E^i-;i»{i^ia•

. . . .,>. . - «

r*.

'fft'*ffi'^• '-** !'''* *^"'^~-'?- ' "•*' ^t•*' »»"•' ' " >' • •
' -

.*'3{'*'^'*"'*!•' 'r•-'•^<-^f'•*p - Uf.* ,.'« r*• i-f- c '. f

i
 Digitized by the Internet Archive
in 2010 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/collectaneagraecOOwill
\
 : ;

COLLEOT

GRiECA LATmA:
SELECTIOXS FROM THE

GREEK AND LATIiN FATHERS

WITH NOTES,

BIOGRAPHICAL AND ILLUSTRATIVE.

BY M. WILLIS, D.D., L•L.D.

TORONTO
HENRY ROWSELL, KING STREET EAST,
PBINTEB. TO THB UNIVKR8ITT.

1865.
 —

PREFACE.

Great diversity of opinion has prevailed as to the value

of Patristic Theology. Extremes, as happens in many
questions, have been run into alike by the admirers and
depreciators of early ecclesiastical literature. At any rate,

some acquaintance with those ancient writings becoraes

every student of theology, were it but to enable him to test

the references so often made to the authority of the fathers,

both in historic questions and questions of doctrine and

interpretation. The fact that, in exposing error and in

vindicating and illustrating truth, theologians of all ages

we may say also historians and philosophers — have sought

to enrich their pages with citations from those ancient
works, establishes a presumption tbat a certain degree of
attention given to tAp;8tudy of them 'will repay the labour.

In a text book designed for occasional use in a Divinity

dass, it is not attempted to include specimeris of all the

fathers. The former callection prepared by the editor

included only selections from tlie Latin writers and apolo-
gists — Tertullian, Minucius Felix, Cyprian, and Augustine.
Having, after mature consideration, resolved to extend his
plan, by inserting specimens of tlie Greek fathers in one

common text-book with the Latin, the work of selection,

with needful corapression, Ims been no doubt one of diffi-

culty. But if he has succeeded in placing within easy

reach of the student the means of gaining some acquaintance
with the sentiments and styles of those leading writers,
IV. PREFACE.

whose names are more familiar to him than tbeir works are
accessible, he will feel that he has accomplished something

not unprofitable to the expounder of the Holj Scriptures,

wlio may be reasonably curious to know how men of other

ages appreciated the word of God, and how (rigbtly or

wrongly) they interprefced it.

In the former (Latin) collection, having regard to this

end of the useful, rather than to what was strictly homo-
geneous, he had subjoined extracts from the institutes of
Calvin, to the selections from the fathers. If these are

dropped from this edition, it is because Calviii's work can

so easily be obtained apart, or is so generally in students'

hands. The necessary regard to condensation has also

suggested a more abridged specimen of Tertullian. Id
withdrawing a portion of his hard, and to many readers

somewhat impracticable Latin, it has still been the aim to

preserve some of the most valuable, and withal eloquent

portioiis — for they are eloquent — of the Apology. Cyprian
and Augustine are abridged in a like proportion ; Minucius
Felix in a less — the argument is so connected, and the style

so beautiful. This condensing process is more than com-

pensated, it will be allowed, by the introducing of new
names so well worthy of being associated with these, as

those of Lactantius and Jerome, of the Latins ; and of the

Greeks, Clement, Justin Martyr. Athanasius, and others.
Irenseus appears here also: he may be classed either with
the Greeks or the Latins. Some would be astonished were

the editor to say that he hesitated whether to give a place

to Ignatius. Otliers will think even the stinted measure in

which his epistles are recognised more than enough. "/?i

medio tutissimus.'' The labours of Usher, Vossius, Cote-

lerius, and others, liave convinced nearly all men that the
 ;;

PREPACE. V.

greater part of thc epistlcs attributed to thc good martyr

of Antiocli, are spurious ; and that raost of those generally

received have suffered interpolation. StlU tlie question as

to some of them is not dccidcd. Not only Daille and

Pearson took opposite views ; raore recently, if Baur is

strenuous in rejecting tliera, Rothe and Hefele earnestly

contend for their authenticity. If Neander rejects, Giescler

is contented, having eliminated the spurious, to hold the

rest. Cureton, after careful scrutiny, retains tlie brief

edition as found in the Syriac. What is presented in the

Collectanea is chiefly from the least doubted of these

epistles, and the freest from> high assertions of spiritual

power : a small specimen of tlie more doubtful is given

that the reader may see botli the excellencies and the
faults of this celebrated father. It is liard to believe that

tliose writings are a myth, which'the most eminent men

of many ages quoted and appealed to, for the stimulat-

iiig of faith and piety —a Eusebius and Theodoret, an

Athanasius and Chrysostom, a Jerome and Augustine.
As to the fathers at large, our rule of selection has been
the importance of the subjects, with a reasonable regard to

variety. The passages introduced have some of them a

bearing on the question of the Canon ; some contain reason-
ings on natural and revealed religion both. Others have
reference to great and leading articles of Christianity

as the Divinity of the Son, and Spirit. Augustine, besides

his valuable views on grace and free will, is drawn upon for

wholesome suggestions to the student, as to the right spirit

which should characterise both the searcher, — the "inda-

gator," — and the expounder of divine truth. Other passages
enumerate the general duties of life. Some give light on
VI. PREFACE.

early practice, as respects the worship and government

of the Church.
The present Collectanea difFers from the former in the

insertion now of some illustrative notes, and the enlargeraent

considerablj of the Biographical Sketclies of the Fathers.

To have multiplied the former much beyond what appears,

would have been to cause the volume to swell inconven-

ientlj. Such as they are, they will facilitate the reader's
"vyork : and tlie latter, (in wliich multum in parvo has been

the aim) will not be useless as suggestions or remembrancers

to tlie student of Church History.

One thing has impressed the editot• as he has been con-
versing with those minds of the ancient times. If in some

respects our Theology and Biblical Literature have gained,

in systematic preciseness, by the larger means and materials

for critical study available in more recent times, it is impos-
sible to despise thejmmense learning evinced by these great

men ; and scarcely possible to overlook tho evidence ot the

Divine agency in raising them up to the great work for

•which tliey proved themselves so competent, of defending
Christianity in the ages of its imminent peril. And the

vanity of the men who would summarily dismiss those early

leaders of the Church, and Christian heroes and martyrs,

because of some errors in interpretation or doctrine, might

be instructed by studying the example of their earnest and
devoted application to the work of their day in building up
the citadel of tbe faith. As to many of them, we have
seen in tbe spirit of ardent Christian love burning in their
breasts, much to rebuke the coldness, tbe selfishness, the
littleness, of an age so defective, after all, in proportion to

its advantagcs and privilcges, in the primitive holiness,

 ;

PREFACE. Vll.

spirituality, lovc, aiid zeal. Those who Bweepingly disparagc

these great names, should rcflect on two things : how
much our matured Theology owes to these early labourers

and how stumbling it must be to him wlio bclieves

that Christ has ever had a Cliurch, and that the Spirit
was promised always to bc with it, — to conclude that

tlie most distinguished members of that Church, and those

who mainly formed the minds of their gcneration, had but

little or nothing of this Spirit, eitlier in his gifts or liis

graces ! Though in a very different temper from the

scoffer, might not many be induced to ask, Where is the

promise of His coming ? or, if Christ has been true, as

no doubt he has been, in giving his presence to his

witnesses and saints, shall we ignore or despise those

who were thus honoured ?

K2iOX's CoLLEGE, October, 1865.

 CONTENTS.

PAQi:.

Athanasius '
92
" against the Arians . 93
" on the Canoii 98
Augustine 203
''
on Grace 204
" on Christian Learning 216
^' to Jerome 222
Clement of Rome 1
'< First Epistle. 1 3
Clement of Alexandria 78
^' on the Teacher 79
" on the Ricjb Inquirer 84
Cyprian 183
'^
Epistles 184
Diognetus 29
'^
Epistleto - 30
Gregory of Nazi^um .... 92
'^
on the Holy Spirit 100
Ignatius 16
^' Epistle to the Romans 17
" Epistle to the Trallians 20
'^ Epistle to the Philadelpliians 21
Irenaeus ... 63
'' on tlie Faith 65
'^ on tlie Gnostic Heresies 66
'< Letters 70, 72
'' on Apostolic Tradition 73
John, Chrysostom 105
<i
on the Sacred Office 106
Jerome 197
" to Evagrius 198
" to Damasus 201
Justin Martyr 36
" Dialogue with Trypbo 38
" First Apology 46
Lactantius.
'.
191
" on Wisdom 192
Minucius Felix 154
" Octavius 155
"^8
Origen
" against Celsu.s 87
Polycarp 23
" Epistle to the Philippians 24
Tertullian H*?
" Apology 118
'' aiainst Praxeas 148
 1. CLEMENT OF ROME.

The author of thc cclebratcd Epistle (or Epistles ?) thaf

goes under tlie name of Clemcnt, is, according to the general
belief of thc ancient Churcli, tbe same who is honourably
made mention of by Paul, (Phil. iv. 3,) as baving " his
name in tbe book of life." Besides the testimony of Euse-
bius, this is affirmed by Origen, Jerome, and Epipbanius.

Tbougb several publications were early issued under tbe

vcnerable name of this fatber, sucb as " The Apostolic
Canons," and *' The Recognitions of Clement," wbich
were soon proved to be spurious, the cbristian world
bas received with cordial consent his first Epistle to
the Corinthians ; bis second bas not been so generally
accepted. The occasion of the "writing, as appears on the
perusal was the existence of a spirit of dissension
of it,

among the members of the Cburch at Corinth, evincing

itself bv insubordination, and harsh treatment of their
spiritual rulers. According to Irenseus, tbe letter was sent by
Clement in the name of the wbole Cburcb at Rome to their
brethren at Corinth. By those wbo reckon Peter to have
been the first Bishop of Rome, Clement is represented to
have been either tbe imraediate successor in that see, or his
successor by two removes, Linus and Cletus (or Anacletus)
interveniDg. corresponding diiference of opinion has
existed as to tbe date of tbe writing ; some referring it to
the end of tbe first century or the close of Domitian's reign :

otbers preferring a mucb earlier date. Wake, Dodwell,

Vossius, and Hefele, suppose it to have been written prior
to the year 70. chief argument on tbe side of tbe earlier
date, is fcunded on some allusions in the body of the Epistle,
to tbe temple service as still remaining though it is perhaps :

possible to explain tbese expressions as figurative or

2 CLEMENT OF IIOME.

analogical. Anotlier interesting argament is taken from

the narae, "Fortunatus," occurring among the messengers
bj wbom Clement communicated with the Church at Corinth ;

the same name being mentioned by Paul in an inspired

Epistle to that verj Church. Being mentioned by liim as
among tlie mature disciples at Corinth during the Apostle's
life, and still being in Clement's time an active messenger
of the Church, it is natural to conclude, that no very
Jong number of years had elapsed between those occasions
of service.
The Epistle is C5illed by Eusebius "great and wonderful."
It certainly has the beauty of ^implicity, and its spirit is

apostolic. Were it only as demonstrating Avith what implicit

faith the books of tbe prophets and apostles were received
in that age, it is a valuable document. Eusebius relate^
that down to his day the reading of it was in use in many
of the Churches. It is another token of the reverence paid
to it, that the earliest copy of the work brought to
Europe had been long thought lost) was found
(for it

included in the same volume with the famous Alexandrian

manuscript of the New Testament, believed to have been
written not long after the Council of Nice.
 02
. 2 20 .

€\
. ^ ^
'

),
,
), ,
^, ^
<,
7< ^
ev
>
rfj ). .
/; [)
/-

,
SeoO

€<,
SlcL• ^^
^^
Xa/3t9

, - Ata

^ ,
.^
7€

-
oXlya
,^
, jap,
-
<
;

,
, , ,
'
;

; \\.
;

yap ,
<
, ^, ^
^} ,
^ ^,
^>
.
Neot? re

^
ayvfj

^ Within the bounds or rule of obedience.

seot. 41, . Xfirovpyiai.
See sect. 7, kuu. t^j :
 ,
'
-^, -^
re ,,,,, --
FIRST EPISTLE OF CLEMENT.

II.

-
.
^. ,\
^' ^
iSeSoTo

^} -
aylov

.^^
'
€7rt

,
^, -, ^

,. '^ - \
,
.
,. '
iSia
^^
^

'ip'yov \
^,

^'. ,'^
',
,
, ^ ''
<'^
III.

,
:
-

.,
-^
6

, '^ , 6'^'/<

, aSo^oi

,\ ,Trj

' ^^ adv. — some read 'IXfwv, thoiigh the adv, may thns be joined with
tlie iDfinitive yev^aQai.
^'Deut. xxxii., 15 (Sept.)
€
^€ €V <;
7€€
ciSlkou

eU
]
.
^
^ ,
FTRST EPISTLE OF CLEMENT.

, ?]
'; SI
^,
5

' / ^,, "\ IV.

TeypaTTTaL yap

. ^ "
"
r
ijeveTO

, rjveyKev

.
ijveyKev

.
^,
' .
?
,
?
-
^
-
8 KcitV

6
\,
6

Jiaiv

'
; ;

. .. ^ 8\ , 8, . ;
'

^.
.^^
"
', , 8 ,
KatV
K<xt
"/3

. Aca ^
6 ^

. ^,^ ^^.
8•, ^ -
'
, , 8 ^.
^ ) ^^. ^,
;

'
;

,
^ ^.
Gen. iv. (Sept).
-^
word used ia bon. or mal. part. — here in mal.
3 Used rarely, as if neuter.
6

€771

'^ .
eyyLara
yevva2a
'
'..
'^,^
,
FIRST EPISTLE OP CLEMENT.

V.

^ )\
^-^,
6\€
yeved^

€
/? ^ ,
? , ^
^
Sta
,
.

.8
€va, ovSe

8,
€<
..
. ) ,
'
7€^6,

, ,
} 8,
^'^^
6

Trj }

.
, ^' , ? 7Xy
ayiov
rjfy ^

,
, ^^
,^'^
VI.

^^ .
., iyivovTo

^^ ,?)?
^
-

.
^ ^, , /* ,, .*"'

Probably Tigellinus and others, who exercised the government in

'
tlie
end of Nero's rcign, or in his absence.
'^
( /af (Cotelfir. &c.)— supposed female martyrs.
 )

FIRST EPISTLE OF CLEMENT.

, ^,
€ ^, VII.

, '
, - '^'
€(:<
ev yap

,^, ,. *;, ,.8

6 aycou

, '
^ ;? ayla^i

, ^<
^.
,
-
. .^
^,
ehwKej

, 8
).

^^ ^ ., ^
, ,'
XIIL
-
,
,
jap '"'

^
ayiov'

8 ' '
.
ttj

,^
? , -,
^,
",
, ,
yap
'
- , 88,

^^ 1
.''

Taken as a neuter, like \$

^
(sect. 4.
8

.
'
\6yia ;"
^

€7
FIRST EPISTLE OF CLEMENT.

yap 6 '* ,
ayioirpeTreai, \< "
-
, '

. , , XIV.

^
',
''' }- \
^, ^,
p'yoL

^ .^
'.
<), ev akatpveia

<,
yap
eav pLyjroKtv-

,
yap' "

."
, , , ',, . ,
.. " ^
.' "

<
,'; 5

, XVI.

,
),
,
'
.
,, ;,^^ .-^
' ,,,
yap

[
6

^,
ayiov
7]; 6
-
-
', ,
^

^
,
, , -
'
((5
•^Is. Ixvi,, 2 (Sept.)
(var. reading €5.)
3 l>
. xxxvii., 35-37 (Sept.)
 — —

,, ^, ,
*; ,
FIRST EPISTLE OF CLEMENT. 9

fcal

. €\<' Trepl

,
iv

? , iv

. 7\yf} ev Sca

' ^
Bta
€
}

. , ]
^
^;
Trj
, ? iirl
8
'^,
^
.^ . .
,,8 .^ Kat

'.
. ^^, , ,.) .
, . '
, ) ,^, , ^^'
Trj

.'' Sia
''' ,.
,
^

,
',
,
, , ^ .*''

;
,
' ^
,
, aya-

^
1 Isah. liii
8, (Sept.) according to a supposed reading of the Hebrew,
,

adopted by Lowth, after Origen and Kennicott, but rejected by critics

" "
generally.
'

Maqee
ihv Sarre V. 10, (Sept.), in other copies of Sept. ScDrat.
(be given) —
Justin gives it
the true reading Capell, Lowth, Dodson, Archbp.
(on Atonement,) &c. — Greek MSS., often interchange e and ai
 —

10 FIRST EPISTLE OF CLEMENT.

, ' €
Oi

.€>6]
"
- rj]
XX.
iv

, ^ ) ' )-
re

'?<'. ^ ,
6
iv

,
'^
€

.^ ,
-
eir

, ^ ^ '^^,
6
'po<yav.

, ,
SeSoy

, ,
"

?
,
. iv

******
^yap

XXI.
', , pyaL <-
^

.
' .^ , '
^.'^ "^
ydp "
<
,8,
^
8-
, , ,^
,,
18,
.
^,
^
^, Xyo

,
^ Elder in years, by contrast -with veovs. So Archbp. Wake takes it. Somo
ficc thrce oflices here uiovs being taken for deacona. But comparc -with
this sect. 42.
 ^. FIRST EPISTLE OP CLRMENT.

^^ 11

' , '
, ,
.,-
, € ^,
?}9 ayveia'^

' ?}
', ajaOov

fcVietACt?

iv

, ;
SvvaTai,

€] , ev
6

'. ii<yvr]

'^
. ^eco

/
yap
],

^^,
,,'^ ' .
,',
,

^, 8 ^,'
XXXVII.

'
,^
^,-

,
^. ' '^
81 .
8
^'
01

,
' . . , .
/
,
. vTroTajfj
,.
XXXVIII.

. , \,
,
(^

^
. 6

Earthly governors meant here.

-
12

^ -,
€8€ :,
€pyoi<;
}
^. ,
^?•
- . FIRST EPISTLE OF CLEMENT.

SI
6 ^;
\6^<;^
^,
\\
'^
* * * ^f *-

, ', XL.

. 6

?
.
^^
, -
TrJ9

,
< ^^;,
^,
^^'
-
'
, '^ ' .
^^
, '^ .'
01

Ihiai
^.
, ' yap
yap

"
«

, ^ ',, .
, ^, ' XLI.

-,
,
'
^
'^
, ,,
, - ^-^,

'^,,
-

. ', , ,
,
 FIRST EPISTLE OP CLEMENT. 13

,
'
6
^
,
^''

6
*
e'yeKav
),
XLII.
^
. - ^
^ , eyevovTo
YlapayyeKia^

6V ,
^^,
ifc ).

(yo

'.
'.
'
, . , - (deod -

yap

.
8
)?
•
jap
, Xy
ijijpaTTTo
^' *'

^, ^
Kat
.
,,. '^-,^
,
, ,, ^
XLIV.

,
-

^
,
, '
.^
^.
1
^^
Perhaps for
jap

thriyy^xiaavTo. —Wott.
,
, lyap

^leaiah. Ix., 17 (Sept'. -with variations.)

 —

14

€\,
.
'^.
FIRST EPISTLE OF CLEMENT.

yap,
) ea'yy€€

^^ ^, -
- XLVI.

^
Bet,

.
\ey6L'
€\6
TeypaTTTaL yap'

'^

ear]^
^'' 6 6
€' ,-
^ "

;,
ev

*
€
'
^ " , '^ \-
(^ ^ '
.

,, ;

"' ',
,
;

;
'

^ ,
'-
',, ,
, ^,.
,- . ^,
,
yap.
;

*'

,
^
.
vii.,
-
^^ ^
iNotfound
14.
/
XLVII.

in Scripture, unless Prov. xiiL, 20, ad. sens. ; or 1 Cor.,

;

2Ps. xviii., 20 (Sept.)

