'j illi duo C( 1) inv 111 j 11 \I "Vel. (( l'li 1,lJri -i », quo, adul f;{' n vigirrti duos anuus 0111''11 scrip" >1':11, hu.nrl .magni T' oud (I 'i. -unL Ills suu j uraximi a,np mil 0 1 'Ill i «De orator(' 1ibr'j tl'E'1l ", qL10 ' ann» LV a eh. n , pt « B I' ul.ns 81"11 de elurls (j 1'!1,tIII 'i'hm IJ e (lOm,!,or:td :\Ial' 1111113111llltllll. !lL10'" UJlJ10 XI'\' didit, Horum ncr ninrn pp-rfer is. imn, hoc quidem in gem re, tl'es illn~ « De cratore i lih1'nR nmnes f(>J'f' lndieunt, Quibus 111111' ~ ~ rtnunes r.oni,in<'lltnl' de. }).l't,e Llk("lIlCfi; !lluTes enim m'[g'lIi viti an pnlf'rlll,l'i oratores inl'l"l' sc ditlpllt,ant (if 1 Pl'(I'('(;t'pliR dlcHIlfli. in q uibua '[Il'i1I1um Simp lor-urn L, Licintus ':rn.','ns et M . ..in 1 onius tenent, maxirui san om-

or " arum t 'n in. Ii: 111,t' fl n -ons ltt 111 p,-, cum

ornt t'l .. rn I. Autonins 1,inoll II mrm die 'nill III riurm, ut Jam Ca1 n senserat. C1'flRlIII~ hominem omnihus docn-inis imbucu m :)" que or:;'uti1l111 J.' rum scientia instvnni n rn esse. debero flCllr~nllflt,. Qua in re nullum cst dnbium qnin Orassus i_11~ilLS Oieerouis lleninutin,1Il xponat atrme prob .11.

At llhrn illo, qui Rru:«: lusccihitnr, ,i "1'0. PORtql1a.m

TlU;{ICi:L 11· un+iqui ac m'lx;111iR <i-ra ci 1': ,tol'ilH1 dixit ,

p:raN'l:11'os Dl'flS Rom~1.Jl11 l'aN>11 nr, qui 11irrnrli ali-

qnid vel rnultrnn potnerint n veteribus illis qui viam ac rationern nullam Sl1T1t ft€' nl,i n.,n 08 uSfJU , qui. en d 111. fere. aQta,i;fl n. nCBI'o fucrl111t. JIi. orias igitnl' !'jlla :1,ID de fnt,e ,He lIfLi l't ora;tol'ibllt;! Ita.bes, At in Ot'(~tOl'(j 118£1 111·()fi.tetu,· Sf' 7>n ,~t~'1rm'l:{) ()'l"{!t01'('. fi'ngenr10 talont i'l1/ (W1nrr,turYi11l. qnalis fnl'ln,9,~O l1,e,1nti fnp-l'iI. 1!lr. enim earn 1'000'mrnu ]1erfe.rti~l;il1li fJj'll,toris ;l,C l,petit'llI hor libro cxprinwn-' \'0 In]t

qU[lc - 111 il)~ilJS verhis ulur - TII'qUl' O('uti); l1fIQ1W aurib 11 S ne quo uUI) sen H 11 lH'I'f'jlli lJU i,1 \ll 1,., ([1:JU,1IL "l!gitn1 ion ~ +untum p1 ll1fntcr'ompLer'l imur.! nUill.~I'('j lliw oraforem enm plngar VOll18J'i'1J1 ta mfl11 (IN Slli~ ipsius ul':L.t,innij rus eX01YLplu tum Sl'M'Pf' illp qllitil'lIl bnul'it ;1(' sumit. 11.[ se ipse IH1Mnfj l1f' artem dicendi tam flam n HX:I-'m!llHl" il.nt lll'r.rN~tiRflilu\llrl aut p~dP.(\tioLli prOxifllUm llUlldmllilInf'lo rll'OpO!;uiI'>RC vJih,:!,tur. III ud a ntr 'ill (1ib'11lJrD l"S1 qurll1 'I,UllnfH'lVl"i-,a,tUl', tj~l'tiam IN'" tul;iui'l (rp~\I'iR lJ't·rtl'lIl atque extremum rle TIllml"li,g illis oraioriis ess«: llequp errim numcros ram Ilftrvi momonti ir,~l'o il.lllica;vH, ill q1lo!l v{'1 'X 11110 hoc Ora todli ION) (LTL 17.J) rlllli!"Pl'l' Ileet: TI:Jm "qui Iso('l'fI,tem mll,xiule inlran Irur - 11111 ni I - 1101' in 0iJ}~ snmrnis IaudlhilS fet'lmt, Cj_TJOd vL'l'bi~ ~nlnt;is 1l1111W.rOS primum adiunxil D,

NIUlC ell! (Ypfll'oo paueis fee(-'llS('lIImll~ qtIIJ,{) ad philosoph iarn pm't,int'nt,

a,) Qt'lotlUn prim 11 m, si tnrrrpnrum orr'! ine m respicias. \~ De re publica H librus fi"'X incmores Dtll~(,S$1" A~I. Roc opus, si extremaru Tl'1r'1em. exf'lpius,. tornm ]Jel'ie,:ru I'; sed Angelus 1:fai. doel.issimua VlI'I unnu ][DO('('XXil 1 et IT librnm, e+si uon i_l1tt';!J'!ls. ill qnorl'l m j'odkf> V:Lti('U,]1.0 i ['1"rum Hx:;"l'u,to i. n veni t: pM I W0,1.l t~l1, I ~ 1'~,1 iqui as l'eJi f] l~m'1l111 librornm. .J..t lla.l'i'< l'xLI'p1,11'J. n Iibri, quae ~ RI111111illID Fl('ilii(1nis ~ inseribi flhh't, nnu (IL1n1 1'.rn.f',"obi,,~f\l'i01'if1 flcil'ptOl'is, (\lInll,lLf!ntn,T'io iam :1,t nos pervenera t. rID(' opus alt rnis ~t'I'mOltihU!,s{'dptllm tlEl-t, qUOf.i Oip,em nnno ('XXIX plur(lS JJt';1,esh:.lntf~8im08 l'il'O~ intor ill-' seruisse fin.g-it, in qui'bus' P, (lOl'Tl lins Rripio Aemiliv U11$ n-innun nbtinet [0- eum : nequc vero Laelium, OillR amiclsaimum, llJlit MlIuilimn im'jR lll'rii 11111 pnH~tr·ribl1. Dil>]H1Jt-I uio -1(-'1'(' totll uroptimo )' i 1~lll1li(ju,e g't'.nel'e est, III qn u dnnti);Rimi illi viri it,D ,l_jspulant. ui npt irmuu rei :pul1lit··'(' g~llI" illnd '>lSf' '-;-1- Ilea tnr ,I] LlOr1 rroA'i :1, pntes ~a +e ct 0 pt.hn-q,t, i urn R lwt,m:itul)1:\ I'll populi voluntal e ['OlTIm ix1nm "lit 11(' "p M]p eonfiatum, Quorl ip~um de imlH'rin Rnnumornm Pol vb ius , rrptimus u actor, i:lOLlsemt,. Itn.q1lf' eum opt imum rei publieue stnhum ieero fIll gat" non ut Pl.,',],t 0 in l'olij-i ii, enm ni vi I"l,tis tortl'l:<tnl (ju.l,e ]n ref'Uill nal,tll'f), ~it nulla,. Berl tRoll tum monte

LNI'lN'AlIl'U r,T'l"j'IiJ!l_'lJIIIX!" 1 TJI"I·',tu.\tO

76

coudl 11('. l-i.ngi :pol>~i L, Fled j rl (\X-plieut, '1,t,qUI;' lH.lHI-Ht eiviLHI i~ genas, 'lUML ~f'I'C in terril; Iuit, MliO!l i_-psl;" ,w fth'f'm esse gl 1)1Li:l,l, ur. Romanorum l'tml publinam. Ilk enim regiam P{)t,,,,,t'~l,teTil apud consules, opt.imut.ium penes s"r:t;]_,t,n rn, populi fl,];1Uc1 ornnes ·ciY('J! eom itiaque esse viitc>L

/I) rn:s do rr, p'l;!.hUm~ librll'l tw"s lilt DIl lCllib11"s t quoDa.rn modo 0DHxi sunr. qUlls f'l Ipsns f'if'e1'Oll, PlrLiml1' han~i I,. qui m-pl VOIl6l'J dnodeeim t-l,bro:<; !:\(\1:ipRit, ita Lam en, ut, etiam Ob_r~"sirrpum et Panactlnm stoi ('HS seq LUI ( ll!' t omnia fr.l'e .l'r.i -Plil11if',!J.(l Roruanorurn aooomoden nJ,qlle ,t11let, HOI' opus ilte, anno tare LIT, ntvld[>-l nr, inf'lHKt,t1.1t1l., 11 ClIH1 i ~i ~11I no XJJV! (lCli(li t.

I') Rode-TIl unno «P:·)']'adl)x;), steicorum :I,d Ill. BruI urn ~ cemposnit, quihus I<;(,.y stoiorrrum sflnh'ni'ias H, ('.()11lmuni hotulnum opiniono lIlu!)' minnsve tibhnn'l~lItflfl ornute ll.tq1]'· Ql'.' tori,' quumvis v[~nrjs expcsnit a,f' em) IlrmaviL

d) Hoc OTlIJS brsvi temports Sl)n.tio interieeto «um :.1 IIa, qnae pp-l'ie:r"nnt,~ se{'11t.a Runt. tum _d ,f'a.aemioQ priorn - lihri ilL10I'n el'l,l11t, qUOl''Lllll prio I' I! Of~tullJ$ II, alu'l' II Lu'IT_Ull~ " insoriptus est -et . .dC/l,£t mica 'P()8U don} - in qnaluor Iibros (li Vis~l, -_ N U 11 (. vero ox pt-1,O'!· dru« tnnt urn Lucullns exst,n,L, ex lJrJftcl"if1t'i,hI.M h1lel' priurus, De rerum I'ognii;iont' Aeademienmm more agitm', QllIlJl'11U8 res em).!,·l~O$('\i possint.: uihil enlm IHlftl'ilLall OHm ess tlJlIlq_11 furL "",rnm ,. multn p"(JlJnbHia. i11 die<l,ndll.

oj :\fa.iol'is utiq ue momenti libri illl quinque snnt "De fruibusbolJonJllJ 'C! malornrn », ilnJbm; Cioel'o t.res dia,}ogos ita, flugit, Til de SlU11lUfI bnno summoque malo . pirureos (I Ilt IT) e!, stnicos (11 T et IV) et cHn.e-mjros Tl('il'iraj-eti!~o3qlle (V) Val'i0 dtsputantes in dnrat. Q.UfI (1(\ re IIn,tis -inMI' 0 run ell eon ata t S11.111 mn rn 1) onum f1Tli:eureos voluptute, steieos yirj,ute:, hOlJlestntfl l'eliqllQS P bonn vuleI ud i no eontineri soli 1 oa Iul sse ad firma re.

f) «TI1$('ul:Hlul'Ull1 rli&putatiollum II lib 1'1 I: V c1is1111[:aI in ill qu in qTIPl dl_(~s clilJ,t,rihllto, conti 110tll1' ipl,<'lt }\, (!'II'. A udi-

L [)pu" 11>",0] ~nJJC ll~d~t"'ll: vta"I-,,,' e.:olmlluluijue vc'l rilures deli ILl' Nt CiC\'rn llhros ~l'ibe1"' -'-01 ullise ,

a .. a()n~tj7,m.'~, T.n~l, Turu,fJ,e allj~e (ilfitlHU: HU'fte11...;;,it:f(;8.. nun l'l':illlinf":W ad ~hldiulil 1.1·'il"--""l'hin,. illlnull86l!' "'hl{,\1lr: hnll PIle:re 11O~1 ua ~ 11:J.'1l.',~JfllIm nil ~t;lIdinlll phLl"'~u ph tn.!" l'rlrllllm CQ Tl.-er~~ m ~~"~ e. rnf!tIl,t,

76

tnrom vel AJI,imun) ct ]\'1. (Sf'. magistrum vel M~El'eum) d(} IJO'fMCuMtC'lu?n marie (1. I) ct fl,! tolernndo dolore (TI) ot do (1.(Jg}·it'UlTinc lenl:entln (lIT) et (Ie reliqni8 a,nimi l)(wMJ:r'baJionibuH (IV)' tum V et lihru ef, we M. docet 'L"irt'M{em ad bel),iIJ1)i'l'cnil'u;m 8eip8tt, C88f! oontentr1/rn. Tot,l:UllrflJ'e opus taanquam consolatdo quaedam esse f\,d universum aegrntantilllll ae Iaborantium llOrninum g(mus -videtm.

.q) Anno XLIV «De nattrra deorum » Iibros tres edidjt" in quibus disputatdonsm inter O. Velleium cpicuceum et L. B.'(J,IbuID stoicum et O. A.ul'elium Cvtt:un academicum :),!l?-o fere -WX:x:VlI fuisse flngi f,. Vellei lIS deos esse ncga,t; em11S argumen ta mox }I b Aurelio Cotta CQofllta,ntur (1. I). THm (1. II) Balbna eft expliea;b quae staid de den einsque ptovidentia sentiun t, Cui O. Ont+a, ita rcspnndet ut l1Ie1';1,que eius argumenta Gonfr~t('t (1. III). Nos vero, has libros legf\oLes, nnrlta d0 anbiqnorum hominum opiniouibus, quod ad deos attinet, disoimus.

h). Etiam "De. divina.tione )) Iibros II scripsit, in quibus Qumtum fratrem serum ita, dtsputantem in du cit , 11.1. divinationom ille deiendn,t"ilJSe, Aca,demieonllnsenten" tiam sccutus, confutct. Quo In opere Cicero Posidoni illud rr~p\ iJ.O:'!':'~"'ij~ quodam modo est irnij;~i:.us. TIlud autem !'lst memoria, dignum, veteres Christ.ianus multa cum ex hoe Oiceronis opere tum e Iibris de N atura deorum hansisse adversna Ge.ntilflS, quam ob rem postea Dioeletianurn eos llbros ornnes Una cum sacris Tudaeorum libris eomburi inssiss,e.

i) Eodem a.nno'( Oa,M )1ra,j01' 'leu rle sen(~etute» Iiber scrlptus osb, in quo Cn;j,o senectutemuh hornintbusvulgo accusantibus defeudit, Quattuor autem ille s(> reperiro oansaa fatetur cur senectns tnisera videatur : un am , quod avoCf\1; a rebus gerondis ; alt eram , quod COr}lUS facin,t inflrmins ; t.e:rtin.m] qUOD privet omnibus fe1'8 voluptatdbns: qu:),riiflr:r;n quod haud proeul abstt n. morte.! ~ ,

Haec omnia disputations tum gravi tum Iepida semper fere elegunti, ille quidern dilni] a:iiqlle oonfutat,

l) Neque minus est laude dignus dialogus illo qui L(leUU8 de am'iC'itia, inscripfms est, in quo O. Ln!eliu8 cum

I. drr. v, 15,

LA'I'TN II R (Tl\l 1. 1 'l'TFJR AR 1):,i;1 lliSTOI\1.\ III

77

I ,

O. Fannin ct Q. Muoio Scaevola augure de amicitia ita, disserit, un homines hortetur, ut (lam omnibus rebus humauis anteponant (( nihil est enim tarn naturae aptum, tam convoniens ad res secnndas vel l~dvCl'SaS J)) 1 et Illud in primis defeTuia,L, « nisi in bonis amioitiam esse non posse )).2 Tum amicitiae Driginem explicat, eaque praeoipit, quae ad ourn servundam sint apta: deiude amicitiae fines qui flint docet; IWlltl'llTnO arnieitiam sapienti uru osteudit ac laudat,

rn) Maioria quidem momenta tl'CS Illi libri snnn de ollioiil>, quos ille ad Marcum filiurn, tum Athenis andientern Oraoippum Peripwtetieum, miain, S.toienm Panaetium magua ex parte sceutus, ( Qna.m») vero Panaetius « trl:pliCClU putavit esse rationem, in quinque pactes » Cicero distribuit." N<1IU Iiber I « de honesto sed duplieiter.! tum pari oratlone de utili (I. II)1 post; )), id quod Panaetium praetennlsiase queritur, « de comparatione oorum » dis,I!erit (l. III).

Ilnc opus, cum multa de moribus praeelara ct eximia praecipiat virtutesque veras cormnendet, ct Gentiles et \l'etm'es Ohristdanl la.udflrus austulerunn; quin etiam Ambrosius qnodam modo iminatus est atque secutus in opere quod « De officiis miuisnrorum . Inseripsit.

Haec, Iere maxima sunt Oicerunis opera quae ad phiIosophie.m perlrincnt. Alia vero eonsLa,t; emu aoripsisse, quae vel perierunt vel parva ex P::li'tc exstarrt: in quibus « de Iato Jl, euius multa deeiderantur ; «Horteusius», quo exhort.atio ad philosophiarn continebatur, « De gloria I) libri duo' {( de virtutibus lI; « de auguriis s j « de iure civili marten: redigondo II.

Addo Platonis « Timaeum I) et Xenophontis I Oeconomieum . Latine eouversos. Plurima Igitur Cicero de pliiIosophia scripsit. Neque vero magnus ut philusoplms exstitit, IIle enim .pa,uea ox fonte suo prompsin, omnia fore o Graceis phUos~phjs hausit, Quodsi quaeraa quo so duco, quo Lare tnrtatus Sit, Novae guu,m appellant Aeademiae praecep-

I. Ofr. V. 17.

2. Ofr. V. 18.

3. Or, .. 1. 3. HI.

. 4. Nam ,\.,,,,estllrunlO 1''1, rtm ~it all trunp dunlrarrt, id quod ill dclibera-

ttonnm eudit. », (I, 3, 9).

78

tis ll.,d(iietus est. Itf1qlle mtnus ille vera, qua esivit , quam verls propiora, et ex omnibus disciplinia . quodcumq ue eum maxtme specie moveral, veritatis Iibavit.

Nunc l'estat ut panca diesm de ep'ist,uUs. Ac primum omnium Illud c&L animadvertendum, Oieeronis animum ae fere vitam in eI)i&culi.s penltus 'penspici posse, id quod in eeteris opcribus, cum rnnltis u,l'tis ornarnentie lij,C Iere fuca illite sint hand saepe evenit. Satis enim inter omncs conStfl,t Cice~ouem epistulas non eo consilio seripsisse, ut in hmrrlnuIll vulgus ederet sed U1; res uni vel aH;el'i sine 11110 ornamerrto ac Iibere naerarct, aarinrumque suum aperiret. QUill autem multae .ae rnagnae res ilia tempest,ate varie evenerint Usque ferc omnibus ille Inteduerit, quid mirum si huiuscemodi epistulae maxima SUJlt Iitterarum monumenta, quae, qui velit illius aeta,tis res et homines eognoscere, nulla 'ra tion e ig"a orare posBit'~

Oiceronis epistuL1.l'Um omnino XXxvH libri exstarrt, ex qu_i,bllS' X";'I ~ ad .Iamiliarea '); in his res vel narrantur vel siznifleautur ab anno LXII ad a. XLII!; tum (I ad Atti:m;';n » libri XVI (ab a" LXVIII ad :;1,. XLIV) j deinde « ad Quintum fratrern I) lihl'itms (ab a. LX ad a. LIT); Iibri donique duo Ie ad 111. Bmtum n: hae vero epistulae .neque omnes <u Cicerone videntmr scriptae ease, ot de iis agunt, qlUM1 post Oaosarern interl'eetum evenerunt. Addll quod alias prorecto epistulas me sCl'ipsit, ut ad Pornpeium (libros IV fort(l,sse), ut ad Oacsarem (Libras :nIl quae perlcrunt,

Oieerouis 'l)O(YlIUtta eum omnia perieriut 1 neqne valde Iaudanda Iuerint, satis est perpaneis tangere vel tautum nominibus recensere, Haec igitlll' ab illo composite Iuerurrt:

n,) de SlW c()nBulatu Iibri tres ~

b) .Mll'l"iIUB" de Ma.rio illo qui et ips 1;\ , at S111,ifl constat, N'!Jinas tuit ;

e) De tomporib1ls meie lil)l'i tll'es j

d) Epog (ttl GO,o,Wll'em de iis rebus, quas On,esa,l' in Britannia praeclare gessit;

e) Ft(!t'U'fI'i. de fa,blllis aeaenicis:

I" No.nrrnl Iae reUtlll1a In JpSfUH Ip:peribus .. muncut.,

'ill

f) :Niltlts, (111,0 Kill descriptio, ut videtur, contlnobatur.

g) 1\..<i(10 eum Al'ali j,',')t1'rlfL~"!1t" et (Pw.v6IJ.""IDC L:.,LiriiS v crsi bus COl] VBI' bis s e.

Haec prime. suae vitae lXH't.C videtnrr Jere omnia composuii"se.

C. Iulius Caesar.

Nutus est }~oUla.e anne C Idibus Quint. surnmo loco: eius enim gens ab Iullu, Aoueae Iilio, se ortam esse glol'iab}Jtur.illillS mater, Aurelia, <1, rege Anco Mareio originem dueere dicebatnr. Ipse onim, ut Suetollins 1 testatur, cum quaestor Iuliam amitam defunotam laudarct pro rosbris, haec rebulin: (\ Amitae UJNtO Iuliae muternum genus ab regihus ortum, patemum cum diis Irnmortulibtrs coniunctum est, Nam ab Anco Marcio sunt Marcii Beges, quo nomine Iuit rnatcr; 11 Venere Tulii, cuius gentis familia est nostra. Est ergo in genere at S,111Ct.ita,s regum, qui plu.rimnm inter omnes pollens, et oaerimonia dcorum, quo.rum ipili in poteatatc sunti reges »,

Huius praestantissimi viri, qui et fide mentis et gloria mllitar! et civili prndentia omnes feTe omnium gentium summos viros sllperavit,si vitam hie enarrern, mnltum temp oris. mihi adsumam , adde quod eius nomine, virnute, rebus gestis l'efcl't,a,e sunt civiles antiquae netatia historiae. Itaque maxima quae que perpauers memorabo.

Anno igiLul' LXXXII Oorneliam, Oinnae filiam, SuIIarn diotatorem mini me veritus, uxorem duxit, Cum antem Aulla i'1'llStl'}l, eum iussisset uxorem dimittere, ad fugam coactus, in montibus Sabiriis aliquamdiu la,tuiti, « donee per virgines vestn,les 11Cl'Que, Mamerenm .Aemilium et Anrelimn Cottam, propiuquos eli adlines suos, veniaru dmpetravit. Sa his constat Sullam, cum depl'ecant,ibns umieissimis et orna,i;issimis viris aliquamdiu dOJJegU-8set atque illi pertdnaeiter corrtenderent, expngnn.tuill tandem proclamasse shoe di vinitus I'll ve aliqua coniectura: virieerent ac sibi haberont, dummodo scirent, cum, qnem incolumern 'tanto opere euparent, quandoque (1)timfl,t,hun partibus,

I. Oaes, VI,

HO

qnas secnm simu! def Itliss nt , exit io 1'[1 tuum; nam Caea.ri multo .. Marl I. ine ".1 Tum l{olll;], protecrus, in siam e contulit, ibiqu 1 ell III bollo in L{ll'esl'$I''[;, cornuarn rvicarr: Hltl:!;O JiX.X - au plus ·sl. l:'>\lIlu lHli'\l (a. LD~JU) a,u~lt;), t\ulli!o mm-to nl1.1 Rournm l'(1,li)5sel" '0. Doh,b Ilam, qui proconsut J\{tl!'cclOlHfl,m )l,vn.riS1>inlP rex: 1';11;, tJ'ibllS oratioll,ibns Ilt: rt'jlrtmul;.y ac 'II vir: quib f; qua 1Il1UfiIJI non efte(,Jt ui reus !1.rJllltHH'etUT', taman se untimuru pl'IwLmil oratoreui. Turu Rhodwn t:! ccsslt rt1It eJ' l,jlU11:i re uism

poll nio ~\IotOIli, lari'llimo tunc Ileen i IDagistro, uperam d:,Ii.L'et. Hue durn hiboruis iam iuenalhus trak-it. eirca \lml'nH1cuSS1~m insulam a 11l';wdoll ihus C',IP U r' : 1.u:Ill~l ql~ ~ UPl1l: o. nuu sin o summa inllign~LjJiolle irrope qua(lragJt'I;~L dll'1l cum IlTIO merlieo I cubiruianls dunbus, Nam ('m.n:i~lll! f-'l'\~oRqlW ~'ct 1'0 initill S artm arl experl! .nd'LI> jll1f'Ul1JlI>ll qulbua j'edilllt;\I'cl,m: turuii'l('rtLt, Nmne.l':d-;:is deindo qUinqlUl.gil1i,a, tuJt>ni'i, pxpv~illl in Iitorr-. nou distuli! quin VI:'" igi.o f'.ll1::i,sp r1.'du[1tn., pel'S qJ), ~J'p ur n,lle~ll~tesl . ac r .~a,Cbo,~ in J1otesi,n,toUl upplk-lo, IjU()(] Sllf'IJO jill 1I.IUl tUl:! Inter iOCUlJ\ fuel. I. iJllrl,'pret 0,"

Dcindo .. urn l{ marn J:eveJ'tisRet, cnrsum IIO.JJUl'llll1 iniit, Narn L VUt auno qnacsror BiApan.irl,11l "Lltel'ior 'Ill petivi.t. :JIl110 L~ uedilis cnru lis 11]110' uunptu 'isililTl.'" e<1irlil-: quo 11~a.g-1S V(~llu!tJ,l'jllm lHlimof'l sibi cOllciliamL, et iugeutem 1 PCUl1UHIl. ettndlt .• i.l!na iusequr-nti Oatilill<.l 'utl111atum ] 'L'uLi adv rsus ieeronem lln-h; II inde {'i .• ~e7'on~! eousule V'[' S(ll'vilil[lH ..Rullum IIJ~es quasdttnl ;],g"I'l:.tTiwl l,dVeNl1lfl ()~)Lim'lt'iu.m n 1 nt,at m fl'Usfl'l1 pat ribus , III sit, idenl'llt disputuntjhus patribns mutt (j,l,tilimw coniurabi, qui Homae l'!hPLi In vin ulis I'lInt.·1 rte IDult:1I1 rli essent, ! S ll~CltUd(J: Dun so 1 fenl1it' cuius crnl ioneru postaa SD,llllstlns IllS salle Y J'ois in suum de ('()'I1:im,)·(I.fi.mu' r(!.tiliuae Iibrum inclnsit , mira qnu.larn pruden ia et, r'allitlitate insizuem. Quill ttam fn 1'1I11t qui uesnrern COnilll'aLjolll lion solmrt superior! (a. LXV). fu,d (ltiHDl huic quae anne LXITI rpm publicum totlJ.tIl Il: 'n })!'rliutal'it. int'Clrfui~s sllspiellil'Hntm'. Eadom anJlD ])ollbilcX' ma:xinms q1loau 1-

L :>,1 t, G ,OH, r. 2, SI\(,I". 0""., rv.

81

vert crca. n 8.,1,' tum 1)1'ao1', d ind (~1, LXI) eUID Hispnniam pl' pl':wtore obtdu ret, Lantas sihi dlvitias comparuvit, uL, Romam regreasns ing ns illud Hi s ali num,

quod contl'a."s:e.r;J di' 1 r pot irit;

At a;I1J)O LX triun Iratum ilium cum Pornpeio et Orasso illiiti quo uisus anna iusequenti COli sul 11m leg m- agrariam tulissen, Pompei vetenmis aptam, populurinru in se studia auxit. Tum ab anuo LV III u,d a. L 111'0 .onsul illud

lallia imp rimu cbtinuit, quo glcriaru imm rtaleni sihi comuuravit, Oeterum huio tantae glori e Pompeius, 111; inter orun S 'onsL,Lt, invi dit. Qui cum Iuliain uxorem, Oae.ari filiam acerb rnorte raptarn xtremum ill er prin ipes concordiae viueuluui, amiaisset eb magis in, dies Sena-

ui a rversu Oae urem taver h, ' atuiu eo impulit, ut inb r ,ut Caesar 8X quatuor Iegionibus dimitteret duas. Haec _parv£, fa,vilia f1lit Ingeul Is in udi, laesar enim, cum rid n t non au' m Ponipeio Imponi t 1·" s in Il tantum ferri, Itubi .onem rlumen, qui provineiae eiua finis Brat, xereitum traie 'it Itaque IJ 'Hum illud ,i. ile aggressu est, quo

o vi torias et prineipatum fel'l~ dominutum > t adell us.

..Nam Pompeium ad Ph:1i'SaJl1ID (}1. XLVIll), pompciunoe ad Tha,ps1llli (a, ~\ 1 deiud apud NUJldam d vi 'i-,

«Gonyer us Iliac ad ordinandum rei publica stauun ))/ mulna ant ,7 tera .orrexl aut nova instituit.2 « 1) ornunda Instru ndaqu urb item de u nrl i arnpliundcqu imp 'io 1)11ll'<1 ac maiora in dies destinabat ... ; ius civile ad corbum modr 1 l' !li .... ere u lque x. 11l11rLe·nS{1 diffusaqu 1 'gum 0- ].)i:1 ptima quaeque eli JJ cesaurla in pa1 'i,l;Isimos COllI rre Iibros: bibliuthecue Gl'uceas Latiuusque quas maximas pcss t public re dHLa arco Varrcni CLU'U niparandarum uc digerendurum i sicear Pomptinas paludes , omittere Fuciuum Iaeu u ; viann munire ~~ Maid Sup 1'0 pel' p- 11 nnn i dorsum ad 'I'ib rim usque i pel'fudere Isbhruum ; .Dt1COft, qui ,~tl in L'outum ot Tbl'fWjMu e±t-uderauL ioercere; inox 1 ;<,rthi inJ IT Hum ' At enia ui D11JLorem nee ni~i unte exp lotos arlgl' til pro lio. 'ralia a ' nteru et rnedij,antHJt.l mOl'~ prlll.wenii »,3 Q1Lis elJlm igllOl'U;t t'lllll ,l'Wl0

I. ~ l~uL, 'aC'~, +0.

2. 1:;1','. Su l .. Oae;;, HH.:I.

3. :::illet. Ctl~, . .JA.

82

a LOYANNI II'LUlIJ:-JI;:

-- --_-

XLI .Id, Mart. i 'lU'ia ad perle P inp i s u t . a. • }Jer <;0- niurutos zecidlsse '1 (t nqu il,U, -ulqui,t i:511ctuuiml1 - tribus at viginti plngis vonImlsn. est J UJID modo ad I_JriJILl1Jll i rturu geruit.u sine vee J edito, tsi u-adideruut quidaiu fliarclI Bl'uto irrueu j dixiss : K,,,~ cr' 7±X'JDV; J),

HaoCilltlLLS de vita, Max1m<l eius praeelai-iaaimi inzeni opcm duo exstan t in tegno1 OU:MJllmKTXf1lI lJ~ 13ELLO UA.LLIOO t DE J3mLLu CIVIL1 J.JIBHT T.I:(,r.;s. UllDl'Um prius s pteru libros complect.ltur, ill !lUGS ea, quae singulls uunis '" ssit distributa virles. Haque libru prima dnu bella 111'0- spe. e ge!:rba cuui HCl'VHLiis, deimle l',UIU l'ioYil:lLo SuebiR~u , nal·l'nnt,[li';. /j(1CLII~ilo B clgarurn -oniurati bellumque

-Iude ortum 'W viet oria illa apud, oppir urn, cui Bibrax norn n flut fincJIlimpotllutj tum ullaruru g atinm deditio tum rnultac Ar moricae civitates 8Ul> .. Lae,2 T!j"liill,~ libel' a.liu, b lla .ornpl cutur inter Alpes t eum Von ti~ Venelli [H~: deinde iu qui ania, cnlus _pa,1" maximu .itt dedit.ion ern venit; tum (Jacsarit) ipsius expuditioneru ill Morinos }It'lJapio, qu quae adverais t smp "tatil us t~Ll" datu 1'. Res muior s libel' (_[uart'u8 soutiuct ; nam et de bello

t sum Germnnis (qnos a ar UQn soluiu trans _f h "U1.1Jll 1'I}ImHt 'ed etiu.m cum id Ilumou IJOnte Iacto t.ransiseet

. .. '

IJ1 eorum flnibus [,el'l'uitj;l ot de Tlt'iOl'B Illa ill Britannlam

xp lliti 11 (qua tj:lm H.ritulmis -ill lum lui , it.j.4 In licbrv f[:dnto alteram experlibionem in Bl'U, nnium 'dpLUHl. IegUTILl,B' quomodo IT I urn Caesar t.ransver-t us sit Britanuoaque in r~l~a:r.tL compulerit ; re J'lolli,s q_ uue uatun ') q uod caetum qui In -olae e nun lll' lUOI" . r nm :ruu consilio till, men 'I'arnesim trausi rit q_UU,CqUH ge~sel'ill antequam Oas-

I. Elu l. Ones, 82.

_ 2. o~, D a"llo Vall, Tt, :15: • till; rebus • s iii fJIWII ,ullin1'U Ill. , tilllta hl..UU!3 belli ad hn;rbtM'US (lpiJJiO pe1'lsHu csr., uU n.1) iif.l I uttiunibuf.lt (lU~M,J t rans Hh?Jlnw tu ol'_·,'o:,nt, lJ1iLtNcntur l~gnli nIl CR!-'eu""IIJ. qui "e oil'ldf" d aturus, iruperutu f,wt,I!J'n~ pulliceraJlI Ul'... Ob .. nso ~~" "(os ex I Jt;t;CI'l" Cae' ~I.lrhl In di ' qutuueeuu 8u]l]lliJ:itlio !lcc-:rel" est, quod ante' III tt''''P'L~ ned ,1ft; nulli"

3, 01',·, de H. G, I V, 11: " ... umuruus robus ii" ",-ll'oct.i" qunrnm I'(>J'11111 ~aU5a tratl ueere _~~'{ it UJlJ, cou,..j iill£:: rat, u l Gtlo!'lnawl:i met ~nl iuk(fl·l~t. U I bugUllJ'l.br.n~ u.LclI'H~crehu·: u~ ~b[ofl Ob::wllonu lilJLt'Hl'e~, dielllro.1 (III1J1U"1C1 IlUCl-':DJ et ()oLo tJ_"It'S 1!henu"1 DOIlHUlllpfi". ~"'lj~ e, ad I"u.lom .,t JI"I utilllaL,,-u, pro·

fc'lum .1'1Jlrr LIt'" " .. in ( nlUIl'H "I,ft J'''''-It''U<lu" reo. hlJ~ •

4-. Ofr. ,Ie 1>, g. IV, :1 : • UiB t' ,b,," ",,,sci. I~X III I "rf~ a Mllr;" ILl :r1ll" viI;:intJ Slll'fllicnlr., a ~!llill.lll tl"u'da "'\'

83

-~- - --~--- - ~-.-;-~~

slvellauuua, Bl'itullu,QnllU dux, mnltia ( .~6t'r'i1nenti8 aocepti«, vaa atis fiuibus, ill xirnc bam:p I'm tus (lor ·tioue 'i· vitatum, .legatoa -pel' Atrebatem Ouminrum de dedltioue ad Oaesarern II mitteret, Halle 10lJgll111 sequitur bellum cum Anibiorlge, quod vurio Marte g stum es variisque Gallc)· rum rnotdbus at.qu tumultibu c:J,usalU Fa bui i qua omnia 'ae'H,l'Fmb finern anni Illius sedulyit.

In libra IJrJwto uLLIn :;I,lias GallOl'lllll seditiones a. ded itiou S Ulli Gerrnauiani iterum a'ae < 1'6 }Jeti am vi 1 - mus, Narn Bu bos aggresaus ill Iugam CO uver tit. 1'0)11· quum \' 1'0 "<.Itt hunc tocnm P rventum 6£1.1 110lI alicnuru eS8 (ipsi) vid tnt de Galliae G61'manil1cq_lle rnoribus It

quo uU'el' ut lia nuti Ill}' Int r sese IJ'0POll' IJ, (de,

g, \7I I),

QUll,Q CUI1l quatbuordecim cu,pitibl1s explicet atque t1 'scriba dig Ll'sL hi 10 'us qui totus u. bent Ie n'at, II I'!! Hune brevis eadenique nobilis ilia, sequi ill' Hyrcmjae sil"at' II l'iJ tdo beluarumqu quae aID inuolnnt. einile Oaeaar ill G~Lllimn L'egre.sslll:! Aml>i.origeru ilhnn, quem supra diximus, opprirnit Eburonumqu fine vastat. 'I'um iugnuibros, H,OInllJlol'l:ll1l 'I,' (-J._ Oie ranis t'u,stm ex ID11I'l'Oyji:\O aogg,l·e.SIlU8 ,t iaru (1'0 . ruihtibns r pulses, suo advenru trans HlieJ I um red ire (luf,"il"

LiboY' sfJptimt£8 idomqu ultiurus, (mill l' S ,lllagnas IDH' gni Ill' m mente -' mplecta ur lllmLLL11 unns rnuximus est ac memoria diguisalmus. :Nam GaHia lis audltia iinrnlutiuus 'lui Romaa ven 'rant, unno LIT tota ad nrruu CV)lsurzit, uovumquc inunaue IJ HUIll in C~l. sarem ordil.ur, cui

b llo Vcrclugei rix AL'V uruui l' X e sununa l)ot ntia

<lULU sceus II, a.tlcltwissime ob iuat.iesimcque animc pruefait. 8Latim aesar ruaxlina mao S1.1U c 'leI'it[t~1;I usus, mont -'cVeIlHH, qui Ie drn-i siruo empore anui altissirua nive Itcr Jrupediebut » superatu, AJ_'v£\l'lJ,OS inupiuant S up-PI' easir jLl in ILL! '(:lua b U~ 1 urnu tum IJIJI)i d urn eu ptu In « <lil'il1it at.que inc sudil, praedam mHitiblls don at exereitum Ligervm 1 rallllciL lI. Tum _ fO'Vl d innu ~ -upit., quod OPIJitllun Y'l'('iuge(,ori..-..:: ip~t It feudenl COllat.m1 emt.. Ne-

L Nunc O[}eUlUi~ 2 .. :4,nl~~lllJ.S.

8·1

que multo J:l sL A vari 'wn/ Bituriguin muund sinmiu ppitlLutL, summa vi diu oppugnat.um dcfcmoribus tandem B}joliavit: quill etiam eo in tempore ita suevitum e~L! ut ll1ilit!:Js Romani, C<11JLa 1:L1'bc, IJ no 11 aetct xmtccti J uon muJi ribus, uon infaubibus Il p J .ceriut. 11 Denique 'X omui ilumeru, qui fuit . niter milium XL vix DCC ! qui pruuo clamore audito '6 ex oppldo eieeeruut, .iucoluines all. Vorciugetorigcm p J'Y uerunt i).~ Deinde aesa,r!l aTiei . nmplur \~ diescOllill101'aru eummaruq ue ib i ccpiuin D:tUJl uti at reliqui onuneatns uuctus Il,;] exercitm ex labore at que iuopia rclecto, « qW.lJttUOI· legioues in S moues Pacisiosqu Labieno ducendas d dit, sex ir o in 'Y 1'nos ad oppiduru G srgo viam I> .undum tlumeu l!:lu,veT duxlt )).4 Ad Gergeviam Lttmen l' >, HOIDi-1ID' Iiuud prospere evenit, Quod totiur; Gu,W"'LG aniruos magis trt:llgiBque a I 1:0· bellandum iinpulit. Uaeau,r cum etium Aedut, qui ialli diu Roman rum ami os se praeb ball.t, armu 'pi sent 11 se tLUL ill ({ ahinn to Labi no atqu ", legiuui us quas una U1t~ I'at value t'imeret, ·Otltra onmiuin oplnionum ad Ligerem venit vadoque per equites ill vente .... incolumem cxereituui Lraduxit trumentumque in agtis eL I.J curia eopiam nac lIS ... iter in "enou s Iacen insti nit )).u d quew Lubi IlLlS, urn hostibus uorumqu dnee Oamulogeno apud .MeLiosedum llrlJelio fac~u, cum oumibus eopits Agendicuni I)(;lt'Y'llit,. T!.U.u, magi~ In dies to'L'L Gallia uuue, eente LnUo,

a lltu:i visum t subsidiran Pro ineiue fenf<'. 'luu jgihu' « ill ~equauos I e1' extreuios Line II lIJU fine " ite . .r [a 'cH'cL, ilhun Vcrelugetorix 111, Intercludorct via llel' eqnites :1,gTf.lSSUl! st. Sell vi ·t,(LS Aletlll ru .onrugtt, qruun urbem dum ex tu a GaJli~L uuxilia exp cta,t iuuibus til'il del 11I['1'e conteudit, JUaxima circa oppidum utriuiqua contoutio maiol'C(Ue .in (U S, Init, praoserttm rum e tul'l~ Iere UlI,llin, ingentia a.uxitia ad Vergiugetorig in undiqnc eniren (', qllae

uiu l(nOn lUll 'tIS IIliU~ passibus » a .Rollltl,uUl'urll 11111nitiunih s eouscdi sent l bsi nteui 'ae"arelJl dJ idi 1110' rluu-

I. HOll['g,,,".

2. OIr. ,ie b. 11'. Yll, ~~. 3, vir. 3~.

4. "11, a·I, t.1",u!l' a 0"'" "L[ger III 1,<11111[, rmue .diller S. nr . .'ill,

81i

mnt., Hoe tam n aesnr, qua ing ni acie fllit. iam -P1'o,1- deraf ideoqne ~nOR dn'PLiri valle rnuniverat , quorum alterum adversna p,os quos inse obsidobat, altomm fj,dvenmR eos ClJ'fLt, qui oh idcbant ipsum. Ttaque, postqnnm Verein ge mix tr se ad ernptton n ntqne TUllE'. ca 11," ornparsvit, Cnesar, eC]:llitatu ex a.stris edn lot PI' Iio commis 0, « cum fL moridie prope ad solfs oeeasum dubin victoria JHIgnar in!' », QllOR Germano aecum 11:l,bebalt (' una in parf Gonfc1'hill mrmls n, inh 11;:1 os tanto impetu irnrnisit , ut cos in In am cnniceret. NNI1J vero DlOX debellaturn est. 'I'mldern, postquam vat-io l'tia1'1, ntrimqnc haud s mol pngnatnm f'flt., Vpl'cingetorix se lll'h mque dedit. Quo ffl,("j;o tota, (ia,]Iia stat.im pacatn st.

«RiB 1'el111R :x]j teris nne aTi. I"ognitis Romas di rum XX supplicn.tln redditnr )). Haee postrema Bunt se'Pj,irni Iibri verba i,

a mmentari R de ben Oallico (In . ;11' ann vel LT ('11 L edidi . irlcir 0 nntcm (' rom ntari in crip: 'it, TIt ill ni: 11 rerum aliqui scriptor v :r:HI historins, Id est np'!ts aliquod m.rum>nw orasoriusn, componeret. Hos vero optdme Olcero in Bl'I1!'O (LXV, 262) iurliravit. rum Ipsnrn Brutum sic in r1.1J"{J."ri.t, Ioqurutem: ~ ,.. 1 $!i ... rtiam r mmentarins. 1"]110, irlsrn s~l'ip, it rerum suamm. V ldo quirl m. in qru m, probandos ; nurli onim Imnt, recti Ii venustt, ornni ornntu oral',iol is tamqruun 'VCfjl e clf'tra.cta.. Sed dum volnit alfos hal JOr parf{ 1 a, U nde surnorent qui \TJ."llent IlC ribere hjgl \1- riam, inoptis gl';!,jllln forf:1~se f!wit, qui volent illa calamistri~illlU'eJ'e: snnos quid m homines a scrib ndo ilet,('l'ruit I).

Illud tamen pst .- nimnrlver -endurn, Cic ron m ita. non solnm tie be770 (/rrlUco. Rerl fltiam (Ir hello f'i1'ili common t t - rlos +ndicaese. Ql10S nunc naucis nOR quidern explicernna, Res dnoruru annorum - XTJIX €It XLVITI - complcctuntm-, cum nil initio h lli ad initta belli Alex an drini 1 per,e:ant.

Tn LiUrr; primo (la,PAn . postquarn senatus iniqnnm nnimum e-t, eonSTllta. adversa sibi, Pompeio R( cunda, expo-

I. T"rtin.. lilmr his ..,..",~bl" l1nlhrr: < FraN' inflill bel)! lexand.rilll !TIP' runt e , Qu"d b('Ul'111 Ph"t""'-"\I1hl, FfirUru 11- rxant, idl'm qui COmmO}ltl),-

.riiR 11" . G. 111 mrl[ VIII ",ill oit,

85

:mit RIl06!)_Utl eonatus ut 11aX Rcrvl~TrlHI' aperuit, (lUod beHi prinr-ipimn lueri!' qnaeQl1l' 'l'efl mox 'in Italia, .. MdC'll" Gnlklr gestHCl siut, celeri illo I'110 orat.ieuia gODPIrG llITT'l'ai. nl'i.Dd~ hellntn in Hispauia cum A.:ft"I!onio et Pef;l'eio, Pompei Ip-f,!,':!,tis, J)1'0811e]"0 ges L urn osteu di t.. I;ib1"l: 8 ("Mldj, liLl'Rnm0n turn

.~t ;ll'iqmmto br .. vins: cppugnatin et (1 ditto Tlfm;siliaf' 1wiorl' p:;t,rt{! continetur, tum Ril:'rpanin, subacta ; altera pars f'SL de f!:lOllS Curionis in Ai'J'ina primo prospers gesi is. [leind~ de i11S111B morto. .A ii libro tartio rnultu cnntlnentur : narn qnib us imperiimentis at insi d ii::! £It i 110]1i:l su V81'atiH C~I cR:lr BpiTO 110titnR mt. ill illo ugitllT. pi TPR ad DYL'J"1:L'v'himn haud semper prospcre gestn,(' flXI10LlI[rrtlU'. et quo, rntione :10 via nd pugnarn Pharsal! 11m ventrun sit-. qliidqul' PORt I psarn puguam eveuerit osteud itur ; postrcmo adinithL belli Al xan rlrini nal't'ati 0 :pergt't.

, riptoris ar+cm iam Ciceron is verbis laudavi .. Q;uirl de ipsius historian fide ~ Fuernnt qui comment aries, os ]"Ira esertim de bl'llorivili. (,11m vi i! r rea j sf'l"i}Jtns esse u I scriptorem ab inimi C01'1 LID r.rim i nfbus d (\fen rlere 11 t, a, 1'(1- rum veritate saape erraee iuclif';Jr011L C'a;eBal'emqne 1a181- hltiS ae meudaci inp.imuhl,T'l"ut: in quibus mnxime Asiru1l8 Pollio acrior sane index: ae Iere malevolus videl.ur fuisRf.'.

am Sl[ctoniuB hsec memoral: "Pollio il. sinins parum diligEm-Le!' parnmque iutegra vt\ritH,tfl eornpositos (commenrarios) l'u1,:,J,t, CUll rAt-esaT pleraqnC"ej; qUill" per 1.llioR f'I':1nt gesl'~L tomero ('l'(\dinMit et (lua(' -pOl' se vel (\OT1fm]t,o vel

tiarn rn moria l-rpsus perporam ediderit : existr1l1''l_t que reseripturum pt correctnru In -hus!,;\(' \).1 NMliril) VI'-J'O +empovtbus pleriqn« corum qui int0Urg-n nt (laewuem hac de- crimin!' putgare student ,Mq 111:' mud d€,,['end Wilt. emu nut nnrnquam aut perre.ro a "OT'rtfl,f,p. remrn dcerravisse. atqne in NJrLUTl seripturum nnmern esse .. qui "1.'"('1'a ant nullis all!' IJE'1"'p:mds falltis periniscuerint. Nl-lQlll' T,I men f11ifju<ll negle-: gfmf,iac vel fwrm-is vest,igia dssunt :q11in etis rn nonnnlla sun L. quae in lIHt.in~ ",1-1 t,fj VGI'il~8:,tl:\lrl p,xf'ed (>I'C videnn ton r, at in libro TV de- bello Gallien lor-us ille (a cap, XI rlfi eap, Y\') de ingonti F~ipptulU et Te.llcterornm numero gnus m l5' flnmini s Bhen i flu etibns 0 bru I;OB ImriHse. Jutrmt,

1',\T!N \III'M LTI',[,I~Il\ltTl..'ol H l~'r()nl \1~

87

Ql10(hi Onmm{mt,:"rio~ clfl bello Gullico cum libria Q.fl bello oivili compares, v<'fritliOlilrest ill priore Illo np "1'(' :H~SI'lrvm n--\r]_j,n,ti mB,gll> obsecutum esse,

N 'que vero <('ommentn,l'iofl t,allLum s(',rLpsi.t. B.l!1d niam, ut RlletoUtW1 I auotor iest. I! et ilr IJ,JlIIlogia duos llbros ct, A nti(1,;r,toncs Lntid0m, ae llranLerea peemn qU()11 inscrihitur Ttrr. Qrrorn m librorum pri rnos in transitu A Ipium, cum ex. cil-,oI'iore G:'!,1J1H" eouvcnhbua IWJ'ttctis, all exerellmm rediret, seqnentes su b lNUpll!l Th'll.ll1rlr'l1si!i])l'oeIii ferit; novissimurn, dum ab Dl'bf' in Ri~pflnifnn ulter-iorem quarto (It vlcensimo clie psrvenit 'I.

Tlaec, q nne VoSh'l1 p! rieruu t. BIl ~tOl1 ins ad suam astnLr'm :pet·\Tenisse. ost.e.ndiI,.2 Alia iam +um porierant. Nam idem v F runtur - inquij, -d ... ::]b aduleeceatulo qUllSrlam sci-ipta. ut Llt1ulml f[1!·)"rllli,~, t,l'n.goeclia. {)crU'l1tlo" , item Itiet« conec/nJUl{(,; quos mums lihelloii! velult Al1gustl1s publjc>~1l'i in e pist uh. quam Or "ern a elmo a urn ac SUnTilicem I,ll Pompeium Mn,()T1UJ1, cui ordinundas btbliorhecaa dMeg:lve 1':1. t. rn isit ".3

Cornelius Nepos.

Tn regionr transpadana, inteJ.' Insubres (~mJ]_t. qui lJUt,(';nt Tk.illi). ann« {12l'tI 0 na,1.ns.. Romae ub anno feTe LX ad a. L\:"X, quo yidf't,{H' vit·a rlecl'ssissl'. H,I vixit. ut 'I', Pnmpoilia AHiro t Cicerone et Cl1tullo 'l'n,rniliftTHer nteretur, [j, rc publica Vf<rD proeul ~,bessl'f phll'tltque r'lllfll'tt scrJbel'rt. Ex q_uihus II"I'JI mi I( C7lrrl1J icon. \\ Wiri pr.riel'\.l11t, qui tamquam rerum omnium fit nnmnntl,l'Ilffi of Gri],eCa,l"UlU breve videntnr eorupendlum fuisse: nnrn [1u,tullus (('{Inn. T) ita. cum nirnia fort,H,8se cum laude, alloqnitur [( ... IH1f!11S e", jl_1]US Itulorum - omne 111-',IL!TI tribuAP'Xplical'(' ch-rrtis -iloe'[is, Iup pit er. f'l, lnborinsis ~ ".

