πηγη

http://www.multiforums.gr/art/viewthread.php?tid=153&page=2
Τάσεις και στυλ Ζωγραφικής

Φωβισμός :
Η ονομασία προέρχεται από την γαλλική λέξη φωβ, που σημαίνει άγριο θηρίο, και δόθηκε
σε μια ομάδα καλλιτεχνών που εξέθεσαν στα 1905, για να τονιστεί η αγριότητα του τόπου
έκφρασης σε σύγκριση με τον τρόπο έκφρασης της παραδοσιακής τέχνης. Στα έργα του
σπουδαιότερου φωβιστή ζωγράφου του Ανρί Ματίς (1869-1954), όπως στο περίφημο
"Πορτρέτο με την πράσινη γραμμή"(1905), με τα έντονα κίτρινα και ροζ χρώματα, τα μοβ
και την κιτρινοπράσινη γραμμή της σκιάς που διαιρεί το π΄ροσωπο στα δύο, φανερώνονται
τα ιδιάζοντα φωβιστικά χαρακτηριστικά που δίκαια θεωρήθηκαν επαναστατικά και
εξωφρενικά για την εποχή τους. Τέτοια χαρκτηριστικά είναι επίσης τα αντιθετικά χρώματα
που απλώνονται πλακάτα, δίχως πλάσιμο, με ελεύθερη πινελιά στον καμβά σε λαμπερές
κηλίδες, με την σχετική συνεπακόλουθη επιπεδοποίηση του όγκου σε επιφάνειες, την
έλλειψη προοπτικής και φωτοσκίασης, την εμφάνιση της διακοσμητικότητας.
Στην διαμόρφωση του Φωβισμού συνέτειναν η ελεύθερη χρήση του χρώματος από τους
μετεμπρεσιονιστές αλλά και η επίδραση της αφρικάνικης τέχνης. Με τη σειρά του ο
Φωβισμός βοήθησε το γερμανικό εξπρεσιονισμό και διάφορες μορφές της αφηρημένης
τέχνης που ακολούθησαν.

Εξπρεσιονισμός :
Το όρο "Εξπρεσιονισμός" χρησιμοποιούμε πολύ συχνά για να χαρακτηρίσουμε την
προσπάθεια έκφρασης έντονων συναισθημάτων ή ψυχικών καταστάσεων σε έργα τέχνης
διάφοτων εποχών. Ο Εξπρεσιονισμός έχει βαθιές τις ρίζες του στην Κεντρική Ευρώπη με τη
γοτθική της παράδοση (Μπος, Μπρέγκελ, Γκρούνεβαλντ) και φθάνει ως τους
μετεμπρεσιονιστές (Βαν Γκογκ, Γκογκέν) και ως τους Φωβιστές (Ματίς, Ντερέν).
Εκδηλώνεται όμως ως κίνημα, ως σχολή και κορυφώνεται στη Γερμανία ανάμεσα στην
πρώτη και τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας. Ο γνωστός πια ως Γερμανικός
Εξπρεσιονισμός διαμορφώνεται σε ένα συγκεκριμένο τρόπο έκφρασης παθιασμένων
ψυχικών καταστάσεων, κυρίως αυτών που σχετίζονται με την αποξένωση, με υστερικές
αγχώδεις καταστάσεις, προσωπικές ή κοινωνικές, με πικρές εμπειρίες που κατρέχουν τον
άνθρωπο και που είναι δημιούργήματα της ταραγμένης γερμανικής κοινωνίας.
Υπέυθυνη για αυτή την δριμεία και δυναμική μορφή του Γερνμανικού Εξπρεσιονισμού είναι
η λεγόμενη ομάδα της "Γέφυρας" που συγκεντρώνει καλλιτέχνες, όπως τους ζωγράφους
Καρλ Σμιτ Ρότλουφ(1884-1976) και Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ(1880-1938) που
ζωγραφίζουν παραμορφωμένες φιγούρες και άλλες φόρμες με έντονα αντιθετικά χρώματα,
απλωμένα σε κηλίδες με ωμά χρώματα δίχως πλάσιμο, προοπτική ή ιδεαλισμό.
Η άλλη ομάδα, αυτή του "Γαλάζιου Καβαλάρη" με εκπροσώπους όπως τους Βασίλι
Καντίνσκι (1866-1944) και Φρανζ Μαρκ(1880-1916) διαφέρει πολύ από την προηγούμενη,
γιατί τα έργα έχουν μια κλασσική αίσθηση. Πραγματεύονται τη ζωγραφική πιο πλαστικά,
πιο νοητικά, ίσως ελάχιστα ή καθόλου συναισθηματικά, συχνά με λυρισμό που να
διερωτάται κανείς γιατί να κατατάσσονται στην Εξπρεσιονιστική Σχολή αφού χρησιμοποιούν
το χρώμα και τις μορφές, για να εκφράσουν κάποια ψυχική εγρήγορση όχι όμως ψυχικές
διαταραχές σοβαρής μορφής.
Ο σημαντικότερος εξπρεσιονιστής γλύπτης είναι ο Γερμανός Ερνστ Μπάρλαχ(1870-1938).
Στα έργα του, που είναι φιγούρες ανθρώπων με επιδράσεις από τη γοτθική και την τέχνη
των προτόγωνων λαών, με τα αναπεπταμένα φορέματα, τις εκστατικές χειρονομίες, τους
συμπαγείς, βαριούς γήινους όγκους τους, εκφράζονται βαθιά, έντονα πανανθρώπινα
αισθήματα.

Κυβισμός :

1
Το έργο "Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν"(1907) του μεγάλου καλλιτέχνη του 20ου αιώνα
Πάμπλο Πικάσο(1881-1937) θεωρείται ένα ορόσημο στην ιστορία της τέχνης γιατί εισάγει
έναν καινούριο τρόπο ζωγραφικής, τον Κυβισμό, ο οποίος καταργεί της ως τώρα κρατούσα
μέθοδο αναπαράστασης του αντικειμένου με ψευδαισθητική τεχνική.
Ο Κυνβισμός διαμορφώνεται σε έναν καινούριο τρόπο έκφρασης, ένα καινούριο στιλ από
τον Πικάσο και τον Ζορζ Μπρακ(1882-1963). Αφετηρία έχουν κυρίως τα τελευταία έργα
του Σεζάν στα οποία η φόρμα αποδίδεται με γεωμετρικούς όγκους και επίπεδα, αλλά και τε
έργα αφρικανικής τέχνης-που κατακλύζουν το Παρίσι από τα τέλη του 19ου αιώνα- με την
καινούρια πρωτόγονη, γωνιώδη μεταχείριση της φόρμας.

Ο Αναλυτικος Κυβισμός-που κορυφώνεται ανάμεσα 1910-1912 και που είναι η π΄ρωτη

φάση του Κυβισμού-ονομάζεται έτσι γιατί αναλύει, σχεδόν διαλύει τη φόρμα, το
αντικείμενο, ένα πρόσωπο, ένα πορτρέτο, μια νεκρή φύση για να ξαναφτιάξει ένα
καινούριο, μια νέα εικόνα του που να ανταποκρίνεται σε μια νοητή παρά ορατή
πραγματικότητα. Ο ίδιος ο Πικάσο είπε κάποτε :"Ζωφραφίζω τα αντικείμετα όπως τα
σκέφτομαι, όχι όπως τα βλέπω". Σε έργα του, όπως "Το Πορτρέτο του Βολάρ"(1909),
διακρίνουμε την εικαδτική γλώσσα του Αναλυτικού Κυβισμού: διάλυση της φόρμας, του
όγκου, σε μικρά-μικρά επίπεδα που αλληλοσυμπλέκονται και που σημιουργούν μια
ζωγραφική επιφάνεια τέτοια που μοιάζει σαν χαρτί που τσαλακώθηκε πολύ προτού τελικά
ξεδιπλωθεί. Τα χρώματα είναι πολύ περιορισμένα, κυρίως καφετιά, μπεζ, γκρίζα, μουντά.
Το αποτέλεσμα, σχεδόν ανεικονικό, δίνει την αίσθηση πως το πρόσωπο θεάθηκε από
διαφορετικές γωνίες ταυτόχρονα αφού η γνώριμη φόρμα αποδίδεται με το ανάπτυγμα της
επιφάνειας του.