' In thc first or early times of the Gospel : so Coteler,, Wott., Jacobson,
Wake; though some understand the Gospcl " '*
as largely taken of the
New Testarnent, corresponding to a frcquent use of tlic word " law " ainong
tlic Ilcbrews. Tliero are instanccs of this application of the "word
in OuKiKN, and othcrs of tlio fathcrs. Junius, Heinsius, and others,
suppose that EvayyfXiou, means here tho beginning of the first
Epistlc to the Corinthians.
 — ;

'€''7€ ,
FIRST EriSTLE OF CLEMENT. 16

^ ,
',
7€70.

? -.^
?
1\.7]

,,'
^ ^ ,
'^<
-
€
'
€76€\€

jap
irepl re

,
avSpl

,^ ^ -
^,
,.
' ^
"'

>
?}?,
Sc

^.
'

Slo,

Be

1
^, gravity. "Wake translates the clause well : " And lessened the
reputation of that brotherly love that was so eminent (so much spoken of)
among you."

(Acts xxi., 16,) called }

2 The church at Corinth was not ancient absolutely, but comparatively

being older, or founded earlier, than that at Rome. So we find Mnason

while the Apostles were yet liviug.
Thus the defenders of the earlier date of the Epistle meet the argument
for a later date, so far as founded on tbis word Wott., Fret, Dodw.,
:

.
Jacobson.
^ — persons. — The -word so used
is occasionally by the early
ecclesiastical writers — once in N. Test., 2 Cor. ii. 10. See Wbtstein on that
passage, or Suicer or Schleusner on
 —

. IGNATIUS.

This father and martyr — of fragrant memory in the annals

of —
Church belongs to the ^time of Trajan.
the His
surname, " Theophorus," may have originated the tradition
that Ignatius was that child which our Saviour took into
his arms, and presented to the disciples as a picture of the
lowliness of spirit He was inculcating. The tradition has
no authentic source
the surname otherwise
" Deum gestans" ()
and the good martyr himself explained
;

—
as meaning not " Deo gestatus," but
not
rogated by the Emperor, who Theophorus was, he replied,
" He who has Christ in his heart," (Acts of Ignatius).
— for when inter-

According to Irenseus, he had been a companion and disciple

of the Apostle John. He is believed to have been thrown to
the wild beasts and the flames in the ampbitheatre at E-ome in
the year 107 ; having been sent thither from Antioch, under
a guard of soldiers, though not unaccompanied by attached
friends. The Emperor Trajan had visited Antioch in regal
pomp and being determined to take rigorous account of the
;

new religion, he had Ignatius brought before him. With

great composure he made his confession of faith, and, anxious
only for the safety of his flock, seemed indifferent to personal
suifering. The holy man proving pertinacious after torture,
Trajan adjudged him to a cruel death. It was while resting
at intervals, in course of his jonrney to Kome, that he wrote
the letters generally attributed to liim. The Epistle from
which we have taken the largest extract abounds with
expressions of intense love to Christ, and of entlmsiastic
desire for martyrdom. As mentioned in our gcneral prcface,
this

the llierarcliy
as a wholc.
-
Epistle is frcc from those cxtravagant laudations of

The one
have brought suspicion on the letters
to the Roraans bears good cvidcnces
of authcnticity, and Iiaa survived Curcton's as wcll as
Usher's climinating and curtailing proccsscs.
 — —

^.
, ^] '. ^, ,]
2

^
,
,,,,
7<^

, , ^;,
6

'^)
rfi iv

eV
'
'^ ^\

' ^,
,]
,'.
,
'

',
'^, .^
^
iv

iv

,
, . ^ , ivToXfj

^
ev

^ ,
' ^ , ifkeov
.

jap

, ., fi
. yap

6
', ' . . ' ,
, 'yap
'yap

pretation
Vossius prefers the reading,
;
(, with the ancient Latin inter-
" in loco chori Romanorum."
" Quis non videt (Vossius says)

6$
region of the Romans."
"^
Wake.
,
lectionem hanc tam perspicuam esse quam obscura et barbai^a sit altera?
Choris etram alibi comparat coetus christianorum."
Wake, Hefele, prefer as in the text '*
Ittigius, Pearson,
—
the place of the

(vet. int. .and Syriac) which Vossius calls "verissima

lectio," as if
by Jacobson, and by context
C
5.
"Christi habens legem." The present reading is favoured
18

) .
^ ,,
yap
IGNATIUS' EPISTLE

^^
, jap
II.
THE ROMANS.

^ ^ ^67]
,
epycp e^ere

^ , -.
iTTfypa^rjvaL. 'yap

)' ^

''7} ?.

.. ' .^
YWeov ([),
^]
iW, tv

^, ^
6 ^ - Svvac

-, , ^,^
,
. • , , '
.
' \
III.

y,
'(

. . ^', 8 <yap ^-
,

' ,
. .
,
,
^

'^
6
" yap
yap

IV.
',

tyo)

,,
, . , ,
^. ' Si
. "

,
1
',
Syrus et vetus interpr. lat. legcrunt
ut interpres rcddit
. ,
faclus sum voz,
Multo preferenda cst lectio gricci textus, Sensus
est denuo mihi erit currendum in hoc stadio vilcv, cujus mctam 2>ene atligi.
;
—
Hefelb.
2 Noto — Syr. and old Lat. rcad aya.Qhv.
 — '

' ,
. .^ \<;
IGNATIUS* KPISTl.K

€
ROMANS. 19

,
ovSe
\,

»^
. ^
,, ^ .,
opyavwv
^
' ^' ? /

. eyu) Bk 8).

,^ ' , - V.

<,

, ^88
EiV

,;
'^ ,'^
8
'
.' //.,
<^,
ot
78<,
<y{]^

^
6

"
^

. \.
^,
^'^
) , ,,^, ,
,
..
, ',
,
,
'. l\\jv
''
.

^/ -

, .
ifi

8 ,
. ,
7, . ,^ ,
.^
8 ^ } ,-
J^C T^ Jffc

VII.
'i^ *| 5fi

Xiyov
^

,
'

6 ),
, , ^" 18
/'/.

^ 65— meaning the soldiers — liis rough guards.

—
Kindness was tbrown away upon them " Fortasse milites isti a chris-
2

tianis dona acceperunt, ut mansuetiores erga Ignatium essent." Hefele.

3 That loves or feeds on material things {.) Another reading is
. His earthly aifections viQre crucified. Sotne suppose Christ
ineant objectively.
 —

20 IGNATIUS' EPISTLE THE TRALLIANS.

,,
,} ,
')] , /?,
1 TPAAAI AN OI2.

/, )

, *;
^ ,,
^

',
6V
' TTj €
iv
ev

ev

******** iv

.
"
, ,
/, , ,
,
, ^ ^
,
yap ^,
^.
.
Sl

^AvayKatov
'^-
, , ,. ^,
, ' ^^ . ^

.
^ Tliis Epistle to the Churcli of Tralles is not extant in the Sjriac version,
edited by Cureton.
2 It is of notice, that in Ignatius' Epistlcs, tlie Bishop is always
represented as Cbrisfs representative the Presbyters as the reprcsenta-
;

tivcs of the Apostles; "whereas, according to the view which soon after
prevailed in thc Ciiurcb, the JBisliops are the succcssors and representatives
of tbe Apostles. Tlie Ignatian apprehension of tbis relation appears to
have had its origin in Jerusalem, wliere James, the brother of Jesus, might
be reckoned the reprcsentative of the latter aud, in likc mauncr, the other
;

relatives of Jesus wbo werc subsequently cbosen presidcuts by tbecburcbea

in Palestine.

text,
Some read ].
Gieseler's Ecc. llist. I.
Tbc ancient Latin interpetation rcads as in our
" ministros cxislcntcs mystcriorum, Jes. Cb. " Vossius explains
:

tbis, " ministroa mystcriorum Dci, scu sacramcuturum." IlEFELii eup-

poses the allusion to bo to 1 Tim., iii., 9, and 1 Cor., iv., 1.
 — —

IGNATIUS' EPISTLE THE FHILADELPHIANS. 21

,),] 12.
, €\ ^
/;

,
iv

€^} ,^
6

\'\
^,
} -/
ev
ev

ev
,
, '')
-eXeet'
<
ev tjj

.
eav evl

^)
\ ^) ^^
], / 8 'ohehe'yevo

'
h

,
. ' ' II.

6 , }
.
yap
' Trj
rjSovjj

^, ,,' ^*. III.

'^ -
) ^,
, , ^^
yap

'
^]
,
,, ',
. ^
'^
'
1 compound of ; defaeco, purgo,
"^
has been satisfactorily ascertained that the extravagant passages of
It
Ignatius on the Episcopate, which have hitherto presented to impartial
readers the appearance of an awkward anacronism, were really interpo-
lations. Gaussen on Canon, p. 250.
Ignatius recommends submission to the Episcopal autliority as something
new. He represents the first Presbyters of the churches as Bishops, and
wishes to induce them to appropriate the idea of the episcopate. Gieseler.
 —

^ ^,,-
22 IQXATIUS' EPISTLE PHILADELPHIANS.

,^' IV.

yap
€^
^ .
ev el<;

Qeov
', eav

'' ^
, ,], ^' ,
, , -
ev
, \[
.
ayaTrcov
,
eri -
.' ''
'^
. '^ ^/,^ ,
Qeov
, iv
- ^,

^^', ,^ , 8
,
/
iv

V7T0
'?.

. 2

way
1

compound
to Buffering.
of ,
Wake. AnotLer reading is,
idea as yet of witbholding the cup from tbe laity.

meaning not yet perfectcd ; but only ou the

a compound of
 . POLYCARP.
This distinguishcd martyr suiTcred under one of the
Antonines — in the year 147 according to some, or 166
according to others. Tho persecution in the time of M.
Aurelius ragcd with great violence in A«ia minor. Poljcarp
had long and with much dignity presided as pastor of the
Church at Smyrna ; having been ordaincd to tliat cliarge,

(so Trenicus by one of the Apostles. He liad bcen

tells us)

a disciple of John. It was the opinion of Usher Ihat Poly-

carp was "the angel of the Church at Smyrna," addressed
in the Apocalypse. He was venerated over all Asia as the
father of the Christians. The affecting story of his martyr-
dom istold minutely in a letter written by the Church at
Smyrna, addressed Church at Philadelpliia, and
to the
preserved by Eusebius. That document appears to have
been a circular sent by request to the sister Churches for
their iniOrmation, and was so prized by them as to have
been read for instruction in many of their public assem-
blies. Scaliger and Lord Hailes have lauded it a3 among
the most precious monuments of ecclesiastical antiquity.
The Epistle of Polycarp himself to the Church at Philippi,
thougli spoken of by Mosbeim as not unanimously held
authentic, has been very generally and cordially accepted
as such. Irengeus styles it "epistola perfectissima," and
Jerome relates that it was read in the Churches of Asia
down to his time. Pearson, Usher, Cave, and many
more have held its authority to be beyond question. One of
the latest testimonies to it is given by Gaussen (on the
Canon) in tliese strong terms :
" This admirable monument
is at once of an antiquity so near the Apostles, of an authen-
ticity so perfectly attested, and so abundantly rich in its
quotations of Scripture, that itself alone would furnish satis-
factory evidence of the universal use of tbe canon in tho
first years of tbe second century. The whole epistle, from
one end to the other, reveals a piety wbich is immersed in
the Sacred Word, and tbinks in apostolic language."
 22 20. 02

@€
)
<;
?7
^.
] '' '?
^
rfj

^ ^
- /?
.
^,
^
ev

,
, , ?
;?,

, 6^ ,
^^ ^, ^ ,
, eKXeXey

',
""
,
, , , ^.
^ ''^
',"
" 6

"
hia
^
, .'^ 6?

.
^)
1
" " , '* '^

,-
Of the seven Epistles received by many as those of Ignatius, one is
—
addressed to Polycarp though that letter is not only iguorcd iii the
Syriac version, but is rejected as spurious by Usiier, vrho nccepts tlui six.
In tliat Epistle lie addrcsscs Polycarp as ^-,
"
ditFerent irom tbe
liis opiscopal rights and
npfafivTepois, and exhorts bim to the excrcise
duticH; whercas Polycarp in this Epi.stle desiguatcH biinscll" nicrcly as tbo
priiicipal Presbyter.
?,
too in tbe raost urgeiit tcrrns
;

movcd up to tho bigher stcp a.s

€^3€." —
for a long time, tbe title
,
" Ignatius, through tlie instnnnentality of liis Kiiis-
rccornmended cpiscopacy universally as a condition of unity, and that
and thus the first Presbytcrs soou gcnerally
altbough tliey retaiaed bcsidej,
Gieseler, I., 107.
Xoylav
iyelpavTa
,
" ^ ' €,?;
EPISTLE OF POLYCAIIP.

e/c
'*

€
25

€€ . €€ * * *

?
^,
•
' '

6
^,
,, ^, '
,,' /'' , ,^,
^, ^-
iyepec, iav

aSLKLa^,
',
"
eyelpa^

," ,'''^ ,, -
ypovOov

, , otl
'6tl
(^

."

,', ''
III.

'. '
yap ',
\ '
,
6ypa|rv , .'^
* ',
Xoyov

,, "
poayo
-
1 , spirit, or Avhat has breath —used in tbis sense in Sept., Ps. cl., 6.

'
€€, in the sense of — see like use of present for future in
Now Testament — Jobu xvi., 28; Rev. i., 7, &c.
3 Rarely used in classic Greek — same as ^.
* Plural for singular : "Epistolas de una epistola dici monet Cotelerius,
et plura exempla affert. Consentit ei De Wettb." IIefele. —
26

^»
'
',
^ ,
, .
yap
.
-yap
EPISTLE OF POLYCARP.

Seov
fjj
^

^, ^^
.
? ,'
,
EfcSore?

,
,,^^ ,
)
, "
V.

" -
^lXoyoi,
6ypa€t

6
,
, ,, . '- ,
,
iav

eav
iv
ijiveTO

eyelpai
"

^^ . ,^, yap

'*
,
,^^ , ,
'^'
.
^^

8 , . -
, ,
'

,
ayvy

VI.

, , , '-
^

Davidson (Treatise on
^

Probably a loose quotation

of, or reference to, 1 Pet., iv., 8.
Biblical Criticism) remarks, not
Dr.
reason,
that the early fathers, genorally, seldom use literal citatioris. " Thuugh
phrases and expressions occur ia them which coincide with tlie langunp;e of

,
the New
Testament, they are merely reminiscences of the lattcr." From
this cause, of course, they can less assist in nicc questions as to the state
of the text in tbeir day thougli still tbey do assist
: —
sometimes citing loug
passages, in general agreement witli our prcsent rending. Their vencration
for tbe spirit above tbe word.s, may bave bad to do witb tbeir apparcnt
habit of contenting tbcmsclvcs witb quoting from mcmory.
^ i.e., " Tods nisi forte /?({)3 intclligatur." —JuNius.
^ ' './,^
*'

. ^
^
irpovoovvTe<; ael

,
ovre^
7(<
KPISTLK OF POLYCARP.

0/07'^^
(P)eoi) ^^
27

'

'

,
•
eV

},

, ^,
^^ ^/ ^^
, , '^ ^
,
-
'

*'
yap

. ,
,,' , ', -
^
" ^ '^,
,
VII.

,
'yci'P,

'"

18
.
^ ,^ ,], -
XojLa

, " ?,"
Xiyr],

irapaSo-

&,
^^^' 6 " crap^

, 1 Prov, iij.,

^
4; (Sept.) or Rom., xii., 17,
used with the gen. ia Josephus' Antiq., IX.,
— Bloomfield.
Some read .
i. where
.
ttpov. is
The verb
for - is

°
Eusebius, froin,Iren£Bus, relates that Polycarp so addressed Marcion,
—
when
iniylvwaKe .
tbe latter, meeting him, desired his brotherly recognition " Sibi etc
(Agnosce nos) Agnosco te primogenitum Satanas." "Ade5
religiose cavebant (adds Eusebius) apostoli eorumque discipuli, ne vel
:

sermone tenus miscereiitur cum uUo eorum qui veritatem adulterabant."

 —

^
28

^
"?
<; ,
, '^
EPISTLE OF POLYCARP.

?
VIII.

?
rfj

iart
18
iXwiSL
^<,
?,
eVt

. ,^^ ''
?
'^^

.
81 ^,
fyap
),
81 [, . '

^'
' , ]
, \ ,.,?,,
XIII.

^', ,
*yp-

' 8.
^

, }
^, ]• '^ ^

, }
yap
'
.

1 two Epistles of Tgnatius ; one to Polycarp, another to the

Churcb at ymyrna. Coteleb.
 — ;

IV. EPISTLE DIOGNETUS.

This very ancient and beautiful document is anonymous.

Nor is it known "who Diognetus was —the party addressed
further tlian that he seems to have been a Pagan of distinc-

tion. Some have ascribed the work to Clement; others to

Justin Martjr. Otto of Jena, in his late edition of the

Epistle, has not hesitated to give it under Justin's name.

Neander, Hefelc, and Gaussen, think it older. From
allusions in it to great contemporary persecutions, and the
rapid increase of the Church, they assign it with probability
to the end of Trajan's reign, or the beginning of Hadrian's.
The piece is ari admirable one, and it may be ranked with
*'the apologies." In a similar strain with Justin and
TertuUian and Minucius Felix, the writer assails the idola-
tries of tlie Gentiles, and the superstition of the Jew
vindicates the morality of the Christians ; and commends
the Gospel to Diognetus, at once for its tendency to promote
holiness and happiness. The work is interesting, like those

other early documentSjfor the references made to our received

Scriptures, and its decided recognition of sorae of tlie leading

and most precious articles of our faith.

 —

. nPOS

^ ,
.

,
€7€<
,
,
,, ^^^ ,
' ?
^ ,
,

'',
^^,

^
'yvo
,
, ,
,, ',
.', ,

",
, '
'
,, - 8,

,
.

,
hiavoiav

},

,,, -' '.'

'^,
, ^ ) ,
6
8

^,
;
^

'
)', i

2
.
€
— This
Ilellenistic
is thought
form for
to

iSe.
prove earlj^ date.

Winek.

i
 —

,
'. ,.,
- 6 Se
^
EPISTLE

' }'
ovhev
DIOGNETUS.

]^
31

Ste-

,^^ ? ^ /)?, 6 Se '^'<;^

\<;
;

,
6 Se

6 €<; 6t9

' -, ^
;

€ , €
,,
;

^ '

, ,
;

',
,, ,. ' -
;

; ; ;

; ; ;

, ^ '

,',
,
,
'yova yap,

',
;

, , ,
. . .,
yXov

^ X'yov
, ;

, { ^

, ,
<)'
'.
'.
6

,
yap.
yap

'
. (. .) /»/ .•$ ^
^^
^ JusTlN says, rh vociu ^

'^
Evident allusion to Psa. cxv., 8 ; reXeou same as TeXews, plane; prorsus.

' iXeyxovres — Accuratius auctor

scripsisset ;
— :

(t.e., hujus rei,) eos convincitis, sanguiue et nidoribus eos colentes. Boehl.
and Hefele.
32 EPISTLE DIOGNETUS.

^, ,. ?
^,
yap ?},
V.

},
Ovre yap
7.^,
irov
Btafce-

^ €, ^,,-
€ - ScaXeKTuj

tlSl TroXvTTpay <;

^
ovhe /^-?
evLOL Be ^^/? re

)
^-. .8
ev \
,^' -
(^ ^

.
KOL.

,.
,
. ,,' ,
,
. '
,
, '^' '' ~
'

,
,
.
, ',
, ,,
,' , ,,-
^

^
'
.
--
^
'y

^^/

'

'
'
•

'
'

'

, *

yap '^, ,
VII.

, '

evTjjLteVov.— This reading preferred by , as if mcauing uuiitiatum.