.A_li~1 QP(lm hnurl magni m,Jmentii nt omlttamvqnac t ipsa pt'liel'll11L ut I' :H:xe-mpln ~ ~ pt, II Aluatoria ~ qunednm oartninu I iIlos cle 'nil'is ill1/,stril}'IJ .. 9 zj,brrM XVI memors be,

L Chl'E'. 1_,\rI~ r r,

2. "MH rcll'111U-ln·qujt-cl dl" ~""-I",!pH ,IUDS ]., •• t'1 c. S. Il'jrl. I;'

4. Rc>' ct [".~j II qun ~ JI,"c[la-ul!1 >,drcnt ",mUllubl1]1l. 11 ~"Njp IlonB~'[!'" !ut'(!!'um, qlH!C pamd aul"oafl~.

ss

'PI'JHIS(',riiim cum huius tuntnm operis par.'; ullqua oxsret. H c O'J}lLS, quocl Vm'l'Ol is «Imngjnibn~ n qUI (lammof! simil« vi ~ofur fulsse, in orto purtes rlivisum l'ui '. Nnm de rogibus, df.' dneibus, de pnctis, de o:ra,t(WnJl1~, de hisj'()I'i(\i~, elc philoaophls, ,'I irtris 'reritis. d Us (1 .nique, qui ,1 atris et doc ,in< op rum 9. 'lcrant, i a Nep tern ~iss e 11. tat, u(, sing'l]lae partes blnos Iibros l'Oltl,pl('lcl,erentlIT, ex quibus all r ROTl1Ni1lO1'mU alter exterarnrn geul-Jnm clartssimnrum virnrum j ,a~ xnlioar r. Ad n S v 1'0 Iiber antnm !I d exn Ilentfbus dncibns extcrarum gf\!l,till.ffi lJ 11 rvenib; tum, ox libro de historieis Latinis. Ou.tonis J\rn,ioI'j~ et '1'. Pomp ni A ti i vita, quarnrn prinr=perbrevis est. Baer rrmnir h[tud magni preti 81Int,. Neque vern lI1agm1m e Onmelius N pos scriptor rn pr,),ohet, cum nequo rerum verltatem sati curet neqn cansas easqn - Ta~ quae sacurrtnr conectero minirne sturtl at, fled faolia, tantum otli.cta· siuznlorum hominum nullo Vf'l exigno Iudicio ita COlligf11". uf rru rnquarn ferel urn historia corriunjz, t. (ternnl ip fn,I-·anu II !! visas ", non {{ historiam » soribere vello.' mins ~ IlUS dicendi, cum simplex et l)!fwnmqll elarrnn sit, quamviR iCCI'0ni Sl'tJ u vir-lu s numrjuam attiTIgni. Iandar potesn. Qnoasi q1ltWSiVCl:OL« quid (Jo~'nelill/l NOllO!! sibi pl'(rposlHwi1~. sq,i'is ('on sl,:J!~ eum uf hOI rrinurn animos iuatituor t :t art '1'1 utcrn impell ref has vitas .' ripsisse.

C. Snllustius Crlspus.

Ami] .rni in ':l,hinl n:j.f.n' ,t" ann I XXXVI h. D,

farr\ilia 1)1l1beia. Gum Romam venissot., ad l'pm publicam acres it 'aesariq ue iavit. Ponrp-io ae Cicoroul (cuins 'If'r nhiam nxorem po t divurtium sibi matrimonio couinnxif) adversatna o,'t. Anno T,II. <1110 010 (1 ius , nl, snpru dixirnus est iTltal'fc('i;us, populi 0 lin. adY(~l', us ifil nern mnais magisque ineendit. Dtiobus au II is l_)Oflt Ap, 'lnudius Pnlehor censor, seu pravis illius moribua mobus sell quod, pa,rt a P mpeian s amp] xus. .:}csaris nrnicoa o derat , eum ex sena, u eiecir. Deirid bell riviJjXOTto, !;lUU tins, ut

I, Otr_ l'~JOJ). I, .... veron'· ... no n II vii;""n lu narrnre, s d hl~ odam vJ<! 00' ""l'lI)(Jr '.

fW

mnlt.i, in (1'" bra Oaesaria !'In eontulih, A quo « if.ernm quaestu!',," or-no {,u>\ et III Sena.hun 1 rtns, mr» par! i (,0-p1n.1'1111 TmH.ft'r t,U8 , in Tllyrico 1'11111 Oef.avio et Tribrme, Pompei ducibus. -Pl'Oclio commisso, rem mule ges~iL )).1 Mlllta (1 indo alia ill l'~ publica i « advorse fUP.T »lIt i])se ia,t,p 111'. (OH1 -, 3). Tnmen aosar .. vir+i r I! Tuba t Pen peiani in Afl'i '(l. Sa]111,sti TI m proco 11 sulem N nmi (1 hL(" ill provin ('.i Floe formem ]'t':itn,r,tae, Tlr'll,efeeg. Q,UH.m provin .iam ita, vid tur adrninistrass . nt inzent es albi f1ivitia, onmparaverlt. io q_u'i(l m O;),I'lHius:1 mld,or (ls1, e11Jl1 f'i~ pro lnciarn fore Vll,. tnviss at, C11]n in lIroClTU l'erliASl't" repetnndurum a C1J saturn. sed f1Q,esaeis inssu ab: ol utum SP. Opt rnm uti inter omnes onst.at, Ballnsbium tantas divitias eonqni iviss , ut hortos maxims snrnptnosoa in colle QL1irinali I'll; Ca ,S::1l'is villum Til)ltrtinam E'mf'l'Gt. Po t rae~ari' caedom ( l'plit1uam :lfltatern a re puhlion procnl )l in bonarurn fir hun stmdio ac 1J1'aeSel'iiim in historie. Sf'ribe11C1a consnmpsit. IortUlls est 0,)]110 XXXV a, Oh. II.

,a.ll11sti duo opera. eXB ant: DE ONTURA't'IONE DATIUNAlll et "B'IDTiLUl\t rUGUPJI'HTNT . Tertium opus lliS'J10R,rAR 1>( Iibri quinque. ui l'E'S ge tns ab anna LXXVTTT [Ld a. hKVTI (mmplc('L ban lru r, quibusqna L. orneli Sis 11- nne Ol)118 ilIe oonni ruavih, Iere l~oti p rierunt."

Lihrtim rl coniuraii nr (I{1,MUlI"!,; anTIC) fprc TJill idcirco vid 1 ur composuiss , ut mortuum Oaesnr ill a, crimina Iiherarct, quo iTlf'l tarnuusm oonturatiouia particeps inaimulatua e,sSf'f.<l 0 ternm SnllURtinB 11 C In libro res ita uarrat, ut v l'hi. nUD1('111am a, v rital ~e nisc d r vellr proftt ntur, 1'13 iT1SI1, "itHrll, £alsig oallidiseime ~fll''I'niscea,t" hominesquo, non u.t fTlPrunt, in duril.!' , sed saepe dfltol'qupnt, qun faeiline ic1 qund petit I'ODS Ilnfltnr, Ttaqn _ (')afll aris. 0.11 nis. nat-ill· nae tpsius mores, Il genia, vires quodammodo auget, ,iMTODpm deptirnit atque rnirmit, ~st etinm ubi temp rum orriinern parnm ssrvet.

I, Gerl=lt Praer, In "aUu"tl"m, Lin-Iae l>ID COT. \"T.

2. XLID, O.

3. l'u.nca.l r Ilquiao munonl, (1"",cl·er 'lU",j,(,uop O'-IJI'i(}ll~BI" II"a8 l'pi~llIJI"q. I, PlntardlH~ lJuld!'! r trart II, "",arel" kerun!' (j ell", 4"J post snrip o-

.n~ wurtem t.: LUB sit, W.:--inJuJat1l.rJl (l':_q,t:'.

1111

BelluJII Illflllt'a i u nn: Iuntd dill,,"imiH animo scripsit .. nt np!.ima.I·,illIn mores deprohendeuot, 'plebis V{'T"O hornin extoller t; tamen , cum res ipsn soriptoris opinioncm sj 11- eli urnqu pa.r .in m compr 'h't f' vi dereutur. minn ras ill!' d torsit, Ltaq u ,11 O. J\I[}Ll'ium, populi rium rlueem, Ian dibn ext Il ret. cum in b llo multas 1'(,8 ap mfL,Q11 n,!'! g ssi - Rei], non opus [llit a veritute discedero. 1t.cmque,. cum 0Tl{,imates fHIl'O Jrlgnrt.1lae complures corrupt] essenj" harul fl 71'e • ,1 llus ill' m 1 riar it quo 0 H ion!' n inv nit riminandi optimatdum lH1il't 5, plobem n_,r, pnpulannrn du 'es l.,udanrli. Np,quC' t.arnen aunm lllud partturn studium 1'0 provext! ut L. ameli, una n dul ~ .f'ntis i 1'1 fa riuu sil ntio praetcrmittcref ant, minueret. Quoc1 et ipsnm. illins oalliditatis e t indicium rgm upra diximna eum vera, Fnl· sis mis cuis se,

III tamon se veritatis a.mantisflhmun prOff'flSllS f'st, sihiqn (l, ~llf', metn, partibus l' i publi REI auimum Hb nm

eB~e 11 ( at, rvi Neque uliter scriber« potuit, 011111 Thury-

d idem putisaimum irnitacdnm slbi proposurrft. Quod lJOTl solurn ex e ,olliglLS lieet, q_n d geDll l'a rioni , 11t illr-, IlI'eSSUll1 atq1lf~ fl,11tiqlliotibus . (lrbis rlistin tum adhibct, srd etiam CTI")m,s Ran entias do moribns, d i.ngA-niis homi num , de gloria, de rerum publicarnm vloibns, mill Sfl,8']1C, 111m r vibus in illis prooemiis cumulut, qn: ut.riqu op r! prnalsfms su TIle v ['0 civita,is paueorurn ing niia fl.C virlbus, non omnium fare eivium rneriti«, :l!W;cri sclera e nse . in L1 longe alit T' ac ll.to ill .. muior SCDIlit.,

Sallustium TaciLl1s ( J'! rum Rom .narum Ilorontiasimum n.ue ororn ~ appellat (Ann. Iff'. 30), Iartialis (. IV. -I OJ) primnm Romana in hist nriu censuit : tum. r-ueca me rheter nor AI' Ilium Fuscum (Oontr. DC .A), quadsm 'rhm,ytlidis s nt ntir 'lata" 'lie i udicat.: I( m uii 1':1 ecimu in T11U' (ly-dide virtus brevitas, h H,r en In Sn,UnstiltR virit fit in sl1is ilIum r:-l,st;ris cecidit II. Tel m T, Livirun Iniquuut SaUmllio

fniR e mern rr t.

NostTca, Wll'O antal'e i,i qui illt.cl1eglmt mum srriptor ill itlrlieanj,: vit:lffi "LameD Tum ctmgnHiLloem luis fI,

omneR run 0Tlti· ins o'J'ationi PH-

!11

Marcus T r'entiu Var-ro R atinu .1)

Hun« auminorum huins cl,etu.Lis sr;"i'Ptornlll poshremurn id II' 0 posuimns. quirt multn UnTlR litt irrrnm gruel'H h'a,rl nviI, adoo nt a Oi, n-one polygl',rphotMo, 2 IIj, appellatn ut 11 Iri verbis ae l-iudibus eornp lh11"I"I~: 3 (IDS ill nostrn n1'110 TIN' grinuntes T'l'!lntflllqu:p taanqnero hospih'~ I,ni lilwi qUDRi dornum ]'(~.~u:Xflnmt, nt pOSRf.lmU5 nliquarido qui e ubi Sl'I mnr ugnos re. Ttl a tu,j em Till 'jn!', +n d scrripti . n(l~ tem'PMlll1, tn flfl rorum iura, ,11 8'tP,erc1ohlm: ttl dom . ,~j',i('rl1n, t u bollieam disciplinam : tu serlem 1'1.l:!:iomHu) lo(',()· 1"11 m, tu onmi 11m rli vinm-n rn umana -nrnq 11 l' 1'1 ill 11 . mina, _gfmcra" officia caUf',}l,S 1j,P rnist'i, plurimumqne P0(;)tis nostri omniuoque I,'1tLn' t~ Iittr-ris lurniuis l'I.t,tuliRt.i el; verlJis; atquo ips varinrn fit l'lega 118 omni fort' JlUll1 1'0 pooma r cisti philosophiamquc multi: locis inchot ,f{ti »,

Hit Oir ronis 1'11"l quo pln,nin iut 11 goa" VfH'T III

011131'1), p-mcis receasere est npns, Rx qu ibns unum i utegmm rnnnet, qund Tll'ID11ltU mcmorabimus, REJtlT1\1 RuarproA.R.lTlI1 Iibri tl'~S, qn 51 ille octogin ,a in m anno: n, 1']8 ail Fun 9, . nirun uxorem nlios nuper agros merrnte.m rogatna misit.

nin 0 1eri~ 'prime libro ill" agl'i cnl btl I 'H", altere d col n r10 peeo re, t',Cl't:i 0 de pubulis altern is sermouibu s i ta a,git, U h l' a em x USn ipse Suo, tum e enophrmtia Oeerm ornico , ex Oatonis 1i111' de O'LCll 1 tura , s: iJfH.gOllf1 artbngini usi alltsque haustese vi deatur.

DE J:"I!\G1 .\_ TJ.\ JJ',TA Iibros _ XV is ripsit: ad 1]OS v 1'0

[ t.antutn porven run '(V-Xl), in quibns nominum rio ginem 1. IDCI'f' ille quidsm ita ex pli cal' , ut suepe risum vix tf'llllamns (e. g.; «, OT,., qnnd !'l·OLU~ lncet »: "Tl1',RRA., quod pedibns 'I'ERl'rlT.R II; VER, uodtune VntER1TI incipiant vil'-

I. Eiu~ vi tIP niaxtmu quncrme 'hit.' f'qlliga_LII. l!'um r.._.IUFl r"rpFU"U, IJI.p._r(ljl1Ie el1t~ln.o ,11 "lilt, u I PUl'1Ull au I; 11 ill1 1 ox i fi~lllS vi I,,. nell!'! ('~'" r .. non lie in An blnJ~ nobllt 1",_,,, orl us ac 1"'af'di"lri a. (J x~r a. C'h. n., maxlmam ,":it,a" Rime (III ph",n rl"plurirnuID U'Uij1Ol'" Ii I f'rarutn ~rn'lIll5 f'"n""mJl"it. NCqll vc n /l. ro pnllllr,,, ~-"mJl'''' Mull; na,m f\lurc.; honOl'e;; Jlrlcptlls. ill b 11(, 1"I1i l'omPc,1 pllJ'l,·~ primo .""uttl", .If'illd~. [w6G.t'1 ,ri<'tu~" d",llrlil. quO postea. !n:mj· Hnriter "all' est. N'ofjue mill 0 J",.t n,b mnnio trI'lnviru III tnlmlM llrO~pl'iptlnlllR inr'!=s. 'npdem IlImell ,'fl'l:L._<:it nell" fmte IIIlIlUID S::XVU vita 11. I'essil,.

2, ..1,1 Atl. -ITI. I . 3. A • .ad.. I, :1. 9.

0.2

GlO\'ANl'Tf l\tf AlIH1" III :

g'llltll, 'I); tum d fie ione it,lt ft,qit, 1l~ merliam viam int.er at alof)iam, I' aJlmnct7ittln s quatnr.

Multos libI'oS de lristoria, vel ad histnriam Tlert;i_nenll'~ I!u~is r-onstut eum seripsisse : in qutbns, 1]:1' prnecipuos memorom, AN'I'TQUTTA'I'Ui\:f lfbri XLT Iuerunb, quorum XXV R,erllDl huruan urn In. X\'J Rerum r ivinnrum Iniss!" a ('I'. pimns , trnn HI.'lBDo;\or DUM SIVliJ lMM1IN1JTI'I lfln-l XV, quibns W1, trinm virorum Orne rum omnnorumqn ,.-itu (>nTltClI ao eon tin ebantn ('; it inde DE VITA "POPULI T~,m:rAm Iibri 1\7 et, HE GE~'I'R -POP11LI R,o}Li "II itern libri tV: turn

ANNATiBS; I [lID RERUM: R13ANAltml Hbri III.

.Ar1(le Drscn'f.INAJWltr llhros cr,"""quibus de omnibus f 1'0 arbibus of; clitH'i[llini~ ag' bat i il. sin Ie L GIS omQoN Il bros LXXV, qui de rrmltis Vi1,l'_USq 11 rehus egiss(i videntire ad :pnilo ophiarn ]1 l' inentibus if a nt Rent ntia factill ill llst,t'a ron tur.'

Ml:lltu. alia opPI'a 2 pmetermitto soluta orations f'l'ipta.

DA po rrmtig V( TO f .... \TUR,ATtUlI{ l\f.:E;l\TIPlTI RUM 1i11l'OS· L ornitt r qui po sum? DE' quibt Ci 1'.1'0 i1:1 i . urn Vanonom lnqnentern indu it: ,( In illia vetcrlbus nl1striH quue M nippn n i mits ti. non int: I'pr kl ti, qnadarn hilnrita I 01- spersimns, mnltu admixtn ex intima phllosophia muH,Il, r1irtB, ,1Ult lialer,t,ir,e'I.R

RnR .':1, 1 rras , par-tim vorsibus, Jl!l,rtim pro a l'ntioll !wript:1J8, mnltis variisqtre rle rebus fui~sp. coustat : nam modo nrias ilia -phil sophorum Iarnifia trrrdebant, modo viL'OS In 1'0 publica in sign AS , mndo mores pravos l'Ol'l'igebaut : i .aqu T'RIOA.R..tNOR ud . rims Cal'l'arem, Omssnm, Pnmpoinmque triunvlros i SEXAGENH, ill qru , illo quid-m I'll rnrn dceern anriornm, somu oaptum, non an f'\ soxagcaimum ae1iatis annurn exp rrectnm sse flrixit., ",dvm'·

sua rerum n 'Vitlltes oresqne norruptoa vid tur fniss ,

ITa, Vurrnrria 01)tll'Ho pracoipua £11ernnt, plurims en,no H, maxime varia, N us tamen maximnm scriptorem eurn frLi,sse dix':l1'is j dtoas ponius doctissirunrn :litqUtl el'llilitjssimum ctrinaegn rna,g'i enriosnrn quam artis t eJeg~J.ntiae,

r. ](0),' a. '111Ibu~rl"'m SirolJ"lllOJ'HllI Iibrot-um Juscrtm.lnnfbus rlednci PO"~" vtrtct ur, ill 'rut us; ('aID d~ lil>erl, <l'lC''l1ldi.s; Iariu« tic [artuna: eli"':" lir den-rill]! fnUu,

2. ~ Dr. cmnolldii;; Plurai'lids I'lt Qu,,-.eSI'i.OIl,I01n P!.:w.!inartl'tn Ilbrns. 3. "~"il. 1 ~

L.\'I'l",uW:iI 1,I'l'TET:Ar.Ull nIS'I'umAJ~

U3

DE AETATE ILLA

QUAl\1 AB AUGUSTO APPELLANT

Hunc aetatem iruu supra diximus ub £l;TIlIO XXXI H., lh. II. ad lHlTIUJll XVII p, 'h .. 11. ext uuli, quo O<J,CSIU' Oetnvianus 1S"ula d vitu, decessit. Hoc teiuporis spatio quae

'aesa,l'lectH'it, (luis iglloraL'1 :F~[}m jrublicaru quidcru quanlu arte qulbus J.u , ut i a di sun, "n~d_j,bus totam in ' unum contraxecit OlJtiul<b sua ilta br vitat Ta,'ltul> H,G(, memorab (ann. I, J}: (f Pest.quam, Brute at \~Sl!iD caesls nulla, iam publica anna j Pomp ius ::tipud Sieillam oppreasus ; (iX1J1,uque L ']_.liuo ill~I,i11e t A.utonio ne uliauis quidem pUJ_'1 iuus nisi Ou,csar lux rellquus ; l}Q~ito hriunviri nomine, CUllsnlem ,,6 Iereu . d uend, ill :pI b III trilmni'io iure eon tent, um ; ubi mill t 'ill donis, P01)llluI11 annona unu tUB lulc ilinc ti}J "ile:ri , insurg 1" paulatiin munia s natus, magj tratuum, IBguuJ. in 1:10 Ll'< here, 11u110 adv L' aute, cum f "rani isimi pel' acie-,ij rrut proecripticne cecidissent : cetsri nobilium quantu qui, aervitio promptior, opibus ell lionoribus extollerentur a 'J uovls ex r "bill! auct i tUUlJ at praes '\D' Lit1 quam vetera at I erioulosa ruallent. li<eql1e provineiue i llum, rerum S'G!.LUUIU ubuu ba,ut., suspecto seuutus upulique i!upl1rw ob certuminu potentium L a varltiam magi~wl'[LtulUll' urvalido Ieuum auxiliu, qua vi, ambihu, l)UstrclllU p cunia turbahuutur »,

Q,IJ,ibu,s verbis Taci tUB iJ tud muxiuie explicat atquo ust 11- di t'll:li ri }Jot.u "il ui. J: uuouri, Cj_1.U l' IjJ nun llOlU u r gill (lcLol:ltabilo semper I u it, unius Octa viani po tcs bu, tern iJ; ud ;.L'gru feTI""ut. };eq_ulj veru ex hoc Ta.cit,i 1000 Ocl ;1,-

iani rnerita Salis iI'lJpal' ut. Non. 801UJlJ eniin otium -,t pacem vel com Lituil vel sustentavit s d etlnrn optiuias 1 ge tulit, mul t au uo ;), instil.ni aut tera iu honor ru reduxit, r ligion ill a' saen, de] llsiLtLvit, rnoru III corruptiouem iustie po lJl.:! '0 l'cult" S .ndiniu yirtntis utqn hou 'SLttl,i:,: pro uiiis IIxcibvil. Hal'I' quo fa ·i1iUJi 'Oll::;(\quel"~\-

94

---------. __ ----

tur, muttos scriptcres ct P00LDAg fovit uc [1'13 80tiOB in tuiltu opere 11 rfioi udo sibi assumpsit atque iinpuli ul optiiua quuuque magnis l:mdibuE C Iebrarent, vitiu vera vltuperatdone a.c fel'l.l i urgils inseebarentur. H:10 in J:' Maecuuatem putisalmum t Me salaan 'orvimun adintores udhil nit; q LUU tiarn i pse Iitteras attigit 't uonnulla op l'il.

cum); osuit.' " ,

(~uo 1 i iJ L religion et ill rib II S pazum aut nihil crus , natus profecerunt lll.terarurn sl.udiia ue rna. ime poetiCIte ille quidem inereiuentum dedit. mumu 'UlW ilia :1 - t:lJte 1)0 tu xtit runt, V rglllus Horatius: {lUOS ingeni

a.l,tis prues t~~llti u 11 on sine a liquo inter valle Tibullus t Properttus 0 vi.diul:I secuti sun L. At ill his: orin primuui obt i-

, ib

uet Iccuia T. Livlus. Oetera littlll'al'lIDl geuora in qui UB

}ll'Oim Ol',lJtiu adhiberl 80181." ct in primis dioenrli :J.L'S/ quippe 11l1:1U nivileru lib l'tateJJl et Iori c61'Lamln.a lam d aiderar t paulatiin huuruer coeperuu L,

Publius ergilius Maro,

ITUIl' omnium poetarum L",L.ino,~UJU stumuum fuiase, q_LUS iguunl,t. uius unnlua uun lU:lm II ribun : eos aulini sensus '11, ue I'll ceeini l., quae umnes omnium genl"iulll HadlLlOS omnibus ae~<I,tibLlS et muv runt et semper rnuvebunt,

(~u.i .natus est Antlibua apud Mantuum, modesto Ioco (narn eiL1S :pal'ente::! agl:lcola,e Iuerunr, hand i nO]JIc'S s.uio, sed parva quaudaui praedia J}OS idcbuni ) auuo liX ~ u" "'h. D, [d. ct. Primos vitue :t.llllOt\l'1ui upud paron Lsd git deind Cremonac studiis lit] erartun operum (le.di unue, 110 '1- qurun L gum virilern auuo LV mduit Icdlulanum a' deincepi Romum J':Il capolim 8' coutulit (l1U bua ill urhibLL~, quumvis in eit'g'<l>f.ltiOl'lllll lJ.OWllWTI eoetu versnrv-

ill' ta ill usn Ulll illll ill fLU iumm simp lie" milium 1'11.1'il:l J

I. 1.1.1 q ulbus PUtlUUl "JlilnLlH, 'l.IILJ<l .~'icUh! ID~I'rll'I.11.lLl fuit, l uni EIJI"

.J11'{s,I"",.ab.,,1 Ilbrutu ct lrago~diH'" 01., AiU~B el Do 1:itjJ, SUiI lil"",,~ X lH ,<l RescriJ)tr; Bruio a, C,~I(lne, Ad uns t"eT" m~ Il\nl, IJ OJ 'rule'" '"1"11.110 Y""iar',II" vel 1I1a""InBlIlum .1"IlI'V/,UI!U'" (m'ill lw.lI"l"ttl~,lJ, Q-'llulola, I\DmU <l,,~ml1j,'r "',celli '\111 81.) I1cJ' ·"It,

2, VJd 11).'",·n iJLi'ra ulii iJOl " .. I." ,1icClIlli ]11,111., l1,cl,al,L..; "KlllJ1I",

L \ rrx.vn: \1 Lrrnn, \Ill :.\f J llS'I'<)I;I.\B

;It,qUlI obi amorem, qnin tiam rudeni quun dam rustici: at m SllilllteT rat lnult. Borna« et EJJi.dio rh torr (U,IlUc1 quem e Llaru Octa vlanum l1,j,bui8~1I con diseipnlum videtur) inagi,stTO e1, SiLUne cph-un-o 11~IlS est, Crull ille I)&U Ihun in se CUnlT rtit hospitiuque 1:1 °tUh1S st. Tum Lncr ti poema eum leetitnsse at.que adinirar; UI cpisse vel'isimile st ; tum ]J )C-

turum coetum, Ql' ex Galli' .i5a11 ina COD:V uerunt 11

'aJ.el'i 'atoui Helvi 'iunae, 11'uI'1 Bibaeuli, fr squeutasse , tum Jorneli Galli, Luei Varl, loti Tu~ca, amicitiam inist e. Anno Iere XL") cum ill urun oppiduiu l' Y rtis t tic a' rure suo Iteruzu Ira,YlSUS , t : unde huud Ifill lto :pOSI. (tt. XL TIl, cum Oremouensium 111, ,nQ1Uo110rUl1Lqm' agri intel' vei,m'auos, Uct:niiUli, iU8SU dividerentur, eius !ue pruedia ot i1)5a. llublicuta esseut Roruam ille iterum peLiit, ubi uh Octaviano ipso -pel' A,sini LI ru j 'ollinneru illud impetru vit, 11 t a gel' sib l rudderet ur. .Nf;'(llle taiuvn anuo post Impedir potuit quo minus a, CmrLIll'1011e quodum agrn suo spcliarctnr. Ouin eblaiu, 11 quibusdum vill· tur, nee. ill vix ·Jiu rit, PO.(.qlJUm verc Burn.un ,( n ulit Mt eeuate Huratioque Ia.ventd- 1m3 ulteruiu 1 raednun maius utque aruo nius apud

ea11OIDl1 ab Octuvianu : eeepit, ubi t lee I'LUll am uiiate la tts Imu animo arlmiratus est et Purthenium NiuH,elluselll a udl V it, :N eq ue vero R OlUUJ.it1 h:1 ud SU,I:ll1 IlC COlif rcbat ; sell modu I{Ullla e ui (lu ~ s poli amicis [Hl1'U8 vitam tleg(1)at cum aunu Xl X a, U1t, H, G raer-lam 'potiiL, (1 no dillgeutiua lIa lneu rn vest.igaret, qua in A nE'.id.eteti" gerat, puemaque p,·r.fil'r:Tl:ll. ~"d tlieuis Augusto ab OrienLis solis partdbus redeuuti. obvlus fuit j a quo rogatus ut ill 1l.aliarn nWel'[,er L1.U' fa ser non putuit quin BUill .onritur rtur Int ·criim. 'UJLl haud bene vuler ·t, uaa vul tudo fort.us se navis itl.etul 1011' adeo aueta '8t, u:L ille, cuui B ruudisium pel' enisset, d· vita tl cS$eJcit ;1" d. :\: .Klil. at. a utis annum LJ ag nil. mius cinis en} olim delatus ill via C1U3.11 L'uteulus .t'1~l'b Irumatus fuit Lumuloque eius b.i venus. lnscriptl:

)lu.nt.ua TI111 g nuit 'aln bri 1':11)1.1l're! ten l n uno L-'nrt,heJJDpe: eeeiui pnscua, rura du 'Oil'.

miut; flnt,Ul':,m I'Lilll CO 1'110 lis 1 WI] ~hl1jrni bis vEu'bis DoUtI,tnt> g-l':ll1lLI1U,j,jCll]f! tl'amclil : i' cmpu],(l e( sta,t.Ul'::l lUI. gT:o.udi,

9r.

-~~-------

aquilo eclore, [l1niU rusti'i.ma VtWi£l. vail;lLutlin ... etemm ~all Yit~J.e ul'e anlmo tif.llill jn-obruu 'Olltir,at, Llt ~e!ilpoli Part heuia vulgo appellutns sit fLO si quando Romae,., lnvi, er our publico, 1; ct.,ntij,! d moustrannlsqu 1:;( ImJIugurl:lt ill pruzhumu t tum »,

ill 1I 0 Ill'I'I em' Issima B COT.l OoN li 1 ~J:' t GEORGI 'ON Ilbri I • et AlJJN1ilWO~ Iibri XIi sunnnis h~udU)UB senrpor allUll UUlllHI) g'l:lnt"s uelebrantur. AliI I 1I eedunt O}JlLS['Ula, quae ill '&111m est an illi tribucnda Riot. Huec omnia APl'ENDIX V LaH.GU,h\NA,J. quam ~PI)tllll.Lllt, coruplectibur. Hie verv tl muiurib Illis 1 ~rib I'a. die J us lJl1tLG maximo sial, memoria dignlll, A.bqu" ill pl"imis, C,UUl prunum t&UPOris urdine sit opus, pauca tlo LLcoli is, D 'em unt, lexameuri sCl'ilJta. all :oJ1110 ere r IT ad a" XL'CIX 2 lwrtauti· bus Aslnio Pullione at Ourn .lio GaUD, Cur buooiico. V81'brili1l~ inscrips .\'ih 'au. ~ an statiiu iu I. II ges 8:1 'o~ita. ri f.rJU~fJA{}\f.\ nit' f'UJiL vel' urn, (l pastereu; ~ I.J~~ tine &ig I rill"1', Ergo UUI(JOUCC~ carmiua BUilL paSll0fum, Gl'a-eee

(%uK6i'Jxr~ &,.'1), Haec uaruiinu aunt qui eclog.aN al1lJ ell BUt} a 'Y rbo raeeo hf,1:"f"'~'1. id ist ~b collie ndo . Hoc upere \r el"!"iliul'! 'y.ru. 'U8UII1 UlU illuin s umuunu poe tam, ~1 hcoorl-

uru, iuanltestu uuinat u est (111 siruplrt, un ue lib rani paslnruin tiklLill 'Ul'wnque uniiu] lien us uativo 11 qn ·i .. vili cultu ;;lit,(IllC Iiumunibate neque 'ivitaturu orrupuls iuoribus atqu Iuxu rue .tos exqrusrtis v rsibus opt im iudicio summo <!J _tIlI,en divino a;l'l iJicio expr!:\.~i:!e,mt. Q'lln. in ill1.it~~.Lio ue 1 uarn ',tl V' rgili us iuu I ba ~l·1.Ja., multas sent6ut.i&s, multos ulorl,')' 11 Gl"~1 ceo .illo IHleb liausertt I:'lutl tumcn ,llLdJJUIl d{j'~Hlsii5 nuu iuterpretem sad suuru 8. t di: '!'is. 1ii urn ille et sign ifi u tiouea quns alll'gorhfl a.'ppe~lant UUtltLLS viderur Induxisse snnuuos rei publieuc virus ital pra b u do, ut pat:lto'rnli I.mbiliu. n.tlll I e "L'rre~tli sermon

uLuutul' eL ... nbnum ilium UTIli IllIWHt hu.tu.a;uitaLe t'f

I. CulUt! .dPfw·'J(Uds 1,u.BC J)l'ue<'IIlIl!l .11ll1 uneru : 11Ll'.:>. (Del h xum.) :

'Ill' (fill IIIll(<tU.l,); !I10BbH1li L.J. he .. "m.I' C t'o\ \1:' dl-uehu); '\''l' •• L.E.Prl;~)N (1-J,'jUI Pdal]'uia llfJ lUPUS m.mtJJ16ti 'l qIlLt.ttU,lIl',lcl'iAJl l .... eylt~ mW:'lIliuH.: rU."I,:'"lIltiu H.ul"m nIl .. ! .. NJti J'I'fl'TH~nSi '41l'!Inluiliu!lI T(IlI'T8. L~t I"'.:. T::c J ;:-0 j uuJ~ JII'(,IHi; lJ1.I'I"I~: JI1',1J:'HA~: IN NrH~ '~!.l'I];I, \,lll",') "'1111 e>l tria ,1" ~ta"""tH'\," UliJl'tUB!,

2. '1'-U11111:1H ~alIN [ld~IHtnL Hu~ .JllI'Hlll f l'l.l'.UL~ 11 .x filltlllhd un.nu L')" V,] J j'Olli,LfD81I1ID , ...... 1:"".

07

'lnltl runa ;1(: ft' I' .mnlichri 'u.,l\'ihlle <1.r11:dulTl. dnll'ihll,~ ille [fJil'iI bilil rus ,'f}'I'Ni bnfl I'xpre 'Si I" l,J,uiJl eLlam, pILI I'll Sllue vi u. I 11 LOl1Wnt:1 in hi~ carmtnihus . Jl'l UT sigrLi.lir'iI 1\ ill prhuis n,g.ru1U !>ibi :P1'imO alJ AIIglliilto >\C1TfI~tUnt (fijl'I, I) deiuile urninsum e, a. «eu i rrrione quorlar» vcteruno oceupa(LUll (EI'I. IX); il f!'lllQt1 aninnun tTl1l1J !rl'ntl1 rn () t.eniliL illi, qui urn I"ovl'lmi ei sun allli.di.hL tHIs'l'llll'(, ul, 0 ·tfLvianu, uh j\Rinin PolIto i, lit Alphcno Vli,j'I}1 III, denique (:01'uelin l.rllo. "11: znnrn vari ta t eru etlnm in :H' rumcuti invenias ; cauit cnnu We modo r!:ityri gan!l.iulIl, Mljlihooi ruaerou-rn, illud lib I'I'llipeI'il,i.l0J17 hun c ob amlssuin agel. luru : 111 do I' Hill !ilil III ft ranrie, qu 11 uon re 101m ill" modo p('rtu.lllen tn ter PH,stOl'6S DO tieum. At J::Jcloga lV, IJUa.( maxim st tn muria digna, L1ID IJivil1i. nius lam. pu ri imminent III ort um ennat. alterarn aurcanr aotatcm vatd"inatul',l V f!·k.luga. Daphuls mod. Bill, ct in ( emil COffin ntation rn Iebra t,· "\:J: rnnurli II1'1giuum i.t~l 111 m I'a ,u E-pi«urum Irncret.iumque sequi videatur. In VII Corydon ui (~t. 'I'hlreim 1>111\110]' '8 coram Meliboeo po tit' c.nrLUlutps inrlrrcif" ill TIl I lauientat i0110.' aruunis a.h 1JXOI(;1 d . rti

t :ph siboei v n fi -la t, rem dia eum. 1eaall1us, fa.pen non pOR~ml111S quiu 'I'heocritei i.dylli j Ilius merniu rinl1:!:S: q'uod Il)apl.L.'7,y.o:h?t2 ill" 'J'i i Ill', IX Ulllll llle aniuii r1 10 11 nt agl'1 un amiR13U III \Tffi'Ribus SO):'I'li '(Jll,~tlJ1·. X doniq lIE' 001'nallum G,.llunl quaui Lycorls, in uUf)t. ,nti anim: pncllu, de' ru rat ut militem q 11 D 1:W1 t.r'(I DB .. Mpes equeretur, iL;1 alluquitur, ut vid al.ur trisutsshnum oius animu III bam diru

dolors mai sti!!qUll 1J I-iS 1 ,-varc iup 'nl!rl tlllii '111 1'(",

lI,ll'{' earruina t'Hutam rudi r ornzn h orurnum admiratioucm 11lUVC1'lln"Lf IlL ill, non sulum multaa blld.til a multill se 1 riam dormun "R01rute a raft'('cnate villum in (Jampanls ab 0 rtaviauo rrrat i ,'i 110m.!, a ~ep{"rii. Ituqne cditis B ucollci s eTgili1.Hl, 11 II 811111':1. eli xlIIJ n s, f>e,l(ls fl.' vitam,

...

1. i::!l1.trls luun OIli1'Il.~ I "(WI"II .hnnc ""jl1gllm 1'.,r1,· llIllI~ Bl'lUtihus 8"~ (olui illtllll(Jglllil. lJlterl'l'~ttlhl" (I •• a: medin, 'lILIlJ.1l [l,Pw.llullj, ... wintt. vUJ,w {"f'IUIU runt '''eIgll!um .HI il'lllatllill ~-E ("'ill!i.U ".hull, A.t Ablllit15 ,ullu> , Pnlllnlll~ ffil'l.H, g["rla iJlLlnr' se "'l'tll)q'W lll'tl1JII a \"teJ'l'!'lIio 111·M,.1I11t"1l111 C~". ?,T"rJlru lIt1tcnl ""til!" '"rd 'Il ,dd llI, In Iglli. grllll,l1lf1iiel',. il['[,'ndil·neql' ta,llj.l n orlilljhll~' TJ "'S110.Stt'Jlll,LivltILk rUIl ''''nniNi .lJlI.-j J"'1l1J111ll.l~ ,,,,vi l'lfti'lIll per .Ap"lIin~m "'"J .- •• l'·ln, l'O..t I illJl"",lell I ""),' iliulli L'elHc=iBlll, "lg:nlll.cul'l.

os

JI:.,_ :

in ampaaia co no en vit, II i agri mltnra studia f rvrbann Jilin ill otin at que agris amorcm iUum er .... <;1 ;;l,gri '010,8 ('or.LID 11 simpltcem rusticamqnc vitam Iovi at in ac'entlit, quo impulsus ll:IileceDiltisc;j ue ilisRis 1 rnctus, G'Eon,GIO.A illa seriber instibuit t septcm p l' a,TInOB, ab anne

XX KVII [ d a, XX1 , dilig nti sima eonrposnif < tque XPjIhit,3 QuattuDl' Bunt Iibri quorum primo

Quid f cin,t laetas > getes, qnu sider ~ te1'l'rtlll vel' r... (eonv via t) (I -2)

vel (( arborum enltum t sidtll'l1 eaell I) (II, 1) ille eanit ; seeltndo urborum ulturain ~l Tal'. erf.im vitium atque oleurum (II uhnlsqu adinngere vitcs )1)' tert'io « qnae 'ura bourn, qui cultus habendo - sit p corl 1) vel rem Ji muriam ac prae ertdm buum curam atque quorum' quarto d - niqu (I aplbu: quanta experientia parels l\ VE'l ouram apium. Qu ill, op r scribeudo multa ab H 81 do, a - n phontts Oe nonri 0 :1 C:>l on ilio -MaiOl'e, a Magon Carthaglniensi ille quidem sumpsit s d omnia tanto stndio tanca art , tanto denique animi affiatu comp uit, lit lion maxima opu v re Y rgilianuru SSt:! videa [IT quippe quo rgili studia ae nativ;JIl virtutes, ut ita dicam tot.uraque fere. ingeniurn leg 'ntibus expressuru ost ndat, TIl nini res ad ngricclas, ad arbor a, ad p 'ora, arl apes pertin sites non ill do po tL expo nit a qn edoouir, sed etiam. pulcherrimis dizccsalonfbus exornavit, Itaque prime in libro auream a. tatom t quinque mundl zonas at prodigia, qUHC

a aris '<ted m ut unt mirabili artifi ides -ipta

tuvenimus. Tum in .'C .undo libro nobiliaeimas laudes cum HaUae turn ~l,gTi 'olo,TTVU vit<w ab urbis incolis maxime aliena j ill t rtio, ut alia praetermit am d cripti nem ps ileutiae ua '1'-'O'n8 in :roJ,icc) corr flti SlID . ill quarto deniqur rniram .illani U Al'ist~"eo narratdonem magna cum

I. lloI[l.OC·llllatls • haud moltla Iussa e V 'rgH!us Ipse memorat (IIf, n); QUJ1lUll fUl'ta;;sc vOl,'bJ. iDl(1111"u" .• rvtus (VILa Vel'g. I 'J;i1'Oposult - Inqu:!t - MaCf'enn Geol'gi,," Neqlle [am U dl;s:erh llftlt'CeDatem po"t!(;tUI1 ir\.stillOt.u.m V rg:lllo IUlpa"!I~so I

2. Georgiea II. XXIX priUlUI1I, delndE', Q.ul1nu<l.um Immutat!~ a'" prneScrtim. Jl~'" Q"rnoJi GnUi Inucle. q1U.L JibeI' IV f(lJ'tfl~e jlJJi~UfJ el'llj" AI'istu 1 tabula nb5tlt,ut • p"",1; tlll1lun, X_ V1 itel'um ediiUt.

9f1

aniuii del t. .ti ne J igirnus. His co in p mutis pu rtib u

saepe Vergiliurn aliquid a Lncret.io sumpsiase s nt,iaR. non tam eius Opil1iol1(;11ll de rerum natura Imitatum quam animi sell. us ae prUGS rtirn .ruaes itirlID qundammod ron uu tum.

·atis I'onstat :p emu i:;J.J11 pede(' rum at qn expolitum coram Octaviano ab Aaia 110S~ A biaoaan pugnam redeunte modo Vel'g'ilimu ipsum modo l\fucmenatem, Atclla.e - que in ppid Octaviauus gula rnorb all etus aliquot dies commoratus ~st ~ aestate anui XXIX, re '.itavisse summa

um imperatorie d Iectatdone.

unc ad eneada v ni:lIOUS quod. poemu si nOD ]l riOIJtis tmum, tamen maximum \7 rgili opu esse quis n ga

rit '8 Iam me et in Bu oli Is 1 • e «reges t proelia» anero voluis aflil'ma e in Georgi is !l magnum epieum pcema SCl'iPUt'UJ:l.l e ee signiflcat. uin etiam ld 1Ul' primnm illc in animo habuisse Octavani res egregie gestas perpetn po mate c 1 brara, magnumqu epicum 'a,l'mCITI c n-

oribsre quod IJ['Olliuil ad histol'iam pertiner >t id quod Naevius iam et Ennins hand sine laudo t mptav rant. D ind , mututo in m Iius consilio, ea 1'0 osque vir 8 can r institm 1 quibus Iacilins atqu pulehrius p esim cum ])jstOl'ia pcsset coninngere, Itaque non tum Ocbaviauum ipsnm quam praeolaram eiu: gent.,is uebisqn Rornue ac paene immonsi illlu impe i riginem Iaudibus xtoll re consti1'uit ita tamon at res Bnmauas ac fOPti!! vircrnm facta omnium 1 emporum cum pulchar-nm is fabuUs miro ae fer di"\1iuo .rtifleio commi: ceret exquisitisqn p ti i eoloribus orn . t a qn ping 'ret. QLIOll u cous queretur Romae origin ill cum .Ilio del to eoniunxtt ~ hac quid m in re aevium Ennimuqn imitatus - et en am eiusque 'l'l' 1'0 et Iu -tu t arma t vtrtutes itrL ee iuih, ut 'Drum qua postea fu runt multa an riquiesimis illis tern oribus attl'ibuf-Il'ib, multa d oa vel sueerdotes vaLi(lina,ntcl;I induxerit ID111ttl felici quorlam II.rtificio jam tum signifl-

Gaia £11183 o. tend rit, am ille rerum omnium quas

I. or-, VI v, 3~: • UnTJ.I can rem regu et l'r"~li!!.. C}TLr.hiHe U\lrem _ ';e llJj , et adlrlollnlt.

2. G!)Ol'l;. IIT, 12~39: T ULpir) n.Ltn illo, [JuD<l Vel'gJli'M '" (lUiCDre~Lu. det" (. pI vlridi III "umpo Lt'mp}lll!l d· nlR.rJUure ]lOlHIIH .) llu;nnJRi pkHJU ].ocruu. Ie Octo,'"nl "tlllli1:l\I~ sil(llill'ntlu.

lOG

nere coepit tamquam arbiter ac dominus, suo quaeque loco uf ipse vult. disponit ac digerit, Quodai litterarum monumeuta snpcrioresque scriptores diligoutiseimc perpendit a,e leetita,vit, ear quae didieit ill suum, ut itu, dieam, sanguinem con vet-tit, suoque illo ingenti ingenio nisus, l'es obsotrras atque ieiunas in rpaam poesis dulcedineru ae suavitatem commuta.vit, Idqne poema eondidit, quod omnes omnium aetatum homines, modo aliqua doctrina imbuti, aliquo iudieio praediti, quumvis ultima manus non aceesserit, semper Iaudarint et Iaudent. Omnium antem potissimum Homerum ille imitatns est, quem paene semper, ut ii;a dicam, sub oculiahabuit., cum enim Aeneis ex duodeeirn librls consteu, sex priores Iegentibus Odysseae COIhplures loci veniunt in mentem ; at 8i sex Illes posteriores volutes, Iliadls profecto memineris, Cum autem totum :poema maximi momenti sit, oportet eius argumcnturn q (lam vis pa ueis profene.

Postquam igitur Vergilius se suia versibus Aeneam canere Iustttuisse professus est Musamque invocavit, stutim in 'Ineclias res, Id quod in poeta opieo Horatius Iaudat, iLl/(lilo/'Wln 'l'apit; sta tim enim 'I'roianos duce Aenea fugientea in Mari Iufero, T .. anmm elasse petentes, Induoit, Ac paene securi illi navigant, cum Iuno inuriao :1 Paride sibi illatae uoudnm oblita Aeolurn, ventorum .regem, adit , cui persuader ut Incntiat vim ventis submersasque, (I obruaf puppes ». 'rum ingenti coorta procella Aeneas eiusque socii, ftuctfbus diu exagitati ae disiecti, vix septem collectis navibns omni ex numero, in Ail'ieae Iitus eompulsi sunt, .Irrterea Neptunns procellam sedat; at in aethore summo apud Iovem Venus 'I'roianorum casus ae tristc fili Iatum queritnr ; cui Juppiter fatonun arcana tuturamque Inliae gentis Bomanorumque glorlarn aperlt, Neque multo post in terris Aeneae loca exploranti ipsa mater dea mutate vultu occurrit viamque osteudit r qua ille nascent em Oarthaginem ingressus, tit a Didone hospitio acceptue, regale convivinm Init ; ill quo multa Dido de extreme IIi labore rogitat, Haec ier,e prime libro continentur.

Libro sBC'udulo extremus Troi,1e labor narratur i cuius materiern Vergilius non ab Horner 0 , sed ft, oyolicis, quos appellant, poetds hansit.

J,ATTNARTDl Lrr"TERM!U"M HUlTOltIAE

101

----------------

Libel' 'lTcrti,us Aeneae errores oomplectitur ab initio fugae usque ad procellam illam, unde poema toturn incipit: rllud autem diguum est quod anitnadverbabur, Vergilium cum Tl'oiae excidium, tum 'I'rnianorum longos el'l'orcs Aencarn ipsnm indnxisse narrantem ; in quo IIomcri al'tifieium, quo Ulixes in 1. IX suns narrans ea,sus inducitur, pel'opporhme imitatus est, ut SUUID pnema unum efflceret. JJODga. igitul' Aeneas narratdo tertio secnndi libri VCTsn Incipit «(( infandum regim1 Iubea renovate dolorem )), extremis fere UbI! terti versibus elauditur «( Hie labor extremus, Iougarum haec meta viarum. - HUl e me digressum vcstris den's appulit oris )1). Has t.res ultimi totiue Iibri sequnntm versus:

Sic pater Aeneas intcntis omnibus unus Iata renarrabat divnm cursusque doeebat. Oonticnit t~~iHlem, Iacbnque hie fine, qnievit.

In libro quarto miserurn illum Didouis l1111Ol'em miro artifleic descriptum legimus: quam divorsis animi motibus c:xa,gitf1fia ins iurandum illud violaverit, quod apud Sychaei, viri sui, cinerem dedi.sset,se posthac nulli esse nupturam : qnibus Talionis Veneriaque artiibus Aeneas amore illo victus, iugali vinculo cum ea se coniunxerit, At Iuppiter, Iatorum momor, emu per Mercnrinm monen, ut eoniuge relict a Latium petat. 'I'um vero miserrima illa Dido, Aenea clam profecto, anirni oruciatu oppresea, 1'0- gos quos sibi eXfltl'uxeral! conscendit gladioque quem ab Aenea dono accepcl'tlJt incnmbit. Hoc in Iihro Vergilius praeserthn et Apolloni illius Rhodii Medeam et Oatulli Ariadncn sub ueulis videtmr quodarmncdo nenuisse.

In Iibro qu,into Aenam videmus Hallam classe potentcm.

Oeterum proeells iterum oorreptus et in Siciliae litus eieetus, a l'cge Aeeste hospitio aocipitur. NCqlW multo post nam

annuus exactis completur meusibus orbis,

ex quo reliquiaa ,:!clivinique OSBa. 'Parentis condiderut terra maeatasque sacraverat tUftS

in ATI(.ilii;:l:~e honorem magni 1 udi celcbrantur, qnibus et Sicl1li et 'I'roiani intersnnt- hie nuvium cursnrn Vel'gilius

miTo. ,'11]0 Ium :ll~tiA_ Io d eribi dolnrlc iuvenell pedum pemieitate c rtuntes In.Iueit. Tum DHreR eb JtrrLeUus - 1)~1)' lllgpntibuR ue plus quam humanis corporis viribus verc 'pl'al~ditlllIL - pllgni~ l'I.,(1 1',ac8tlL inter Ole: contendunb, llind (_\l',rtl;t.ffillU sequitur 110 tquam

protlnus eneu c I ri cel't, r sagtt loa, .invil t.

Postreruo aduloscent ea IwI11 m Illum To iiarmm, quem appellantl, dn e Aseanio Illig et armis instituunt. Dum haec fluut., proeul 'I'roianae mulier") llU10LlL artibu ill lmw ru Inrorem v r. ae, nax CEl in udunt ue vir! s Iontrins 11l'Oredel'l' cogan cum velint Illio novum dbi urbern :on Ii. .Vi.ri tamon in t.empor adv niunl ut Iovc .dinvant In(,pndium exatinguant. 'I'um Aenellol) ruuliercs f!W1l,uit, iu Sicilia reliu quere q uibus et viris uninim« validis urbern ·ondit.; ips cum mtru:il'l nuv ss consccudlt. Hie Iiber rnorre

C'a,lillllL'i gubernator+a clanrlitur, qui in navigahione sornno

j'on-eptus rorrnit in undas, '

Lihl'o =« ,descrip_tio .ontuietur itiueris illius, quo

en 8,1, d sccnrlit, a i infer I. Peste na.mnim 'I'roiauus ~lel'OS lurnas appulit, mb.rlla,e antrum imman e Anchisae iussn ecutt , P tit. TIlJ:u, 'illa duct! reznum mortu irurn visil., in quibus, ut 1!ra'C"iIJ1101l rnema;em,"'et Palinurum iuvenit et Dldont-rn aspicit ; quam 'urn alloqui velle ut se fuga, illo erimin purgaret, II u,l'den tern etl torva lUe11- tem » l'etiuer(\ uon potui+. 'I'nm frn>tissiLntlrUm '1'roian rum urnbris occurrih, e qui bus unus, D ipliobu: , Priami filius Il~08 . C~'f!U8 llfoM'I'ai, extremarnq ne Rei lla perfldiam aperit. De~lldl~ cum it r unn .nm 'ih, Ho, I ,rgO),t, all eurn Iocum porveniunt, unrle Tartl1l'lU11 damnutrn-um sedcm despiciunt i 11~qLl onirn ,IiI' t A ne e iJlu' des uderc: protin.us I~ly 1 , camp il irieunt ubi filius p:1tri .A . .nclrisae occurrit, 'I'nm Aen a «in vull H'llu ta I) rid. i innumera gfntl's pcpulosque olnntes ·ircum LC't,j aeurn amnem. ui quaerenti,

quae SUIt ea flumlua porro

qui VB vi ri tall no co mplcrm t :.I,gmi.u e ripas

nchises l' pOlld('L animua -\ II

103

qnibus alberf~ fat a corpora debentur.