Ο Συνθετκός Κυβισμός που ακολουθεί (1912-1914 και μετά), ονομάζεται έτσι γιατί ο
καλλιτέχνης συνθέτει στη ζωγραφική επιφάνεια διάφορα στοιχεία. Πλάι στο χρώμα που
επανεμφανίζεται και στα σχήματα που είναι απλά, πλακάτα και που περιγράφουν σχηματικά
και συνοπτικά τα αντικείμενα, πλάι στην επαλληλία των επιπέδων, τα οποία δημιουργούν
ένα παιχνίδισμα μέσα-έξω σε χώρο ακαθόριστο, είανι και η χρήση διάφορων υλικών εκτός
από την παραδοσιακή μπογιά.Έτσι κομμάτια από εφημερίδες, περιοδικά, χαρτιά τοίχου,
σκοινιά, κλωστές, ξύλα και άλλα συνθέτονται πάνω σε ένα έργο που λέγεται έτσι κολλάζ,
ανοίγοντας με αυτόν τον τρόπο νέες δυνατότητες έκφρασης που επηρέασν τον
Ντανταϊσμό, Ποπ Αρτ. Επηρέασαν επίσης και την εξέλιξη της γλυπτικής που άρχισε και
αυτή να χρισιμοποιεί διάφορα αντικείμενα, ιδίως βιομηχανικά, σε σύνολα, τα λεγόμενα
Assemblages.

Και η κυβιστική γλυπτική υπήρξε επαναστατική, γιατί ο όγκος τυγχάνει μιας ιδιάζουσας
μεταχείρισης. Οι συνεχείς επιφάνειες και η ενότητα του όγκου, της φόρμας καταργείται,
γιατί κατατεμαχίζονται σε μικρότερα στοιχεία έτσι που η φόρμα γίνεται πρισματική. Έτσι
όσο επαναστατική υπήρξε η κυβιστική ζωγραφική άλλο τόσο στάθηκε η κυβιστική γλυπτική.
Και στην τέχη αυτή η μεταχείριση του όγκου είναι ιδιάζουσα, αφού παίρνει καινούρια
μορφή με επί μέρους πρισματικούς όγκους και γεωμετρικές αιχμηρές επιφάνειες και
επίπεδα με τεμαχισμούς που δημιουργούν βαθιά βαθουλώματα και σκιές, όπως στο έργο
"Άνδρας με Μαντολίνο"(1917) του Γάλλου γλύπτη Ζακ Λίψιτς(1891-1973)

Φουτουρισμός :
Ο Φουτουρισμός θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κινήματα των αρχών του 20ου
αιώνα. Είναι κυρίως ένα ιταλικό κίνημα που κορυφώνεται στη δεκαετία του 1910 με
εκπροσώπους όπως τον ζωγράφο και γλύπτη Ουμπέρτο Μποτσιόνι(1882-1916). Η
επαναστατικότητα του Φουτουρισμού φαίνεται περισσότερο στα μανιφέστα του, παρά στα
ίδια τα έργα, αφού μιλούν για "παγκόσμιο δυναμισμό", για τη ακατάπαυστη κίνηση, την
ταχύτητα, το θόρυβο, την ομορφιά των εργοστασίων με τους καπνούς κι αυτή της
μηχανής, κι αφού μάλιστα, διακηρύσσουν πως "ένα αυτοκίνητο που αγκομαχεί είναι πιο
όμορφο από την Νίκη της Σαμοθράκης" στο Μουσείο του Λούβρου. Στη ζωγραφική και στη
γλυπτική, ανάλογα με την περίπτωση, οι φουτουριστές χρησιμοποιούν ένα είδος
πουαντιγισμού, και κυβισμού, φανταχτερά παλλόμενα χρώματα, δυναμικές ευθείες και
καμπύλες, σπασμένα σχήματα και φόρμες, θετικό και αρνητικό χώρο, στην προσπάθεια
2
τους να δημιουργήσουν στο κάθε έργο τους μια σύνθεση του χρόνου, της κίνησης, της
μορφής, του χρώματος.
Στους ίδιους με τη ζωγραφική στόχους κατατείνει και η φουτουριστική γλυπτική σε έργα
όπως το "Ενιαίες Μορφές Συνεχείας στο Χώρο"(1913) του Ουμπέρτο Μποτσιόνι.

Ντανταϊσμός :
Ο Ντανταϊσμός είναι ουσιαστικά μια στάση του μυαλού που ανάμεσα στα 1915-1923
παρουσιάζεται ως ένα κίνημα αντί-τέχνης το οποίο προσπαθεί να αποδεσμεύσει τον
άνθρωπο από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος και τα κλισέ της ιστορίας, της ιδέας του
ωραίου, του έργου τέχνης και ακόμα της ίδιας της τέχνης. Φτάνει μάλιστα στο σημείο της
εχθρότητας, επιθετικότητας, της απόρριψης της τέχνης, στον προλογισμό, την
καταστροφή, τον μηδενισμό κάτω από την επίδραση του παραλογισμού του Α΄ Παγκοσμίου
Πολέμου. "Ας βροντοφωνάξουμε όλοι :Μας περιμένει πολλή δουλειά καταστροφής και
άρνησης" ήταν το σύνθημα τους.
Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του, ο Μαρσέλ Ντισάν(1887-1967) φθάνει
στο σημείο να προσθέσει σε αντίγραφο της Μόνα Λίζα του Νταβίντσι, μουστάκι και γένι και
μια χυδαία λέξη(1919). Ακόμα καταργώντας την έννοια της μοναδικότητας και της αίγλης
του έργου τέχνης παρουσιάζει μια λεκάνη ουρητηρίου και γράφει σε αυτή τη θέση της
υπογραφής του δημιουργού, το όνομα κάποιου υδραυλικού, ή πάλι παρουσιάζει ένα
σιδερένιο στεγνωτήρα μπουκαλιών εισάγοντας έτσι το καθαρά ντανταϊστικό είδος "τέχνης"
του "έτοιμου", ιδέα που θα εξελιχθεί από μεταγενέστερες γενιές.
Για το "Στεγνωτήρα Μπουκαλιών"(1915) σχολιάζει ο ίδιος αργότερα:"Έδειξα ένα
στεγνωτήρα μπουκαλιών και τώρα όλοι του προσδίδουν αισθητική αξία".

Σουρρεαλισμός :
Ο Σουρρεαλισμός μαζί με τον Κυβισμό αποτελούν τα πιο σπουδαία κινήματα στη σύγχρονη
τέχνη.Το νόημα, το περιεχόμενο και τις προθέσεις του Σουρρεαλισμού μας τα δίνει ο
ιδρυτής του κινήματος, ποιητής Αντρέ Μπρετόν(1896-1966):"Πιστεύω στη μελλοντική
σύνδεση των δύο καταστάσεων που φαινομενικά είναι αντιφατικές, αυτής του ονείρου και
αυτής της πραγματικότητας σε ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, μιας υπέρ-
πραγματικότητας(surreality), αν μπορούσε κανείς να την ονομάσει έτσι".
Οι σουρρεαλιστές καλλιτέχνες επηρεασμένοι από τους εκφραστικούς τρόπους του
Ντανταϊσμού, όχι όμως από το μηδενισμό του, αλλά και από τις εμπειρίες ενός παράλογου
πολέμου, την πτώση των αξιών, την αποξένωση και την ψυχολογία του υποσυνείδητου,
όπως την διαμόρφωσε ο Φρόιντ, στράφηκαν στον εαυτό τους, στο υποσυνείδητο, στο
όνειρο, στη φαντασίωση, στο παράλογο και παρανοϊκό, σε μια προσπάθεια να δώσουν
μορφή σε ένα "καθαρά εσωτερικό μοντέλο".
Ένας από τους πρώτους σουρρεαλιστές ζωγράφους, ο Τζιόρτζο ντε Κίρικο(1888-1978), με
τη "μεταφυσική" του ζωγραφική εξωτερικέυει ένα φανταστικό εσωτερικό και αινιγματικό
κόσμο με φανταστικές φιγούρες από αγάλματα ή ξόανα, νεκρές φύσεις, περίεργα
αντικείμενα, κουτιά και κίονες σε περιβάλλον ξένο προς αυτά, σε έρημους χώρους,
ανάμεσα σε αφιλόξενα οικοδομήματα, λουσμένα σε δυνατό φως με βαθιές σκιές όπως στο
έργο "Οι Ανησυχητικές Μούσες"(1916).
Ο Σουρρεαλισμός του Ισπανού ζωγράφου και γλύπτη Χουάν Μιρό(1893-1983) διακρίνεται
για τα ευφάνταστα, συχνά χιουμοριστικά και φαινομενικά τουλάχιστον, παιδικά-αφελή
σχήματα, χρωματισμένα με καθαρά βασικά χρώματα, συν μάυρο και άσπρο. Αυτά τα
σχήματα φαίνονται να αιωρούνται σε έναν αινιγματικό χώρο όπως στο έργο "Το καρναβάλι
του Αρλεκίνου"(1924-5).
Ενώ οι άλλοι σουρρεαλιστές στηρίζονται περισσότερο στα όνειρα και την τεχνική του
αυτοματισμού για να αντλήσουν, εξιχνιάσουν τις φαντασιώσεις τους από το υποσυνείδητο,
ο Σαλβαντόρ Νταλί(1904-1989) παρουσιάζεται πραγματικά παρανοϊκός, όπως στο έργο "Το
Φάσμα ενός Προσώπου και μιας Φρουτιέρας στην Παραλία"(1938), όπου φαίνεται επίσης η
περίτεχνή του τεχνική.
Στη σουρρεαλιστική γλυπτική ανήκει και μια περίοδος δουλειάς φημισμένων καλλιτεχνών,
του Ελβετού Αλμπέρτο Τζιακομέτι(1901-1966) και του Άγγλου Χένρι Μουρ(1898 - ).