 —

El'ISTLE DIOaNBTUS. 33

?,
ayiov

, ,
^ .
eviSpvae,
Aojov
eyKaTe-

,
aTijpL^e

^
'

^
iv ' - /^,
€€,
ayyeXov,

'','
' ^

, ,
, -- '
^

.
, ,
^
, ., , ,
^,!
'

yi) Trj yy,

,,., ,
^,

?
',

. " ,
,,, , ' ,
'

- '

'
jap

,
( ;

'
,8 ^, ;

^ '
',
-

?) ,
,Tt9 yap
;
'
VIII.

,
;
'^.
,
1 i.e., Leges, quibus creator

intellectum latent. Boehl. ^ ^,

rerum naturam moderatur, quoequehominum
elements or constellations.
S4 EPISTLE DIOGNETUS.

Qeov '

.
ol^ ^'
********** •
Be rc

, , , ,'
IX.
^ elaaev ,
'
;' ^.^
)
'

^ ^
,
^
'

'

^
iv

7)
,
, ^, , ,
,
,
,
,,
, ,
,.
'
, ,
,
^ -
^
' yap
/
^, "12
,
^ '^, \
;

.
;

,
? },
'^-

,,
,
, , ,., ,, ,.
, '^ , , - .
Trj
-

1 .., Before the time of the Adveat: below, ev

' better rcading is rhu i/Dy.— OiTO.
 —

EPISTLE DIOQNETUS. 85

^ .
,, ^ ,, ,
? 8
.
iav
jap
)^,^ \]<

',^
, € (,
^ ^
Xoyov ^

) i/c

' . ^
.^ //, aireaTeCke vlov iv

,
el

€
.
,
. ,- earj
'

yap
,

^
,
^^ ,
».
;
^

'

-
;
"

' ,. ^,
Ofro9
,, * ,ya\6o. ''
,

7^9»
*

orc '

, .,,--
•

^, ^, •

^
,
codice legatur.
^— . Stephanus notat dubium esse, utrum
^.^
iroe^s
, an -,^^ in
^ AJ-yo;/,

* 'ETtyiOus.

*
means **reason" here.

Or read os &.
Scil. rhv — .
^ The early fathers —
before Obigen — were unanimous in holding the
doctrine of eternal punishment.
 . JUSTIN MARTYR.

surnamed the Philosopher and Martyr, flourished

Justin,
in the middle of the second centurj. His history is very
interesting. Grecian hj birth, of the city of Neapolis, in
Palestine, anciently called Sichem, he had applied himself
to the study of pliilosophy, and run the round of the schools ;

first, a disciple of the Stoics, then of the Peripatetics, next

a Pythagorean, and finally captivated with Platonisra but ;

withal unsatisfied, his spirit still restlessly anxious on the

first and greatest questions of a first cause, and of human
destiny. Providentially, when in this state of mind, he was
met by an aged stranger, who entered into conversation with
him, and directed his attention to the inspired writings.
The result was his embracing Christianity, and employing
his well-disciplined powers in its defence ; still wearing, as
he did, the philosopher's garb. His best known and authen-
ticated works are his two Apologies, and his conversation
with one Trypho (or Tryphon), a Jew. He also wrote a
work against Marcion. His views, somewhat Platonic, on
the "Logos," are of interest to the Theological inquirer.
All his writings shew much learning, though as an apologist,
as might be expected, he is more powerful in his vindication
of the Christian cause with the Greeks than with the
Jews, to "whose language and rites he "vvas more a
stranger. Ilis iirst apology, containing an elaborate re-
futation of the cbarges brought against Christianity, ^as
addressed to the Empcror Antoninus Pius, and the Roman
Senate and people. It was not without success in obtaining
arelaxation of the severities practiscd against tbe Cbristians.
His second, addressed after an interval of many years to
Marcus Aurelius, sbews that all tho pbilosophy and lauded
virtucs of the secoud of thc Antonines, could not induce a
 JUSTIN MARTYR. 87

full toleration of tlio rcligion of Jesus. Under his reign

Justin fell a victim to the persecuting rage of the governors
and the raultitude, goaded on, it is said, by tlie Cynic
philosophcr Crcsccns. The martyr was bchcaded in lG7,or a
year or two carlier. His courageous confession before the
Roman prefect more fully given tlian in Eusebius, in the
is

"Acta sincera Martyrum," a work published by Ruinart,

and coramended by Jortin and Mosheim. The piece relating
to Justin and his companions, who sufiPered with him, Avas

finely translated- by Lord Hailes.

—
(See Remains of Chris-
tian Antiquity : Edinburgb, 1778.)

From the views brought out especially in• the ApologieSj

Neander regards Justin as tbe precursor of the Alexandrian
Theology developed by Clement (Al.) and Origen. Our
first extract is frorn the dialogue with Trypho ; it begins
where Justin is reciting to Trypho the conversation -which
he had held with the*stranger — the —

,
whom he met in the course of his perambulations. There
they discourse of the Platonic philosophy, and of what
reason teacbes of a first cause, the capacities of the soul, a

.^
future state of retributioD, &c. AVho tbis stranger was, is
not known. Justin describes him as courteous and vener-
able ; ov/c

He succeeded in modifying Justin's admiration

of Plato and Pythagoras ; bis interesting disciple baving
found now, as he tells us, ''
the true philosophy."
The Dialogue, thougb distinguisbed from the " Apologies"
of Justin, is yet in eifect an Apology also, and finely illus-
trates the position that Christianity came to man's relief, just
after philosophy had done its most, and was proved inade-
quate. " The world by wisdom knew not God."
The doubts of the authenticity of this work, raised by
Koch, Semler, and others, have been fully examined and
refuted by Munscher, Rosenmuller, and Semisch. (See
Gieseler I., p. 48, note.]
 IOTSTINOT
02 002.

"^
^^^
, ?, iv

'
rj

"',
^
hLo, ;

\<^
, '
; yap

\. ^
, jap

,
,
,'
,
'. ,
,
' '

<yap 'yvvov

' , ^,
] •
^ jap

'
hiavoiav
.
'
^^, , . ^
, , ,
;
'

6.

.
,
*., Et
.
'
yap

^
"Ort
,
.. ] ']^
DIALOGUE WITQ TRYPIIO.

ovSeh '.
'
<;
<; -) Be ,, ,
Ei ),
erepov hk tl
39

),

, yap
'

^ , '^^

, ,}' }
)

,
) ) ^^ ^
)
6

.
, , '^
,
-
,
,
,,
7.

', ,
^F^yivovTO

,. '
;

, -,
.
, .
^•^
, ,,\
6? ' -
, ,
X'yo,

ava'y
yap

.
, '
>
@^^,
, -
-) ^.
6 . ^ ? '
40

^
DIALOGUE WITH TRYPHO.

8€ '
elBov
8.

€/30)9
\eyeLV,

€6
/-
(^'^,

8'<;
KeXe6aa<^
iv ) ,
},
,
.\
'

\ Sta . \-
\oy

'
^? ,
^ - -
'
<yap ,

,
.
iTnyvovTL

, ,
, , ^^ Et

-
^
yiXaaav,

^.
^,
-^ ^,, '

\
, ;,

X6yoi

yap
-
yap
, , ), ;

,
?,
.,(
'

, . .
9

yypava
9

,
\
,,, , -
yy , yv , \ , \
, \
09
^

, ,,,
yap
9.
. \
/^//.?;
18 Xy,
ypa,
,
oijhe

Xy 6
'

'
 DIALOOUE WITII TRYPIIO. 41

€7 €\. Et he

, , rrept

/-^/^?
Xoyou,

7€7€^] <;i^

€< €7€€ <;

'
>yap /^,
?,
€2<;
^. < -,
'^'
,
^

.
Ave'yeK.aaav

, -
************
16<

^^

? <;
Mr;
10.

, , , , '

, Trpoyovoc^

^,, ,,,' , / , ,
"
6 ;

'
^

'yXt6a,
'^
8 ;

.
'^,'^ ^ -
6
' yap

-. ^ -
'

, ,,
, , ^ ^-

, ^
,
''

. "
1 Referring to gross charges against the first Christians, also uoticed
and
^,
refuted by Tertullidn, Minucius Felix, &c.
2 Compare -with this eect.
41, where he recognises the first day of the
week ae the Sabbath. See also Bect. 67, Apol. I.
42 DIALOGUE WITII TRYPHO.

OTL
7€€^}
€\€€ ',
^ -
e/c <yevov<;

.
.
Trepl
)

'
aWoyevcov

,
' , '^, ^
\
,
^
oySor)
irepl
;

(pTtvL•
Et

. ,, , \

11.

(
.
,< '
'^ ^
^
aviov)
,
^^^
,
^)
€
^.
,,
'
, '

^ .?^ , ( )'
^ <yap

., , <^
Sia

,
<yap

^,
8
^ 8, ' '

.
*
, ,\
, ^,
^, '? ; ^,, .
.
OTL

^'^ /^
,
-,
[,

,
.
'

,^
, '^^ ^ ^''. fj

Et 6
 —

0609

€8
^
7] €l<; ^,
^
DIALOaUE WITII

€ \
' ,
TllYPIIO.

^ 8
^
43

,^
aSiKLq^^ ^)

^
€ ,
€

^ ^,
epyv

'
' ^6 € ^
^.
6 )

yap

^
,
,
^ ^^
€
/
,. \
}

-
,, .
Xyo
'' 12.

'
'
',
, '
,
' ",
,
'
, ,
,
,
,
/57;,
,
8
,
yap

. ^^
'

•
^, '
*
-
^ Few things are more iuteresting in the Dialogue, or in the Apologies

Prophets, and his references to the a.yiov ^/ ^.

of Justin, than his fi-equent acknowledgment of the inspiration of tbe
The Avriter
on inspiration, in the work called " Aids to Faith," makes good use of this
fact. After remarking that the reverence "vvhich the ancient Jews felt for
the Jewish Scriptures must have sprung from tlie highest theory of verbal
iuspiration, he adds '* The earlier Christian fathers seem to have followed
:

much the same course as their Jewish predecessors. Justiu Martjr and
his opponent seem fully agreed in their appreciation gf the Old Testament.
Clemens Romanus calls the Holy Scripturea ' the true "words of the Holy
Ghost.' No definite theory of inspiration Avould be likely to be propounded ;

but the general reverence for tlie words of Holy writ, and the deep signifi-
cance believed to existunderneath the letter, prove tbe belief in inspiration
to have been strong and universal." Aids to iaith, Lond, 1861, p. 289.
44

^, , ^ DIALOGUE WITH TRYPHO.

€€.
^ A6VTepa<;

'
Xpeta

^
/?
iwl rfj

e^eXet,
. /3-

. -, , ,
apyoOvre^ SoKetre,

^,
Slol

. '
iciv

, , . ^,
Et '

'
e^et ',

,
40.

^
,
'
6

-
, , , ^. .,- /-,
'
otl yup

Sl
^
,
,
.
,
, ^ .
6

yap

,
, ,^,
,
'^ ,
.
,
*
jap

8
^-

,-
'

y
, ,
\
> , yv ,
^6. ,,
^ ,
\ey€i

, ^
^]
^ DIALOGUE WITU TRYPUO.

otl
aTpayyaXLcif;

hvo
'
45

€7€.
^,
,
41.

,, /;
^,
Be
el iv

eXeyov,

, ,^ '
vTrep

,,
6

,
tc^)

yyva-
, \
. ", ,
Sta

-
yvovo

,
,\ *
SiOTC
^'
,\ ,
XyL• 6

^ ,
^
8

-
XyL

, ,
, ,/ -XyL•
)
ya
.
, , ., oyhor)
*

.
yvvva,

,^ '
yap

yh
, /3-
 02
22..

/ / ^^
1.

, }< ^vy ,
^
6}
'
vwep

., -
^?
^?
'?
/^?
^',
lepa 3?7//'&)

8 , ^^
el?

^ 2.

yo
^,
6

, ,
'
yap

'
' '?]

^ ,
,
8.

, ^ -
^.

1
^
Themeaning
^

yap
yap

} *
^^
"^
\ ',

.
^
tho *'Apology" being read, nntl tho true character of
is ;

Cliristinns understooil, it 1(1

be seen by tho trcatment glvon to thein
whetber their ruU'r8 rcally dcserved tho tille €/8.
 FIllST APOLOOY. 47

^, ,
,
^
\€^£,
^€^'

'
3.

elvaL,

'
'
' ^,
'
aXoyov
7]'€
kpyaraL ^'^
?
9
8'

?
.
eav
'
et

, .^
6

^,
8
. ' , eTrajeiv
?
X<yo ^,
8, ' /? '

,
,, . epyov,
.
7
'
*^.

-,
'yap

yap

,' .,'^ . ,'

^,
^ ,
. 4t.

, ',
,
,,,
'^
''
'

. ,
'^
^ ^
'-
»
^
' /

,
yap
)? ^,
^ ,
'^
-^ . , , •
^'/
'
'^:
^

yap
'
48

,
/,
' ^ ^ eav
'

?
Be
FIRST APOLOGY.

^^
.^? ry

., ?
^ -
elvac

Seov

^^
<;,
Si Tt?

yap
Slcl
<;
elvai^ Slcl

16<^

^ ' ' <.,

, ^, ''^

, ^
^ .
yap

^
Lypova
'

^^ ^ ', '

' .
5.

'^
',
,,,'
tcOt' ; -

, ,^
, yap

. ^, , ( -
Xoyo^) yivo-

"Ore
< ^

was
»//— Some think
the
not ignorant of
/s Xpiaros a<p'
rb
real
tliis is a play
etymology
ori
ot', (.
(^ words by the good father; wlio
as appears iu sect. \'I,
" Velie-

5
menter aiitiqui tum sacri

better reading,
tuin profani scriptores, Attici iniprimis (Plato
DernostheueH) iu eiuHinodi lusibus etyinolugicis, et quidcm iu hac voce
elaboraruiit."— Cf. Grotiua ad Matt,
^.— Utto.
1, 21,
et

&c.— .
 ,' ^ ."., FIRST APOLOQY OF JUSTIN.

Bca
49

, ^
aOeov
*
^
,, ,
ivepyovaLV
\yo
\6yo
yap
\\
ev '
yevoevo \
,-

^ .., -
G.
ot

' o\oyoev

, , '
,^, ,. -,
,
* ^
'

,
,
, ,
11. ,
-
Kat
^ ^ * * *

,
Xyv
yv
,
,
, .
''
.
,
^ , ^
Xyvv,
yLvov
yap
^
6oXoyovL

^,

,
13.
,
,, ,^,
"^
- ,
Xyov, Xoyco
8opybv
* *

*
^ The Jews as Tvell as other nations were bo called by the Greeks. Justin
here uses the term ia adaptation to the ideas of those to -whom be writea.
' The primitive Christians were so called aa being despisers of the pagan
divinities, and for refusing to -worship them. Hence the severity eyen
of M. Aurelius, Tvho to bis stoicisin added abigotted zeal for bis religioH;
sucb as it -was. Julian afterwaids called Christianity " the Atheism."
G
 —

50

66>,
,
,,
^evo^eva
FIRST APOLOGY 0

hairavav,
Be
JUSTN.

' ^
' -
Xoyov
et?

,
, ,
6
^
-
inrep 6 yeyovevaL

€v )
^ ,
;

',
,. ^
, ' ^

^ 5,
solemn ceremony
means here solemnly recited prayers
honour of the gods or men.
in
it used to denote a
;

^ Sometimes, in clear terms,

Justin acknowledges tlie divinity of Christ,
and of the Holy Ghost. Yet, no doubt, a like indistinctness attaches to some
ofhis expressions as to tliose of the Alexandrian school, contrasting disad-
Tantageously witli the post-Nicene writers. His ascription of Almighty
powerand eternity to the Father, as if exciusively, may be accounted for
from his having in view the Marcionites, Valentinians, and other Gnostics,
who either denied the Fatber to be the supreme God, or refused the God of
the Bible to be the Creator. But in bis description of the " Logos" we
may perceive bis Platonic ideas. He attributes to the will of the Father
the generationof the Son tbougb previously be was tbe Aoyos ivSiaOeToSf
;

ioberent in the Fatber; yet correspondingly totbe term Logos, asmeaning,

either reason or utterance, he becarae also Aoyos iropfopiKOs. His genera-
tion in this sense is not bis beginning to be, but as a distinct person
beginning to exert his powers upon external objects and to tbe agency of
;

tbis person Justin ascribes tbe creation of the World, and all tbe Tbeopbanies
of the Old Testaraent, (see sections 23, 63 also 2nd Apol, 10.)
; Altbougb
Justia carefally distinguisbes the origin of tbe Son from creation out of
nothing, yet be scruples not to apply tbe term (4 in Prov. 8, (LXX,) to the
Logos: at that time no dispute baving arisen respecting tbe diflference of
thii idea of generation and creation. Arians and Sabellians have taken
advantage of Justia's words be speaks again and again, however, of Father,
;

Sou, aud Holy Ghost, as objects of Divine worship. Hia ideaa of the
*' Logos" may
explain also bis language rcspecting Socrates and Plato, and
the Stoics. The Logos was regarded by Justin, besides being a hypostasis,
as the dliFused trutb —
tbe wisdom of God —
the fountain of all truth to
—
men. In tl)e bunian soul is somtthing alliedto it a seed of it implanted
— the \6yoi fpahs.—{S>ee 2nd Apol., 13.) Tbis was developed in all
who, like ISocrates or Plato, gave themselves up to the inspirations of
heavenly wisdom; they were disciples of the Logos, Cbristians before
Christianity. But, the bypostatical Logos "wastbe centre wbere all the
ecattered rays of the god-like in bumanity converged. Ile rnakes use of
thia doctrine to vindicate against the beatben the latoncss of Cbrisfs
advent, and to argue tbeir rcsporisibility." Ncandefs Christian Dogmaa, I.
Milner is pleased with Justin, as "in fundamentals unquestionably
aound ;tbougb in asscrting tbat tbc pbilosophcrs saw Bomething of
truth from tho portioa of tbe Bcei of thc divino word, frhich he makee to
 —

.,
€7^
^ap
'^
FIRST APOLOGY OF JUSTIN.

\
BevTepav €
51

^ -
aei

7)<; ^?, ayvoovvTC^

€v

'^
,,
?
^^
14.

'-
)
,,' {^
yap
<;
yap

*?^
), ^
,
^ 3e ^
hta

- -
^^ ^ ^ -
'

'
\ '

^,

,^
^ ,
, •

- ,^. "\
,'
'^^. Xoyoi
6 X6yo
'

.
yap
,^^
-^ '^
BBayv

be the same as the only begotten Son of God, this excellent man is not
euflBciently careful to distinguish the light of natural conscience from the
light of grace, and gave unwarilj a handle to mystics and heretics, or those
PlatoniziDg Christians who incorporated their doctrine of the To ei/ with the
Gospel.
Chrietian -
If I mistake not (says Milner) Justia w.as the first sincere
was seduced by human philosophy to adulterate the Gospel,
thougli in a small degree." Ilisiory, Cent. II.
1 See note at sect. 13.
 —

,
52

22. Tio9
^
Si
FIRST APOLOGY OF JUSTIN.

*<; X€y6vo,
. el

,
^
XeyeaOac 'yap
*

€ € ^'^ '^ Et

'-^ \6yov , ^/\

, 6'7^,6^ Xiyovatv.