Hoc artifieio Ibll LiqUet Illa philosophnrum opnnon ni-

11 (18 misrati n :' Imorurn , Yf>l'gilin Anchis '11 Induxit

mio animus illas osten dentem, quae postea in tenar; de-

censurae 'But. fcrUs, imorum scilicet RODl<l!lJOl'Um, qui

vel sapientiru vel unirni fOl'titlHline vel armis rem publicum con did runt, aux runt, aervaverunt. In quibus at Iuliua o esar et 0 ta viunus maxima, gloria flllg 'nt; ~etero bamen et gva,t.ia' et lonna, et fulgontibus armis iuv nis Ille st1[101'o,1, Mar ellu , 0 ta iao, ctaviani ororis filius a 111'hissimn Inn ro ru.ptu, Q;u TIl cum Anchises la{)l'imis et egl' giiK Inutlibu 1 br-t anum ratioucm illam ann lueli . Hie 10 11B tOt11S e in. primis memoria, dignus, quipJ?fI guo Vcrgllin mirum in LtJO Iuru oS(' ndat quam egregio artificio quurnqne 0PPOT1"lU)(} res. go >stnS C1;lID Iabnlis commiscue-it atqu coneillaverit. QHodsi ab XI illo Odysa ae 1i1:l1'O, qui st de mnbris, tnitiurn quodammodo c spit, to'tus libel' tamcn longe cst ab TIo 1116.1:0 di: similis.

A libro septirno s icnudu incipit po matts pars, qua tota fare proeliis atque tuha. rescnat. 'um euiru veni nt i A nua atinua, La,ti T x, antiqui ra euli inern 1', Lnviniam filium, quam Turn Jlutul rum r gi spcpon derat dnbltare viil atur lin in ITIl;ctl'i:n10JJirun dat, Juuo, quipp cui ea ducrum :P pnl rum eoaiuncfio minim plac at, Allecto horrendum ]'uri.am ab irrferis arcessitmn iubot r gina .A mata 1>l'i mum , deinde omnimn Latinorum TlU'nique auimos ad versus <iI,a vellaSex l'jl~a,Te. Cui us inoen di abque belll cansnm vel }lotins acmbillum As aniu ignarn ])l'at'boIJl cervurn querndam <lioJ'ma pnteBLanti et cOl'lJibus i:ngen em » n cando, Tum bello c ort.o mn,gna, taloium pars ~rUl'UO Lutdnisqn aocurrif ut opem fend·. Rae Ier

Iibro eptimo contin ntur. '

t ill Iibr i nvo dl1ID 'l'mI111S ad I I In Iem Graecum, qui in Ita Iiarn scdem t crrnstulerat, It'O'a tOI:! mitttt. qui au xilia petunt n ail a sui di rut, uL €It, ipse opem ]1cl at n 11 E uand 1'0 AJ'cf.Lde, qui, a Gl'af'cia }1rol'ectllB, iam diu aj u(l 'l'ib rim urbern Pallauteum in 'oUe, quem ])0- atea, 1 a.I.,t,ilJ um n,ppellu,v rUTL1;, eon diflcrat , Tum :;J,b ArC'n.d l'l'O'(~ bcnigne ac eptns, de IT rcule et Oaco fa,blllu,m auilit.

llli

D",iu<1" :111 x.iJ iu impetrn t. qnln. etiam Iuv nurn Arcadnrn tnunnn una rruu (' l:l1[J1. rlu e Pall' rrte , tpatus EU;a,nd1'i filio. I'P(,WlI acr-iplt. Inl erea Venus Vulcauo persuadet uL arUl', _ ClIP,1 plllt-lll'.r1'im:1 pa,r!-·t. Q1.IOI'UU, rl11~ ripuinn«, qnue muxun« psi ru m: ria, cligJl~", lib t' nC!;fI,\'U>l 'hmtlil,m: multis 11Ja v -sibus 4' }J1J;in 1(111' (lIUlI rnnltus re postea gP tas \"olnnll ill «uto cffi.nX'l"iL qnibus R,OIll 1101'llll1 gloria nitrttu-, Ju, qm Ter,riltuID magnum Iliu dfs L .. ::-'1 LI r ,11'- 1 em iruit.rtuni lit' uemo non videt : Lanum i ta itni atus st ut eriam hoe Iv 0 SIlO' ps'Htitel'iL.

In Iibrn no/IV Iun I, sell p"r Troiunis oormnqu« tuei invid T1H, drun 111'iLA ubost , animo Turno <1f)tljt it.;iqua IXt'ir.,~t, III 1'1' ia,Ilorum ('llsl,nt a6'!! 'ediHci ur sf 0, Iuipellero 1JO, sil, nt proeliruu 8C UUl mmHtaot,:N lin v' 1'0 ilIi e r.r stria PlOti('1I0 . Tum !tlJtlllot'um rex

('L scm, jnu Iator] ca.~ll'()r.l1l1l adiunetu lai'eh, t agg'I'J'ilmii s. CJltU.rr1 cir .um et, flu viuli'l DR un dis

ill n.dit

at [uc ine nrlin delel'L' conatur uru, mirabile (liI'LU

nay s, arborfbus ruoutis rd;.l. cnnf ,I'ta. , a C,vbe]i:1 in uvmJ,lltaR mutntn • ignr~1fl • titue exitinm of1'ngi:lIot. Hi v r 1 cmlill' PI' \ UHl'I1S sllqnitru· de E111-y,lJO et J 'is!; qui, llPhW ami 'iji,~ .oniuuet.i, llll"Mul11 '.w;d_l'n transir IllL'i u! A n II dt\ 'I'roiunorurn cuudiciouihua ert.iur rn fa 'U1I1r ill ign.un ]1rirno Inrurientuum bnst.lum e(lUJ11 '<Ll"d ill, dein de J atiuorum 1l1'~ll11 il.er fn,pjeclltil1l.ll deproh n, . u ~ quamvi s renue sa defl'.Dtler·int tau Iem 011111'1'" I. pl'a~ ·.larnm mol' .ern ::t<' gl_'Jl'ia llig:mnn in,' niunl, _Je [ue multo 'post 'I'roi morutu tWI, tra .hn tes il ermn aggl'PtlirU1t UJ: illi forti~er oburt unt.ur. quin etiarn. e]'IJpti{ nr-rn Iar-iunt . Ceberum, ill fug:'J1J eou vr-r i. 'IHII in e ilt ra n·d nnrt, j'!trlmll portAl (lIHL ipsi inl~rt'diWJI u r, TllrUlJI1J quoque imprudentr-a admithUll!; qui HULLS adversu« Imnl'. diu rlll'iL, donee undiq ie a vU'is et : ru '. drrutUi-entlls, Ut, I'ltdUI,f'nI ilJi parol' I

pl'u.e '11, s' .H,t! !-lese ollrnlbu ~lrmi' jll iluvlulJ1 dedit.

BHdollllS lih'r nODUS in 11110 fahl11:l.lLl ilhllfn tle E1U'. ala

u[- il'lt) Ip~n'n i lihl'i x: IIi' lliH nDc~ul'TIa -I1!HI illiu" Qi. ifil

o Diou1<'Ili." Cxp dili{Jni~ ~mtt ill m ot '11l.

1 il

DI!c.i'l'l'!.ng a eon-Ilio deornrn Initium uplt : in quo IU]J-pit, r docs Iiorfahur ut cun ord-s s praebaa.uf;; s nautrl 11 C Aonea 1J I- Turl1(} fav .1'1': [at.is lib rum C1U',:WIl permisSULlm . lU in t l'l'i ~ UI'rL 'WL snr-iorum copf - tlUas Vetgillns fer u: It - , d suo .revel' ii/ur, Tum proelium fLt,J'O'illS exard '.sc·it, III quo, cum TnI'U\lS PaHa.nta Illum, Buan-

(hi [ilium int' cree mn baltr-o p01i~I' erit, um AeOf,lllfl ira at que dulor iii£: nsus, t1flgt'edittu', 1.lkili(IBlld' adulcs ('n~i,

upitlus. A Tuno t'e~elU Rutulorum frallrlc quarlam pu-

glla nbduoit. Furi n a,:; illg ntemqu hostnnn a Iom

dit: tum Mezr-nrium saevisslmuru illum Jiltnll'WOftlm tyrannum iarn diu in oxllium :t sui P sum Ierit iUSqL10 forti, slrnum Jilinm, Imullum. qui suo rOT'll( I' pa trcrn ( bteX rai" OMidH. D ind Mez. ntium ipsum [ui qoamvis lam vuln l' iufirmus mi. ne 'eJ 111(,' f' ndi .upidu r Aaneae mcribnru: 00 mrrit, prost mit a ne at.

Libre wuledmo hHee' pracs rtim c ut inentnr : allau-

is corpus, arl patr m 1 latum urn uig .ti flfltu animiqu ruciatu ~I mi errimu ill patr exetpitnr. Dum. autcm extr mi 11011.01'6, upud at In inn t T.l'oianos ita rcddun- 1 UI', qui pugnan do e idemnt 1 g ti , an re.'" 1U Dinmodern ad arrxilia p tenda iarn missa, l'A lnfecta r dit, Tmu i l Lntinornm Hu ilornmqu !'ol1cilio) I'an(:n~ et 'I'urnua. qui mt I' se ouer nt, orutione contendunt.: Drances. ut r giL ,1 ini ,6ni; ntiam. pacem au d 11 is def dat , T urnus, ut billie r(lf Ilat bollnmquc maioribus vi 'jbu exeitet. Dum il.a cousulitur, mID ti ua advcn it hos I hun ex x-ittun ad urbem appropinquare : urhs t1'1'], re a ! umultu mis -etur, Hane 'I'urnus 0 asiouem nanctus, d ton i nem atqur al'mn. pnrat. Ncqne multo po I 'arnilla f'ortislj'm" virgo - cuiu V rzilius 'tit,anl t casus invi unqno in bf'llo robnr singulnremque virt.nt in narrat - A 1Trmt,is t 1 ' iDl~idti<i iJlt(lrficltuf, 'I'um " '0 Rut'nli ext rriti Lug, urbem tunt Inse t:mtibu 'P_1'ni nis. At 'I'rtruus, ubi D lJJI.i nn neoatae (:HJrull e fngielltillnlftue SUOfUll1 ,udivH, ira ilIa Sua inr n-

llS ar r r' jll inj' rem Vl'I'fHl. tix' ins·tllifl. ubi hL~eb<!I' ad At Dr'am r Uu IHillm, ohriH.Dl 11O~f;illU1 01' , dVel'S, ('x rC"il UII jam a I rHlstIlu,m pal'uto!! uox SlfjWl'Ve.uiellS COf-J'e arnl'nm igihll' l1tr:iquc sub La,uI' nti J]10 nihu!> eJl.-P - t;lflt,

, ---- ~---_ GiOV,4:N!\"I l\![,\M,O~"1!J:

Sed in lib , . -----

-an" . , . TO itlWi/emma 'I'll1'

e' 1~l8 Vl.d.i:8set~ statuit sill uIal" nus,eIll+, Latinos ira,etos 1 IMn prOPOSIWl'f;t,t '. gr e ce:rtameu, quod Aen

eX1?,l'citu. ,'< "ll1ire. taque rex « ',' eas

Specta,nie carta, ',' : '. ute:rque, lItroque

1'aindo :finn'~t At I' t ,..,mnus con, dlClOnes pactas" .

", ','., s, 'u, lll'flac rrJ"mpb T' ; ',"' nD:e IU-

LillSS<1, .Ru&ulos pal'llill·' ' .~', nrru Sor01: a Iun

eorum " ,. lam suo regl fis ,J ,ono

hll'bCll t a ~g~l rCl1_l, PO:'l;ento quod::uu 1111 OSh ,;OlUl1l1Jlluuque, 10 ~, e! rus lUl'andum Violent : pe.1 ut cert1a,men t ~ll.rn quendam libl"i IV imlt. ,t' (I11 qU? Vergilius Ilia,dis

lln~ultu acproelio Aeneas i a us est), Hmo i!'lgeuti exo.r;"to n~l'ls ma~ris !.l,l'tibt;s slj,J:iatuP~o t810 .est i~tlm, lleindo Ve-

.'q,l/.utus, Ing811i7iom h ' t' ,g .,ftque III pnstim'ts vi.

qllaerit " , " . Os 'tUm edi'~ ca.edem T " , 1'['es 1'0- tralta,tn:r q"*,ppe qUI a luturna sorOl;e in '" ~InUlliq\1:e frllstrf~ rl'~ " . , , ' lUn . Aeneas 1n'bis m' , ' ' VI,'US, ptoelil .CUl'.rU

gma Amata, iam diu Tl" , oem?,. aggI'edr sta'tuit. At

petu exteriita et T ,O)aIlO dnci Infensa lw"t" ,

O " ' " _ urnllm eui m' ." ",mm 1m·

.CClSllln essera,ta ",', agno lltudlO flveb" t "

, "so Ipsa lUg'lllait: ,_ a, zam

et llodlllli iIJi ,,' ,

.OIID.!S Ieti jjm.be nectit ab a;

Mo'x XUI' ' , ,Ita.

A., nua, cum SOl'Ol'em eff'

su:~ e:neam, cursu teteniUb. 'J-" ~lsset" .ad Ul'bem, advernllne oXQrtol in Olympo III .' a~ em,slIl~ulari ilIo certa.

i~~~,lt~ tullY,,. u~ Aeueae vietori<ll p:~;le~l~otl'!eun Q tlUte: se, ita. Jla,oi-

o. '" re~lU "'ed " ,~ po ent'a" t

I' " " ,,... - m;;LO'n~le urb' '~. ",,\1 nomen

Al.,tullsque CO' , 0 ,18 nova,e Rom" r •

tul' ,. n~unchs, iugens gICrC" ;,' ae, Tl'Oi<tnis

orum fOl'trlSSIlllUS ill' , . .m, ,eomparetu,r. T",.,.. R

SUb d" , .' e lex a Furi') ......... _,_ U-

,. ll'ae avis aneeie '". "<', qUanl IUDpitel' 'J1

o~ devie-tus e"t. c'ui 01':~Ft1,:,d,etef~'itus:, iJ,b Aenea i~t~:

Rrlmel'et, se d 0 urn proBt~a.~ urn llbeas mlll~ra.tlls in eo Bra.t ~t

]" llocatulll Q li ' ~ ,ostem iJIo Pall t·

'I I ""po U.W81'at, baltflo ' - ,an IH, quem

( 0 ore IlleellB"s " " orna.tum vicIisset " '

u, . ", 11 aac

, fe'I'1'111n adverso '0

iel'vidus, .Ast '11' , au pentOto eon.d.it

.. ' 1, I solvuntm.' fri " .

vItaque emu O'e:m't 'f . . gOHI membra

" ., Cl! 11 Uglt mdigtla.ta sub ur b' '

. H~s verSlbl18 TLU'nic ' '", ill las,

cla,udltllT lue moi te postl'emHS A, '1' ,

Q ' " " " ' .B.enC,l( IS libel'

_ .~~ _PO?H1,a,te, quar.uquam ext'

1u' 8,.1; ,1 ,elllI,?- C01lstat \Te.r'!ilium j~~ua maRll.& non aceess£t lsse et. qUlllquaginta ql~'t,ttuor' T,l:lll tl:lm,U;Lis dBlere Yo.

I CISns ne l'll"to 'd

» grn em

l-

107

pedum numero csnclusiese - maximam ta.me:n. sibi et urbi ROmM et Oetaviano gIol'ia.m conrparavit, IIQcenim mn,ximfl ,~t ocloga illii. q1m,l'ta Vergilius tota Iere quam rnediam appellant aetate taatnm sui studium excitavit ; hoc maxirnus .ille Italicus poeta, nantes Aligherins, enm in fabil1oso illo ad. inferos itinere dueem ae rnagistrnm P9tLssimum elegit; hoc praesertinr Vergili nomenaeternum manebit,

Quintus HoraUDS Flaccus .

Veuusiae, hnmili loco - nam eins p;1t0I' Iibertinus, V!Clu.t,igalinm coaeto,r vel salsa.mentn,dlls videtur fuisse (quamquam praediolum aliquod possedlt), de matro voro nihil omnino trarlitum est ~ [tHDO LXV natus, pueritiae annos In ua .. tivo oppido ita dogit, ut pChtris eura ac volnntate ilsdem pl':;l,eeeptoribus uteret,m,quibll,spueri - ut ipse non sine irrisione ali qua dicit - «magnis ccnturionibus orti»; doinde, cum Romam venisset, patre diligentdssime cnrante ut opnime Iuetituenetur, praecla,l'.oS litilel'iJ,l'um magiatros andivit, ex qulbus Orbilium ilium ipse memoran, quem vplagosum I) appellat, Tum vigi:nti ll;nnO!l na,tn,s, ut plerique nohilium Iamiliarum filii, Atl:relJa!'l petivit, ut optimos philoaophiae rWligistr.os audiret et optima quaeqne perdisceret, Unde, cum iam bellum iIlud inter t.riumviros et Iiberae rei publicae detoneores, oxarsisset, ,), Brute, horum duce, ut arma eaperet Impulsus easdemque partes seqnel'etur" anna XLII ad Philippos t.ribunus militum adverso Marte pugnavit, tum « l'Q1icta.,. p,lI1'mllla)1 et ipse fuga, saJlltem petivit, id quod postea memorare idcirco profeeto eum non puduit, quod idem apud Gr}1,ecos et Arehilochus et Alcn(lllS', sumrni poetae, ieCel'atlt" Ne_que multo 'post «um Homa,m .redisset, paupertatc ae fere cgiilS'tate .lmpulaus - nam pa;tl'io quoque agello spoliatus erat - cum modicum '8C1'ibae qnaestorii murrus sibi cornparavisset, versus seribere coepit , deinde, amici:tia enm VCl'gilio 'et Varlo poetds eoniunctus etn,b his ad Mascenatem adductus, maxinHlill sibi p1'ae8iclium invenit; a qno a.mocnq. villfl;' in 8:1,bfills dOllatu~, bot:), ttC seeura fbi p(;ia d11xit feJkemque se u,(J. fere bea.tllID cenlluit. tntcrcl1 cum bma cius ciM'miuum

1 c

pererebuissot, et m:,I,gnam humiu uru lpstusqu AUI.,-"llst,i, (jlli;!TIJ tamen nurnquaru f 't'· , udularus, 1~.11:J"m in eTIi t i Yidentlnm morsus e' I1Bl'LilB I st.

ui UJillIJ VITI fl. It. u. a, (I. 'KaL DI'e" pau is menslhus nsf, Mae ,onabi obil.um,' rl e·ct' K1'li • ornuiaqne SUl1 cum AnguBto lega viss t, arriplissimo Iuu or d~'corfj1iUS, Ae ,!ulltiS spud l\.[~ eCl'fHttC'll1 11 urn .. pul+nra III in l'uit.

Ui\IR opera omnia quae qL1i41,:m i] se <;wdm·H. ad nos pervcnerunt. Qua.e hoc, ut vi dornr , trmplJ1'1]ill m'llin edidit': Sali'l'aJ'tt1n librum pnnrem, anuo fel't' L'CXV a. ClL. )1., 7i1po um Iibrum, anno J. .XX, .S£t(i1'a,!'lt'm librum alterum 'odf'm II nnn ; 'arm imnn trr-s priorcs libros auno XXIII; Ep'i.~li~l7,a"I'u,nt Iihrum prj relit anna vel X vel, XIX' Gar-

mon Sal oulare an 0 XTII' -p st;r 1110 ElJ;, t'ulnrulll Iihvum alte l'UJ1l ann 0 fere xrv si b ertiurn ''pi stuln n, quae a. QUintilia, LO, ut id bur, II art PI (!tiu(, ins '],ip a st, qnaque lib I' lauditnr ex ipias: hall I' enim. (1110 tin no ilo'mtill, cdidcrit parum on-tat.

His x ihu: si qua 'i qu d IIOl'.ati ill, _ im sit 1'-

prlum quorlque ei maximum Iarnum enmparaverlt, nullum os, dnbium quin 81'vtiJ':1J'11!11 llbl'i dolig nell sillt.2 non q_u. 11 ill arlrarum gen 1,_ l'l'iml18 iuveu rit - nom ~t snIlium fill YfHTOQCm Reatinnm (h maximo Lucillum sai,il'as I'l(}l'ipsis > Inru vi 1111lLLB - IS '1 quia llui(' gen('.ri nu am quariclam suam ;,t,(liadt. Nam d ffinui Varrunisqne I\tl,til'j' -pa uea velnihil cognovimns , 8 d Lucillnm 0 g nare H!~ tUmID. ease

on tat, U .n mini v'l i'l1R.ignL Iro \'''1 lmmili. 1 lTC'l'11et,

sad omnes, qui vif.io U.liqll,Q lu,borHl'ent" horr+bill Ilagello Y l'beTal'rt 'Vel, ut IllVeJl"llis nit: tamrrnam (10 trletn gladin vulnerneet, A I, HnrN,1 ius SPIIlP r rel' ,'a,t;iJ'H,O t,;n.]eK ae dicaeitat ill magna urbnnltui c) q1HI inter ornnc, excelHttnh'lUll til monruntemTlf'l'fll'lt. :Scque \"(\1:(\ tarn vitioROS quam vlti , reprolu-ud re idol ill: neque in uomlnss

I. TIfl' iP'u!.n. arm. J l , r~ tcr t'NHlIlI""l'H.t- JIIom 1111 1fncclllln' ill H""ip~()ra,t,;

rv,

nJlmll~. !1'iJ'UU~, nla-umquu ll.r-1leCf!li!3t1. 1'J.11'P1"c!JrlU1Jl

cu..rJtet' itCl' ('IGJ] litI..::~ pli:rB.: L

2. H,,\) ci.I",u ]Ia.lli; ~ Il le 110"1,,\1' ,u,"ilne in ell xlt, ~U; • 1 'alrr,) (:. rozin ~""~a ... "

(r, Ilillru Dlv. '0,",

10n

in vehi ~OJI't,. 11 ~qllC Cll'[,lalUfl,tilJue ntitnr sed genrr dicendi drmiJ;"fl 'W ta-uui, ut merito IfUaS satiras, quuiu is vlndbns hlJXanll:tl'j.~ S0l1pl.U.S1 lI~nlMme,~ ilJ~1,.\ <I'JlPtillaVCl'it l'L hot: ~,nus t otum d'l!bi:t'\rcrii .. II run a.llloehl, pertinerat. ("at. 1 4) Q,uodsl Horat] Iwxrun hr:oa nun ('rgili 11 xametris ccmparahis id~bis lJT'OfIlCLO quantum in 81' Illes inter' i i n II 11011 Ilnra ius Vfil'SUS H,pL' coneludere ueselverib :;; .d i);,e (OS V('\l'I!Ui\ iorupon r voluit quibus non auris allicer btu'! s (1 animns placirle an pilot'at mpner 'tm' u.tqlle instill orel.ur. N quo tamen dix ris bomlrmm viti' OHm flalT.ran·~'lmt' odissc aut virtntern u.1!J'!D..ti st dio amivi~se Hut, lIlaj:tl1iEl ipsrrm an i rni motlhus i:ncita,tll1ll esse' quin tiarn TIl cliocl'Uatem flle unam arna ,it, nn diocritutis semper daMl' fult id qn d ip miJ'uJ'1J in niodu UL his vcrsibus expr 'ssili;

Lila t, 1110 UI.tS quaa nli.ra

jll rcbns, 1:!IlUt erti d nique Hiles, it raqu nequit ecusistere rectum,

( 'at. I 1)

Al:gllITlt ntn. ub in sat.il':11'1I1UI'eB.tll'e Ileri solebat, v~j,I·.ia

uut : ruouo elillu, Ie vitlu altqno mudu de ipse ccque

p I sis genera, quo u .itur, agil.: mo 10 hornine irnpel1it, ut in omnibus l' bus inl.(1l' ius;tostJf1f1'S M continerrnt, modo aliqnlrl NU ip e iut rfneri iu 'llila_, narra' ut iter Illud, CIllO {'UlU. VOl' rilio Vnrioque aliisque in mndissuujs lI,rniCi~ BJ'tUJ ildll ill !lotiviI; 1 modo Imeilium alios que- IJoe'L!1s 1':1.J'j(l i till iu 1'1 Lmd.t \1el,' pr ehcudit, Omnium tam -n HIH[1,bi satiracum dune I l'tf11:l e rna im Innotu runt, I'" lilH'_i- peioris et VI nlterins Iihrl. . uarum alt ri1 rmport.unum quenduui hominem lcpidissiruis me versibns efftngJf. atllUf.'; tll'jrl t alt ~'fI, Sll1UU iiI c,onati gratis imnrn anirnnm :LljJli'sim oAte.udit, nun Illi beatum otium desoribut quo ill villa, abiua, qUS,Ht a no ab lllo uco .pel'ltG fma,Dur a g; udeat Ill' 'ILL mwot.ij· atqu urbe, Neque illnd Imt - t >'etn.i LLeJ' mlhi vldetur: ill nora,til'l}\,this multa noa in venil' x quibus Rcmuu rum .more ue conauetudin S vitHO in Iue l),l!teant,

I. &it. T, .'i: In 111111. j'llQWnm ~1 jmftnt'I]~: nurn tlam It! snum ILI'F il <' sed)' Hi;!rfl t,

110

EpODON lib r iepteud im carrniua amplect! ill', Qnod ~I d ius ripti on In P 'tj net at.i 'ml1' (t II 1'I.l. tit un hos H,Ppellussc Iambos, q ILOd plerique Arohilochi Iambls at vi atquo impntu et versuum g81lore quodammodo Imile: s'en . e gramruat l i po los id irco appellav runt, quod d cern pnores x lmiusm di ilistichis cunst nt, in qulbus priorem versnm (trimetrum iaanbicum) br vim: s qu-rtur alter (Jim tel' Iambious), H1'~1Jeci autem breviores ver 'us ([11i longioree i qUCTt:.UtUl' iltll)/)(;OS appellar suliti 6r11111i. In Iris arminibns IT rati s : ep vel ill sil1g'nl s - U' in 'M:HIViuill, malum poetam, 01, in Oanidiam, veneflcam Sfu· gam - vel in hominum ioebum in y hi Ill'; in quibnsdum

um d am rum illece ris ag' t i~a turpibus atque bs ill utdtur versibus ub uintilianus censuerit eos suia disci(lulis non sse legcndus , n,t in II opbimam oti anque ruris 1 ud m mvauirnue . n qu in alii, v rba d sunt dnloris a r PI' h . siouls pl Ita de bello chili, neque adhortatto 11t humines animi rna ror ill vine djssol:vaut; os rem ridentern enm fie. facetc scrib ntern interdum videmus. Qllotl ad .... enns dicendi :pel'Linet, hand multum abcst e aontimua n. dilig nti ilia utqu ]J 1'&1 'gall i v rsuum t verborum nus ate quam in quattuor sarminum libris inv nimus.

CARMINA OilI aunt, ina in q_tla;ljl,llOl' libro disbribllta utIibr prime X1L1._\"IIl ae und X~: crtio XXX quart' demnm XV c ntdneantm-: his omntbn Horatdns fainam maximi Bomanornrn lyri<'i. p )(}tu apud l_Jostel'os sibi compara vi ; n que Irnrnerl to! quam quam atullua aliis qui dem vtrtutibua praoditus, hand ita longo tnterv Ilo euin sequi Irur, ut CllIU Illo 'Cl'Lc,re non possit. d, ut upra dixi

atullus aliud poe tioue genus cum sibi a eleeiaset iisqu~ I em'[lorihus vixisset quibus poeta potius Alexandrini quam maximi illi op imae a t'lrt·, Grae i p eta iruitation digni vider ntur uonnuruquam gen l' quodam putidior delectatus ost j cum autem animi B usus, qui maxima ad lyricam p rtin rent matima cum facilitate expres rit rud tamell ali rut! in ve'I' "bus ad1-libuit. At Horatius AJcaelllll, Su:ppho, Ana<jI'eOIJ tern i11 pl'imis seutus, Cj llamvis nequH ~lc.aci m'qae SnpIJhul'! poctiao ilio spidtu latuB, ub!:'l'iOl' ill patti ae vellum hausit· iilcmque, mllli perfa· tis, imm.i nUl, imOl:nm poetal'\lill Al(~x~maYlUOI'l1m v ]'SW!

111

I ctiti1Vis at atq ue nitidi fli levis scrib 1) di g n ris sua f'ortlLSS ua,[,m.'}.l! cunosus t:;llcta,tol' esset lima, que, quam It}lP 1- lr nt, studi eissimu H,l't.ifflX, ea carrnina romposnit, to quibus veh PIn> ntdsaimos q uidem auirni sensus a sllirit 11m vere poetdeum interdum desideres, elegantiam taman verb TUm t 1 ru ionis Ve1'SULlDl mirubil m inv mas: adde sontentinrum varietntem , adde modo rn,cetill,s atque Ieporom modo singulnrem quandam rerum verhorumque gm'-vi_ta,t(1m~

uo v 1'0 n d a .gumenta I ortmct amores ill oanit et optima. vini genera at SUUln ipsina -p' ticae ac lnudis studium at locorum amoenitates ct l'Ul'is duleia otili. at ami itia Iununditatein t a arum 11 r unique Iaudes t v terum Romance um virtut s - aesaris 0 "M,viani di vinum .renUil- divinamqn in omnibus t homtmbus t l' bus prueRta,ntiam eL Bomae gtorinm immortalem t Maecem~ti_s .liberalitatem et sunrn erg-a patronum ilium gratum anlmurn ~ morn qn n urn. Xeqti vera cmnia quae IDe in armiriibus exprompsit P11>11C'[ dicere p f:lgum: haec tamsu ([UUB dixi, saepins in eins vorsibua invenias, Ameres autem ita

emit, 11 urn leg us atnlli vim effica ' m u illam im-

plieitatem d sid res; quin tiam numquarn Horatius puelIam ullam veto animi ardore videtur amavisse. Culns ex oarmlnibus omnibus S8 . ilia terti Ilbri maxime inn otuerunt quae cum Roman rum n 01' i vtrtutes t zlorlum eb potenbiam vel laudibus lebrent; y 1 unitands comru enden carmin« Romann ab omnibus f J'O :llJ:P ellant Ill', 1:10- rum tamam Oa'l'mfm illud a(1,c(mla,re superavib quod Hi ratius A.ug'usij iUBSU rum XVII a, h. n. idnir ( 'ompo~uit!, ut a, x:\..'-YII P1l8J'i!! et :YT"VII puellis patrimis et matri::1 i>~ 10. apitolio saecularibus ludis .!1(J saeria 'an retur ; U1 CILlO me qua, prece Romani apud mazimos deos eo in temper adliibe en t, 'as 'a]J hi metro elegr rrti situ 1

I. In "cb'rlb nu rmlnibu- p""'ot r ruetrum MtPlJlrlaulU, CIllO Lr~quelllcr e~b U~'19, Mla ll~etr'" 'lOme iH in La hlnns IILte:r'l~~ pd'nu~.nt, Ivsn ni'fu'.,uaLtran ltlllt: quue &_ nmn!n orujmt es, r .h ... ·iill Invents, 'llWI'U,ITI '.1111111UI: .-I."o} .plll.dca. ,11;0 l:!"pjJJlh~I1-]ltlnl rira tor uiut",Llltn iIImi, qHC d • ml)luiI' "IJpellllnt. l,.t "titlD1 alh·'llill .muJ1r.\!' - I In Arcilrr"ch"n.. unum Aicmttlm - [jllud me qnl,ltOIll In _ :XXVII Clu'mtllibu~ adb.lblllL·Ulllllli HlpPOJlI.ct nUl, llUUl1l <l~niIlUC lOUj"Il111 n, mluofc.

9'10tl '-I.ut lJl fllllrmu\it, I"J. 'Ilntra Be primnm Ii Gt(lecl~ tran..tll1(l<8e,

((I U]lQUIL C'x. pus't,e I,u,u(! vhlflt(11' Ycrl]Ul .,~;;: ,",tullllR Ollim 1iOlmulln o.tlte "urn ill Jut'em. rll'ulllpsru'IJt; i]JlI,l v"ri>lmilt> 'sl, IT J nf:ium p ,reclJ."", "t u 1',·,·po'll Vj"~H, qlloiL In.Ll11111" t HellO'. v~~"t.

112

intuq r 'talus Hst 11ull1uniq_up impel'i g-lori31l1 t I'D' nt um. ut jj;a, li nun, here litiut ill graviseimo lunrlavit.,

V l1i,:uUU8 nunc url EPIST .L A:::l , Q,U2l1'111ll lib I' prior, cum 'Mginti epistuln,~ cuntineat, '~al!l u haud multo Iongior est aU. ,1'0 qui tl'C, tan hum, si jri:sLu Lam illuru Hid .Pi. ones in IUlIn.' complee tit ur j Iibri ve 1'0 rgnmenti I iasimiles

till ; uam prinris Iibri pis ulue fel'p UlIIDes, uamvi versibul) I;! 'riptae, de vuriis rebus itu, aorunt u v ]'itl 1Ht81'is simil S 'sse vide ntur : ilt epi tnlas a,1 orins llbri 1:10 tica potius opuecula ac q lW!fOi disputationes (Ie bonis litteris dixeTis. Praeterea libri prioris epistulue, cum de philosophta de virtu Ibus de vi~ii~ de moribus sa pe sint urbanitat-m i lair satararum quamvis P "t.ioreIIJ In -iunt ut uod .mmo do

ntias, Alte.rill. Ii ri prima est ad ugustum. secnndu ad Iulium Florum, tertia, ut supra dixi, ad Ptaones. Hanc aunoru omnium maxime Innotuissc quis ignoraL ~ Ha optima de ar ,I:) poeniea praee :pta contin sn tur praesertim de dramatieo zenere, DUlLS in ilia, tarnqurun P' ,l'tcsvidel'o Iicet j q_tl.aruJh prior de us Vil't,lItibllS (OS , qui bus qui bonis artibill' III pieturac, lit r-ulptur c, U t po ina" "L1U. at raedim si oporteat variaque poe i ge n ra attingi U picum pooma nt i:1,111b08, ut 01 gos, U j, mclicum gen us ; altera tere tota de dramatico, quod t~lypeUant, goo re severn ot pru ata. ludi i\1 ue 'PI'tLecep(,!~ eouLillClt" BOJllIl I uutarn po t .J1l non solum uabura e iu lid , sed etiam U t, rarum studi fieri,

TIoe in opusculo si quaeras [uem po tis imum imitatL18 sib, multa ill quidem ah Arb,\! 01, 10 haustt, fl (1 praesertim ~eoptolemi ulusdam, Peripatetici, et Philodemi Epicuroi opera de .wLe poehicn vi<llltW' esse tieeuLus,

RaE' n snnt HOI'. ,1.[ opera quibus i lle maximam stbi apud po. [CJ'n f, .mam atqu gloriam ornpuru vit : que t j i atirae iis llli intell ·'£llTlt maxime plueu run t pla "nt, ipse vcro maiora sua Jarrnina Iudicavit.. Ll'BS enirn iUus priores Oarmlnum Iibros I'lllitl1l'Ul; .huno YllI'SUJll composnit:

Bxegi m nurnentum fJ.('I'C' p rcnnins.

Quod mOnnm nll1ln lJUOlet milltL~ ill dies ut i~u. dicam, l' fl 1'1 omnillIDqn 1 udibus digLnJm,

1111

D maximis el

rum script ribus.

)[nnc g(~lIlH! illud vid ruuus, quo HIIIII>lnil Quirrtilian! aenten tla, GI.'~.L(H i08 pro vo r'l1, II (;I'U11 t. Quo rl Ri iam Oaosuris CiccroLlis n' temporibus, prnesert .. i III PCI' CatLLlIuTIl 1111(.gnum in han r 'ill V nit Augn, ti tam nata e maxim floruit, In quo i.llud in pruuis e t ?lUint:Hll"L'! endum, ,1- gos apnii :Bumano,; suarn quundam prcpriumque notam bubuisse ; ruun l:t"[HHl GT't1.I:'COl\ elcgi uonnixi di ttehi f'uorant ad omnl i re seutentinrum animique ruotuum genet; ~~pti! quibus ]lu tl.bl~ vel au' vlrtutem atque Pl'OCliUHl !ll.ilit e~ oxeitarent, ,] civ s a.d conoordiam, ad prudcutdam. all mod rtiam impl'lll'nll vel h ruini b :3 saj i 11 t iaru ' rumen [1: - r nt v 1 suum In 1'8 publlru ipinioneru :qH'l'lll'nt at tll explieareut.; 81 taman ::.\I1Ul1lH'I'1llUill illnm e xcipisa, II ui l:::,omanis quadammodo vtaui pnmus Ol:ltood.il, Alexandrtni autem po I,H,(' lion totas eL"gias Iisdem arrinii sensibus, quibus Romani, Irnpleverant, s'IL brevia Ispig'J'n.mrnata, tantum. At Ii.omaut -Iegium ita, .. t lhi] ere soli i Iu=runt, ut mull s animi nsu ,10 PI';] crt im am or S ruuv mqu quan(run mae titiuru aperir nt ,II' 1 ~var nt. ITa c igitul' 01'1111\ slegiae ptae IP1UI, nota fniL' quurn in .iP-"'1 Oatullo ium tuissc vidim 11,8; nOD ita tH,lI1en, ut palmum in hoc gCHJ 111'll iis poethl Bust,wel'it, qui, cu III vel olas Vi'l praeserttm 1('gias IS ,1'ipsl'rilJ I, nomen tere nb ipso gen .1'(. dnxerunt ,

Quorum :pl'i urns terupcruru ordine iUI' ( ,. CDR ~EI.rC's

TALLlJ 'fuit rill rn supra, '11m !l e VergiLifJ : g-el'emU8, hJJ ud semel ID moravuuus. Qui 1<', d Tulii, in 'allia Narbouensi unno LXIX humili loco 0]'1\11:;, Jiugusti prn sertim gl'follj,iu" quem condlsoipulum ha,lm'iL, :1,[1 ultiorem gl'adum provectus, C'Wl1 Octavi.url partes adv l'SUS Ant-onium sccutu ssH. . egypto anuo -XX pra . 'I'hlii t, -rl huud ita multo

PUSh, mm, 81111 rbia la 1. nrultas sibi Rtu tua erexlss 'L ,t molliter mollium Orieut.is Robs p0j1Ul01'l1LU more \'iI {'I' couauevisset ill Oetaviani ofrensam itc ,cdiJib, ut, ambibus et Iesae majestatis ~1.lJlld patres :10 I'llsa ms exilioq tit multfLtus, CUIJl icrnomiuin.m rPl'1'e non IJn,~H(1j, sua se ID[),UlI intcl'Iec(lJ'it ,I I-Iuic VITO qlL:lUl .-ehemelltE'l' Y l'giliUS ~ Lud 11 '-

I. Tum, nl. U11", Llhimu>l', \'''''ItJJiUID trndunt G""r~I"lm l]b]>i fY 111'1'111 UU.ltayisse~ \ j.lcll1t,lt TIn Octa11l't rln 111~1l]j(' .ret.

11"1,

l'it quasque operum sunrum partes I:l rll serit cum Slll I'a lam TIl mornvorhn, hi' orulbtam. Ille si f' r-vio t or Ii U;, I( Eu:plwrioJlem (qui praeclnrus mit .hie. andrluus :rOCt.L)

tral1shllit iu Lutinuiu sermon J1l L amurum suomm de

Oybh 'dlLe S'rilJ8JJ, 1ib1'0' qu , tuor I). .vth lis au em lulsum nomen Volumnia I uiusdrun ruima ill demque parnui pudicao libortae, fuit, qaam ille in elcgls Lieoridern appallavit : hac', ua animi volubilltat ae 1 vita fuit qu - madmodum Brutum autea et Antouium quos amavero.t, i :1, G.] lum :po L aJ ut, militem qu mdaru ·tra, s Alpes a - quereLur,il in dolore a maerore d serult.

001'11. Ii Galli Lrihil czsta t: sed multis x indlciis arguere licet elus Iogos doobos Iuisse ll{111UC mulbum no Al xandrinie di simil e sdemque amoris urdort inc nso atque vehem n es. Sunt aai em. qui in "'" Vergili 'eloga Gulli il sins s nt ntias : c j' I' V rba sudire videnntur all rnerito, in ertum ~i:!L. Illud . ati.'l -'onaLat allum rgilio, Proj1(:lrt.io Ovldio vulde probatnrm tuisao.

AJbius Tfbulhrs.

Pauca ll!:l Albio ')'i bl1110 cant }81'i,tb hab mus. Nam anna f re LTV que, t.l'i a diviti familia La J.lrdio nutus delude 01'> illrun agrorurn distrl butionum teranis fu,ctarn pra - U' suis sp Iiatt : m x h 1'tlID ra ii_ rum part rn aliquam rursurn acc'~:pit nuctore M, Val!'rio Mesi>tlUa Corvino, culus . micit in a .O'ratia, mp r postea rums e . nun' ilie in Aqultllli<l,lUPl'i mo, deind in Ori entis solis partes b Ill causa profoctullt qnurnvis belli haud amana in cohorte ntnicorum cuam app ellant, est ee utu ,it,a amen, ut in b!1 expeditione morbo I'·orr 1 tu Oorcyra aliquamd iu rnanserit, nude hand mulbo ]Just Romam roaressua vita d ceasit eadem mID ° , ut vid tur, quo ergilius (XIX a"

1L. n.) id qa 1 ex hoc Dnmiti Mal'SL }JoeLue pigramLhGLte argn 1'0 lket:

T QU 'lL1 VergiliO mit m n 11 a qua, ibl111 , mars iLlvenom t'-Urnpos mi~it ad Elysios.

I. AlL E~l. X. L 2. Eel. X.

11 I)

Adde quoil HOTHJ.i urnicua Iuih , qui Oannen X TX1II libr! 1 et 1 i tnlam IV ])riori.'1 libri ei sr-ripeit : han epistula,m ~i lp.g ris, 'I'ibulli vitae gnus at.qu intloleru proreotc 1) r lJil'ics, ill, llmg_Ll divit ill, bonum stn-iproi-um iudicern pulerum ruris :~Lqlll\ oti umambem ed ad auimi ruue-

titi.uu sua ip ius natnm propensum I:lt parum inamol·ibus Ieliccrn.

uins quattuor in al eri manuscriptis, in alt ris tre elegial'um Iibri ad Il os perveuerun t; q II liS non (J11Hlt1S 'L;ibulla hi uere lie t. Naan libur t diu 1 nomine in cri] tus (1St Lygrlami ',1Iillsila,mj <lui SlJ anno XLI l I v I XLII nul.run rlicit : sex eunl iue t legia s, d I::' N corn, pue llu, Ij [lam hie ]J oeta amavit, l: ec libel' IJnar II 'I'ibullo lotL11:1 Lrihui potest : uam PmreYlIl"it'Mlt Mess{illaiJ - primum Imius Iibri carmen plus due iutos hexametrn corupleerens - nsmo li ~lbllllQ scriptum sse (',l'ediL' de undecim '11"1'0 .legiis, quae ' quuntID' quavqu Le amoribu sunt 111l iciae euiusdam et Oeriirthi, ii qui inl, Ilegunt vurie iudicant : nequn do reliquis ea 1 in utentia ut.untur.

AL prlores duos iibros nemo dubitat quin 'J'ihllllus sori:p erlt. IIiuc T cetieu Illius vir-tu hiue iru am 01' e " lunc urrimus manlll:ll5tus upparet, (,,~U01'lIUl in priore ]) linm ill canit, cui AIm! ius z vemm 110m n Planiaru fmss£' au tal' est i qua,G) GUIll parum fiela puellu essui varlisqun exurde• e _1' t ani ribus. Tibullum saepe t d animi (l Iorum at que maeatitium lmpulit.

ill alte '0 libro [em sis quaed m semp r fem canitur han minus v Iubilis pl1 Ila "t pecunia mogt quam umoris ae landis cupida. N que vera amnrea 'l'ibullum sernper cllli . .ed-ra, £; 'el prae r rim umor s· in guo si moll iorem anirnutn ost sndit, 11()}) tam vuluptal.is ill aeebI'as Clt1ttTI1 dileoticnis sensus animique ut it, dicam, mr giB quam corporis voluptates in amortbus quam' re vtdetur,

l' us au' ill et ru innis gen us siurpli 'i qU~j dam elegu.n Lia cum :1 nimia ilia, AlBX!t11ru'iuonllll u(}ctrin <1'1 tllirt H, l'udi vet erum poetm'ulli a_sp rih t ' prill ;J 0, WJt. B D lin igitl11: poutam hun' mBrito l1ic<'l,s. Qll Ul QuiutiliamlS ni-

I. Per<l[iicui .. tis ['n lL"ll lIJ,-lsion('1U mum III qnattllur llbl'OM, rnngl ulS'i'\liu.,lH, ILif· 8fHJ 1l0U1.tH·~

2 . .i]lo). :X,

116

ttdo quorlru andorr- laurla i ald'i qu Iiuius g neris po tis 0 b Illegiioll hiaru veraus al.que oral.louis n-aeposuit, Eum ( vidius ('1 Ii LllJ1! honnremque ell'_!!iat' dixit.

Sextus Aurelius Propertiu .

8LlUt t.arnen qui Tibrrllo Propert.lum praet ranb.! Qui il1 mhria 2 annu f nne XLIX IlI~tU.~, mru aduu dum }Ju l' pa,t,re Itt ami sisset 1Ja)" [,p,quepl'::l,ed loru til ann 0 X Lf 0 b lllam , quam supra diximus, ugrorum eli t.ributiunern privatns ess to, H.om~J,T l 3, Ill: tre, ut onttoJ:HJUS Ioriqu studiis ?per~UH

ar t, duct !l • L, .Ille vt'l' r I>J iritu quorlam poetir-o unpulsns ac :i)fusi" ut, ikl. .u am, PI' 1) usus po .tlcam ~ol i: i um :1, I uerttia 11 OD ilubi ta vit, Deind e in II UTI10 rum ,'\-la, ' - nutis nmirururu aeceptus, pra scrtiru V rgilio f~],nillial'itl'r 11 us I t. cuius en idi immnulalitatem l)raedixit. Horuti

V'1'O He J OJ quill Lll in sui o}J ri bus U1 mornvit n 111

IT mrtius Illius. Qua r aunt qui hOB poetns in] r S odisse ailllnnar u( n uubi+ent. Ilustlarn quandam ut ) ul ius t.r.adiL (AIJO 1. 10) amn.vit, Hosti po. bae, ut vi detur , filia m, y uurn ip.'!p iu VEIl' ihu Oynthjum ap 11 ella yit, 11 UCUI1111 doetum sane, sed et ipsarn voln bilern ius ta bil nnq U. Hi no mngni Proj ertd anirui J"ll. 'iat IlS pturimi 'ue l'SU doloris a, maeroria pI ni, N que diu vixil.; nan: auuo V ,1, h. n. a ierbu mort orr ptus est, XXXIV vitae n.nnUII1 tl g'en~,

L Propertius Iibros quat UOI' a sCl'ipSit qui omues oxtant. Qu rum primn qll ill :\larti.alis il fJ,o'JOP!F-;o,O'J app 1- lavit - narn, l.ll vidr-tur. ~. cet ria distnnetns edi sol 'bat -

(, XXII elgia. eornplec imI' anna X -VHT ·e Iitu est,

> lecun dUB XX", [V ('L gia,s, terbius XXV, qnartus XIV COl]· tine, ytlt,hiae amure ufqnc nomine pruesertim duo illi VriOT S r dundl1,nt. In tl;ll'bio elegiu XVIII maxime <'fit

I. (,111111 Uatll 111m TIberi _ItC"!l.l'I~ t!\JIlllr,rlbllH V lIaiu" J'1l("",,"tns, baud hlflm1L~ r rum 8('1'1111101' buunruiuuue 1i! Lhll.lltUllL iud x, RCl'il'lI:ilt stl uu ... IJitare 'I'Ibu'lln an P np('I'II" in. d"gi~ plllnl"U! t"IIJIIC)-et.

2, Ia ru vuro n,,"r t,,,t LaJl11'"QU(' (lOCt.Ql'UUl Iu.mtnutu ,U""t'r"tatWnl's u.fUl'mu L'O quls 'duMl ut 011111 As.i"J I uut uru eS"1I1

3 . .At tut tun Pr"I'ea'rl rQl'pn, :t.".'hllllUllJ. 'lr dm-t ns ""!:!lII1f'.nI,,, QULlC1BUl IIj,[.:IUS, {plod 111,.UH, Vel,'O ti II L1i i.._IItt~Jlegu.Bt haurl JfiUgnl lUOUH uti ~..;rr r~Jn."~~lllt hi IlIlIJllruelfbro" <llsori1hll.

-I, I,jb. ny. ]·9.

T.ATlKAU ]If Lr-rreu \r.L11H RlS'l'nR1Af'

117

memoria digna qtu 1\ Iugubre qunddum ·}.l'm/:'u esl rlo 'In,t-

elli mnioris mortc; neqne vero vnrii <mimi f>llSUIl dlHUJ quilius ipse ob infrlicem illum CYLlthililC amorem agitarus dl et 1}1'U(I la us. In uartn den; Clue J ibrc, qui inter "11- unm XVI et XV ztreinum eius vital' aTlTI(uJ1) .ompositus ost, x illa elegia un+, q1l:18 Homa.aas appcll: ,t,: in qnfhns Oallimacbi, tnaximi Alexaudrin rum po (,a,e, quem Ille pra ~ rtim sccntus P,l, :t ruin nomine P ROil/an'll/In OnlH'tn(wht01n appellari voluit, aingulnr Illud poema, quod :d71::t. val e e usae » inseciptuni fait, novo consilio imitatus II t. Hie Iiber untem lamente.tione de ('omeliae mort clunditur. qnnrn soleru ((1' I'rimi,ru 10ef] rum II appel- 10,1'e' in qua ~(Jrneli~1m i sam, Sci ionis flliam caudemqn

, - .

Pauli Al'luili UXOr rn, mortuum apud suo lnqucutem in-

dueit, ut !lOS ccnsoletur et a 1'1 virtntern imp Ilst.

Nunc pauca dicamus ud eius :pnet,jeae genus ~lgnHlcQndum. Ruins duao unt 'prae iipua notae : vr-hem 11 am ris ardor quo ille elegos It, ita dicaru iLLI' ndit et singularis Ql1Cl dam ac f rt s niniia i rinae osrentntio. ua nonnullig vidr-tur re (l411ectf.l,\"rissel hac ill TO PI'"" ipue lU xandrin aer-utus. Q,u:lmqun_rn non d suut qui Illud lll'fcnd'illt. quae Prop rtius ce 'inel'iL ea non tum obscu rn ct abs msa ea I quam iis via ri qul 'parum int d{ ti· illum V6rO res sibi notissimae nulla, diffieLllLat ue nimh 1::I,1)01.'e iripsis' '.

P. Ovidius Nasa.

r se s et Sulman et oquest.ri ]UI'O '1 anno XJ.JIII

a. .h, n. or+n ill CR. mernorat.: 1 ! uin uiam alia multu de se addih, x quibu« 3112(1 pimus Irati' ill ei Iuisse anno maiorem natu, et ipsuin usque a, pueritia ad rhctorieae stuIlia impulsurn s a }1:1 rre : ad quamvis tonar tur serib61' II verba soluta mudis » ta,molllu.h Ipsius 13 nten tiam r f,ram,

SP(1) l c B, Il, carmen limn rOB vcniebat n.d t pf 'il ot quud tornptabat llie!:w versus erat.!