3
2" Η Αφηρημένη Τέχνη"

Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός - Γεωμετρική Αφαίρεση

Ο Γάλλος ζωγράφος Μορίς Ντενί(1870-1943), εμπνευσμένος από το παράδειγμα του

Εμπρεσιονισμού και Μετεμπρεσιονισμού, έγραψε στα 1890 τον περίφημο ορισμό για το τι
είναι ένας πίνακας ζωγραφικής: "Να θυμάσαι πως ένας πίνακας ζωγραφικής πριν να είναι
ένα πολιτικό άλογο, μια γυμνή γυναίκα, ένα επεισόδιο, είναι ουσιαστικά μια επίπεδη
επιφάνεια καλυμμένη με χρώματα που τοποθετήθηκαν με μια ορισμένη τάξη". Ο ορισμός
αυτός ταιριάζει απόλυτα στην αφηρημένη τέχνη,είναι προφητικός για αυτή,θα λέγαμε,γιατί
ενώ υποβιβάζει το ρόλο της αναπαράστασης, δίνει πρωταρχική σημασία στις αρχές πάνω
στις οποίες λειτουργεί η αφηρημένη τέχνη.
Η απόρριψη του πανάρχαιου τρόπου έκφρασης με τη χρήση της εικόνας των πραγμάτων
και άλλων στοιχείων και η εφαρμογή κάποιου άλλου τρόπου βασισμένου κυρίως στην
εκφραστικότητα χρωμάτων, σχημάτων,γραμμών, δίχωςαναφορά στο ορατό, ήταν ένας
τρόπος έκφρασης,που περιοριζόταν ως τώρα στον κλάδο της διακόσμησης.Τώρα
επεκτείνεται πια και στις καλές τέχνες σε αυτοτελή και αυτάρκη έργα δίχως
"θέματα",μάλιστα με σοβαρές αξιώσεις που ποτέ δεν είχε η διακόσμηση.
Τα πρώτα ανεικονικά έργα τα δημιούργησε ο Ρώσος ζωγράφος Βασίλι Καντίσκι(1866-1944)
με αφετηρία κυρίως το Φωβισμό ανοίγοντας έτσι την πολύ σημαντική για την αφηρημένη
τέχνη δεκαετία 1910-1920. Στα έργα του αυτής της περιόδου ο Καντίσκι χρησιμοποιεί ένα
καινούριο είδος "συντακτικής γλώσσας",όπως στο έργο "Μικρές Απολαύσεις
Αρ.179",(1913) με έντονα αντιθετικά και εκφραστικά χρώματα σε διάφορους τόνους,
απλωμένα στην επιφάνεια του πίνακα σε κηλίδες με ασαφή,χαλαρά και ελεύθερα σχήματα.
Στη νέα αυτή γλώσσα οι γραμμές είναι ελεύθερα τραβηγμένες με το πινέλο στα
μεσοδιαστήματα των κηλίδων ή και πάνω σε αυτές σε ένα σύνολο
χρωμάτων,κηλίδων,γραμμών φαινομενικά τουλάχιστο δίχως συνοχή,δίχως λογική
διάταξη.Το αποτέλεσμα,που υποβάλλει μια αυτόματη,υποσυνείδητη ενέργεια,θα αποτελέσει
την αφετηρία για τη διαμόρφωση και εξέλιξη του ενός από τις δύο βασικές μορφές της
αφηρημένης τέχνης, του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.
Ένα ενδιαφέρον είδος Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού που είχε παγκόσμια ανταπόκριση είναι
αυτό του Action Painting που εκδηλώθηκε στην Αμερική στο τέλος της δεκαετίας του 1940
με κύριο εκππρόσωπο τον Τζάκσον Πόλοκ(1912-1956).Ο Πόλοκ φτιάχνει τους πίνακες του
όπως το έργο "Αριθμός 12"(1952) στο πάτωμα, έχοντας δηλαδή το τεράστιο κανναβάτσο
απλωμένο στο πάτωμα. Χύνει από τους κουβάδες ρευστές μπογιές αφήνοντας τες να
απλώσουν ελεύθερα πια σε αδρές ή μικρές κηλίδες. Στο αποτέλεσμα οπωσδήποτε φαίνεται
η σωματική κίνηση του καλλιτέχνη την ώρα της δημιουργικής πράξης. Ο ίδιος εξηγεί πως
το κανναβάτσο γίνεται με αυτόν τον τρόπο μια αρένα στην οποία αναπτύσεταιη ζωγραφική
σαν μέρος της ζωής του καλλιτέχνη.
Το κανναβάτσο γίνεται επίσης μια αρένα έκφρασης του συναισθηματικού κόσμου και για
μια άλλη μορφή Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού,που κορυφώνεται στη δεκαετία του
1950,αυτής της "Χειρονομιακής Τέχνης". Καλλιτέχνες όπως ο Αμερικανός ζωγράφος
Φραντς Κλίνε(1910-1962) φτιάχνουν τα έργα τους με λιγοστά χρώματα,κυρίως το μαύρο
που το απλώνουν στο άσπρο κανναβάτσο με πλατιά πινέλα σε φαρδές πινελιές με γρήγορες
αποφασιστικές κινήσεις του χεριού,έτσι που τα έργα να φανερώνουν πιο πολύ αυτή τη
φορά, τη χειρονομία του καλλιτέχνη την ώρα της δημιουργικής πράξης. Τα έργα συχνά
μοιάζουν με κινέζικη γραφή που έγινε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Ένας άλλος κλάδος αφηρημένης τέχνης καθόλου συναισθηματικής αλλά οπωσδήποτε
νοητικής και λογικής εμφανίζεται από τις αρχές της δεκαετίας 1910 και αναπτύσσεται στο
εξής σε αντίθεση προς τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Ο κλάδος αυτός είναι η Γεωμετρική
Αφαίρεση που έχει ως αφετηρία της τώρα τον Κυβισμό.
Έτσι σε αντίδραση προς την αυστηρή μορφή του Αναλυτικού Κυβισμού διάφοροι ζωγράφοι
με πρωτεργάτη το Γάλλο Ρομπέρ Ντελονέ(1885-1941) προτείνουν ένα είδος πανέγχρωμου
Κυβισμού, τον Ορφισμό. Ο Ντελονέ μάλιστα φτάνει στα 1912 στην τέλεια αφαίρεση σε
έργα με πλούσια αντιθετικά χρώματα και γεωμετρικά σχήματα που τα ονομάζει
"Ταυτόχρονες Αντιθέσεις".
4
Την ίδια εποχή ο Ολλανδός ζωγράφος Πιτ Μοντριάν(1872-1944) εισηγείται το
Νεοπλαστικισμό, ένα σημαντικό τρόπο γεωμετρικής αφαίρεσης που μπορεί κι αυτός να
θεωρηθεί μια ακραία ανάπτυξη του Κυβισμού:οι κατακόρυφες και οριζόντιες ευθείες
διαιρούν το ζωγραφικό πίνακα σε τέλεια εναρμονισμένα ορθογώνια και τετράγωνα
διάφορων μεγεθών,χρωματισμένα με επριορισμένη την παλέτα σε μια επιλογή από
μαύρο,άσπρο,γκρίζο,και από τρία βασικά χρώματα,κόκκινο,κίτρινο,μπλε,δίχως αναμείξεις.
Στα έργα του Μοντριάν δεν φαίνεται "προσωπική γραφή", ή πινελιά ή χειρονομία του
καλλιτέχνη ούτε φυσικά η έκφραση συναισθημάτων. Φανερός είναι ο στόχος του
καλλιτέχνη να εκφράσει πιο πολύ νοητές καταστάσεις,την αρμονία για παράδειγμα, μέσα
από τις απόλυτα αφηρημένες φόρμες, όπως στο έργο "Μπρόντγουεϊ Μπούκι-Γούκι"(1942-
3).
Ο Κονσταντέν Μπρανκούζι(1876-1957) είναι ο γλύπτης που στη δεύτερη δεκαετία του
20ου αιώνα διαμόρφωσε ένα προσωπικό στιλ βασισμένο στην αφαίρεση και που επέδρασε
στην εξέλιξη της γλυπτικής. Στο έργο του φαίνονται οι επιδράσεις από την αφρικάνικη και
μεξικάνικη τέχνη, τον Κυβισμό,την αιγαιώτικη τέχνη.
Αναφέρω εδώ και την πολύ σημαντική κίνηση του Σουπρεματισμού που ιδρύει στα 1912 ο
Ρώσος ζωγράφος Καζιμίρ Μάλεβιτς(1878-1935). Βασικό χαρακτηριστικό της ζωγραφικής
είναι η χρήση του μαύρου,άσπρου και των τριών βασικών χρωμάτων με τα οποία
χρωματίζονται τα μοναδικά για το Σουπρεματισμό γεωμετρικά σχήματα, το τετράγωνο και
ορθογώνιο,τα οποία μάλιστα διαρρυθμίζονται σε διαγώνια κυρίως διάταξη πάνω στο άσπρο
φόντο του κανναβάτσου. Βασική αρχή της έκφρασης αυτής αποτελεί το γεγονός πως ο
καλλιτέχνης δεν ξεκινά από κίνητρα εξωτερικά,ορατές εικόνες και δε φτάνει στο γνωστό
αποτέλεσμα με σταδιακή αφαίρεση,αλλά πιστεύει πως από την αρχή οι φόρμες του είναι
απαλλαγμένες από οποιοδήποτε ορατό κίνητρο,είναι απόλυτες,καθαρές,αυτόνομες κι
αυτάρκεις.
Ένα από τα κλασικότερα έργα του είναι το "Σουπρεματιστική Σύνθεση:Άσπρο σε
Άσπρο"(περίπου 1918), δηλαδή ένας πίνακας με άσπρο φόντο πάνω στον οποίο
ζωγραφίστηκε ένα τεράγωνο που μόλις διακρίνεται γιατί και αυτό είναι άσπρο.
Η σύγχρονη με το Σουπρεματισμό κίνηση είναι αυτή του Κονστρουκτιβισμού,μια κίνηση
που αγκαλιάζει πιο πολύ την γλυπτική παρά τη ζωγραφική και που ανθεί και πάλι στη
Ρωσία,μια κίνηση που μέλλει να επηρεάσει μεταγενέστερες κινήσεις σε όλους τους τομείς
των εικαστικών τεχνών και της αρχιτεκτονικής. Από τους κύριους εκπροσώπους
αναφέρουμε τα αδέλφια Ναούμ Γκαμπό(1890-1978) και Αντουάν Πέβσνερ(1886-1962) που
πολύ νωρίς χρησιμοποίησαν καινούρια υλικά στην αφηρημένη τους γλυπτική,το γυαλί και
το πλαστικό σε φόρμες εντελώς γεωμετρικές και σε άψογη τεχνική.
Την εξέλιξη αυτής της κίνησης μπορούμε να τη δούμε στη λεγόμενη Μίνιμαλ Αρτ τόσο στη
ζωγραφική όσο και στη γλυπτική. Η τάση αυτή,που κορυφώνεται στη δεκαετία
1960,στηρίζεται στη χρήση αρχέτυπων εκφραστικών μέσων,καθαρών χρωμάτων,απλών
γεωμετρικών σχημάτων,επιφανειών και όγκων,σε εύληπτες συνθέσεις με μια προσήλωση
στα ουσιώδη.Στη ζωγραφική ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους είναι ο Φρανκ
Στέλλα,1936 ενώ στη γλυπτική είναι ο Ντόναλντ Τζιουντ(1928-).

