ΠΑΟΕΠΙ΢ΣΗΞΙΟ ΠΑΣΡΩΟ

ΣΞΗΞΑ ΑΡΧΙΣΕΜΣΟΟΩΟ ΞΗΧΑΟΙΜΩΟ

ΑΜΑΔΗΞΑΛΜΟ ΕΣΟ΢ 2009-2010

Η ΦΥΣΗ ΣΤΙΣ ΙΔΕΑΤΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

ΞΑΘΗΞΑ ΜΑΣΕΤΘΤΟ΢Η΢: Φφςθ και Αρχιτεκτονικι

ΔΙΔΑ΢ΜΩΟ: Α.Αγγελιδάκθσ

Παπακωνςταντίνου Ειρινθ- Αικατερίνθ, α.μ.:813

Ειζαγωγή

Από ηελ επνρή ηεο αξραηόηεηαο, ε θύζε ηνπ αλζξώπνπ ππνθηλείηαη από ηελ
αλάγθε ηεο πξνόδνπ, ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο επεκεξίαο, έλλνηεο πνπ ηνλ έθαλαλ λα
νξακαηίδεηαη ζε όιε ηε καθξά πεξίνδν ηεο Ιζηνξίαο ηε κέγηζηε δπλαηή επηπρία θαη
αξκνλία πνπ κπνξεί λα επηηεπρζεί. Σα νξάκαηα απηά ζπληζηνύλ ηνλ όξν
1
Utopia(νπηνπία) όπσο ηνλ παξνπζίαζε ν Thomas More ην 1516 ζην νκώλπκν
έξγν ηνπ. Ο όξνο ζεκαίλεη μη τόπο ή τόπο εσημερίας, όξνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε
θαηά θόξνλ ζηελ ηζηνξία ηνπ αζηηθνύ ζρεδηαζκνύ, θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ ηδεαηώλ
πόιεσλ . Πξόθεηηαη γηα ζρέδηα πνπ αλαδεηνύλ ηα βέιηηζηα πξόηππα θαη πιαίζηα
δσήο, ηέηνηα πνπ λα κελ επηδέρνληαη πεξαηηέξσ βειηίσζε θαη πνπ ε ζετθή αξκνλία
είλαη επθηαία, αλ όρη απαξαίηεηε, κέζα από ηελ θνηλσληθή αλαδηάξζξσζε θαη/ή ηελ
επηζηεκνληθή πξόνδν. Δίλαη ζπλήζσο αζηηθά (ή πξναζηηαθά) θαη νξίδνληαη πάλσ ζε
γεσκεηξηθέο γξακκέο, πνπ ππνδεηθλύνπλ ηελ νξζνινγηθή θπξηαξρία ηεο
αλζξσπόηεηαο ζηηο ρανηηθέο δπλάκεηο ηεο θύζεο. ΢πρλά παξνπζηάδνληαη σο
απόιπηεο ιύζεηο, παλάθεηεο, πνπ κπνξνύλ λα εθαξκνζηνύλ νπνπδήπνηε ζηνλ
θόζκν, αλεμάξηεηα από γεσγξαθηθνύο, ηζηνξηθνύο, πνιηηηζηηθνύο ή άιινπο
παξάγνληεο, γη’ απηό θαη ε έλλνηα ηνπ tabula rasa είλαη πνιιέο θνξέο
ζπλπθαζκέλε κε απηέο. Η αθξαία θύζε ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ, απνηέιεζε
πξόζθνξν έδαθνο γηα ηελ ζύγθξνπζε δίπνισλ όπσο: πόιε- θύζε, νηθνπκεληζκόο-
ηνπηθηζκόο, ηέρλε- επηζηήκε, δνκή- κνξθή, ηππνπνίεζε- απζεληηθόηεηα,
θνπιηνύξα- πνιηηηζκόο, εζηθή- ηερλνινγία, νπηνπία- δπζηνπία θ.α.. ΢ύγθξνπζε
αλαπόθεπθηε, αλ αλαινγηζηεί θαλείο ηνλ δηηηό ραξαθηήξα ηεο αξρηηεθηνληθήο
(ηέρλε θαη επηζηήκε) ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ θαη/ή γεληθόηεξα, γεγνλόο πνπ
θαηαδεηθλύεη ηελ απνιπηόηεηα ησλ έσο ηώξα πξνηεηλόκελσλ ηδεαηώλ πόιεσλ, θάηη
πνπ πνιιέο θνξέο ζπληζηά θαη ηελ θύξηα αηηία ηεο αλαπνηειεζκαηηθόηεηαο ηνπο ή
ηεο κε εθαξκνγήο ηνπο. Παξ’ όια απηά, πξέπεη λα ηνληζηεί πσο ε θηλεηήξηα
δύλακε ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ, από ηελ αξραηόηεηα έσο θαη ζήκεξα, είλαη έλα
θνηλσληθό-νπκαληζηηθό αίηεκα: ε δεκηνπξγία ζπκβνιηθώλ θαη λνεκαηνδνηεκέλσλ
ρώξσλ δσήο πνπ λα ηθαλνπνηνύλ ηηο ςπρνινγηθέο, εζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο
πξνζδνθίεο γηα αξκνλία, ηζνξξνπία θαη αιιειεγγύε.
Κξίλνληαο θαλείο, ινηπόλ, από ηα νινέλα θαη κεγαιύηεξα πξνβιήκαηα πνπ
πξνθύπηνπλ ζηηο παγθόζκηεο πόιεηο (global cities), ηνλ ηύπν πόιεσλ πνπ θαίλεηαη
λα θπξηαξρεί ζηελ ζύγρξνλε επνρή θαη ζηηο νπνίεο ην παξαπάλσ αίηεκα δε βξίζθεη
αληίθξηζκα, θαζώο νη απμαλόκελεο θνηλσληθέο αληζόηεηεο ηείλνπλ λα κεηαηξέςνπλ
ηηο παγθόζκηεο πόιεηο ζε παξαγθνππόιεηο, όπνπ ε θύζε πεξηνξίδεηαη ζηνπο
ππνιεηκκαηηθνύο ρώξνπο ηνπ αζηηθνύ ηζηνύ- ηόζν καθξηά από ηελ έλλνηα ηεο
ηδεαηήο πόιεο-, είλαη ζθόπηκν λα δηεξεπλήζεη θαλείο ηηο ηδεαηέο πόιεηο ηνπ 20 νπ
αηώλα θαη ην ξόιν ηεο θύζεο ζε απηέο, ώζηε λα γίλεη κηα πξνζπάζεηα θαηαλόεζεο
ηεο παγθόζκηαο αζηηθήο πξαγκαηηθόηεηαο. ΢ε απηήλ ηελ πξνζπάζεηα, είλαη
απαξαίηεηε θαη ε αλαθνξά ζηηο ηδεαηέο πόιεηο από ηελ αξραηόηεηα κέρξη θαη ηνλ
19ν αηώλα, όπνπ θαη ηέζεθαλ νη απαξρέο ηεο νηθνινγηθήο ζπλείδεζεο, ώζηε λα
ππάξρεη κηα πιήξεο εηθόλα ηνπ ππόβαζξνπ πάλσ ζην νπνίν δεκηνπξγήζεθαλ ηα
νξάκαηα γηα ηέηνηεο πόιεηο θαη ηηο βάζεηο πνπ ηέζεθαλ από ηνπο αξρηηέθηνλεο-
νξακαηηζηέο. Μηα ηέηνηα αλάιπζε κπνξεί λα πξνζεγγίζεη ηελ ζύγρξνλε
πξνβιεκαηηθή γηα ην κέιινλ ηνλ πόιεσλ θαη ην βαζκό ζηνλ νπνίν ε αξρηηεθηνληθή
ζθέςε γηα ηηο ηδεαηέο πόιεηο κπνξεί λα πξνθεηεύζεη έλα θόζκν πνπ έξρεηαη. ΢ην
παξειζόλ, ηνπιάρηζηνλ, ήδε από ηνλ L.E.Boulleé θαη ηνλ C.N.Ledoux
ζθηαγξαθήζεθαλ, έζησ θαη κέζσ ζπλεηδεηώλ νπηνπηώλ, αξρηηεθηνληθέο κνξθέο
ηνπ ζήκεξα, επνκέλσο, κέζα από ηελ ελδειερή εμέηαζε ηνπ πλεύκαηνο ηεο επνρήο
ηνπ 20νπ αηώλα, κπνξεί λα νξακαηηζηεί θαλείο κηα νπηνπία ηόζν ηνπ ζήκεξα, όζν
θαη ηνπ αύξην θαη ην βαζκό επηξξνήο ηεο από ηνλ παξάγνληα θύζε.

1
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.16-17
Από ηην αρχαιόηηηα ζηον 19ο αιώνα