I. 'r"br. IT,I (J. btiulIl III ill lUll,,] Jll iP9" 6uum 11·"dil, I1ll rui· <t, d. _ III K",I. 1 >riles.

2, TI'J<, I \T. I 0, :H:.:!~.

us

Snmpta autC!m toga virili, 11m ad II tenerae primos l),cLa,tis honol'cs l) aecesslset, ~j,(l maiora rei publicae munen .. '[If>I'geTC noluit , [>i enim a TIt' , pat,rens corpus 1J(W mens fait )],pta laborf )1, ut ipse aft, c sollicitaeque fllga,Y o,mbitionia 11 arat,

Itaque ct otio ae d Iectavit t pOClt,a..s Illius aeLat.iR 1100- Jnit fovitqu('l» ill quibus non solurn Prop rilium at 'l'ibul- 111m et HOL'll.tinm. SNl. etiam .Macnnu let Pontienm 11 at Bassum e1; Galln:m memorat. SU9, carmina II iuvenilia I) ipse t('/;t:¥tJ.l1' se ium tum populo legi-ssf' cnm r< borba r SBct:l ,,'ib'!' blsve somelve I) [nisset-,; praeteroa multa sorlpsiase sed en qua l' (f vj tiosa " put a vissat. ~I" loemla tnris igni bus» ipsum dedies . .Acldi.t, (I cor Ii sib; fui$Se II melle Cupidineis nee inexpngnabile telis ,,' neqne ramen in amoribus ita se gCI\sissc. ut sibi mulo diceretur aut, ia malam venireb farnam: t.res '"]JI'aelC':rea hf.llbnillse uxores ; qnarnm ultimnm aperte ]alldat, quippe '1:naefidcm adversia quoque rebus servnverit, Nequeenim Ovidius usfluC arl extn-emam aetatcm friix lJc::llhu'QIlB vizit, Nam flXf'11llt,{1 nnno VIII p.(Jh. ri., cum iam illi

canitiea, pulsis melior! bus annis,

veaerat autiqnas miSC1Wl'ntqUf' comas,

Augustus subito iUBRit eum Rorna, nulla iuterpositn mora, ncctu, proficisoi et TomoR, in oppidum apud mare III uxin tun posiru I.nJ co nten derc, Cu ius relcgatioLus eunaam multi quidern grammutaci quaesiverunt, 'nemo taman 81'l,tis irloneam invenit.Qll:l,D1qll,am onim Ovidius duus ass suac calamitatis causasaffu-mat - (,H,rmen at rrarem S - He l;i'Hnen verbis utitur, ut nbscura 1'e8 esse vidsatur." Narn quod ud clwmina attiuet, eorum li entia l'l,tqus Iascivia

I. J"""IN1'" 3<l(wrr V",'nUGlL"'", q110'" arruu X\71 , e., Oil, n, rloccsBi~se ('<m,t"l. po"nud ill nuacdain SCJ"1po;;il ~Il u(}c['lO(llJ"ID u nta, 'OJ ()r-nil),~flO!l{""', rIo 'fti\~ihl~~, ut ~I'/((!,n'"cn d r. "~l'pen~ I hU5 "BllcB.'11,1~. TIt I h,:~niq DC De; lu::rtJis"l Nfnil ndrum .f.I.1 cxn II dl"l 11 urn. nool Am 11 f"ltiSI'.lJ nrum i':H •• '1;.111 tu~.

2. r<m,tk'I'" ",,1<'0 quru] ,m ]J","lllil.! e. '11100'1. 'I'u"bsi" Insorlnturn r,tH. li,l.>I' su« iar,.hi~.d" dnri iDle"! qujd~.lll. hcmllorjhu.::: iuctuIl._t.

3, '1'J'(i3t. I r. 1, .. I) 7 sn (I. ,C",nrWIl flL QI'1'11J: 'I.

4:. film! 'J11] dul'Hl'nl "" OviolilB '"01 11'UU,.,·]t ,to1 10,<·"11 Eullur-, A1.lf;"· tll·[ netHj...;,. ct ~fhtl.d Hliult!llllOl oh e..amQ_H{.1 .l'e.!ll .d,:TIgu~11'1:; tiuLU.cP'iI l!1o P01"Lu. Ill" 1'0]]]. Htlend,,," »,'"ui gH,I'c' I , UtclllllEi1W ,'()S cll' ILUU<;:l"I" s!lLi~ "oll~tiJ,I, IuUu:rn t_\ur4l;1'm II Ull!) ~ l'ltgnt rll.ll s. .... c.

11£1

potdus spe ies e .. anaae go !!om vcraca usa, ,yidctlll' l'elegai.i 0' nis Iulssc, praesertim cum ~ AI',s amatoria T" quod 8t omnium eius operum rnaxirne lken'~if1e crimini obnoxium, decem annis ante ediruru Inerit : error vero qui fn edt, ille pl'aetm'it; qnin etium {;'l(~gia,rn illam, qua elJ;18 t.oLa 'fete viss ocntinetnr, his versibua eoucludit ,

(]aJusa meae cnnctis nimium quoque nota ruinne indicio non at teslilfi·canda, meo.

Profeoto noluit ille quidem ff laesi principia tram » incendera: quod fortasse se fa .turum esae sensit, ai quid dixi.sset' de neseio quo Uagltio ab Angusti farnlllarilrus admisao.

'I'ornis Ovidius, qnaruquam multu temptavit ut veniam consequeretur ·pt, Romani reCltl'ct,extromaEl aetatis annos USCJ1Hl ail mortem egit. FI'usLru, illc principia anirrurm 'VOl" sibus ace lTreciblls movere conatus est, Irnstra fid lissimae nxori ut Roman maneret PEU'8l1l:tsij" 81)(1 impulsus fore ut reditum sibi impe'tl'l1ret ; fl'ustl'U Il, Tiberiu Caesare, qui 11 ugusto SUCC68SiL l)t!tivH ut a rniserrima ill;l, relsgatione se reo voc~wct: 'ro:nis, in barbarorum gelida I' gione, qui tameu ei £aV6rnnt ac benevoli fuernnt, de vita decessit anne XVII

p. Oh, n. '. " ,

uius 011 1'<1. in tres ipsius -vitae netat, 8 ria dlRtn·

bui solont, nt et iuvenilin et iam finnatne acLfFt,is e~ relegationis perhibeuutur. III ventuti igitur IH':wtl"l' tragoeiLi:ullJ quae J.[ (Jrlon 1 ill,sC1'ipt.a Iutt, cuius duo vorsua xstan t, 11 ace opera ,sunt at Ll'ibmmda; .AMOR.Efl, HEROIDBS JiIEDIC~l'IHNA FAOJ:EI, .ARs .AJI'fATOltJA) H.EliffiDJA AM:OTI,~S, quae onnua elegis aerrpta sunt, Firflluta antem acsato M.E.'£" :WOE'J'I:TO· SEON Iibros x:v at FASTORill\.J; libros 'lI compoauib, extreme deniqne vitae Irpa,t,iIJ, Ql10d Tomis. cgit prueter opus:ul.~ quod IBIS ~ inscribitur, quo, . allimachum imita,tufi1 ill unmieum 19110t.um nobis vehomontlssimc Iuveotus est, et bra, illud poeraa de piaeibus, quod G1'aeee Hxr_;reuTlc..i. 3

t, H-;';- Q1l1nllJjll.IJ I1R (X, 1, 9S) hja verbis 1 n udnvl k: "Ovid:il Modell ,ifh'tu.r mild tJ;;tPJI<lRIT, nuanturu lJ]~ 'liP Il!"Uf'~t"r'· ]wtu~ri!, ~i ]Hgemo suo iH1Pol"nre qH"HJll .IIHhr.lg'l,.~fe muluisset, n.

l. CCCXXI d.i"tiol"J~ cornnteetitue, B!lI.I~ autein con~~at ColJim1loch,1m ,"Bb""'c"nIi"lllmam snaru ill A]'loUonl11!l1 olJlurguLhmem Cndell1 nnmtne In~al'llJ~ls"e, flllod <J"t "VI" "llin~<laTH SN];!ellUlmB in restao,

3, Hno OXXXIV Iic'<"':ll'lul.rI cOllll:uellhu;.

im~criDsit Int-houbruuqno roliqnit., duo pl'af\Kel"Lim OP(';I'I1, ot iP311 elflgif>, SCl'i]_),jt, Tn:rn:r l en EPIS'T'DLAS JJX POI\""TO. KUI1C:

T 1'0 h i omnibus de op ribus, quo p qui.Iem m l.gi suit memoria dig'na" ainglllutun pau '1;1, dicamua,

AlIlORES Ovillill1:l prirno in qniJJq_ufl1 deinde iu trcs Iibrns il se IIi rlpsif , en quil us 'prne rtiru rnuli rem. c uanrlarn, fall'1o uomlne Certnnam.t suosquc in eum amcres :it.a ca'Ntamil ut nn imi sensus e CI),Sll, 1 ]10n tam veros, e t :fi '\'os versibus el ganti5:-;i,rni.' ornavisso vic1eHLm'l et Corinna ilia. non rnuII l' v(\I'f), scrl muliebrium arnorrun t.amquaui imago quaedam ammre:1,t, Adlle C] nod illa J'f\S l':-101'lJm honeeta s 01, ilh~il, ful.gifi,[ modo CH vorbornm leganti« Y ati, , u virt utem Ierc jJ'l'iitl'rc "i!ll'ol1 Ul'1 modo lam a'11m't si rniflcat. ut eum eli as ad sordes nou dubitavlase dcscender .

Opere quod illnOIlJE inserihitllt XI pi 111ae 'OI1Unentur x quibns V prior ' Ille Ilnxit a prncelari: simls fabularuni Icmtuis ad n.rl1i.(':os vel frlarit,lIs trh a Penelope ad

Ixern, ut :1. .Pha dra ad. Hip1101 tum, ut ab AeuNt, ad Dldenern. missus : S{lX nIt rttl'l \'1:'1'0 ita ('OTIliJo uit, ut ferniDatum ainantium pi buliR SIU1a cuiusque amicus respoud ret , itU,q118 H~'leIJU.H Paris, Herorri Leander, ydipp ie (1 - niqn A nt ins r porulet, Hnec operis Jlf11\ non d aunt qui dubit nt an non a.b 0 \1jrljn composifa ait: rccentiorea vern grammn.til~i, t quidcm doctiseimi, dubitari ]'lOHSe neg-ill', lltul rliznum oat qno 11 animad ,1'1 li hot' in op re Ovidinm ferulnas lila,s anl.iqua e iab11111,c (>:I~l'llmqllp anim] sensus it II, effio""isSH, ut August! actatis mnlierfbus proximile into lilt que ;]l;dl-'ITI ferE' res, easd un eentennia quas in Amorfbus, hi (lUO(IUf>" VI' erum fabularurn nr minibus. cum prouullsse i.UI.'C' rlixoris : q UOcl8L nllistulac amaforine g nus, ut ipso i. 'f: tnr, n va/lit:! rnuteriam suorurn arrninum non uovavit. quin etiam nnnuumquaru 1JuLidj 1'8 qnndarn doetrinae nsj,(',ut",tiollC oueravib.

Ex opere quod l\mn,LOAroL'fA 1"AlJ.rnr ill cribitnr C utUID e .sta t v l'sn ; net' plnr ' videtur ill .mposui Be, Qui-

I .. 'l'li.,l. I ~', ~O. 50 60; • _,. looom ""illalo p<,r 1Jrbem - munlne nOll.. ".01 tll"ta OociIUla _curnl ",

2, >\ra Am, Ill, 3,10: ,IltnoLIHrt hoc Illlls Ille mr..-avii UI'Ull', H,w enim dQ "" 11[I'IueolJ1 ,Uconll!l1\ ludnoit.

12J

bus, suue aetati e]l~g nt:ia e'l, ultu ] uudatis , mnlicres rl(J('!~( art m fo cici m dir-nndue, qno 11TII rim's HI pIll' ant.

Jl11ioris quidern mornenti fI, t NS ,UTOlHA, ne que

tam D ruaiore lrLUU digna,::;i ad ,mOl'OS l'ospiciaR. uamqnam

nirn eadaru ft'I'c materiu quae super-icribus op .ribus partra tn tur Iid III f 1'0. irni 11101.11". ead 111 L vitas amorumque licentir, ill hoc kl,lltf'oU opere, quod Ovid i ingenio sua Ipsius 1 atHI'll. ap in' r spondct, plus IT "tis invenins. Quotlsi tiarn hoc in opere elerros Ovidius ndhibtrit, epici poematis {HI doccndum apt i speciom qnnndum all 'ctiwit, 1116 enim duobus priozibus Iihzis virus dnceh, q uibns artibus U1LW l' ad am r • alliei pos int 1 rtio »uter tUUIieribus viam ostendit qua "it'oS tnduoant ut amoris ardore ineeudantnr, ita tamen ut RomO,nOl'IlI11 Illius acta,tis viti;! et fiHgitit1 non i am auger at xoi 311' ] G ndo TId a-

ur, quam onsur ta iudiear et ostender , Ie viter irri-

dendo :),'tq IIC urbane Iudendo, Equidcm ogu uon infUiol' totum f re Ol)11S mira qua-lam ('Ii,(,,611(li elo, anbia nit -re, sed far rP non p s urn quin vehsm nt '1' dole. tantos lopores, tallta,)ll a l.'tcm,j,HntaJT( ingcni vim ill tum obaoletiB sordibus 1 pingendis €I ee V!'oIus:llli, Ranr mat riae turpitudin m Ovi lim! ip, e vidctnr qnidam mrimudv .rtisse, s d adem ilia. animi levlte.t e tngeniquo Iascivia usus qU:l1 omnia Iere ante l' Ipp:atinnGln tractavtt, qua i vellct malis Illis rtis rctnatoria rraeoeptis • liquid b ni (PP n [PI RE' ~rEDll lJ.iQRL"J cctnpoauit ; quo in opere qu am quam JI onnullas s 11, 11 ias T'll'oIeri; 11011 'sLa,s t adnlesccnt 1:> nonnumquam sapir-uter mOTI t. ut. amoris ai-dores in ill 0 01'1 U CQ8l'C ant. saepius tame iruproba ilia Jirtis am cioria. praeeepba iterarc eb lJ"ngerc I] on du bitn,t, Qllid mirum igit nr,

i Augnstu cum llet Ovidinm b rbe relegar , haer

ll(]prnat. esl, eausatus. q II ip'p" quibus ilill, rnorum corruptio anetH asset" quam me omnibus Iribus cor rcere On1,e)1- deret ~

t veru ad OIl 1'a veniamus, quae tam firmatae a tatu supra dixinma, M1i]'1'A-;\wJU>n ISEON Iibr] Oll.1JH' , , f re 1a,bu13,,' raibns narrant qua forma, aliqua mututione ruucln LaDtm, ab olf rrni ilia ll'im.ig uia omul-L1Jll lelllentofllm Ollfusa {'oDgcri' ('ui lIomen haos indil,um est,. usque ard Iulil1ILl ae:,mrem mulatmu in as nun: iug nt'ill :,Lll ma.tel'iam a

122

m. .xime variam, quam etai a +ra cis qulhu am Jl tj, nt a NioandTO Colophonto.! ut <1, Parthenio, ILl, ab Antig()!lO, uun aliqun qnitlem P'i: parte traetatam invenin, tamen sui profccto mgt ni if I rnquam pe 'uli' tibus rrotds Irnpre si U I qllfll UTI , pern ill, r «eomrn po t armn ]Jeri rint suus ille qUill ill plan ss vid utur. Ho \ opus l d epici p mat' formam nullum OR dubiurn qniu pr - pins ~t,(}eedu,j,; quamquarn ('\1 lauorat, 11 - ili::lr dicarn quod jot untisque fi1blllis cum compositum ,~ib u c simplex ne unum osse poteat. QllfJU ill vit lnrn f' regio an rniro ~~rt,ificio minuer contendli. vel Iabulas aliqua inter so sirnilitudine coniun to,: componend vel alios it. ' n 'l'a - tea induccndn. 11't phU'flS singuli narrution 's p rscquantu», Alia quid TIl insunt vi in ~ uam t ,~in~uhl ententiaa ctlam hie snepiue 0 vidius Henne H, verbis augere solei! quam amplifieati mem appellant, et nevis quibusdaru Innuditisquc sivo imaginibus sive , r bls aele hatur , quae sanu auld m Iudi no ] robari n n po, int., t orum 1i {" ti' ,111 n.uque nnirni levihatoni hie: quo\;tuc ostenrtit - 'led Earn

gregin > Jloe~a,c virtru tes mazis fortll,i\se hie q II am netel'if! ill operibus Iulgcre mihi quid m videntur. l)'Iulti igi mr sunt loci m moria et laude digni, quos si rnern rare velim, tempu m defieiat : Ni 1 11" tam n Jllam, prop, r IT [, nun quamdum auperbiam a Latonae Iiheris saeviseimu poeua ;a,l'fechtm - omnfbus nim e filiis 01 filiabus, quo. qu' !,L uordeeim ILtL bebat l iurra }1a ucas horae CIlI deli :01,0 repen tJ,11 0 lato OL'ba.t:l faiL « deriguil que rnalis ", in saxurn mntata - aub Philemona ct Baucida," Irumilea honesto que ioniuges " d ruqu bcuignos II orum h spites, mira ~u dam a diir praemio d uatos: aut Orphea I.iU. tile cusua t~L canrns at ipsam cl'uclelissirnam neem; 4 hos quid m 1 cos silentio praet rmittere qui pcssnm '?

I, Kiln Pt'Oblt~ (ad. , erg. r. 300) "(ltia~l"lllm I B_llHlllnoln Ovldi UPN';B runt m foig;; te",~,,'ur. HI,', "nim • s"-p,,t' iJ;.u:'l7. Pal'th niuR '·err. _\[£7;1.11 p(j)':'ITSLC, ..inl,il(rln1J .• ,Irniqtln 'A'i) .. rn'~'1"'~; ael·I"~"''lmt.. XllnLllLUa !'Lui ~m 0 \"1- .1i "" II ['0 Eeet., , c l;alH n CV,r Ilml",ll I 1 [brl~ 811m I '~i L, 'lul "'t'r~()'_ iD~r',Ll1}ts fll A' 'nnt. unnnull" ap",l CUlHll\ln~, C'Rln1i1L. 'erj,ftlillm. in,en!!,

2. VI, la~-312.

3. "HI. 6~1i-7211.

~, "Vid[' [ .. trun llbrruul_X -1 !il;pi -l~v 1'-"" 1- 1..

123

equ tam n lios omnium pulnherrimos locos e fie, defe11(10; multi nim alii sunt, quos magna cum animi d 1 cf.at,iolle 1cga,s lll'iHISP1'lim urn ille quae st eius v llUt ingeni, mirum quandam irnaginnm t. v rborum ill duea ! varietatern, ))BqUC tszrtnm frrrinarum 1Ul tat.iones surruno art.ifldo exprimat sed tiarn animi s nsns maxim varios oxplicet a tq LtC osf .,utla L.~

It mID aet,lj,i" illlns tam. flrmata i opu F.\wl'oS dixinms j quod Ovidius idr-irco .inchoatum 1'01 i qui t, qunrl ei, Roma decerlere enacto, tam dcctum npus nbsolvcre neque , a1'1 lmus fuit ncque lioulh, quippe qui et maxi rna arrimi [tAgrj-

udiu nilli tus t, 11 que l111rLS Tmnj h' .rbar in ppi-

dulo, bibliohh cal> adir _po, .et,. Alius p 1'1 , qu (1 duodecim libros cotnplexurum fnH, Spy Iibri ad nos perven run'!" quibus Bornanorurn fal'lti, n,b Ianuario men e :1(1 Inn ium , itiL illustrantur U'~ sex priores anui menses suo qnisquu Iibro c ntinean cur. Quauiqunrn v r ij, a racanit slgnataque tompora fastis» matoriem saue gravem, elezis tamen 11, Itur , n quo 1 \<>1. a em animi Illarn plan omi.ttit, qet ill uperi - ribus rperibus os ten d(\I:at, Quod ipse quodammodo fat - tllT·.2 Iel m multa ruidern H V rrio"ln CO,3 l1octiSRimo VTaJIlmatico, multa a T. Livio, mulha a T rentio Varron _prof rto I1D1'psit· mnia tameL1 i < ilio' Iii a' sui" ip uus, uL ita dicum, eoloribns plnxit, omnia suo illo rug ill lumin iitl illuRi;Tl-l, it, ut ips« per se invenisse ideatur, Q,uod i dnotum hoc -poel'i ae Fl'I."1l11& iam Prop rbiua .in illis nOlll-lnts quae appellant elegiis 'Passim prusecutns ernt, et apud

rneco: plu-imis an nis :l.J:l tH I'm},'! ium, cum ali], ttun nllimachns lIt supra, ill imus, quattuor illis elegiarum libri t'a taverat, qui (X! \:;l, idest e Cuusae « inscript l fuerunb, magna tamen eab Ovldi lana,

R,e!'.tat nt paarca dicam Ill? duobns ~ Illis nperibus quae

I, l'Iutis ill! l' omncs "",,;=tat fhidll11n illu Lci~U. Ima noete, 'I't8 Jl1~' ",I, CRt llmll,a r1fsccd r , N'JJl'ntiDfJ rulOn' j ,wen..unl, iH h.lllurplHlSe{)11 It 1""', q ILna ",1Ivl 8C ltu,lme'd I.. fillHUniS iI \]evi8" \, qn"<1 ATlA'll~ti ,lu\Hle ',>nGlud - 1'.'l1tlLl'; tU1l1E'11 quOt5IlIlID !:!fu.H i1--mirlll'~ OJiHoo1I, cUID rum dp~criflR1Rl=l[}:nti ,IO:P:rV-tH" TIIJtILis~c .

2. Frost, ,U, 3 HlHlrl.

3. 0"1Ufl l'''~f' "l'OCI1 ~llHt lLlunol'ill dig'1lI': JJl' "'Nbo"w, My,llrtf'.allo, Dc Ort1~ofJrap}j tn. fl, /lrisel-£t I'crf);"Oi r1(Jlf'ni.s~

4, .'!'eqne ilJilm lIla!';1l1 J'efe'" J ~h\'-\:J", '!" "Laul - NIJ..( inocJ'lbiLllr - d "ererc, q'HIlU muJll Ovidlu jn,li!!'IIUUl film itlllfcM'Nnnt, ,'-C HUm, aut III

c: IOVAC'lNI 1\lAJ\PJXfJ;:

--- - - -- --- - ----

'I'rrmis J. composuit. Q,UorUlll altorum, TJ],IS'I'IJ\ quinque, al erum, EpTST AE VA P )1''['0, qua tuor 1 uiarllDl libror complectitnr. In ut rnque OD TC enn rl rn fere aezritudinern animl. casdem »1'('('£'8, eosdem gemitus ilw;niafl: ille sni III II oris, amioorum, Drbis clnsquo deliciurum d(\~iderinm hand fortHl'.l' tulit, neCJ.u frig ra, nives lrorridam vrv ndi rutiurrem pa.tl unquam assuevit. Quid mirurn, !Ii ut ipsv tatetur. ~lioUr' nHbldt(}l"? Nl'gu tam n. opinor, ad t(hl tas PJ'~'c S !lht(>t,tu,tione. que d seeudiss t, nisi 11 que ad x treru urn vitae tempus S1l6J'<l;vissei" R6 Rotnaui revofJ(tri posse: cillil,e ~;1)(!1) L uru rnaxirne animo etus 1111\llsH

,

rum AUgLL" ruor: n 'I'Jbcrius in summum imp rium sueCI! j~_2 Quo Isi ibl 11 rsuasum hnbuiss t, se unmquam niam unpetraturnrn esse, hand seio an maiorern servatul'US fu rit gr'ayj tn,t, Ill" Irl quod allis eOIL igit . .1

TTisti'U'ln liber ,c(nlmlu mnxime mention dlznus mihi qnidcru ."Yl tur qui uonnisi nnarn If' .... iarn, sed i~ngam -

J.,L"\..'\7II! versus sunt - ad Octavianmn fl.ue~il,Telli. contin b: in qua Prin cipem modo docct nlios 110e(,ILs obsc ma acripslase ucqu . tam 11 e rilio t\Jut relcgatioue multatos e. e modr, Iaudat quorl nlitis in ill ill Tit nrm se rel "'fl~ tiOlle et non xiJ to multrwevit, modo raga ~ ~ltg lie ob~e'1'::1 (, ut sibi veniam lal'giatuJ'.

Epi$(.nlantm, d DiqUI~ liber quartus post mortem Ovid! edU,us est. neque alias seJl en ths 011 tinet all sup rior S libri..

er.urum 0 idi up ribus .!Ul'AU illa Augn ti avta xm-

dl1flif nr, c(lH e maximo p et ' 'OlU}} ·t.itl1 1'. N qu v 0 ii ranturn is t.emporibue vixerunt. quos supra nominavi-

Il tlltO ucn d.esunb Qui dl1bnfllli, au Ovidi Ait upns. Alldo !]U t1 aLiam po rna '1uod.lnlJ1 LI(J a tri~ Ph."eff.IWlr:,,,.) ""ctp,' ,~1.Il Luot "iiIlS (Oh-. l:n..~. II, 5) Ir"", Probu« (,,,1 V{\I'g. G ""g. I, JJ8) tltW~ "","8UH t'l'llrluu[, T'ra,[,lcrfl" uuaotlan. al lu 0".[,1[0 Mt,rlbutn [norm.I" I,une Inug urn est "<'I n'(·(lll""m.

I. Priurus tnllll.\Il Tl'i~Ll!lIJ' liI;e~l" il Inot'e videl nr son pE,," esse.

2~ un nfh.lt eLIA..Tn a. l-rJlHl.]Ji 0 "B.eS! e-pcrn vft , ad quem Fn,.,f,o~ fol

tJil .. 'lno~ rim 111 • -uT, nouun • 0 tavtnnt. uf ip_t;;;(l d[('i '" gc.l'ihf'rc- Inet ltuorar. 3. lJt Lnennu .. Oulns vtturu suo 10(>0 pu,ucb; nurratumus.

inu . fUt'Ullt t ;I,lli, quorum Iarua« rnaxlmi iJli suo splontloro uh itu, dlcarn. olteceruut ; qnamquarn uonnumquam eorum numi na in su if> iaunin ibus 1 ra rlill'I'l rnt. Ii d quo d ex eoruui iperibus nihil aut perpaur-i wersua exs! au t, ITi~' ramen qui mnximc e" iis meuti Illl' digni videutur, 08 1'e·.11 sbimu ,

Itaq ue L. VA EIUS B,uIfUH, qui vixit ab annu LXXIT ad XIY a. OlL. n., Octavtan! AugnsLi. ::'.la eenatis '\'el'giJi ainieu 1 at p ('m't Ile morte ll'S ris e Allgusli PUiU:gyr'i,GUin plure tr· go .diu "l'ipsi, ex [uibus '["ITFlS'l'Ii1"l liftgnnm farnam et pee UJ rium Bi camp: 1,1' a vito

O. V A.L HUS It '.IiUS CUTISH]. anuo IT a. '1. D., Hlfu,t,i amicus e1 gi<ts I't pigr~,mmi1ta cr rnpo uit,

Horuti anuci In milt -tium SEJ~. [JTiP] IU~, cl giac r-nltal', .FU.N1H.NLlJS eumieus, Tr'!'Hrs Iyricus, ItrLLUS A.N'l'Oxros, epieus IJod,!:L.

Praeterea DOMI"lTD' .l'tfAR 'us et elcgias eli epieum pocrnu Amazanido; COJnIJo1>uit: )iELlS' ::; t.rab atus scripsit i A.LB11'<OVA rus rJWU lll'actel' Thesl'iill. f'l nomanutl res receutim's I' einit et qua 'Uam epigeatnlll.' tu, edidit; Bomanas re: !"!;i"au OO&N'ELHIS S-mVElcC " el, HAJHRIOS epi .e traetuvCt'LLnL. SII_lIINUfl, quas supra vidimus vidi EIeJ'Olues illi."! r spnn \I, seripsit. TUTI ANUS Od.vSI!eUUl Lu bill vertit,

A.E~1IL1 M IlIA. ,iJ,u.u t P N'j'WU'\1 iau. supre m momvlmus.

GHA'l'TI ]',U .. IS II llen.iqufI ox O'!Jno{!cti('is DXLI 11 (}XUmetri exstl111jJ, ill quibus mulu, illv,'mas rle Verglli f'onte, ut ita di .am, deduc a.

Titus Llvius.

at v 1'0 ad eOB veniau US qui llros:, raj,ion nsi SIJJ1t, priuruui T. LI'ITU.o,r, nou teruporis or; ill , S d au torit:Lte t 'pcuderc Invcaimus. Qlli Patuvil anno LIT nobili loco nai UB, rhr-Ioricae IH'unum el philosophiue operam dedit quirt ,tiaU1 - ut. ne '!lJ philosopl.us tl'lldil, (liJpist. XVI, 5) -

120

« scripsit et dialogns, quos non magi::> philosophiae adnumerare Dossis q [lam historiao (~t ex prolesao philosnphiam continentos 1). Quo in studio tan turn ille profccisse visus est, ut idem Seneca Livio in T)hilOE0 phia Ciecronem et Asiniurn Pollionem tautum praeponondos censeat.

At opus tllud ingens, quo maximam sibi fa.mam comparavit, ,ANNA.TAUU dico vel .AB UH,lm OONDITA Iibros, XXXV Ierme anuos uatns soribere coepib: quem laborern nmplius quadraglnta per annes sustinuit ad extrernarn usq:~e senectutem, donec mode anno }'_'"YII p. 01. n, Pa,-Ln;:ll. eorrcptua est . Ad rem publicarn non uccessit, quippe qui litterarum studiis assidue vaearet ; no que tamen nulli civium l)al'tii, animo quidem, S1 non opera" favit ; satis enim constat eum prmcipatuj novisqnc rebus adversum iuissc quill etiam Tacitus Cremutium Oordum 1 haec dicentern mducit.: «:r. Livius, eloquentiae ac fidei praeolurus in prirnis, On. Pornpeium tautia Iaudlhus tnlit, ut Pompeianuru 2 enrn, A.UgU8Lus appellaret ) •. 3 Id tamen .A"uotust,i et Livi amicitiae non nocuisse idem eadem loco testatur. Ceterum veterum Rornanurum et eivilern Iibertatem ct virtutes et res fortiter gestas q uantopere admiratus sit ac desideraverin, cum ex eius Annalinm multis locis, tum ex illa totiuil operis pl'acfati(me manifesto apparet. quam totant diligentissime Legere operae pretium est. T;nti au~em la~~risJ quem sumpsit, hoc quoque praemium se petere Ipse dicit, lIt se ({ a conspectu rnalorum quae su« tot pel' [l,:lllOS vidit aetas, tantdspcr, dum prisca illa mente repctIt, uvertar, omnis expel'S curae, quae soribentis animum ctsi non fleetere a vera, sollieitum taman efficere posaet », Praeterea ad mores in primis emu apectavisse, ex eadem praefation« colligitur ; narn « ad ilia - inquit - mihi pro se quisque acriter iutenda.t animum, quae vita, qui mores fneriot, per quos vires quibusque artibus domi' militiaeque et partum et auetum imperium sit; labeutc deillde paulat~m disc:ipliTltt, velut desidentes prirno mores sequatur . ammo, deinde ut magis magisque Iapsi sint, tum ire coe-

r. Hie rerum scrmtor 'l'ilJerU uctate dam.na,tuB est, quO(i Brutum at GaRsiurll Iuudavtasat. "VidA i.nl'ra.,

2. I. e. liborac rei pnblicae rautorem,

3. Tac. Allll, IV. 34.

L.\'rJ. 'AItTl!H L1T".rF.llAl'm'll FI r:')TOJUATIl

J 27

perint pracctpites, donee ad haec temp ora (i. e. Augustd aetatem), quibus nee vitia nostra nee remedia pati possumus, pel'\Tentam est». Q,uem locum hie ideirco Iibeuter retuli, quod ilhul praetor cetera ~:iJtis ostendit, Livi mentem non tall bona externa quae appellant, ut divitias ot opes, ut marmorea aedifcia ut urbis oruamenta et splendorern, ueque auctam Bomanorurn vel potius Prinoipis 'poterrtiam adrnirari, id quod summos illius actatis poetas saepo solitos esse facere videmus, quam civium rnorespenitus iuspicere et vitia maguo cum animi dolore reprehendore, Ttaque, si Livium Iegas, f11teram profecto .Augu.sti aetatis, ut ita dieam, faciem conspicias. Neque vero aliter historiam sensit ae 'l'hucydides et Oicero et alii; neque enim - vidctur dubitavisse quin maqistra 'I-,it:ae esset.

Nunc vero, ut ad opus ipsum veniamus, satis constat Livium OXLII Iibros serrpaieec, quibus res Romani populi ab Aeneae in Latdnm adventu narravit usque ad annum IX a. Oh. n.,", quo Drusus, Liviae filius ide-tuque Tiberi frater, in Gormania mortuus est. « Neque tamen eredibile est - inquit Wilh. Weiesemborn,s doctlssimus vir - ipsum (Livium) constibuisse sibi hunc tel'millUlll quem egredl nollet. Nam Drusi exitus non tam uotabilis tantive momenti erat, ut hoc fine opus amplisslmum recto conelusum et absolutum habsrl posset,et numerus voluminum denarius, quem Livius videtur secutua esse, non expleretnr, si eo libro, qui ultimus fuit, alms terminare voluisset », Idem addit so nescire an ( OL volumina expleturus et usque ail August! finem, a, quo etiam Tacitus, quasi novae aetatis, initiurn iaeit, historlam couttuuaturus Iuerit, nisi aut, morte aut morbo ... librurn ceutesimum quadragesimum alterum excedere prohtbtt us essot »,

Dtcumque res se habet, ex illis Iibris OXLII, quos satis constat eum scripsisse, vix XL""CV oxstant i. e. primi X, deinde a XXI usque ad XLV; ex quibus 1. XLI et 1. XLnI snnt lacunoai, Ceterorum librorurn, qui periemnt, Perio-

I. E"t qui dllhitet, verbis extremis llltim.ae 11€riuc)HLC )11,11". an Llvius nUl'ratioIlcm llexd'llXel'it nd aIHlTIm IX p , Oil. n., quo Drust COI'PU$ • Rumnm pervoobnm et in tunmlo C. luti recorulf Lum , rutt,

2. Vj(Je otns Pl'aCfatiollcm ",(1 T. L1v! Dbms, Ltpsiae In aed. 'l'eubneri elmO"" lla,g. XIII.

128

ouae, Id ,t 1ll"vissinifL quaedam summariu. ad uos :r rveut rurrt, '1 tal n h) rum X 'l-vI ot ;X:XX\'l1 exoiplas ; x quibns pertochis Llolli.gPI·1' licet qua ra.idoue Livius res (Lilltl'ibullriL l{,t'(lll.e tract, verit. EXf;l"lollt ~Iut.l'm pr: eter alia, quae. Jl~IHi mnuienti aunt duo Iuci, quem taaltN'1lil1 upud

nccam rhetoccm, quem appellunt, legiu u d Oiceronls n ce alt.er parttculam contdnet Iibrl XCI coL ad bellum [\l!l'tinet urn, I-'l'~oria- in IIi punia gestnm, Quibns V"1'O (1" causis tam multi libri peri.wi ut paJ'IIID (J0l1 Rtfl,L; L.Llnen non ant 1.)( unn nm p. 11. n. t ho inurn 11 glerr{'IJLia IDJ.t ris quum velunta 8, pB1'i~,~e viduntur,

Cet nun ruulta sunt qnibus inpellimur ut 'fln8e~J1\llS T, Livium suuru opus nuu tctann una, rlitioue. sed PI).f decad V' 1, ut quibu ularu i et.ur, P l' j}'nta(lcl! udidi se, Quods] it&\, se habet, nun ost uiirum, si tr 8 de ~L les et diruidia ad no, pervenernn . Qns.ruiu prilllllJ (Ill ipsis J~o-

inani populi l)!'ibrioibut:! usque ad annun ' om n. h. n,

quo fifliil bello samnitdco se undo Impositus f'8t; l'cliqui V'I'O libd al anuo "1 XV r [ llSC{LIC all annum L_~. L(U) Paulus Acruillus triumphu rn egi1.j res C.Ol1l111·P lrendun t. Hine quoque igitul", ~ d mali us G r riochll'l, appar t-Li' i urn uon eodcm Iibr rum num 1'0 eundem rmrueruru nnncrum r mprehendlss , sed qllo prnpius ad sur ru Ipsius aetatem appropin quav rit; eo magis in rebus narraudis n,j (iUG (lxl'lirau.di: III ratum St', n inun rifu : nan ;1 b b curls r - bus ae maximo inc I'Lis art verisimiliOl'f1, (~t VCll'u, prooedeba.t a maier uuctorum r-opia niti ae Irui pot rat. Adde quod postremis libria earn aetatem com IJleAue~ t qua plueima singuli anrris l'OS gesLa Simi; it magni mornuuti, quippe quibus aequulium unimi ve hementius .ornru

T ntnr.'

Cum :~ULClll1 ab L\. neae in Italium all" ntu lnitiurn (\:~ppl'et n u iglllll'HlviL untiqua ilia, £abulis quan histol'ia c,~se propiora, Ipse euiru in 1'1'00 mi 1( UtW - in quit - an e condltam cond J1dal'lTV lubom poeLicis magifl cle'Ql'< falmlis qu, ,m in ort'upf i~ l'BI'tlm gcr.f a I'1lm mOllU 111t'11-

I. 1,IIlri de elll prim,) !JU-a,drIJlJ, ... ·utO. ""xugilltn faI'm". lillJ'; II XXI ad _ LV quinQ.uu.giuln U1tTIIO. 1'1I1iqrri ,<'I'u. Mepl.'1Jl et lIom~ in!" Ubl'i. "'~'l1tHu, fc'e(l I{e"'''<rlllta. A.lmU'; oO'I)pr"lu,-udlJht.

tis tra.duntlIT. C';u nee udllrnrure nee l'CIellerp in animo cst l!. Haec nt nurrar IL, m uta pr ft'cto uh an iquis p tis 11; usit, ut, all Ennio, 11~ u Nuevio, ut ah Aceio. Sed etla,J1l corum

11' se quuntur. qua dam non oiunino fide digna se

ip,~c qu ril.ur.' ct m morium fun brihus _lau~b~Ls dnlet eBB vitiatam I)(I{' ullum scriptorem ternponbus 11li8 aequu-

, . , '

lern exstace. P t a v 1'0, ('11m Annales musnsna« tnspi fa

potuit, tum np Tim s Annalium a 1'iptorcs ~dhilmit, aliosque all'l,orcs qui Labine Y'[ Gra '0 s('npsCl'~,I1t. Nam U umnis - mqult - .urte m aur I'e s r-utns » ~ et U J) r omnium unnalium. monumeutn I) 3 ,t, ~ cct.eri GrfL,'ci et IJfLtim an 'bores, quorum quidern leg; annales..; t'l'n.rh1l1t 1).<1

ru tor :L Q, ";1 inrn Pict r .m et . in -iurn imenturn

I C, _Ar·.ilium Glahrinn tn pt L. , <lJl})t1l'1li urn Plsonem t L. Oaeliurn 1111ltpatl'ULU et laudinrn Qua(lriga,l'imn et C\ H,l~I'ill.ffi Arrtiat In ct alios sncpin nomiUl1tim rnern rat. _Acldc c-iptorum Gl'}WeOl'1lrn fer maximum, E olybiutU_ Tllud i1.11 em nobis quidem videtur l'a],)r€' h n den dum fl~se, seriptortbus nm sae • n u 'La 11 uut , ,ut ~er ,reI'; a- 1;mn peninua perspeetam trad ret, .')(>(1 ut nurrationern maaore [;1" 'lli1IDH, 01'D:11' t, illarn et Ole ronis t ID1U orum veternm acriptorurn opiniunern .. eeu1 us qua hil toriam putab.lIll case « pus ora orinm JTIf ... xirne » et « munus oratorls I. Quum 01) rem non rtesunt qui Livi libros tamq~am ,:!'terum III le iudic Itt. sed :;j(' r 11' g u re ill endi et n.l"te consf'riptos." Ql.lo<l- si nobis rnirurn [nodammndo vide mr e .~P tam -n Livia non est ulpae triboeudnm ; neque Vlwr) ~o uit illis quid f1L temporibus lill Or];;I.111: sieut 11U his j,empo.l'ibus. mente ·oncip re. ItfM]lle mulbas npud Livium pugnu,J'I inve tas, u 11 ita (l(>Ar.ript.a ut v 1'8 'Oillmlssae t c nf('ctae fu rU1I f 1 s d po hIS nratoriu fa ·ulta e .~I, po tit·,o quodam Inrpetn iLa co mpositns , nt le,genti um uuimi mimm Jn modum d lectul'i soIcil,tlt,. 'Neque tamen f~tl a y rig cc n nit j,Qtcpollit, quin tiam s'l'iptorulJl

l. V ll. 6, ()

2. IV, 20. ~. 3. rf. 21, (l.

4. XXXl (, r., 8c

.5. \'101" n. PI,.lwn, l'fioh.ira de 1"- tittl·~. wllt_ Hor'lI lte HH!1. J"'''I' 313

__ -"""I ... ~CIJ..

lao

s ntentins in 1,(\ I' se dlscrcpuntt-a mndn. cnru dnbit t utrum e1igat" mernoriao l.radi! ac j·pIl'rt; rn d c.unpararulo el, argurncntnndo dilirreut in pensitat, 11t earn de-!' ndat. quaiveri slmlllor esse ;;c1pt1 01'; modo :Il'guit, morlo refeUil' ;; d ex Annalium cript orihus '0,' \' tm'is f re am pontt, qui Iaouudiua scrip runt.

Prneterea multu in Li,-i 01)('1'0 orationes, luculentaa sane t stunnris trti 11 \lignns orutorib 1 , muxima cum a iimi dl'lf' tr tio e ll'briHl1IS: Ill,. ille non Laruqnarn Vt'T(l, habib. tradis, sed quo Lomtnum, qui r -bus int rfueruut, opinione t,t anuni ruotus vel suas ipsins sent entius m ,lius osteudat in unum e Iligendo, maioremque, ut ita, eli am. lmpctum udriat iia, quua 11 min s inter se puguantia egerunt. Q1la oruniu. quamvis Uliltaiu, int pa rim ieiunn, ut longue modo illtLgiSj,l'at,uLlIU modo prt dig+orum seri , al q ue ordines, b:1llllIU efttciun lll, Li vi 01111' tamquam min] 01 qundrlam '. ir-um 1'0 Trltl, esse Tid atnr. Illenim populi Romani imperium 1 anta adrniratlcne dignum animo , ensit. n1, res narraudo ric' us ip" magis q'lWID verbis, ut ita. di »nn, Roman rum virtmt m. jrrudeutiam, for itudi- 11 III pi tatom. onsllium. Cf Ilnudaverit atqu P.xLllltU'it. Ia m quid [uid pal 'ri, tu, ti. magniflci, lronesti, quidqnid sapientd t, proto nomine dignurn st, id populo omnium prinripi li ens a1t!'l) uit. Id'ID « I, facere in quit - ef T)aU forti: Rornanum e t ", " (I, ut supra Iixinms, n n tam snam a >.t:Ltem quam Jll'a,eterit,. t empora uspi,it. . landihus r-el brat illa pro, sertim quibus prtmus Afrieanu, bellnm Punicurn 8 'cUndUID fortitlw g .sait l'b r-onf cit, leI onirn Romanorrun gloriae t virbutis nmmum tall uarn cnlmen, ut Ipsius v rho ntar, iltisse cenaet j

1l1, nrrn A.ugHllti a l.:tWm, lLUl'Carn virlehll' iudicaJ'; Oil

,ivi.n.m ma,giS1.l'a.fll11mqll mores, earn l' i publieH adminjs tmti OIl em, earn libcrta,t l d sidera ." ill gnu ilLud allima.dVel'tel'C 0f10l't(~t. :lpu!l IJrOvlnClltl'um lncolall hOI; t mporum pT'a ,r,eritol'llll1 stlldium diu1i1]!\ servutlUll 1'. N • sin a1iqua C':1u;;a ugustus Pomp iWllffi ulll a1111 Dnre sol 'ba,t.

Hacr. igi1111'. qua uuctell11, rt~i. 81 diligentll' perp 'Jjlleris. prorecto nOll mirab ri;: I-r" 'lui int,ollcgllllt qluwda,m ill Livl ])1'['(' I' lil'f'I1£'lldu.:;e. N:11ll 1111111. nODnllila haud

131

L.\Tl "AlfC'[ 1,1:r1'lm'\I~G\[ nJHT,~:r~ - - --

- - =>; - -, - a r s in 10 u1i ROlllflJli

<fera, tl'a(lidisse dl.Cun1, SWC 9u d An1lal B et :LU't -

.rloria~ 'onsulto d.'tol's rin, B~V q~~I'l't l' C quod. rerum lili nner illspex"

rea sa I)il1.B IH1l'?-Ill L "11 I 'ill U ordln IU uonnum-

~eTieffi et mugll \,I'(1,tuum [l.U!llll u q quam aliqua q uidern

1 't Q we omTIla qoan' .

quam n oS . s: f]. ua 11 ,'tlul1cn Livlo ell tenrpcn-

R~ -pa,l'te vera :nmt, ~O? r.: P~lud ha.ll.d iure lllihi quiuem

buo trjbueudt~ flE\8C dlXlmu~, 1 di ."" r aO'1'" tUltDl re-

" li' - ,t pro gil" c ., "

rtl1e:ri '~iilC11~nt, euni re ~lOmu:,,' . 11e Im~ enim 'ogitu,nt,

rum S(U'iptor}11 de eat llldl EIlS8e, vi ss U1 t, tll.rbl.l-

.' .. '. . vehcrn utel'ommo .,

qua 'lVlUJU _'lI.umo,\ 1:. er m nl1.1iSR1U'um vel in. augn8tuID vissent , a Livinrn I 11. • Iii eli enus et fu,('ult.at.eru,

f lsse o\t (,l11S 'ell """ <

coactm.-uID ,UIl.- ; . • :tete ~ !lei ieHI!1 a;1ua",uHl,

. ill J)'1 'mum lIDllC 1 iH.., t ....

mimm u C' .t'nPlltCll1 nmo (>s· quin

. 1 ill tOl'i:ro parurn p.L 1 ' l'

qua.nl\· at . llo111l1111as aUqUalH. ver-

laudibll' ,11 bret: quam. uatn . ",.~,..,; 111:. ita dicam.

t 'one]U mill rns LLJ.U~, '111

bOTllD 'ompl'e 1, n I ." '01upouenc1is ncnui»

seutcnLiis C03Jtervatas nt 1JJ ~, uut 1 i mID i:Jllde eum In,bor:LvislP di aH, I:).~ plUl'l~:l t.u r ui, li cui legunt

" ih > It<b aarr u .1 ..... , '1.,

dignL, quippe 11~1 U. r "1, 1 0)' ~~f'nI1 \\:,,1'0 Q1l1;;qoam

. . f 'e Hlt r S vic e.W, , 'j. r-

rebus 1p 18 I.'. ' Livi II Ii m'wnis hnl li in; \ 19nUIll

esl, qui. illnd 111ft ~e U1', 1\.-::' o~, ,:,,,,). '~, filuncntllnl e stare.

• ens LC1tinal'LllU 1~"e1J"......· 1 t

e~se et lllg " " ." t )fontl)1' qlu1udn,Dl « ~Hl ,e:~11l,

T Liviurn Qlw1bLha.n1.1S et 1 Ie , n duhit:r.t.

• 1 \ . m t e1 l1l'fodnt,) ~ eCll1· ,1 DI •

nhertateru » ~u., '. it _ ibi }lero(Lol,l1!' },eqUU,l'l

Nam If ne l11d'lgllet,Ul' - ,1Uq~l." illOlmeli .a\Ji~ claTis.[nli<]u>

. . n in Ual'l'aJlll.O IUll',l,r . L L

T. L1VlUlTI; CIlJ . ".!Or ra quam cna,l'ran PI) es

c, n tori 1 um 1D 'n.t.l .Ull)\tl~ .Sl)lPWliJ, enrn I't'bns. turn pN-

t '1 quae cl1l'11 u nu , .

eloquen ·8U1: 1 • .J • fI: r-tus qlli,lem. IH'a rip'tHI ~os,

nL a '.C modH·t;l unl,..l:. ill' .. ncroo his tOl'l ('0-

1 . ut P'l1' '1' 111 C ,JUl, .

qui SlID du Cl r ~, " rle J ue llQ1uol'tnll'lll ,'aUn t,l

rum mum ndn;nt inagia. I q clTin p~t .,2 }ijLUldl'U( y,lo itatem dis l'Bill virhlti ~g cun: ·c·lO· .Ll1n·ti[(~ dhit ae

l"l n !Ulili I, '

Tal'it1Js, llt f;ll"I)l:a l~. m,) -'3 At .L(~injlls p Illio I 'ins 1'1'}H'e-

fiulJi ]Jfacehl!l'l111 tn IlllllUS II. • 'e ul n TIl t'lJl'1'i1 1 eellIlPnill1 pflilt'·i/lt.iI,[tf6111o ql1a,m lam, l~11:1, u'luis ~itin11l (u1

r I . .. III L, LillI 8{'1l'1, •

liar quo dn,m a, ,;1V1l10lU

I. )C, 1. a~.

2. S. 1. 1(11- S. A.D. 1\. aJ.

4, ViiII' pa.lI" III Er'i.

132

Iortasse « qUu.se" eL « sib I) pro It quasi II t. « sibi ))). an

ormn provine lium. stuuium quoduarn lll'fHlteritOl'Ulll temporum at IUOrlJOl, TH'l,l'urn ecnsta.t. eternm hand i 'nOra,mus Allium Polliouem bonarum Iit.terarum t artrnm severiorem fl1isse Iudieorn a' fore malevulum, .Illud )0 .ins dignum furta,s e 8l:1t quod vel auimadvertatur vel reprehaulial,Ul', Li vium in prosa ilia !.-o:1, orurien po ti a qnnedam sparaisse at res a,tque senteutias poetic' - quuduru colore pinxtsae Hoc tameu .rion omn ibus ii. qui iut llegunt vitdum vidGl1;U1' esse haud S '0 an o]Jtim) rnre.

Pornpelus Trogus.