Η Αφηρημένη Τέχνη

Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός- Γεωμετρική Αφαίρεση

Η Οπ Αρτ είναι μια ενδιαφέρουσα μορφή αφηρημένης,γεωμετρικής τέχνης που

κορυφώνεται γύρω στα 1960 με κύριο εκπρόσωπο τον ουγγρικής καταγωγής ζωγράφο
Βικτόρ Βαζαρελί(1908-) και που μοναδικό σκοπό έχει την πρόκληση στο μάτι του θεατή
φαινομένων οπτικής απάτης. Έτσι τα συμπληρωματικά χρώματα που τοποθετούνται
κατάλληλα,το ένα πλάι στο άλλο σε αυστηρά σχεδιασμένα γεωμετρικά σχήματα,σε ζώνες
κυματιστές ή άλλες ραβδώσεις, ή ακόμα η χρήση άσπρου μαύρου με ανάλογη
εφαρμογή,αλλά και η εναλλαγή και η επανάληψη τετραγωνιδίων χρωματιστών ή
μαυρόασπρων σε διαφορετικά μεγέθη,προκαλούν ψευδαισθήσεις πως τα σχήματα κινούνται
στο καναβάτσο,πως τα χρώματα πάλλονται,τρέμουν, πως τα μοτίβα μεταβάλλονται τη μια
5
στιγμή σε θετικά,την άλλη σε αρνητικά.
Στην Οπ Αρτ ανήκει και μια άλλη μορφή έκφρασης που περιλαμβάνει ζωγραφικά ανάγλυφα
σαν αυτά του Γιάκοβ Άγκαμ (1928) που η κινησιακή τους δράση εκδηλώνεται όταν ο
θεατής κινείται μπροστά σε αυτά.
Η ιστορία της Κινητικής τέχνης που έχει τις πηγές έμπνευσης της στις μηχανές,στις
μαριονέτες κτλ. και που εκφράζει εύγλωτα την εποχή μας, εποχή της κίνησης,πάει πίσω
στην πρώτη δεκαετία του αιώνα μας. Κορυφώνεται στη δεκαετία του 1950 σε έργα
γλυπτικής που ενσωματώνουν κίνηση,ήχο,φως,χρώμα,φόρμα.
Ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους τους είδους είναι ο Νίκολα Σιόφφερ (1912-)
ο οποίος χρησιμοποιεί μάλιστα ηλεκτρικά μοτέρ και ηλεκρονικούς υπολογιστές που κινούν
τα μέρη του έργου βάσει ενός προγράμματος,ενώ ο Έλληνας γλύπτης Τάκης(1925)
χρησιμοποιεί τον ηλεκτρομαγνητισμό στα έργα του που τα ονομάζει "σινιάλα". Μια άλλη
ενδιαφέρουσα μορφή Κινητικής γλυπτικής είναι αυτή του Αμερικανού Αλεξάντερ Κάλτερ
(1898-1976) που χρησιμοποιεί φύλλα μετάλλου κομμένα σε απλά σχήματα,και που
αναρτώνται το ένα από το άλλο σε σύστημα αλυσιδωτών ζυγών που κινούνται ακόμα και με
το πιο απαλό ρεύμα αέρα.
Η Ποπ Αρτ αν και παίρνει την ονομασία της από τη λέξη popular δεν είναι λαϊκή τέχνη.
Ονομάζεται έτσι γιατί χρησιμοποιεί στοιχεία από το καθημερινό περιβάλλον και μάλιστα
στοιχεία από τον καταναλωτισμό, τα τυποποιημένα αγαθά, και έχει ως ήρωες και θέματα
της τα μεγάλα λαοφιλή αστέρια του τραγουδιού και του κινηματογράφου, όπως τον Έλβις
Πρόισλεϋ, τη Μέριλιν Μονρόε,κ.α Τα θέματα είναι δοσμένα με έναν ιδιάζοντα τρόπο που
συχνά αντιγράφει ή και μιμείται τον τρόπο σχεδίου ή την τεχνική στις εικονογραφημένες
ιστορίες(Comic Strips) στις αφίσες,ετικέτες,στις φωτογραφίες.Ακόμη χρησιμοποιεί αυτούσια
τα πιο πάνω σε έργα σύμφωνα με την τεχνική του κολάζ και των Μεικτών Υλικών(Mixed
Media). Έτσι στην Οπ Αρτ υπάρχουν ισχυρές επιδράσεις και στοιχεία από τον
Ντανταϊσμό,τόσο στις εκφραστικές μεθόδους, όσο και στην όλη στάση προς τη ζωή και την
τέχνη.
Ενδεικτικά αναφέρουμε το έργο "Τι είναι αυτό που κάνει τα σημερινά σπίτια τόσο
διαφορετικά,τόσο ελκυστικά"(1956) του Άγγλου Ρίτσαρντ Χάμιλτον(1922),το οποίο
παρουσιάζει ένα γυμνό Μίστερ Υφήλιιο και μια γυναίκα σε ένα σαλόνι,έργο που είναι
φτιαγμένο ολοκληρωτικά με τη μέθοδο του κολάζ,ή το έργο "Ξανθιά που περιμένει"¨(1964)
του Αμερικανού Ρόι Λίχτενστάϊν(1923-) που μιμείται το μηχανικό σχέδιο,το χρώμα,τη
σύνθεση και έκφραση των φτηνών εικονογραφημένων ιστοριών και ακόμη το "Μέριλιν
Μονρόε" (1962) του επίσης Αμερικανού Άντι Βάρχολ(1930-), ένα έργο που αποτελείται από
πανομοιότυπα πορτρέτα της ηθοποιού καμωμένα σε απομίμηση της αφίσας με τη μέθοδο
της μεταξοτυπίας που συνηθίζεται πολύ στην εμπορική διαφήμιση.
Πολύ συχνά σε έργα γλυπτικής,τα ίδια τα αντικείμενα,βιομηχανικά προϊόντα
κυρίως,ενσωματώνονται μεταξύ τους για να αποτελέσουν τα Σύνολα (Assemblage)ή το
καθένα από μόνο του αποτελεί ολοκληρωμένο έργο, όπως είναι τα Έτοιμα (Ready
Made),επιδράσεις που ξεκινούν από τον Ντανταϊσμό.Έχουμε έτσι το γλυπτό "Κόκα
Κόλα,Κάτοψη"(1958) του Αμερικανού Ρόμπερτ Ρόζεμπεργκ(1925).
Η Ποπ Αρτ λοιπόν,που εμφανίζεται μετά το Β' Παγκόσμιο πόλεμο, όταν έχει πια
διαμορφωθεί η καταναλωτική κοινωνία με τα γνωστά της χαρακτηριστικά και που κυριαρχεί
στην καλλιτεχνική σκηνή από τα μέσα του 1960,καταργεί τη χιλιόχρονη λειτουργία του
έργου τέχνης ως "Παράθυρου στον Κόσμο" αφού τα ίδια τα αντικείμενα,της βιομηχανίας
μάλιστα τα πολύ πεζά, αποτελούν το αντικείμενο και το περιεχόμενο της τέχνης. Η
φιλοσοφία της Ποπ Αρτ μπορεί να στηριχτεί στην περίφημη φράση του σύγχρονου
φιλόσοφου Μάρσαλ Μακ Λούαν που διακυρρήσει:"Το Μέσο είναι το Μήνυμα".

Άλλες ενδιαφέρουσες σύγχρονες τάσεις

Από τις τελευατίες τάσεις αναφέρουμε αυτή των "Επεισοδίων"(Happenings) που ουσιαστικά
είναι ένα είδος θεάτρου που μπορεί να ενσωματώνει τη ζωγραφική,γλυπτική,το θέατρο, τη
μουσική,το χορό, τη χρήση διάφορων υλικών και μέσων,
φως,ήχο,οσμές,υφάσματα,συνθετικές ύλες,μηχανές κτλ. σε μια δημόσια παράσταση στο

6
δρόμο,σε χώρους σταθμεύσεως ή και κλειστούς χώρους. Τέτοια Επεισόδια,που έγιναν,
περιλάμβαναν σκηνοθετημένες συγκρούσεις αυτοκινήτων, καυγάδες,το τύλιγμα "ηθοποιών"
και θεατών σε τεράστια υφάσματα ή σελοφάν, ενέργειες που συχνά εμπλέκουν και τους
ανυποψίαστους περαστικούς, αφού στην πρώτη ματιά φαίνονται πως ξεκινούν τυχαία και
αναπάντεχα.Δραστηριότητες σαν αυτές καταργούν την παραδοσιακή απόσταση τέχνης-
ζωής και τη σημασία του "έργου τέχνης" και τη σχέση του με το θεατή.Ένας από τους
πρώτους εκπροσώπους αυτού του τρόπου έκφρασης είναι ο Αμερικανός Άλαν
Κάπροου(1927-) που σκηνοθέτησε στα 1959 τη σειρά "18 Επεισόδια σε 6 μέρη".
Η "Εννοιολογική Τέχνη"(Conceptual Art) στις διάφορές της μορφές είναι βασικά μια
"στάση" της ανθρώπινης διανόησης για το τι είναι τέχνη,έργο τέχνης,δημιουργία κτλ. Ένας
από τους πρώτους εισηγητές της Εννοιολογικής Τέχνης ο Αμερικανός γλύπτης Ρόμπερτ
Μόρρις(1931-) κατέγραψε όλες του τις ενέργειες για ένα μικρό χρονικό διάστημα πάνω σε
ένα χαρτόνι-ευρετήριο. Άλλες εκδηλώσεις από διάφορους καλλιτέχνες περιλαμβάνουν την
αναγραφή στους τοίχους των διαστάσεων ενός δωματίου, ένα ταξίδι με αυτοκίνητο,έναν
περίπατο,τη συλλογή δειγμάτων από πέτρες από ατα χωράφια,την αγορά εφημερίδων της
ίδιας ημερομηνίας από διάφορα περίπτερα ή το σκάψιμο μιας τρύπας σε ένα χωράφι,το
γέμισμα κουβάδων από μια πηγή κτλ.
Συναφής με αυτές τις δύο τάσεις είναι και η Περιβαλλοντική Τέχνη της δεκαετίας του 1960
με τις πολύ διαφορετικές της μορφές, όπως στο έργο του Βούλγαρου καλλιτέχνη,που ζει
τώρα στις ΗΠΑ,Γιάχαρε Χρίστο(1935-) που καλύπτει,περιτυλίγει κτίρια ή ολόκληρες
βραχώδεις ακτές με τεράστια υφάσματα.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα και πολύ διαδεδομένη κίνηση είναι αυτή του Φωτορεαλισμού ή
Φωτογραφικού Ραλισμού,μιας ενδιαφέρουσας μορφής έκφρασης που εφαρμόζει την
πιστή,φωτογραφική αντιγραφή των ορατών αντικειμένων και που χρησιμοποιεί μάλιστα
φωτογραφίες που αντιγράφει λεπτομεριακά. Τα έργα,τελικά,δεν διαφέρουν από τις
φωτογραφίες.