Οη απαξρέο γηα ηηο ηδεαηέο πόιεηο ηέζεθαλ ζηελ αξραηόηεηα, ζηε βάζε ηεο
αλσηεξόηεηαο ηνπ αλζξώπνπ ζε ζρέζε κε ηε θύζε θαη ηα ππόινηπα όληα, ήδε από
ηνλ Πιάησλα, 2ν νπνίνο νξακαηηδόηαλ κηα πόιε-θξάηνο δηαθνξεηηθή από ηελ
εθθπιηζκέλε θαηά ηελ άπνςε ηνπ Αζήλα ηεο επνρήο ηνπ. Απηή ε πόιε-θξάηνο
είλαη ε ζύιιεςε κηαο ειίη θηινζόθσλ, όπσο ν Πιάησλαο, πνπ είλαη ζε ζέζε λα
ζπληνλίζνπλ ηελ θνηλσλία ζηνπο ζπκπαληηθνύο ξπζκνύο θαη έηζη λα εηζάγνπλ κηα
έιινγε ηάμε θαη αξκνλία ζε έλα ρανηηθό θόζκν. Απηή ε πίζηε ζε κηα
απηναπνθαινύκελε ειίη πνπ ζα πξαγκαηώζεη ηελ ηδεαηή πόιε ζπλαληάηαη θαη ζηα
επόκελα ρξόληα ηεο ηζηνξίαο. ΢πρλά, ε κνλαζηηθή θαη ε ζηξαηησηηθή δσή ήηαλ ζην
επίθεληξν ησλ νπηνπηθώλ ζρεδίσλ. Οη νπηνπίεο, ζε αλαινγία κε ηελ Δδέκ θαη/ή ηνλ
παξάδεηζν, ζρεδηάδνληαη κε ηξόπν πνπ εθθξάδεη ηε ζετθόηεηα ηνπ αλζξώπνπ θαη
ηελ ελδόκπρε ειπίδα ηνπ γηα ηελ επαλαπξνζέγγηζε ηνπ Θενύ από απηόλ. ΢ηα κέζα
ηνπ 15νπ αηώλα ν Filarete ζρεδηάδεη ηελ Sforzinda, πνπ ζεσξείηαη ε πξώηε ηδεαηή
πόιε ηεο Αλαγέλλεζεο ζηελ ηηαιηθή ρεξζόλεζν. 3΢ηα ρξόληα πνπ ζα
αθνινπζήζνπλ, θαη κεηά ηελ δεκνζίεπζε ηνπ Utopia ηνπ Thomas More, πνπ
νξακαηίζηεθε 54 παλνκνηόηππεο πόιεηο ζε ηζνηξνπηθή δηάηαμε, πνπ θαηά ην
πιαησληθό πξόηππν ε όπνηα απόθιηζε από ην πξνηεηλόκελν κνληέιν ζα ήηαλ
επηβιαβήο, δηαθαίλεηαη κηα επηθίλδπλε ηάζε ησλ επόκελσλ γελεώλ νπηνπηζηώλ θαη
ησλ ζρεδηαζηώλ ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ γηα παγθόζκηα νκνηνκνξθία, αλεμάξηεηα
από ηηο ηδηαηηεξόηεηεο θάζε ηόπνπ. ΢ε απηά ηα ζρέδηα, ην θαηεμνρήλ θνηλό θαη
παγθόζκην κνηίβν, είλαη ν θάλλαβνο θαη ην νξζνγσληθό ζρέδην κε ηνπο
παξάιιεινπο δξόκνπο θαη ηηο νξζέο γσλίεο, έλαο αληηθαηνπηξηζκόο ηνπ λόκνπ θαη
ηεο ηάμεο.
Σν ηέινο ηνπ 15νπ αηώλα, κε ηελ κειέηε ηνπ Leonardo da Vinci, βξίζθεη ηνλ
άλζξσπν, ζην θέληξν ηνπ θόζκνπ, λα ελζσκαηώλεη ηηο ηέιεηεο αλαινγίεο, ηηο
αξρέο ηνπ ζύκπαληνο θαη ηεο θπζηθήο ηάμεο. Απηό πνπ είρε εθθξάζεη ν
4
Πξσηαγόξαο: «ν άλζξσπνο είλαη ην κέζν θαη ην κέηξν ησλ πάλησλ», ρξόληα πξηλ,
εθθξάδεη ηώξα ηελ πεπνίζεζε ηεο αλζξσπόηεηαο όηη κπνξεί λα αληαγσληζηεί ηνλ
Θεό θαη νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ελόο πνιύπιεπξνπ αλζξώπνπ πνπ κπνξεί λα είλαη
5
«ηαπηόρξνλα ιόγηνο, ζηξαηησηηθόο, ηξαπεδίηεο θαη πνηεηήο». Έηζη, ν ζρεδηαζκόο
ησλ πόιεσλ από ηνπο νπκαληζηέο αξρηηέθηνλεο ζηνρεύεη ζηελ θνζκηθή αξκνλία
κέζα από ζρέδηα κε βάζε καζεκαηηθνύο θαλόλεο, αληίζηνηρνπο κε εθείλνπο πνπ
δηέπνπλ ην αλζξώπηλν ζώκα. Αμηνπξόζερηα ζρέδηα ησλ επόκελσλ ρξόλσλ ζηνλ
επξσπατθό ρώξν είλαη ε πνηακίζηα πόιε, ε πόιε ζε δηάθνξα επίπεδα ηνπ Leonardo
da Vinci, ε νρπξσκέλε πόιε ηνπ Vauban, ε Freudenstadt ηνπ Heinrich
Schickhardt, ε Christianapolis ηνπ Johann Valentin Andreae θαη ε Palma Nova ηνπ
Giulio Savorgnano θαη ηνπ Scamozzi, πηζαλώο. Η Palma Nova, πνπ
θαηαζθεπάζζεθε εμ’ νινθιήξνπ, παξά ηελ πνηνηηθή θαη αηζζεηηθή ηεο απνηπρία, κε
ην παρύ, ζρεδόλ άθζαξην ηνηρίν, εθπιεξώλεη έλα ηππνινγηθό νπηνπηθό θξηηήξην:
ηελ πξνζηαζία από ηνλ εμσηεξηθό θόζκν θαη ηηο επηδξάζεηο ηνπ, θαη έλαλ βαζκό
εξκεηηζκνύ δεδνκέλνπ ηνπ ρξόλνπ θαη ηνπ ηόπνπ. 6 Σαπηόρξνλα κε ηα παξαπάλσ
έξγα, ηα ππεξαηιαληηθά ηαμίδηα ησλ αλήζπρσλ θαη θηιόδνμσλ Δπξσπαίσλ νδεγνύλ
ζηελ αλαθάιπςε ηνπ Νένπ Κόζκνπ, πνπ όπσο πξνδίδεη θαη ε νλνκαζία ηνπ,
γηλόηαλ αληηιεπηόο σο έλαο ηόπνο όπνπ ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ κπνξνύζε λα
δηαθνπεί, έλαο tabula rasa όπνπ νη νπηνπηθέο επηζπκίεο κπνξνύζαλ λα
εθπιεξσζνύλ, έλαο παξάδεηζνο θηηαγκέλνο από ηηο ζετθέο δπλάκεηο, όπνπ νη
δπλάκεηο ηνπ αλζξώπηλνπ κπαινύ, πιένλ, κπνξνύζαλ λα εκθπηεπζνύλ. ΢ε απηόλ

2
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.14
3
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.63-71
4
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς. 47
5
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς. 212
6
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.78-97
ηνλ ηόπν κπνξνύζε νη Δπξώπε λα αλαπηύμεη ηα ηδαληθά ηεο θαη ηα νπηνπηθά όλεηξά
ηεο, αληηηηζέκελε ζηνλ δηεθζαξκέλν θαη παξεθκαζκέλν Παιηό Κόζκν. Η θπξίαξρε
αζηηθή έθθξαζε ηνπ απνηθηζκνύ εθδειώζεθε θαη ζηελ λέα ήπεηξν κε ηνλ απζηεξό
θάλλαβν κε ζρέδηα γηα ηελ πόιε ηνπ Μεμηθνύ, ηεο Παξαγνπάεο, θαη θπξίσο ηεο
βόξεηαο Ακεξηθήο. Πξέπεη, σζηόζν λα ζεκεησζεί, πσο ζε αληίζεζε κε ηηο
επξσπατθέο βιέςεηο γηα ηελ επηθξάηεζε ζηνλ ρώξν ησλ ηδεώλ ηνπ Νένπ Κόζκνπ, ν
ηειεπηαίνο θαηάθεξε λα παξάγεη θαη λα δηαδώζεη ηα δηθά ηνπ ηδαληθά.
Η πεξίνδνο ηνπ Γηαθσηηζκνύ ζεκαηνδνηεί κηα λέα επνρή επηζηεκνληθήο
επαλάζηαζεο, πνπ δηεύξπλε ηνπ νξίδνληεο ηεο γλώζεο θαη εδξαίσζε ηελ ππόζρεζε
πσο ε πξόνδνο ζα απνηειέζεη ην θιεηδί κηαο θαιύηεξεο δσήο. 7΢ην θσηηζκέλν
κπαιό, ε επηζηήκε θαη ε ινγηθή εκθαλίδνληαη ηθαλέο λα μεδηαιύλνπλ ηα
δπζθνιόηεξα αηλίγκαηα, λα ρεηξαθεηήζνπλ ηελ αλζξσπόηεηα ώζηε λα βειηηώζεη
ηελ θαηάζηαζε ηεο θαη λα ειέγμεη ην πεπξσκέλν ηεο, αλνίγνληαο ην δξόκν γηα
πεξηζζόηεξα θαη πην κεγαιεπήβνια ζρέδηα ηδεαηώλ πόιεσλ. Η πεπνίζεζε ηνπ
Γηαθσηηζκνύ όηη ζα κπνξνύζε λα δεκηνπξγεζεί έλαο λένο θαη ηδαληθόο θόζκνο,
ζπλνςίδεηαη ραξαθηεξηζηηθά ζηα ιόγηα ηνπ 8Piranesi: «Νηώζσ ηελ αλάγθε λα
παξάγσ κεγάιεο ηδέεο θαη πηζηεύσ πσο αλ κνπ αλέζεηαλ λα ζρεδηάζσ έλα
θαηλνύξην ζύκπαλ, ζα ήκνπλ αξθεηά ηξειόο ώζηε λα ην επηρεηξήζσ». Έλα δπλαηό
ξεύκα δεκηνπξγείηαη θαη απαηηεί λέεο πξνηάζεηο θαη ιύζεηο, ξεαιηζηηθέο ή
νπηνπηθέο, αλαδεηώληαο ηε θπγή θαη ηε ιύηξσζε ζε ηδαληθνύο πεξαζκέλνπο
θόζκνπο, πνπ ζύκθσλα κε ηνλ 9J.J.Rousseau κπνξεί λα μαλαβξεζεί κε ηελ
«επηζηξνθή ζηε θύζε». Από ηελ «πξώηε» θαιύβα ηνπ αλζξώπνπ ηνπ M.A.Laugier
πεξλάκε ζηνπο γάιινπο αξρηηέθηνλεο L.E.Boulleé θαη ηνλ C.N.Ledoux, πνπ
ζπιιακβάλνπλ ηα κελύκαηα ηεο επνρήο θαη πξνθεηεύνπλ ηνλ θόζκν πνπ έξρεηαη,
κέζα από νπηνπηθέο κειέηεο πνπ ζα απνηειέζνπλ πεγή έκπλεπζεο γηα ηνπο
πξσηνπνξηαθνύο αξρηηέθηνλεο ηνπ 20νπ αηώλα. 10Σν κλεκείν ηνπ Νεύησλα θαη ηα
ζρέδηα γηα κηα λεθξόπνιε ηνπ Boulleé, θαη ηα ζρέδηα γηα ηελ πόιε θαη ην
λεθξνηαθείν ηεο Chaux ηνπ Ledoux εθθξάδνπλ κε ξηδνζπαζηηθή κλεκεηαθόηεηα ηε
κεγαινκαλή ηνπο δηάζεζε θαη ηάζε, ελώ ε απζηεξή γεσκεηξία ησλ όγθσλ (ρξήζε
θαλνληθώλ γεσκεηξηθώλ ζσκάησλ ζθαίξεο, θύβνη, θύιηλδξνη θ.η.ι.), ε ιηηόηεηα
θαη ε ςπρξόηεηα ηνπο, είλαη θνξηηζκέλα κε έλα ζπκβνιηζκό ζρεηηθά κε ηε δηάζεζε
επηζηξνθήο ζε πξσηνγελείο κνξθέο, ζεκαηνδνηώληαο, έηζη, έλα λέν μεθίλεκα.
11
Γηαθαίλεηαη εδώ ην όξακα ηνπο γηα κηα αξρηηεθηνληθή πνπ αληηκεησπίδεηαη σο
εξγαιείν κηαο ηζνθξαηηθήο θνηλσληθήο κεηαξξύζκηζεο, πνπ εθθξάδεηαη κε κηα
αιιεγνξία, ε νπνία ρξεζηκνπνηώληαο ηε ξνπζζσηθή γιώζζα, παξνπζηάδεη ηνπο
θνηλσληθνύο θαη εζηθνύο ζηνραζκνύο ηεο επνρήο. Σν αξρηηεθηνληθό ιεμηιόγην πνπ
ρξεζηκνπνηείηαη ζηηο νπηνπηθέο απηέο κειέηεο είλαη ε εκθαλήο απνπζία πεξηηηνύ
δηαθόζκνπ θαη ε ππέξκεηξε θιίκαθα όισλ ησλ κεξώλ, πνπ θαλεξώλεη ην κεγαιείν
ηεο αξρηηεθηνληθήο ηνπο θαληαζίαο, αιιά θαη ηαπηόρξνλα ηνλ παξνδηθό ραξαθηήξα
ησλ ππόινηπσλ αξρηηεθηνληθώλ απόςεσλ. 12Δηδηθά ηα έξγα ηνπ Ledoux θέξνπλ
ιεηηνπξγηθέο πιεξνθνξίεο θαη ζθνπίκσο πξνθαινύλ αηζζήκαηα- επηβεβαηώλνληαο
ηελ πεπνίζεζε ηνπ γηα ηελ ηθαλόηεηα επηξξνήο ηεο αλζξώπηλεο ζπκπεξηθνξάο από
ηελ αξρηηεθηνληθή-, κε ηξόπν πνπ ε πξαγκαηηθή νπζία θαη ν ζθνπόο θάζε
αξρηηεθηνλήκαηνο λα απνθαιύπηεηαη κε εηιηθξίλεηα θαη αμηνπξέπεηα, δίρσο ηηο
ςεπδαηζζήζεηο θαη ηα πξνζσπεία ηνπ έσο ηόηε θόζκνπ.