T. Livium ill historta Pmnp iu« Trogl.~r; 1 sequitur. Cllius opal:! quarnquam Li vi pnndus non ~Lt igit m.Lgulllll uamcn fuit, Hie sub ALlgns ' fiuem H.1S'l'oJtIARmr PIDLlPIIm RVilI Iibros XLIV edidit qui omnes perierunt. Cum arrt III eorum Elllbom:J; quam M. quidarn IUNIANUS IUS'I'INUS eornpcanit ~ qui ut, videtur (~I'ot,um fere annis post, .A ugnsti obitum natus 8i;t - ad nos perveueritv Iliius 'operis materlem ut ilJH, dicum, colligere licct, Ita Lllle U, .cepimus Pompei urn

'I'rogum Mac domun Im peri r itu, amplexum ess , nt

narratirm ill lLb ant.iquisaimls sia regihus inr-ipnr t et

ROlUanor'IID firmato imperiu flnir t , [uln etiam luatltlWJ' pllsll'Pmis libris et Paruhorum I'I'gnuw et Rornae Massilia que origines eL Hisp. uia res usque ad Olt;ib!~.L'OS al.1 Octaviauo Augn, to Iotnitos tradidit. Illud ut m dignurn est quod anima Ii vertas . hun C T ru m scriptorem re it::\, D:.1lT::Lvi, se, ut Bnmanorrun imperio atque laudibl1S alteriu popnll poterrtiarn ut. gloriam opporier V'oll1iS8H vidoatur, atqu« rerum seriem at.que ordiriem en tamqnam legt\

oeresri i'lL r gi redidisae, ut omnium fem populoruin Bumrna imp ri modo a,Plld how' gent ill m;s t, modo ad illam 3,(j detnceps ad a1ia,tO l,l',MUerl'eilul', Neque veTO erras, si censeae P. Troguru Maccdounmqu J:;l!udes T. Livia RornaDonUllqllB glad a, OlJpon.i posge, C'BtCl'll..lU 'rrogum f'insqn

I. Hl1iLL< v[lipn fer~ tutn.lIl ignot' .Il'IIlS: 88tia tllm 'n COIISt-jlt, BlUl1 In G~lIlll ,-u"'btJ,,,,llHi OI'llirR «S8", ,,[n"qlle patr li1 ",tql1tt IInLW Cn, POI paio et Ilw" Ca .. ~nr dl1r1b1.l;! j)!J",n"vi.9~e,

LA'fl"1AHV)[ L1TT~mAULT",r I-llH'I'nfl~_

--------

13~

- _--.. E·t·,!' ql1'UU supra dlxi, in l)l'ooe-

historias lndlll1LS ]l gUM. T'.fO "1l8 ]_}mul?f:'ilUl Gl'al'mJ,1iI

. 't 1 11 CJj bus cp Ie bra t : '(.,. ~ 'l

JI'110 1 a" , l' T h~o 'annanl' ('OllJJ)OSUlb. U '. ut totius 1 istonuH )1' ns Jao I. . st r o Iineuu lerti 1)08-

t C} r'GJ'a'uquoquen.,' .... b '"

11m no. ra ·n!.. . t· nimi et ('orpOl'is ,LdgreSSllB,

f.\eut; lwol'sUS l'e~l J1lag~l. r .~b 1 }'ugulO1'urn rezum vul

r -nlCJ'lt1ql1e alW t 011. 11· "" •

NcI,ffi, CI) tn l". . '0 It'bu pus nurn ard III la-bo-

Ilo!mlorUl[l res "eKtus C!'l 1 1 ,. Bel: ulea llu(laf'if1 01'ris vidcabur, nOnJ1C nuhli3 ,P()~ll('lUb'~t '" lib:ris ollmtulll

d VL l~rl d I~. eU11" •

be.J11 tCI'ff!J:HIll a Jo.,ITI',:-\8ns' . ~, l'Cf{ ge-t:'lB

t iounm POPl1tOl'UD1.qu • - •

~a~;culonlm, regI1J1:, na,~ 'b' 'I Xflrit, sane ·InstiL11ls Trogi

, ntinent U1,.~ .. QLubus \ e1 18 ; U .'. ,. d _

( ? ,',' 'tUtc5 uto F;U:-.Ht1 sinml EW1.omeJ) (Ollillletl '

'Htl~q.~;: O~~{li :~en vc'd iJl ~im\luacli hmdjbus iue~t; r:JUO~ , re I .1 lqm, . .,' Iioet qU[l,mql1am IustrnllS, He ex ips," Ernt,ome "rg~tre ' . ('OO'11.,it:ione - in-

, f:t.'· n OIlUllU, tefert: l1cl,l'D U .,. J ::>

lPSC ni e UL, n d' nisaima exccr\)Sl lit omissi!> 1118, qu,te quit - qua que Ig c' _. 1 anj, DE-

ndi Vohl11Late iUClUlcla. net' exernp 0 or ,

UN' co nosce ., 1 I','!

, .. b. ve ~'eluj i no rum ('orllllsn 1 nm e 1 .. , 1.

C SSHl'lU, T,' -

vel oratoribus vel declamatoribus Of' praecipuis

illitls aetatls,

, 1 Illo flHl1igiD AugLlElt,i ~),t'ta.tfl ian I

Di .eud L u,ri,eJ 1 l 811 .;1: ' 't'a tamen ul DOn

, isse "llJll"l ,uXlJl11lS I I 'c'

Ifl,bi ~il (~orrnmpl COBJIl • iT~ < Ol'aLOriB nomeLl et lau ,I -m

pa1.IC10res B.d mD~t :r duo }[stite.l'unt 111 DUonE' nt iquc a[e<~t(l,r nb, In quibus st ;\1 y\LNRD' ~'[, llr .. LA, quo-

d! . P '\Bmw'" POLLIO e ~, J ,

gm ... .: , l,:>u'TI 0,. oh. n. in Invem ditus rnognu::u

rum TlflO1 anllO . Ci zero tum muxi.me floTlui.

oratoris IH,nU:Hll, Ljua,ulqU:11U 'Qll, t'am Quil1tilbnm 1

,t ')ul3 cu tus ' run erua: 'I'i."

apud eLves Bill. ~,{ , A:' ""Olll'<)n in cnti summa

MulL - iU(iUlb - 1Q .tl-f\lJll( L ", r '

U " a. , 'bul3daHl euiam IUJm:1 Vlcle:<l,j,llI, ~t

~liligentla, ncl,O. u1 ~Ul '. . t iU("Lluditat(-l0 Cie.l'omli

i1" et nrurni ' Stl,tlS: UI uuore "d f"

eons n - , ''I .. -pot\si \., lnel',ulo:l -pnOf ", I C1 1 C1 e ita lange ab t ,n V1\, ,1,1 " 'ui euru unu UUl Ci ce-

est Sen ae llnlol!ol',bl ludiCl~' gun t1L1J11ero ,])OJ]:it. A<lrie vane et Lhio in maxlmm'11ID ora, ,on

---------

quon Asll1l1HI Pollio et tl'agncdiHl, hiat nriasqu > seripsi! t all ctOI: fu.ib tlfi{'lir;matlO'tvum, rul. q uas mos inV'uli:tit doloct.os .homilies iuvit,anrli, qui uunirent atql1Elnlldita offici0Sfl probewell t. N eque solum ill bonis litLcris ehtb01 'avi ~, SI:' d etiam bonus fuit rnilitiao dux el- illagnurn itt re p-ubU('.a, JrIClHO ~emlit.l QnIua ut laudes in unum tamquam colleotaR videas, lege Honlti Carm, I libl'i !I.

« A t, Mesealla - llerg:it Qu intJl ia 11 11 B 2 - nitddu set, candi.i11l8 At quoda.m modo praefercna in dieendo noi)ili:Latell1 susm, vi.l'ibng min 0.1' 'I'. Eundem et Cicero illeloqlwntia.rlixii, Illil'ahilif,el' excellere,3 I'll, iEi qui Di(~lo!Jwm sel'ipsi I ,(lr~ oratoribus Cicerone fnisse mitiorem et dulciOT"om et in verbis magis cJa.bol'l1t,um.4. Eum et alia,,> ol'atinnes multas in La ti.."um sermonem r.onwl]-tiSSfl ot "el;lfl,lH CUIlt liLa Hyper]. rlis pro Phrinr, diffieillima Honmnis Sllbtilit,ate )1 eon tffilClisse Qui11ti1iauus fi te tutUT. D' vita (leCAssitaJ1Uo VII 1). Cli. n., septufi.gtlSiJ.mlllx tffi't.iulTJ annum agena,

H08 seeuti 51-1nt alii non tarn oratoros quam declarnato. res novo qunilinu ,[oqnen Liaa geners 1.1::;i. quod rnult.is Il!inA. aeta;i\is, ut API'O jlli In Dittlogo d,(J O1'allJyib'lls, placuit multis vera d::isplicnitl qni artem d.icendi corruptam ess~ sunt ql1:Bst;i, I.lt in ecdem Diabo!Jo legiJ11LLS.! in quo illud praeserbim qU118r"i"L'1l1' quibus ell!' c:msis eJoqu utia, itn sit; immnt:1ta. IIUe enim at alia. at haM R',~l'i[1j,l),iJlVCJ:Jhul: G IIl\'Iagnl~ eloqucntia sicut BamrrH1 mai'cria ulifan- at motibus excitatur et urondo clnresctt .. Ea,dem ratio in nostra quoque civitate antiquoTum oJoQuen1:in.m provexit. Nam, etsi hornm quoque t~nlpr>l>UTn Ol'H.tores ea COli seeuti sun {" quae coruposita, ot qllleba et beata re publica tribal faa erut, ta1l1en illb perturbatione a,lI Heonbi<l, pIUl't~ sibi t1(l!leq'lu videbantur, eurn, miriis omnibue e1; moclCI'atore uno cu,J'entiblls, tan. tum quisqne orator sapol'f\t. Qlla1n.t.um BI'J'2I.n ~i J1rrJJ ulo pel'" sun,rlerj poterat;. Hill e leges a.i:lsidl1H,P et p{)"rrul~re nonien, hino coucionos ma,gislTft,tunm paene 'pernoctf),ntiurrl in 1'0-

I. M{Jrhl ru (H~ UJl.,llIl \7T a. GIJ .. n, 2. X, 1. 113.

S. A.rJ n rut. t, 15, l. ~. ])J,,[, .1 c Or-aL. 1 S. S .. X. 5. ~.

G, Din!. XXXVJ.,

135

136

laudat quod, non corrt tti lJxt·ml1Lis BHI'f'uli sui, Jlriur' IUD que vellnt c gnosc reo ta enim.Ilt , ut l!!l inl, I' a"~tim:.t,j·1l in quantu Ill. cobidie ingenia dee1'efw:.loUt el llClf;Cio QW1 in iquitat I' natllJ.'ae 10 q uen tia se l' tro tl] leriL' qll idq ui rl RomallQ fa cnndi ,I, habet I) uod Iusolcun Gl'flccitM' ani opjioual. ant praoferat ~'~L '1 ~rotJem effiorL'; mnia inguia, quae lucem studhs nostns attnl runt, bnne nat,L SUI1 til.

Quill Cltiam multas H ddit de Oice'f'!JTIis aetat c Iau d ex, et (~ortl1ptos mores ccrruptamqns cloqrrentiam RLtisaecuU q11(~l'jtl~, ~uodsi uuns EOl'tll'se ex u¥ndatudbm tornpurjs actl Yldt;Jrl potest neruo tamen dubil.et quin hand Jal. sa, me finxorir pra ' rti! 1 cum eloqu >nti" e orruptl nem non uni au. ue atLribuat: nurn « Iu d terius - Incuit _ df'inde coti(lie data n s e,~t siv Iux11 tenrpOrtlID (uihil nim tam mOJ'tilBl':,-IQ ing-snlls quam InA,uill, I.lst)! sive, cum praerniurn puleLLerruna,f\ ]' i c 'idis:> st, '~J'u.uslu,bnnl est omn certumen ad turp'. rnul 0 ~Jouor qua tuqn vig utia, ,IV rata quodam CU.lllS )11 ,lIgna. perpetuaqu in rebus omnibus lex est, ut, :Ld sumrnm J perdu t· rursns ,l L 'inlimurn T lO('ill qnidom quam ascelldemnt, I' labunfiur», (C()llt]'o~. Ibid.).

Eloqnenthi icritUl' a foro atque a S'Llutll in l1111Q3 01 iJt

onv ntioula R rei' pit, ubi 1ll'oIamtLi;ul' S in,!;'( ni sui speci rneu ader« pOil sent t a,udienl-ill111 laudcs 'a,pt I'_. ~ui mox qL~amqua.m, insuqu tJt,i a ,at magit; invaluf quam AJlgUstt 1', mpoL'lbus ab Aswio P Iliona, quem supra d.iXiJllUS, insti ubus est:

Sed, 111 ,ad Sen I;! ae 011 us redo: rrn us, dcc( ill illn d OoxTROVER-'SI,'illUJI lfbros et L'UM;ORLU(8! lUHLUl eouipl xum cst;.oxstau~, l:ICqU~ amcu in] g'l'a,,, Sml,l.'\ nri a , et Contrcvsr 1l1rUID Iibri I. II, , IX, X. on t rrrv l' ias a tern id declamatt num genus a'PIJcI1u,Vel'UJlil, quo, fiel Is causis legibusqu.e plorumqua flctis, auam qulaquo dBlltE'nti<lIu dph'u. derct ut ~p()eill1en sui Iugeni an cuctliidi g'lll'le,ri'l f-ldct,(\t, vel ill sollolis 'I all1f'i eiegUJ1 Ium Innnin I lID curonum. Hili. imil d elamuJionulU gnus, .' d ~liqmlJ1to lovius lit L ci-

lius, SUl1ll0riis con1".inebntur, quod miuus validi iUVLIU' minnsque dicelllli 1 'riti sibi ,UID )XlJlt, ut atiq1JU 1)0 ita,

Illtimo IrwildNL5 Wi!1 ne aLl In:imLl,,, r('('ltabllJ1., Np" ad ell1l1l1k'Clcnda [ltll' tum {Wllll yell III Y<'ln" ruillj e,'ll.J, lllomul'ill, ~I'<l ebl'llll ad ,nnt.lneudll 1]11'16 aocepC"!1t sOlel1aL L nae Udei '"Il '.

L\Tl,\.\1:[';\1 LIt ['.,lUI! L)I IllS'}'IIEilAE

137

quae rinne, ileruruqne ,t'l ub :rlltirll!i' fuhulis vel ab ~_ stol'iig d dU(\l a, uliquiu urulereut et quomodo r.s~et dell: berandum osteudr-ren t .. .Hue qua llt.i0l1"8 eraut Iruiunmod I, 111. uasoriae II: L, Tl'P(:cnti Lacones .on trrt :S::l'l'Ren missi, 'LUll 1.1' cent 1-'1 omni Graccia nissi Iugh sent, deliberan t,

an et Ipsi Jugiant -: vel ut SU~ soriae \II: «D libf'l'~t ,icero au sCl'ipt,a, sua eornl urat, promittcnte ntonio 111-

olumitatern si f cisset », At Controv l'Sia;nUlL hoc .-l exemplar: (! Liberi p:~re-nto('s !,hLarrt aut vinci!},ntID': Duo f:ru:tr inter s di sldebant : nlt-rl filiu era. Patruue 1.l1 ega- 1>~::1tem incidlt: pntre vetunte, udnlesccns Illuru alnib: 01)

he abdicat tucuit. Adoptatu a patruo pst. Patruu

a eepta her ditatu Io uples iactll,s est. Egere co 'pit TJat r : veta,nte pa.truo :loluit illum, Abtlir-atur »,

Declarnatorurn igi IU' Augu!'>1 i aet utls M, Poncr LJI-

'1'.lW~"1l:l1[ Hispanum 1 nge maxirnum at 0.ptljnll~TIl enl:'('a

iudica "it, m -niori» e PSUI })1':1. dit um nurum III rn dum euudemquo rhetorieae et de 'lflUlfltioniS egl'cghnn, magi-

trnm. HUll' etium vidiu et ::lmlhir et es admiratns.

MaQ11a VN'O laude dignos ctiam lUNHTi\'l GALLION ElM eL A.1-tELLllJl1 Fl'SOC r et . _.1__LRl:'C'l LDr lLIDl SeJw('!l, iudicat, quorum 31m tenl ius, ll.ra,e$I'I,tim Latronis in suis Iibris

~a pins tra/lit. . .

HOl:! taruen Olnntl$ duo nes 10 an orator S J)otillS quam dcclamatores superaverunt. T. hA.BUlN'lDf dico ot lAs r:J I SEVERlI'rI. qUOl'I!lU prior, ul apud eundem Sellecalll senptum Icgimua.' « rleelama it" non quirlem })OllU]O, sell gregi . ~OIJ. ad mitt bat po puluru t 'luia nonrlurn ~aec l'o,nsH - tudo crat inrluctn et quia, putabat t.lU'PI' ae Irivola iactntinni . Adf otavlt euirn {'Jl. orinm sup l' -ilium, uui aliu animo aset : rna rn us (Il'tt to 1', q 11i m 111 ta impcdimon t,a, (ell uctutus ad farnam iu):!' 11 i. con fi 1 en i bus 111 n gis horuin ib 11., PE'1'V lUi>,l'al quam volentibus. SU.Ol_ll1~l' cgesl,flos erat, Sll1111na, infamia's mum 0 ium ... S ruo n~t q j II n, cum h - mini OI~U obiceret, ingenio multurn trfbu r t. 00] J' O~'~I-

i uis uutiquac, igor !lOVHC'. C1LUUS inter lLostnu:r:- ~t ~1!'1~' saecll]u m madill!!, ut illum pOS~('l utl'u.qne pal'S SIbl -VIm},l- 1'1-1,['e, .Lib el' (i:l, ' t.U,CLH" TIt lib rtatis llmn~ll 'xcerll'ret..'t qLlln.

'i

.P··lf8~im ordlu 8 humineM{lUe IllUi:l,hat Rubienu.1I vOmll'I"('iLT .. Anhuus inter vitda illgem ct ~cl HimilitudiUI~lll inzeni sui vl.l,11('.11tns. qui Pompeiunos spirihl~ nondrrm in tanta p:lce 110IlIl.J1!sct. In hoc primurn ~xcogitll,t,a, eat no 1'[1. pOATIa: etIC;(liJ1l.1ll est en im pp.r in hnicos ut 0.1 nues eius libri com buroI'Olltol· ... 1 NOll l.ulit hum' Labj(~DlH; t'-ontuill("lhim riec SUpt'T'stes esae ing!'II ill suo vO[llit, sed ill manum ,nL" s maioruu, sunrum ferri iussit atqne it,u includi, veritns sl'iIicet nc i'~llis q~tl nomiui S II[) bubicwLIl.S erat, cOl'_[J01'i negat'cbul': non nlJi~ VIt kmhul1sf' ips«, sed e:(,i:lil'l1 sepelivin », Nee inferiorem in eloquentia lovrun O.A.t:>sros. Sn:VTIlR,1TH obtinuil, eodem ~1,[HlO I1~ltt16, quo Tulius al"~;II' est iuterfectua. ·nem Augllstu,8 cnmsuoiu» - ut apud T~ttl.itlUl1 2 legimus - eius l-ibhlina ({un 1ii'rQ8 tcmi'luj,U{tUl ilI.USt1'6S '{n'o('(~!"I;b1.f,,~ $(!'r';,,{Jt'is dil1!t'IMr 1Jf:!'fI,t Cretam I' 'lega-vit· dFlirJ de 'I'ibcriua bonis exnil et Seriphum - qund est illt.eJ'Q\'cl;-Mllis insnlas ff\r·p saxum _ tn~lIstll.lit, ubi ille cO'I.1I!('lluit.3 IIu!1f' 'I'acitns Iuisse adult I' Ill~l'{.lidae Ol'ig-Iu.iJl.1 mulcftcae vita(\ SHIl oraudi validum », QUlu1.ilianu.$ 4, autern «J\Iu.lta - Iuquit - SL cam iutlicio leg[l,I;~U',.d:r1,biy Lmitat,iolll;' dig'lOl ussius S V '1'118, qui si eell'('I:; "VlrtRtJlmg eolorem C't gravitutem omi ionis Ictf1it'ri.sset ponen~llS inter 11l'ftl1cip110il f01'(;'I,. Ham I. ingeni pln.dmum est III '"0. et. a,cl'll'bij,as nura 0'1; Ui'bn.I1i1.:MI et fm'v'or, s(~d plus stomacho ., quam consilio ([wliL Pra LCI1'(>}\, ut amari sill:.~ .i~a, Ircqn uter 11l11:I,rltudo illsn ridi!'(II~.1 est 11. In quo Q,tun t iliaaus rui hi q l1il1l'[n videh1.Y non nihil eoru m iudkio inrlllJsiOlse) qni Domitiauuui fljn8fllle prinet [lU l-urn fOV(\J'(lfit o b eamque rem Cassi laurlibus ali qui 11 :fOl't:lS~Q det,l'fIlxisRC:

Augusti fI.(lj,aiA dun ins,ignf;S i'nti,~ (!mMull,'i flnruerrm I, "duo paois dt'(,ora 1) - tit r['af'jtlt~ Ii seripsit - ~1. }u"vr:

STlUS LABBOl't O. ATEU'!'l C_-U>TTU. QLW,l"UHI Labco rei 1lU-

I. Natn ol"I,r)rlr.<.tl de bctus (,j".Hibus Itu ~""I]l~ora-4 UO mnltn mult!~ nbl-

CP1'ot,.

2. A,ma·]. T. \'2. 3 . .lim. lV, 21. 4. X. I, nIt

5, Iii e .... j jril.('nnth~e "4 a. AmI.. HI, 75.

139

blicae Iibertanem vehemnuter deSidol·tLvi-t, Oa})i1',o UUlUS dnmiuatum libentvr probavit. HOB TaC'jtuB (A nu, III, 75) ita CotL1IDHfl'tOI'avit: «Capito .Ataius - inquit - , .. prineipem in. rivitat,(, loenrn stl!(liis civilibus adsceutus ... elm, s ula tumei adceleravera t A.l1gustus 1 \It Labeu uern All tdstium, iisdem artibus Pl':;t, 'UHllentem, dignatione eius rnagistl'.atns aateiret. Namqu ilia. aet,a,~ duo P>1e1S decors simul t nlit. Sert Laban in eorrupta lilwrLute A cb id fam!1 eelebrutior-: Of),pl\.onis 0 bsoq Ilium dom inan tibns lll»gis probabutur. Illi, q I. Illel Praeturum in t,!'>1 sl.eti ti, eo mmendatio ex initn-in ; huic, quod Conaulatnm ad plus est, Odium ex invidia oriebamr ".

Ab his duae i uris peritorum tamquam sectae ortae sunt inter se adversae, q uaru m £lJt;c.ri Sr~Ml']10 NIUS P lWCUJ,US, Labeonem secutus, alteri MASlffi,IUi:' SAlI1NUS, qui Capitonom i't·udiveri'j,' nomen derlerunt, Hi oivinm societatem a.tquj> communeru utilitate 111 , illi r{'ct.rnn catien m et inris pfll.'petl1jta.tcm quaudum u,'CqUG constantiam rnagi~ respexerunt,

U,Cstat ut pruecipnos (l/)(!,ti8B-i',nUr~!!rn ho:,niII 'r.l/ri1. pancia memorernus, qui W'S non 1 H m ad bonas lit tel'U.S I'l,~que scribend i a,rtilici urn q uam II d usurn V0 [ arlqllae.sit lorem ut it?tdicarn, dcctrfuarn p J'tinent,cs suripserunt. In qui bus priueipern fOl'l;n'tlse locum VEU1l.IUS F"f,ACCUS Db inuit, Ql~i Pl':'\CI'l( s~e tutus gl'n.mmatic<lm ita. dneuit, ut magnarn sfbJ fam;l,ffi eompnraverit. Huio et Augustus Gaium ac L11· cium Hepoteil illsl,jlu8ndos ('ommisit.~l Praenesuni in foro st·a,t uum Cl'eXf'J.·lll1. tap ud hemicycliuui 11 bi h' marrnoreis tabulia FASTI illi PiM.R,N;!LSTINI iusnulpti eran~1 quibus Verrius ipse 1JJtHlnt,H Tib 'r; principatu fin em tmposuerat, quo s qUi> Ovidiua, ut supra dixirnus, ill snis 'astis cornpoaendis protecro adh bui . Sed praecipmrm Verri Placei opus D!;J v6'rbOl'1.tm iiigni/i Cltt'U fnit, plurimos utique libros complexum, in qulbus ruultc tratlebu,Il'l;ur ad 1'(1.m publiearn, ad iuris pl'lldentia,m ad linguam Latiunau, ad deoTun] 'ult.um f'Ltc{u eaerimenias pertinentia, qua. omnia ille usque ah !'l,ntiql1is;:;imis monumentis dilige!JLi~si..me hall-

L.\TtNIliR!'M I_,rT'rEU.4.r:l1 \1 Ht S'l'ORur_

14-l

---------

DE QUARTA LITTERARUM AETATE QUAM ARGENTEAM APPELLAVERUNT

rr<~c quidem aetate. quar pins quam cpn! uui unriorum spa'kiLul1 u,11 1.\-ugil!!ti exc '13JHl I,hcl l'TlJ,ifl,lU mortem tar. (1X VII) compleetitur, j::,omu.ni inlprri poten tin, tantum o;fwJ, ut Immlnuererur, ut etlam augcrenm-, cum a.liRO deillcep~ g~ntes subiger Il t lll' et, q uue iarll subactae saeat, eWJ'11111 nOnl1UUa,e moribus, affi_l1it~,tiblli!, artdbus Ct(1I1 Bomanis lllu.gi8 in die eommiscere ut ur abq u 'ml,} 'Heeren t. Sed praeelara« illae vet erurn JtolllU[t(lrum vil'tutefj quae Auausti bm a(~tatel 11~ SIJ}Jl'U, di ximns, minui fir ciQ;wJ.li coeperan t'l il1~,j, prl1€!~ertim anirni C()1lst;\nti~l, ilia g.ra Mias, nfud deems et pndor ct fides et pietae pustquarn "eu~dmt ad inflmas TlbEll'i ll!'i neipis adnlabiones proeubuit suarnque clignik:lt m exuit, ct 'I'ib~riui:l legem ma,iesi!),tis ita 1'{;(111- Kit uf non aolum fn,cta, seQ' etiarn dicta urgusrNltur1 110· que populi Bom~tni 1;;8(1 Prhieipls iP8ius maiestu!il pr{)t~geretnr, 1;lnnllero una cum ci vili Jib l'ta,te omnes Iere lleglectae ac paene oxtin6tae sunt, Nee rniruru: amissa enim Iibeetate neeease esr vj1"'tUtiiJus viha, auceedanh: Lum V 'to 311 be m t simulat j o. osteu tlltio, saevithLJ formido, ])1'0 ilitio, volup'~~r~um dira eupiditas ; lltlUa.ffdel>, nullu plel~tlS, nulla religio . nihil rnanet in eon:up(;llTn. N eque t,aIDen_ nulli flUl' runt DS tempoI'ibus praeolart viri : flu'runt. quidt'LU,~(ld p rpauci , eo magis eorum nemine, tcmquarn in tenebris astl'a. ela.rissima. splenil.ellt_ Neqne ueti"<18 Illa tota, ae qu 0,. liter corrupta rut: tue.l·unt quaedarn tempoI'il! spatia quibus homines et res vel m lius vel minus male Sf' ha.OUl"l'Ul1t ut Chl,ruJll illud N61'Onis quinquennium, ut V'"BSPil iani et ':lliti, 1.11, tlenitlU~ T_T;aial1i prin tP<l,tuS' sed mnlu dint ins ruans irun t.

Halle (',enqJOl'um tllrpiturlimml uum nJjj Sl'ip1,ores!lt poetne, tum haud semel Taei.tns notavlt, Qui ilJ llbro ch~

1 2

Jtrtr ~(:~I~OLAE ~IT quem incunte Iel'!> 'I'raiani prin iV~l1l. S~U'p81L «Ll'{;'~lJS _ lllquill - cum nil no RLlstico Pae, 11S Tb..raSClfl,,~ Hertlll~io S sneeioni Prisons Relvidius lau~atl, ess, u t, eapitn le Iuisse : neqc in ipsos mndu auetorcs sed ill lilrros quoque Gorum saevitum d 1 t t' - ,,'

" , ''''-LU., EIc era, 0 ,I'm rnvtria

~,~ 1'1 J nt m num ub clari: im rum inset ioruru in conntlO, ae IQ~o ureren 'l, lIT. "cili 01, ill!) igne v~com populi R r~a,n,l et ll~er ,a~em 8 nntn e .onscientdam -lmH'l'ls hUL~l'lIn ,~tbole~l al'J)!tl'a,bf~ntlJr, e qruiaia insuper sap~el1tiae proresaoribus ,1 que omru bon" .rrte Tu rili

'<1' _ .'" '0, 1 e 1 urn acta ne

;;~ 11 qu~,m ,h(jllestllffi OCC1lr1~ ret, D uimua profecto

grande l~' tient ,a ~locumentlllll,; (I si ut votus II tas yitiil quid ulnimuru ,ill 1I,b~r,ta,te esaet, i1,a nos q_IIId in servitut, a.cl(":l.:ptO pel' l!lqlUEutloneg ,t loquendt audien Iique 'om~ n:el, 10. ~ monam quo Ilia ipsam 'urn \"OCQ perdidiss mus >11 ir'l1dIU tn, n08tr~ potestate esset oblivisci quam ta re » 2

em paulo infra :

, ( Q'~tid'~ s~ P I' quiudeei m annes, gran d rn rtalis aevi sp t:~m ~ul.tJ, f~l'tuitis easibus, pronrptisaimus quisque

sae'l'1tw. Principia l1ltel'ciderUllt~ Panni ut 'ta di.' "

modo alio 1" " ' 11<, xenm non

.' < r,am" sec cham, nos:1 u]J6t'S'tites snmus ; xem-

ptia e media lta., tot :nLU.1S1 quibus iuveues ad scnectutem

s~n pI'? ,d 111 as xa tH a tatis t rminos per ilen ~ tium yeJ]l[J~us », (A,gric, 3).

It en quid em til-' D ornitia ni prill ci pa tu.: l! d h . ,1

rrmltis allis de ' , . Olum mutta

. " :1. ~rt1Jelpalab~s Wins aetu,t'is iur diet POSSlUlt:

lnequ taman iguoro rationam tiam iflius lll'orlivif'at"

rabcndarn e~s qll'l 'I'aoitu . "f . .'

die ,:,,, ,'''v,L S omnia 8T' sev riorihus. 1l1j ita.

_ (lf~,m: (,olol'lbn~ d pmx .rit: Ou (lsi Cluj, ti religio' iurn a b elon~E temp~l'lb~8 mfl,f,:Hl ut ~lies, qnnmvis nccnltia viti-

us, c:~n vales: .bl~tl ,noli aut", ma q_ uontem a b tam Latl~ as S~llftore~ 111 v 111. (',n ut ad litt-era·s re 'Veda rnur. illud ill prnrus animadv rtendum est multos illa '1 l"t:eJ litt

l'aru ill . tudiis per',"" ' ' . ,<, w .L c-

_ _' _ ,....... (lis. ed 1a,udp dig-no pro .orurn

------

num ro e "titif'lSc paucos. na,q\H~ lit,t.er~Lt·um • tudi.n atqne humtJ,luta,tem Hlulto hLtim qu I. .m superinr ; ctate patuis e inro jlixeds; s d S l'iptOl'llill poeMl'umqu6pleriqlHI, «um t.cmpo rum viuis inlltllgcrC'llt, vel LngcniCl nun sutis vu lerent, vel in ta~ntlam Rtl ,~hiCfl1'()l\t adula,tiunem, nt fa,hm, pro \T ris nnpuden r 1 -omere 1501('[' Q_ , nihil e( li.\lerull quod eorum, Iaruam posteris t'.ommtmd::llr t. equ t::l,llleJJ, ut supra diximllii, elarls imu ingpnia deru runt, qu~, {,oi ius j'i'!-l'fl Illius uetatis de 'us quoddaru ac' diglJitatl'lJl r llimel'ent 1[t101lammoQo a I que lleI'~'itl'eul: in nihus excelsu III ten mt locum Seneca, ille phllol'Ollhu~ t Tacit,lls: ucqu lndlgni sunf lallClib1l8 in ppi.eis Lucauus, Papinlus 'tati.us, Silius 11 ali 'ItS, Yulel'illS Fla, CUR i iLL ,atl! '1'3, Persius, rtronius, Iuv nalis: in -pigTIl.mmatis, M[~rti",lis, Add« inter scripbo- 1'1'" p1'os[(' Ol'flltlioni Plininm ct, Qui.ntili.a,unm, Adele, quamv is minoros, VeIl in III Pa teL'ClllU 1tL, V u,lel'ium ~Taximo m,

rtium 1'llIUOl, Pbt1edl'nm d .niqufa,lmla,l'um SNipto1' TTl quis jwa,cL rmibtub ~ De his OllLniblls aliisquo pau .. ds nunc agellltlS non tam li t ral'um g ner un, quam tenn uris rdi-

uis rubiun habtta.

De Pbaedro aiusque tabulis.

D, I'ha,edl'i vita P rpan a [j,cepimns quae ex iVsius Oller. int Ileser li'l'l. r n men qul lern .a,(,is novimns, utrrnu Pb>18111'11B an Ph,l,edBl: merit. Rf' ad ]Je,1 s montis Pieri in Ma,e donie. natura 'SSB, i-pse fa,tetU1',

Ex op ris :1 uteru iMf'T11lt.i ne ttpVal' t urn 1 sen'Uffi In is ' et Aug I rti li bCl'llllli, I_i}i, lIir1,u111l, l_)oi,lI[LIJi Tib'r'i mini tel', vid tnr ittL all rlmtus 1', e, at n ";0 qlUI1U puenam i.1'I'og'n.verit ub cam j'lJrt;;I~~I' Ca1ISa;rrl, quutl in [U,blllis, quarum, ill!' l_) J'i mns duos libros 'dideraJ, iiltt:'llC':xiR et aliq uid iucase, quo ipse 1) otlH'Htn,.. Postea. vera PhaUll'l'lll\, sua vibae rnl ioni reatil ut U:, alias tu bula CT,i_ sit,

QlU11'Um ad nos quinque lihri perve'lllWTtllL, qnibui nulhun est .Inbinm q_nin ]l 11 lime rahul. , lluaR IDe 'ripsariL, contincaLltUl', QllOd t~l, ex eo (',olligi, pot,sL, quod dllO tibri, seell uonR l>t q uin1i1l8" mil1Ql'elll Teli qui'! fl.1bllhLl'll.n1 UUll! nllll cOl1JplBcldmtnr, el, ex ip.:>O I.I'imi Ii bri llrou 'Iuio, I'u.m ill T rOnJ ill 'l'H in snlli fa udlii'> nOli tu,ll t um [era~, sed

HI

------

etiaan arbo]"{'.~ locuturaa. j d 1-

ris vidernn . Itaqu. b' 1'" , quor nus Illa,ill t thiS ope-

1 11 a unr qWI1"~nto' fe.r -.

aus £ erot.ti, vir ntique 1 ,t', ~'d' -', uno, .l- reo-

, hi , ( oo ,Ui'; 1 PIlI que 1\1"'111" '1 '

are iepiscopus, dum, p,t Ll"i ints f" .' , lf~ '" HI( ornae laruni Latinarnill libru e .f!. , ~ :I,bUla,!l, I n SPlIJ quo Inbn-

opinio plel'J1.;({ue ecrum ~~Ji !~~~J~:har~lro. a.~I·ib[l~t. Cuiua parte probnrur Q dsi gunf uliqua quidem ex Ies Ph:l~rLr'; 'illl'llll .. O s~, nou ,OTIIIlGS PIJ~.Ledri ueque q' 11.~-

~ i.e ... 1' ilcrl ut t

facile dixeris qui In 'f"- " , . .a ani n sunt, at

rlro OUlnia' :f~ji' h;l;l:iss~~llla.s sel'l psorint, e08 ah ipso Phae-

.' . Ii .~Ld [u in que illo r v rtatuu» libros c 10 '

npserih quod quidum a] lib' .' II Ii!]llil J!lPuLe

in prcoemio ita tLI,.t};'LLU' :,[ 1 urn prm111ID Ilf'I,'IJinflt, ipso

1~eSoIJ~lA allc~l}: qll,ll~lI mat riarn r IPl)eriL

lane f,gO polivi veratbus Si'IIOJ.'ii" !

Dupl :x libelli f! ' " ' ,

os e: I. Cj_11 II t'lSn111 mov 1

L qno j pmil 'IJ. i't . , '

0, ,'., 1 am lUl1mlio n tonet

,lhnnl)ul,rI 81 qnis autem volnerlt '

ClLlO,d arbor 1 quantur t,

t.,. ' ,lllJU an tum 101") c

1 . 18 10 l,tl'J nns memincrit fabuli8_ ' .

Hin e ltPPU-I'ct mal eriarn cnm 1 • , ' .

XPOW'(' "OII]j' S '-n; 1 a ) .tl so po pl'h visse RPcl

• . '. -",ullll1 \ ,l'f-eUlll • . '.- '

peTe ems lilt'l'I'nerit vitam 'I' l:un ~. ,t. e 1'),111 qunnto. autern H,d risnrn p .~. 11.11]( btl ,I consilin mnncre. Q'lllod

, ,., l nm t I'l i re il ' l

videtnr, 0 unu n .risn qui 1 ' ,_ Cj_~11! e:r1 Iiaud ,"lJ1eL

" it t ' L] a. ) amm, 'I,e nt udine .

(1.1 :01. e, oriabur. Ille onim humilo l ~" "'I ~on ~1!(~IJn-

xioa C, se, iusti: .ilHlJ f' tkult"j'~" t:S j )~lllll1eA pote~tlbus obno animo j Illit hun ~ t ' , I. VIr ,U p coutr-mm hand a qu

, , 1t ,eIll LIl qne!,,"1::ts (1]'11] •

S urn e I3t, ideireo vert Il c I " j! 1- ]' L • rrpen- peru '\1 10-

, '"" ",I~ la,DIl B b1 -"t ..

VltUS obnozia _ inquit _ . I 0 ( OXl, Nam ( ~ GI'-

quia quae vot b't 11 - l

1£ ' .un :.I,U( dmL (li,'ere

:1.( cetus pru--pl" . "b " !

, .. IUS III J·~L tJJhll j ra,n~t,t:lllt

eulumniuruqno lieU '~111:;it ioris (fib III

' .. prolog.)

J Clem a.libi:

'mtr:1 1 ot entes nerno est JJ111I1itT, . at' .

si vero 'I ('('('8°'1 C '1' fl.

. " , " ,,1, orlln laLor J 11'1,1 B, ,

'VIii et iti ' ,C. II >I,

, ncqru 111 !(lIidqui rL 0 PU!{m'IA,tI, l'Ltit.

146

Idem ge1TlTH~T p meminiEse vr-lle dicit ilJud Rnni:

P,,1Lam mutire pl beio pi nlnm est. (Lib, m e}>ilog.)

esopLllll vern 'pra t r JibL'llm pr' mID nr n it.a senrp 'I' imitutm', ut nihil sui audnt aut inliorponli'!,j ~ quirt etiam 1l1U'I"ll se l'ngit,:J, iHi'le dici quam ille reLiqui:;,set II t, qui r

IJ11 ';1 S A 'SOpU,~ stem! I it, plnr r 1'" IS

uaum vetusto gClUOI'e) 5(>(1 rebus novis,"

Hae in prologis S' .ipta Iegimu I q_110 ill ,1 is Iibris 1)'1':1 posutt. Neqlle fiet,a!:l tt'l.lI turn hLl) illaa composuit sed passim uarratinu ulaa in erp suit fa, ut illam, quam ip « V 1':1 n f. b lla.m)) app llu t, de aesar (Tib rio ad aMi DS m} ut ill' un de • imonide.' 'a, pisE.im vero beluas ag tcs t Ioqu nt iudu .it; in 110 Ii, I :pum quidern irnitabur, lion i+u tanwll1 ut arum snain cnius 11e pm .i'puum notam semper bell descrj-psisse videatur. Quod,si artlfir-ium in eompnncndi Iabuli adhibcre v luif tnmen non tam quid huic vel illi helua magis csset cons u aneum, quum quid Hod doeenclos in 1:11, i tuen d osqu e homines magia ea t aptum spectaviss ille quidam vide! ur, c-um vi ia maxima cmenunrc euperet ,t snam anfmi aegri1l1dinBI11. tacitamCju', ut ita di zam qllerondi enpidillateDl quo dr-H)) modo levure. .Itlern zenere direTIdi usus e t, bono quidern son. non optimn pmeserrim sum :Ii vocubula Jmmcdi udhibuerib, quibus non res quae sunt, SiJ!;llificf),)]I,ul', sed r nun uotae. qua m ut« on i piunt ur u si« ritatem » dicas pro It veri » et I' posteril:ltem)l lHO II V[)st rls )l, Eins tamen magnupor laudMi solet b'l'-fJvi'l,a,,~, qnaniquam non de-

un quib s i irma, ilia quidcui et adrl:.t nCJI111Um loam S5

vi Ieatur,

I, I,m. II. 1'Ir .. I"g, 2. Lib, at, p:r()lo~, 3, .Lill. TV. Tlr£l]t.g. 4. tau. II. s.

5, 1.lb. T L 2~.

146

(1101"I ... \',\"1 i\I'-\lIIIJ\E:

De Manilio et Gennanjco Caesar-e.

Ex c eris, qui ill 'i a ,tie 0 til'am l'11lUOIUllt, duo Bunt m ntione rligni MANrLrUS et d-"ERMANrous qui de

I • I

lt~L'l'~S po mata ('OliLpOSLl ruun. Q,uorUlll prim' [ere isrnotus

nobis cat. 'urn nomen ill nm Iiaud s:lm scianms utr urn Manilina :1U 1I1anlius rllf'~'it. Quinque ille ASTRONOM1CON Iibros iLa. ~cripHit ut prime ,i(lCl'wn (\o,f,rnitiol1em, reliquis :1~tro~'nm fO.rmn,g e praecipuas notus e YU,UIl quudql](\

lID In h. lTIlDUm vi lI, hub at uidqus ignifi let ll'ganl,i- 1 us Vel'S ~ b?-s explice I, a, (, q LLe dn ('e;;1 t. N cque tamen pr« tiCD alllatu UJin raro o,ssurgit n quI"' res TJOC'li is iruazinibns 01"D:IT sol ; quuniquam t rerum ordiu et mag;a lliHi'ipli.oae,. quam tractat, a.estinmtione at.que Ildmil"al.,ione o( pro. o I 101'Um qU3,~ t,linglLJj~ Iibris lJmeIlo"uit B lltent.ii;; cum Lueretio C'~rtaI't' ~eRta voluit. At opinion Iongr: alias ao LUCf tius aperit al.que d teudtt oum 110n E]ljcll1'mn , quatur nee eius doctl'ilJ.Htl prouet dp atornis, quas uppellant., s~d D Ulll !'t f, tiollem U r at t nn r g r mundum

.t divinarn quaridam sae eL mentern ot pl'ovirlelli.i.a.m: bns vern astris omnia 't signiflcare t, ffiCt'l', D i cnim meru

fata quoqu t vits S hominnm suspendiij ab astria.

QUin ctiaan JIOmin"LLUl anini • imrn rtales ,R il ct t

, J a. It 10 Ol·tOB, ad un. lum I' dire I laton In utiq ue {It

• 11(;fll'~~ll ttl. seounus, ,Eum igitur naturae urcans hand jDcpte urvestcga rsse hominurr que di~nilatem advrnll1s R i lui pru cep c lefslltlisse inre d.ixCI'iB.

, 9E.R:i\!A~IOUS . ~I'n8i I filius idernque Ca.liguhw pa.ter, 1"l1iU8 1'('[ milif ,rlS peririam et virtut os insiguc 'I'acitua in IlL'imi~ Annaliu m lil)IiIS 1lo. teris t-l'adir1j~. ruru honas Iitt ra , hun sirl rum ,wi ntdnm cohril atque iltatn natllTali[; philosoplliae partem, qua ven t rum f, 'mpesL:J,fillllqUtol natnra ration colJigi ur. It:.que .AI·)l; . f xandrini po a. 1}Jl i a jud atus, ut taman suns q nodammo 11 0 e2._i~t,eret, tluu ppe.1Ha,(,ia. eurnpcsnif quorum alterum rJ1AENOllllCNA. ulteruru P1W, G RTf -\ iu 'cd}.), it. A d uris '1'(>1'.) lJrioJ"i~ ]JIu qll,1 TIl st'pl iu-

I. 'D],ll~1 lllfTI,R qui 'ribeF; nrlt1eipis 1"1'''1<>1' fnlL

g rnti a,utlJ'!n8 ducenti fore .hCl:X:l1n~etd llel:vencnmt; f'X q~- 11lS arzu l' licet Germani uru U1 vorsibu .omponeudia nllgna~u adhibuisse curam at n a I'l'gili vid~qu elegantia nonnihil sumpsisse ; Oiuoronem igitur, qui, ut, supra dixiirms. Arutum t ipse til Lattuum seruionem v 1"t8- 1':1i, vid ~lllr facile superaviase.

De Vallelo Paterculo at Valerio Maximo et Curtto Rufo.

C. VJi:U.Rn;s l'ATER 'rTT,US Oanrpauua nobili loco ortus an-

110 fare a. 011. n., triburms mllimim 0, Oaesar Agrippae

1ilio dueo, in ·haia prime in. 'ia. mili u.vit, J ind

!~ptld 'Iliberium t in t+ rrnania at in Pannonin Jl1·af.lf~ctuB

quitum, mox L gatus ruit, E ostqunm vero O~ta'VLanus ungustus rle vita, decessit, W'lle or fll,v rite Principe 'l'e~· tu es I P in mutum u oitua.! Qui lU08 Hun nnnun libros soripsit, quorum prim's l' S ab DiD exclso usque ad

ucthazin ni t, Corintlnun delet.::cs ita, C mplec itur u OIDlli<~ fere ursim, ut ita Iii ': ill, narret : alt 1'0 u qu ad annum XXX p. Oh. n. descenrtit, quo Viuielue, ad quem totum opus misit, con ul est OJ' auus. l10 i,n Iibro res la ~us lli ponit at itu narrr t, ut 'l'ibcl'illm iuaque "esta In udibus r-elebu t, Quill eti III ad adnlationum hand sem 1 desceruli se rnultis quidsm videtur neque desunt qui totum OpLlS Ita

umpo i urn sse di ant, ut li r ]JTi r t.a quam prOD - mium quoddam Iandum soncen Lui, qUl).. altere Iibzo continentur 'sse vidoat.ur. Quod iud:i ium, rri rnium sse apparebit, 131 Hind unhnadv dpl'i \7 lleiuin Patereulurn urulta in Tiberiu nptimn milil.iae dUICO, iu.re vidisso laude dignl1, multa, miro quodam (1'11 'is sui stndio u, vera .adnliJ·flJtj()n~ in iensum, fere insoiuru Ievavisse vel praef eri Be. QUOWIl r de'h.matoI'UI) eoloribus 8:, aua t et inflab, hand scio all, nun tam ipsiua tngentn ,LC sLu(_!io1J\'ihllendarn sit, quam aet.att iUi quae ul'dama,turibu8 Iuvit, Pra t I' r hoc h . re nun jiossuui > uin m nor ill.lleinm IlrimuUl in hisbOl'iis ehum de Latinls at litl ris et aoriptorfbus nouuulla trndidis]) ; quae, !<li 110ll semper Iis ql i in ellenunt Il1'obu,ri pu sunt, illins lltt rramm bonarurnqua artinrn ,I ndium satiH osterulnnt.

I. ::'IrQN IIIlS st , III I'ider U". «nno f ""1' X x),,! p. Ob. II.

14

-- ---------- --

--_ ------~--

VALERIUS lu_ [MUS ignoramus ubi, quando, qulbns pareutibus nauus si l. Hoc satis 'on~tat.l1Jll rrn paupor esset, beu ia tHW piss a, Sex. POJUI,l'iO qundarn Clgregio vir 01 qui consul Iuorit, auuo XIV p. cu n .. qumu ill' Asia proouusnl in ill ami, rum oh .j, in p OYlU jam cutus si . l<'AOTORUM E:e DICTOI1U:M: lIU~.I)IORAnlJ,IUM libl'oS novem lid l)l'lllcip III mislt, quorum mat ariarn a rna drnia .1 Latinis t Gr is r rum II rip oribus ut ip e din., sumptam j~a di~cl'ipsjt ut praecipuQ, virf.utes Sui, q UfL que e emplis ill us truren t Ill' U religio, ut miJij,ruis modestia ac ilisuiplinu, ut al stiueuti<t ut Iiberalitns 11 .leuwll tin 111 amicitia. llLud nirn spectat in primis, no! ut I'M; ab hominibus <ltU[. nivjj,atihu6 gestus ordine na,l'T' ,to sed u -virtlltes

xemplis doe a, atqu 'Olilmell et, adlLe quod lis et factis ot dietis ma,gi.s riel ck,t;rividet,ul' quibus legen tium animi adrnil'Mioue allicin,ntul'. uere dicendi uti .ur et ie 'PI _ rumquo Jntlato, verbis autem iis, qual': nb Ol)t,jmi,<; scriptoribus haud t I111Jtum dis C1'61) en t.l

Q. URT[ - s R !l'U ,2 U mquum n D dawn qui, Ioco quodam eius oped uixi, dubiteut an aLiqlla.ni.n post, principe Claudio, libroj, suos didel'il, tarn n a dnobus illis quos paulo Supra diximus. sirnilitudin- quadam ing ni et ora innis nobir quill m eilmg ndus non viderur. Qui HrsTonuRUM AL1!lXANDllJ }fA6NI librolJ de(~eJtl seripsit, quibus J'e, ita narra l non n p itus perspl 'I'f' qQ'11 am

~< ,n 01' in hnmalH1:rum. ,. 'rum civitn.tnm CUl'SU m ut.a-

tiouom eiLec l'ifi, sod ut ipsum vi nun n_IIJxau!ll'mn eiusque

ximiarn ac er miram rei rnilital'ilO :P l"ihllli 11 adrni ,ni

vidrlaLw' idque cant ndere ut ii qui 1 .!;'unt adem mirabilium rerllm admintl,ione u.fficia! Iur. In quo multo' AlpxitmlI'iTlOs s;crint01'e . nt Iitar hum, ut Tim~, nern 1'1'0. :f to irnitatllf:i st, elm re a,b Al xandro gestu,'l non tam narrav runt qnam luudibns extulerunt mil':1bilibnsque casibus ornuveruut. QOUltltlUUJIl -v TO nonnuila ab is r -lata ill quidern •. ill n n posse iudioat, multa tamtlll, quae

I. .Huiua "pori" iJalll tlUD t'(JlIlpendfn d nOH ['Ipr'-elWrll1lt. quunuru aJt .rum ,·T.It:;S }>.\R13 ql1lilnlu TIG"L nunuin (""0 0)) u, Cil. II .. "It.enau (1,,1- dum IAI'"Al~Jl;~ NTWOT'H~ ~ edldC>I'1.lIlt. IT"!",,, tamell [IUD jJl'im! IIbrJ et

r,,,,'va t~rrl parR HI:;:;,ut.

2. Dl' ('in", vtt nIWl "omJ'~1'tuUl hab"" "'1;;.

LA'II N\lW:;;l LI1"J'I~IUH nxr 111 STORI AL

fidem f'gredi:1 nt nr. t.nlcli , mira bilia A 1(\XU1~dl'i itinent. et lIl'oeli}l, Iescribit, m i l'abiles ita en,BUS v 1'U1S ~t.lI,get,. 1111 rabiles Iougin quururn illarnrn regiouum, quae ad _Ol'leI1L~m

lem 'P c nt, amueni a', -pnl 11 .rl'i~ni ol. 1'lb~liI -P1'~"it adso ut uon l'IWUIlI scriptorern enm in rnultls stu 0[1 L'18 pa;·tibu~ so 'praebere Iudicoa, sed bor:ulTl ~el:J,lllll torCH:, PI' eserl irn .urn oratd n TIlt-a rnul . lu('~s 1'(>£, r~t, ~vium quidorn cum toto fm'e opere, tum ll11c.m r. :llUtll,1,UI:l, ilL tam u ut illlus virtutcs nonnumqur JJl III vitinm V '1't l'it.

Sed w-ti sermo lit Vellei et Valeri Maxim; ab optinUEI sCl:ill toribus 11a ud long" abes t.

N uno vero antequarn ad praeolpnos S(',l'iptnl'tls veniam, qui aetate Neronis florucrnn I, pcrr» I1l ca. III Am.o l1Eml__tTIO

RDO t d UL 'ORN11lUO 'In .. SO memoranda aunt,

QllOdsi remutl C01'ui RLSTORIAliJ. vel patina. A~.NALEi'l. (~e extremis libcrn e rei publicae anrn e d rill '1 patm rrut,iD peri runt, ipeius tamen memo cia, a rraeiLti. III qm:d.o Aunalium libro posterts tradil'H,. ad.l11:c vigo~" 'ramLIiS 1 ~J1I1TI; I( Cornelio Ccaso - iriqnit - dBJDHl Agl'LlJpa ·~nslllIhl.ll:l,.It ron ius 001' us 110.' Ula,tul',3 no a' tiu m prrrnum aud ito crrmine quod, (litis auualibus Iaudutoque ~i. Bruto, O. Cassium' 11omanol'UJU ultimum dixisaeb. A' msabunt 'a Leins e nmdus fit Pinamus Kaj,(,a S inni eli utes. r ~ perniclnbile reo o't tal~sar 1,t'uci~tl!tu defenslon III I~.t·?lpien ... 'I. Han' def n ion ni Ta 11 u po tql:an: nobilisaimis v",,['bis +radidit, ita narration m oonr-l ~clit: 0 (( Egl'('~SUiS dein sonatu vitam apstinont,ia linivit. Ijlbl'O' per aE'dJ:

I" creniando censucre pah:es-' ~ maaacrunt ocelli uti

editi n, Edidit autem )laJ'rla 0 muui fllia, ILd qllfcffi Seneoa (mill Con olat'bllnem mittcI'Bt, at inJ:J'!I, die .111.118,. ha postea s rip ito: II « Pn lutn 'l gemitus d:\rOr8st! quidrm, non tam n 'hila.ri tronte texisti, t hoc L110 sa, '1110, quo

I. AnIl. IV, 114.

2. I. e. a_,'Ull> 'XV P. Oil. n, 3~ I. . t:" am,iU,ljtt-t'llr. D.

4. 'rIll -rlus.