7
-. ^^ ' "
,
,^,', - ,
. '

,6

^
yap
'\\

y,
yyvva
hia

yv. 'ilt Xyov

avypa,
. yyva Xyovo

Xiyov
23.

yyv
,, ,, '
^ ,
yy
yva,

Xyv

' , ^ "
Xyov
yyvva, X6yo
)
*
.

yvvo
avayyf|
yva
, -,
yvo '

yvva
aXXayfj

* . —
This seems
and the two natures.
of• the clearest statements as to the Logos,

$
approaching to Nicene exactness,

,
like statement,
occurs in Apol. sect. 6 6$
^
II., 6 vlhs ikdvov, 6 X^yo^fvos vlos,
XOyos TTph ^^^, ' )]
^•€. who is thought have brought
to out moro
fuUy the eternal personality of the Son yet, iu his too anxious desire to
;

reconcile the sacred mystery to his pbilosophy, lield that thc Son did not
proceed frora the cssence of tbe Fatlier, but as a constant ray ofthe divino
glory ,Twas brought forlh, i.e., created orbegottcn by the will of God, and
from etcrnity. (The Student rnay here consult System, p. 377.)
 .
FIRST APOLOQY OF JUSTIN. 58

',, '
\e'y6^eva

33. Kat
€,
^
ahroXe^el
ov

'
. '
Slol
epya e^jpyyaavj
^ ovheX^

»
'
"'
>^}.
6
^-
-
iv '^
Blcl
e^ec

Me^' .
}, ^
^ 6
^^-
'^xV <yap
-

, ' .' ,
' .
.' ?^
^
/,

,
'
^ »?
'yap

} -
'

, , •

^,^ < , '

,
6

/ )

,
^' 8
. <.
, ,
,?,^? . ^,. "
Xoyov, ^

6
'
,

• <yap

1 Some confounding of the personalities here.

 —

54

.*****. ", , ei
FIRST APOLOGY OF JUSTIN.

ovBevl ,
,
€\
^
^^
35.

,.
',
?
,
^
,^
Xeyec '
j^^^

^
iv XoyoL^ Bt

?, ^
. 7^» ^^

^ '
.

", .
' .

), .
.
^,
^ ^

,^ .
"?
^
^, "
43.

^^ )

,.^
/,, ^
\
., ^ . ^ ^
'
,
.,
yap
'

. ' . —
'

Justin refers here, as Tertullian also does in his

certain " Acts of Pilate," or records transmitted to Tibcrius
which Lardner inclines to rep;ard as authentic othcrs doubt, as
;
''
^,

Apology, to
— a docuinent
"who observes that Justin rcters to these aots, not as if lic had
Lord Ilailcs,
read or con-
sidered them, but merely from a iiotion that they might liavocxisted, and
might have contained circumstances favourable to liis argument. Neithcr
doee Tertullian eay that he had seen them. Remains of Christian Jntiq.
' FIRST APOLOQY OF JUSTIN.

,^.
''
Et

,rj
55

he ,€( , ,^ eiuai,

eVet
'
ie/crt/io?

)' ,
kavTfj
otc ovSev

, ,
€€
ovBe

' ,
,.
9,
ayaOa

yap
, ,
^, . ''
, \
? 6

ovS\
'
',
,'
, ',
jap

, >
6

'^.
******, ayiov

'
44.
Zch ^

] *

Kat

,
^ ^',
,
" , '
^, '
,'

,^
*. ,
'' )
^,
avayKrj

-\^ *
^,^,
^
/.•

<
^ Anotber reading is
.'
/^.
^ otl
Bk

' See note at sect. 11, Dial.

 —

'^ ,
56 FIRST APOLOGY OF JUSTIN.

^
^,
€76
- ^
,, €€.
, , 6 ^, ^
6€,
•

'

. <€' fyap

'
, ^,].
,
61. '

^ -
"
' ,,, - ]

'
, ', ," ^
,'' \ '^-
^*
ayovTaL

yap

,
* * * * , * *

aXXh

'^ , , ' ^
) ^ -
^
,, .
,
-
,.
^
yap

.^
'^, hia
*
'
^

'

!, *

eect (35.
», . .., baptizandus.
The early writers,
Baptizatua autem vocatur
Groek and Latin, often apply thii
' ^
63. ^louSacoL Se
FIRST ArOLOQY OF JUSTIN.

?,
, 57

', ^
, ^
? . /? , ^ ^
([)

elirev '
eXey^ov ?

^' ' / Se otl

8 6
Oh\
6 ,
f ?,

.6<;

'^
6
, ?^
. 'y\o
6

^, 6

.
?'.
'

'
^,^, jap

-
' , '
^
?

'

'' ^,
'^^ 6

.
6

'
,
, ^, , ^.
'' ?
, ^ 6
yap
^^'
, Xoyoi,
avaypa-ylrai

X6yo ,
' ^

',
?
,
^. ^ XoJo
• K<xt
?
,., 4€,
word, or ''illumino" to baptism. Greg. Ny. gays,
to be illuminated with the light of baptisra.

Zti Su tovs
says, " KeAevei, tovs
4^$,
"
^^.
rh
t)]v
ijroi rovs irphs rh

quoted by SuiCER, puts illumination before baptism

Clement of Alexandri»,
The council of Laodicea appoints (Can, 46)

'] $ (5 (."
on which Zonaras commentiDg

^ Dionysius (Areop.) as
**
Ael
h'aa,
ry
:
!^
rore
^,

? TraXiyyeveaias
sign identified with the
Doubtless,
inward grace.
we very early the outward
So of regentration in this lame
section.
^ — angels.
 —

58

elwev
, " •

. ? ' ^,
eXijxov
,
Xiyovaiv etvau
^
FIKST APOLOGY OF JUSTIN.

,
•
6 ^eo?

€ ^,
^ 6
/c \

]. ^, ,
6
•
6

, <.',, -
6 6
'^, , ? \ ^^

^
Bl

, fyap

'' ^^
'. •
? \
^»
'^
' ,.
^

, ' ^,
,
"
'

.
'. " -
^

,
*

* came
.
i.e. after the baptism -with water,

ani Holy Ghost, as descnbedin section 61.

Baptism, called See note at
to denote the Lord's
church brought bread and wine as frec gifts, from
in the

scct. Gl.
name

-
Supper thus the members of the
:

were taken the

of the Fathcr,.Son^

elements for the celebration of the eucharist. Thcsc gifts were regarded as
the spiritual thank oiferings of the Christians. The idea of a sacrifice in

(
the Supper of the Lord was at first barely symbolical and originally this
;

idea had no reference to tlie sacrifice of Christ. Neander's Church Jlist.,

eect. iii. Tho term may bo taken here in its simplcst scnse.
* —
the presiding pastor. The term is sometimes in carly
Kritings, as here, applied to the minister who dispenses the ordinances, eome-
times to the bishop in distinction from the pastor. 1iiena;us, a littlo latcr,
applies it sometimes in the general, sometimes in the speciiic sense. The
•word as occurring bere camo into the discussion bctweea Archbisliop
Whitqift and Cartwrigiit. Tho former explained the word of tlic bishop
or chief presbyter, though admitting that the term is appiied in Tim. v., 17,
to tlie eldors or prosby tera in gonoral. CAUTWiiiaHT's argumcnt is, " If this.
 — —

^ \
FIKST ArOLOQY OF JUSTIN. 59

<, '
<;
^;
''' ^, ) '
.? eVt

oe
?
?;
6
'
?
\(; €€€
yevocTO
'

€
<^,
-
^, .
'^;
-,
^
' *

elvac

'
,
,
K0LVOV
QQ.

. ^ , 6 \6
'

6
yap kolvov

place of Justin make for an arcbbishop, then instead of an archbishop in

?
every province, "we shall have oue ia every congregation. For Justin
declareth tbere tlie liturgy or manner of serving God that "vvas in everj
churcli used of tbe Christians. And I pray you, let it be considered what
is the office of that * "^ he placeth his office to be in preaching,
in conceiving prayers, in ministering of tlie sacraments : of any command-
ment whicli he had over tlie rest of the ministry he maketh not one

^?
word. It luay be that the same might have tbe pre-eminenre of calliog the
rest togetber, and propounding tbe matter to the rest of tbe company, as is
before declared.

satne apology
"^

have fouud tbat be was of tbe people

€
* ]fyouhadread tbe wbole treatise, you sbould
for tbis is "written ia tbe
;

&$." Tbe able

Puritan cbampion adds, " and albeit tbings were ingreat purity ia the days
JusTiN lived, yet, as tbere was in other tbings wbicb appear ia his works, and

,
even in tbe ministratlon of tbe sacraments spoken of ia tbat place, corrup-
tion, in tbat tbey mingled water and "svine togetber ; so even in tbe ministry,
tbere began to peep out sometbing wbicb went from tbe simplicity of tbe

Kot,
$$,
Gospel, as tbat tbe name of

ante
explained in section 67
wbicb was common to tbe elders with
the ministers of the word, was, as it seemeth, appropriated unto one."
—
^.— .
?. Particula
est epexegetice dicta: calix aquce et quidem vini aqua

^ .
mixti, Trollopius solvit: vdaros An ancient usage,
wbicb was possibly merely at first a compliance witb the eastern custojn of
usiug wine ihus diluted, but soon bad mystery attacbed to it.
—
Persons wbo from sickness or other causes were unable to
attend bad portions of tbe consecrated bread sent to tbem.

another, in tokea of fellowsbip.

It is also
noticed in Irenoeus and Eusebius tbat tbe Presbyters of one cburch sent to
Tbe practice was discouraged by the
council of Laodicea, as also the having the agapee ia churches.
 — — —

PIRST APOLOGY OF JUSTIN.

^^ ^-.
GO

;' <;
^7]
^,
,
,
Sc

, >yap

", '^^ ,
, M.Wpa
''^
^.
-^ "
•

'

'

,' 67.
'
. '

\ -
yap

,
.
€< ^

.' *
Sia
Kat ^
'^ Sia

^ ^.— This word was early appHed to the Lord's Supper, but in
a figurative sense, It was also applied later in this figurative sense to the
baptismal 'water. Gieseler II., 47. The bread was changed from a com-
mon to a spiritual use. We see no adoration of the host. It is an
ordinance of thanksgiving. No notice here of the agap» as connected
with the Lord's Supper. Though early found together, as at Corinth,
they may now have been separated, owing to irregularities, or may never
have been united in the churches Justin bad in view. Neander, For
a description of the ^, as observed afterwards, see Tertull. Apol., 39.
' In the former section Justin states that the eucbarist was connectcd
vitb the baptism of converts now be exhibits tbe modc of worsbip at
;

their regular weekly assembling.

' 7]\ 7]€. — interesting proof of the first day, as Lord's day, being
recognised in tbe second century still more distinctly callcd Lord's day
:

in a letter of DiONY.sius of Corinth see Eusebius.

; The fatbers gcnerally
called it Lord's day. The otber name probably givcn in compliance with
the usual niode oi"specch — thougb this also led to cvil. Tertullian had
to defend the Christians against tbe aspersion tliat tboy worsliippcd the
sun. Jehome says, tho day was called Sunday bccausc tbc Sun of lligbtc-
ou.sness arose on tbat day. Justin gives a likc reason licrc for mceting on
the first day of tbc wcek. Tlie fathcrs wcre not >vitbout care to guard
on sucb matter.s. It bas bcen tliought tliat tl)cir reasoii for calling Friday
tbe day before Saturdaj' (Hce next pagc) was to sbow how they detosted the
Tvorsbip of Venug, to which Friday was dedicated. Grabe IIidulbt.;
 — — —

'^/ ^,
FIllST ArOLOCY OF

•€^
JllSTIN.

'^
Ol

TO

. ^'
/ ^^^

? . ,,
iyXcupet.
"^
^ \6jov

,
8 \ , /
.
,
\ /, 9

^
^-
'
6

<^

,
,
, , 8
8

,
,
Sia
, 8l

,
Kbl
<^.

., KOLvfi

y 6
?
, ,
} jap

.
'
rfj
^

,, Trj

\
1

'
^^. — — &c.
b TTpoccTws ($,
Tlie received Gospels, as explained in eection 66.
" Vain," says Dr. Owen, " is tlie pretence of
some that the primitive times they consecrated the elements by the
in
repetitioQ of the Lord's Prayer only." In proceeding to the eucharist, he
observes, the presiding elder or bishop —
for in this church Justin mentions
only two sorts of offices, president and deacon prayed at large, giving—
thanks to God. The whole simple Sabbath serviceconsisted of prayer first;
then reading of the scriptures and exhortation tben the consecration of the
;

eucharist tben prayer again and tbe people's loud assent or acclaim.
;

Notice is also taken of the kiss of cbarity, and of tbe collection for tbe
poor widowp, orphans, strangers, and captives. Praise, of course, as Plint
to Trajan describes —
and see also sect. 18 of this Apology otVoCi/Tes —
$, &C.
'' —
Tbis, as also a like expression ia Tertullian, has not been
overlooked in tbe argument against fixed liturgies. Owen on Churches ;

Dick's Tbeology, Lect. 91. Tbo adoption of Liturgies belongs to the

fourth century. Gieseler.
* See note 3 of preceding page.
,
62

^, 68.
,
K(Xfc el €8
ei
FIRST APOLOGY OF JUSTIN.

he

-^
.> ,
\oyov
€,
yap
',
7<
^ ^^,,
,-
'

} '
^. '

Kat

, 8

^
'
'.
,
^, ^.
WSpiavoO
'
^

^ Exemplum epistolae Imperatoris Adriani ad Minu-

cium Fimdanum Proconsulem Asiae.

Accepi literas ad me scriptas a decessore tuo Serenio

Graniano clarissimo viro : et non placet mihi relationem
silentio praeterire, ne et innoxii perturbentur, et calumnia-
toribus latrocinandi tribuatur occasio. - Itaque si evidenter
provinciales huic petitioni suae adesse valent adversum
Christianos, ut pro tribunali eos in aliquo arguant, hoc eis

exequi non prohibeo. Precibus autem in hoc solis et

adclamationibus '^
uti, eis non permitto. Etenim multo
aequius est, si quis volet accusare, te cognoscere de
objectis. Si quis igitur accusat et probat adversum leges
quicquam agere memoratos homines, pro merito peccatorum
etiam supplicia statues. Illud mehercle magnopere curabis,
ut, si quis calumniae gratia quenquam horum postulaverit
reum, in hunc pro sui nequitia suppliciis saeverioribus
vindices.

^ On this law of Adrian, and the subsequent policy of Aurelius and Severus

towards the Christians, see Mosheim, I. vol., cent. ii, or Neandeb, sect. I. ;

'^
—
Adclam. referrinp^, it is thought, to tho cries of thc populaco in the
ampliitheatre " iAe Chrislians to the lions !"
: ^o, Precibus requests or —
deniands for their being brougUt out. See Tertullian. —
 VI. IRENiEUS.

Irenaius, by birtli a Grecian, was in charge of the church

at Lyons from about 170 till early in the third centurj.

He had been an attached disciple of the sainted Poljcarp

of Smyrna, and is said to have been sent by liim to preach
the Gospel among the Gauls. After for a time assisting
Pothinus, the venerable pastor at Lyons, who, while bending

under years, had shared in the rigorous treatment of the

church there, he succeeded hira as presiding presbyter or
bishop. The labours of Irenasus in Gaul were attended with
great success ; Lyons became a city of Christian converts.

It is sai(i that he at length suifered death under the emperor

Severus, though on this historians are not agreed. Milner

believes it after Gregory of Tours ; Lardner and Cave con-
clude otherwise, from the omission of the fact by Eusebius.

He at least endured mucli suffering, as well as rendered

laborious service in Christ's cause.

Irenasus is best known by his writings against " the

heresies." His works are for the most part only preserved
in a Latin translation, through -which, however, though
somewhat barbarous, the eloquence of this father, as the

translator of Mosheim remarks, still shines. His first book

on the heresies remains in the Grcek language, with other
occasional pieces preserved by Eusebiu3 and Epipbanius.
We extract a valuable document —a creed it may be
termed, in wbicb be embodies tbe orthodox faitb, as receiVed
by the churcbes in tbose times ; also his sbort description of
64 IREN^US.

some of the Gnostics and Ebionites. These documents are

valuable to the student — enabling him to meet the mis-
representations of such as Priestley or Bauer on the
opinions of the early chiirch, as having been Unitarian, or

"Monarchian."
Irenseus having also done good service by allaying undue
heats in the controversy concerning the time of observing
Easter, we insert a fragment of liis letter to the imperious

Victor, which is preserved in Greek. We extract also his

letter to Florinus, one wlio had been, like himself, a pupil of

Polycarp, but who had fallen away into the errors of Cerdo,
Valentinus, and others, on the two principles, or the origin
ofevil. The fragment is interesting, were it but for its

grapbic reference to the venerated pastor of Smyrna, of

whose instructions Irenaeus retained so deep an impression.

Finally, as appeals have been made to this father on the
subject of the Romish primacy, and apostolic de^ent, we
have inserted some of the expressions clted on thcse ques-
tions, and have found room for an argument of the admirable
Chillingworth, againat the Romish interpretation of tho
^'omnem convenire ecclesiam."

The extracts on the faith or creed of the churcli and on

the Gnostic errors are from Books I. and V. of the work

"against Heresies." That on the tradition and succession is

from Book III. The fragments of letters are to be found

iQ Eusebius' Eccles. H., Book V. ; and are appended to

Irenseus' works, fol. Oxford, 1702.

 .
,,^
,, € yap^
yij^

,,
" ^,
eh eva
yi]V,
?
\
^,
,, -
•

, , ^^ , '
aytov,

, ] ,
. ^, --
'
7}

, , /,
,, ,<,', ,^
, ^ ^,

,,
\

^^,

,, ,
^ , ,
. , '
*

^ interesting proof here of the rapid spread of christianity.

I
66 IREN^US ON THE GNOSTIC HERESIES.

QUALIS EST DOCTRINA CERINTHI.

Et Cerinthus autem quidam in Asia, non a primo Deo
factum esse mundum docuit, sed a; virtute quadam valde
separata, et distante ab ea principalitate quse est siiper
universa, et ignorante euin qui est super omnia Deum.
Jesum autem non ex virgine natum (impossibile
subjecit,

enim hoc ei visum est) fuisse autem eum Josephi et Mariae

filiuin similiter ut reliqui omnes homines, et plus potuisse

justitia, et prudentia, et sapientia ab omnibus. Et post

baptismum descendisse in eum, ab ea principalitate quae est

super omnia, Christum figura columbse ; et tunc annunciasse

incognitum Patrem, et virtutes perfecisse ; .

in fine autem
revolasse iterura Christum de Jesu, et Jesum passum ^sse,
et resurrexisse : Christum autem impassibilem perseverasse,
existentem spiritualem.

/ ^./ <
, Tt?

)
e^oi/T09, iBiSa^e

6,
^elvac
^\
^ -
iv

^.
BtaSo^rj^
eVi ^Yjlvov, evarov

BiKacovy
yap
^. *
elvai..

QJJM SUNT QUiE MARCION DOCUERIT.

Succedens autem ei Marcion Ponticus, adampliavit
doctrinam, impudorate blasphcmans eum qui a legc et

Prophetis annunciatus est Deus, malorum factorem, et

bellorum concupiscentera, et inconstantem quoquo sententia,

et contrarium sibi ipsum diccns : Jesum autem ab co Patre,
 IRENvEUS ON TIIK (INOSTIC UEKESIES. G7

qui est super mundi fabricatorera Deum, venientem in

•
Judioara temporibus Pontii Pilati praisidis, qiii fuit procurator
Tiberii Cocsaris, in hominis forma manifestatum liis qui \n
Judiie crant, dissolventem Proplietas, et Legein, et omnia
opcra ejus Dei qui mundum fecit, quein et Cosmocratorem
dicit. Et super lisec, id quod est secundum Lucani Evan-
gelium circumcidens, et omnia qure sunt dc generatione
Domini conscripta auferens, et de doctrina sermonura
Domini multa auferens, in quibus manifestissime Conditorem
hujus universitatis suum Patrem confitens Dominus con-
scriptus est; semetipsum esse veraciorem, quam sunt hi qui
Evangelium tradiderunt Apostoli, suasit discipulis suis non ;

Evangelium, sed particulam Evangelii tradens eis. Similiter

autem et Apostoli Pauli epistolas abscidit, auferens quascun-
que manifeste dicta sunt ab Apostolo de eo Deo qui mundum
fecit, quoniam hic Pater Domini nostri Jesu Christi, et

qusecunque ex propheticis memoraiis Apostolu3 docuit prcc-

nunciantibus adventum Domiiii. Salutem autem solum
aaimarum earum quae ejus doctrinam didi-
esse futurara,
cissent; corpus autem, videlicet quoniam a terra sit
sumptum, impossibile esse participare salutem. Super
blasphemiam autem quas est in Deum, adjecit et hoc, vere

os accipiens, et omnia contrari dicens veritati : Cain et eos

qui similes sunt ei, et Sodomitas, et ^gyptios, et similes

eis, et omnes omnino gentes, quse omni permixtionein

malifynitatis ambulaverunt, salvatas esse , Domino, cum

descendisset ad inferos, et accurrissent ei, et in suum

assumpsisse regnum Abel autem et Enoch, et Noe, et
;

reliquos justos, et eos qui sunt erga Abraham Patriarchas,

cum omnibus Propbetis, et his qui placuerunt Deo, non
participasse salutem, qui in Marcione fuit serpens praecon-
iavit. Quoniam enim sciebant, inquit, Deum suum semper
tentantem eos, et tunc tentare eos suspicati, non accurrerunt
Jesu, neque crediderunt annunciationi ejus et propterea :

remansisse animas eorum apud inferos dixit. Sed huic

quidem, quoniam et soliia manifeste ausus est circumcidere
Scripturas, et impudorate super omnes obtrectare Deum;
68 IREN^US ON THE GNOSTIC HERESIES.

seorsum contVadicemus, ex ejus scriptis arguentes eum, et

ex iis sermonibus qui apud eum observati sunt, Domini
et Apostoli, quibus ipse utitur, eversionem ejus faciemus,
prsestante Deo.