7
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.102-103
8
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.368
9
Γ.Π. ΝΑΒΒΑ΢, 19ος- 20ος αιώνας, ΢ΤΝΣΟΜΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΗ΢ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ΢, Θεςςαλονίκθ, University Studio Press, 1996, ς.ς.25-
27
10
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.407
11
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.409-409
12
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.116-117
 Ο 19νο αηώλαο ραξαθηεξίδεηαη από ηε κία πιεπξά, από ηελ εδξαίσζε ηνπ
13
δεθαδηθνύ ζπζηήκαηνο κέηξεζεο, πνπ κεηαηνπίδεη ηελ αλαθνξά από ηνλ
άλζξσπν ζε έλα αθεξεκέλν κέγεζνο ( κε ηε κνλνζήκαληε θαη άηεγθηε αθξίβεηα
ελόο ζηαζεξνύ κέηξνπ) θαη από ηελ άιιε, από ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε πνπ
όμπλε ηηο θνηλσληθέο αληζόηεηεο θαη ζπγθξνύζεηο, γεγνλόηα πνπ νδήγεζαλ ζε κηα
λέα αληίιεςε γηα ηελ θιίκαθα θαη ηελ έλλνηα ηνπ ρώξνπ. Η ηειεπηαία 14« ζε
νξγαληθή ζπλέρεηα ηνπ Βνιηαηξηθνύ νπηνπηθνύ ηδαληθνύ ηνπ Γηαθσηηζκνύ
[…]νδεγεί ζηελ δηαηύπσζε κνληέισλ δνκήο ηνπ θνηλσληθνύ-πνιηηηθνύ ρώξνπ πνπ
ζα επεξεάζνπλ απνθαζηζηηθά […] ηελ πνιενδνκηθή ινγηθή ηνπ 19 νπ θαη 20νπ
αηώλα..». Δπεξεαζκέλνη από ηα νπηνπηθά ζνζηαιηζηηθά ηδεώδε ησλ θεηκέλσλ ησλ
S.Simon θαη C.Fourier δηαηππώζεθαλ από ηνπο Ruskin, Morris θαη Ebenezer
Howard κνληέια πόιεσλ πνπ πξνσζνύζαλ ηηο δσνγόλεο ηδηόηεηεο ηεο
αξρηηεθηνληθήο, 15«δηαπιάζνληαο ηε κνξθή θαη ην ραξαθηήξα ηεο κε βάζε εζηθά
θαη θνηλσληθά ηδεώδε», ζηε βάζε κηαο δηθαηόηεξεο δηαλνκήο γεο αλάκεζα ζηελ
αζηηθή θαη εξγαηηθή ηάμε, πνπ αλαγλσξίδεη θαη ζέβεηαη ηε θύζε θαη ηε
ζπνπδαηόηεηα ηεο ζηνλ αζηηθό ζρεδηαζκό. Σν ξηδνζπαζηηθό όξακα ηνπ «λένπ
βηνκεραληθνύ θόζκνπ» ηνπ Fourier πξνηείλεη κηα θηιειεύζεξε 16θνηλσλία
βαζηζκέλε ζε ηδαληθέο θνηλόηεηεο(θάιαγγεο), ζηεγαζκέλεο ζε θαιαλζηήξηα, όπνπ
νη αλζξώπηλεο ζρέζεηο ιεηηνπξγνύλ, όπσο είρε νξίζεη ν Fourier, ζύκθσλα κε ηελ
ςπρνινγηθή αξρή ηεο «παγθόζκηαο έιμεο» θαη ην νπνίν απνηέιεζε πεγή
έκπλεπζεο γηα ην θαιαλζηήξην ηνπ A.Godin. 17Ο 19νο αηώλαο θιείλεη κε δύν
ελαιιαθηηθά πξόηππα ηδεαηήο πόιεο, ηελ θεπνύπνιε, ζηελ αμνληθή δνκή ηεο
ηζπαληθήο γξακκηθήο θεπνύπνιεο ηνπ A.S.Mata θαη ζηελ αγγιηθή ζπγθεληξσηηθή
θεπνύπνιε ηνπ Howard, ν νπνίνο κε θαηεύζπλζε ηελ θνηλσληθή, δεκνγξαθηθή θαη
ιεηηνπξγηθή κεηαξξύζκηζε, 18δεκηνπξγεί κηα θνηλόηεηα νηθνλνκηθά απηάξθε,
βαζηζκέλε ζηελ αιιεινβνήζεηα θαη κε παξαγσγή πνπ δε ζα μεπεξλνύζε παξά
ειάρηζηα ηηο δηθέο ηηο αλάγθεο- έλα κνληέιν θεπνύπνιεο πνπ ζα επεξεάζεη ηηο
ηδεαηέο πόιεηο ηνπ 20νπ αηώλα. Η δνξπθνξηθή θεπνύπνιε ηνπ Howard,
ζπλδπάδνληαο ηα πιενλεθηήκαηα ηεο πόιεο θαη ηεο ππαίζξνπ, θέξλνληαο ηελ πόιε
ζηε θύζε ή θαη αληίζεηα, αλ θαη δελ θαζηεξώζεθε σο πξόηππν ζρεδηαζκνύ
πόιεσλ, έδεημε πσο ε αξρηηεθηνληθή αλάπηπμε ησλ αζηηθώλ θαη κε αζηηθώλ
πεξηνρώλ είλαη αιιειέλδεηα πξνβιήκαηα ζηε ζύγρξνλε επνρή.

13
Γ.Π. ΝΑΒΒΑ΢, 19ος- 20ος αιώνας, ΢ΤΝΣΟΜΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΗ΢ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ΢, Θεςςαλονίκθ, University Studio Press, 1996,
ς.ς.18-19
14
Οικόλαοσ- Κων Σερηόγλου, ΙΔΕΕ΢ ΣΟΤ ΧΩΡΟΤ ΢ΣΟΝ ΕΙΚΟ΢ΣΟ ΑΙΩΝΑ, Ακινα, νιςοσ, 2009, ς.ς.132-133
15
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.444
16
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.31
17
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.35
18
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.147-151
Palma Nova, Giulio Savorgnano, Scamozzi

