Professional Documents
Culture Documents
NI ANABELLA:
ANG TAGASALIN BILANG MALIKHAING
MANUNULAT, KRITIKO AT LITERARY
HISTORIAN
ni
ROSARIO CRUZ-
LUCERO
Isang Report ni Benjie Torralba
para kay
G. Michael Coroza
Literary Translation
Buod
Jalandoni mula Hiligaynon tungong Filipino. Ang karanasang ito ang ginamit niyang batayan sa
pagpapahiwatig ng kanyang mga kaisipan ukol sa mga papel na kailangang gampanan ng isang
tagasalin.
panrehiyon tungo sa Filipino ay mga problema na agad na hinaharap. Sinabi niyang iilan lamang
(minsan nga ay wala pa) ang nagpapakadalubhasa sa pagsasaling ng mga panitikang panrehiyon.
Kadalasan ang mga nagsasalin ay sa paradimong Ingles tungo Filipino o Filipino tungo Ingles
ang ginagalawan.
ng pansin ang pagsasalin ng mga panitikang dayuhan tungo sa Filipino sa mga nagdaang
panahon. Bago pa lamang talaga ang gawaing pagsasalin ng panrehiyong panitikan tungo sa
Filipino.
(Cruz-Lucero, p 45)
2
May kinalaman din, ayon sa kanya, ang oryentasyon o ideolohiyang kritikal ng tagasalin,
malay man o hindi, sa pagsasalin ng isang panitikan. Kaya nga kasabay ng paghahabi ng tatlong
Kaya nga’t nagkakakulay ang isang salin kahit na ba ang isinusulong nito ay ang
kamalayan ng kasaysayang pampanitikan ng rehiyon. Kaya rin mas lumalawak ang kanon ng
panitikan ng Filipinas dahil maaaring masalin ang isang panitikan gamit ang iba’t-ibang
isa pang problema: ano ba ang estilong gagamitin? Dahil nga di pa rin malinaw ang
pa ito sa problema ng pagsasalin. Mas lalaki pa ang problema kapag pinag-isipan na kung ang
Para kay Cruz-Lucero, naging pabor sa kanya ang pagiging mansasalin dahil natulungan
ng disiplina ng pagsasalin ang paraan ng paglikha niya ng sarili niyang kwento. Nasasaalang-
alang niya ang mga estilo at iba pang pamamaraan at kung sa gayung isasalin na ang kanyang
mga likha ay madali lamang ito. Nakagabay sa kanya ang nabanggit din ni Mildred Larson sa
kanyang Overview of the Translation Task na ang sukatan ng matagumpay na pagsasalin ay ang
3
kakayahan nitong magbigay ng impresyon sa mambabasa na hindi salin ang kanyang binabasa
kasing makabuo ng tagasalin ng isang malinaw at “madulas” na salin, nabubura naman niya ang
ng panitikan. Ang mga mambabasa naman ay wala man lang pakialam para sana maituwid ang
Dahil din naisasalin sa Tagalog, lalong napapagtibay ang kaisipan na mas magaling ang
wikang ito kaysa sa panrehiyong wika. Natatabunan kasi ang pagpapakahulugang nakapaloob sa
kasalanan din ang mambasa dahil marahil ay di rin nila pinahahalagan ang kanilang kultura
Tagalog ang isang salin niya. Sa halip na magalit ay inisip na lamang niya na ignorante ang
makatang iyon sa kultura at wikang Ilonggo na ginamit niyang batayang wika sa pagsalin. May
mga dahilan kasi si Cruz-Lucero kung bakit isinalin nyang ibang-iba sa inaasahang saling sa
Tagalog dahil gusto niyang maging tapat sa orihinal. Inaamin naman niya na di pwede sa lahat
ng panahon at kadalasan nga ay di talaga dapat literal ang pagsasalin. Inaamin pa niya na may
mga pagkakataong binabawasan o dinadagdagan niya ang orihinal tungo sa wikang pagsasalinan
dahil mas nagiging tapat ito sa diwa at intensyon ng orihinal. Ginagamitan pa niya ng mga salita
4
at katagang mula sa orihinal na wika kahit na may eksaktong katumbas sa Tagalog upang
Kung talagang suriin, mukha ngang nakakatawa para sa mga Tagalog ang paghahalo at
pagsasali ng wikang orihinal sa pinagsasalinang wika (Tagalog) dahil may maling kaisipan na
pag galing sa probinsya (lalo na Bisaya), nagiging komedya ang panitikan. Kaya nga’t isa pang
ang orihinal. May pagkakataon kasi na di angkop ang maglapat ng katumbas na salita dahil nga
pagsalin? Malaki ang epekto ng oryentasyong ito. Ayon kay Cruz-Lucero, sa kanyang
karanasan sa pagsasalin ay mas nakikita niya ang mga katangian at kabalintunaan ng mg wika at
mas nakikilala niya ang kanyang oryentasyong ideolohikal sa pamamagitan ng mga salitang
ginagamit at pinapahalagahan niya sa pagsalin. Kung tutuusin, dapat iwasan ng tagasalin ang
malay na paglapat ng kanyang sariling ideolohioya sa kaniyang mga isinasalin. Ang dapat na
iniisip ng tagasalin ay ang pagiging tapat sa orihinal ayon sa kanyang sariling pananaw.