5. Ibidem CUll. as,

6. Coli". a.r1 J\.tUr<'![Ift!l, 2,:1.

150

G .ro\'A.~NI .LVI AMOK I'_- :

--- ----

~agn a, piCtl18 ~ra,t nihil impie facflre: ut vero ;l!1iqnam ncca, SlOncYn mntatlo i,r,lllporis dedit, ingenium patris tui, de q~o, sumptum crat SUp pllcium , in visum horninnm redu. xistl et a vera)lhull vindiwl.sti rnorte uc resti'1,llis!;j in publica lllo.numeuta libl'os, quo,'; vir illo £Ol:t,issimlls Rangl1ine .sILO s,Cl'lpse~at :)'. J\ffH'cia ITem quaeda.m in edendis libris sustulit, '?UlIltlhanus 1 cnim : « Habet _ iIlqllit _ il,maLoreS. Dec lll~rr~erito,. Oremuti libertf~S, quamqumH circumeit;-i; quae dlxlsse ei nocuerat. sed elalnun abunde splritum 01; audaces sentent.it,s depw~henda,s etiam in his quae manent J),

AUI,US CORl'fELIUS (JELSUS, qui 'riberi n.etate fioruit comp~ures Iihros DE AR'l'IBDfl 2 ita scripsit, ut orbem: doctI'1llae, qua-m Gl'aeei eyxux),w'l 7';oniSs(tx.'J vocaye.r\lllt, am. pl?~ter~tur; nam de agrieultur a. , do medieinn, de' arte llllhtar~, de arte dicfI,.,ndi, de iuris pmdentia aliisque de al'tibus Oglt.; .ad nos vero li~l'i octo, a sexto usque a.d deeimum. hertlUm peryeJJeruu(; de medieina, in quibus neseio quos ~ra.ecos scriptol'es Imttatus, ita, tamen nt suo ipsius usu !USUS esse videatur, et medinina.(! gradns at,que ae·t,;1,tcs oXllJicat et de duabus illis mndi('orul11 seetis disputat quar~m. [l,lt:l'H, morborum rausa,s investigare st~ldepat I~C .raj;UJII.} pl'~neivem tr.i.huebat locum, altern remedus atquo USUl maius p~J.lldns. alIeI'ebu,t; (foillde quibns qllam rnult.is q~Utm(!ue Pe"I:lr;ulotIIS morbis homines sint ohnexn et quae ~'umed]q, . I~(nllbelldn siut recensst et a,peri~; p08treulO· de illa :nedlClUae pH,rte agit, quae manu medetur, quam chirurglam appellant, et de morbjs quihus ossa Iaborant, n!l,e~ omni~ sa,tis ~leganter cxponrt udeo ut (t, quibusda.m Owe} 0 '1necZwor-urn mre "tppeI1atns sit,

. N~qU~M, APIOIUS, famosus halluo, praeteJ.'militi pot(;st, qUI ?,lben a.et't1te ot scxeenties centeua milia sestel'timn <tul~t,e, nnpenliisse, (le.in.!le, egest,atil) motn imp ulsus , mOl'b~m SIbl \renG~o . COli sm.v~gse, traditur, ct De re coquina-rill, vidotur: ~rnp sisse. Ideu'(lo aut,em dico (r videtur » quod decem ]111 de re CO I}_uinc{,1'ia, libri, qui sub Apici nO~ine ad UOB peT'Yf)ntwunt, M, Apieio illi tribui non possunt seu quia

------

I. lust, X • .[, 1040. 2. VoJ drIes,

LNl'DI:\,]( [11\1 T.lTTIGHMIU.M lJ t~TORIAE

151

recentioribua verbis abundant sou quia haec est vera eorum inscriptio: OaeUi .i1pieiu$i Iriuo arguere liccf et AIde/. nomen iarn in proverbinm venisse nee quidquaru aliud signifioavisse, nisi edacem hominem vel ipsam edacitatem, et Oaeliurn quendam hoc opus scnpsisae, QUHm tl'ecerrtiiJ terme armiapest '1~i1)eri aetatem quidam tluruisse

putant, . .

Pl'(I,C berea. P Q},'TPO NIUS ~fEr.A Hispanus eS"t nomm an d us, qui incertum est utrum Caligulae an Olaudi H,eL~1te floruerit. Hie de clioTogm,phia Iibros tres scrtpsit, quod opus, cum prilllnm de hoc quidem genere ad nos pcrvenerit, magni habendum est, .Adde quod ille res diligenter .ElXnOnit ncq IIC tant;um regiones desoribit tobins orbis, qui qnidem aetate ilia notus fnerrt, sed etiam mores atqne praoterltas res naI'l'a,t eorum populorum quos reeenset, HU~lC autem sequitur ordinem, ut ab African rogionibus exorsus quae ad orientem solem spectaut, toto fere orbe, ut ita, dieam, peragrato rursum ad eaadem regiones perveniat. Verbis utdtur Sil,ti.spu:ris, genflTfI scrihendi fortuaae putidioue.

/

Lucius Annaeus Seneca.

L, Annacua Seneca,! Senecae illius filius, quem SU1Jra diximus Oontpo'IJersias et 8'U,1l8orias scripaisse, secundo vel tcrtio armo p. 011. 11. Oordubae, ut pater, in Hispania 01'tus, cum pner Rornam venisset ibique tl,rtiB dicendi et phiIosophiae studiis impense operam dedisset, 'tantum 810- quentia valuit,nt anno XXXIX, cum in Senatu orationom luculentissimam habuissen, Oaligula princeps, invidia ae livore incensus, enm int,erficere cogitaveriu; quod proieeto fecisset, nisi fl~mina, quaedam, quae cra.nPrlnclpl in dellciis, huiepcl'suasisset ut Seneca-a mortem expectsret, quae mo x illum mala vH.letudir~e l<1bomnt~m c~rI'ep: tura esset, Neque multo post (a. XIJI) Messalina, Claudi principia UXOI' eadomque mulier peasima, cum Iuliam Livillam Germaniei nliam, Oaligulae sororem, cuius eximiae pl~eritudin.i invidcbat, adulteri crimine primo in exiliurn deinde ad extremum supplicium compulisset, Senecam quoque, tam quam illius adulteri conscium vel adiutorem, Claudio persuasit ut in Oorsrcam, in asperam insu-

I 2

-- -- -- ~-----

lam ae tum incul: am, l'elegaret. Und nnn prius R,OJJl2.nl rediit, quam Agrippinu. postr 11 n, Ol:wdi uxor, IT (·it ut eum Ohlludiu. ab oxilio revucaret (a. XLJ "-) et, ,Nf'J'one,Ul, Cn. Dondti A noburbi clusdemqu Agrippinae fllium 'lia-m turn puorum unrle im ,tUIlOTIlID quem Prin ps it"" adoptaverat, ut in locum Britannic] fill su su ced ret ,'i istHuondurn com mitt 're, -a a Itns 1 'I Jigl'i:: pin« - inquit - no malis tantnrn iUJcinoribul:I ]10"['1<)8C61'4>,1;, veuiam exilii pro Annaeo ene ':1 airnul Praeturam imp hl'8 , lae rm in publicnm J'nta ob olarrtudinem etudiorum eius, utque ] ominii (seiI. Neronis) pueritia tali magi ·tro udul scerut at r-onsUii eiusdern ud spem domlnationia uL rretur: qt! La Sonee:} fidus in gl'i]1 inam m moria ben fieri t iM usus ell udic dolore iniuriae cn-debatur D.

Quin [ue armis ~ost cum laudius enen a,tquc A rippimtP dol ut vid ,bm, n 'atlls ess 9,(' Nero in eiua locum quamvis adulesceas sue 'essi set, leneea, adiuvante Burro, pra !,onulorum pra Iectc, ricvi principis imp ritiurn ad 'ersus matrem, dim quadam bonorum atqno irnperi cupldit.atc ftagrantem, b ills fa pti a, 1(11 sonslliis r(1,"eT'E' coeplt, C1, udiqne laudatlonem fun 'brern, quam NorD apud pUpUil1ID dixit ipsa, si I'aerto fidr-rn Pl';t b a ita sCJ·j ri1 ut I( multum «ultua pnt '101'1'(,: nt fuit, illi viro ingen ium aIDO num t t mpo ris i: nnrib s a eomm da tu m ll. ~

Dlnd st, animadvertendum, SenOCHo,l1) eodom Iere 'Lf'ffipore, quo laudatiunem iUam hl.llrli I"0I111 suerit, dh-a'.ISlltnlrrm in uridem laudiurn Iihellurn s .rip. j, RC, quo uecati priucipis honnr s, quibus Aarippiua 11m In deorum numerum refer ndum Im ud ntdasimc euravit in risum ac dede ens vort,cl"iii. Hoe v 1'0 mox expliec.birnu .

Senecam autem operum dBdiRSt', ut priru. p vir ulds viam ingrederctur atque rei publicnc pI" des pt, v I x ('0 apparet quod . 19i1li -em quin que .WDl securi sunt, quibus tam multa put]; ',e apt,a, esse consta] laud dig-nil, II quidam viri doet i mud tnrnpori J ntiolll, cum c .tpris Romani pJ.'incipatus aeta,l.ibus compamt'ull1, It II LU'eOll qninqllEll1.Dium)1 a,ppel1~Jr II u dubit nt, :r qne amnn I? Iii-

I. Anll., XII. S. 2, linn, XII,£, 3.

cere potuit, quin taoterrima iHa in Nel'onh'l animo inslts vttia, quamvis lJiu 1'1))1' };II. rnngis iu di erunrper I .. prn . sert.irn cum Agl'ippinl~ multa .impedlret 'atqu in peius ,'- rIer t. qua Sen ea cxpeilire t reg T€ ccnarut ill'. Tlaec co usqu proeessisee ut .agrippinarn ,filius ipse auus inMl'l(\i iusserrt, quis ignorat ~ Postquam 01'0 .A:fl'anins BUJ'I'U8, quem snpr diximus, -vita, C01JC'.es it (a. I ... XII) « inocrtuzn - in quit Tadt,lls - val tudine nn v neno u maioremque in di s po entiarn otontus Tig llinus, posainrus vir, adeptus est, Soneml· au toritaa infracta est, ~ quia nee honi :HtiblJS idem virinm erat ali TO v lui. due amoto, 'b N 1'0 ad del. rioros inclinabat II (.Ann. XIV. 52). Tom d teriores I( variis cl'i.mination.ibns - lJeI'git Ta i us -

enecam adoriuutur tamquam ing rutes t privaoum supra, modum {W etas op s adhue o uger quodquc studia «ivium in. se vert ret, hortorum quoque aIDO 'Jlitat et "'illnrum magnif entia quasi principern snpergrederetur. 01 iciebaut ettam loqu ntia laudem uni aibi u.daciseer et carmina cr brius fa'titaJ' po tqnam roni aID01' eorum v nisa t .. , !erte finitam ~ eroni puorihiam, (It )'Ob1)), hrvent!"te adess . E:nterct rna istrurn sld-,is arnplis doctoribus in tru tus mairmbue suis n, (Ann. CIV, 02).

Tum S nee .. I! criminsurtiurn non ignsrus » colloquium H. Prrncipe imp trat, cell urn petit tmmcdica opes, quus a, Nerone aCCepCll'flt, rat ut ill eius tortnnam recipiantur . . d 110. c Nero 'allaci cornitat respnnd t, eius JJ nef 'La In,Isis Iaudibus oHm·h. « His adicit xnnpl sxnm et OSClJln,) fuc us natnru ut 11 u udini XCI' i 1.8 vclaro odium ,1]Iacibus hlanditli.B », (Ann. XIV, 56). At Seneca, quam-

uarn blandien ti gratias git, « instituta prior) potenha .ommutat, prohibot eoc 1113 sulutaunitrm, vitat comitanif15' l'!1,l'US 11{"r urbem : quasi val tndin inI usa ant pieutiae studiii domi adtmer till' ». (Ibid.),

Itaque si nou verbis quidem in s cessum abiit, n

4.110, ut Tiwitus ref rt II tradider quidam vencnurn ei 1)(\1' Iibertruu ipsi liS (lui nomen 01 orucus, p~H'atnm iu.:m

T -rollj : vit.atunllu :t Seneca p oditione Liberti s U Pl'Opdll .l'or:mi,dillc, dum Simplici vietu t, a,.Tl'cstilJus pomis aCt si silli :.tdmon l'6t pI'Ofil1e1l1e aqua vitam tole1'a,t It. Xeqn tam.en fiagitioSUill mum Prin4'ipis immunitat;e;m cfIugit.

154

Nam anno LXV, cum coniuratio Db, quae a, Calpurnio Pisone nomen accepit, prodita osset, postqnam am multi uecati sunt secuta est, ut ctiarn nunc ipsa Taciti ve 'ba refcram, « eaedes AnnRei Seneca-e, Iaetdssima Priueipi, non quia coniurationia rnanifestum comperorat, sed nt ferro grassaretur, quando venenum non processerat ». (.i1nri. XV, 60). Cum igitur « necessitas ultima » ei denuntiata est ab uno fiX ocnturionibus, (( ilie 1 interritus poscit test}1menti tabulas: at denega,nte ceuturione, con versus ad amicus, q uando meritis cornm rcterre gratiam prohiberetur, quod unum iam et pulcherrimum, imaginem vitae suae, relinquere testatur : cuius si memores essent, bonarum artdum tamam, tum coustanuis amioitiae latnros J\ Deindc, cum cius uxor, Pompeia Paulina, vellet et ipsa, una cum eo mori, ((eodem ictn brachia ferro exsolvunt, Seneca) quoniam senile corpus et parvo vietu tenuatum lenta effugia sanguini praebebat, crurum quoque et poplitum venas abrunrpit, Saevisqne cruoiatihus detessus, De dolore suo animum uxoris infringeretatque ipso visendo eius torrnenta ad impatdontiam delaberstnr, snadet in aliud cubiculum abscedere. Et uovissimo quoque memento suppeditanbe oloquentia, advocatds scrlptoribus, pleraquc tradidit, quae in, vulgus edita, eius verbis ill vertere supersedeo )).2 TUlll, (( durante traotn et lentitudiue mornis, Statinm Annaeum, diu sibi amicitiae fide et arte medieinae probatum, orat 'provisum qnidem venenmn... prorneret ; adlatumque hausit frustra, frigidus iam artus et elauso corpore adversum vim veueni. Postremo stagnum calidae aquae introiit, respergens proximos sorvorum a,ddita'voee: Iibare se IiqUOl'CDl illurn Ion Liberntori. Exin balneo inlatus et vapore eius exanirnatus, sine nllo Iuueris solemni erematur. It~ oodiclllis praescripserat., cum etiarn tam praedives st pruepotons supremis suis consuleret ». (Ann. XV, 64).

I, Ann. XV, 62, 'I'aoUl verba kloiroo Ilbcuter ac saeno referu, quorl magni moment; aunt Gt quod Sellae a e viuarn 01, rnOJ't.etll mf1'11l11 ill modum ostendullL. QlltuhquaJ]~ nou rgnoro, 1111tJll. JH~8sjn1 SeD.e0~LC merttls nonnlldl dcrraxfsse.

2. Ann. XV, 63, Paultnae ant.em, iussu Nercrtis, • sel'vi Iiberbique ob]igltnt braohiu, premurrt sangul nem, Iucert.urn all igllarae a. Ita· ad vttam cst revocata, (Ann, XV, 64).

HiD

LATr~.h,lUJM LI'l''l'IrIlAllDlIf HIRTORIAlr.

--------------------

Tlaec Alll1.aei Seneeae mora, Qnorlsi eius vita St,oieornm praeceptis, quae multis in operibus dncnit atque (lefel1~it, nounumquam parnm consentanoa fuit, cum ternTlo~'u~ infelieita.ti fit principis prooemmque morum pravitati ect publicae admintetrationis difficnltatibns, tum ctiam ip-, sius ingenio atqne humanae inflrmitati tribuen~um esse mihi qnidern videtur, Hane inftrmitatern suam Ipse non semel in snia operibus tatetur, dum se non sH,pientem esse, sed ad saplentdarn tendere dicit. Quill etiam ( neminem nostrum esse sine eulpa » defendit: II quis est iste - in quit _ qui se profitetur omnibus legibus innoccntem ~ )) Adde quod non tam vctel'Ulll. il1or~1Ill sev~r!ol'a pl'aecepta" ~ed Stoicorum rocentium, ut Ita dioam, mitiorem doctrinam ille quidem seoutus est, hominum rnoribus magis ntique a,pt,a~n. Neque excels a illa Christi Instltuta sr:tis cogno:,,~ ~e(: eius d ivinis opibus atque animi, lit ita dieam, ,rahdmnllllS. tomentds frui -ontuit, Eiua virtue hominis viribus ac finibus (~(mtini\tU1:; ;,uins non assurgit, Quodai, cum Soenoi;e Illo Platonico comparatus, longe inferior evadit, illud oportet meminisse. a Platone cum legentibus Socra tern osten di, non qnalis re vera fuerit, sed qualern ille mente xoneeperit.

Nunc veniamus ad opera. QtlOl'I1Ill multa perierunt, ut, DE ~IoTU TlIlRRARUM, nt DE FOR~L\ ltLUNDI, in quo docuisse videtut mundum esse rotundum, ut EXHORTATIO.NES, ut DE RElIiEDIIS FO;R.TUITORUM AD GALL'I'ONEThf Iiber, uf DE ?:lATRlI'.10NIO liber, ut denique ORATIQNES. Alia omitto. Quod autcm ad ea a,ttinet, quae Ta,citns, nt supra diximus, tradit eum tere .morientem, advooatis acriptoribus, dictavisse, sunt qui dubitent an primis illis septimi DE BENEF'ldIIS Iibri viginti capitibua contiueantur.

Mult» et.iam exstanf quorum ut magnum numerum videas, statinl Insor lptiones receuaebimus, DIALO(:lORUJI:I Lmnr DUOI>ECBI sunt, et DJ;; OLEl\iENTIA - cuius tamen operis, in tres Iibros iarn divisi, secundi libri pars altera ~t libel' t,ertjus totus dosiderantur - (11; DE BENEFICIIS 11- bri septem; et NA'l'URA.J,lUJ\ll QUAESTIONUM libri septem, et EPIS1'ULARUJ\II IIIORALNJlf AD Lucnmra libri vigintd, fit novem TRAGOEDIAE. Adde librum Illum quem supra, memora.vimus, qui in mss. vel D:rVI OLATJDIl ApOTn1WSIS PER

156

GWVAN.'<l MA101ONE:

-----

--_

SATUUMoi vel LUDDS DE M.ORTE O· " "

apud DroNE~r CASSIUM (',' ' LATIDU mscnb1tur, a,t GOIOC' , " . ',;rl,:tecnm rerum s,oriptorem Apo-

," YN'IO;SII'! Grf1;I')oO vocabulo ap~~t'll" t '. id I' ,

tn. (J1t!Jl{rbit(tln' U"ln ''),' ' ,t ' a, lU, leal. 'm1ttatw

, G, xo ,(nW'I,'" aplld Or"e' ' 'd

,Cllcul'bita, "j ,~ eos 1 em est quod

A) DIAI.OGOR'l M libris illis d id '

tinen tur ' '. " s. uuo (WIm deer ill. opera con,

I ' b> ' qui q !l,j.m~uaID ((uJaJOf,"Il' apllellati Bunt nibil t,

Hi. en t cum al tenlIs sel'monibu ",I ' amen

singulis libris constant "t 8 CfDJmmune., ,Srngula, opera

, c ,1>1 ,amen E IR' 1Ihl'0" "

qlll SUIlt tres IT" " ' d o e::XClpms

sed tempOrt~~ ~:~t~l: eo~em, quo T~htta annt, ordine; e::xplicabirnuS. qua . pussumns ra1/roTIe haPita p:wcis

a) Ac OONSOLATIONEJl.l AD M "

pouimns quod eorurn ,'.l. .AROIAlI'I Idcirco prirmbm

>' J, , quae exsbrmt. 'primum mnn

'esse credlmns (,UU1, "lIte 'il' Calicut ' SCrIp nm

, I' '" ex mm ahgula " , \;l'~

eam ,ad J\.Ial"eiam, Oretuuti Cord" ',' , ,prInCIpe'l oeneca

filiam, misisse videatnr ut e '/' 1HS~D1S rerum seri~toris, uum anim] dolorem ob fir 1,t18 vedi,eD_lentem ae diutur.

"') , ," , 1, znor em ,ctllJ Ieva.l'et o i .fl.nte exllullll for·t" s ' ,t' J) , .

" " t' , ' . en se e ·mm E InA tres 'II' l'b' sertp 1 sunt ad Nova.tum fl"ttrer: ' I 1,1 ri

non SOIUlU '1nim' . t "'. fl, quorum duobus primis

t '1 1110 us ae pl'aesel'tirn ira d '

e ,qllatenus si11't hotni'tJib ' un ,e ormntur

cl'imilJi subtili ' , d" "us ~oTlImque volu:ut.a,ti 1Jribu,end,t

, qU,t aUI ::llJIlflOl'llm' t" .

spertt atque exp!iea1i' sed etiar h' ,1ll ves 19atlOne Dixus,

l'i.:ts non iniuriis rep~nsent ' s~ n omI~e,S ho:rta~Ul' ut iniumulenj, (e Multi _ ' 't")' . d ~e~PI~mnt ',a,e fere diss].

, mqUI - leves llHurzas 'lIt"b' d .

sere dum Villdie~IJt. ille ill ' , f' una 81 1 enu-

gnae ferae latntns' LUi t agnus /It nobilis, qui more rna(De ira II 3'2') c T' , . nn :oru,m eanum secums oxaudit II.

" ,. Urr,l tertio Iibro postqlla' . ~,t' I '.

IPSlllsque irae tl1rpitudinem le ,'" am 1~ .... , 1 JOmlUIS

adhibeuda, doeet, Irarn vtn . {ei,~crrpslt, quae srnt remedia _ t " " ,cenl am esse. ~ Pugna. -' 't

,ecu:m lpse: 81 VIS vmcer ' mqui

',. ,,', HI iram, non poteat te ill I

CIWS VllJeflrcJ si absconditur i illi " ' ' a. .n-

eius Obl'uarnus et i1lam qu~),~: fiex~tll.8 no~ da,tnr, Signa e.retaruque teneo.mus 0' , . urn ~Tl potest, oncultam Se-

, , "" ,Hm magmJ, Id t;,. ,

CUPIt enim exilire et' d . nos ra rnolestm fiet.'

d· '. - " ' mCflllere oculos etmutare f' " :

se , 81 ermnere 1Ih e:xt,l1a nos -lieuit 811 ' , aCI~m I

pectoriS ileceS8U recon dwtur fel"1td' pra. 1l0S est, II~ Imo ~

III contrn'l'ium omnia, cins i~d' .: ;q~e" non ferat; InlmO

tatur, vox lellior sit "radns ~Cl.tt, ec a!Uus: vultus remit-

" b ,. en lor: pauIatim cum exte.

L~.j.TI.NA1U:l\f La"£ERAH UJl.I III STORIAF.

157

rioribus interiora Iorrnantur' », (III, 13). Rue mnlta accedunt irae et victae et vincontis exempla. Tum Oaligulae amentem illam saevitdarn acriter ille qnidem reprehendit, hommesque ad pacem et antmi mansuetudinem hornatur.

c) Hoc opus forta,sse sequitur OONf50LATIO AU HELVLur, qua exul matrem consolari oonatrur, relegaticnis peenas verbis minuendo. Nihil aliud exilium esse nisi loci mutationem. Hanc quamvis aeqnantur inoommoda, l)3rUpe:rtas, ignominia, conternptus, tamen suam exuli 'Virtutern adesse, Illi, virtutibus instrueto, quamvis u,ngustaJII caaam « lautissirnum receptaeulum ) esse. :Nee paupertatem nee ig'noininiam nee contemptum esse mala. Matrem deinde Iaudat atque horbatur ut exempla eapiat a Cornelia illa, Gracohorum matre, et a Rut ilia, clarissima femina, quae in filiorum funerihus fortissimum animum, quamvis mulieres, praebuerinb. Hoc in opere sedati quidem animi sensus, magna erga matrem pietas, magna. quaedam ac blanda mentis mollrtia ; praetor cetera tamen ingens illa adversus fortunam animi tortdtudo ia.m nitet, quam ille mulnis in operibus miro quodam artifieio, annniquo ardore laudavit, II Numquam - iuquit - ego fortmnae credidi, etia.m cum videretur pacem ag€lre: omnia illa quae in me indulgeutissime comerebat, pecuniam, hOnOI'HS, gratiam, eo loco posui, tmde posset sine motu mee repetere.i. Haque abstulit ilia, non avolsit », (Cons, ad Helv, V. 4),

d) Ab hac vero nnimi fOl'titudine eum hand multo post defeeisse OONSOLATIO AD POIJYBIUM, Olaudi liberturn, ostendit, quippe qua multia abiectisque adulationibus et Polybio et Claudio blandiatur, occasionem, ut videtur, nnetus Polybi dolorem ob amrssum Tratrem Ievandi, ut reditum ab €xilio impetraret, Protecto nondum ille animum, stoieorum praecepta cogitando, Sa.BS. frrmaverat, ut exilium in aepera illa, ac fere deserta insula fOl'titerfeI'l'etJ. Nee rnirum est, si qnidem fortes quoque yiri nonnumquam, vel corporis vel animi cruciatibus fracti vel Ievandi doloris atque honores et ga.udia, vitae reciperandi in ani spa im]Julsil [I, yirtute deseiscllut.

e) DE BREVI'I'ATE Vn'AE Ubrum quo anno seri:pserit. hand satis coust~Lt. Quib'llsdam tamen videtll1: eo ipso anna Seneca eum scl'ipsisse, quo Rornam ab exilio l'eVoca-

H5

tus ';I :!!um. nim PUt,IUt vitae lllms, quat.' turn Rurna agel't.Lur, vibris et cupWiCatibllB 01 hila iis obnoxiae. taeclio captum ho libra Paullina, 1111]]O'IO.e J.Iraof ct , suadere volulsse, ut fL publicis nogotiis reo deret e;- sapieutia stndiis v aret. Ilt r-nmqu 1'+'13 se habet, Iromin a ill' di-

it do vitae brevitate fulso queri: vitam ei, qui uti fWla,t Iongam ess _ ~'£1 alios ills Tanis lilb ribua aut vimig aut t'lll'iij LeDt ri : exiguarn pa,l·t(lm eSf; vitae ua vivamus. 'I eel, ITlTTl quidem - in {uit - ornne spatium liOD vita Red 1J mpur st n. Hand .l'Oet.H homines sec ssum diilerre, quoad Sell rtu t a III sou io couficiarrtur. Un verarn vitam !Ld uihilum fer redigi . .:::1,pi{IUiem, quippe qui vanis upidita,tibus sit vacuus, VCI'{-\ vivere ; cet J'O' LN11PUS atultissim terere.

1) DJ~ Vl'l'A RmA'I'L\ libra a, malevol ntia crimiuantdnm, prae 'l'tim P. uili, se ipse defendit, Xam Publhrs ) uiIius orator feui, « in111fll'it;f1nto Claudio terribilis lW venalis I't mnu tit na j- mpornm non quanttn 1 inimici rupererrt demissus ; quique se uocentem vide -i, quam supplicem mallet >1.1 Cu; an, III , neea in sumraum 10 11m anne fere LVIII Iarn pervenisaet l~I, Neronis O'l'atia ma time polleret, ip e 1'0 ['!'petit~a inch Ieg adversus nil qui prerio uaas oravissent in eo eSR t, nt damnaretur, Sen8cfl,jU variis

riminibus adort.ns es! taruqul1t11 ,1 jnicnSllDJ amici Iuudii, sub pJO iua i siruurn axilium pertmtisset. Simul stndiis inertibus at ill vennrn imperitdae suetnm. li v l'€' his. qui vivi(lt~m t incorruptam €lID uontinm tueudis eivibus exerceI' nt ... Qua, sfl;picllti~k quibus :rh:ilo~Ol)hol'um ra ,t'pti inlr:1 qnudrienninm R~'b:r:ia ami Itia tel' rnillies s stertrum lja,l'a,visset? }lomite testamenta et orbos velut iudngin «ius

,api. talium of pro vin ias hTlmenBo fa, nor- hauriri 2 ... 11.

Nee multo post urn Suilins (, haud sine in Wi:J, S 111:'-

a l' daruuatus ill in. ul;j BaJ"~ll'eB l1UJ.SIlS e,s~("tt ho opus compoauit. nt grn.vif>siln,D, ill se crimina red' Ilerot atque r itunderct, In ~uo ornue: fat ur b a1 . n.v re "V" lle, sed quid beatam vitam i'd-fiehll, igIlOra.1'6. NOll vulgi S i'! 810i-

orum praeeeptn sequcn das. <..: pli bonum nuu voluptnta,

I. TaL·, o\."u,. X In, ,.2. 2. 'I'tlc . .A "". XIll, 12.

sed virtute contin ri doceaut. Vhf,utem non indigere "0- luptate, sed. :;1 «li;ta, f nncrnra », virtutis rum voluptat place.rt « virrns nrrteccdat, eornitetur voluptas, et circa corpus j umbra, versetur »,1 'I'um ali quem indueit rnnia in. mal.: crimina eolllgcnteiu quae in eO!) Iet conici solent, qui, cum uohilissima supien iae praecepta aJlis tra-

tl!ui., ips:i male s gerant. Quem ille tantum abest, ut timon.t ot vereatur, ut otiam ita respon deat.: !( diuvabo postmorlo ccu lie-ilt l!t plnra m:ihi q_1 am putas obi .iItW; HUn!! hoc respondeo tibi: "noll sum sapiens et, ut maliv Ier tiam tuani p rscam. nee prO. Exig Itaqua me non Lit optimis PHI' sim, sed ut mans melior: hoc tnihi satia

st, 'tidi aliquid x ViM meis d mere et e1'1' res meal> obiurgare, NOli perveni ad si.mita:IJ 111, ne perV611.iaID quidem " ».2 uin etiam hal' ptofltetur - i H tamen, ut malivolentium Illius pasoere voile videatnr -: (( Ego .in u,lto 3 vitinrurn omnium '11m Il, Idem paulotnfra : De virtut inquin - non de me loquor, et tlUID vitiia con, icium, in

primi rneis. ff-Lcio; ('UID pctuero, vivam quomodo ort

NB virus qnidom Istud quo niios spargrtia, quo vos necatis, me impcrltet nun ruinus PPl'S vel' un III dan vitam DOll quam ago, 0(1 quam ageudam sci , quo minus virtuLem udorem ej, I'X iIJt.erv,l,llo ingelll i reptubundus S qual' »,4

Dod an'l,<,Ul ~Itl divitias <lttUlPt, quas ille t.ruditur mirum in rnodum eoael-'rvrl'Ase, sapiens II lion a mat - inquit - illvi ius. s rL m I ,nIt; non III lion imum illlJ..S S d iII domum l'I~cipj~. Nee re, [mit possesaas, sed ('IJll.tiI1I1L l't maiorem virt nti 11 ae materiam subuuni 11'; 1'i vult.5 Praetor (I diy-jtias supieuti serviro vulgo imperare, Extremn dvniqu hoc in opel'(' 'oel'.ltes ita iudueit U1', nl- ill , qui varitat ill et virtutem Ialsc c],111\il1 11tU]', vchementer iuvchntnr.

Jllud addam. t(!ll1m rer bun lib LUn ucri quadum nnim! vch rnennia scriptum (·@,e.

[I) Eurlern Ier annri. ut vide ur ill opu romp Slut

quod DE (1 N, 'rAKT SA}'lEN'tIS llHW:tibil-;ur'j ql1() Ulnd in

I, ~ n. Dt, \iL" Il. XIV. 2. }·leon. De vlill 1,_ X '-I r.

3 .. <,I]. ru ll'Ly,.o "".,da.u ,el ,",,1[('., 'tiel I'rfl!ollllu •• ¢. Tbid. ,vrn,

D. n'ld. _ XI.

160

primis defemllt. tu urn ess« sapient em .. 1180 ulla :lffici ~ uf iniuria ant; on burnelin, pOSR8. Qua, I;i ntantia SUDs inimi 'OS, noudum Illa Sl1ili poena ad ailentium a,uL reverentdam adductus, deterr re PI' I to l Init, N que tmneri negJ.t ullos

ictus sapien e reoipl. Nam « alb sunt - Inquit - quo

sapienbern i'el'illut etiam sl non pervertunt, ut dolor co poris at d sbilitas aut aruicomm lib rurnrnque ami, i et patriae b 110 irn."Tantis calami. as: hue non nego sentire 8;1,- pientem, .Ill~r· cnim Iapidie illi duritlam llll'riva :-\,sserimlls,

ulla iI,tu8 . t, qual' non sentias perpeti. nid rzo est" i uoadurn i(,tns recillit., sed reeeptos eviueit at lSa.m~t d, eompriruit ;baoc vera minora, ue S()U bit quidem, Tie' ad v wsns Ba solita virtute ut.itur (lura tclerandi, s d ant n n . rluot: t ant dign risu puta 1 1).1

h) HactlllluS 1'0 quamvis a malivolis h1,~' Sitlll!

1Il~1ior potentia pDlIeb~Lt, quam ut inimico timeret. Po 1- quam ('ro ro: in pctn mutari oeperunt, L BUrTIIS, euiua probitat at optbus me gna Hi ex part!) nit batur, de "it;.!, d cessif Sene '~t sensit animurn sibi urn maxim Ilrmnndum t. d estroma p ricula purantlurn esse. Eo igil,(u' tempore, 1111 videtur librum Dr'] rI'RAWQ1Tll,LI'f'ATE AN' n S('ri- 111lit, in quo Anuaeum , erennm :5ngit se ur ita olloqnent. til - ide ~nj.m Iiher unus .iliquarn praob .. l dial gi spe{JI m - L1t a,Ll10lUlU RllUT1l, nrul tis ouris rrrultis dnbiis ri. au xietato inqnietum ap riat. Ncl.is vero 1 gentiblLS haec unimi condicio non tim Sereni quam ipsill. ",neC:1,t1 videtur eo qnidem tompor Iuisse, Sell cell, antem non tare arnieu quam sibi ipse soribere. ut viam ostendat <lnn, ad tranquil· lit» em unimi quamvi tmrbul ntis ('oul·ti' in r public Lll11l1Jesta,tibus pcrveni ri posi'lit.

i) 11m' utero 3,. LXII In sceessum se rocepi set (,1 mnlivnlum iniruicoruro xultuutinm ga.ll ium perrrebr - S' ret, librum DE OTJ;O seripsit , quo "b jJlis se dcfendit qlli cum iucusabant, quod a fl' puhli '{1 sec'd,ln H, Stui~ corum pra ceptds 1e civisse et, d Eplcurem'11111 se tam acC asiasat. Hoc ill neghl,i. KUJ1l, ul, ilJsillS verlAs utal', Ir )~pi.'11I'ns a.it: - NOll uccedet floc] r'em jlU bli "1111 "L1'iPllS, nisi

"i quid iut rn·1l01'it. - Z DO ait: - .1.C' 'dt'! ad l' 111 llu-

J61

LA'I'I1':ARUM J~IT"I'lmAnuM Ifrs1'OlUAR

plicam, nisi si quid ilnpediE'yit. - Alter otium ex pl'op'~8ito petit, alter x eansu, Oausa H.ut~m il~a ]u.t~ ]J~I t :S~ I'(!/~ Tmbli('{( '01'1'l~ptiaT 6'1, q'Utl?ll ut ad nI an. possit, III 0 bS('U1'~ t~ est rnalis nou nitetnr sap1t"ns in supervs num nor se nihil PI'Ofut1ll'~S tmpendct ; si parum habobit au .torita:I'is aut viriurn, n c illurn rit. admi~'uLa r s pubhO:1: 81 val j udo illum impedi ''I., qu modo nay In qnassam non tll dne.r t in mare qno modo nomen in rnillttum non dar t- debtlia, sic ad i1'~r q IJ IIi inhabile 'd ,nOll aeeed t I', (D ntio II J ),

E paulo infra: « flo' ncmp ab ham,ine. sxlgitur ~lt prqsit. homintbus: s:i fieri 1)01 est, multds ; Ell mmus paucrs ; si min us 1'1' edmis: i minus sibi n,

I) D PR VTDE.:-rTIA librnm cLia)ogor1lm, qui. ap~~]I antur , idcirco post):emmn ponimus quod postremia VII·'I·,,", annis Idetur eum rseneca S ipsis ad Lucilium. In quo huie uaesti ni reap ndet: I' uar rnulta bonjs viris adversa vouiunt, ~ ) A.LqlU;\ mtld deieridit, nihil aceid reo bono viro mali pOI's. (I..t\dversa.rul'n - inquit - impetus :'el'1J~n viui iOI't' non vel' it unimum: manet in st. ttl, et uidqui evenit in suum color m truuit ; $11 enim omnibus ex1,(\)'nis P01i utior », (De prov. II). Adv I' as rNI Idoirc accid re ut b norum v' tUB x reeatur, proh tur n.ngeat.l11'. « Murcet _ inqnit. - aine adv rsario vil'tus )1. « NOll quid, s d quemadmodum IeI'll, ,intol' sl, )J. ~ .. lon video ~uj(l ha,be:l1t illt(llTis Tuppi er pulcriue, si ron" l't r animuur v 11 quam u j, Sl)eeteL Catonem i:t m partibus non semel fmcJ.is, stantem nihil minus inter ruinas ]Jul)lit;lfI rectum »,

B) H, cteu d DUT,OGIS qu !' apT Ilant, ' LDJC, ut

reliqnorurn operum m ntionem fa(\lumns, Lrrntrs J));) J\~Ql '1'])1 "LAUDH anno LTV virletur H('l'iIJt.u esse, lUHllo .)Ollt IPS:I,ffi· J. udi in rt rn. SilJgluru'e utiqne onus, :jU d. lUU en ibus sit (11; ]:)1'08" oratione mlxtum, S!1t.uris Menip]) :is,. qUO).); uppellanb, ab omnibus fer. qui iut;elle~un~ as'lmila,1111.'.

-t rum, si in ,qua Iine in npore vi cormcn me fest.l-

vitas dica i ~s. ad CJ ut onecae ingenil'lm etiarn ad su,tiiricu:m genus a;pt.iSfdmllID Iuisse vid atlU',I·a.men ipsi non t pI' f ' 0 laudi rib uandnUl, qnod tanhl urn v T'bol'llm :l, 'erb:it:l in cum mortuum in vectull est, q1:1 'm ]lanrl. mull,o a.nte in Cousol' 1,ione illn, ad :PolylliuDl tam Ruultis l~l.udiblls

xtuli;;R ~t. QLl!Imqu:tlJI VCl' apnc1 Dian n1 a;;sirun, ul,

162

G rovAN","1 j\1:All;[Ql\lJl:

supra diximus scriptum logimus, hoe OpU8 snam inseriptiunem a. cuourbita duxisse, n nsquam tarnen vidernus Ohmdium in eucurbitam mutari , quam ob rem dubitare licet an non totum (1)1113 atl nos pcrvencrit, ant Seneca id inohuaturn roliquerit, Utcumque res sa habent, narrat iUe Ohmdium 110st mortem, curn v non passibus aequis 1 )) in caelurn ivisset, ibique dubitationern .et stuporem et certamina deorum excitasset, ab Hereule defensnm, sed ab Augusto ineusatum quod mnltos ab illo ortos capite damnavissat, postremo ,:t, Moreurio ad inferos tractum esse. Illic, quod triglnt~~ senatores, ducentos cquitcs morte multavisset, ab Aeaco ita damnatum, ut alaa Inderet, talos in fritillum .iaeiendo Iundo carentom ; tum a Oaligula, qui conflrmavisset eum in tenis a se multis saepe verberfbus atqns alapis caesnm esse, primo tam quam servum (elise expos jj ulatum atque iudicio reeepturn , deinde, Aeaco et ab Aeaco Menaridro, cuidam libor to, donatum, tandem scribam iudieialem factum esse.

Hac vero satira Seneca non solum Olaudi mordet enrporis animique vitia, ae praescrt.irn Inconstantiam, levitatom, saovitiam, ineptltudinern, crednlitatem, sed etiam aliorum horninum, ut causidicorurn, mores, multis beetiis et salibus irridet.

0) Ne libri quidem DE OI .. ElIiEN'rIA, qui j;1'08 Iuerunt, integri ad nos pervenemnt. Hus excunte fere anna L'V ad N eronem scripait, quo Principam vix pueritiam egressum hortaretur, ut in 1'13 publica administa'anda earn ,hUH in gre deretur , qua horninum soci,etat,enl ill melius provehoret, iustitiam et moderation em adhibendo ac conciliando. Jdcirco autem clementiam sibi snmpsit landandam, quod in udulescentis ingenio insitam Iortasse saevitiam qua-ndarn statim ille Introspexit, Itaque clementiam ostendit praecipuam esse virtutem um horninis tum illiua, qui ram publieam rogat ; clementia imperi inimicos Iaeilius coerceri quam saevitia et poenis , in clementia 11lus inessc (~t decoris et securita.tis. N eqne tameu omnibus semper parcendnm esse. Praeterea humaniuatem etiam in Servos esse adhi.ben dam.

I. His verbis cl aud ican l.ern 'Prinol neru trrtrlet.

LATD! AItU,,1 Ll'l'TETIAnUM IlISTOn r A I'~

D) Septem DE BENEFIOIIS libros ad Ebutium Liberalern post secessnm seripsit , quin etiam liber septdmns quibusdarn tum videtur dictatus esse, cum Seneca" iarn sectis venis, moriens, ut supra diximus, scriptores ad se arcessrverit. Atquo in priwis beueflcium ille ita, definit. a Benevola - in quit - actio, tribuens gaudium capiensque tribuendo, in id quod £:tcit prona et sponte sua, paruta, Haque non quid fiat aut quid detur retort, sed. qua mente, quia bCllefieium non in eo, quod fit aut datur, cousistib, sed in ipso dantis aut facientis animo », Doeet deinde quae beneficia, quemadmodum 'tribuere oportcat. « Sic damns quomodo vellemus accipere ), id est Iibenter, cito, sine dubitatione. Tum de animo ot grato et Ingrate agit, Homines superbia, cnpiditate, invidia Ingratos effici solere, Si beneficia accepts rependi non possint, voluntatcm snfficere, Gra to animo etiam 0 bli vioriem 0 bstare; propterea praeeeptoris beneficia grates unimos 1'<11'0 invenire. Etiam servos in dominos beneficia conrerre 'Posse. Nam hie quoque Seneca oceasionem nanciscitnr, ut servorum condicionem defendat. « Errat - inquit - si quis existimat servitutem in totum hominem deseendere. Pars melior eius excepta est; corpora obnoxia Bunt et adscripta dominis, mens quidem sui Iuris ... Nee enim aut 1IOS omnia iubere possumus aut in omnia servi parere coguntur », In illo tandem libro septimo, N erunern. protecto sign ifican s, afftrm a 1; beuefactcri, qui pessimus factus sit, beneficia accepts restituero oportere, nee quidquarn commune cum eo habere, qui « sanguine humane non tantnm gandet, sed pascitur, sed et suppliciis omnium aetatium crudelitatem insatiabilem exercet, net} ira, sed aviditute quadarn saeviendi, furit ... t;!uidquid erat, quo mihi eohaereret, Intercisa iuris Innnani societas abscidit ».

E) NATUR.ALIUlU Q,UAESTIONUM libris septem,' quos iPS08 postquam a, republica sceesstt ail Lueilium misit, ignis, tempestatnm, rulminum, aquarum quibus terrae obductas sunt, grandinis, nivium, uubium, ventorum, torrae motuum, eornetarum denique naturam ille quidem pervestigavit, Posidoulum praecipuum auctorcm secutus, sed

I. V[ll ocbu, ut ill qufbuad.am mnrmser-tpt.Is.

11;4

etiam Us rerum naturae sLudiir; {re tus , quibus, Iuvenis adrnodnm. cperaru d rlera t.

Hae vern ita yplicu,t; dispo, it, Irt hoc etifl min opere

euurlem phil uphutn H[!TIOS as qui tam nmlta de rnoribut! scrilJ terit,

F) Ep nl'L"LAltUJ<{ MORALIL .. U A.J) LUCI~r libra dgiJJ .i 1 SIUlt I,ni optimum omnium S meea« op rum, Iiaud imm l'itu rndiecnt. Quos Ille xrr 'mil! dh nnrri S '1' sil , (~um.hd os fl,rl Ln ilium misi, lion uni, sell. Ol1JIJibllS homiuibus consuluit n .que soluru snap, s (l etinrn fllt1ll'is aetli ribu . Ric pul h rrimae I:l nt u Iiae : hie mimm qnuurum sapieutia , iorLit;udinis constant tae iugeni a uminis , hie qnr tio is rnaximi momentl, de hominum vita" cl temporiA cel rita,i, at praetio, dl animorum dignitate at ruai - stat', deuniv rai mundirattone. de natura d i, Quam J ultu "'t elC(Je}SN, ille docet alJque d -fei1dit,! Nec mirum ('st, tradltum ~S&(' aliquid onuner i urn cum Sando Paulo hablJis;;(', Qundsi inter Christi doctrinam ~t luecu.m permultum Inter t, rnulta t· n ;rpuc1 en cam legirous 1'1 ri.stian <ligna, ut in 01)i~tlJla elL (I I'er IH~,s - inquit - ll1(wtalis uevi mores Uti rneliori vitar longiorique prolu itur ... In alium maturoscimua purtnru. Alia Oligo nos expeetmt, ilJiuH rerum status. onduru ca lum, nisi x inter HUO pani possumus. PI' indo intr pidu: hOJ,'urtl iUam deoretoriam prospice . non at animo 8UpJ' rna, sed o1'J)lII'i. uid-

uid irea to iace tern 111, tu,Olqualll hospitulls loui sarei!l:J,S 81 ecl+J; trauseundnm est .... Dies lst(" quem i amquum

XLI'I'llmID ref rmidus a terni na,talis st. epono OIlUS:

quid !:llll('1.'1I'is, tamquam non prius qn que reli to in quo ]ltteU~\s. corpore exieris l IIa' es Iuetnris . tum quoque raaguo nisu ill' tria t'Xlm]SUS es ... n,

') Res tat ut d n.!\.GO • nns J1U U a dieamu , Q I WID -

quam igitur decem ad 110S flub enocne nomine trfJ,t:~:oeilia 'per uerunt. 'llElli [ ES FUR-ENS, TROADE,' PrrOENl,SSA Al, MJJ1lJEA Pn A !TIDRA, 0 fi:UIPUS, .A GAM lVtN ON, TlflYP.-

'rEs' TIER IJLES O:ETAEl'H, OCTA lA, haucl n :t&,l'ni £1.( P[lillsls diu dubitatum €sf, an non SelltlCae .ribu nda(>, essont.

I. um f"lIl.~m A_ull\S [<"UillK (NOlll" AU. XiI, 2, ~l lncurn 'lU~lhjuID

e JjbJ·u _'XIT :prorl'l·,,1, lie <lubl1lll'l' UJl r'lu~. 01,· !iB'ip'el'lt,

L vrt 'Inr:\! LI'J'1T:UAlu:,r IJ I XTnJll.\!':

165

Nunc vero ncruo it'T'll dubita.i, quin Il!1\' ill pri I'PS S neca I3DI'ipflerit: O(J'l'A.YL,\l\>f J1f'gan1, ei t ribui 1l0f;R<'. cum quaedarn in hue f: billa ::rpB1'1 siguifir-en tur (In:11~ pO,I, '(,1 I pc.ar obHUITl veucriut, Atqu« illud dignurn est, quod animnd\- .rt:lll: no \"(,1l1 Illas cthnrna as mnes, hnu C IlI'n etextarn

sse. Ex omnibus auteni Lat.inorum 11CJct;1,mm bragoecliis nonuh i La Til'rnlllt'J'lmt ad no i q_11!l1:' taru n non ut in theatris ag'eTelltlU' scriptue vidcntur eSAC, sod nt I'Hci1,aren- 1 W'; 11(' qu 1 eni III rps 1 u a l5i' an tm-, sed quasi narren tur in lis «xpunnntm- j at loci sun!' plurimi gravium senbeu tiamill disj u a.tionuruque J leui, ll1t" niru Euripidi T:I t iou .rn 110n solum Imitatus est, 1\ cl at-jam III deberrns quodammodo mn -~1viL. iUilis vitia , si modo {-1'2,gllecliarulll vim a,tqu . tnram T spiciaa angendo. Seneca igitill' (L res illas vet Tum fa,bui:II'Ul!I pel'i'lOtillCl it.;!! lo quent R inducit, ut (oj GOI'1tlIl Fore omn 0' praeccpta dpIenda,nt au l' .feI· lant (:It, homines dnctos sc T,,'a,ph ant, Neq ue v TO 111>1'81 vehemenf ia quu darn ant, anlrni 1 tuum ,n.'r101' ni que impetns, sed ad oratorium plm-nmquc quam ad racicnm genu); prupius a cedit. N chori quidern desunt, s d, parvo lWXlI cum aetionc couiuncti, purum ad rem l)Crtinent. Res ,n€lJl' n fl1J1rhw narrantnr, tnm utrociter e saev g ae ub vix eredi l?o,~sil1 t, et mirahilibux Vl'l'his tl-'llgentOl' a I que in maills extullnntn ', }Inlta tumen in rmt, I'x [uibtn (-01- ligas virUJ1J In glJi illgeni cas seripsisse- anirnique ingentis, tit ruiniruc dn l it luin -'ell t'a!i~'11fH' einl.

OTAVJJ\..):[ deniqne ignoramus q uis B(lripRt'Il'it i illud duhItaTi non ]301(';l. quin illt' • ene am et adrnrratus ('1 in r-onponenrla Iu.lrula nnitutus Ai1,; (lu,dem cnim insunt vitia, ~:~edem fere drtl.ll,e~, Hoc uutem un-um nnium n. nlarum prae (-1~tal'1Un exemplar manst , quumquum (II .ipsurn th >atro IJM'Um aptum.