SOLUS CHRISTUS DIVINA NOS DOCERE, AC

REDIMERE, POTUIT:
IDEMQUE, UT NOS REPARARET, NON OPINIONE, SED REIPSA,
SPIRITUS SANCTI OPERATIONE EX MARIA VIRGINE
CARNEM assumpsit: ADVERSUS VALENTINI ET EBIONIS
VANITATES.
Non enim aliter nos discere poteramus quae sunt Dei, nisi
magister noster, Verbum existens, homo factus fuisset. Ne-
que enim alius poterat enarrare nobis quae sunt Patris, nisi
propriam ipsius Verbum. Quis enim alius cognovit sensum
Domini ? aut quis alius ejus consiliarius factus est f Neque
rursus nos aliter discere poteramus, nisi magistrum nostrum
videntes, et per auditum nostrum vocem ejus percipientes,
uti imitatores quidem operum, factores autem sermonum
ejus facti, communionem habeamus cum ipso, a; perfecto, et
€0 qui est ante omnem conditionem, augmentum accipientes,
qui nunc nuper facti sumus a solo optimo et bono. Et ab
eo qui habeti donationem incorruptibilitatis, in eam quse
est ad eum similitudinem, facti, priedestinati quidem nt
essemus, qui nondum eramus, secundum prsescientiam
Patris, facti autem initium facturse/ accepimus in prae-
cognitis temporibus secundem ministrationem Verbi, qui
est perfoctus in omnibus, quoniam Verbum potens, et
homo verus, sanguine suo rationabiliter redimens nos,
redemptionem semetipsum dedit pro his, qui in captivi-
tatem ducti sunt. Et quoniam injuste dominabatur nobis
apostasia^ et cum natura essemus Dei oranipotentis,

' Thc abstract for concrete, —

the Apostatc, i.e., tlie Dcvil. Tu book iv.,
Iren. says, (on Mat. xiii,, 25,) "Extunc enim aposlata cst Aii{;elus hic et
inimicuH, ex quo zclavit plasma Dei, ct iuimicuin illum Uco faoere
aggressus cst." '^
Hcg Jaracs i., 18.
 IRENiEUS ON TIIE ONOSTIC UERESIES. 69

alienarit nos contra natuvam, suos proprios nos faciens

discipulos, potcns in omnibus Dei Verbum, et non defici^na

in suo justitia, juste etiam adversus ipsam conversus est

apostasiam, ca qua; sunt sua rediraens ab eo, non cum vi,

quemadmodum illa initio dominabatur nostri, ea quse non

erant sua insatiabiliter rapieiis ; sed sccundum suadelam,
quemadmodum decebat Deum suadentem, et non vim infer-
entem, accipere quoe vellct, ut neque quod est justum
confringeretur, neqne antiqua plasmatio Dei deperiret.

8 '/ <
, ^
Suo
^
igitur sanguine
.
redimente nos Domino, et dante
animam suam pro nostris carnibus, et effundente Spiritum
Patris in adunitionem et communionem Dei et hominum, ad
homines quidem deponente Deum per Spiritum, ad Deum
autem rursus imponente hominem per suam incarnationem,
et firm^ et vere in adventu suo donante nobis incorruptelam,
per communionem quae est ad Deum, perierunt omnes
baereticorum doctrinse. Vani enim sunt qui putative dicunt
eum apparuisse
Oi; yap
,
, '
, ,,
:

, ^•

, , ^ ,, ,
-
- ,
\
\
yap
6

^'
'

, , \ \
.
<yiyov

'^,
-, ^
., .

\
,

yu
',

^, .

.
 ;

70 LETTERS OF IREN^US.

Vani autem et Ebionsei, unitionera Dei et hominis per

fidem non recipientes in suam animam, sed in veteri genera-
tionis perseverantes fermento ; neque intelligere volentes,
quoniam Spiritus sanctus Mariam, et virtus
advenit in
Altissimi obumbravit eara: quapropter et quod generatum
est, sanctum est, et filius Altissimi Dei Patris omnium :

qui operatus est incarnationem ejus, et novam ostendit

generationem ; uti quemadmodum per priorem genera-
tionem mortem haereditavimus, sic per generationem hanc
hsereditaremus vitam. Reprobant itaque hi commixtionem
vini coelestis, et sola aqua secularis ^
volunt esse, non reci-
pientes Deum ad commixtionem suam : perseverant autem
Adam, et projectus est de paradiso, non
in eo qui victus est,
contemplantes, quoniam quemadmodum ab initio plasmationis
nostrae in Adam ea quse fuit Deo inspiratio vitae, unita
plasmati, animavit hominem, et animal rationabile ostendit
sic in fine Verbum
substanti^e plasmationis ,
Patris et Spiritus Dei, adunitus antiquae
viventem
hominem, capientem perfectum Patrem ut quemadmodum in :
et perfectum effecit

animali omnes mortui sumus, sic in spirituali omnes vivifice-

mur. Non enim efFugit aliquando Adam raanus Dei, ad
quas Pater loquens, dicit Faciamus Jiominem ad imaginem
:

et similitudinem nostram. Et propter hoc in fine non ex

voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex placito

.
Patrismanus ejus vivum perfecerunt hominem, uti fiat Adam
secundum imaginem et similitudinem Dei.^

^ /-,
^^ ^<;
6'^
et?
'
'
, 05;
,, }
<
ov/c

1 " Solara aquam secularera," is the reading of Vossius. The allusion is

to the practice of the Ebionites, using only water in the Sacramcntal cup.
the Ebionites, or a history of Clirist diifercnt
'^
gospel, BO called, of
from our rcccived gospels, is referred to by Jones (ou the New Testainent
canon). It is supposed to bo mcant in PauVs -words in Gal. i., G.
 LKTTEllS OP IRENiEUS. 71

7€€ 66\ ^, €-
'
^,}/^ ,
€^
,^^
.
aipeTLKOi
'

elBov
"?
yap
*
^;

\<
-
' ' ^ , ,-
€V TJj

. iv }
jap
avXfj,

^ ^>

" (/ jap ifc

})
?
, \ ? ^, \
,^?
6

, ' 7<,
.,
,
^^, ' , '

^' . -
^ '.
,
6

\
'
,,
JJOVo
• \ hia

, , ,^
6

' ,' , ^,
,
,
, .'.
,
8
-
^

Florinus as a
2
.
For minute accounts of the Gnostic sects see Mosheim,
— (Cent. II., Part
Apostolic succession recognised as in the Presbyters.
II.)
/ mentions
 72

) ,
., yap
LETTERS OF IREN^US.

irepi
nPOS

, , ,
Trepl yup

, - '
helv '
hvo,

,, . , ''^
, *
)
\
-, \
. ^^ ' - ******
, '

,,
,
. , , ,^
Kat

, ',
\
\
** ,(:#***#
\ , '
Tyivov

! .
,^ , ,
^,,
, '
\ ?
\

^^^, ^, ,
yap 6

, .-
,
'
6

,
, .
/,
, ' ^
^

'
'

7]-
}

^ Besidos Irenaeus, others asserted the rights of the Eastern Christians,

eepecially Polycrates, biBhop of Ephesus, who declared in their name, and
 IKENJEUS ON APOSTOLIC TKUTll. 78

DE APOSTOLORUM TRADITIONE, VEL AB

APOglOLIS IN ECCLESIIS EPISCOPORUM
SUCCESSIONE.
Traditionem itaquc Apostolorum in toto mundo manifcs-
tatam, in omni Ecclesia adest perspicere omnibus qui vera
vclint vidcre, ethabemus annumerare eos qui ab Apostolis
instituti sunt Episcopi in Ecclesiis, et successores eorum

usque ad nos, qui nihil tale docuerunt, neque cognoverunt,

^

quale ab liis deliratur. Etenim si recondita mysteria

scissent Apostoli, qua3 seorsim et latenter ab reliquis
perfectos docebant, his vel maxime traderent ea quibus
etiam ipsas Eccle^sias comraittebant. Valde enim perfectos
et irreprehensibiles in omnibus eos volebant esse, quos et
successores relinquebant, suum ipsorum locum magisterii
tradenti5 ;
quibus emendate agentibus fieret magna utilitas,

lapsis autem summa calamitas. Sed quoniam valde longum

est, in hoc tali volumine, omnium Ecclesiarum enumerare

successiones, maximie, et antiquissimie, et omnibus cognitae,

a gloriosissimis duobus Apostolis Petro et Paulo Romse
fundatse et constitutse Ecclesiae, eam quam habet ab Apostolis
Traditionem, et annunciatam hominibus fidem, per succes-
siones Episcoporum pervenientem usque ad nos indicantes,
confundiinus omnes eos, qui quoque modo vel per sui
placentiam malam, vel vanam gloriam, vel per csecitatem et

with much spirit and resolution that they would by no means depart,
in this matter from the custom handed down to them by their ancestors.
Victor, exasperated, broke communion with them. The fact of such
protests, and the disregard paid to the threat of ex-communication, prove
that the supremacy or absolute authority of the Bishop of Rome was not
generally concp-ded. good practical writer contrasts the violent disputes
between the Eastern and Western Churches as to the time of keeping
Easter, with the absence of allcontroversy between them as to the obligation
of the Lord's day —
no mean proof of its recognised apostolic warrant.
(Rev. R. Walker's Sermons.)
1 Irenseus' idea of tradition involves not ttie testimony
of a succession of
individuals merely, but the ecumenical faith and, if in one place he seems
;

to speak of a line of Bishops, in another the succession and tradition are by

Presbyters. " Quapropter eis qui in Ecclesia sunt, Presbyteris obaudire
oportet, his qui successionem habent ab Apostolis, sicut ostendimus ;
qui
cum-episcopatus successione charisma veritatis certum, secundum placitum
Patris acceperunt." — Book iv., ch. 43.
74 IREN^US ON APOSTOLIC TRUTH.

malam scntcntiam, praeterquam oportet colligunt.

hanc Ad
enim Ecclesiam propter potentiorem principalitatem necesse
est omnem convenire ^
ecclesiam, hoc est, eos qui sunt

1 The Fathersy you say, assign Succession as one mark of ihe irue Church ;

I confess they did urge Tradition as an Argument ofthe trutli of their

Doctrine, and of the falsehood of the contrary and thus far they agree
:

witli you. But now see the difiference They urged it not against all
:

Hereticks that ever sliould be, but against them that rejected a great part
of the Scripture, for no other reason but because it was repvgnont to their
Doctrine, and corrupted oiher parts with their additions and detractions, and
perverted the remainder with drvers absurd inierpretations : So Tertullian not
a leaf before the words by you cited. Nay, they urged it against them
lohen they were confuted ovt of Scripture, fell to accuse ihe Scriptures
•yvlio

ihemselves as if tliey were not riglit, and came not from good authority, as if
they were various one from anoiher, and asifiruth could noi befound oiit of
ihem, by those who know not Tradition, for ihat it was not delivered in writing,
(tbey did mean wholly) but by word of moutli : And that thereupon Paul
also said, we wisdom amongsi ihe perfect. So Irenceus inthe very next
speaJc
Chapter before that which you allege. Against these men being thus
necessitated to do so, they did urge Tradition, but wliat or wbose Tradition
was it ? Certainly no other but the joint Tradition of all tbe i^postolick
Cburcbes, with ong mouth and one voice teaching tbe same Doctrine. Or
if, for brevity sake, tbey produce tbe Tradition of any one Cburch, yet it
is apparent, that, tbat one was then ia conjunctioa with all tberest;
Irenceus, Tertullian, Origen testifie as mucb in tbe words cited, and St.
Austin in the place before alleged by me. Tbis Tradition tbey did urge
against these men, and in a time, in comparison of ours, almost contiguous
to the Apostles: So near, tbat one of them, Irenceus, was Scholar to one
who was Scholar to St. John thc Apostle Teriullian and Origen were not
;

an Age reraoved from bim and the last of tbem all little more than an
;

Age from them. Yet after ail tbis, theyurged it not as a demonstration,
but, only as a very probable argument, far greater than any their Adver-
saries could oppose against it,
Whereas your great Achilles Cardinal Perron in French as also his ;

Noble Translairess, misled by him, in English, knowing tbat mens resorting

to Rome would do his cause little service, bath made bold witb the Latin
Tongue, as he does very often witb the Greek, and rendered Ad hanc
Ecclesiam necesse est omnem convenire Ecclesiam, To this Church it is neccs-
sary that every Church shoxild agree, you bave translated it as it sbould be,
io this Church it is necessary ihat all Churches resort : wberem you have
shewed more sincerity, and have bad more regard to make tlie Autbor
Bpeak sense. For if he had said, By shewing the Tradition of the llomau
Church we confound all Ilereticks ; for, io this Church, all Churches must
agree ; wbat had tbis been, but to give for a reasoa tbat 'vvbicb was more
questionable than tbe thing in question as being neitbcr evident in itself,
:

and plainly denied by bis advcrsaries, and not at all provcd nor oftered to
be proved here or elsewbero by Irena-us. speak tbus tbcreforc bad
been wcak and ridiculous. But on tbe otbcr side, ifwoconceive bim to
say thus, You liereiicks, decline irial ofyour Doclrine by Scripture, as
being corrupied and impcrfect, and not fU detcrminc Controversics without
recourse to Tradilion, and, instead hereof, you fly for rcfiige to secret
Traditiony which you pretcnd ihat you received from yoxir Ancestors, and thcy
from the Aposlles, cerlainly, your calumnies against Scriptiire are viost unjust
and unreasonable butyct moreover, assure yourselves, ihai ifyoii will be
:

iried by Tradition, even by thal also you will be overihrown. our Tradition
 ;

IRENyliUS ON APOSTOLIC TRUTII. 75

undiquc ficlclcs, m qu.a serapcr ab his, qui snnt undique,

conservata cst ea quiu cst ab Apostolis Traditio. Fun-
dantes igitur et instrucntes bcati Apostoli Ecclesiam,
Lino opiscopatura administrand?e Ecclesisc tradiderunt.
lliijus Lini Paulus in his qua3 sunt ad Timotheum

isfar more famoiis, viore constajit, and more crediblc, than that
in all respccls
which you presmt to. me
muster vp against you ihe unin-
It tcere easie for
ierrupted successions of all ihe Churches founded by the Apostlcs, alL conspiring
in their Tcsiimonies ayainst you : But because it were ioo lor.g lo nuniber up
the Successions of all Churches, I will conteni myselfwilh the Tradition of iht
mosi ancient and most glorious Church of Rome, which alone is suffi.cient for
the conftitaiion and covfusion of your Doctrine, as being in credit and author-
ity, as far beyond the Tradition you build upon, as the light ofthe Sun is
beyond ihe hght of Glow-Worm.
For Ihis Church, by reason il is placed
in ihe Imperial Cily, whiiher all mens affairs do necessarily draw ihem, or by
reason of fhe poiverful principalify il hath over all the adjaceni Churches, ihere
is and always haih been, necessity of perpeiical recourse of all Ihe faiihful
round aboul: who, if ihere haih been any alieralio7i in ihe Church o/Rome
could not in ali pobability bui havc observed ii. But ihey ihe conirary,
have always observed in ihis Church ihe very Tradilion ivhich camefromihe
Aposiles, and no oihcr. I say, if we conceive his nieaning thus, liis words
v?ill be intelligible and rational which if instead of resort we put ia agree
:

will be quite lost. Herein therefore we have been beholding to your

honesty, whichmakesmethinkyou didnot wittingly falsfie, but only twicein
this sentence mistake Undique for Ubique, aud translate it, every where and
of whai place soever, insteuid rowid aboui. For tbatit was necessary/or
all the failhfal of whal place socver resort Rome, is not true. That the
Aposlolick Tradiiion haih always been conserved ihere from ihose who are
every where, is not Sense. Now instead of conservaia read observaia, as m
all probability it should be, and translate undique truly round abotil, and
then the sense will be both plain andgood: for then it must be rendered
thus, For ihis Chiirch, by reason of more powerful principaliiy, ihere is
necessily ihal all ihe Churches, ihal is, all ihe failhful round aboui, should

*•••*-•«•**--
resori, in which the Aposiolick Tradilion halh been always observed by ihose
who were around aboui.
But whether you will have it Observaia or Conservaia, * * *
* * * possibly it may be something to Irenceus, but to us, or
our cause, itisno way material. For if the rest be rightly translated,
neither will Conservaia aflford you any argument against us, nor Observaia
help us to any evasion. For thougb at the first hearing of the glorious
attributes here given, (and that justly) to the Church of Rome, ihe con-
foundirig Herelicks wilh her Tradiiion, and saying ii is necessary for all
Churches resori her, may sound like Arguments for you yet he that is ;

attentive, I bope, will easily discover, that it migbt be gcod and rational ia
Irenceus baving to do with Hereticks, wbo, somewhat like tbose, wbo would
be tbe only Catbolicks, declined a trial by Scripture, as not containiDg the
Trutb of Cbrist perfectly, and not fit to decide Controversies, witbout re-
courseto Tradition I say, be will easily perceive tbat it migbt be rational
:

in Irenceus to urge tbem, witb any Tradition of more credit tban tbeir own,
especially a Tradition consonant to Scripture, and even containedin it
and yet that it may be irrational in you to urge us, wbo do not decline
Scripture, but appeal to it as a perfect rule of faitb, Avith a Tiadition wbich
we pretend is many waya repugnant to Scriptui-e and repugnant to a ;
 —

6 IRENiEUS APOSTOLIC TRUTH.

epistolis meminit. Succedit autem ei Anacletus: post

eum tertio loco ab Apostolis episcopatum sortitur Clemens,
qui et videt Apostolos, et contulit cum eis, et ciim
adhuc insonantam praedicationem Apostolorum et Tradi-
tionem ante oculos haberet, non solus ; adhuc enim multo
supere^ant tunc ab Apostolis docti. Sub hoc igitur Cle-
mente, dissensione non modica inter eos qui Corinthi essent
fratres facta, scripsit quse est Romae Ecclesia potentissimas
literas Corinthiis, ad pacem eos congregans, et reparans
fidem eorum, et annuntians quam in recenti ab Apostolis

acceperant Traditionem, annunciantem unum deum omni-

potentem, factorem coeli et terrae, plasmatorem hominis,

Tradition far more general than it Celi, which gives testimony to Scripture ;

and lastly, repugnaat both to Scripture, and

to itself, as giviDg attestation
to Doctriues plainly contrary to Scripture. Secondly, tliat the Authority
of the Roman Church was then a far greater Argument of the Truth of ber
Tradition when it was uniled with all other ApostolickChurcbes, than now
^hea it is divided from them, according to that of Tertullian, Had the
Churches erred they would have varied, but that which is ihe same in all, can-
not be Errurbut Tradition; and therefore Irenceus his Arguraent may be
very probable, yetyours may be worth nothing. Thirdly, that fourteen
hundred years may have made a great deal of alteration in the Roman
Church as rivers, though near the fountain, they may retain their native
;

and unmixt sincerity, yet in long progress cannot but take in much mixture
tliat came not from the Fountain. And therefore the Roman Tradition,
though then pure, may now be corrupted and impure and so this Argu-
:

ment (being one of those things whicli are the worse for wearing) might in
Irecenus his time be strong and vigorous, and after declining and decaying
may long since have fallen to nothing. Especially, considering that
Irenceus plays the Historian only, and not theProphet, and says only, that
the Apostolick Tradilion ha l been always there as in other Apostolick
Churches conserved or observed, chuse yon whether, but that it should he
always so, he says not, neither had be any warrant. Chillingworth^s workx,
(Religion of Frotesianis, safe way io salvation); London^ 1704.