"Ρεαλισμός"

Ύστερα από την επανάσταση του Ρομαντισμού ενάντια στο κατεστημένο της ακαδημαϊκής
τέχνης,μια άλλη επανάσταση,η επανάσταση του Ρεαλισμού εκδηλώθηκε λίγο πριν από τα
μέσα του 19ου αιώνα,στη Γαλλία και πάλι:το κίνημα αυτό δε στρέφεται μόνο ενάντια στην
παραδοσιακή τέχνη αλλά,το σπουδαιότερο,παίρενι δυναμική θέση ενάντια στο κοινωνικό
κατεστημένο,αφού προβάλλει με κατάλληλα θέματα τα προβλήματα,τις ασχολίες,τα
βάσανα,τις αξίες της ζωής του απλού ανθρώπου,του δουλευτή,γενικά των μελών της
τελευταίας βαθμίδας της κοινωνίας,παραγνωρίζοντας τα "μεγάλα" θέματα τα τόσο αγαπητά
στην επίσημη τέχνη,δηλαδή τα ιστορικά,μυθολογικά,αλληγορικά.Θέματα εφήμερα και
ταπεινά εξαίρουν και υμνολογούν μια παραγνωρισμένη τάξη πραγμάτων με αποτέλεσμα ο
Ρεαλισμός αυτός να μπορεί να χαρακτηριστεί ως Κοινωνικός Ρεαλισμός,αφού παίρνει τη
μορφή του κοινωνικού σχολιασμού.
Η καινοτομία στη θεματογραφία και στο περιεχόμενο των έργων επεκτείνεται και στη
χρήση των εκφραστικών μέσων. Σ'αυτό σημαντικό ρόλο είχε η εφεύρεση της
φωτογραφικής μηχανής,που μπορούσε να απομονώσει μια στιγμή στο χρόνο,μια
χαρακτηριστική κίνηση,την πιο μικρή λεπτομέρεια,την υφή, το φως,τη σκιά,έστω και στο
μαυρόασπρο. Η φωτογραφική μηχανή μαζί με τις άλλες κατακτήσεις των χρόνων αυτών
στο χώρο της ζωής,της επιστήμης και διανόησης,όπως ο σιδηρόδρομος,το ατμόπλοιο,ο
τηλέγραφος,το τηλέφωνο,η εκβιομηχανοποίηση,η κυριαρχία των υλικών αγαθών στη ζωή,η
άνοδος της επιστήμης, η αξιοποίηση της ενέργειας,η θετικιστική φιλοσοφία,η ατμόσφαιρα
της εποχής και οι επιτεύξεις γενικά έπαιξαν το ρόλο τους στη διαμόρφωση του
Ρεαλισμού,στη θεματογραφία,στην απόδοση της ύλης,της υφής.
Ύστερα λοιπόν από το παράδειγμα του Νατουραλισμού,της Σχολής της Μπαρμπιζόν και της
περιρέουσας ατμόσφαιρας με τις τόσες διαφοροποιήσεις και ανακατατάξεις,ο Ρεαλισμός δε
θα δώσει πια θέση στην εξιδανείκευση των μορφών,τον ψευδοσυναισθηματισμό,παρά μόνο
στην αντικειμενικότητα της παρατήρησης,στην ανάλυση της αλήθειας,στο γνήσιο αίσθημα
για τον κόσμο.Άλλωστε ο Κουρμπέ,ο κυριότερος εκπρόσωπος του Ρεαλισμού,θα δηλώσει
7
στα 1861:"Η καρδιά του Ρεαλισμού βρίσκεται στην άρνηση του Ιδεώδους".
Αυτή η δήλωση μας οδηγεί πίσω στην ιστορία της τέχνης,γιατί μας θυμίζει για παράδειγμα
την τέχνη στις Κάτω Χώρες,αρκετά από τα έργα του Μπος,του Μπρέγκελ,του Βερμέερ και
του Καλφ και πολλών άλλων στα οποία ο Ρεαλισμός-κοινωνικός ή πραγματικός είναι παρών
και όπου ή απόρριψη του ιδεώδους είναι γεγονός.
Όλοι οι μεγάλοι εκπρόσωποι του στυλ ρεαλισμού του 19ου αιώνα ζωγραφίζουν θέματα από
την καθημερινή πραγματικότητα. Έτσι ο Ονορέ Ντομιέ(1808-1879) ζωγραφίζει το "Βαγόνι
της 3ης τάξης"(1865-70),ένα έργο στο οποίο ο ζωγράφος υποδικνύει πως η φτώχεια δεν
αποτελεί εμπόδιο στην εξύψωση των απλών ανθρώπων στο επίπεδο των ανώνυμων ηρώων
της κοινωνίας. Την ίδια ηρωϊκή διάσταση δίνει και ο Ζαν-Φρανσουά Μιλέ(1814-1875) σε
θέματα όπως είναι "Οι Ξυλοκόποι"(1850-1852),ενώ ο Γκουστάβ Κουρμπέ(1819-1877) στα
πολύ γνωστά του έργα "Συνάντηση-Καλημέρα κύριε Κουρμπέ"(1854) και το "Εργαστήρι
του Καλλιτέχνη"(1855),τοποθετεί τον εαυτό του,στην πολύ τιμητική θέση του διάσημου
αξιοσέβαστου καλλιτέχνη,θέση που-τότε τουλάχιστον-δεν του ανήκε και που ταίριαζε μόνο
στους επίσημους,ακαδημαϊκούς καλλιτέχνες του κατεστημένου και σε σημαίνοντα πρόσωπα
της "ανώτερης" κοινωνίας.
Το χρώμα είναι ζωντανό,παλμώδες,απλωμένο με αδρές πινελιές σχεδόν πλακάτο σε εξίσου
αδρά σχήματα που φαίνονται σαν κολλημένα στην επιφάνεια του καναβάτσου,όπως
συμβαίνει στην περίπτωση του Ντομιέ.Οι μορφές του δίχως να χάσουν την μνημειακότητά
τους,συχνά χάνουν το συμβατικό τους σχήμα,γίνονται πιο πολύ καρικατούρες με όγκους
πεπλατυσμένους και εκφράζουν με ρεαλισμό τη διαμαρτυρία και την αντίθεση του
καλλιτέχνη ενάντια στη βιαιότητα και στην κοινωνική αδικία.

"Νατουραλισμός - Σχολή της Μπαρμπιζόν"