H «πρώτη» καλύβα τοσ ανθρώποσ, M.A.Laugier

Το μνημείο τοσ Νεύτωνα, Boulleé

΢ρέδηα από ηελ πόλη της Chaux, Ledoux

Garden City, Howard

Οι ιδεαηές πόλεις ζηον 20ο αιώνα

Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηώλα ζεκεηώλνληαη ζε όια ηα επίπεδα δξάζεο ηνπ
αλζξώπνπ ξεμηθέιεπζεο αιιαγέο, πνπ ππνθηλνύληαη από ηελ νμπκέλε αίζζεζε
θαηλνηνκίαο ζην ρώξν ησλ επηζηεκώλ θαη ηεο ηερλνινγίαο, από ηηο θνηλσληθέο
αλαδεηήζεηο πνπ πξνέθπςαλ από ηηο επαλαζηάζεηο ζε παγθόζκην επίπεδν θαη από
ηηο απαηηήζεηο ηεο λέαο πξαγκαηηθόηεηαο, πνπ δεκηνύξγεζε ε βηνκεραληθή
επαλάζηαζε. Η εδξαίσζε ησλ νπξαλνμπζηώλ σο θύξηα θηηξηαθή ηππνινγία ησλ
πόιεσλ, έζεζε λέα πςνκεηξηθά όξηα θαη ηελ αίζζεζε κηαο παγθόζκηαο
κεηξνπνιηηηθήο θιίκαθαο, πνπ ζε ζπλδπαζκό κε ηε δεκνγξαθηθή έθξεμε, ην
καδηθό θαηλόκελν ηεο αζηηθνπνίεζεο θαη ηελ εηζαγσγή ηνπ απηνθηλήηνπ ζηε δνκή
ηεο πόιεο, έζεζαλ ζην επίθεληξν ηνπ αζηηθνύ ζρεδηαζκνύ ηελ επηηαθηηθή αλάγθε
γηα κηα λέα ρσξηθή αληίιεςε, ηθαλή λα αληαπνθξηζεί ζηα λέα δεδνκέλα. ΢ε όια
απηά ηα λέα δεδνκέλα, ν παξάγνληαο θύζε άιινηε ππνβαζκίζηεθε ζεκαληηθά, ζηε
βάζε ηεο παξαδνρήο ηεο αλαπόθεπθηεο εθβηνκεράληζεο όισλ ησλ εθθάλζεσλ ηεο
δσήο, θαη άιινηε βξέζεθε ζην επίθεληξν ηνπ ζρεδηαζκνύ , ζηε βάζε ηεο
αλαγθαηόηεηαο ηεο νηθνινγηθήο ζπλείδεζεο ή ηεο ζπνπδαηόηεηα ηεο θύζεο, κε
κνξθέο δαλεηζκέλεο από απηήλ. Πξάγκαηη, ήδε από ηα κέζα ηνπ 20 νπ αηώλα ν
θηιόζνθνο M.Foucault εύζηνρα πξνβιέπεη πσο «ν 20νο αηώλαο, ζα είλαη ε επνρή
ηνπ ρώξνπ, όπσο ν 19νο αηώλαο ππήξμε ε επνρή ηεο ηζηνξίαο», γεγνλόο πνπ
αληηθαηνπηξίδεηαη θαη ζην ρώξν ηεο ηέρλεο θαη ηεο αξρηηεθηνληθήο, όπνπ ηα
θηλήκαηα πνπ δεκηνπξγνύληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ(Art Nouveau, κνληεξληζκόο,
θνπλμηνλαιηζκόο, πνπξηζκόο, θνπηνπξηζκόο, κεηαβνιηζκόο, θ.α.) επέθεξαλ κηα
ξηδηθή αιιαγή ζηηο ηδέεο ηνπ ρώξνπ, ζεκειηώλνληαο κηα θαηλνύξηα θαηαζθεπαζηηθή
ζθέςε θαη ηε ρξήζε λέσλ πιηθώλ, επηδξώληαο ζεκαληηθά ζηε δηακόξθσζε ηνπ
ζύγρξνλνπ αλζξσπνγελνύο πεξηβάιινληνο. ΢ηε δηάξθεηα ηεο πξαγκάησζεο ησλ
ρσξηθώλ απηώλ αιιαγώλ, πνιιέο θνξέο ε αμία ηνπ 19locus ηνπ A.Rossi, «ηε
κνλαδηθή θαη νηθνπκεληθή ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζ’ έλα ζπγθεθξηκέλν ηόπν
θαη ηηο θαηαζθεπέο πνπ ππάξρνπλ ζ’ απηό ηνλ ηόπν», ππνβαζκίζηεθε δξακαηηθά,
ζην πιαίζην ηνπ δίπνινπ ηνπ ηζηνξηζκνύ θαη ηεο λέαο βηνκεραλνπνηεκέλεο
αηζζεηηθήο. ΢ηε ζπλέρεηα, ζα εμεηάζνπκε ηηο πξνζπάζεηεο ησλ αξρηηεθηόλσλ, όπσο
απηέο πξαγκαηνπνηήζεθαλ κέζα ζην παξαπάλσ πιαίζην, πνπ θηλνύληαη κεηαμύ ηεο
άξλεζεο ζπλνκηιίαο κε ην παξειζόλ θαη ηεο ηάζεο πξνο ηελ αλεμαξηεζία, ηελ
αλαδήηεζε θαη ηνλ πεηξακαηηζκό, θαη ηεο ελδνζηξεθνύο εξκεηηθήο αηκόζθαηξαο
πνπ απνζηξέθεηαη ηε ζύγρξνλε βηνκεραληθή πόιε.
Η ηζηνξία ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ ηνπ 20 νπ αηώλα εηζάγεηαη κε ηελ Cité
Industrielle ηνπ T.Garnier ζηε Λπώλ, όπνπ ζπλνπηηθά δηαηππώλνληαη νη βαζηθέο
νηθνλνκηθέο θαη ηερληθέο αξρέο ηεο ίδξπζεο θαη νξγάλσζεο ηεο ζύγρξνλεο ηδεαηήο
πόιεο. Πξόθεηηαη γηα κία ζνζηαιηζηηθή πόιε 20«ρσξίο ηείρε θαη αηνκηθή ηδηνθηεζία,
ρσξίο εθθιεζίεο θαη ζηξαηώλεο, ρσξίο αζηπλνκία θαη δηθαζηήξηα», κηα πόιε
35.000 θαηνίθσλ, κε έλα ηνπηθό θέληξν κεζαίνπ κεγέζνπο, θηηζκέλε ζηελ όρζε
ελόο πνηακνύ ζε νξεηλή πεξηνρή, ε νπνία νξγαλώλεηαη ζε πξνγξακκαηηθέο
ιεηηνπξγηθέο δώλεο, κηα νξγάλσζε πνπ απνηέιεζε ηνλ πξόδξνκν ησλ αξρώλ πνπ
έζεζε ε Υάξηα ησλ Αζελώλ ησλ CIAM, ιίγν αξγόηεξα ην 1933, ζηελ νπνία νη
ειεύζεξεο επηθάλεηεο ιεηηνπξγνύλ ζαλ δεκόζηα πάξθα. Δίλαη ε πξώηε θνξά κεηά
από ηελ ηδαληθή πόιε ηεο Chaux ηνπ Ledoux ,πνπ κηα ηδαληθή πόιε πεξηγξάθεηαη
κε ηόζε ζπλεθηηθόηεηα, ζαθήλεηα θαη πιεξόηεηα -ζε αληίζεζε κε ηελ θεπνύπνιε
ηνπ Howard πνπ απνηέιεζε νπζηαζηηθά έλα δνθηκαζηηθό πξόηππν πόιεο-, κε ηέηνην
ηξόπν ώζηε λα δηαθεξύζζεηαη ε θπξηαξρία ηεο σο εθπνιηηηζηηθή δύλακε, θάησ από
ην 21θιαζηθό βνπθνιηθό πξόηππν δσήο ηνπ Garnier, πνπ πκλεί ηε θύζε θαη ηα
πξνηεξήκαηα ηεο δσήο κέζα ζε απηήλ. Λίγα ρξόληα αξγόηεξα, ν L.Hilberseimer
ζρεδηάδεη κε νξζνινγηζηηθό ηξόπν δύν ηδεαηέο πόιεηο, κία νηθηζηηθή δνξπθνξηθή
πόιε γύξσ από έλα απηόλνκν θαη απηάξθεο δηνηθεηηθό, νηθνλνκηθό, πνιηηηζηηθό θαη
βηνκεραληθό θέληξν θαη κία «πνιπώξνθε» πόιε κε νηθηζηηθνύο πύξγνπο
θαηνίθεζεο 15 νξόθσλ πάλσ από κηα θαξδύηεξε πεληαόξνθε επηρεηξεκαηηθή
πεξηνρή, ζηηο νπνίεο ε θύζε παξαγθσλίδεηαη ράξε ζηελ εθβηνκεραλνπνίεζε θαη ηηο
αξρέο πνπ απηή επηβάιιεη, ηηο νπνίεο απέξξηςε ν ίδηνο κεξηθά ρξόληα αξγόηεξα, κε
αλαπάληερε απηνθξηηηθή, ζεσξώληαο όηη, θηλνύκελεο ζηε ζθαίξα ηεο δπζηνπίαο,
ζπκβνιίδνπλ πεξηζζόηεξν κηα λεθξόπνιε απ’ όηη κηα κεηξόπνιε, όληαο
απάλζξσπεο από θάζε άπνςε ζην ακηγώο ζηείξν αζθαιηηθό ηνπο ηνπίν.
Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή, νη Ιηαινί θνπηνπξηζηέο ζπλέβαιαλ ζεκαληηθά ζηελ
ηζηνξία ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ κε ηελ 22εηζαγσγή ηεο ηέηαξηεο δηάζηαζεο, ηνπ
ρξόλνπ, ηνπνζεηώληαο ηνλ ζην επίθεληξν ηνπ ζρεδηαζκνύ ηνπο, πνπ εθζείαδε ηνλ
πόιεκν, ηελ επίζεζε, ην κηιηηαξηζκό, ηνλ παηξησηηζκό, ηελ ηαρύηεηα, ηελ
ηερλνινγία, ηε καδηθόηεηα θαη γεληθά ηελ κεηακόξθσζε ηεο πόιεο. Με αξρή ηελ
tabula rasa νη θνπηνπξηζηέο ζεσξνύζαλ όηη θάζε γεληά ζα έπξεπε λα θαηαζηξέθεη
ηηο ππάξρνπζεο πόιεηο, αδηαθνξώληαο γηα ηηο νηθνινγηθέο ζπλέπεηεο θαη λα θηίδεη
εθ λένπ ηηο δηθέο ηηο θαηλνύξηεο πόιεηο, αξρή πνπ εθθξάζηεθε θαη κέζα από ηελ
πξνηεηλόκελε Città Nuova ηνπ Α.S.Elia, ε νπνία ζα πξαγκαηώζεη ηε κεραληθή
νπζία ηνπ ζύγρξνλνπ θόζκνπ πνπ νξακαηίζηεθε, κε έλαλ επηζεηηθό αζηηθό θόζκν,
κέζα από ηελ καδηθή θαηεδάθηζε εθηάζεσλ αζηηθώλ παξαγθνππόιεσλ, 23ζηε ζέζε
ησλ νπνίσλ ζα αλεγεξζνύλ πνιπώξνθεο πνιπθαηνηθίεο κε βαζκηδσηή ππνρώξεζε,
ελώ νπξαλνμύζηεο ζα ζπλδένληαη κε έλα πνιπδαίδαιν ζύζηεκα δηαδξόκσλ