Nnuc vern po tquam Hen ·ne 01) ra l' censuimua, ]_).Hlf:a, II eius genero s mbendi uiL'CDlIH, BuM. Id uemo 11'1'C iguoTat:l " -rune Iongisaimc ab se. Cicoro CJJim verborum ambitus plerumque iLa, componrt, lit mnlta . singnlia aenteutiae inti'!' mirum ill mmlum -ontuieantur, suo q uaeque 1000 dlspoaitae, ao unmeros cadent s, TtaIll(> eius rq rera Ipg Il es leri IJ n II test

d; 'lTl [LILrhunqu', ut ita clicam voluptat

166

Gl(jVAYXI ~1 AMosr~l:

quam .rionuihil interdum .sntictatis et taodi sentimus, gCU q~o(l ,ma,i07'0m ~implieitatmu deaideramus, seu quod cum mrra lIla, dieendl elegantda est aliquid aequabflibatds eoniunctum, At Seneca . v~rbol'um ,ambitus Jllerumque breves, nonnumquam bl:e~lssllUoS adhibet, sententias adiunglt suepius quam snbieit, Ieniterque Jll'oGHdit: idem in verbis deligend~s iba subtili atque attento iudicio utiuur, ea ad hibet Inmina verborum, tot tamqne puloris verborum sentcntial'U?nqlJe translationibus ornat omnia ut leg-cutis mentern anunumque mirum in ruodnm permoveat. Fuerunt tamen . quibus hno orataonts genus displiccret, praesertim cum. OlCel'onis rationom scribendi couarentur Iterurn commendsre ac quodarn modo restituere, Tn primis Qniutdlianus j qui Plaviornm aetatc, cum disclpulos saepe hortarotur, ut Seneca,e opera omitferent, Ciceronem aesidue Jegerent, ita, visus est Senecae adversari, ut farnam ae nomen detractoris apnd nonnullos sibi comparaverit, Quod ox illo «( In,:i:.itlltionls oratoriaa » loco eolligitur, quem hie operae pretium est roterre. Ille euim, postquam in Iibro X ceteros poetas et scriptorea paucis reeensuit. « Ex induf!,~ria .- inquit - Seneeam in ornni generc eloquent.iae distuh, propter vulgatam Ialso de me opiuionem, qua damnar~ .emu, ~t invisum quoque habere Sum credit-us, Quod acoidit mihi, dum corrupturn et omnibus vitdis fractum dicondi genus revocare ad severiora indicia conteudo : tum autern solus hie fere in manibns adnleseerrtlum fuit, Quem uon vequidem omnino eonabar excntere, sed potioribus pl'a.efeJ':·in~n ~~eha.m, quos me non destiterat incessere, cum diversi sibi conscius generis, placere ge in dieendo posse iis, quihus illi plaeerent, difflderet. Amabant antem eum magis quam tmitabantur, tantumque ab eo definebant, quantum mc ab atrtiquis descendcrat. Foret enirn optandum pa,rei3 aut saltern proximos illi viro fieri, Sed pl~ceba,t propter sola vitia, et ad ea se quisque dirigebat eflingenda, quae poteraf i deinde, cum se iaetaret eodem modo dicere, R(lueca,m infamabat. Cuius et multae alioqui et rnagn ae virtutes fuerunt, ingenimH facile et copioSll.m, plurimmn studii, mnlta rerum cognttio, in qua, tamen aliquaudo ab his, quibus inquirenda quaedam mandabat, deeoptus est, 'Iractavttetiam omnem fero studjorum rna-

167

teriam; nam et orationca eius et poemata et epistolae .et di.alogi teruntur, In philnsophia parum diligens, egregms Lumen vitiorum insectator fuit, Multae in eo claraequc S(;Iltentiac, multa etiam morurn gratia legeJl(la; sed In eloquendo corrupta pleraque <tt.que eo pcruiciosissima, quod abundant duloibus vitdis, Velles eum suo ingenio dixisse, alieno iudicio : nam, Ili obliqna contcmpsisset, si parum recta non concnplssct, si non omnia, aua amasset, s.i rerum ponders min uti ssimis sententiis non fregisset, consensu pot,ius eruditorum, quam puerorum amore comprobaretur, Verurn sic quoque iam rohustis ct sevcriore genera sa.t.is flrmabis Iogendus vel ideo, quod cxercere potest utrimque. iudiciumv Multu enirn, ut dixi, probanda in eo, multa ctdnm admirauda snnt, eligere modo curac sit, quod utinarn ipse fecisset! Digna enim Iuit illa natura, qUM meliora velleb: quod voluit, e.1feeit 11.1

Nos vero iJ1 hoc Quintiliani iudicio, quam-vis ille studeat reprehenaiones attenuare, videmus tamen aliquid severitatis e1: acerbitatis inesse, adeo ut Sem~cam « damnare Ht ill visum quoque habere» Don immerito creditns esse videatur. N~que possumus cum eo ita eonsentire, ut qnaedam reprebendaruus, quae nobis non tamqnam vitia, sed tamquam orationis virtutes pro bantur,

Anlus Persins Flaccus.

SatinJ.,m post Rorattnm plures eoluorunt, ex quibus maximam sibi hmalll tres vel poetae vel soriptores cornparavernnt : AULUS PERSITJS FLAccns et PETRO:N"IUS AR,Bl'l'ER ct aliquanto post, Dnorxns I"tJNITJS IOVENALIS: adde poetam Satirarum gencri proximum, YAltERTU1I1 Thof.AR.TU· LEM. Tnvenulem tamon nt Martdalem, cum posterioribus temporibus vixerint, differirnns ; nunc de duobus ilIis prioribus panca die-emus, ali prius de Persio Flaceo. Qui anno XXXIV Volaterris, in Etmrin, nobill ae satis diviti loco uatus, ubi pnmum adclevit, cum Romam migravisset, Annaeum Comntmm, Stoicum philosophum, tant:i C11IU diligentis et beuevclentia et admiratione audlvit,

r

L Quint. lI .. ,L X, 1, 125·131.

16 '

nt ius praecepta ac diseiplinam, I lint in IHlIlllTI, ui it,a dicam, sungulu ill con vectisse fuca,s. 1 <1eU1 II' trem, cui uomen flut Ful via Sis -nnia. Pot BOrOI' malin U8 f:lllliliar R 'onsl,auti quorlarn a auavtsaimo urnore (' lnisse traditur,

multisque vil'is doctrs aut singular] virtuf :pra,cIULis 11·

aesio Basso, ut L 'ano u i 'I'hra a Pa I fll,mjJiaritr Wtu.£ eSSB miro qu lam all imi, eandore ]lr: eolarus atqu omnibus carus. Ouius vita, brevissime hut· num aDDU LXD oto L vigil U ann s natu'. nescin quo m rbo orreptus

- ex s oma .11 urn l' boravisse tl'Hlllitnm st - in villa

quadain dee, si.t~ quam apud urbom possedlt,

Sa.\: ille satJ.ras seriplJit ~ - postrcmam "1'81'0 in 'huatam r Iiqul - quru On ins Ba, ,IU' P r ein mortem didit. Has qnidem rll(ln1llt, qui laudibns . lebrar ut, ut reoenhiore I. LMe Vincentiu5 M01i t,j, POC[,U, uost, r ; .at- pl riqu

arum, qui int ne.guut, h-urd ma,gni fa iun . quod nulla.

Iere in Iis hominurn \ ita e atque morum cosnitdo ~it, sed mera praocepta a rerum USn remota, pueril m f81'~ disciplinam olent.ia. Qll_ib 1 ego quidem hand. plane Bscntior,

run mild iudie s ae '1'iOre5 i:! vic! ,antur, (~ood13i pscum in his ,~ati.;is t,stivi'ta,t.is, parum ant nihil Iac t,iUl'1Un inest, parnm :lll'tis in verbi clcliu(}udi,. parum urbanitati . -parum deniqu I1t supra dixirnus, xp ri ntdae r rum in ev tamen tam vehemeuteru in venias viJ"Lutjs urnorem, tantum vitiorum 1 illec brarnm dium, ut saep entias TIJJi poetic [uod mpiritu :1Tqu iml u influrnmari : adde quod ulbcrnis ' . monihus ita utltur, ut singularcm qnandam vim ae brevita tern aaseqna.lmr. Persium a;1J em e iam in

ore-pI' 11 ndnn quod obcurus sit, F,it 01', s d interdum sed mnlto minus qumn illi o pinantur. Itaqne ut panda conclud.un eenxeo huu po I'mn non maxirnis Is IlCliblHl H d' n u 1 .ut.li em dignnm . Quill etiarn anbest suIIpirio Persium ab aliquo Weir '() sev rius iudicari, quod virtutem vohementer a,lllfl"leril, virtnt(~minquum: hell non omnibus " que caram.

Utcuruque 1"8 56 h: bent "tin.'! ille quuttuord eim v 1'5US X(,»).L&I-l~C>\J'i id est senarics claudos prueposntt, qui-

I. S(JclI'l;Jj;"~ I'ill LrU' e-Liam rl1.tmla:m nrll(Jtex~~1ll ~tllarrllt[unem culusdam 1I,[J:lOI'IS.

lall

multus querit ur

bUA ct se n ga,t, t':';sc magnuzn PI ibam fame aut 1) uni;L Hod oarmin a irn p -ill.

Quod!!i dolosi apes l' i'uJge, t nummi, r.Ol'VOS poetus at p '( ridas llicas

'Rnial' > credas Poga tum n ('j &f. (Prol, I' -1-1)

S:I,tiral'um argumonbn uesr-io qnis veu-rum gTamma,iiCOl'UIU he: lHlli'tris br vis 'ime i <I signifira vit :

Prima leves carpit, vat s mollcmque Ncronom. 'tnpit uvaTitia D13,111, vota Pl' cesqus sccusui«,

eriio; dcsidiam inv Hum p.i .u qn Iucesait. 111 qUM/,n stuJt.U& rex eensoresque UO~(i,ntUJ', Comutum InllfUL118 i111'flL'it p(1nultim(~ seuans. In sex/a here Ii ~axa, nirnium eumularr em,

J:r:w alii. em insoriptiuuoa uniuaeuiusque orrtine tradita unt:

"\fates, Vota Ignl1V11E, Princeps, Liber, Aval'TIS.

Prima, igilill', ill qua :J b Horat i Satir, rum prima libri

ecnndi init.ium qIJ damruodo v'io,('Lul' 8IJlnpsi~I3(1, rna.lua praesortilll, "p(,H~-tla,s ill quid un irri 1 Jt, et RaMr, , '11m gCJHIF-I adv rsns ('jll1l·OTU.lY1 lrorninum consilia rl r n.di+, Lucili ('t, Han. 1 viam ingr·. sns : 8~ rid r v 11e, unt qnaodam iJj hac $~I,tirai quibns Neronom, quarnvis operte, rnordcr voluiss IlOllilulli visus est.

;'1(WJda I Ii reprehenrtif qui a, !Iii, paruru honf'sl-n, vot is pet 1'0 non dnbitent., quae ab horuinihua audiri no1in!: os Jmpiam lie diia upinion ill babore. cum eis et alia \Tj_ ia pt nurt Illam a iclirat 11.1 a tribuan J LII'l il)si ita lab - rent 1) t OlIDI ia Iere UlU'O oorrupcrint,

nrvs in terri animue pt ca, 1 '11m inanos ! qUlr ill r'~ hoc j,emplis jJ )struB lmmitu-re moe S ct. bona, dis ex uue scelfwata duo re mlpa L.

. nln. rill mus id'llperi de me rna quod dare lance 110tl possi,t, magni :u:reSoSn,btl'l Iippa llrop3,{\o,

eompositum ius Iasque animi sanet I d. U ]:1" SSIIS

t71

men tis , ,t, 11l1:C)('tIlIn .l';l~l1_ill'n!;11 pert II bon 'ti ,II? i1HI'C clio nL urlmo veuan t ruplis, ,t farr litabo.!

Tn terti<I satir» a,dl1l.('~eeJ1I",l'lI'1 quenrlam ignavlllll ac gnus LaC.tclll em inllLlcii 11 qu l tl qui tam dorrni ut, U1 omnqno mon ,t ut stndils det (lpe.ram~ «urn :1,~Thnc ,beilt lin gi possit.

dum I, moll utum cs, uun prop ranllu,S et • -ri ling-end IlS /liue flne 1'01,11,.2

~(irr11 divitias ueqne uobil ,!(ll11S sum 1)1ulliiHpllilo" sophia« eximere. f' glod till: igiJ,lU'; mnlta euim extare exempla, quae dor'('H nl, ad eX~l'['lUa:m JPl'niej n ~ OJ) J'11ia

t i .... nuvia Iumrines d du.-i. At in sapi nLia. an irni Sil,lllteIrL iuef-:;(\. QUOdB,j vulgus €la.m j rrideat a tqne eontornna t, cius 'ont mptum mrn tnlLis h mlnihus r-o rparari posse, lui cum ru dic\i on1'liLh. spreverirrt, :,wflrba mort cornpiantur. A rrna if;"'i1-,Ul' a(lwu'sus "Il.IJiditat.cs snmendu ae ])I:a,(l',r-tim e"dv!!t'sn. a aritiarn. lnxnriarn, gulam, neordium irarn,

Sa1!u'a quurta, quae ,t bre lssima, omnium, a Platonis dhlogo qni AlribiarLBS prun: iusorfbitnr. nt videtur. iniLimn snmit, TIie qnidarn indu ,iLUT iuc enis vel ]~ol<ius SrH:m:,1,1.cs Ipse Iuveru In mousna, q II i 'I rern IJOPtl U JJ. ut leihiade , tra tal' cupi t n quill e eoz ov ri . Ex hac IlflficionLia, Sl.U multa vitia, rnulta rnal » in rom publieam redundure, unt qui Perstum sub Alpi1); dis personn Nernnem eiusqu vitiu r1ifl imulavisse puteut , Il c· imm rita.

Q 11 intam rlo vera libe t~~te ad U. AI] uaenm ;01')11.1 tum serips] t. Libertatcrn sapien t.iu connlneri, -um I:Hbpiensi fI,n· tum a I'lrpifli atibn ' lib rnr pnasit. Ma,ximn, Isitnr 'or rnrto gr'~~tias agit, cum [l,P (10 liberl,lt,tom Ipse didicerit. Qnin

tiarn in dun,ll partr-s hal satira l1ividi potcst, quurum 111'10r' mazis rum suurn ill!? qnideru maxluiis Iaudibus (. I - bmt, ultera VPl"LI Si,oicorullJ Pl'::l,cl,n-pta rn "~ll,s explieat, quibus libr rtas (>f'Iioiattn.

I. [I, 61·63 (lj 71-7u' Ilig cU'Ll'iuilltur ~1l,LirR, 2, nr, 1:;·~J.

17 J

Ilrc Iii« quorl [naarhnus, hie est .•

Don in __£ S!mC[L 1. Ector 1 uam lU, ,tat ill ptus, {Y. 174-175},

~eYUJ,nl d. nnrm alae, iuui Bn,s urn scripait. cnius lyrieam venam I rut .rn Iaudut, Se Lunue, in Liaustic.: mHo tum rnoruri « se 'l1l'IlJU V111g-i et juid jun pan-t an: tel' - UI[ lix pe sori.; u. llllCl enim, coot nd '1:' ut in renl.('. opes heft di reliuquat, s d re Jamiliad J'e(' 1,1' uti. Quod,~i. It res qu rarur, plura ' Iatgitunnn 8,SO, _para1-illU vel ignoto omnla r linquere, ut l1;"R1'1 upiditatem .luda-t.

Haec fet'· sex Illls Persi sa,ti1'i~ oontdncntur. Gc~lUS autem scribendi, ut &11Pl'O, dixiums, int rdum uboh cneum.jirn 5:e1'tim ill S(l.t,i1;8 I, T VI, haec tf~lllen oPS iueitus ex 0 videtur orta asc, quod mull-a, aperte aigniflcari O~I, fL{)tate non p tl runt, a pra .ertim, qua ad er Dis 'tia p rtin arent; ipse igitul' illud petit, ut sibi eoncedatur or ,rtwYl/. 1'ii7,01'IJ. Se1'010 plorumquc purus ut Horati irnitatoreru d«cui I. ita ta men, nt apud urn. J:1 LmTI UJJlL arba invenla aut nusquarn u.libi adhibita aut 'un prisea vi plua nrinusv detorta aut minus callirie inteTS(\ couiunota.s SllO'!; otiarn qui E ersiurn aceu: ent Q\1C"i: ribus Jlf:L ElI! irn loci, 111>,1, - darn obscene db: rit, Fat or; s~'d 1111UtO mintn quam Homtins sed tit <l! vildis homines d terrer t, Quid sl urn eum PC' ronio compJ.'I·'. N que far re Tlo sum quin anti nosi,l'i d P rsin pinion m memorem onm eum iu1,(w P,1Ucos annumeraverit , qui' d Vcrgilium proxime ace cl"r'enL:I

Petrnnius Arbrter,

uis vrre fn ril .hand satis orrs ai a d post Jiutmrnus quasdnm eL varias dnctorum homimnu coul.roveraias umnes .l\;;lre 0 luclinant ub 'l'cdant eund ])J e e. quem Tacitus in nnalium Iibro :x:-vr (eap, 1 et }9) tamquam virum ins 1 ntious t vi ii eb virtnUbus praediturn tra-

I, Soil. "llldlqta, 'Iua 8111,iI I'-ra~j nrern ljatllt' ser-vum tall!l"N1Ilo· in IIhurto.l In vindtoubat,

l!, fr. E,j~l.el', 1),' I'lI.·"i Fla""i olouut-t""p hiu OJ)Uil 111", Ll)bau

18~ Hlli-97.

3. I lv .. ,,111, Pnc". JD{U, lOO·]D2,

172

didit, 'Illo enim Ie De O. re"Ll'Oflio - inquit - pauca supra repotanda suut, 'Nam illi di{~s per somnum, nox officiis fOt ~)?lecb:Hne.ntili :ntf],e ttansigeba,t,u:: utque alios industria, Ita huno iguavia ad farnam jirotulcre.t : hahobaturque non ganeo et pro:Aig:ltor,I nt pleriqne sua liaurierrtdnm sed erndito IUKu. An dicta factaqne eius, quanto Sol~ltiora et quandam sui neglegenblum pl'aeferentia., tanto gratius in speoiem aimplicitatis .a~d:piebantur. Proconsul tamen Bithymae at mas. consul vigentem se ao parem negotiis oatendit. Dein revolutus ad vitia, seu vitiorum imitatione inter piLUOOS familia dum Nsroni 'adsumpJius est, olegantia~ a,rbitor, dum mihil arnoennm 01; melle adfluenbia putat, nisi quod. ei Petronius adprobavisset, Uude invidiu Tigellini 2 qnaei adversus aemulnm et soientia voluptatum potiorem, Ergo crudelitatem Principia, (lui eeterae Jibidines cedehant a.clg~'ed~t~l1', amicitiam Scevini Petronio obicctans, cOl'I'npt~ ad l.n.tht'Jl:m s~ryoadempta.que defensiono at maiore.parte Iamiliae III vincla rapta, (XIX). Forte ilJis diebus Campaniam llet.iverat Oaesar, (\t Oumas usque progrcssusPetronius illic adtincbarur." Nee t,ulit ultra nimrn'is aut spei moras. Neque tamcn praeeeps vltam expnlit, sed incisas vCD:a.f'l, 11t libitum obJign,ta,s. aporire rursum et adloqni amicos, nun per seria [:l,ut qnibus oonstantdae gloriam peteret, Audiebatque rererenteentlnl do immortalltate aninl"leet sapientinm plaeitis, sed levin. oarmina ct. fa;ciles versus. Servomm alios- largitione, quosdam verberibus aeifecit,. Iuiif epnlas, somno indulait., un, quamquam (Joa,dl1l, mots fortuitaasimilis essot. Ne codieillis quidem - quod plerique pere~lI1tium - Netf)neIh. ant TigeUinum auf quem a.Iinr~l .potentmm adnl itus est j ,1 scrl Jla.gitia, Prineipis sub nominibus exoletorum femiuarumque ct, novitatc ouiusquo stupri, perscripsit atque obsignate, misib NCl'OJli, fregitque atrulum.? ne mox usui esset ad fani,enda. perieula »,

I. (ian co, Itallo!>: ; urap ulone ,; prof!fga[.or: e dtssiputo '.

2. Idem quem de Sent'cite vita. jam msmcravtmue.

3. ):d est" 1I,S8US 'hi morari.

4. .Idcirco "PiC1:i<;luc pernuntrurn » Neronem, ai11l1a.ri solc1JU.Dt.. ut Pl'O' pfnqlll,s pnrceretarr .

.5. Quo Integro maltvolj ut! poterunt, ut llli"S fais(> uccusatos pCL"d()rent,

173

Haec Tt1citrl,s. Quae ita, consentanee, sunt SatJyrienn M materiae et persouis, nt non solnm diffieile sit dnbitaro an Petronius seriptor 110n idem sit qui tam singulari:s apud. Taci1mm apparet, sed etiam, qui ]U1BC duo Taciti Annalium capita legerit, is ineertam quandam operis vel potius praecipuae operis notae notitiam aceeperit; Neqne enim fortds euiusdam viri virtutibusque praediti opus illnd dixeris, sed ab eo homine seriptum qui .magni qnidem fuerit in geld, sed })e,rt.u rbati, parum sibi ~Qnsta.ns, ad mornm depravationern Inclinis, Epicureorum magis quam Epicud doetrinam secntns, It.aque, quam rerum repugnantdam in homine vidomus, quem Taeitus descripsit eandem fere in iis quidem Saetyricoll partibus tnvenimus ! quae ad n?s pervenerunt. .Neque enim totum opus, sed, ut ex codice qUOdl;UU apparet, quae reliqniae exstant, E:', .libris XV et XVI deeerptae sunt : hac tamen eompluribus paginis continentur, In quibus Encolpius, Iibertus quidam veterator ~t neqm~ll1, iter narrat, quod cum AsciUo cl Gitone scelestis homintbus, per Oampaniarn aliasque Maguae Graeeiae, quam appellant regiones itn, Iecerit, ut m ulea sceleste et flagitiose admitterent ; in iis autem, quibns oceurrunt, Eumolpum quendam poetam vidomus, horninern nOll. ,pal'vi iflgeni, sed mutabilem, seelestum, voluptatnm cupidum eundemque poeticae oeterammqne liberalium artium ama,nt:m. Hi?, cum se maf;.'1lnm esse poetarn putet duo poematia paugit, quorum alterutn, breYills,1 de 1'roiaB kal68i, vel de Troia ea.pta"a.lte.rnm, quo OOXOV hexametris eontinetmr, de bello civiLi est. Quibus earminlbus an P9cta,l'U111 eiusdern aetatis poemata pel' ridieulum detnrquere voluerit, multi (~t dooti viri dubitant j qui Petronium consent Troiae kalosi Nerouis &).Wcrt'l , D.lo\> , bello C'iv'ili Pharsaiiam LIIC:'lnl in risnmdefleeterc voluisse. Contra non desunt qui duo. illa poematia extra iocnm composita esse pntent, tamquam bonae poeticae exemplaria, Qnae :ln~itatio, quamvis mira an nova. in primis esse videatur, idcireo tam~~ est digna quae excuaennr, quod toturn opus, 11t SU~)Ta dixirnus, rebus novis ac mirls et inter se repngnautibns abundat, Adde quod Eumolpus ille multa de

I. LXIII tl'illletri jM.IlblOi BUIl.t.

174

GIOVAN.Nl MAlvWr:ru :

poetica ae de suno in Iitteris iudicio sapienter dicit, idemque non multo post perditum hominem se pruebet ; tantuque cum Iiberfate vel potius Iicentia recta cum pravis, turpia cilmhonestis saepissime hoc in opere misceri videmus, tanta cum seeuritate et aequabilitato omnia, vel £00- dissima narrantur, ut is, qui legit" saepe nesciat vel dnbitet quid Peuronius voluerit, atque illud queratur, in eo tam acutum quidem, sed tam mcompoaitum atque inconditum fuisae ingenium,

At maioribus sane laudlbus illa Sa,tyrieon pars est digna quae OENA TRITIfALOIDOl'nS (cap. XXVII-IJ2rXVIII) Iuscribi solet. 'I'rimalchio enim, infimo loco ortus - nam Iibertus Iuit - cum ingentes' coacervaverit divitias, sed ineptam illam animi, ut it,a, dicam, rustieitatem millime deposuerit, id contendit, ut convivis admirabionem f1C stuporom rnoveat, se affiuentem nova et Insolenti et gravi et insana luxuria praebeudo, cum in uedilrns omni ornamente immodieo auroque onuatis, tum in epulis omni modo atque sana iudicio omisso sumptnosissimo uJ111f1l'a"tis, 11,u,que dum omnium plausum atque admirationem Iaborat ut exciter, dum rudos atque in£aceta,s f;)Ceti;-1,s ia.ctat, dum vilissimam sapientiam o sten t,a,t , id unum conseqnitur, ut oceulte irrideatur atque spernatur. Hoe Tl'imalchion(l sunt qui putout nonnisi Neronem mutato nomine oeeultari. Alii negant hoc verisimile esse, quod Nero, qui band sane rudis bnnarum artium i'uerit, cum hnmine illo indoeto comparari non pcssit, Qui rnihi quidem parum persllH,d.ent. Naque enim omnia opus est 'I'rimalchionis cum Nerone eonvenire, ut Petronium dieas sub illius nomine Principis vitia irridere volnisse ; quin etiam inter omnes saUs constat poetas atque scriptores aliquid fere l'erum veritazi vel denrahere vel addere snlitos, esse. Fuerit sane Nero nobilissimo loco orbus et bonis litteria imbutus, insanu tamen Judicio multis in rebus utebatur, Iuxuria et auro difflucbat, potentiam et Iibidines iactabat, rerum novitate atque insolentia eos, qui a derant , percellere eupiebat versus opportune importune proferebat; multa denique, quae Trimalchio, et ille Iaciebat. Quid mirum, ~i Petronius mud in pl'imis significare voluerrt, quae Nero fa ceret , (~UJ etiarn hominem ignobilissimo loco ortum eundemqne in-

L\TINAlnnr LITTlDrrA1:r.;:M J[ISTQ[l'L~I~

175

gentes divitia« adeptum eadem Iero Inaipientia et .iactantifi, facere solere '! Hoc Pctronius, arbiter ekgantiae, in prtmis intellegere potuit quippe qui Prineipi diu suasissnl; ut in cupiditutibus cxplendis elegantiam qnaudam adhiberet atque incondibarn illam anirni rusticitatem pravurnquo indicium exueret,

Utcnmque res se liabent Oeua 'I'rimalchionis hac etiam de C:1U~a dignisaima est, meutione, quod .multa ])lebei praesertim vnlgurisque sermonis in ea in venimus, q nne aliter ignoraremus, et t,okL Iere narratjo id dieendi genus ostcndit, ex quo ipsum rnultorum illius aokttis hominum sermonem Iere auribus audire viae ris, Praeterea omnes huius operis reliquiae et rebus cl, verbis a ceteris Latinarum litterarurn operibus longe absunt, ct cum ex prosa oratione et, versibus consteru - riam praeter duo illa, quae supra diximus, poem I.tci, alii XXX ferme loci, plus minusve breyes, insunt vsriis vcrsihus scripti - SatiJ'anull Menippearum generi adscribi solent,

M. Annaeus Lucanus,

Nunc vero, aatirieo gensre parumpcr omisso, ad npicos eiusdem aetatis veniamus, Quorum primum nobis n1. ANNAETJS LUOANLK SB offert, qui Marco Annaeo Mela, I). Annaei SeneCaI', fratrc, anno XXXIX OOl'dubae natus, G um Hbmam puer venisset I praeter va tmum etiam ATInaeum Oornutnm illurn, quem supra diximus, magistrum habuit. Idem, cum maguo ingenio praedrtns esset fit statim, ineunte adulescentia, cum in arte dicen di tum in poatie:), multum se posse ostenderet, Nerone fere aequali farniliariter usus, plura in poeticis oertamlnibna praemla et, tI,nte Iegitimam aetatem, quaesturam atqne [l,ugura.t.um adeptus estr; sed paulo post, cum ipse honnribus et poetica facnltate immndiee gloriaretur, et Neronis henavoIentia atquc adtniratio in invidiam, docilitas in imtnanem saeviuiam magis in dies mutata esset, postqnam Selleca. a Priucipis aula se removit tanta inter duos illns iuvcnes inirnicttia atque simultas plus minusve occulta coort", est, ut et Prin ceps Luoanuin sua carmina publico recitare vetuorit, of Lucanus ad Pisonis Illam adversus priucipem

176

eoniurationem accesserit atqne in earn « vivida odia I) ineulerit.! Neque multo post, prodita c.oninratione, Lucanus depreheusns, postquam diu abnnit, « prornissa irnpuuitate e?l'l'11ptu~ J: Aciiiam rnatrern suam tamquam eoniuratiorna partlciporn norninavit.» Denique Iussus mori ( proIluente sangruue )) --: llt.aplld Tacitu.m (Ann. XV, 70)scri})t~m Iegimus -:- UbI frigescere pedes rnannsqne et paulatun ~b extrerills. cedere spiritum fel'vi(lo adhnc et compote 11.WlltlS pectore, llltellegH, reeordatns carmen 3 a. se compoSIt 11m, quo vulnen1tull militsm per eiusmodi mortis imaginem obiisse tr~HlideratJ versus Ipsos retuUt: eaque illi suprema vox fmt JI. It:'Lque flagitium illud, quo mat-rem suam aecusaverat, morte Stoico digna, vix XXVI annos natus, quodam modo redemtt.

Ouins vividum ingenium plura profecto opera promiserat,. Mult~ tamen iam scripserat, ex quibus magis sunt meot,lone digna SILYARU3f Iibri decem ct ILIACA et J'tfEDEA tl'a~oedia et ORPH.EUS et FABU'LAE SALTIOAE 4 quattnordcciru: adde BEM,Ul\1: OIVILE veIPHAI~SALIA:M:, quod epicum poems unum exstat; eiusque farnam et gloriam apud nos etiam servat at que confirmat,

Ex decem illud Iibris constat, ita tamen ut decimo n()nrlun~ finis Impositus esse videatrrr, Quarnquam vero P?t:mu, Ipse suum .P~i1rsaliam appellat," totum opus in codicibus Bellum owtle inscrlptum videmus, Neque enim tantum res usque ~\,d Phal'salicam pugnam Pornpeiqus Ue-COIn narrat, sed etiam ea quae postea evenerunt nullnrn est dubium quin amplecti voluerln, emu extrema, quae l~?,Ue.'1!t, poem~,t:s parte Caesar inducatur ill Acgypto insid~1S a,1,qne. obsidlone circumventus. Neque desunt qui dnbitent, au InC bellum vel potius bella civilia usque ad Actia,cam pugnam canere statnerit,

, I. ,J -ucanum - I uqu it 'I'aei tus (An n. Xl', -19) - prorlfiae causae aceeudeburrt, quori farnam oarmlnum eiu8 ]J]·crnehat. 1\61'0. J)l'ohibnexa.(,que csteutaro vunus aeruulat iono -fl.

2. 'I'ao. Ann, XV. ~6. Idem Jmrrrtt Suot.ontus, Sunt taman q,ui dubio teut all i.untum seelus Lucnrms nun admiserft,

3. Vej'~u" iOl'tasse Pb"J'~aliue liLri fIr. 635.74-7.

.4 ", Gf';nu.s '-IlIo,111>UU cU",mimlJIl. rult, llMtl't~ "libl:et.tf •.• imile, quod palltumlmi eanerenn,

5. afr. ,IX. 985: "Pbats!tliil uostcs '.

L A' I'DIAltUi'II LrrTIilHARUM HHi'l'ORIAll>

177

Tu.mell ut de iis dicamus quae scripta Iegimus, in Iibro pri,mo et magnum illam InterPompeium ao Uaesarern, mortuo Ol'flISSO, aemulatdonem videmus, et CH£JmrmU Rubieonern transeuntem Ariminmnque invadentern atque inde Rornam iter Iacientem fere oculis nspleircus. Tum Romano- 1'n111 metus descrihitur et senatormn, civium, Pornpeique ipsius fuga,; prodigia deuique infausta uarrantur.

ln 8Cf}undo Iibro Brutus et Cato eiusque uxor, Marcia ita, celloquentcs Inducuntnr ut eorum unimi tortifmdinem admirernur. Tnterea Poinpeius, (Lui in Campaniam oesserat dum Caesar totam fere Italiam oceupat, Brundisium fllgit. Fruatra enim Domitius Caesarie it,ey atque impetum coereere conatus erat QUill etiarn a Oorfiuienslbus Oaesar! traditus et ah hoc. libertate donabns, mortem praeoptavit, Noque multo post, cum Pompeius Italiam, quamvis ab Inimico impeditus, rellquisset, Caesar Brundisium intravit,

In tertio Caesaris reditus in Urbein, et aerarium ab uno Metallo fortiter deiensurn, fit Massiliae obsidio, deinde, eius urhis obsidionc Trebonio mandata, dum Caesar Hispaniam petit, Massiliensinrn proelia et virtus ae denique clades.

Q1.M/!ttO res a Oaesare in Hispania et ab Antonio, eius legato, ill mari Adriatico, et a Ourione in Ml'icl-1 gestae coutinentur. Ric locos invenias magna laude dignos, qui admirationem rnoveant, . ut versus iIli sunt, quibus milites utriusque pl-11'tis, et Petrel et Oaesaris, castris utrimquo hand procul 10 catis , inter se agnoscnnt et manus lungnnt ot pocula rniseont, donee Petreius suos a,bigit BOSqUC alloquitur (VI'. 16'7-2.35) i ut ctiam tenrptata illa noctu CtLCsarianorum fuga, ratibus iunctis in Adriatico mari, cum ii, qui tertia rate vehuntnr, a Pompeianis interceptd, inter se ipsi iuterficinnt (vv. 474-1580).

III (l'uInto libra multi), de oraenlo delphico et de Pythia et Oacsaris ab Hispania reditus, eiusque militca primum pacis desi derio tumultuantes, deinde Oaesaria ora tiono COllfirllmt.i, tum fl'cti 'traieceio, el, ad Dyrrachium eastra 10- ea,ta" 'et delude, morante Antonio in Ltalia, mirabilis ilIe Oaeaaris reditus, audentis freburn, spreta tempestate, cymba traicere ; rlenique Cornelia, Pompei uxor, a murito Lesbnm dimissa

17,

J '111ri SIJJ)I i dirnidin fere 1laI'Il altere. 1 marricls ar ani est de . in, igDi ilia vonefl 'n, cui numen e:~ ffiriebtLo. Nal'l'dL ,Glllm Lucan us Sextrrrn, Pomp i fllinm. enm futuru SOlTO cuperat.. veneneas '['he:') allae adiss '. Quarnm P?~ quurn a I'f e d l'il)~it Erj;'l1thu asu et mol' ex} [)_ rn ; JU.tIlC urbes fugere, deserta IDea iJwo]el'o JilOrtllornnl (011)(11.''[ laC(U'nil do in q lI,iI.'SI'1) flt (bd suas lu'l",es ~ldJ I j bere, A J) h~l~; ~oxtu.m J'omperUJJ,l ~})ptl.'ll\'isse nt x tnci-t uo aliqno quirt ~utCll'lml esse '11)1 flP riret, .Illarn jgitlU' IlUUITl ex co~ onlms Ii 1 'dUm HI ad SUaOl Ca.VOlJ.IIl unco ~l'a,etmJl dew de ar~e ·1, carmi II i bW;1 all vi [,am 1'1 -voca t urn, i ll.8sis!> I fata elnqui. IllnrllloHnit-li ini:nu~b t R!JnJ:lniJ Pompeils PI' ~lH.l 'e, . urn v nl'fi am, Ilium rogo iu ' .u 0 'orpl}' imposuiss et ad mort III restitnjl,l, 0,

,]~ll or seplim1,tS, fel'e totus est de Pharsali ';1, lJt1glllt.

ACl ~ clUCUlH .ol'at1011 IS pllgIl;tntium Iut- 1', puglia rnor~enta, Pomp '1 fuga ,·hi Hs 01 ribus r '(eruntur, Narrll,tlO11emalltelllllf1ud.sJli [ Lueunus intel'J1Ji:ttit, u j; do illncsto bello, dr.1 I,o/; Ll1lJt,i.sqllc Iu .tibus, d amissa (1onique RO.lml.lIOrUm 1.:tlJertat e'f nquers uri quill tiara tiif'it ill quid I1l '8 a 1 ' 'l'iPlioJ] , mirrs pngnae !lbhorrero.

?altt,?1tlS, d Pompoi J lost cladnrn pe]'(OgrinatioD ihus el ~ubltatlOlllbus et cousiWs et s "l'nlonibus t deniqu flazitl~sa n .e. Add om liae uxori Iameura qnipp q[J_~e aovam Ulan II 'C III pTo rul vi ll'J'it. et ausnisnm 1'ompei

caput ot Innera, .

I.ll '!Ion?, qui omnium Jon i '.'limu ' est, ruulta Co. tunis eius. _~ue LU . Irina cXC'l'l'itu rr runtur. Illius 'au uantia In uda tnr Ex ' ill ) aut III libro C'IMe', m' ost ndirur, dum, POlJt7)(Jillll ~lll~el'(ln,~, lIelIeHpontulll 'yroiiunqll ~ adit, d0inde: A.r#"Y1>tmn ingreaeua, Sll:t~111lelll reguuu obviurn hub I }lompl'i _'aput

ife';'lJ Ill, .Hic '1'0 ll(· ur ill Lur-anns [uurn 's ![wtulll hWJ~mlflll . j atll?1l Iunden I lit in dun j I scelnsq l] e sa, tell i tis et regIS i;J,entor UlCI't'p£mio1l1,

.Decimus d .uiqlJe de ('H are i'lL. dum Illtrr ...I..Pgyptio!'; m ;luI a, 1'_,[1 n~l'~atur t de (It'opalT:t iUilqUl' orna.tu n.t'. f~l:m;.I" ,?t de !,ry]1tiuI'lUtl lnxil in COli i ill, et <I!' Poblum m.mins, e I, rip S llUlJ n i~ (1a,esm'i~ l)o1'iI'I1J i~, liJxLr n I i auj,em "'{,l'~IIS ii SlIl'l, Ilt dllllltnl'i Llun :posait Ill-un 1lir' Hbel' 1'ep ut _ sit inb.!l'l'llllhl .

17!l

Rae' Iere ill .lUlit, ne 1. u taa '11 solum h aec; ru u Ita uuim "pTa tcnnisi, quae lunguru erat. relerre. Neque L<wti j utercst lI;I, referr ) y. uae ille n<l.rra,v(ll'it, quanti quomodo T s dl'legPl"it ~t nurravcrtt. Iu quo ruulta illl obiciuut.ur, quod ill I eriem I () smatis [l,U histIJl'ia, jw, 1J 't.ierit, 111'1'nun ordinem seril tomm more sequuretur, ol quod revent im't'S res sibi cunen das 1>1.1.1'11 pseri j, 'L q_ nod nnlhuu diis

orumqu voluntati locum J' liqnerit e quod mnltas rnultecum or .tiones .retul lit, t quod ounria noll tum DOI,tiIds quam (leclmrmbOl'iis, uL ita dio.un, coloribus orna verit, Neque solum no~II':I, aet.ate, 8 d al.iam apud veteres 111111- t.uin ac dill de huius poeuiatis vi iiK vid j-UI' isputa.tum es e. :NaIll an iquus etiam fimrsuJj,lIc interprea ad v, I II Lucanus ~ inqn.it - dicitur n, plorlsqne non esse in numero po [urum, quia ornniu histoifum is quitnr Ql10d Pi ti 'a utti non ('lIllveru' P, Tarn ,'en111s .um qu ndam Aeneidos L 1 locum ex:plie:l, 1"(11-, « Lueunus - iuquit - in numero poetarum esse non meruit, quia videtur histnriarn

oruposuiss " non jroerua 11, I't Petrunius (8a t, )l\..) Lura-

num prof' .to re it ·nder volnit hi!> rbis: I( telli I ili

ingens U1H1S quisquis attig( l'it, nisi 11 Ienus lltteris, sub onere lab tur, :NQ!:I enim Te~ gestae vereilrus compreh mdorulae SU.Ilt quod melius hi tcrici (aeilllll... /1. uintiliunus aut « Lu anus - inquit - .rrd ns et on ita UFl et sententdls nlarisaimus at" ut dicarn quod. senti ° I magis U1'fJ,tOl'j bus quam poe'Lis imitan dus II.

Sos to. qui llt.tera .urn g nera minus i.un seiungi-

rnus et gl'~wmlati orum leg's minnrh facimus, hand mulL1Ull accusutdoni uribuirnus quod Iiistoriam Bit se uLuS, Q,LlUU aut, un ad dC'f)~ pcrtinef IaleUl' quidcm uullnm iis a

11 '<lJ]O dn t nm es 10 urn, 8 11 multi in 0 mat sunt luci uibus miT'''' .ula, rei urn 1)01'1 ndun ur, ut oraculu, ut SOHluiu ut voueflcamm atquc iu primis ])rjclrtllll,~ ~:U't(l/:l, et dira ilia mortui vo t ielnia 1 IIl'odigia, t mir» d illJi a 0

U H' • 'idulll h rto :1 t lfLle pomi '- de J ,iby arum

l:1t J'polltiulU urigin f;'Llnllae, Adde _Fort'lmam q nac deornm llioum qUlH[ammodu tenet, (juudsi iJJ omliUllllws modUIll Will f\ervtll in lis lumen taul,am adlLib,t v('.l'llorum gHtl1- llil atem au nlHieSIl t 'W, ut t d iratit Delli III IY '~Lt. ,J1HlU l:wt" .. ru fUVI'>lliUis, u1, ~110 loco ,ide-bi", de se dixLt; {I Fad!'

180

GJOVAN '1 lVlAMOl\J1: :

-~------

indignatio VOl'SUlIl)) id etiarn de Luc . .

enirn bellmn civil' ' " :" . JU(a110 dicere Iicet. Cum

, ,e ex ammo dctestetur atque bl •

saepe itnpia ilia, eivinrn inter .' Ii ' ' ,a iorreat duces 'U' " " 1 se proe a con queritur s']OPO

nces .1, oqnibnr .8>"Pl"C in C'(J" qui . . ' .,' .

. .' ".1" 1 . ~ I maxima '\ 't·t·· 'J

hns. ?elll causae, invehitnr, S~,el)e deniqus t\ e~ J].~~,mt .1 -

s~. IPFl(~ sunsque upini,on, es ae suus anirui In \~t me. l~,'~ d1 eS Clt.lnquomodum iid d' npetua mtrouu-

. . q,u em esideres, et eum deolamatc

num IllOl'em socuuum esse ha d . . ' '" ,0. u-

• • J ,,11 tmmerito dieas - sed .

cendurn utiquo est 1 ' .. , ," . " , '-' par-

, .. ,' ,JIW,Hll tuventutt <I'll vicesinmrn ;sept·

mum, ~1'r;m,UI~ "?". excesserit, praescrtiIl~ cum Us tern ;~;~~ i~~~e~~npt:lellt, quibus omnes fero d(~clitmationibus' i~dJ-

Illud antem Ph rsaliae 't .

mu B',' aetute ib "" .noClll, quod Lueanus 8UI1111 noe-

'" .. """ ''" sen ere (' re t 'N L'

tur cum l' ci"t ,'( III ,qua. eroue familiariter nteba-

, '. au ururus, qnartum vero relic uo . lib'

muta,to 111 eum animo, ita. composuit 111 ira?~'t Sqd~~: lOSt'

8l1S esse videatur. " < ,'0 118 llnpu -

Ita-que duo exordia t' '

bellum Ille .' , . " p~ema IS 0880 dixeri s, quorumpriers

e quidsm OlilllllJO exeoratur post " , .

tu,nt'tIll d lationemJ <, steriore vero In

hn,r;c' t~'I~): ~,~~oa~!~m. Incidit, ut belli calamitates questua,

~1l0dSi non aliam ventura ht,ta, ~, , '

ill Tene ' . ~ erOIll

\" HI viam, magno qU(1 aeterna P"1l'''l'II''lI'

regna l' 1 ' "', "

, ~ ',~ eis, C,).C umque suo servire touauti

~onm~l ~aGVol'lml ~)Olj[j.it post bella, gigantum ld,ill nihil 0 SUllCl'l ,. " . '

h, . ; , . ' , queruruu: seelera IlJsa netasque

, ,lo() mcroede placent . diros Pharsali

" I -- - . ~.r eu ~a Ht rW,lllpoS

nnp eat et Poem aaturentnr sanguine maues ...

~i~it',~~~"R~~;~"t;:;;;eu debet civilibus armis.

(1. 3;~ et seqq.)

A~ in _libro septimo, ut supra dixirnu d) .' .

proelio Romannrum libe .t. , " ~,quo } Imrsn,llCo tm' versibus. ' »ei a" armssa SIt pluribus queri-

Eadem Iortasse do 0"'U8' t

, • " ".I, ,<1>, e quod extrema operi m'

non aecossif poem' ti 'h '" ,1UUS

S"S .",' ,t IS PCT sonas ~J.U d semper sa Lis eznres-

cu YICtNUIlS Nt>'qIH' quis . 1 rt ~r ~

• i ". ': I quam ;0 0 opere priueipem lo-

cum ,B110t· qnm ell' . d t I'

laurlare' Ot:,(-',sa,ren "~;n ~l e;uI', e~n:- vol~erit Pornpeiurn

, 1 premero, CHelHn'lS 1I11a,Q111Crn invitus SU-

181

pra hominem auxisae. At Ca,tollis (',onstantiam t~t magnanimita,j-,em uno VOl'SU mirum in motlum oxpreasit ;

Vietrix causa deis placuit, Bed vi.eta Catoni. (1. 136),

Idom cornpal'a,tiones lIimi~ iOl'taf>se mnlnas ;),dhibet easque ampli:ficatiol1ibu8, quas appellant, anget. Ha.qne, ut omnia brevi eoneludaTn, Jll'(H~cbro ubique ingenio Ill'Maitns ille ruit, mnltaque llitque egrcgia carrnina TH'omiUebat, nisi acerbo fa,to l'apLus ClMet.

NCl'onis actatc ctiam L. I'uNIUs J\IQl)EI~A'J.<tJS COT~U:MJTIwLA florutt. Ql1i Gadibus, in J-liSjJanif.l" riutus, cum adolevisset, in Syria, ot in Cilicia nribuuua ;rrliliLal'is muU,OS annos, uf ipse tl'adit, versatus est. 'Rum Seneca fa.miliariter usum esse, sa,tis WJllstja.t; an multa pnw di H, -possederit, dubitamus. Duodecim ille libros DE R.E rtUB'l'lOA magna cum dillgcntif~ scripait, mnltis mnltorum operious usus, qllae de a,gri cnltura agereni, et sua, ipsius oxperientda uixus. Postquam igitur. anirni flolorcm aperuit, quod vetns illud UoI;,'1'i eulturac studiurn extincturn esset, et tot ta,ntf1que praedia iuculta ia.cerent, do agrimlU1.lTa, lie 'pl'acdiis, de iis qui agris operam dent, primo in uuiversum agit, dcinde de arandi et serendi Tntione, tum de vitibus alfisque arboripus colcndis, eli de pecudibus, do avibue, de pi sdhms , etiam de 1eTi8 ef de '''Vibus. Deoimus Iiber est 'de bortds, et duo }Jost.remi de nfllciis vilici et vilieae. 'Illud a,utem est a,nimadvertondnm, deoimum librurn, de hOT tis, versibus hexametris 1 satds elegantihus Columellam seripsisse, eo consilio, ut quam partern Vel'gilius in Gcorgicis (1Y, 14.6-14.7) praeteJ'ieJ:at aliisqllfl memol'fl.l1dam reJiqucra,t) earn ipse pertractarot. Oe1;era. prosa oratione ~el'iptn, sunt, S)1tis puro aermone et ab illius saeculi vibiis plerumque va,cno.2

I. ODX:XX versus sunt,

2. OolumAlIa qua,ttllor d,e ,'e ?'us-fica Iibrcs Iaru ~c.ri}}8er"t, ex qufbua

unU.s de arb<lribu-S <is,t.at, re)iqui perierunL; sod. cornUl matcriem ill dundeotrn Ijlis quos supra c.LixilllUB Iibris ubortus t,:aotat.am vtdemns,

182

GIOVANNI MAJl.iONJT: :

POsLl'Brno CAESIT]Jl. l' ~

NEIIf memllr·'.lbu· nus r :,"\1::l~UM e.~t OALPDRNIUU PIS 0-

'I ~ quururn lilo t . t . ibi

miI1J'b"1 . ~ .an am 81 1 farnam car-

L S OOIupara:Vlt ut, 'b ' . <'

IIoratio prOl:SUo nOCr'I'!nl'et a, qlll U,~dil,lll ciusdem actatts

" «, a' lIT' eum ill P ," ,.

iurn Sf,lpl'a diximus " .. . crsll. amW1S tuisso

exstant de metris, tj :\~x O:;llS ?a~l'mlll:bus. quaedarn 1'~1liqui:tp,

ronis felicitn.tem Iaudibus p~~rl:~r';'~~~ qlllll{uemn illius Nenos pervcneruut in nib' ,_. ,,\'1". sep. ~m ECLOGAE a,d poetdcas vil'tute~ im~" t us v ~detur Vergili l'a.ti;mem, non

" ,:oJ. us es",c qllamquam aliquid boni

lUVOllllllUE, 1 nr

Adde P. POJHPONIUlII SECUNJ t n

TJTIRNl]'1 tr' '. ." )T]JI.[ e ,-,UR,IATIU}I l\lA.-

nonun~" '. Q' ~,g!?il~S poetas, quorum opera, periel'unt non

'.N. umn Janus ([n't X 1 (8)' '

quit _ quos " I:!" ~', ,. ernnl « eOl'um - in-

" viderim louge prmcaps Porn '. S '

quem senos quidem parurn tI", .: . . po.mus >.. eeu,n~us,

ae nitore praestaro c lOt b. agtlCUm putabant, eruditions

1 ' , " onn e ;),IJ 111' II Eundem At T 't

a,udavit « multa ltlOrUm 1 ..... , . " w u aOJ us

V. 8) et Plinius l\faior (; e1;TltIa, et l~genjo _ i1lust,r~» (Ann,

cla,risshnnm)) appeU'l,vH . C ",~II, 8.3) «vatom clvemqll€ mnlta de Ol'atoribus ~t (l~' Ju~~a mill l\l?'terllum Tacjtus 1. « postero die uam n,': l~oe 13. ,d{)c~o disputu;nte,m inducit l'<1t curn offen qo" - tmla~lUs )Id.tel,ll11S Catonmn recitave-

. ' lsse po entium nnimos ,1', 'j'

In eo hag()edi. "' . . c "dcele .111', tamquam

-. . ae argumonto su! blit .

cogitas et, ea.que de r J -.! t. ,. 0 I us, tan tum Oatonen,

retur ... II (Dial. II. ,;~, PI~J ~nbClll frequens sermo habepl'a.etextalll 3'" \ ~ p~ a,e1 , (\1' O(ttornen alteram fabulam s ·t G', . CUpSll, , )01lilh·!t·m; 2 .lliedea.m autem comno.

111 1 aeCOB poetaa Imita,tus. t

SilillS Italicus.

Nllue ad cos vpoetas c- t . '

post .Ncronis f.H:tatem '~ :1, que scn})tor~s veniamus, qui los tr. .: oruerunt, JII qnibus, Iero aequa-

, es poetas m€lntwne dignosinvenimm!' S'l' It'· li

cum Papini St t' ' ',k I lUln ,11 t-

" urn ,a, rum, Vaderinrn Flaccnm,

183

-------- --------------- ---

'I'iberins Catius Silius Italions ubi natus Iucrit ign orarrrus, neque enim satis constat em' It.alicus sit appellatus. Ouius vitam, quam ab anno Iere vicestmo quinto ad celltesimum primum egit, hac Plini epistula (Il I, 7) descriptiJ,tn videmus:

« Modo 1 nuntiatua HSt Silius Ttalicus in Neapolitano suo inedia finisse vita.m. Oausa mortis vuletudo. Ernt illi nn,tus insanahilis elt\,vus,2 cnius tacdio ad mortem inrevoeabili constantia, decucurrh., usque ad supremum diem beatUB et felix, nisi quod minorem ex liberia duobus amisit, sed maiorem melioremque floreutern atque etiam oonsularem reliquit, Laeserat Iamam suam sub Neronc (m'edebatur sponte accusasse), sed in Vitelli amieitia sapientor se et eomiter gesserat, ex. prueon sulatu ABiae gloriam repor-taverufi, maculam veteris industciae laudabili otio abluerat. Fnit inter prinoipes civitfLtis sine potent,ia'l sine invidia: aalutabutur, colebamr mnlbumque in leetulo jacens, cubiculo semper non ex fortuna frequenti, doetissimis sermonibus dies trunsigebat CUIll a seriben do vacaret, Scribebaf carmine 1nnioYo citra gnann i.n,gllni.o, nonnumquam indicia hominum recitatdonibus experiebatur, 'Novissime, ita, suadentibus annis, a b urbe aecessit, seqne in Campania tell uit ac ne advenbu quidem nevi principia" in dccommotus est: magna, Caesaris bus, sub quo 110C liberum Iuit, magna illins, qui hac libertate ansus est uti. Erat 4'IA.6W;'),O~ 4 usque ad emacitatds repl'eJH)nsionern, Plnres iisdem in 10- cis villas possidebat, adarnatisque novis priores neglegebat. Multum ubique Iibrorum, multum statuaaum, multum imaginum quas non habebaf modo, YCTum etiam vcn erab atur, F eT(j'il:i ante ommes, ouius natalIJJn 1"(;UgiosLu8 quam. smM1l. GGlebrab(ti, I. Ba.poli qn,(l.xhne, ubi rnonimenium eiu« adij'e ut templurn 8olebat. In ball t,ranqnillita,t,,} annum quintum et septull,gesimum exeessit, delicate magis corpore quam inftrmo : utqne noviss·'imlls (1J Nerone [actu« est consul, ita postremua ex omnibus, quos Nero couaules feoerat, decessit... »,

I, Seu quicumuua DUT nrnr 0

'I'acit.o, ' M DE RAJ:ORIBUS sql'ipsil;: dfle jnt,·"" de [.