Ο Νατουραλισμός είναι ένα είδος ρεαλιστικής απεικόνισης που συνδέεται πιο πολύ με την
τοπιογραφία παρά με τη ζωγραφική συνθέσεων με πρόσωπα,ιστορικές σκηνές κτλ. Ο όρος
όπως και ο Ρεαλισμός χρησιμοποιείται πολύ πλατιά.Μιλούμε για παράδειγμα για
Νατουραλισμό στην αιγυπτιακή ταφική ζωγραφική,σε αντιδιαστολή προς το στιλιζάρισμα
της αιγυπτιακής γλυπτικής. Μιλούμε επίσης για Νατουραλισμό στην ολλανδική τοπογραφία
του 17ου αιώνα με την έννοια της ρεαλιστικής απόδοσης του φωτός του χρώματος,των
τόνων,της πιστής απεικόνισης της φύσης. Ένα τέτοιο Νατουραλισμό συναντούμε και στην
αγγλική τοπιογραφία με κύριο εκπρόσωπο τον Τζον Κόνσταμπολ(1776-1837) του οποίου οι
μελέτες από τη φύση έχουν την φρεσκάδα της στιγμής και την παρατήρηση της
ατμόσφαιρας,την επίδραση του φωτός πάνω στα χρώματα,μια ζωγραφική με γρήγορες
αδρές πινελιές λίγο πολύ καθαρού χρώματος όπως στο "Το σπίτι του Ουίλι Λοτ"(1810-
1815). Την ίδια διάθεση έχουμε και σε αρκετά από τα έργα του μεγάλου Άγγλου ζωγράφου
Ουίλιαμ Τέρνερ(1775-1851) που αρχίζει με το Νατουραλισμό όπως στο "Ο Τάμεσης κοντά
στις γέφυρες Γόλτον"(1805-10) για να καταλήξει σε σχεδόν αφηρημένες διατυπώσεις στα
τελευταία του έργα "Φως και χρώμα:Το πρωί
μετά την πλημμύρα"(1843). Οι Κόνσταμπολ και Τέρνερ επηρέασαν πολύ τους
εμπρεσιονιστές.
Την άμεση επίδραση του αγγλικού Νατουραλισμού διαπιστώνουμε αρχικά σε μια ομάδα
Γάλλων ζωγράφων,των ζωγράφων της Σχολής της Μπαρμπιζόν που επιχείρησαν την πρώτη
σοβαρή απευθείας επαφή με τη γαλλική φύση. Η ομάδα αυτή μόνο με την πολύ πλατιά
σημασία της λέξης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Σχολή,γιατί στην πραγματικότητα
ήταν μια πολύ χαλαρή ομάδα καλλιτεχνών που δούλεψαν για ένα διάστημα κοντά στα μέσα
του 19ου αιώνα στα περίχωρα του Παρισιού,θέλοντας να αποδώσουν με
ρεαλιστικό,πειστικό τρόπο το τοπίο,μακρυά από ιδεαλισμούς,σε μια απευθείας επαφή με
αυτό. Ο νατουραλιστικός αυτός Ρεαλισμός είχε μεγάλη σημασία,γιατί το "πρόγραμμα" του
ερχόταν σε αντίθεση με την κρατούσα συνήθεια κατά την οποία το τοπίο ζωγραφιζόνταν
εξολοκλήρου στο εργαστήρι δίχως καμμία αναφορά σε συγκεκριμένο κομμάτι της φύσης.
Ακόμα κι αυτή η τόσο αποδεκτή σήμερα ζωγραφική των νατουραλιστών ήταν τότε μια
επαναστατική αλλαγή που πολεμήθηκε,γιατί δεν ανταποκρινόταν στον ιδεαλισμό της
8
παντοδύναμης ακαδημαϊκής τοπογραφίας.
Ο σπουδαιότερος από τους ζωγράφους της Μπαρμπιζόν, ο Τεοντόρ Ρουσό(1812-1867)
ζωγραφίζει το τοπίο με παλμώδη φυσικά χρώματα και αντιθέσεις θερμών και ψυχρών
χρωμάτων έτεισ που οι ζωγραφιές του δίνουν μια κάποια εντύπωση του στιγμιαίου
χαρακτηριστικού φωτός μιας συγκεκριμένης ώρας, λες και οι πίνακες έγιναν έξω στο
ύπαιθρο π.χ "Ο Μικρός Ψαράς"(1848-9).Στην πραγματικότητα όμως κάτι τέτοιο δεν
συνέβαινε,γιατί ο Ρουσό,όπως και οι άλλοι ζωγράφοι της "ομάδας" παρατηρούσαν μεν
προσεχτικά τη φύση,έκαναν προκαταρκτικά σχέδια μελέτες από αυτή,αλλά τα τελικά έργα
γίνονταν στο εργαστήρι.Την ίδια τακτική ακολουθεί και ο Καμίλ Κορό(1796-1875) του
οποίου ο νατουραλισμός λεχει μια κλασική χροιά. Η σύνθεση όσο και οι χρωματικοί
τόνοι,καλοδουλεμένοι και αρμονικοί,βρίσκονται πολύ κοντά στην αίσθηση του Πουσέν.
Ωστόσο ο Κορό δίνει τη φύση,το φως και την ατμόσφαιρα του τοπίου με πειστικότητα και
φρεσκάδα,ιδιαίτερα στις μελέτες που έκανε τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ιταλία,όπως είναι
το "Βιλ ντ'Αβρέ"(1835-1838) και το "Θέα με το Κολοσσαίο"(1826).Την ίδια νατουραλιστική
αίσθηση συναντούμε και στα πορτρέτα και φιγούρες του,έργα με υποδειγματική αρμονία
τόνων και χρωμάτων με όγκους δοσμένους ρεαλιστικά.
Ο Σαρλ-Φρανσουά Ντομπινού(1817-1878) είναι ίσως από τους πρώτους ζωγράφους που
τελειώνουν τα έργα τους επί τόπου μπροστά από το θέμα τους.Στα τοπία του,όπως στο "Οι
όχθες του Ουάζ"(1862) με την ατμοσφαιρικότητα των χρωμάτων και τις γρήγορες πινελιές
βρίσκεται κιόλας στα πρώτα σκαλοπάτια του Εμπρεσιονισμού που θα ακολουθήσει σε
μερικά χρόνια.

"ΕΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ"