19
Aldo Rossi, Η ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΣΗ΢ ΠΟΛΗ΢, Θεςςαλονίκθ, University Studio Press, 1991, μετάφραςθ: Βαςιλικι
Πετρίδου,ς.ς.145
20
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.98-101
21
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.196-198
22
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.179-182
23
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.632
πξνζγείσζεο αεξνπιάλσλ θαη απηνθηλεηνδξόκσλ ζε δηάθνξα επίπεδα, θαη ζηελ
νπνία ε επηθνηλσλία ζα έρεη εμέρνπζα ζέζε. ΢ηελ ίδηα ινγηθή ηνπ άγξαθνπ πίλαθα,
βαζίζηεθε θαη ην θηιόδνμν ζρέδην ηνπ πξννδεπηηθνύ, θαηά Choay, πνιενδόκνπ θαη
αξρηηέθηνλα Le Corbusier ζην ζρέδην ηνπ Plan Voisin γηα ην Παξίζη, όπνπ πξόηεηλε
ην μήισκα κεγάινπ κέξνπο ηνπ ηζηνξηθνύ θέληξνπ ηεο πόιεο θαη ηελ
αληηθαηάζηαζε ηνπ από κηα νκάδα 18 νπξαλνμπζηώλ κε ζηαπξνεηδή θάηνςε, ην
κνηίβν ηεο νπνίαο ζα πινπνηήζεη κεηά από κεξηθέο δεθαεηίεο ζηελ πόιε
Σζάληηγθαξ ζηελ Ιλδία, κε αμνληθά ηνπνζεηεκέλνπο νπξαλνμύζηεο, πνπ
ζπλδένληαλ κεηαμύ ηνπο κε γηγάληηνπο απηνθηλεηνδξόκνπο ηαρείαο θπθινθνξίαο.
Θεξκόο ππνζηεξηθηήο ηεο πεπνίζεζεο πσο 24«κηα πόιε θηηαγκέλε γηα ηελ
ηαρύηεηα είλαη κηα πόιε πξννξηζκέλε λα πεηύρεη» θαη εμέρσλ κέινο ησλ CIAM,
πνπ κε αθξαίν θαη δνγκαηηθό ηξόπν ζην θείκελν ηνπο 25η Χάρτα των Αθηνών
ππνζηήξηδαλ ηελ πνιενδνκηθή ζπνπδαηόηεηα ηνπ δηαρσξηζκνύ ησλ πόιεσλ ζε
πξνγξακκαηηθέο, ιεηηνπξγηθέο δώλεο κε θηίξηα θαηνίθεζεο κεγάινπ πςνκέηξνπ ζε
απόζηαζε κεηαμύ ηνπο, έπιαζε κηα δειεαζηηθή νπηηθή εηθνλνπιαζία, ε νπνία
αθόκε θαη ζήκεξα δηαθξίλεηαη ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα. 26Παξά ηελ αληίιεςε
ηνπ πσο ν ξόινο ηνπ αξρηηέθηνλα ζην βηνκεραληθό θόζκν είλαη λα εξκελεύεη ηηο
ζεκειηώδεηο αιήζεηεο ηεο επνρήο ώζηε λα πξνζδώζεη κηα λέα παγθόζκηα αξκνλία,
απνηξέπνληαο ηελ επαλάζηαζε πνπ εγθπκνλνύζε λα μεζπάζεη από ηελ έιιεηςε
ζπληνληζκνύ κεηαμύ ηεο θνηλσλίαο θαη ηνπ θπζηθνύ πεξηβάιινληνο -
αλαδεηθλύνληαο, έηζη, ηελ αξρηηεθηνληθή σο κηα αγλή πξάμε δεκηνπξγίαο, ε νπνία
ζπληνλίδεη ηελ αλζξσπόηεηα κε ην ζύκπαλ, ηνπ νπνίνπ ηνπο λόκνπο αλαγλσξίδεη,
ζέβεηαη θαη ζηνπο νπνίνπο ππαθνύεη- 27είρε ηελ παξάδνμε άπνςε όηη παξ’ όιν πνπ
ην απηνθίλεην θαηέζηξεςε ηε δνκή ηεο πόιεο, «ζα κπνξνύζε πηα λα
ρξεζηκνπνηεζεί σο εξγαιείν γηα ηε ζσηεξία ηεο».
Πεξηζζόηεξε πξνζθείκελε ζηα θνπκκνπληζηηθά ηδεώδε ηνπ δηαθήξπηηε ην
νκώλπκν καληθέζην ηνπ 1848, ήηαλ ε Broadacre City, ε ηδεαηή πόιε ηνπ
F.L.Wright, ηελ ηδέα ηεο νπνίαο ζπλέιαβε ιίγα ρξόληα αξγόηεξα από ην Plan
Voisin. Απνζηξεθόκελνο ηε ζύγρξνλε βηνκεραληθή πόιε ζε αληίζεζε κε ηνλ Le
Corbusier, αιιά ζεσξώληαο θαη απηόο ην απηνθίλεην σο έλα δεκνθξαηηθό
κεηαθνξηθό κέζν θαη εξγαιείν, πνπ ζαλ από κεραλήο ζεόο ζα αληηκαρόηαλ ην
αζηηθό κνληέιν, θαη ζύκθσλα κε κηα νξγαληθή θαη’ απηόλ αξρηηεθηνληθή ηνπ (ν
ξόινο ηεο θύζεο κνηάδεη λα πεξηνξίζηεθε ζε κνξθέο δαλεηζκέλεο από απηήλ ζε
έξγα κηθξόηεξεο θιίκαθαο, π.ρ. ζην Johnson Wax Administration Building κε ην
«δάζνο» από ηηο λνπθαξνεηδείο θνιώλεο ζηελ θεληξηθή αίζνπζα γξαθείσλ),
νξακαηίζηεθε απηήλ ηελ ηδεαηή πόιε, ε νπνία ζεζκνπνηνύζε –έλα ήδε ππάξρνλ-
ξεύκα πξνο ηα απξόζσπα πξνάζηηα, ζηελ αγξνηηθή πεξηθέξεηα ησλ νπνίσλ ζα
αλαθαηαλέκνληαλ νη ζπγθεληξσηηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο πόιεο ηνπ 19 νπ αηώλα θαζώο
θαη νη εθηάζεηο γεο κεηαμύ ησλ θαηνίθσλ, 28ώζηε λα πεηύρεη «ηε ζηαδηαθή
εμαθάληζε θάζε δηάθξηζεο αλάκεζα ζηε πόιε θαη ηελ ύπαηζξν, κε ηελ πεξηζζόηεξν
νκνηόκνξθε θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνύ ζε νιόθιεξε ηε ρώξα». ΢ύκθσλα κε
απηόλ, ε πόιε ηνπ κέιινληνο ζα βξίζθεηαη παληνύ θαη πνπζελά θαη ζα είλαη ηόζν
δηαθνξεηηθή από ηελ αξραία πόιε, ζε ηέηνην ζεκείν πνπ λα κελ είλαη θαλ
αλαγλσξίζηκε, θαηαιήγνληαο πξνο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ ζε κηα λέα εθδνρή ηεο
ηδεαηήο πόιεο ηελ Living City θαίλεηαη λα ζπκθηιηώλεηαη σο έλα βαζκό κε ηε
βηνκεραλνπνηεκέλε δσή ηεο πόιεο. 29«Σα ζαύκαηα ησλ ηερληθώλ εθεπξέζεσλ, πνπ
άιισζηε δελ είλαη νη ππαίηηνη ηνπ ‘εηνηκνζάλαηνπ θαη αβνήζεηνπ πνιηηηζκνύ’ –

24
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.144
25
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.618
26
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.200-201
27
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.145
28
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.172
29
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.174
εθηόο από ηηο πεξηπηώζεηο ηεο θαηάρξεζεο ή ηεο θαθήο ρξήζεο ηνπο- είλαη νη λέεο
δπλάκεηο πνπ πξέπεη λα εθηηκήζεη θάζε απηόρζνλνο πνιηηηζκόο», έγξαθε,
θαλεξώλνληαο, έηζη, ην δίιιεκα ηνπ δίπνινπ ηνπ ξόινπ ηεο κεραλήο ζηελ
πνιενδνκηθή αλάπηπμε θαη ηνπ ελδερνκέλνπ εθθπιηζκνύ ησλ πόιεσλ από απηήλ.
Ο ηειεπηαίνο νπηνπηθόο πνιενδνκηθόο νξακαηηζκόο, πξηλ από ηελ έλαξμε ηνπ
Β’ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, ν νπνίνο απνδείρηεθε ιηγόηεξν εμσπξαγκαηηθόο από ηνπο
αληίζηνηρνπο πξνεγνύκελνπο, 30αθνξνύζε ηε πόιε ηνπ Μαλράηαλ, ε νπνία θαηά ηε
ζθέςε ηνπ H.Ferriss ζην βηβιίν ηνπ The Metropolis of Tomorrow, ζα εμειηζζόηαλ
ζε κηα λέα Βαβπισλία, θαζώο κε πεξηζζή επηζηεκνληθή θαληαζία θαη
ζθελνγξαθηθή θαη ζεαηξηθή δηάζεζε, απέδσζε κηα εηθόλα κε πιεζώξα
νπξαλνμπζηώλ δηγθνπξάη, ε νπνία ζα γελληόηαλ «κέζα από ηελ επθνξία, ηηο αμίεο
ηεο γεο θαη ηηο νδνλησηέο ηνκέο ησλ θηηξίσλ, όπσο επέβαιιε ν νηθνδνκηθόο
θαλνληζκόο ηεο Νέαο Τόξθεο ην 1916» κε εμέρνλ ζηνηρείν ην Rockefeller Center.
΢ηα ρξόληα πνπ αθνινύζεζαλ κεηά ηνλ πόιεκν, ε πίζηε ηεο θνηλσλίαο ζηηο
ηδενινγίεο θαη ην ξόιν ησλ αξρώλ θινλίζηεθε ζεκαληηθά θαη κέρξη ηελ δεθαεηία
ηνπ 60’ , 31όπνπ θαη καξηπξείηαη κηα ρσξίο πξνεγνύκελν έθξεμε απην-έθθξαζεο
θαη αληίδξαζεο ελάληηα ζην θαηεζηεκέλν, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα απηό-
επαλαπξνζδηνξηζκνύ ηεο θαη επαλάθηεζεο ηεο ζέζεο ηεο ζην πεξηβάιινλ. Η πνξεία
απηώλ ησλ αλαδεηήζεσλ αλέδεημε ηελ θαιιηεξγνύκελε αληίδξαζε πνπ αθνξνύζε
ην ρώξν ηεο κνληέξλαο αξρηηεθηνληθήο, ιόγσ ηεο απνπζίαο αλαθνξώλ ζηελ
θιαζζηθή γιώζζα θαη ζηηο ηζηνξηθέο παξαδόζεηο θαη ζηελ αμία ηεο θύζεο, έζησ θαη
αλ ηα ζηνηρεία απηά δελ ηελ εκπόδηζαλ λα εθθξαζηεί κε ακέξηζηε θαληαζία γηα
νιόθιεξεο ρηιηεηίεο. 32Με ηε ζπλεηδεηνπνίεζε, επνκέλσο, ηεο ζθνδξόηεηαο ηνπ
κνληέξλνπ θηλήκαηνο ελάληηα ζηε κλήκε, πνπ πξνθάιεζαλ ηα έξγα αθόκα θαη ησλ
πην ραξηζκαηηθώλ πξνζσπηθνηήησλ ηεο αξρηηεθηνληθήο ζθελήο ηνπ δηεζλνύο ζηπι,
θαη ηνπ θηλδύλνπ ηεο απώιεηαο ηεο αμηνπξέπεηαο θαη ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ
αλζξώπνπ, εκθαλίζηεθαλ λέα θηλήκαηα ζην πεδίν ηνπ πνιενδνκηθνύ ζρεδηαζκνύ
θαη ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ, ηα νπνία δε δίζηαζαλ λα εθθξαζηνύλ αθόκα θαη κε ηελ
αλαβίσζε ηνπ θιαζηθηζκνύ ζηνπο θόιπνπο ηεο αξρηηεθηνληθήο.
Η πξώηε εθδήισζε ηεο κεηαζηξνθήο ηεο αξρηηεθηνληθήο ηδενινγίαο από ην
κνληέξλν θίλεκα, ζε έλα θαηλνύξην πνπ δελ εθκεδελίδεη ηελ έλλνηα θαη ηελ αμία
ηεο κλήκεο, γίλεηαη από ηνπο θαηεμνρήλ εθθξαζηέο ηεο ιεηηνπξγηθήο πόιεο, ηελ
νκάδα CIAM, ε νπνία επηδηώθεη λα μεπεξάζεη ηε ζηεηξόηεηα ησλ πξνεγνύκελσλ
πνιενδνκηθώλ ηεο πξνηάζεσλ, δειώλνληαο όηη 33«ζθνπόο ησλ CIAM είλαη λα
εξγαζηνύλ γηα ηε δεκηνπξγία ελόο θπζηθνύ πεξηβάιινληνο, πνπ ζα ηθαλνπνηεί ηηο
ζπλαηζζεκαηηθέο θαη πιηθέο αλάγθεο ηνπ αλζξώπνπ» - ην εύξνο, όκσο, ηνπ πεδίνπ
ησλ λέσλ αλαδεηήζεσλ ηνπο , ζα επηθέξεη κεηά από ιίγα ρξόληα θαη ην νξηζηηθό
ηνπο ζρίζκα-, δειώλνληαο κηα γεληθή πξόζεζε, 34ζην πιαίζην ηεο αδήξηηεο
αλάγθεο, πνπ πξνέθπςε κεηά ηνλ πόιεκν, γηα ηαρεία θαη νηθνλνκηθή αλνηθνδόκεζε
ζε πξσηνθαλή θιίκαθα. Έλα από ηα κέιε ηεο λενζύζηαηεο νκάδαο Team X, πνπ
δεκηνπξγήζεθε από ηνπο απνζρηζζέληεο CIAM, 35ν Aldo van Eyck εμέθξαζε ηε
δπζαξέζθεηα ηεο γεληάο ηνπ ζρεηηθά κε ηελ αλία ηεο νξγάλσζεο θαη ηεο
απνζηείξσζεο ησλ πόιεσλ, ζην πιαίζην ηνπ απνθιεηζκνύ ηεο ελόριεζεο θαη ηεο
ζύγρπζεο, άπνςε πνπ ζα πξνθαιέζεη πεξαηηέξσ αλαδεηήζεηο, πνιιέο θνξέο
ηνπνζεηεκέλεο ζε έλα πεξηβαιινληηθό πιαίζην βηώζηκεο αλάπηπμεο ή ηεο high-tech
αξρηηεθηνληθήο, όπνπ πιένλ ε ηδέα ηνπ tabula rasa είλαη – πξνζσξηλά
ηνπιάρηζηνλ- απνξξηπηέα. ΢ε απηήλ ηελ θαηεύζπλζε θηλήζεθε θαη ε νκάδα
Archigram, 36ε νπνία πξνέβαιε λέν-θνπηνπξηζηηθέο απόςεηο ζπλδπαζκέλεο κε