^
The distinguished Ricliard Field, in his treatise of the cburch, also
reclaims against Bellarmine's use of tbese words of Irenieus. Neander
agrees substantially in Chillingwortb's interprctation, •wbile accepting

a translation of not /^
conservata (not observata) as tbe true reading. Ile takes *' convenire" aa
as Gieseler supposes: " on tbe
ground of thc rank whicb tbis cburcb maintains as the ccclesia urbis, all
cburcbcs, that is, bcUevcrs from all countries must tbc —
niust continues
'
'

—
Neander lies in tbe uaturo of tbe case, como togctbcr tbcre and ;

Bince now from the beginning christians from all countries must come
togetber tberc, it followa tbat tbe apostolic tradition bas bccn preserved
from generation to gcneration by tbe cbristians from all couutries of the
world, vrbo aro tbcro united togetbcr."
He confirms tbis interpretatioa by a passagc in Atbenoeus, in which the
City of Rome is called an epitome of tho wholo world."
 IRENiEUS ON APOSTOLIC TRUTII. 71

qui induxerit cataclysmum, ct advocaverit Abraham, qui

eduxerit populum dctcrra Egypti, qui eolloquutus sit
Moysi, qui lcgcm disposuerit, et Prophetas miserit, qui
ignem pri«paraveret diabolo et Angelis cjus. Ilunc Patrem
Domini nostri Jesu Christi ab Ecclesiis annunciari, ex
ipsa Scriptura, qui velint, discere possuBt, et Apostolicam
cam Ecclesipe Traditionem intelligere, cum sit vetustior
Epistola his qui nunc falso docent, et alterum Deum super
Demiurgum et factorem horum omnium quDS sunt commen-
tiuntur. Huic autem Clementi succedit Euaristus, et Euaristo
Alcxander, ac deinceps sextus ab Apostolis constitutus est
Sixtus, et ab hoc Telesphorus, qui etiam gloriossime
martjrium fecit : ac deinceps Hyginus, post Pius, post
qaem Anicetus. Cum autem successisset Aniceto Soter,
nunc duodecimo loco Episcopatum ab Apostolis habet
Eleutherius. Hac ordinatione et successione ea quse est ab
Apostolis in Ecclesia Traditio et veritatis prgeconiatio per-
venit iisque ad nos. Et est plenissima hsec ostensio, unam
et eandem vivificatricem fidem esse, quae in Ecclesia ab
Apostolis usque nunc sit conservata, et tradita in veritate.
Et Polycarpus autem non solum ab Apostolis edoctus,
et conversatus cum multis ex eis qui Dominum nostrum
viderunt ; sed etiam ab Apostolis in Asia, in ea quae est
Smyrnis Ecclesia constitutus Episcopus, quem et nos vidimus
in prima nostra iEtate (multum enim perseveravit, et valde
:

senex gloriosissime et nobilissime martyrium faciens exivit

de hac vita) hoec docuit semper quae ab Apostolis didicerat,
qu9e et Ecclesiae tradidit, et sola sunt vera. Et testimonium
hie perhibent quoe sunt in Asia Ecclesiae omnes, et qui
usque adhuc successerunt Polycarpo : qui vir multo majoris
authoritatis, et fidelior veritatis est testis, quam Valen-
tiims et Marcion, et reliqui qui sunt perversoe sententiije.
 :

. CLEMENT (ALEX.) VIII. ORIGEN.

AYe place these names together, as representatives of tlie

Alexandrian Theology. They belong to the third centurj,

and the reign of Severus and liis immediate successors

Origen living on to the time of Decius, or year 254.
Clement succeeded to Pantoenus as master of the Christian
catechetical school or college at Alexandria : Origen followed
Clement, whose pupil he had been.
Clement and Origen have this in common: they were both
imbued with the spirit of the Neo-Platonic philosophy;
each did good service against the Docetse and others. Both
ledin the system of allegorical interpretation of scripture,
which was carried to so great an extent in that age.
Dating indeed, before tliem, from Philo and the Jewish sects,

Clement carried it to the extent of cabalistic mysticism.

But, tbough it aifects injuriously his interpretation of scrip-
ture, his works, as well as Origen's, are much admired.
Olshausen has remarkcd his richness and depth of thought
on a passage iii tlie Gospels, from which. we extract. The
other piece is from his Psedagogia, an exposition of Chris-
tian morals.
Origen was the first great Biblical critic : we only need
name his Polyglott. But otherwise he rendered eminent
service to truth. Early advanced to the rank of Presbyter
in the church at Alexandria, his labours were indefatigable.
Besides his great work in vindication of Christianity against
Celsus, an Epicurean philosopher, hc opposed with eminent
success the errors of Beryllus, respecting tlie person of Christ;
Beryllus owning himself convinced. Unhappily, opinions of
a dangerous tendcncy, propounded in certiun of Origen's
writings, liave clouded his own name. But hc is mentioned
with great rcspcct by Athanasius ; and it is tliouglit, tbat
somc of his works were falsificd by tlie hcretics. In
liis advanced ycars he suffcred in tlic Decian pcrsccutions,

cnduring (Eusebius tclls us) imprisonraent and torturc for

tlic gospel's sake. AVc give part of his argument with
Cclsus.
 .^) \<;^
:^:.
^ . ? <
^
I.

^^—
yap
euvaL

/ —
,
iv

^ ^ .
iv , Trj

,
7aLSayyov

,^-?,, ^
*?;9•. "^' 6€ Xeyei,
'^
iyct) ^^'

. ^^^. ^^^
'
'
<yap
"
" ? "

, ,
6
'70?

^ .
yoOv 6

^/. ^, ^ ,
^ '

,
.. /^
II.

,, ".
^, \
—Book .,

,
cap. .
'
yap

^, '^
,
,
,
6

,? ^
?
^^ , .
6

"
? ^
1 3. .,
^,
^)

2, (Sept.)
80

,
, ', , , ? ,
CLEMENT ON THE TEACHER.

ovSc

]
aaeXyrj Siatrav,

.
.
^
,
III.?
<yap
'

<'", ^^
' ^
,
/^,

^ ^ ^.^,^
?,,'' '- 6

^ , "

,
6 6 6

'
^? ^.
,
6 ' -
civSpaTToSov 6
Spa^
,
,
6

^, 7) ^ iraiSaywyoi,

, ^
.? ^?,^ ? -
^,
'

"^, 6

, -?. 6

,^ , - ?}?

, , '?
IV. ayiov
^'

,
?
?'." /
^' -^
\
- •
?

// ^.
'^

1 Thucyd. i., 22. ''

Deut. xxxii., 10.
^ ( ^-
**********
CLEMENT ON

ayfov
T1I15 TEACIIEK.

^^ ^.
81

] , ?, -
yi^

,
, ,^ ^i^evpcov
6

eh
6

.
^)^€<;
ayv
8ec ? Se
^'--
^ <yap
'

,'^
epjov
ovBe ^
?)

,, ^
\
;
?
.
'^, .
yap

,
,
Xojikov,
;

^'^^
'^/ ,
, -
^'^.
'.^—
.'' "
iSia
—
.

. , ^
'
,
^
,
-
. ., cap.
Xoyov

^ " ?

., . ,
,, — -^ ^ '^
SodXot

, ,
—
./- 6

"

L
-
82

, '
-
.,,\^','^. ,,,,?. — ^^
—
CLEMENT ON THE TEACHER.

— ?)
"
KaV

yap
8\^ ?
. ,
, , ')^,- , - —
[
, ^^ , ', --^^

."'^,
''?}
—^
\6^
'^'
—Book IIL, cap. xii.

"

^ ,
•

<^
^
6 , '^ ,^
,88 .
-
vrjTTioi

' ^^^,
Si

iraihiov,

^
Ao'yo

,
, -", ^,
^
^?. 6

^,
', ^ '
',
,
'-,
^'
\, ^ .'^
^^,

,
'

'^,
/ ,, ^, -
, TTapay-
'

\ '
-
^

2
Meaning tho doctrino of
from thc
Ilom. II.,
tlie incarnation of Clirist, ns distinguished
or doctrine of his diviuity.
Bk. XVIII., line 483.
 —

.',,
aat

"? <^, 6
CLEMENT ON

^ ',
^-^;, \€€
^'^^<^
-'
. "?
/?,
8 76€<;
•
TIIE TKACIIEll.

-
88

-
,
€€ ,
'.
,9, ^, ,
€y6\6v6L

\6yo^

yevea^
jap
<
,^
, ,, ' '
^. / ,
\
Be
/,

Aoyov,
iv

,. '))

) , ,,-
, ^, ^
,
,
, ,
^, ',
[^)
,
, ,^ ^ ^ ,,
,
, ,
, ,
,
,
Sl

^,
,
. ^^
. ^ilc ^
,
6

-
.-.
/? }.^— . III.,

^ /es —probably angels are meant bere. "Cujus gloria sunt saecula,
i.e., spiritus coelcstes, sive angeli," Grabius. Potter.
- Clemenfs prayer ancl doxology form a valuable document as to early
opiniojis.
 5 502 0202.
11. TOivvv
8^ < ',
<, eh

,'
'.
/?,

^
, ,
,
],
;
-^
aTroppiyjrac
;

^^ ,^-
^. ^ '^

,^ , 3,
jap
'

' yap
)
@ , -,
,
''
' -
.
Se

, ,'
. ^ ,
,
,
, ,
,
,
12. ^
8 -
^
^

'
^-
6 ;

'^,
8
,
eea.
.
"^^

—
IIo is inentioned hy Ciccjo.
<yap iSiov

Refers to Crates, a philosopber of Thcbes, who throw

Ac. Q. I., 0.
liis gokl iuto tlic
,^
76€
,^. CLEMENT ON

?}<
TIIE RICH INQUIllEK.

€',
'.
^^
,
yap

--
85

', ^,,,.
76€>. iv yap iyevovTO
7€-€
virep

^; ?
\-\^
wapyvec
T0i9

; yap , 7/39

^
€TC
"
e^euv
\

^'^ ,.,
airep

^, -
jap

,
13.
£]
-
^ ^^ 8^ -
; yap
, ayuv

, ,
;

.,, ,
-
;

.^ , ^,^, ,
, - -
,
. ^,
'
, , ,-
;

,-
^

. \ '/,

^ Another readiug ia .
^
, % ^,8.,
86

'
<;

, ,
6
y^peia<;

Be
CLEMENT ON THE

6
RICII

KeXevec,

6
INQUIRER.

hihovaL

€€
,
^.
',
,
SiSovac
el

6
'^}
'. 14.
' ,' yap
;

? Srj
eh

.^
, , opyavov. eav
rt? opyava
*

. ^ 6
'
eav

,' ;
6

.6 ,
. ; iraktv
. yap
|
ajaOov
,)
, ., '
'

* .
'
', ,
;
•

.'^
1 The discourse is a discussion on Mark x., 17: *'He went away sorrow-
ful for he liad grcat possessions," &c.
; Thc scntimcnts brought out are,
as Olsli. says, rich only the cxcgesis is clcfcctivc iu not first expounding
:

of thc inquirer in tliis special case.

—
the litcral sensc of Chri.st's words, or the test possibly (directly) exaoted

^ Another rcading is (^.

 —

:^ 002 7•
::.

******
€" .
,, ,, ' €],
'
OekeL erepa \ey€LV

€€ ' " \

, ', -
',
,, ',
, iav
8e XeyotT jrepl '- . \

)
^,
,
^
-' ,
,
,
, ,
[
8l
yap

,
irepl

'

irap^
Xoyov
iirl

-
.,
? '

' , ,' ^ ; '' ', ^

6

'^ .
^'

,
ijKaXfj 88
, ' ,^,
•

'
yap

1 Anotlier reading / . Solon is meant.

88

XeyoLTO
ihvvavTO
€€
, ^
, , ^,
ORIGEN AGAINST CELSUS.

'<; iSvvaro ^

',
*

Xoyov, otl

66 '^,-
-
'

,
^,
, ' ,^ .^ -
epyov * ryap

XeyeTai.

,^
.
yap

, ^
^ ' ,,
Xo<yov,
^,

, ^ , ^^
"

6 '

^,
,

^
, . , -^
,
.
^ *, ^
, ^ .,3,
'
^
-
Xoyov,
Tijj

8
3^]
3, ,,

-
-
^, - 7],

-
'

,3 3
^, [ )- ' poyova

' Anotlicr rciidinp; is tSeovTo.—

2 Of tliO mind as iu its origin extrinsic to tbo body.
 ^., , ^ ORIOEN AGAINST CELSUS.

', ^tri '<

89

']
^^^ Et
elvai irepl

., ^^,-^
wyaOov,

Mr/ \] ^
'^

. ^ ,
,
\'
'^/
6,

",
^
^
^
, , , ,
) ^ },
'
6

'^,
,
^
\

'

"
,
^,
,
' '.
&,
'
'
'

-,^^
\
^-
'

)
;

the higher reasons :

',. ^ ,'

1 Sometimes Origen and otlier fathers take lower ground tban they coukl

haye assumed for their argument. They are not to be considered as waiving
the sacred writers themselves, and even our Lord,
'
argue on the lower ground or, as logicians say, ab concesm.
;
'^)
€
? ' .\6yov, 6<
ORIGEN AGAINST CELSUS.

yap
, <;

'^/^
,'
ev

,
,, ,,
\cr/ov.

.
—Book
" III.

€6€ \
',
) "

TovSe €
^, <^ ^^ ."
<yodv

'
^,
,
',, ^.
^, ,
, - ? <yap

*, 6

' ,,, ,
6
, '

?
,, 8
> }
'
',
, ^ ^ <
<yap
6 \

\oyoi

,
,, ,
,
, ^ •

. ^^
,,
^ ^ ,
Et '

^.
;
, 6
\s.pr
1\.

-, /;

L
 €^€€ '
OHrGEN ACJAINST CELSUS. 91

.^ ";
6i uTTo ,(\<;

^^ ?
' 7)
,
elvaL, ev

-
elvai

/ ^ ?
^ ^ ^,
^,
'
KarayeXa^

TeKcLOV,
€], €.
.

,
'
amoXoyrp

\
"^^ ^ '

TrapaSo^r}
tu
\>^.

),-
hoyv
^^
. ^,
.

'

, , //
' ^,
6

^ .
,
^ ,-
9,
"
^ -
)\ Xyo
',
'^^

, ,
•

'^],
\ ^*
; — Book VI.
^ Seneca,£. 74, mentions tbis as a saying of Sextius: "Jovem plus non
posse, quam bonuni viium. Plura Jupiter habet, quEe priestet hominibus :

sed inter duos bonos non est melior, qui locupletior non magis quam inter
;

duos, quibus par scientia regendi gubernaculum est, meliorem dixeris, cui
ninjus speciosiusque navigium est. Jupiter quo antecedit virum bonura ?
diutius bonus est. Sapiens nihilo se miaoris aestimat, quod virtutes ejus
spatio breviore clauduntur." ,

See judicious remarks on tlie advantage takea by tbe fathers of the

philosopby and mythology of the Gentiles, in Vaugban's *' Causes of tbe

tbing ia tbe conduct of tbe early ecclesiastical -,

Corruption of Cbristianity" "It remains to be seea tbat tbere was any-
in appealing to
tbe tbings existing in common betweeu Cbristianity and Heathenism, that
is not consistent witb all our ideas of analogical reasoning. Tbere sbould
be no more to condemn in Justia Martyr or Origen, because tbey reason
aiter tbis manner, tban in Bisbop Butler, because be so reasons in his
'Aualogy'." Di•. V. adverts to tbe interesting fact tbat Butler in effect
acknowledges his argument as having been suggested to him by Origen.
 IX. ATHANASIUS.
w
X. GREGORT OF NAZIAZUM.

" To praise Athanasius," said Gregorj in his funereal

elogy, " is to praise virtue." He calls him the " pillar of
the Church." Early ordained a deacon in his native city,

Alexandria, he already at the Council of Nice drew attention

by the power with which he confuted Arius. On the death
of Alexander, he was called to succeed him in the Episcopate
by general acclamation. Envy and malignity waited on his
steps. Once and again, through the influence of the Arian
party, exiled from his home, he once and again was recalled,
and continued near fifty years the light of Alexandria and
of Christendom. He died in the reign of Valens, in 373.

We associate with his name that of Gregory, who, with

Athanasius, and after him, fought illustriously the battles of
the faith, both against the Arians, and the Pneumatomachi
or deniers of the divinity of the Holy Ghost. He was
educated at Atliens, and bccame eminent as a rhetarician.
After exercising the pastorate for a time in his native town
of Naziazum, he was translated to Constantinople, and long
presided over the clmrch there. Ile died in 389 or 391.
His works consist of Orations, Poems, and Letters.
•

The student "will feel interested in reading the exposition

of the Arian crrors in Athanasius' own words. We give
also his testimony to the inspired Canon.

The selection from Gregory (on thc Divinity of the Iloly

Ghost) naturally follows tlie Anti-Arian argumcnt of
Athanasius. It is from liis tliirty-sevcntli Oration.

4
 '

.
' ^^
?)? ^^
Be Set

\
;

elacv ' el <yap

<;
^
,^
,
'

/, avayKaLov

',
. --
SJaLaL• •

^,^ ,, ,,
, ), X'yov
6
?
,, ^, ,' ^
' ' XiyovTa '

\
6 , 6

', ,
\
'
^ ^ yap ^^,

^
'
6
\
, ,
•

,, ^ yap tcuv '

, ' , 8^,, '

yap 6

,^
\,
9
. ,
^.
?
^} 6

, , , *

,' 6

?,
fj

,
94

} ev
9 ^ .,
ATHANASIUS AGAINST THE ARIANS.

ev y

?
, , ,, ,
\oyov
^
\eyeTai
Elcl
•

XoycKa^
'
6

otl
XejeTai

<; ? , (
, , ',
,
, '^ ,, * ,^ ^'^, ,epyov '

SI •
yap,
yap

6 ?,
*

,
6

, ')
, y<yovv,

,
,
Xo<yov,

, ' ? 8 , ,
SI
'

,,
'

?,
',
\
,,^'. 6 yap

<, , ' ,-
, yap
'

?
,,,
- ^ ^ XiyovTai
? , ^,
.

^,, , ^
, ., ^, ,^ ., 6 '
ap^rjv yap
'

^ ^'
, ,, ,.^
^;
^,

,, , /3 \
^
Trj

hia
\
\
 , '^
.
^\<^
,
ATIIANASIUS AQAINST TIIE ARIANS.

^ ,<; 95

8e

'
',
,^
^,
, ,
.-
<yap
ijyei^ Trpoatpeaei

^ ;-

,
'
jap y •
6

, ^, .^ , 8
" "
yap
\ ^), eypa, "
.