Η τέχνη από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά μέχρι τις μέρες μας αλλάζει τόσο γρήγορα
που είναι δύσκολο να την παρακολουθήσουμε.Η μεγάλη διάρκεια ζωής των στιλ του
παρελθόντος που κρατούσαν εκατοντάδες χρόνια ή πολλές δεκαετίες αποτελεί πια
φαινόμενο στη σύγχρονη εποχή. Έτσι διάφορες τάσεις,κινήματα,τεχνοτροπίες που
ξεφυτρώνουν η μια μετά την άλλη ή και ταυτόχρονα,κρατούν μια-μιάμιση δεκαετία ή
μερικά μόνο χρόνια,για να φθαρούν στη συνέχεια αφού πρώτα μπολιάσουν άλλα κινήματα
μέσα στα οποία βολεύουν μερικά τους χαρακτηριστικά,για να επαναληφθεί ο κύκλος ξανά.
Τα πράγματα γίνονται τόσο ρευστά ώστε ο ίδιος ο καλλιτέχνης αλλάζει το στιλ του από την
μια εποχή στην άλλη.Πολλές φορές το ίδιο έργο είναι πολυπρόσωπο,συνθέτει στοιχεία από
διάφορα στιλ σε μια δραματικά εναγώνια προσπάθεια του καλλιτέχνη να αντιδράσει στη
συσσώρευση γνώσης τόσων αιώνων και στην ανάγκη του να βρεί νέους τρόπους έκφρασης
σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο.Πρώτος ο Εμπρεσιονισμός εκπροσωπεί αυτό το
φαινόμενο των καιρών,ένα βραχύβιο κίνημα που εκδηλώθηκε στο Παρίσι και κράτησε γύρω
στα 15 χρόνια με κορύφωση το 1874,τη χρονιά της 1ης έκθεσης των Εμπρεσιονιστών.
Παρ'όλη τη μικρή του διάρκεια,το στιλ ξεσήκωσε πρωτοφανή αντίδραση,γιατί με τις
καινοτομίες του έσεισε τα θεμέλια στην εκφραστική γλώσσα της τέχνης,ιδιαίτερα της
ζωγραφικής.
Πολλοί παράγοντες επέδρασαν στην διαμόρφωση της τεχνοτροπίας του Εμπρεσιονισμού.Οι
έρευνες για τη φύση του φωτός και τη φασματική του ανάλυση στα χρώματα της ίριδας σε
συνδυασμό με προηγούμενες κατακτήσεις στον καλλιτεχνικό τομέα από τους προδρόμους
του Εμπρεσιονισμού όπως τους Άγγλους τοπιογράφους,τους Ρομαντικούς και τους
καλλιτέχνες της Σχολής Μπαρμπιζόν,συνέτειναν στο να χρησιμοποιηθούν από τους
Εμπρεσιονιστές καθαρά χρώματα,τοποθετημένα με αδρές πινελιές στον πίνακα.
Η φωτογραφική τέχνη,ανακάλυψη της λίγο πιο πριν εποχής είχε και αυτή το ρόλο της.Το
θόλωμα που έδινε στην ατμόσφαιρα,οι δυνατές αντιθέσεις ανάμεσα στα φωτεινά και
σκοτεινά μέρη όπως επίσης και η συχνή επιπεδοποίηση των όγκων σε σιλουέτες και κυρίως
το σταμάτημα της κίνησης,της ζωής σε στιγμές,είναι στοιχεία που παρουσιάζονται στα
Εμπρεσιονιστικά έργα.
Ακόμα και οι γιαπωνέζικες ξυλογραφίες που κυκλοφορούσαν πολύ τότε,δίδαξαν στους
9
Εμπρεσιονιστές το καθαρό πλακάτο χρώμα,την πρωτότυπη σύνθεση,τη σημασία της
ισχυρής παρουσίας της μορφής ως σιλουέτας μέσα στον ουδέτερο χώρο-φόντο.
Ακόμα και η θεματογραφία διαφοροποιείται. Η ολοένα ισχυροποίηση της τάξεως των απλών
αστών και η διαμόρφωση ενός νέου τρόπου ζωής,η αγάπη για τη ζωή στην πόλη,στα
καμπαρέ,στα καφενεία,στα βουλεβάρτα,στα μιούζικ χολ,στα πάρκα του Παρισιού,ή ακόμα
και αντίθετα,η στροφή προς τη φύση,μακριά από την ασφυκτική ατμόσφαιρα της
πόλης,όλα αυτά εμπνέουν τους καλλιτέχνες.
Έτσι λοιπόν οι Εμπρεσιονιστές στην πιο γνήσια τους στιγμή παραθέτουν απλά και ψύχραιμα
με ένα λεπτό αίσθημα,εικονες από τη ζωή και τη φύση μεζωντανά παλμώδη χρώματα δίχως
οποιαδήποτε προσπάθεια ωραιοποίησης των εικαστικών μοτίβων.Κανένα από τα έργα τους
δε διδάσκει,δε δραματοποιεί,δεν επαινεί,δε σχολιάζει,δε διαμαρτύρεται,δεν καταδικάζει,δε
βρίζει,δεν κραυγάζει.
Το πρόγραμμα των Εμπρεσιονιστών είναι απλό.Αρχίζουν και τελειώνουν τους πίνακες τους
με την απλή και ανεπιτήδευτη σύνθεση έξω από το εργαστήρι,στη φύση,μπροστά στο θέμα
τους.Οι γοργές πινελιές και τα λίγο πολύ καθαρά φωτεινά χρώματα που τοποθετούνται
πάνω σε άσπρο καμβά για πρόσθετη φωτεινότητα,αναμειγνύονται οπτικά στον
αμφιβληστροειδή από ορισμένη απόσταση σε μια προσπάθεια να αιχμαλωτιστούν οι
φευγαλέες εντυπώσεις του φωτός όπως αυτές παρουσιάζονται σε μια δεδομένη ώρα.Το
αποτέλεσμα είναι οι πίνακες να διατηρούν την φρεσκάδα και ζωντάνια της πρώτης