30
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.200-201
31
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.217
32
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.662
33
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.242
34
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.217-218
35
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.218
36
Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China, Taschen,2006,ς.ς.516-521
ππνδνκέο πνπ ζηεξίδνληαλ ζηε ρξήζε πςειήο ηερλνινγίαο θαη ειαθξώλ
θαηαζθεπώλ, πξνηείλνληαο ιύζεηο πνπ θηλνύληαλ πεξηζζόηεξν ζηε ζθαίξα ηεο
επηζηεκνληθήο θαληαζίαο κε εηξσληθέο εθδνρέο, παξά ζε πξαγκαηηθέο,
εθαξκόζηκεο θαη αθνκνηώζηκεο ιύζεηο. 37Ωζηόζν, νη κειέηεο ηνπο Living City, Plug
in City θαη Walking City, κε όξακα δσληαλέο, ειεύζεξεο, επέιηθηεο, πισηέο,
πξνζαξκόζηκεο θαηαζθεπέο κε εθήκεξεο ρσξηθέο δνκέο, πξνέβαιαλ έλαλ
βηνινγηθό θνπλμηνλαιηζκό, πνπ απνηέιεζε, ελ κέξεη, πεγή έκπλεπζεο γηα
αλάινγεο κειέηεο, πεξηζζόηεξν ή ιηγόηεξν νπηνπηθέο. 38Σέηνηεο ήηαλ θαη νη κειέηεο
ησλ κεηαβνιηζηώλ, νη νπνίνη πξόηεηλαλ κεγαθαηαζθεπέο κε δνκέο πξνεξρόκελεο
από ηνλ ρώξν ηεο βηνινγίαο, θαζώο θαη θηιόδνμα ζρέδηα ηδεαηώλ πόιεσλ πνπ
ζπληζηνύζαλ κηα εηθόλα ζύλζεζεο ηεο πιαζκαηηθήο δηαζηεκηθήο αξρηηεθηνληθήο θαη
ησλ βηνινγηθώλ νξγαληζκώλ, 39ζηε βάζε ηεο ζεώξεζεο ηεο θνηλσλίαο σο κηαο
δσληαλήο δηαδηθαζίαο, όπνπ ζα κπνξνύζε λα βξεζεί έλα ζύζηεκα ζην νπνίν ν
άλζξσπνο δηαηεξεί ηνλ έιεγρν ηεο ηερλνινγίαο. Αλάκεζα ζηα έξγα ησλ
Γηαπσλέδσλ κεηαβνιηζηώλ, μερσξίδεη απηό ηνπ K.Kurokawa πνπ πξόηεηλε κηα
ελαιιαθηηθή νπηνπηθή πόιε (Helicoids) πνπ δαλείδεηαη ηε κνξθή ηεο δηπιήο έιηθαο
ηνπ DNA, 40ζηελ θαηεύζπλζε κηαο πόιεο πνπ κπνξεί λα εγγπεζεί κεγαιύηεξε
πξνζσπηθή ειεπζεξία -από ηα πξνπνιεκηθά πξόηππα πόιεσλ. Όκσο, θαηά ηηο
ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηώλα ηα έξγα ηνπ θηλήκαηνο παξήθκαζαλ, θαζώο
ιεηηνπξγνύζαλ νινέλα θαη πεξηζζόηεξν σο εηθόλεο ηεο κόδαο κηαο ηερλνινγηθήο
θνηλσλίαο. Παξάιιεια κε ηνπο κεηαβνιηζηέο, παξνπζηάδεηαη ζηελ θαηεγνξία ησλ
κεγαθαηαζθεπώλ κηα 41ηδεαηή πόιε κε κνξθή εμαέδξνπ (Hexahedron) ηνπ
P.Soleri, ε νπνία, όκσο, ζπλδπάδεη κηα ηζρπξή νηθνινγηθή ζπλείδεζε ζε κηα
θαηαζθεπή πνπ κπνξεί λα θηινμελήζεη από 500.000 έσο 8 εθαηνκκύξηα θαηνίθνπο
θαη ζηνρεύεη ζηελ εμάιεηςε ηεο εγθιεκαηηθόηεηαο θαη ησλ εζληθώλ θαη θπιεηηθώλ
δηαρσξηζκώλ, αθνύ ππνζηήξηδε όηη «έλα θνηλσληθό πξόηππν επεξεάδεηαη, αλ όρη
θαηεπζύλεηαη, από ηα θπζηθά πξόηππα πνπ ην πεξηθιείνπλ». Άιιεο αλαδεηήζεηο
ζην ρώξν ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ πνπ έγηλαλ θαηά ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ
αηώλα, νη νπνίεο εθθξάζηεθαλ πεξηζζόηεξν κε ελλνηνινγηθνύο ζπκβνιηζκνύο θαη
ιηγόηεξν κε αξρηηεθηνληθό ιεμηιόγην, 42ήηαλ ε New Babylon ηνπ Constant
Nieuwenhuys, κηα κεγαθαηαζθεπή πνπ ραξαθηεξίδεηαη από ππθλόηεηα, πνιιαπιά
επίπεδα θαη ηθαλόηεηα ηξνπνπνίεζεο, ώζηε λα ελζαξξύλεη ηελ θνηλσληθή
αιιειεπίδξαζε, ε No Stop City ησλ Archizoom θαη νη Continuous Monument θαη
Ton City ησλ Superstudio, νη νπνίεο ζηξάθεθαλ κε έθδειν εηξσληθό ηξόπν
ελαληίνλ ησλ κεγαθαηαζθεπώλ, κέζα από πην ειεύζεξεο, ιηγόηεξν επηηεδεπκέλεο
ιύζεηο.
Καζώο πιεζηάδνπκε ζηε λέα ρηιηεηία, κε ηελ εληεηλόκελε αγσλία ηεο θνηλσλίαο,
ζηελ πξνζπάζεηα ηεο λα νξακαηηζηεί ηελ ηδαληθή πόιε ηνπ κέιινληνο,
παξνπζηάδεηαη ε ηειεπηαία ζεκαληηθή, ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα ηνπ 20 νπ αηώλα,
πξνζέγγηζεο ηνπ αζηηθνύ κνληέινπ ηνπ αύξην από ηνλ R.Koolhaas, κέζα από
ζρέδηα θαη, θπξίσο, ζεσξεηηθά θείκελα πνπ έρνπλ 43ζθνπό λα αλαθαιύςνπλ
εθαξκόζηκεο ζηξαηεγηθέο θαη ιύζεηο ζε παγθόζκηα θιίκαθα, δίλνληαο έλαλ λέν
νξηζκό ζηε κνξθή θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο ζύγρξνλεο κεηξνπνιηηηθήο αλάπηπμεο. Σα
κνληέια ηνπ, όπσο ην 44Exodus, γηα ηελ εμέιημε ησλ κεηξνπνιηηηθώλ δνκώλ
βαζίδνληαη πάλσ ζε κηα λέα πξνζέγγηζε ηεο πξόζθαηεο κνληέξλαο ιεηηνπξγηθήο
αλάιπζεο γηα κία ζύγρξνλε θνηλσλία καδηθήο θαηαλάισζεο θαη νινέλα ηαρύηεξεο
επηθνηλσλίαο. 45΢ην ζεσξεηηθό ηνπ έξγν Delirious New York: A Retroactive
Manifesto for Manhattan, -σο έλα ύζηεξν καληθέζην γηα κηα ζπγθεθξηκέλε αζηηθή