, 2. L, Do untfus Acno barbns, Jnll Oaesarts ' , .

Iler~ll;. Hac et lnru In f",b11I,\ Cl1riat· • ;'<1" ~JUJlllCUS, anud PIHLl's;tJum deslflerinn\ ha,ud alit,er atrrno In OlllUt.. " C Or ,clvlles sensus ao liberta.tis , one anCrUIBs.e.

I. R".uc epistnl"ill Plintus, annu, ut vldeLu". OI ad Oantnluru Rufum

"cripsi!.. .

2. Id est Tt.alfcc, ut videtur, "un tumore incurubtle .•• 3, sen. Traiuni.

4. Trl c-st "T"ukrp"rnm rerum U;ln."n.9 'lI.

184

GIOVANNI lliWfONIlJ:

-------

Ilia poema epicum seripsif qnod PumQA inscribitur. .Ex septendecirn libl'is GOIlfl:tat, qnibns belli Puniei seeundi res eodern Iere ordine, ,quo evenerunt ita narrantur, ut fieta veris hand seite commixtn esse dicas .. :iYam, quae rerum In'il:':HJllia et deorum coneilia atquc auxiliu, quas cOmrnenticias fabuh)'s ille qnidem in d ucit - Deus enim diseordiis labol'aoul;es videmus et Minervam Hannihalj, Martern S.6ipiorri in pngna opem ferentes ; turn P. Seipionem ad infcros' descondentem, ut patris et patrui manes interroget, et 8ibyllam ei B:annibalis fttta pra.edicflutom - eo. omnia cum rebus human is atque hnminihns parum cohuerent, neque tam coruposita quam sup crimp 0 si!;a, rerum narration] videntnr, CUIll Silius Vergiliuln et Homerum imitar! volnsrlt p,t epieum poema ab ilIa LncauiratiolH:l ad veterum poetarum normam rursumadd.ucere. Res a,:ut ern , quae narranbnr, baud operae praetium est exponcre, cum inc eadem fore vcrsibus co.tnJlosuerit,. quae ~e. Livius tertda ilia decade complczns sit: Nam post-quam hrevi prnoemio, quod Vergilium quodammodo sapit,

Ordior - inqnit - arma, qutbns caelo so gloria t,ollit Aeneadum, pa.titurQllt1 Ierox Oenotria iura Cartliag-o ....

postquam Didonsm Iunonisquo ndia memoravtt, initio rei'IlITta,b oppngnatione Sn,gnnii snmpto, Hanntbelis res gestas, et Pirenaol SrI,lJillS atque Alpium 1.1'lthsitLIS, et pugnas ad Tieinum at ad Tl'obiam et ad Iaeum ~'rasu:menum, deinds Fabi Maximi virtutom atque prudentiam, et pugnum illam Oannensem, et Capuae otia, 01; minora passim proelia eanit. Tum P. OorncliuDl Seipionem ad inferos. ut supra dix.i,d(,scendfllltem indueit - 00 usque SilirUtl Ym'giIi imitatio addnxit - deinde quae Syra.cu.sis eve nerint , quas in Hispania clu,des Seipio Hasdrubali int.ulerit, et pngnam illam ad l\I0ti1,ul'um fhrmon atqlle Hasdrubalis necem deinoeps exseqnitur. Postremotibris XllT et XVII res in Ail'ica gestas et Scipionis ad Zamam viotoriam comploctftu-, et poema Scipionis triumpho atque his extremis versibus eorrcludit, quibus Rornanum illum duecm alloquitur:

l,ATINAllUM Ll'l"1'EHARUM HlS'1'ORIAEl

------------------~

185

Ralve iuvlnte parens non concessure Quirino

. I' , •

Iandibus ae rneritis non oonocssure Oamillo. Ne{~ vel'{) cum te memorat de stirpe deorum prolem Tn,rpei montitur Ronra 'I'onuntis.

Illnd praeterea est, animadverterrdum, Sili:un~taiicum quamvis versibus hanc m.<ttedflill tractaverit, m~]]or.e ktm~n poetico, ut itf,~ dicam, impetu elatllm. esse_ vld?l'l: quam Livms videtur : neqne cnim tantl1m sl~cen aUI,I:l1l ardorern, j;a,nr.u,m mentis aeiem, tan tum d em que. vel.a~ admiration is in 8ili versibus invenias, quantum ill 1,}V1 pros a oratione. Quid, quod mirarn illam Rom~tnortlr;t .ac Iere. divinam iu rebus adversis animi con_st.a~,~,~am LJV~llS hand uno in loco rnirum ill modnmexpressit, SIhns O~llllr:O fere neglexit i Jta.que lrnne, sl cum L~l.ca~o, ~um Ya.~el'lO Flaeeo, cum Papinio Statio compares, IlS inforiorem discodere hand immerlto dicas.

Hnic eniam breve 1 quoddam poerna, quod ILIAS IjA~ TINA inseribitur, [I, nonnnllis viris tributum est, !al~o, 11.t receutioribus quidern videtur .. Quo~ autern ex pI'Hn.m. lW1- morum versuum lit,teris, si cas deinesps legas, Italiei nomen eolligitur, res hand magni momenti habetur, .m:rri ex rnultis Indiciis appareat poem;), mud ad usum dlS?lI:mlorum seriua compositum et diu postea. in ludis~,~hlbltum esse, quo E;OtTIJ'I'i IIi as , in a,ngllsturn coacta, fehmu~ quodammodo eognoscerctur ; qnamquam .multo& ~m,cCl p~et:w locos mutatos hie ac depravatos videmus, Neqne enrm multis laudibus hoc opus dignum esse dixerim,

P. Papinms Sratius.

r. l'al1iniTls StatillS Neapoli patre ~t ipso 1.it.terH,to [W poets anno quadragesimo Iere vel qUlllqllajges~u na,t.u~, poetn,Tu:t:n rnaxirnns FlaviamoruI?J. aetate est habitus maximisqne laudibus celcbratns, QUl ad~lles()ens admodum Romam a patre ductus, cum in Urbem ille suam sedem ludu~nque transtulisset poeticae, cui iam Nea,poli studebat, .It,a operarn dedit, nt' vel uno vel pluribus in poeLie.is certammi-

L Ex MLXX he.xaw,etria eonst(l.t.

lS6

bus . prin?i~em aS$~queI'M,ur locum, ~htque magnas apud h?I?I~es illius aetatds laudes sibi conrpararnt, .Neqne tamon divitdia abun davit ; quin otiam curl} pauperem fuisse ex. quodam Invenalis 1 loco colligirnus. Noqno Rumae rnansit u~que ad mOl:toIU. Nato in certamine quo dam pootico vic tus , tanto illius quam ltoma,e ag;elmt vitae taedio atIcctms est, ut Neapolim redierit, quam urbem Iocomm amosnitabo iar;l pridem desidcl'a.l'enon dest.lterat, ut etiam ex. quadam lps,ins poetics epistula (SHy. HI, 5), quam ad uxorem scripsit, arguere Iieet, Cum enim uxor Hornae manere mallet eL prof'ectioni moras afl'erret, natale solum laudibus ille eelebravit, (vv. 81. et seqq.)."

Has - Inquit - ego sedes (nam nne mihi barbara

. . [~rhra.ce

nec Lihye natale solum) transferr« Iaboro,

quas ~t mollis hiems et frigida temperat aestas, quas itnbolle fretum torpentibus adlnit un dis. Pax secrrra Iocis et desidis otia vitae

et nunquam turbata qnies somnique peracti. Nulla, £01:0 rabfes aut strietae in iur'da Ieses.

. . . '" '"

morum iura VII'll!! solum et, sino faacibus aequum,

.........................................

Nee desunt variac circa oblectarnina vitae: sive vaporifcras, blandissima litora .Baii~s

tl . " ,

811,1e:); fa.ticlieae seu visere tecta Sihylla,e

dulce sit .Iliacoquo Jugum rnemorabile rmno,2 sen tibi Bacchei vinena rnaderrtia Ga,lll'i 3 'I'elebournque domos.s t.ropidis ubi dnleia nautis

I. Sat. 'VII, vv, 82· e1:. "eqq.:

Ourrrtur ad vccem Incumtam et carmen umtcae Thebnklos, ]net,mn dum. fAcit Stati", urbam )ll'omj8i Lq ue ill em' tan tad [lice (]jnl' C ant DB

a.ffiait Ille anrmos, tll.nt",'1Uc liiJiriine vu]gl

aud it'ur sed cum 'rJ:egit s'ubsel.lia ;CCI'8U

esnnt, tntuot.am Puridi nisi veudrb Ag;~vem.

Quos versus tnm rnclius tntelleges, G11m omnia de StatiQ Iegcris, quae nnstmouo dicam,

2. Oamp antao promuuburinm «lgl1ifieat, ubi V,'rgiliuR Misonum t:radit senultum e~o. Ofl'. Yel'g . A.en. VI, 232 et. B0l1Q.

3. Oainp all in e rno ns est.

. ·4 ': Teleb",w, a.ntdquus A~al'na·llia0 populus, culoniarn, ut virlehTl" Ott, JlI'B1tS deduxerunt, .Otr. 'Verg . .den. vrr .. 73i1. 'I'aoltus auteru (.1.1ll1. IV, G7) "O"Pl'ea,s'1U(l - in quit - T'cleboia ll",blt.",t", fama t'·"dit >.

187

lumina, noctivagao tollit Vb~'J.·Uil aernula lunao canuque non molli iuga SlU'reutina Lyaeo.

.MiIle tihi nostrae reieram telluris amores ~

Sed 53-tis hoc, coniunx, satis est dixisse : crea.vit me tfbi, me sooium longus adstrinxit in annes.

Postquam vero Neapoliru rediit carminibus vacare nun desiit, quin etiam alnerum epicurn poeHm, anuo XCIV vel XCV, scribere coepit, ACITUJLEIDA, cuins noudum libro secundo finem imposuerat, cum morte oorreptus est, anno, ut vidotur, nonagesimo sexto p. Oh, n. Hune media quae dicitur aetate multi, et noster Ille nantes. in primis, christianum fuisse crediderunt, ideo Iortasse quod) cum alter Stabius 'I'olosanus rhetor in farnam venis set. , hunc ah illo, in errorern indncti, non distinxerunt. ~os vero co impolli non possumus at eurn Christlanum fuisse credamus, praesertim cum et Domltianum, saevissimnm Clrristianorum in se ctatorem , non solum Iuudaverit, sed etiam multis aduIationibus eelebraverit, et Gentilium deos (:eemerit. ea utique a,eta,te, qua. plurimi Christdaui sanguinem e({ vitam profunderent, ne mendaces illos fa,Uaeesque dens colerent, Statius tamen, si adLl.la,1;iones illas excipias, probns fuit, homo, uxoris ao familiae amuntisaimus, mitis ac comis, oaris amieis earus CloC fldus.

Cuius pruecipuum opus ~rI'IEnAI8 est, quod ex duorlecim libris constat, ut Aeneia. Nam quin Vergil ium irnita,ri voluerit, dubitari non potost. .Quamquam vera Antima(:hurn illum Colophoninm einsque 'I'hcbaida,' quod praesertim ad poematis materiam attinet, ante oculos, ut ita di earn , tamquam exemplar videtnr habuisse, tamen multa ab Aeneide sumpsit. Neque onim fuuebres Iudi desunn, neque ad inferos deseensiones neque somnia aut inania simulacra desiderea: quin etiam iuvenes illi. Dvmas et Hopleus (X, 445 et seqq.), arto amicitiae vinculo coniuucti, pulcherrimi illius de Euryalo ot Nisn in Aeneide 10«1 eurn qui legit admonent, Praet ere f1, in Sta,ti Tbeba,ide oosdem fere deus quos in Aeueide, vidomns, et Disoordiam et

HIS

l1ahi('ffi €It ,'ilOTlWlIJ:U1 alia.rjue v-it,i.91 al1t, vil·l;uJ. R 111Ul1am.l,\7eI po tiu" di vj ua "'l)ecie in rlLJta" Getel'lIilllungiol'f'S ~!C' ftl t,ilE's .n:U'l';t ~i onea -valdes CT' iptimies UJ venias1 po lil(',j 5pil'UU.!I [I, Lque ilnpeLlJs parllITI, O\'J[1'l BIl'Ull bellum sihi IJUffij)!l(wii" pJ':I('('ipu eCnI1fllHlnm. quo (! 6'&JJtem illi fOr tiS8 il:.Ui vi ri ndvenms 'I'}lebnn os Ij teotilcm!J ne get!S8.I'U 11 t, J Ion 1:/oI]t,e libl'Ulll oC'bYUIll ,p rUna,ll;l PfignllJll au 11 T h barurn U10crni bus (:ODl1lli.Mi villemus. J-Ts,nc vern itl ':xplic:andi.s rehll,~ t(Iol'flita~('m, ut ha dit'uJ:n, ia.lll P:rimis _Pl'ooemj V8rsibus fer pl'omissnllJ

S [J tia€l. ~ am Hili pooma j I] ciPlL :

IJ'I'aiel'tli*S f.l res Mfim:llaqu(! l'egna 111'oIa-nil" dtlfJertavru, odiis Ol(]Il~e5qlle(Wolv(lte 1'heJjnls Vim:iuR .mauti CiJ,lrn' ll:ll':i di L .n de iulJ t.is l.tf> dane ~ gelltisllO ca,llam :tll'imuL'diu,clirac, Sidonios .!'apt-rm t iIlxorabile l)aetuIll

logiN A~(;moJ'eae aCrntanteUt q ne aeqllOta 'lHiLU II III ?

rr, 1-5).

-~- -

itdrli' qundoo,m Irt:16el'i:uIJ sumpsit hil 'b.m(1all1, qllu Uom ann ittlU pOJ'u.ru ol'di esse Jl(JIl.~1' t, q na i Q 1'0 Ul U 11,0 mjnus su feliaem IJ1'acbllitqna.m VergilitUl. fiJi res anl.iquiS_ sirun,s fjllidem. & II R Olllani.!l g.l,';~ tiifl.simfl,J'l r1 legili. S!1n t tIU,men in Th(lhaideql1idll-fll lOCi laude digni, ut ill libJ'1J dt'e:in:w VJ;lI'!!l!S illl. QlnlJl1S apau i 1 ~Il:pm'bif:trn mirmn ill mo 11Illll ex:p1'eStla,j n vid ellilla, d II rn 'Phe ban 01't11I1 lIWel1it~ fsl'l"O ig'lliqlW <i.I2',!!)'editrll'. donea, Iovil! full'1tine ictus, poe- 11f1Nimpietn.1,is d.Odi1i. Cn,p.fj,/lelJ.s enim det1s il'l'ide-us ql1i Th(ibii':; iarn l1ulllJm fel'tent aUxilill.In (X, 899-028)"

" Nulu,tll.Opl'O hepi(US - clalua bat - TITlru:i.na 'The bis st<tl:is' Ubi il1falldae seg-liGS t ellul'is a lunmj,

Rtechu>\! 't Alcfdes ¥ Pudet illstig-a"['e miuorss.

'Cn potiU!1 V{\lllali (qni.sflnim.CQD C'l.tJTBT'e nobis digninr~· en ei1leres SeTtl/i'lea,qrLO bl!stJ.j, !;euenl;ur) 1l.11.J1(' age, nnne totfs in me onit~l'e fial"Ulfli.o;

I llpp it er ! ... \"tl pavil'l.ns ~ol1itru tUl'bal'e JrlwDas:j

COrt.i IIR, flf·aDemi tlU'.rea exeinrlere acltn.i ~ )1

I. trin,. pml'C!'[u QOmllw:tll~, Dlli"!(r{j ,SU1Ull ull'"ll C'lIl'IUICUIl:\ In CfJnwt''ll", llht~'1l1.

2. Se:lJJ,eJruu siItO_jfic!ti, alu" '1 .te JU.''''t.PID" ,) I, eAt In BJ] tlf/uiB f'M'llJiB.

190

volobat.: quod aane cum intolerabile pondus erat; tum tot tautaeque res ita, tractari non poteraut, nt unum fiercn OpU8. Sed quae poematis pars ad nos pervenit - mille (~t centum Yigint,i V'eI'~US hexametrl sunt - ea, qnarnvis ad epieum genus parum pertinent, gratia qua.dam et Iepore nitet, adeo ut brevibus Illis Alexandrinorum poetarum magis lyricia quam epicis poematds similis esse videatur, Hie autern et .acllillmJl pnerum Ohirorii ceutauro tnstttuendum eredi vidomus, ct r:Ehetim, .anxiam matrem, iut-m'fb fili fata, praesagiontem, eum Ohironi auferre et SeYI'urn, in aulam I'egis Lycomedis, dedueere, ut irrtor eius filia.s virgineis vestibus indutus lateat neque ad belt-urn trahatur, Tum adulescentulnm in unam ex illius virginibus Deidamiam miro amorls [.lil'dore Iuceudi. Interea Danaos, Anlide ad versis ven tis reten 1,051 cum Achillis vires desiderent ae cupianb, Ulixem et Iriomedem ad Lycomedem mittere, torbisfllmum illum adulescenteru quaesrturos. Postremo A chillern , Ulixis Iraude deprehensum, arma ab' Ulixc allata, induore et, Deidamia sibi nupbiis coninncta, una, cum Ulixe eli Diomede ad bellum profieisoi. Hactenus res ille narravit. Milli vero unum huius poemntis locum satis sit, memorare, .in quo St,atiu$ 'I'hetim inducit cum Ohirouo colloqueutem, dum fllium expectat a venatu rediturnm. Mira Ohiron de puero illo matri narrat ; quam audax, quam fortis sit oi aperit. 'I'um vero « figi\) gelidus ~el'eida pallor», Ecce autem ::1 -Vena,tu rediens

Tlle I aderat multo sudoro et pulvere maier, et tamen anna inter f('lstinatosque Iaboros dulcis adhuc visu i niveo na,t;;l,t ignis in ore purpureua fulYoqnc nitet coma, gratior ;}'UI'O, Needum prima nova lanuginc -vertitul' aetas, trauquillaeque faces oculis et plurima vultu mater inest : 2 qualis ] ,yda yenator Apollo

cum redit et saevis _pcnllutat plectra pharetris. (I, 15!)-1(;6).

Hie vere Stntiu8 udulescentds Illins Aelrillis puleherrillH1111 imagtnem. mirum ill mudum expressit.

I. A~llines.

2. mil'l~ ff:toienl_ ~imUlimalll esse mutrr *ig);aifica,t.

191

T~AIINA1n][lI Iif'!"fF.ItAItUM RrSTOTIIAID

-----------------

Tertium Strati opus SILVAE eXl>tantquo nomine ill carminurn jzenus ilio'uiJie(1ri solobat, quod (~X tempore caIorem at(l,~e hrxpoh1lli 1 sJ:qllelldo Iusurn essct, Tl'iginta, duo oarmina sun r., ill quinque libros dtvisa, brevia quaedam, u t Sm'iNus, quod carmen, b-revissimulll omnium, ex XIX hexu,mctl'i~ constat, alia longiora ut Ep,LGEDION IN PATREl\i S17Ui\'I, quod elll; omnium. lOllgissimmll-1JUm dUX,OIlI hexametror amplectibur; ploraque versibus ItCX~Lmetris - XJ[V) I -, t.riaheudecaavllabia pha.la(w,jis, unum alcaieo, unum sapphico metro scripta Bunt. Fl'f:(.etel'ca, eurn de rebus maximo variia sint, maxime varios unimi sensus ostendunt. (.~u!tl:\dam ~l,b el1ieo genere non longe abesse dixanls, plertLque verc IYTioa aunt. Ali;). maguo ntiqno calore et impcuu rUSH,. alia gratiae et, Ieporis fit deliciarum plena. alia, Iucat'l1 flt simulata et a,tlubtionibllsfoetla, j in plcrisque tamen et nimtae vdoetrtnae ostentationi et declams torio euidam colori, Ron tam ipsina quam sacculi viniis, ille qnidem j)assim indnlget, Quamqu:='HIL voro ipse dieib 2 se ( subitn calore o.t quudam festina·n di vnluptate I) scripeisse, satis tarnen constat quaedam postea. diligenter ernendavisae, ut Ep1,l'ea;iMI, Illud i·n: pa.tt'f'lrn 8tIU1n, quod antiquus quidam interpres testatur, eumcUtt /!lalJora,v'is.qe.

Valerius Flaccus.

Gi'Lius Valerius :Flar,eus Se,tillUs Balbus parentibus satis divitribus Set,ja,e, in t.atio, videtmr natus esse j quo anuo, ignoramus; sa,t,istameu constat cum suum poenu Vespasian). actate sCl'ibc:rc coepissc, et anno fMe p. 011. n .. nonauesimo mortuum esse, siquidem Q,uint:iliaJ1us iu Iibro Iustitutionl;i\ deeimo.3 quem eo UIIDO scripsit, «( Multum - inquit - ill \'11101'10 L'luceo nuper sanisimus », Fnit in quilldeeimviris r>acri" faciun(1is, quorum collegium et Ilhros i::libyllinos costudiebat et Romanorum religionem ac mn-

I. QllilltilianUf!- (Insb. X. 3, '1-7) sil"rtln. dL-tt vueaet, quae "tilo velocls.siHJ:O sertberontur c.t iI eu.lurcrn atuuo Itupet.uru I' R(HTllBIHiu. Verl)'urn lubiDltJ1'L ,jl. Gra,ef1o ,')),-IJ dLU:d:'H1H (-" ,~ ((null ldmn f:.':Ht Die v lH.at.fl-l~fa u,

2. In p~ooe:rn.io l1bd I; na rn slug'ulfs Ul.wiq p.rOflf:Hllhl, prusa ol't~~iolle. .;;erJIJW:l'1 pTacPOldt..

3. X. 1, 911.

192

GIOVANNI IrLUlON8:

res ah externis eaerimoniis tutababur. Cetera de ipsiua vita nos latent.

Eius poema quod A.RGONAUTICA inscribltnr ex octo libtis coustat, ita tamen, ut libel' octavns inchoatua esse videatur ; qnin etiam sunt qui emu dnod.ecim libros scribere voluisse pntent, nee temero ; nam et libel' octUNU8 illio interruptius apparot, ubi mnlta de .Iasone et Medea narranda expcctentur, ot tofius operis ordo is esil, ut numerum tllum duodecim librorum commendet,

_'\fatel'ia ex antdquissimis Iabulis dueta, quam cum apud Oraecos Apollonins ille Rhudlus, Alexaudrinus poeta, ita quattuor Iibris tractaverat., ut magna hominum farna floreret, tum apud Latinos Va no Atacinus Oatulli aetate quattuor libris et ipse slbi Imitandarn vel itemm tractan(lam sumpserat.! Valerius autem Apolloni poerua, quamvis ante oculos habuisse videatnr, tamen ita imitatur nt saepisslme suns sit; multa enirn illius praetermibtit, multa auget, multa etiam felicissime comminlscitur. Quod nisi eorrupto Wins aetatis indicio saope indulsiaset, nisi reconditam quandam absbmsamque doctrinam ostentaa-e volutssot, nisi iu desorfbendis locis nimis moratms esset, maximus profecto poetaexUtisset maximisque laudibus eelebrandus, Nunc 'aut em non multae snnt eius poematis partes, quas magna cum animi delectatioue Iegimus, nt locus ille,2 breviasimus Idernque amoenissimua, in quo AelnlIes infans Peleo patri, ad rem cum Iasone gerendam jiroflclscenti, a Chiroue centauro ostenditur : ut magna Iibri VI pars, ubi tant! tamque diversi animi motus in Medeae pectore inter se eertantes deseribuntur, dum ilia intoleraudo in Tasonem arnoris ardore iuvita corripitur j nt 11.01'reudum illud Iasonis eertameu cum duobns illis ta.uris, fiammas ex ore apirautibus (in libro 'VII). Praetor coteras tamen pulcherrirna ilia libri octavi prior pars mihi qnidem videtur ubi Medea iuducitur, conseicuria et oeculto furore anxia, extrema parans ut draeonem aurea vellera cnstodientern somno opprimab, et Jason earn cxpectans in silva, ct eorum oeCIU'SllS et sermo. Q,uantlls in Medea nnimi

I. efr. Ql1int. XX, 1, 87. Dl10 versus exstant, 2, 1, 255,270,

193

dolo!' cum scntia·t patrem, quem adhuc diligit, .~~a~~'\~:. , "I1l~m necessaries, omnia, propt,er ~afl~)ne~, 81 1, re 1 I~~enilit'! rn» enim I~1sonem, non sua, lySlUS,_o~ullt"tG a,c q tlone dueta sed cacco (lUodam ae venmnentl impctn ~t ra 1 ,", it 11 itnr 111 vihto coaota videmr a.ma,re; «umque 1 ~ a OqU,1' , '. d

(;e'1tur hun lllurl qnodammodo praesagu'e ac tJ.llier~, 111:'-1.0 .

l! t: ,_ ' r s quodq ne \ H errus

ex fabulis })ostea. evemsse ac~.e'Plln 1 , ".,_

. . . , '" t 1.. In,YO in primis huius hbl'l Vel'SlOUE;

Ipse narraturus ehl,. CUJJ. ... ',' t

Medeae animus enris atque turus exercrtus appale .

At trepidam in thalumis et lam s~Ut ft1Cta, paventem Colehida. circa omnes pariter Iurtaeque mtuacque

patris habertt .

Uit~~~··~~gi~~i~··t'~'~'c flens dedit, oscula "itti~, quosqne fugit complexe tOTO~ ._.cl'~emq_l1e gOD,l,l'qne

ante per arrtiqui earpstt V?stlg~a snmm, " .

atque haec [mpresso genullt Imseran~a cubih._

O nihi si promgae o'enitor, nunc mille sI11)remof\

« I -" "" '" 'd

amplexus, Aeeta, dares Iletusque v~ - Cl':-s

, neos I Nfl erede pater twn carwr ~.J,l() es;

ecce I c , ~ ) ,', .- l' !

q1le7n sl!qwim/nr; tU1nicti,8 'uttnarn ,n1nnl ObJ'lHlI usu. '1,8 .... ))

. tueo convenit, et ab iUo Postquam vero Iasonern in

haec inter cetera audtvit:

« 0 decus in nostros magnum ~Tf\ll:'-Ul'& P?nates, solaque tantarum .vi_l'go ~aud Indlgna ,Vlar.l:m mmsa reperta mihi, lam ram non ull,a ICqUl:O vollera, teque rneae satis est quaesisee carlllae )',

postqnam Lason « prirnis supplex dedit o~(:ula palmis,

eotrtra, virgo novis Hcrum hingult1bus orsa est :

_ ~Linquo doruos patrias te propter, opesqlle, m?orum:

nee tam nunc I'egina Ioquor, sceptris.qne, l'~h~'I~ t' vota sequor : serva hane IJI'ofugaoJ prior ipse e S 1

quam (scis nempe) fidem ..

~~ere iguorst tw:;oJ)em ]'Og~:". l\1,,,]ea derellctu, Gla.Llc~n. Cor-Inttnorum tyranni fI 11 am , uxorem (lmn""e.

194

---------

. S!l~ibu~ in verbis eorumque Insuoto ordins nonno Ipsos YlrgUl~S smguItus ~·upta.squ~ voces aUernosque sententia. rum Impetus audire Ylde.ru;? « Nee tam nnno II deinde sex r~pi~~ verba at BItt « loquor » ( sequ6r)) tam' propin. qua similiter cadentia, tum perturbatum illum brevium vel'borum, ~rdiu(\m: « prior. ipse dedisti quam (seis nempe) fi~e~ )!. Et~am .versus, qUI sequuntur, magna laude sunt digni, III quibus ille narrat quomodo Medea draconem SOII\110 oppresserit. Roc quoque illa bcit im-ita, draconia ipsius cam miseret, eurnque, somno oppressum, maestis voeibus alloquitur.

Ipsa, caput cad postquam }\.:[edel1 draconis vidit humi, fusis circum proiecta lacertis

s~ue suumque simul flevit crudells alumnum, "HOn ego te sera talem Rub nocte videbam sacra Ierens epnlasqus tibi, nee taUs hianti mella dabam ae nostris n utribam fida venenis,

Nec te saltern, miserando, peremi! )J

Et omnia, quae Iasonis causa fecit" ea appellat nefanda:

« ... Sed tu qnoque cUllct."l!S,

Aeso~ideJ dimitte moras atque offuge raptis velleribus. Patrios cxtinxi noxia tauros.

terngenas in fata. deeli; msum ecce dr~conis corpus habes, Iamque O't~nc neja« Iam spero peregi.

(VIII, 1-108 passim)

Vero sl totum poema eiusmodi esaet in summis inquam ti T~ I' '. ' "" , poe 18 vs e1'111S etiam nunc haberetur. Quodsi extrema

manus 'IOn accessit, in singulis ramen partibua tantam adhfbitam videmus diligentiam, ut limae labor non defuiase videat.ul'. IlIud denique animadvert·e: primum librum non minus novern annis compositum esse.

C. Plinius Secundus.

. Nun~ 01):)rtot ad tempera paulo superiora red:iJ:e, ut clUsmodl scnptorem pauois memoremus, qui magnam sibi fam~'m d?ctl'll~ae studio pepererit et vere magnum opus nObIS reliquerit de multis artibus ; qnodsi eorum, quae

195

ille docuit, multa doctissirnorum hominum reeentiorum opera, iam ita errata comperta snnt, ut, risum moveant, tamcn Iacere 110n possumus quin iUnd admirornur, unum hominem tam multas mnltarnm artium notiones mente complexum esse at que in vulgus edidisse,

O. Plininm Secundum dico, qui N ovi Conn anno vieesimo te-Ttio eq uestrl ae diviti loco nat.us, eivilia ac militaria otllcia multa ae magni momenti ohiit., rnultosque magistratus optime gessit , nam, ut cetera omittarn, cum procurater in Germania, in Gallia, in .Hispania fuit, turn Wed marts classem imperio rexit. Quam"'is vero tot tantiaque curia districtus, nullum Iere Iuit temporis spatium, quo non studiis impensius operam daret, Quod ex opistula Illa (Plini Epist. III, 5) colligere licet, quam Plinius Thfinor, 1\faioris Illius ex sorore natus, Baebio l\-Iaero cuidam 1'0- gi1tUR scripsit, In qua Crull mnlta de doctissimo illo viro tradit» sint, earn aliqua qnidem ex parte transorfbore mihi videtnr,

( Pergratum est. mihi quod tam diligenter libros avnnculi mei leetitas, ut habere omnes velis quaerasquc qui sint omnes. Fungal' indicia partibus atque etiam quo sint ordine scripti natum tibi fa.e.iam: est enim haec quoque studiosis non iniucnuda eognitio. De ia()ttz.c~tion~ equestri unus; 1 hunc, Cum praetectns alae militaret, Jlllri ingenio curaqne composaib. De vitlt Ponvponi 8ecwntli.2 aHO, a quo singulariter amatus, hoc memoriae amici quasi debitum mnnus exsolvlt, Bellontm Germaniae viginti, qnibus omnia, quae cum Oermanis gessimus, bella, collcgit. Inch a avif , cum in Germania militaret, somnio monitus: adstitlt ei quiescenti Drusi Neronis 3 effigies, qui Germaniae latissime 'victor ibi poriib: commendabat memoriam suam orabatque ut so ab iniuria oblivionis adsereret, Btudiosi 4 tree iu sex volumina propter amplttudinern divisi, quibus orate rem ah lncunabulis Instituit et perficit. Dltbii sermoni«

I. Soil. 'JibeI'"

2. Olal'is~imU5 fll a vii' 'IUelJ1 supra, nuouoravtnrus: consul f1lit anno XLIV; t.ragoedias scripsiL; 'I'jhcdu :vxincipi vel <:litiS ltu\ae j'uiL ill orno.

3. Qui Tibe"i, poo.te[t nrim''lp Is, Irut er minor fnit.

4. "StudiQsi" 8,e'[,ale lila ii a.lllwlln.bantm'. Qui (tJ'i.l dk~JllI1 opcram da,renE.

196

o~;{.o: scripsu Sub Nernne riovissimis anuis cum OInlH stuwOJ:urn genuflpaulO Iiberiua et orectius periclllosUlll servitl!S £~eiS'%it, ~ .fine A ufidi BM]si 1 tl'igintlb 1JiWUS. 1.." afu.ra.e h~~to'rt!J./rU'n~ tngtnta. septem, opus diffusurn, eruditnm nee m~nlls varium quam iTJSa natura, iYJiraris quod Mt volu;111m a, multaque in hi.s tam serupulosu Iiomo occupatus a.bl:mlvcriti. magis miraberis, si scieris ilium -'illiqui1mdil1 caus~1S <liutlta.sse, decessisse anno sexto et quinquao'esi.ll1o 2 n~ed.l1lm tempus .d.isten~un_dl11peujtumqueJ qua offi~iis llldX~llS, .. qua a~u~crba p~melpl1m egisse. ,'ed erat acre ingell.mm, inercdibils stmdium, snuuna. vlgilautda ... I).

llano el~istul~.m. totarn pro.ferre longum est; multa enim de. avnnouli sobl'leht(~ et Induatria ot Boilertia. narrat: quill etiam fl':a. ratione did et otiam lloetis hOl'as divider~ solitus. flH~l?t, ~stend!t'l et quant,a. fuerit parsimonia telnporis. Qlllll e,tl~n m bah?-eo « dum destringitur tCI'gittuque audie~a.~.ahqll~d tH~t dwta.ba.t, In itinertJ., quasi solutus ceteris cUll.s, _ll~LUC urn .vaeahat i ad ht,ns notaI'ius ~ cum Iibro et puglnt~T1bn8, curus mUillUS hiems manicia municbantuT ut Tie ~!a,eli qnidem asp.erit:>,s ullum studiis tempus cripel'~t ... PeI'ue omne tempus arbiurabatur, quod stndiis non im~enderetlU'. J::l;l1(l illte,ntione tot ista -volumilml)erogit electolU~lque . comrlH~lltal'lOS 4, cfmtu:r;n sHxaginta mihi reliqulf O~lstho.gl'GLpho~ ~ quidem et mimJtissiIne scriptos ... », J del~ alia epistula ~VI, 1Ii), quam Ta.cito scrtpsit, uvunculi mor:-em non paUCIS n_a,l'ra!i, quae a:1ll0 LXX.IX evenit in iguium l]~a e~ monte VesnvlO eruptione, cum investigand] cnpi~e. ineensus eo" C~CU!'I'lssct, nnds alii fugel'cnL. I( Propslat 11Iuc,. uude .aIu rugl!mt, reotumqus ClU'SLUll, recta. guber?a:cula~ 1';1- penenlum tonet, adeo solutus metu, nt omnas ll~lUs mali. motus, OJUlleH figuras, ut depl'!'lllderat oculls, (lic.~a'l'et enotar~tqne I): Deiude in terl';Wl egressus, cum in petwulum proprus adisset, dum « erebris va.stisque tremo-

I. AUQdius BaSSllS Histories scripser-at, qu lbns I'PS usque ad 01' l' aet.a~elu, ut .-ldetur, nu,ITa, "c;1'at. Plinlus tfJrtasBC J'08 Y,llcW1ii. Ilf;QIlO' . cli>~< : tern Vesp,'s1ilni gc~tas. u Ill; a

2. Scil. vita~ B1.1aA.

3. NUlle veto 0; St:el1og:r.'[J,[O JJ H.aHce dixul'.ls. 4 .• Estea.tti CIltnm<mt.ati u,

5. Sen. 'S~ciPtos etiam in POst.01iore Jla.gJJ1!lO D".rte '. ~. Narn prul:w ad J1e.f'ioll/llrn .lll1.ve voblblll'.

T1b11S tecta uutall-!i et, quasi ernnta seail)Us suis, nunc Imc nunc Illnc abire aut. rei"el'l'i vidontur », postquam ille cum pa;l.lcis(( sub dio » mansit, « quamquam lovium exesorumque pnnirum. 1 eas 118 metuobatur II, ClUU (( Iam dies alibi) esset <I 'illie nox omnibus noctihus nigrior densiorque ,I, nescio qua morbi S11bitH, vi corrcptns, r( super [1biect,ulll lin:te·um recribans, semel atqul:' iternm frigid3m poposcit hausitque. Deinde Ila.mmae flarnmarumquc praenuntins OdOT sulphuris alios ill fuga, v el'ttlllt, excitant, illum, Innit.ens servulis dunbus, adsurroxit et, statlm coneidit, 1.1t ego col· ligo, crassiorc caltgiuc spiritu obstrncto clausoque stomacho, qui iill nat,ura .invalidus etu.ngusLus et frequenter aestmans erat I'. Ha,ec f'uif eius mors, Atque ex multis Illis, quae eill's m~1?os recensuit, nperibus illud umnn exstat, opus YOl'!'! I( diffusum, eruditum nee minus varinrn quam ipsa. natura ", .N ATTJR.A'E HISTORU.R.UlI{ Iibri trig'jIlta, septem, quos ille Vospasiano principi seripsit, Certn quidem Plinius me .Ma.ior tot.urn hoc opus triginta sex libris COIllplexus erat ; mrn autern, quamvis iam anuo LXXVU p. Oh. n. extrema manus acoessiset, eos tamcn Ipse non orlidtsset, eius nepos, quo libtoratorum hnminum iudicio molius responderet, quos soriptoros avunculus in singulos JibTOS dtstribueraa, ut auctOTt's promoret, unde tantam 1113,tertam Iiansissct, eus in unum Ilbrurn collegit que.f!1 toti operi praeposuit : ita qui triginta, sex Iueraut, triginta septern facti surrt. BJadcm de causa Inacriptionsm, quae N'A.Till1ALIS UIB'J'OI{;1A ill librf fuerat, olegsntes soriptoree spcntus, ita immutavit, ut NA'l'TffiAE lliSTORJAnU?lf inaoriberet,

Ttaque libel' primos ornnes omnium. Iibrornm auctores, nt supra dixi, eontinet i libro II rnnlta de mundo ej, astris contiueutur ; iis, qui 8equun11111' 'usque ad sextum, de gHOgraphia p,gitur et de (lFhnob'1.'aphia,; Iibor Vl I est de variis hominum gEm eribn s vel de anthrnpnlugia; libriu. nono usque ad undeoimurn, dB animalibus , a duo dccimo usque ad deeimnm nunnm, de iiz omnibus quae uu.seuntur e terra j a vicesimo usque a,d tricesimum secundnm, de me dieimtl et de remediis ; postrerrds dtfnique libris euutinen-

I. q,LJT "lLIgo "lapilJI' a,j1Jlcllanbur.

198

tnr illfltallOl:Um DatlU'ae et ea quae ad pietura.m: atque ad COlol'~S p~rt~neDt et Iapidum natura et varia gemma,rum genela., 'lot,1m ~ane operis rnateriarn, quam perpaucis exposUl.1llIlS, maxima ille cum 'Varietate tI'a,etavit i plurimos enun cum his de rebus auctores secutrrs sit aui v . scribondj go' ' " , ".1 a,no " ,..,. ~~lere USI c~sent, non in omnibus libris idem sem-

pe~ Ol'l,tl,ollIS geDl~S ille adhibet; multa igitur paueis ac few eursim expOlllt, nonnis] aliena auetorita.te; nonnumquam, tem81'e, fl'etus; quaodam maioro dilio'flnJ"l'a ao

dixe in " c • 0 -' ,< • prope

, r 113m); 1p8mS cum anirni delectatione explicat. inter- ~

dum vera ac eomperta cum Iis JOl'oCP·t quae n-; , 'd' '

"', ,.' '. ' ' . p "', '" ,~s ele 1 pos-

;n:L, multa 1i"t cloe~t" :It magno 8cientiae studio, magna

',e~um na1.'ll.rae adnll1'atlODe inC(msllS esse videfl,j-ur' qUI'I ctiarn suam '.' , , <', I

, ", '.' , J. psms opmionem de hemin lJinrren ere at

monbus de dei ' ' ~, ',' o. ., a .que

. " nurnme, etl,1lU a,lrqll.ando de gravlsslrnis

qUl~?ls:{am quaesti!J,nibu8 ad philosophia.m pel'tinentibu;, a p~:] t a.tqll.e. defen ~lt; fred ea praeserlim in vestiganda esse putat, quae m t~l'l'l~ sunt vel ea mundl parte eonbinentul,lt) ~Oll taJU,~O¥lta.tlO~e a~ mente quam oculia cetel'isqu~ sensibus lJelmp~ possint, Plures esse deos nesat . deum ~~l:set . esse totiua ;rmndi insitflill quandam vfu.t ';111 fero ~ Jrm~J~7 e~:nque ~ole continer] quodammodo 'mihi qui,1em fel e credere videtur. .Nam aeptem sidernn; ie quae ::J b ill cess,lI vocamus enantJa, cum errenn nulla m~1US illis '"~ {( medius - iuquit - Sol fertnr amplissima mfignitudin~ ~c potes ta.t~; nee temIloTlXlU mod 0 terrarumqu«, sed sideI?m et:nm ipsorum caeliquo rector. Rune mlllldi esse toj:m~ arnmum ae planina mentem hnne prineipa.le naturae ~e,f:'meJn at) numen . credere dccet, opera eius aestimantes,

~~c ,IIl_cem rebus ,lUl11iStrat aufertqllc tenebras, hie reliqua SlC61a ,occnlta.t, lllust,.mt: Me vices temporum anriumqus s~~n~)e~: l'cn~scell~em ex usn naturae tempera,t,: hie eaeH

tllStItMlH discutit atque etiam humani nubil '.

'j , • hi , <. ,«~ ,a anlml se-

lC~.it, .]e SU1J~ .lumen ceterul quoque sideribua foencl'at, pr.leelal'Us, exunms, omnia, intuBns, omnia etiam e

d' Q' " . '" n' xau.le~s,," "lUi]Jl'optel' efflgimll Dei fOl'ma.mque quaercrs im-

~~0l11ItatJs,h~1maliae .re.or, Quisquia est Deus, si. rnodo est

_1.1us et q:la.CllIDquH ill parte, totus est SBI1Sl1S totus visua '["

~~Ull anc:ltlls, r,:totns .a,n.i~F~e~ tobn_s ,~JJill'li, totl}S sui )i. (N!J.t:

,1St, I1, 4, et D), QUill etmlll eos ltJ'ldet, qui nUIDOI'Ul11 deo.

LNrINAHU:M. LI'l'TEItARU},:[ HISTORJAW

199

rum stultisaime mnltiplicaverunt. Oeterum paulo supeloins (II, 1) mundum multis magnisque laudibns eelebravit. Nam «mundum - inquit - et hoc quod nomine alio cac, Ium appelb1'8 libuit, cuing circumfiexu teguntur cuncta, nurnen esse eredi par est, aet,ernum, immensum, nequc genit,um neque interiturum unquam, Huius ext era indaga,re nee interest hominum nee capit humanae coniectura mentis. SaccI' est, aetemus, immensus, totus in toto, immo vero ipse totum: finitms et inflnito similis: omnium rerum certus et similis Incerto , extra, intra, CUll eta complexus in se ; idemque rerum naturae opus et rerum ipsa, natura .. , », }')a. vero, quae- sequuntur, cum Us comparata, quae nunc homines caeli ao siderum pentissimi docent, fieri non potest, quin risum moveant, Qui.d Plinius ipse diceret, si nunc ViVGTet'! Nam v furor est - in quit - mensumm eius animo quosdarn agitasse atqllc prodere ausos: :lUOS nITsus, occueione hinc aumpta aut his data, innumerabiles trudidisse mundos, uf totidem rerum naturae credi oporteret: aut, si una ornnes ineubaret, totidem tamen Soles, totidemque lunas et cetera, ut iam in uno, et fmmensa et innumerabilia sldera .. , ». Censet ille nonnisi hunc mundum homini invcstigandum esse; haee enim addit: « Furor est, profcoto furor, egredi ex eo, et, tamquam interna eius cuneta plane iam sint nota, ita scrutari extera ; quasi voro mensunrm ullius rei posait agere, qui sui nesciat, aut mens homiuis vidorc quae mundus ipse nOD capiat »,

N eq ue tamen einsmodi opini one'S a tq ne sen ten tias rnagnam totiua operis pa,rtem esse eredideris: opus enim Jere tot.urn mirum quantam earum notionum molem cornplectitur, quae multo magis ad naturae quam ad Iitterarum historiam pertdnen t.

M. Fabius Quintilianus.

At J\T. Fabius Q,lUn1;ilianlls ab iis, qui litterarum historine operam dent, magni utique moment.i hahetur. Qui On,lagurt'fl, in Hispatua Ta,rraconensi, anno fere XXXV natus, a patre, qui artem dieendi doeebat, Remain aduleseens admodum ductus, bonis Iitteris va.eavit a,tque aliqU[l,n(lin ca,usu.s egit. Deindo, cum e,xtTema, Nel'OlJis aeta.te

200

ill patriam redisset, artem dfoendi ita doe-nit, ut magnam sibi famam cornparaverit j poetquam vero f;·alba f~ legionibus imperator cousalutatus est, hune Quintiliaml,s }t.Olllfl,ffi esli secutns. Atqne illic mnlnas quidern orationes habuit unarn vero edidit, 1~1'() NaBvio Arpi-nia.no, uxoricidi reo. (,),nin etiani tanta propter oratdones tama tloruit, nt. essent qui usque a longiuquia tegionibus ad eum audiendum accurreront, cumqne iam artem dicendi -doceret Vespa~iamH\ princeps, anno _LXlX, lUOUTll rhetoricae, quem pri J1111S publico aperuit, illi commiserit rnagistro eique e fisco annuu oeutena constituerit.; in quo cum multos atque nobiles Iuvenes .habuerit discipulos, Plinium il111l11 minorem praeter cetcros dilexit ; an el.iam ~raej.tus eum audio verit Incertum est, Oum autern a ludo illo iam dives factus Sl~c()ssiss.et, quinque Iere annis post Dumitdanus Augustus sororis SlHM<l nepotum (~i deleg::~viL euram.! Neque multo antI' ctiuru consul ereatus erat, Quibus benefioiis fortasse commntus, tant,i$ laudibus Priueipcm sustulit nt adulationis suspicionem -vitil.l'e nullo modo posse videatur. Oeterl1m vir Init mitis ingeuio, a, vitdis atque improbitate alienus, llX(lriS flliorurnque amantiasimus ; quam ob rem, nxore ot duobus filns mnisais, vehernentissime doluif aoerbissimumquo animi dolorern ipse in s.e:xti 1ihri prooemio amarissimis verbis aignificavit. Decessit anno f~rme XOVI p. Ch. n.

(,~ui "p1'",et.e1· orationem illarn pro N aeoio, quae periit, ante opus illud quod exst,at, de quo statim [l'geltlUS, alium Iibrrrrn scripserat, .Uli ipse t;l',adit (Inst. or. VI prooem, 3), ~le' caw;is C01'TlIpt(M e1.oquentia.e, qui nil nos non pervenit , ill co tarnen videtur praeeipuas ille corruptae eloquentiae causus consuetudinl tribuisse publicarnm recitationurn e-t Suasorianun Oontroversiarumque, quas supra memoravimils. qllin et.iaru aJii duo Iam sub eius nomine Iibri, antequam ]:XS'I'ITUTTON1GlIf ()H,ATOI-tl,u[ scripseran, ferebantur, ut ipse testatur. ~am in totius oponsprooemio (I prooem. 7) ( dno - inquit - iam sub nomine .11100 Iihri Ierebantnr ar.tis rhetoricae, II eque editi a, Inc neqne in hoc comparati, :Kam(jno fllltcJ"um,Sel'mOlln pew hiduum habif,o! pueri, qui-

I. In ipse trnd1i. (1Jl~t. Or. IV, nruuem. .2). lUi aut ern O(lH1itiimi nepotes jllii "fuerunt l1'1a.".j,te DunLitDiAt" crnue 'aOl'(cl', "j, J.'l11\·i Ojcmentna, 'Jui pa,i,)'u"lis fllit. Doruttfarrl, C1r. Suet. lJomit. 15.

2·01.

T ,ATIN A R.U:~1 LI'l'TEtt.Alnnr lIT S,(,ORT AEl

_- --- ---- -- -- ----------

bus id praestabatur, exeo:pera.nt; alterum pluribus sane dicbns, quantum notando eonseqni poLuemni, interceptum, borri mvenes sed nimium urmrrtea mei, ternerario editionis hnuore vulgaverant ».

DEOLAMATIONESl quae) in duos libros 1 divisae, Quitiliani nomine ad !lOS Plll'V-8nernnt, ideirco praetermitto, quod. cum viri litterarum p(,witissirni fere ornnes negant Quinti· Iiann e,1,8 trihni posse, tum: nulla bulle dignae snnt, quippe quae tntiles discipulornm exeroitationes esse videantur.

A_t [NSTITUTIONIS OltA'l'ORIAR Iibri duodccim magnum exstant Iitteraeum Ll1tiilarummollumenhlln, mentdone utique dignum. QUQ opere illnd in prirnis Ille sibi IJ1'OpOK~lt, ut, rernedia praebendo corruptae elnquerrtiae, oratorem per· if)etum tnstitueret. Onrn autem putazet, i(1 quod apud Oatonem Illnm :)\Iaiorem iam invenimus, qui bonus OTa· tor existore vellet, eum omnibus virtutibus ornatum esse oportere, it,a, pertecturn oratorem i1istitnendum sibi sumpsit uf a primis pneritiae annis ao fere ab ipsa. infantia institutiollcm indpe'NL H,{oec ut cnnfrrmem, mihi videtur nonnulla ex eius prime prooemio proferro. Nam « Gratorem - inquit - instituinl'l)s mum perfnctum, qui esse nisi vir bonus non pOtC8tr: j(lcoque non dicendi modo eximiem in eo Iaonltate, sed omnes arrimi Yil'tuh~s e:X:igimus. Neque enim hoe eoncesser.irn, rationem reetae honestaeque vitae (nt quidam puta,\;etunt) ad philosophos releganda.m; cum vir ille vare civilis et publiearum W'inl.ta,rmnqne rerum adrniuiatrasinni accomodatus, qui regere conaihis urbes, rundare legibus, emendare Indiciis ])ossi1" non alius sit profecto quam orator 1). (I prooern. 9-10).

Praeclarum ig.itnr munus ~Il't-i dh;endi ille quidem tribuit, hac ctiam in 1'0 Cieel'ouorn socutus. Oicero taman 0(, lihris de Oratore et cet-eris operlbus, quae ad artem diceridl l)eTtinent, non eo usque desecnderat, ut qua ratione pueri instituendi essetlt doceret, _At (:;!uinti1ianus in 'Primo suae Institutionis Iibro haec agi,t,: quemadmodum pruna elenronfa uradcn da sint ; pueri ut.ilius domi an in 'seholis erudiarrtur: q ua ratione ill par vis ingenla dignoseantur et

I. QilOl;um "ncr X1X, aUer CXLY, god bJ:eYio]'e~, d"eJama.tiol'('" ~(jn· tinet.