εντύπωσης που γεννιέται κατά την θέαση του θέματος.
Από τους πρώτους Εμπρεσιονιστές ζωγράφους είναι ο Εντουάρ Μανέ(1832-1883).Το έργο
του "Μοντέρνα Ολυμπία" (1863),όταν εκτέθηκε θεωρήθηκε σκανδαλώδες για την
μετωπικότητά του,το πλακάτο φωτεινό χρώμα της σάρκας που έρχεται σε κτυπητή
αντίθεση με το σκούρο του φόντου και προπαντός για την έλλειψη κάθε εξιδανείκευσης.
Ένα από τα πιο ωραία του έργα που είναι και από τα πιο αξιόλογα του Εμπρεσιονισμού,
έργο εσωτερικού πάλι χώρου, "Το Μπαρ του Φολί Μπερζέρ"(1882),δικαρίνεται για τη γοργή
ενεργητική του πινελιά,τις εντυπωσιακές αντιθέσεις θερμών-ψυχρών χρωμάτων,φωτεινών-
σκούρων περιοχών,την εντυπωσιακή απόδοση ή μάλλον την προβολή του εσωτερικού
χώρου με παράλληλα επίπεδα(πάγκος,καθρέφτες κτλ) και ασφαλώς για την πειστική
απόδοση του χαρακτηριστικού θερμού φωτός εσωτερικού χώρου.
Ο Αλφρέ Σισλέ (1839-1899) που έμεινε ως το τέλος πιστός στον Εμπρεσιονισμό,αρέσκεται
στα θέματα με χιόνια και νερά, όπως το "Μαούνα σε Πλυμμήρα"(1876) στο οποίο δίνει τους
ιριδισμούς του φωτός στην υγρή επιφάνεια και στα σύννεφα,ενώ ο Πιέρ Ογκύστ
Ρενουάρ(1814-1919) μας έδωσε έξοχες σκηνές από τη ζωή του Παρισιού όπως το "Μουλέν
ντε λα Γκαλέτ"(1876) αλλά κυρίως έργα με θέματα το γυναικείο γυμνό όπως το
"Λουόμενες"(1887).
Όμως ο σπουδιαότερος Εμπρεσιονιστής είναι ο Κλοντ Μονέ(1840-1926).Ο τίτλος μάλιστα
ενός έργου του "Impression:Soleil Levant-Εντύπωση:Ανατέλλων Ήλιος"(1872) που
εκτέθηκε στην 1η έκθεση της "ομάδας" το 1874,έγινε αφορμή να δοθεί στους οπαδούς της
νέας κίνησης το όνομα "Εμπρεσιονιστές" με κοροϊδευτική πρόθεση. Η δικαιολογημένη φήμη
του Μονέ οφείλεται στην εξαιρετική του ικανότητα να καταγράφει με παλλόμενα αντιθετικά
θερμα-ψυχρά χρώματ και με πειστότητα τις φευγαλέες εντυπώσεις που δημιουργούνται με
τη μεταβολή του φωτός από ώρα σε ώρα,από στιγμή σε στιγμή. Γι'αυτή του την οπτική
αντίκρυση του θέματος και του αποκλεισμού του συναισθήματος ειπώθηκε πως "Ο Μονέ
είναι απλώς ένα μάτι,αλλά τι μάτι!".

Β΄ Ροκοκό

Το στιλ Ροκοκό εμφανίστηκε στη Γαλλία γύρω στα 1715 σε αντίδραση προς το βαρετό στιλ
των διακοσμήσεων του παλατιού των Βερσαλλιών.Διάρκεσε μόνο 3-4 δεκαετίες.Είναι ένα
στιλ κυρίως εσωτερικής διακόσμησης σε τοίχους,ταβάνια,έπιπλα,με ανάγλυφα φυτικά
μοτίβα,κλωνάρια,φύλλα,άνθη σε σχηματισμούς C και
S,ανάλαφρο,χαριτωμένο,εύθυμο,χαρούμενο,ευφάνταστο,κομψό.
Σε αντίθεση προς το βαρύ Μπαρόκ,τα χρώματα του Ροκοκό είναι πολύ
φωτεινά,διάφανα,δίχως βαθειές φωτοσκιάσεις.Στη ζωγραφική παρατηρείται μια προτίμηση
σε θέματα με κομψές φιγούρες σε ειδυλλιακό περιβάλλον,σε δάση,κήπους, να
10
περπατούν,να διασκεδάζουν,να παίζουν μουσικά όργανα κτλ,όλα αυτά σε μια ανέμελη
ατμόσφαιρα που θυμίζει ή υποβάλλει θέατρο,αφού οι άνθρωποι στις εικόνες κινούνται και
συμπεριφέρονται σαν μαριονέτες ή ηθοποιοί σε σκηνή.
Ποτέ το Ροκοκό δεν κατορ΄θώνει να δώσει έργα μνημειακού χαρακτήρα και πνευματικής
έξαρσης ή βαθειάς ψυχολογικής διείσδυσης. Μένει μόνο πάνω στην επιφάνεια της ζωής,στο
επίπεδο του συναισθηματισμού και του εφήμερου,του πρόσκαιρου,του περιστασιακού.
Κύριοι εκπρόσωποι στη ζωγραφική είναι οι Γάλλοι Αντουάν Βατό(1684-1721) στα έργα του
οποίου διακρίνουμε με μελαγχολική διάθεση,ο Φρανσουά Μπουσέ(1703-1770) που
διακρίνεται για τον ερωτισμό του,ο Ζαν Νατιέ(1685-1766) για την κολακεία του,ο Ζαν
Φραγκονάρ(1732-1866) για το συναισθηματισμό του.
Στη γλυπτική,σημαντική είναι η εμφάνιση της πορσελάνης με συμπλέγματα συνήθως δύο
φιγούρων(άνδρας-γυναίκα) ή και μία μόνο φιγούρα.Στην αρχιτεκτονική,βαρύτητα δίνεται
στο αστικό σπίτι,μικρό σε διαστάσεις,διακοσμημένο εσωτερικά με
καθρέφτες,τζάκια,ανάγλυφες διακοσμήσεις ροκοκό με επιχρυσώσεις και προτίμηση στα
άσπρα χρώματα,με έπιπλα σε αυτό το στιλ.Το Ροκοκό διαδόθηκε εκτός από τη Γαλλία,σε
πολλές χώρες της Ευρώπης,κυρίως στη Βαυαρία.

11