37
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.250-251
38
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς.218-219
39
Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China, Taschen,2006,ς.ς.522
40
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς. 219-220
41
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς. 219-220
42
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς. 226-234
43
Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China, Taschen,2006,ς.ς.556
44
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς. 234-235
45
Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China, Taschen,2006,ς.ς.556
θνπιηνύξα πνπ πξνζέδηδε ζην Μαλράηαλ- ππνζηεξίδεη πσο ε ππέξζεζε
δηαθνξεηηθώλ ηξόπσλ δσήο, ηδενινγηώλ θαη ιεηηνπξγηώλ κέζα ζε έλα ζηελό,
πεπεξαζκέλν ρώξν, πξνζδηνξίδεη ην ραξαθηήξα ηνπ πεξηβάιινληνο ηεο πόιεο, 46«
ηελ θνπιηνύξα ηεο ζπκθόξεζεο». ΢ύκθσλα κε ηνλ Koolhaas, ε κεγάιε
ππθλόηεηα είλαη ην απνηέιεζκα ελόο νπδέηεξνπ νξζνθαλνληθνύ ζπζηήκαηνο
ζρεδίαζεο, ην νπνίν είλαη ην ζηνηρείν πνπ ραξαθηεξίδεη ην Μαλράηαλ ζε κεγάιε
θιίκαθα θαη ην νπνίν είλαη πξναπαηηνύκελν γηα ηνλ δηαρξνληθό θαη επέιηθην αζηηθό
ζρεδηαζκό. 47Η νπδεηεξόηεηα απηή ηνπ θαλλάβνπ, από ηε κία πιεπξά αηηηνινγεί
ηελ απνπζία ηζηνξηθώλ δεζκεύζεσλ θαη από ηελ άιιε, δεκηνπξγεί ηηο ζπλζήθεο
νξηνζέηεζεο θαη αηνκηθόηεηαο, παξνπζηάδνληαο ηνπο νπξαλνμύζηεο ηνπ Μαλράηαλ,
ζε κηα αιιεγνξία, σο έλα αξρηπέιαγνο δπλαηνηήησλ πνπ ππόθεηηαη ζε δηαξθείο
αιιαγέο, ζηε βάζε ηεο πεπνίζεζεο ηνπ Koolhaas όηη κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη έλα
πξόηππν ζρεδηαζκνύ πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηελ ηαρύηεηα, ηελ επειημία θαη ηελ
πξνζαξκνζηηθόηεηα ηνπ ζύγρξνλνπ πνιηηηζκνύ. 48΢ε έλα κεηαγελέζηεξν
ζεσξεηηθό ηνπ θείκελν, ηελ Γεληθή Πόιε (The Generic City), πεξηγξάθεη κε
ραξαθηεξηζηηθή ηνικεξόηεηα θαη «απζάδεηα» ηελ ηδεαηή πόιε ηεο παγθόζκηαο
θνηλσλίαο, όπσο ηελ νξακαηίζηεθε, κηα πόιε ρσξίο αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ
είλαη ην απνηέιεζκα ηεο απειεπζέξσζεο από ηζηνξηθά πξόηππα ηαπηόηεηαο, κηα
πόιε ρσξίο πεξηνξηζκνύο, δηαζέζηκε θαη αλνηρηή. Πξόθεηηαη γηα κηα πόιε πνπ
αλάγεηαη ζε κεγάινπο θόκβνπο ππνδνκήο, θαη ζπγθεθξηκέλα ζε κεγαιεπήβνια
αζηηθά ζρέδηα ζαλ γηγαληηαία αεξνδξόκηα θαη ζηδεξνδξνκηθνύο ζηαζκνύο,
πξννξηζκέλνπο γηα δηεζλείο ακαμνζηνηρίεο πςειήο ηαρύηεηαο, πνπ παξνπζηάδεηαη
σο εθδήισζε ηεο ηαπηόηεηαο ηεο παγθόζκηαο θνηλσλίαο. ΢ε απηήλ νύηε ε θύζε
νύηε ε αξρηηεθηνληθή βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ηνπ ζρεδηαζκνύ, απιά
ζπλππάξρνπλ κε εύθακπηεο ζρέζεηο, θαηλνκεληθά ρσξίο ινγηθή, 49«κεξηθέο θνξέο
δελ βιέπεηο θαλέλα θηίξην, κόλν θύζε· ηόηε, εμίζνπ απξόβιεπηα, πεξηβάιιεζαη
κόλν από ην θηηζκέλν». 50Η πξαγκαηηθή νπζία, σζηόζν, ηεο Γεληθήο Πόιεο , πίζσ
από ην πιέγκα ηεο ξηδνζπαζηηθήο θαη θπληθήο πνιεκηθήο ηεο ζεσξίαο ηεο, κε ηελ
ραξαθηεξηζηηθή ληηζετθή, κεδεληζηηθή θξάζε «Η πόιε δελ ππάξρεη πηα. Μπνξνύκε
ηώξα λα θύγνπκε από ηελ αίζνπζα…», είλαη ε εθδήισζε ηεο ηαπηόηεηαο ηεο
παγθόζκηαο θνηλσλίαο, ε νπνία απνηειεί αθόκα θαη ζήκεξα κηα ζύγρξνλε
ζρεδηαζηηθή πξνβιεκαηηθή ησλ πνιενδόκσλ θαη ησλ αξρηηεθηόλσλ.

Cité Industrielle, T.Garnier

46
Rem Koolhaas, « ‘Life in the Metropolis’ or ‘The Culture of Congestion,’», Architectural Design 47, αρ. 5 (Αφγουςτοσ 1977),
Ξετάφραςθ: Γιάννθσ Αίςωποσ
47
Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China, Taschen,2006,ς.ς.558
48
Rem Koolhaas, ‘The Generic City’, S, M, L, XL(Rotterdam: 010 Publishers, 1995), Ξετάφραςθ: Γιάννθσ Αίςωποσ
49
Rem Koolhaas, ‘The Generic City’, S, M, L, XL(Rotterdam: 010 Publishers, 1995), Ξετάφραςθ: Γιάννθσ Αίςωποσ, κεφ. 6.10
50
Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China, Taschen,2006,ς.ς.559
Πολσώροφη πόλη, L.Hilberseimer
Plan Voisin, Le Corbusier

Broadacre City, Frank Lloyd Wright

Νζα Βαβυλωνία, H.Ferriss

Walking City, Archigram

Plug in City, Archigram

Helix City, K.Kurokawa

Hexahedron, P.Soleri

New Babylon, Constant Nieuwenhuys

No Stop City, Archizoom

Superstudio
Θεωρήζεις για ηον 21ο αιώνα

Ο θαηλνύξηνο αηώλαο εγθαηληάζηεθε κε κηα, ελδερνκέλσο δπζνίσλε,

πξνβιεκαηηθή γηα ηηο ηδεαηέο πόιεηο ηνπ κέιινληνο, ε νπνία αλαθέξεηαη, θπξίσο,
όρη ζηα αλεθάξκνζηα ή, πνιιέο θνξέο, αλεπηηπρή νπηνπηθά ζρέδηα θαη ηηο
θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο ηνπο ζηνλ πξαγκαηηθό θόζκν, αιιά ζηελ έιιεηςε ηνπο
ζηε ζύγρξνλε παγθνζκηνπνηεκέλε θνηλσλία θαη ζηα ζπκπεξάζκαηα πνπ εμάγνληαη
από ηελ έιιεηςε απηή, θαζώο ζύκθσλα κε ηνλ L.Mumford ζην έξγν ηνπ The Story
of Utopias, «Έλα ράξηε ηνπ θόζκνπ πνπ δελ πεξηιακβάλεη ηελ νπηνπία, δελ αμίδεη
θαλ λα ηνλ αληηθξίδεη θαλείο». Δίλαη θνηλή αιήζεηα πσο ε 51δπζθνιία ηεο αληνρήο
θαη αθνκνίσζεο ηνπ ζύγρξνλνπ πνιηηηζκνύ από νπνηαδήπνηε θνπιηνύξα είλαη
ζρεδόλ αλππέξβιεηε, ζε βαζκό πνπ έρεη θαηαζηήζεη ηνλ αζηηθό ζρεδηαζκό αλίθαλν
λα αληαπνθξηζεί ζηα δεδνκέλα ηεο παγθόζκηαο πόιεο. Η πνιππινθόηεηα ηνπ
δίπνινπ ηνπ παγθόζκηνπ(global) κε ην ηνπηθό (local) νδήγεζε, ζύκθσλα κε ηελ
52
πνιηηηζκηθή ζεσξία, από ηε κία ζηελ νκνγελνπνίεζε ησλ κεζαίσλ θνηλσληθώλ
ζηξσκάησλ ηνπ δπηηθνύ θόζκνπ θαη από ηελ άιιε ζηε δεκηνπξγία πβξηδηθώλ
κνξθώλ πνπ πξνθύπηνπλ από ηε κείμε πνιηηηζκώλ θαη ηξόπσλ δσήο ησλ
θαηώηεξσλ θνηλσληθώλ ζηξσκάησλ. Μέζα ζε απηό ην ζπγθερπκέλν πνιηηηζκηθό
πιαίζην, πξαγκαηνπνηνύληαη πεξαηηέξσ βαζύηαηεο δνκηθέο αιιαγέο ζε θνηλσληθό,
πεξηβαιινληηθό, ηερλνινγηθό θαη ηδενινγηθό επίπεδν ζε παγθόζκηα θιίκαθα, πνπ ζε
ζπλδπαζκό κε ηελ εθξεθηηθή ηερλνινγηθή αλάπηπμε, εηδηθά ζηνλ ηνκέα ησλ
κεηαθνξώλ, αιινηξίσζαλ ζεκαληηθά ηελ πόιε, ζε ηέηνην βαζκό πνπ θηλδύλεπζε
θαη ε ύπαξμε ηεο ίδηαο ηεο έλλνηαο ηεο πόιεο κε ηελ έθιεηςε ηνπ δεκόζηνπ ρώξνπ
θαη πνπ επέθεξε θαζνιηθή ξηδνζπαζηηθή δηαθνξνπνίεζε ηεο θαζεκεξηλήο
πξαγκαηηθόηεηαο ησλ αζηηθώλ θέληξσλ.
Ωζηόζν, παξά ηελ έθξπζκε απηή θαηάζηαζε πνπ, αλαπόθεπθηα, εθδειώζεθε
θαη ζε αξρηηεθηνληθό θαη πνιενδνκηθό επίπεδν, αιιά θαη κε ηελ ζπλεηδεηνπνίεζε
ηεο αλαγθαηόηεηαο ηνπ βηνθιηκαηηθνύ ζρεδηαζκνύ θαη ηεο δηαηήξεζεο ησλ θπζηθώλ
πόξσλ ηνπ πιαλήηε ζε νηθνινγηθό επίπεδν, θαίλεηαη πσο ππάξρνπλ νξηζκέλεο
53
θαηεπζύλζεηο κέζα ζηηο νπνίεο ζα θηλεζεί ν αζηηθόο ζρεδηαζκόο θαη, ίζσο, θαη ν
ζρεδηαζκόο ηδεαηώλ πόιεσλ, ζηηο επόκελεο δεθαεηίεο. Μία επηινγή είλαη ν
κεηακνληεξληζκόο ή ε εμέιημε απηνύ θαη άιισλ απνδνκηζηηθώλ ζεσξήζεσλ, πνπ
ζα ζπλερίδνπλ λα αλαπηύζζνληαη σο πξνζηηζέκελε εκπνξηθή ζπζθεπαζία κε ην
θηγνπξάην δηάθνζκν ηνπο ή ζα αθνινπζήζνπλ κηα πην κηληκαιηζηηθή, απιή θαη
νηθνινγηθή θαηεύζπλζε. Με παξόκνην ηξόπν, κπνξεί λα εμειηρζεί θαη ε high-tech
αξρηηεθηνληθή, θάησ από έλα γεληθόηεξν πιαίζην επηζηεκνληθήο θαληαζίαο πνπ
παξάγεη, αλαπόδξαζηα, ε ζπλερήο έθζεζε ηερλνινγίαο, ζην πιαίζην, όκσο,
ζπλζεθώλ ιηγόηεξν ή πεξηζζόηεξν πξνζθείκελσλ ζηελ αλζξώπηλε θύζε. Η
ηειεπηαία επηινγή είλαη ε παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή, κε ξίδεο ζε κηα δηαρξνληθή
γιώζζα, αλώλπκε θαη θιαζηθή, πνπ ζα ακθηηαιαληεπηεί κεηαμύ ηεο ζηείξαο
αξρηηεθηνληθήο απνκίκεζεο θαη απηήλ ηεο επηζηξνθήο ζηελ παξάδνζε, κε ηξόπν
πνπ λα εθθξάδεη ηελ πξόνδν θαη ην θαηλνύξην. Καη ζηηο ηξεηο απηέο θαηεπζύλζεηο,
θνηλόο παξνλνκαζηήο είλαη ε αλαδήηεζε κηαο πεξηβαιινληηθά βηώζηκεο
αξρηηεθηνληθήο, αθήλνληαο πίζσ ηελ αέλαε πξνζπάζεηα, όπσο, άιισζηε, έδεημε
θαη ε ηζηνξία ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ, ηνπ αλζξώπνπ γηα θπξηαξρία ζην ράνο ηνπ
θπζηθνύ θόζκνπ, θαζώο απηή πξνθάιεζε ζε ηειηθή αλάιπζε κνλάρα ηελ νινέλα
θαη κεγαιύηεξε απνμέλσζε ηνπ από ηε θύζε, απνξξίπηνληαο, επνκέλσο, ηε ινγηθή
ηνπ tabula rasa ζην ζρεδηαζκό ησλ ηδεαηώλ πόιεσλ. Έηζη, πξνθύπηεη κηα άιιε