6 ?, " 8
, .' .
,
.
6

',
8 *',
,
'?
, ,, "
8
, Xyov
;

yap

, ' 6
"

yp,
\ 6
"?
6

-
avyaa
' "

8
\,
avay-
;

*'

8,
, 8 . 8, lyv
*"

,,
8 -

8
, Xyv,
Xyov,

^ , , yap

,,
'^aya
8 &, ; ^^ 6
yyovv
6
aya7o,'^ y Xyov,
Xoyov,
yvo 8oycv
81

yvvo,
,
'

'yo
,
Xoyov,
8
.
XoyiKa Xya
yap
Xoyov
8
8
Xya X6yo
96

,
ATHANASIUS AGAINST THE ARIANS.

.
Kol

,^^ ,^^, - € ?,
XiyouaLV elvai

}?
',
ovBe
Et yap
elvai

'
,
,
, , (
-^if
'
^,^^,
\<^

."
''
,' ?
'

,, , ^
'yap 6
' "

,
'^
,
, ?
6

.
aWa
6

, ,
'

Xoyov,
'

. ,
^ ,
^^
Xoyov

, , , Aoy
., ;
6 ',

, yap
^^,

^^
,
, ,
,
hia
'
Sia ^,
^^.
, ?
^^
;

^.
,
?
^
^'

,
,,
X6'yo,

,
^'^,?^ ^,
ev

, \
Kat

^
^/, ^
6 ;

hi

Si
; Et
;
,
ATnANASIUS AOAINST THK ARIANS.

^, ^ , ,
\€yovTo<i^ Sl ov
^;
97

7)<; yiyovev eSei jap, eiTrep , , ,- m

,
;

9• ^,
. "
yeyovev 6

,,\^ ^^
,
, .
/6

^) -
\oyov

?
. , <,
'

yap
- \^,
kpya

®,
<yap

\6ycv , ,-
^,
\ yo-
,
•

(& Aoyov,
ypaal

',
)
\yaL,

^ ,* ,
iy ey . ,
XyoLv,

yao,
.
yap 6
epyov
\yv,
.- 6 6

, yap

^
'ipyov
'

oX6yo.^
y,
aya0ov

®,

^ It has been remarked that Athanasius uses little argumentation in

defence of the Divinity of the Spirit. But, though from circumstanccs, he

See his epistle to Serapion

iffrlv."
: Acyoyrwv, rh ^
threw bis soul chiefly into the discussions with Arius and his sect, he
earnestly and decidedly oppo-ed tbe begiuoing of the Macedonian heresy.
"« ' rh ayiov
 —

2.
,
THS

^
^^ , irep

^',,
)
^;
7?7, 7€\ <
^
,
Xoyov

,^ <;
-'
eSo^ev
€<;
re Beta '
el

] 76€<
''
'
6

^
'

^,,
yap,

^ ^ .
88. ] 8

^ ^
,?

', -
6
\oiirov
;?)?
"^?,
'<^^' Kptrat,
.

^.
*

^
'

'

",
.

'.
,
.8
' .
^
"/39
\

^
. , ^ ^ ^-^ *
.
', ^, '

'.
,, ,
ryap

>, ,
^^ '
^
'

^ ^
'
y.
•

.,'
,
'

? ^ /}
' .

'

•
\ /?.
8 ' •

1 The names in tho Sept.for Ist and 2nd Sam. Eadpas ' is Nehemiah.
 CANON. 9

'^ ^/
€
\7} ^ ^.
^^
^ •

iv
'

Th
'
€6/,
<:
•
reXevTaia

ev

^^
'

ea'yeeaL•.^ €7\, Se

^ /
, ^
€8€, Xeyv
. <,
.
'
l\ep\

'
epevvaTe
''
6

elBiWe^ '

elaiv
Se

, '^
irepl eveica ye

€€
'

-
\ . ,^^
^ ^,
^
Xoyov
'

•
\
,,
, ^]\ ,^^
, -
,,

^
6
'

' ''
^

list
. 8

The student will observe with interest the coincidence of Atbanasius'

of ackuowledged sacred books with our received canon. ladeed, the
book of Baruch is here, " and the letter of Jerennah," If these be uot
parts of the book by Jeremiah, they are apocryphal writings, but to
which, beyond most of tbe books so called, the cliurch was slow to refuse
tbe claim to be accounted inspired Sciipture. Origen, wbosc list rcmarka-
bly agrees witb tliat of Atbanasius, iucluies witb Jeremiah tbe sarae
Barucb, and "tbe Epistle," so called, of tbat pvopbet. Jeruine decideJly
refuses to acknowledge either. He says, iu bis prologue to Jeremiab's
propbecies, " LibcUum autem Barucb qui vulgo editioni Septuaginta
copulatur, iiec babitur apud Hebrieos," and be adds, " et
epistolam JereTnio3 nequaquam censui disserendain."
Cyril puts Barucb among tbe canonical books and it is tbe only oue of
the Deutcro-canonical nauied in the catalogue of the Council of Laodicea.
The epistle is not so properly a separate writing, as a cbapter of Baruch.
;
/
Jahn considers it a spurious imitation of tlie letter of tbe propbet mentioned
in cbap. 29 of our received "Jeremiab." For otber detuils on Baruch
and tbe Epistle, see Kitto's Bib. Cyclopedia. ''Estber," is ranked by
Atbanasius as it was tiy some others, araong tbe antdegomenn probably on :

account of tbe spurious additions in the Sept. Tbe Jews always received
it as canouical. One bappy coincidence between tbe catalogues of Origen
and Atbanasius is, tbat botU acknowlcdge t.ie r»,evelatiou of John, wbose
omission from some catalogues, though received frora tbebeginniDg, is
satisfactorily explaiued by Gaussen.
- Meaning, stamped with ecclesiastical authority.
 02.

,^^. ,
"€. fyap

.
,^ ^ ',
, ,
,
' ^

, }
-
',
,-, orjiov^
'

\
yap

.
^
, ,
\
, ^ '
- ^

,,, -^,^,.,,
, , -
- }
\
,
,, ,
, ^- \
oXljov

,
/-
,
,
.\

,
.
. . ,'' \6<^.

^ -
, . ,
^ "

', ,.

.
, '
ryap ',

^
,
\
Ile 18 referring to the
y
Old and New
'

Tcstaments.
^€, ^' 7](,
^',
',\
^ ..
el
GRKGORY ON TIIK IIOLY SPIRIT.

SI
101

hvvaa-
? elTTov
^,

8^
,, , , €u elvai
eU

, ,
', .
',,, -
,
yap

TL •) \
86. " ,,- ;

. ,
,
,&
^,

, . ,
6
\
ajLOv,

8 '

. , , , -
lSoc

,
^/,

, . ,,
\ '^

, .' ,.
8
hta
; , ;

^. Kat

,
,
^.
,
,,
^
' , , ,-
'^
,

•
| otl
?9
'
'

,
8

', ^
'

< ^, ;
<, ^;
'

,
\

^ ,.
?,
« \,
^, \ y

• ,
* ^
^^
,,
102

-, .
, , ,, , ,,
GREGORY ON THE HOLY

., '
SPIRIT.

^;^
-,
, ' ). <yap

,
Tjj

,
,
,
^,
,
^,

,,
^,
'^/,
. .^
'^,
, ,
-
,
,
,
- -^

.
'
.

'
'
*

,, ,, ,
,,,,, ,^,.,,,
8,

^,
,
,
, 8
,
^^,
Si

,
",
, . , '^,
, ,
Siaipodv

,
,
,
, ,
,
^',
,
,
, ^,
^,
<^,
,,
,
,^, , ota
",

^.
76
,
&^,
], \
^

01

",
8

^^^
, ,, (. ,-
^ ayiov,

)
rp
\'
/

yup \
 ,
.
, ^-,,
',
,
,
; ,
,
(illKlJUiiV

Be

*
O.N TJIK llULi

XiyeTai
'^,
«.
€
103

, ,,^)
, ,
aveveKTeov,

^ ',
' ^' €-
\\€<; 8.
'yap et?

^ '
/, '
- , , .',
? Xgjov
ohfc
ifj

yup
tlvl ^
,
},
Sia-

, ,
^ 6^<
', \
^ 8, <,
'yap

, .^. ^-
6

^^, -) '

'} '. ^^
jap
?
,
.^ ,
jap , 86
. -^,
Sia ]<;

,
')
, , . ^'

,
. , , ,
, 8
', '^/ ',.
,
,

'

,
/ \
, " , ^,-
Xoyov,

Sia

8 ,
^,
, yap
*
,
^
hia-
.'
104

,
GREGORY ON

ov^e
TflE HOLY

,
^. ?
SPIRIT.

hvvarov €, Bl €V

'

, , , .
?.
,
'

^, oiSev

^^ ^ ,.'
6

. , , , ^
', ' '^,,'
,
ayiov,

|,
^^
,
%,
, ^
. .
,

\ "Ort
\

'
\
Tq.
 ;

XI. JOHN. CHRYSOSTOxU

This was, of all the fathers, the greatest orator. Ile was
acknowledged as indeed the golden moutlied, or
the golden speaker. Subsequent writers exhaust language
in tlieir tributes to his eloquence. Suidas likened tlie

cupious flow of his words to the cataracts of the Nile.

Cbrysostom shines as a commentator also. Theologians

of all times have drawn largely on his expositions of
Scripture. Daillo and Isaac Tajlor have noted expressions

on repentance or good works, not quite reconcilable with

evangelic truth. Too much sometimes there is of favour for

monasticism and virginity ; and on the sacraments, what is

extravagant. Tbese last passages have been claimed by

advocates of transubstantiation, but apologised for as figura-

tive by protestant writers. . He doubtless gloried in tbe

cross of Christ, and loved his Master. He was faithful to

bis cause as a public repro.ver of sins in Christians, or

negligence in tbose who serve the altar. We present some

of bis views on the responsibility of the sacred oflSce ; and

some impressive touches — in bis Attic style — on tbe character
of St. Paul.

Cbrysostom ministered first at Antiocb, his native place

afterwards was Bishop of Constantinople. Like Atbanasius,

he encountered the envy of false brethren, and the tyranny
of imperial power; — exiled for a time, but recalled. He
died in 407.
 1 EPilSTN HS.
002 '.

, * * * *

^, <;
,
^, ,?
^' airep
fyevoLTO

6.1

,,
,
yap
; -,
'
Se

,^ } ?
6

^\^^6€<;' 7/)6,
; /39
•
el

el

, ' *

yap, 6

^ ,,,
<9

//', , \
, ,. , ^ -
;

,
otl

^'
6 yap

' 6
^,
,
6

^
'

\
,
?'^
8
8
,, ; Sia
,''
,," ayi-

6
'^ . 6
yap
[
This discourse has the form of a dialogue between Chrysostora and
1

Basil. They had bcea early associates, and admirers of ono another. It
is paid that Chrysostom, liimself shrinking from undcrtakiiii; thc Pastorate,
procured by a sort of Btratageni, that lioly liands sliould bo laid on Basil.
Chrysostom incurred suspicion or reproacli. Ho is iii tliis dialogue
apologisinni; for liimsclf, and sliows his cstimato of tlic grcatncss of tho
•work of a Pricst. Thc idcntiiying of the ministry with tlic priesthood was
an idea that carly sprung up, probably naturally and innocently— sug-
gested by scripture languagc supcrstition soon abuscd it.
:
 CIIRYSOSTOM ON TIIR SACRED OFFICE. 107

' --
yap €K
?
9 ,
.'
'
ayaira ,yeyoi/e

,^
•)

^\ ,, )
?5/^9
€€6 ?,
yap

} ^
;

_
^, 8\
Slcl

^^ 6
\
•
;

, '^
' .> '^- 6

,, ,
;
6

\' -
-
.

'^
,
* '

'^ ,
'
,
,. <yovv

,, -
6

. "Ert
7]
'
eVt
;

' '^.

, ',^ -,,
,
^

; , y
«/,
,
, ,
^ , '
ylvov Trj

;
"
."
II. yap,

^ to7s €' 4^.

It is in vain that Romanists lay hold
*' The successors of Peter," as the context sbows, a
of tbis expression.
few lines before, [
Uer. Trauras 5)
include his successors in all
times and places, pastors of all Chrisfs sheep, and tbus Basil bimself. St.
Ambrose on tbat passage sa3'S, *' Claves illas quas in beato Petro Apostolo
cuncti suscepimus sacerdotes." So Junius refutes Bellarmines' argument
—
from tbis dialogue. A. E. Leo's Chrysostom.
'

^ ^,
Some write it e</)jj«e.

prostrating on tbe ground.

 '
108 CHRYSOSTOM ON SACRED OFFICE.

,'^
^'
67€\6
€
''^,'
,hvvaiVT av
Se 6<;
/?,

7p'yao,
herj,

jwaiKeia

^ ,.' , ,
ifKeov '
eZ?

<;
6

\ ^
,^.
^, -^, ,
aXoya Xoyi-

yap

,
,
^ ' . \
6 '
yap
'

'

,
6

,
ei 8e

. *' ^
, ' -
-
-
XoyiKov

, €. yap ,
^ ,; ^. , '
; ;

,
,
.? ,, \
^^ -
^, ' - ^^

. ,,, ,^
, Tfj ; ]^

,,,, ,^,,,
;

€, ,., ?]
6 yap

epya,
€<;,
yap
.
,
,
<
CIIRYSOSTOM ON

eVi ^
^,
i/c
SACRKD OFFICK.

erepa
?]
'^,
irXeiova.

elBevai
109

-
^^
,
,
<,
,
'
,
, , ,-
,8
.
apTrayf]'

'?
,
, }

y,

., '
'^.
'
^
-
y •
8

, . < ,
a^y
;

^, ,
'^
, '.,,
7poa<yaJv

?
Serj

^^. ,
,•
yap
•
\
'
"*

-
III.

,^
.
' ^- ,; \ ^,
<
, ,,, ^'
,' ,
yap
\
6

. , yap ^ yap
*
110

.'^
CHRYSOSTOM ON

- '^
TIIE

?
SACRED OrFICE.

-
^
,
' ^ '
8e

,
SeBorac
. yap
Set
e^ovaiav^
'

,
'
el

\
', . ^) irpoaipiaei
}
-
^' {
'

.
,)
" 6
yap

,
elpyaaaTO 86
yap
8
,. ^
'

Sia
<^/
. fyap

, '^^ ,, ^ '
IV. jap
3, -
;

,8 . , 8
,
\ySva
'^,
, ,
'^,
. Sia

,
^ .
SppJo ,,,€,
3
^yap

^, '

^
, ,,
'^
<yap

, he

hxjvaivT ,
 CURYSOSTOM ON .
,
SACllED 111

€L•

,
, ,' ^,',^
dnaWayPjvai
reXeov^ youv tV
Se (: eTrayayrf //^/,

^
<; €\< ^'^)
70/3 67€
€ Xolttov,

.,"
yiveTac
eXeyev ' ^
iyiveTo ,
6

^ ,
^?,, . "
,^ yap
Se2

,, ,,
a-oyvLV

Sta
6XLypiav
TrpoayovTaL.
•

ylvovTaL
>)

, ,
•
yva .'
7poyv
8

)7
yap

/
rjyrjTai '

,
,
iSoi
'ppyva
^
X7ya
pyaa.
68,

, ',
Tpayaa,
, ,',. 'avayaylv '

,^,, ?
yap vaya •

. yaylv,

'^oyvr}

yvv
7ayBo.
,
Xoya Xiyj] •

'aXXay
6 BaXy6vo
6

1 Jeremiah, iii., 3.
112 CHRYSOSTOM ON THE SACRED OrFICE. •

€ ^ , ,
' Ti9 6 769 yev yap

', ^
;

kavTov
.'

^ ,
^. 6 .
002 '
?, \, ^
'-
, ,
^ ,^ , .,
VI.

.
* *

^^
'
* 6

'•
;

6oXoy,

.
18

^
yapi

. yap
, ^ 7]
,
Siavoiav,

, ,
. 6

? , ^^
8
6 ' '

^' ,, 6<
yap
;

, ^

'—
1

2
.Another reading frorn

word of Latin
MSS. is ^
origin, (semicinctium=praecinctorium,) a
linen apron or h.alf pirdlc — used for wiping olF sweut or tears. The word
occurs in Acts xix., 12, with ^<— *' handkorchiefs or aprous."
 ^'^ , ?]
^
, CIIRYSOSTOM ON

€. /
SACRED OFFICE.

€<
113

€^€
€<
^^
,.
*

-,
.
ap7rayP}vat eo)?
('
TOt?

oiiBev

, ,) - yap
€7€ ?
^
'

<;

, , , '
<;
)
; yap

\
},
^ ,
,
^^,
, ?
,

,, , ,
yap
<;, ? uSia-
<;,
/?,

.
<;
, jap
,^
^
;

^,
yap

8-
8.
,, '
jap olSa

,
,
. ,,
avSpa. yap
Xoyov '

[ )
'
,
?)!^ <yap

, , ,
6

,,, , -
, ^;
- ;

.
,
. ',
J
,
, '
<
7^

;
,
-^

;
 ^

^;
,
114 CHRTSOSTOM ON

"Otl
.
, ' --
^
ovSe ^
^
SACRED OFFICE.

1^<;, ovtol
Ovrot

.
'
,
'
yap

virep
6

iv

,
\€<;
'
ev

. ^,
, '

ehat,
^-
^,
,
)

^ ^-
'^
.,
^ ,
' '
oyKov^
^

^,,, '? .^
}, '
'^^ ,

',
apjiav

^
,
VII. yap,
;

,
. ^, ,
'^ ^6' ^ - ;

; ^

.; '
'

? ^^^ ,
. - ^-
o•X'yv
'^
]]
'yvo
, - , '^ ^^ ;
6

-
1 Another reading ovtos.
'^
Another rcadiiig 75.
f Another reading 7]yovvTo.

* See Acts xvii. 34.

 CIIllYSOSTOM ON TIIE SACRED OFFICE. 115

€ \<
Treaev uiro t/}s" ; tVaS/;
77;6
'^ j^cy^pi' vvktws
/

^, '^ ' ^,
\u<yov

^
;

^€\7] \.;
}
<£v

t'(/)e^/}9
/}
69
',}
/^ ^-
; ^?
ev Se

;
ev

• Xejot ?
au

el yap

^
;

KaToXeyeiv,
•. ''

', , '^ ^
ev

, \
*

;
eVt \~
yap
;

'^, ' *

'.
6

" ;

^, ; ,
^ -
;

^ , ,
;

\ ^'
}. ,
^'}?

,
yap
'

,,
'
'

^ .. ^',
^ \

,, ,
, ,, y

'
.^
\
yap

\
,

}
,^-
 ;

,
116

,
, 6

?
^
^,, ^^
CIIRYSOSTOM ON THE SACRED OFFICE.

/cal
vyleiav.

^.
^ '^,
6

^
VIII. "Akov€
)
/ '

, ,
' , )
'

, ,,.,
'

^.
-, '

,
^. '
'

' 1 Chryspstom uscs the -word here somewliat ironically

having iilready in the })rccc(lii)g scctlou cxplained rauTs application of
the word to liimself, and vindicated tho Apostle's qualifications from those
—
who appeal wrongly to tlie precedent: thus, in elfect, icscuing tlie pre-
cedent Irom such as would indolently cxcuse thcir ncglcct of thecultivation
oflearning, or lcgitirnate cloqucnce.
Thc word occurs in Acts iv., 13, and also in 2 Cor,, xi., G; in wliicb
last passagG Taul applioH it to liimscli', iu a limited senso only. The
studcnt may usefully con.sult Suicek's Tkesuurus on this -word or see
;

Bloomfieli)'s N. Test. on Acta iv., lo, or 1 Cor. ii., 1.

^ 1 Tim. iv. 18-lt).
3 2 Tim. iii. 14, 16.
 —

LATIN FATIIERS.