Saan pumapasok si Anabella at ang pitong buhay niya na makikita natin sa pamagat ni
Cruz-Lucero? Katulad ng aking nabanggit na, ang kwentong Anabella ang ginamit ni Cruz-
Lucero bilang paglalarawan sa mga kaisipang pagsasaling binanggit niya sa kanyang sanaysay.
Mas nauunawaan natin ang mga punto niya dahil kay Anabella. Sa pagtatapos ng kanyang
Anabella ni Magdalena Jalandoni. Kaya nga’t sa pamagat ay pito ang buhay ni Anabella.
5
Sinasabi sa sanaysay na ang pitong bersyon ng Anabella ay may kani-kaniyang pagpapahalaga
ng mga nagsalin at mga bumasa nito. Sa katunayan, di na lamang pito ang buhay kundi
Reaksyon
malawakan ang pagkilos para sa gawaing pagsalin. Ngayon din lamang napagtutuunan ng
pansin ang pagsasalin ng mg panrehiyong panitikan tungo sa Filipino. Kung tutuusin mas dapat
inuna ang gawaing ito dahil dito nasasalamin ang kulturang rehiyonal na mahalaga sa
pagakakakilanlan ng ating bansa. Siguro din ay masyadong na-marginalize ang mga panrehiyong
Ito pa lamang ay balakid na sa gawaing pagsalin. Nakakadagdag tuloy ito sa mas malaki
pang problemang kinakaharap ng gawaing pagsalin. Nariyan na ang mga desisyon na kailangang
gawin ng tagasalin: 1) alin bang panitikan ang gagamitin; 2) anong layunin ng pagsasalin; 3)
gagamit ba ng mga salitang mula sa orihinal. Ilan pa lamang ito sa mga isyu na kailangang
6
Isa pa marahil na aking naisip matapos kong mabasa ang sanaysay na ito ay ang
nalalapatan ng oryentasyong ideolohikal ng tagasalin ang kanyang gawa, malay man o hindi.
Politikal.
ito dahil ang wika ang pinakamahalagang bahagi ng pagsasalin. Sa katunayan nabanggit ni
Lumbera ang kasaysayan ng pagsasalin dito sa Pilipinas sa sanaysay na ito. Sinasabi din ni
Lumbera na maaaring kasangkapanin ang wika para maisulong ang mga agenda ng iba’t ibang
grupo. Isipin nyo na lang ang kapangyarihan ng isang mananalin. Maaari niyang isulong ang
isang kaisipang dayuhan o kolonyal sa kanyang salin na walang kamalay-malay ang mga
mambasa na ganito nga ang nangyayari. Siguradong mahuhubog ng panitikan ang pag-iisip ng
mambasa. Sa ganitong paraan ay nagamit nga ang wika ng salin para manlupig.
Sa pagsasalin pa, di lamang sapat na makapagsalin ang isang tagasalin. Kailangan din
may kakayahan siyang maging malikhain – na maaari niyang ipakita ang tunay na kultura at
kaisipan ng taong sumulat ng orihinal. Habang sinusulat niya ang salin, kailangan din niya
maging kritikal – na dapat may saysay pa rin ang mga nasaling panitikan at may logicality ang
mga salita’t pangyayari. Kapag nagawa na niya ito ay naisusulong na rin niya ang isa pang
7
mahalagang papel ng isang tagasalin – ang pagiging literary historian. Sa pagsasalin niya ng
Isang napakahalagang gawain ang pagsasalin. Ngunit ito ri’y isang napakahirap na
gawain. Kailangan ng isang matinding pagsasanay sa wika ang susuungin ng tagasalin upang
Sa kahuli-hulihan, nasa mambasa na ang desisyon kung aling salin ang kanyang
pahahalagahan. Sana nga lang ay magkaroon ng isang bukas na pag-iisip at malawak na pag-
unawa ang mga mambasa upang makapamili ng saling pahahalagahan. May paghamon sa mga
mambabasa na wag lamang tanggapin ang anumang salin kundi maging kritikal din.
Mapapatunayan lamang na buhay na buhay ang wika kung pati ang mga mamabasa ay