51
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.277
52
Philip Smith, Πολιτιςμικι Θεωρία, Ξια Ειςαγωγι, Ακινα, Εκδόςεισ Μριτικι, 2006, μετάφραςθ: Ακανάςιοσ
Ματςίκεροσ,ς.ς.352-353
53
David Watkin, Ιστορία της δυτικής Αρχιτεκτονικής, Ακινα, Ξορφωτικό Κδρυμα Εκνικισ Σραπζηθσ, 2005, μετάφραςθ: Μώςτασ
Μουρεμζνοσ, ς.ς.670-681
αλαγθαηόηεηα γηα ηνλ αζηηθό ζρεδηαζκό, απηή ηεο ζπλεηδεηνπνίεζεο ηεο
επαηζζεζίαο ηεο ηνπηθόηεηαο, ε έιιεηςε ηεο νπνίαο πξνθάιεζε ηελ απώιεηα
πξνζαλαηνιηζκνύ θαη ηελ απνμέλσζε, ηελ θαηαζηξνθή ή ηελ κεηάζεζε ηνπ
δεκόζηνπ ρώξνπ θαη ηεο ππαίζξνπ θαη ηελ απνπζία θνηλνηηθνύ αηζζήκαηνο. 54Η
νπηνπηθή θηινδνμία, αλ θαη κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη κέζα ζε παγθόζκηεο
θαηεπζπληήξηεο γξακκέο νξηζκέλσλ αξρώλ -ζηελ πεξίπησζε ηεο ζύγρξνλεο
επνρήο ηηο αξρέο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα κηα βηώζηκε θαη αεηθόξν αλάπηπμε-
πξέπεη λα απνθηήζεη, όκσο, κηα λέα ζεκλόηεηα, αληαπνθξηλόκελε εηδηθά ζηηο
ηνπηθέο ζπλζήθεο, δεκηνπξγώληαο κηα ζπιινγή από εηεξνγελείο, ζεβόκελεο ην
γεληθό πιαίζην κειέηεο πνπ ππεξβαίλνπλ έλα πιήζνο πξαγκαηηθνηήησλ.
Η αιήζεηα ησλ παξαπάλσ ζεσξήζεσλ δε κπνξεί, παξ’ όια απηά, λα
ραξαθηεξηζζεί σο αληηθεηκεληθή, θαζώο ε ζπζηεκαηηθή θαη μεθάζαξε ηζηνξηθή
πξνζέγγηζε ηνπο, ζα δνζεί κνλάρα κέζα από ηε ρξνληθή απόζηαζε, θαζώο δελ
απνηεινύλ ηζηνξία κε ηελ απζηεξή αληίιεςε ηεο έλλνηαο. Παξακέλνπκε, ινηπόλ,
ζε έλα ζνιό ηνπίν ζηνλ ρώξν ηνπ αζηηθνύ θαη πνιενδνκηθνύ ζρεδηαζκνύ, πνπ
δεκηνπξγείηαη ζηε ζθαίξα ηνπ δίπνινπ ηεο δηαηήξεζεο κηαο θνπιηνύξαο
αλαιινίσηεο θαη ηεο έληαμεο ηεο ζην ζύγρξνλν παγθνζκηνπνηεκέλν ρώξν, όπνπ ην
αζηηθό-ηερλνινγηθό-θαιιηηερληθό ηνπίν θαη ην θπζηθό-νηθνινγηθό ηνπίν ζα
κπνξνύζαλ λα γίλνπλ νη λένη πόινη κηαο λέαο, δηαιεθηηθήο ζύιιεςεο ηεο ζρέζεο
αλζξώπνπ, ηερλνινγίαο θαη θύζεο, ηα νπνία κόλν κε ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ ζα
κπνξνύζαλ λα μεδηαιύλνπλ θαη λα απνδεηρηνύλ, αληίζηνηρα. ΢πλνςίδνληαο, ν
55
P.Ricoeur ζην έξγν ηνπ Universal Civilization and National Cultures, εύζηνρα
παξαηεξεί: «Καλείο δε κπνξεί λα πξνβιέςεη ηη ζα ζπκβεί όηαλ ν πνιηηηζκόο καο
έξζεη πξαγκαηηθά αληηκέησπνο κε δηαθνξεηηθνύο πνιηηηζκνύο, ρσξίο όκσο ηνπο
όξνπο ηεο θαηάθηεζεο θαη ηεο θπξηαξρίαο. Πξέπεη, σζηόζν, λα παξαδερηνύκε πσο
ε ζύγθξνπζε απηή δελ έρεη αθόκε ζπκβεί ζην επίπεδν ελόο γλήζηνπ δηαιόγνπ. Γη’
απηό, αθξηβώο, βξηζθόκαζηε ζε έλα ζηάδην αλάπαπιαο ή παύζεο, ρσξίο πηα λα
κπνξνύκε λα πξνβάινπκε ηνλ δνγκαηηζκό κηαο θαη κνλαδηθήο αιήζεηαο, αιιά θαη
ρσξίο λα είκαζηε ηθαλνί λα ππεξληθήζνπκε ηνλ ζθεπηηθηζκό πνπ καο δηαθαηέρεη.
Δίκαζηε κέζα ζε έλα ηνύλει, ζηε δύζε ηνπ δνγκαηηζκνύ θαη ηελ απαξρή ελόο
πξαγκαηηθνύ δηαιόγνπ».

54
Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London, Thames & Hudson Ltd., 2002, ς.ς. 239-241
55
Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ, Ιστορία και Κριτική, β’ ζκδοςθ, Ακινα, Θεμζλιο, 1999, , μετάφραςθ:
Θόδωροσ Μοφρκουλασ, Ξαρία Παγκάλου, ς.ς.277
 Βιβλιογραθία:

1. David Watkin, Ιζηνξία ηεο δπηηθήο Αξρηηεθηνληθήο, Αζήλα, Μνξθσηηθό Ίδξπκα

Δζληθήο Σξαπέδεο, 2005, κεηάθξαζε: Κώζηαο Κνπξεκέλνο
2. Kenneth Frampton, ΜΟΝΣΔΡΝΑ ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΗ, Ιζηνξία θαη Κξηηηθή, β’
έθδνζε, Αζήλα, Θεκέιην, 1999, 61-63/171-173, κεηάθξαζε: Θόδσξνο
Κνύξθνπιαο, Μαξία Παγθάινπ
3. Taschen, Architectural Theory from the Renaissance to the Present, China,
Taschen,2006
4. Ruth Eaton, Ideal Cities, Utopianism and the (Un)Built Environment, London,
Thames & Hudson Ltd., 2002
5. Οπκπέξην Έθν, Ιζηνξία ηεο νκνξθηάο, Αζήλα, Δθδόζεηο Καζηαληώηε, 2006,
κεηάθξαζε: Γήκεηξα Γόηζε-Υξίζηνο Ρνκπνηήο
6. Rem Koolhaas, ‘The Generic City’, S, M, L, XL(Rotterdam: 010 Publishers,
1995), Μεηάθξαζε: Γηάλλεο Αίζσπνο, Πξόγξακκα 10.3, 10.4
7. Rem Koolhaas, « ‘Life in the Metropolis’ or ‘The Culture of Congestion,’»,
Architectural Design 47, αξ. 5 (Αύγνπζηνο 1977), Μεηάθξαζε: Γηάλλεο
Αίζσπνο, Downtown Athletic Club
8. Philip Smith, Πνιηηηζκηθή Θεσξία, Μηα Δηζαγσγή, Αζήλα, Δθδόζεηο Κξηηηθή,
2006, κεηάθξαζε: Αζαλάζηνο Καηζίθεξνο
9. Aldo Rossi, Η ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΗ ΣΗ΢ ΠΟΛΗ΢, Θεζζαινλίθε, University Studio
Press, 1991, κεηάθξαζε: Βαζηιηθή Πεηξίδνπ
10. Γ.Π. ΛΑΒΒΑ΢, 19νο- 20νο αηώλαο, ΢ΤΝΣΟΜΗ Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΗ΢ ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΗ΢,
Θεζζαινλίθε, University Studio Press, 1996
11. Νηθόιανο- Ίσλ Σεξδόγινπ, ΙΓΔΔ΢ ΣΟΤ ΥΩΡΟΤ ΢ΣΟΝ ΔΙΚΟ΢ΣΟ ΑΙΩΝΑ, Αζήλα,
λήζνο, 2009
12. Νηθόιανο- Ίσλ Σεξδόγινπ, ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΚΟ΢ΜΟ΢ ΣΩΝ ΙΓΔΩΝ 2,
΢εκεηώζεηο Μαζήκαηνο, Δπηινγή Κεηκέλσλ, Αζήλα, 2008

Διαδίκτυο:

 http://www.the-utopian.org/
 http://www.cd.gov.bc.ca/lgd/intergov_relations/library/wuf_the_ideal_city.pdf
 http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page