. TERTULLIAN.
This distinguished Apologist and Theologlan bclongs to
the end of the second and beginning of the third centur}^ or
tbe timcs of Severus and Caracalla. His celebrated apology
wf\sdrawn up on occasion of the persecution undcr tbe former
Emperor, and was presented either to tbe Roraan Senate, or,
as somc of tbe expressions indicate, to tbe African Pro-
consuls. It is a niasterly vindication of tbe Christiaji cause,
defensive as regards calumnious charges, and boldly but
calmly assertory of the vanity of heatben worship. Lactan-
tius had reason for saying of Tertullian's Apology :
" Causam
plene peroraverit." The style of language is nbt Augustan
certainly ;
yet, tbougb having a Punic barshness, it is withal
energetic, pregnantly concise, and sometimes eloquent.
Besides the Apology, TertuUian wrote ably against Marcion
and Praxeas ; the forraer the latest but most formidable
champion of the Gnostic opinions, the other a Sabellian, or
a precursor in Africa of Sabellius, as Noetus was in Asia.
Tertullian was greatly admired by Cyprian, who is said to
have allowed no day to pass witbouc reading his works :

^'Damihimagistrumj" he wouldoften say of him. In hislater

years, lie unbappily adopted the errors of tbe Montanists,
recommended as these would be to his austere temperament
by pretensions to extreme spirituality," asceticism rather.
" Montanism (as Dean Mihnan expresses it,) harmonised
with xlfrican christianity, in the simplicity of its creed, — which
did not depart from tbe predominant form of cbristianity,
in the extreme rigour of its fasts, above all, in its resolving
religion into inward emotion. Opinions first propagated on
the shores of tbe Euxine found their most vigorous antagonist
on the coast of iVfrica, while a new and fervid enthusiasm
wbich arose in Phrygia captivated the kindred spirit of
Tertullian." We give part of the Apology ; also of the piece

against Praxeas.
 Q. SEPTIMII FLORENTIS TERTULLIANl,
APOLOGETICUS ADYEESUS GENTES

CAPUT PRIMUM.
DE IGNORANTIA.

Si non licet vobis, Romani Imperii Antistites\ in aperto,

et aedito ipso fere vertice civitatis praesidentibus ad judi-
candum, palam describere, et coram examinare, quid sit

liquido in causa Christianorum : si ad hanc solam speciem

auctoritas vestra de justitiae diligentia in publico aut timet,
aut erubescit inquirere : si denique, quod proxime accidit,
domesticis judiciis^ nimis operata sectae hujus infestatio
obstruit viam defensioni, liceat veritati vel occulta via taci-
tarum literarum ad aures vestras pervenire. Nihil illa de
causa sua deprecatur, quia nec de conditione miratur. Scit
se peregrinam in terris agere, inter extraneos facile inimicos
invenire. Caeterura genus, sedem, spem, gratiam, dignita-
tem in coelis habere : unum gestit interdum, ne ignorata
damnetur. Quid hinc deperit legibus in suo regno domi-
nantibus, si audiatur ? An hoc magis gloriabitur potestas
earum, quod etiam inauditam damnabunt veritatem ? Cae-
terum inauditam si damnent, praeter invidiam iniquitatis,
etiam suspicionem merebuntur alicujus conscientiae", noleiites

^ Antistiles.— Some understarid tlie Roman senate and think ^' vrriicc,^^;

alludes to the capitol. It perhaps rathcr dcnotcs those wlio cxcrcised in

the province the procotisnlar authority. This is favoured by other exprca-
sioiis, *'non licei" ^'fcre,^' &c.

" Domesticis Judiciia. — Violence already used in their own doraestic circlea
to confessors of Cljrist ; or, advantage taken of servantB as iniurmers.
^ Conecieniiae. — Some degreo of guilty privity.
 TERTULLIAN*S APOLOQY. llO

audirc, qiiod auditum (lamnarc non possint. Ilanc itaque

priinam caiisam apiul vos collocanius, iniquitatis odium crga
iionicn Christianum. Quam iniquitatcm idcm titulus* et

oncrat, ct revincit, qui vidctur excusaro, ignorantia scilicet.

Quid cnim iniquius, quam ut oderint homines quod ignorant,
ctiam si odium? Tunc etenim raeretur, cum
res mereretur
cognoscitur an mereatur. Vacante autem meriti notitia, unde
odii justitia defenditur, quae non de eventu, sed de conscientia

probanda est ? Cum ergo propterea oderint homines, quia ig-

norant quale sit quod oderunt, cur non liceat ejusmodi illud
csse, quod non debeant odisse ? Ita utrumque ex alterutro
redarguimus, et ignorare illos, dum oderunt, et injuste
odisse, dum Testimonium ignorantiae est, quae
ignorant.
iniquitatem, dum excusat, condemnat cum omnes qui retro :

oderant, quia ignorabant quale esset quod oderant, simul ut

desinunt ignorare, cessent et odisse. Ex his fiunt Christiani,

utique de comperto, et incipiunt odisse quod fuerant, et pro-

fiteri quod oderant : et sunt tanti, quanti et denotamur.
Civitatem obsessam vociferantur : In agris, in castellis, in

insulis Christianos : Omnem sexum, aetatem, conditionem,

et dignitatem transgredi ad hoc Nomen quasi detriraento
moerent : Nec tamen hoc ipso modo ad aestimationem alicu-
jus latentis boni promovent aniraos : Non licet rectius
suspicari, non libet propius experiri. Hic tantum urbana
cmiositas torpescit. Amant ignorare, cum alii gaudeant •

cognovisse. Quanto magis hos Anacharsis^ denotasset im-

prudentes de prudentibus judicantes, quam non musicos de
musicis ? Malunt nescire, quia jarn oderunt. Adeo quod
nesciunt, praejudicant id esse, quod si sciant, odisse non
poterant ;
quando, si nullum odii debitum deprehendatur,
optimum utique sit desinere injuste odisse si vero de merito :

constet, non modo nihil odii detrahatur, sed amplius acqui-

^ Titiilus. —
charge or indictment. The word is used in John xix. 19,
of board ou which was aflfixed the cbarge against Jesus. It is of like
tlie
import with " eloffiis," mentioned afterwards.
2

verbial.
,
Anacharsis.
He is
—
.
Phrygian philosopher, some of whose words
said to have wondered, as to the Greeks, tliat
)] —
Diog. Laert.
^» were pro-
 :

120 tertullian's apology.

ratur. Ad perseverantiam, etiam justitiae ipsius auctoritate

abutuntur. Sed non ideo, inquiunt, bonuQi, quia multos
convertit. Quanti enim ad malum praeformantur ? quanti
transfugae in perversura ? Quis negat ? Tamcn quod vere
malum est, ne ipsi quidem, quos rapit, defendere pro bono
audent. Omne malum aut timore, aut pudore natura per-
fudit. Denique malefici gestiunt latere, devitant apparere,
trepidant dcprehensi, negant accusati : ne torti quidem,
facile, aut semper confitentur ; certe condemnati moerent
dinumerant^ in semetipsos : mentis malae impetus, vel fato,

vel astris imputant : nolunt enim suum esse, quia malum

agnoscunt. Christianusvero quid simile ? Neminem pudct,
neminem poenitet, nisi plane retro non fuisse. Si denotatur*,
gloriatur : si accusatur, non defendit. Interrogatus, vel

ultro confitetur : damnatus, gratias agit. Quid hoc raali est,

quod naturam mali non habet, tiraorem, pudorem, tergiver-.

sationem, poenitentiam, deplorationem ? Quid hoc niaU est,
cujus reus gaudet ? cujus accusatio votum est et poena ;

felicitas? Non potes dementiam dicere, qui revinceris

ignorare. Si certum est denique nos nocentissimos esse,
cur a vobis ipsis aliter tractamui•, quam pares nostri, id est,

caetcri nocenteSj cum ejusdem rioxae cadcm tractatio deberet

provcnire ? Quodcunque dicimur, cuin alii dicuntur, et pro-
prio ore, et mercenaria advocatioiie utuntur ad innoceritiae
suae commendationem respondendi, altercandi facultas
:

patet quando nec liceat indefensos et inauditos omnino

:

damnari. Sed Cliristianis solis niliil permittitur loqui, quod

causam purget, quod vcritatem defeiidat, quod judicem non
faciat iiijustum. Sed illud solum expectatuv, quod odio
publico ncccssariuin est, corifessio noininis, non exami-
natio criminis : quaiido, si de aliquo noceute cognoscitis,
non statim confesso eo nomine homicidae', vel sacrilegi,
vel incesti, vel publioi hostis (ut dc nostris clogiis loqiiar)
coiitenti sitis ad pronuntiandum, nisi et consequentia exiga-

1 JJiaumerant. — Equivalent recensent— they rccolloct, or lake

to accoiint,.
2 Denolalur. — Used in thc censorial sense.
' IJomicidii.—},len,ut of tlic infunticidia falscly chargcd, as ace scct. ii.
 :

TERTULLIAN'S ArOLOGY. 121

tis, qiialitatcm facti, numcrum, locum, niodum, tempus,

conscios, socios.

II.— QUOD NOMEN IN CHRI8TIANIS, DAMNETUR, NON CRIMEN.

De nobis niliil talc. Cum acquc cxtorqucrc oportcrct
(cuui falso jactatur) quot quisque jam infanticidia degust-
asset, quot incosta contenebrasset, qui coci, qui canes aifuis-

sent ? quanta illius Praesidis gloria, si eruissit^ aliquera,

qiii centum jam infantes comedisset Atqui mvenimus !

inquisitioncm quoque in nos proliibitara. Plinius enim

Secundus, cum Provinciam regeret, damnatis quibusdam
Christianis, quibusdam gradu pulsis, ipsa tameii multitudine

perturbatus, quid de caetero ageret, consuluit tunc Trajanum

Imperatorem allegans praeter obstinationem non sacrifi-
;

candi, nihil aliud se de sacris eorum comperisse, quam caetus

antelucanos ad canendum Cliristo ut deo, et ad confoede-
randam disciplinam homicidium, adulterium, fraudem,
:

perfidiam, et caetera scelera prohibentes. Tunc Trajanus

rescripsit, hoc genus inquirendos quidem non esse, oblatos

vero puniri oportere. sententiam necessitate confusam !

Negat inquirendos, ut inuocentes : et mandat puniendos ut

nocentes. Parcit, et saevit^ : dissiraulat, et animadvertit.
Quid temetipsum censura circumvenis ? Si damnas, cur non
et inquiris ? Si non inquiris, cur non et absolvis ? Latronibus
vestigandis per universas provincias militaris statio sortitur^.
In reos majestatis/ ct publicos hostes, omnis homo miles est
ad socios, ad conscios inquisitio usque extenditur. Solum
Christianum inquiri non licet, offerri licet : quasi aliud esset
actura inquisitio, quam oblatio.^ Damnatis ergo oblatum,
quem nemo voluit requisitum, qui, puto, jam nonmeruit ideo
poenam, quia nocens est, sed quia non requirendus, inventus

1 Eruisset. — TJsed tbe eense of " discovered," or brouglit out

iu to light.
2 Saevit. — Used of the rage of unbridled passion.
3 Sortitur. — Used the passive— tliough rarely —yet the old
in form
(active) is used by Ennius and Plautus. — Woodham.
^ Reos maj. — legal phrase for treason.
5 Oblatio. — Bringing before a magistrate.
Q
122 tertullian's apology.

est. Itaque nec in illo ex forma malorum judicandorum

agitis erga nos, quod caeteris negantibus adhibetis tormenta
ad confitendura, solis Christianis ad negandum : cum si

malum esset, nos quidem negaremus, vos vero confiteri tor-

mentis compelleretis. Neque enim ideo non putaretis
requirenda quaestionibus scelera, quia certi essetis admitti
ea ex Nominis confessionis, qui hodie de confesso homicida,
scientes humicidium quid sit, nihilominus ordinem extorque-
tis admissi. Quo perversius, cum praesumatis de sceleribus
nostris ex nominis confessione, cogitis torraentis *de confes-
sione decedere, ut negantes nomen pariter utique negemus
etscelera, de quibus ex confessione nominis praesumpseratis.
Sed, opinor, non vultis nos perire, quos pessimos creditis. Sic
enim soletis dicere homicidae, nega : laniari jubere sacrile-
gum, si confiteri perseveraverit. Si nou ita agitis circa nos
nocentes, ergo nos innocentissimos judicatis, cum quasi inno-
centissimos non vultis in ea confessione perseverare, quam
necessitate, non justitia damnandam a vobis sciatis. Yocife-
ratur homo, Christianus sum. Quod est, dicit tu vis audire
:

quod non est. Veritatis extorquendae Praesides, de nobis

solis raendacium elaboratis audire. Hoc sum, inquit, quod.
quaeris an sim. Quid me torques in perversum ? confiteor,
et torques. negarem ? Plane aliis negan-
Quid faceres, si

tibus non facile fidem accommodatis nobis, si negaveriinus, :

statim creditis. Suspecta^ sit vobis perversitas, ne qua vis

lateat in occulto, quae nos adversiis formam, adversus natu-
ram judicandi, contra ipsas quoque leges ministret. Nisi
enim fallor, leges nialos erui jubent, non abscondi con- ^
:

fessos damnari praescribunt, non absolvi. IIoc Senatuscon-

Bultum, hoc Principum inandata definiunt, hoc Imperium,
cujus ministri estis. Civilis, non tyrannica dominatio vestra

est. Apud tjrannos enim tormcnta etiam pro poena adhi-

bentur apud vos soli qaestioni tcmpcrantur. Vestram
;

illis scrvire lcgcm usque ad confessionem necessarium, ct si

* Suspecta sit. — He seems to insinuato invisiblo or demoniac agency.

' Erui. — See noto 1 at page 121.
 TERTiIiLIAN's APOLOGT. 123

confcssiono i)racvcniantur, vacabunt. Sentcntia opus cst.

Dobito poenac nocciis cxpungcndus cst, non cximcndus.

DeniquG illum ncmo gestit absolvere : iiobis non licet hoc
velle. Ideo nec cogitur quisquam ncgarc. Christianum
hominem omnium scclcrum reum, Deorum, Imperatorum,
legum, niorum, naturae totius inimicum existimas : et
cogis ncgare, ut absolvas, quem non poteris absolvere,
nisi negaverit. Prevaricaris in leges. Vis crgo neget
se nocentcm, ut eum facias innocentem, ct quidem in-

vitum jam, nec de praetcrito reum ? Unde ista per-

versitas ? ut etiam illud non recogitetis, sponte confesso
mfigis credendum esse, quam per vim neganti : vel ne com-
pulsus negare, non ex j&de negarit ? et absolutus, ibidem
post tribunal de vestra rideat emulationc, iterum Christianus.
Cum igitur in omnibus in nos aliter disponitis, quam in
caeteros nocentes, id unum contenditis, ut de eo ncmine
excludamur (excludimur enim, si facimus, quae faciunt non
Christiani) intelligere potestis, non scelus aliquod in causa
esse, sed nomen, quod quaedam ratio emulae operationis
insequitur, hoc primum agens, ut homines nolint scire pro
certo, quod se nescire pro certo sciunt. Ideo et credunt 'de

nobis quae non probantur : et nolunt inquiri, ne probentur

non esse, quae malunt credisse : ut nomen illius emulationis
inimicum, praesumptis non probatis criminibus, de sua sola
confessione damnetur. Ideo torquemur confitentes, et puni-
mur perseverantes, et absolvimur negantes, quia Nominis
praelium Denique quid de
est. tabella recitatis illum
Christianum, cur non et homicidam Sed homicida Christi-
?

anus, cur non et incestus, vel quodcunque aliud nos esse

creditis ? In nobis solis pudet aut piget ipsis nominibua
scelerum pronuntiare. Christianus si nullius crimiDis reus
est, nomen valde infestum, si solius Nominis crimen est.

III.— ODIOSISSIMUM SINE CAUSA CHRISTIANUM ESSE NOMEN.

Quid, quod ita plerique clausis oculis in odium eius im-

pingunt, ut bonum alicui testimonium ferentes admisceant
 —
;

124 terttjllian's apology.

nominis exprobrationem? Bonus vir Caius Seius,^ sed malus

tantum quorl Christianus. Item alius cgo Lucium sapien- :

tem virum repente factum Christianura clefero. Nemo

retractat :
^
non ideo bonus Caius, et pruclens Lucins, quia

Christianus ? Aut ideo Christianus quia prudens et bonus ?

Laudant, quae sciunt : vituperant, quae ignorant : et id

quod sciunt, eo quod ignorant, corrumpunt : cum sit justius

occulta de manifestis praejudicare, quam manifesta de oc-

cultis praedamnare. Alii, quos retro ante hoc Nomen vagos,

viles, improbos noverant, ex ipso denotant quo laudant
impmgunt, quod mulier, quod
caecitate odii in suffragium
lasciva, quod festiva, quod juvenis, quod amasius, facti

sunt Christiani. Ita Nomen emendationi imputatur. Non-

nulli etiam de utilitatibus suis cum odio isto paciscuntur,

contenti iDJuria, dum ne domi habeant quod oderunt. Uxo-

rem jam pudicam maritus jam non zelotjpus ejecit, filium

subjectum pater retro patiens abdicavit : servum jam fide-

lem dominus olim mitis ab oculis relegavit. Ut quisque

hoc JSTomine emendatur, oiFendit. Tanti non est bonum
esse. quanti odium Christianorum. Nunc igitur, si nominis
odium est, quis nominis reatus ? quae accusatio vocabulo-
rum ? Barbarum sonat aliqua vox nominis, aut in-
nisi aut

faustum, aut maledicum, aut impudicum? Christianiis vero,

quantum interpretatio est, de unctione deducitur. Sed
et cum perperam Chrestianus ^ pronuntiatur a vobis, nam
ncc nominis est certa notitia penes vos, de suavitate vel
beniirnitate compositum est. • Oditur ergo in horainibus
innocuis, etiam Nomen innocuum. At enim secta oditur in
nominc sui auctoris. Quid novi, si aliqua disciplina de ma-
gistro cognomentum sectatoribus suis inducit ? Nonne
Philosophi de auctoribus suis nimcupantur Platonici, Epi-

1 Caiua ond Lucius. —

Common priEnomens, uscd in an indefinite way
Caius ; Caia " Any man, any woman."
;

^ Retractat. — Considers, turns over in his miud.

8 Chrcstianus. — Tbe word " Chrestos " occurs
in Suctonius' *' Claudius."
TcrtuUian argucs here, on their common mispronunciation of tlic name.
Soine consider it as a Bort of pluy oii words; TcrtuUiau iudulgcs in tliia
occasionally.
 TERTULL•IAN'S APOLOGY. 125

curoi, Pythagorici ? ctiam a locis conventiculorum et

stationum suarum, Stoici, Acadcniici? at((ue JMedici ab
Erasistrato, ct Grammatici ab Aristarclio, Coci etiam
ab Apicio ? nec tamcn quenquam oifcndit professio ne-
minis cuin institutiono transmissa ab institutore. Plane
si qui probat malam sectam, et ita malum et auctorem, is
probavit et nomcn dignum otlio de rcatu sectae et auctoris.
Ideoque ante odium nominis conipctebat prius de auctore
sectam recognoscere, vel auctorcm de sccta. At nunc utri-

usque inquisitione et agnitione neglecta, Komen detinetur,

Nomen expugnatur : et ignotam sectam, ignotum et autorem
vox sola praedamnat, quia nominatur, non quia revincitur.
Atque ideo qunsi prefatus haec ad sugillandum odii erga nos
publici iniquitatem, jam de causa innocentiae consistam :

nec tantum refutabo, quae nobis objiciuntur : scd etiam in

ipsos retorqucbo, qui objiciunt : ut ex lioc quoque sciant
omnes in Christianis non esse, quae in se nesciunt esse ;

simul uti erubescant accusantes, non dico pessimi optimos,

sed jam, ut volunt, compares suos. Respondebimus ad
singula, quae in occulto admittere dicimur, quae illos
palam admittentes invenimus, in quibus scelesti, vani,
in quibus damnandi, in quibus iui^idendi depiitamur. Sed
quoniam, cum ad omnia occurrit veritas nostra, postremo
legum obstruitur auctoritas adversus eam : ut aut niliil

dicatur retractandum esse post leges, aut ingratis necessitas

obsequii praeieratur veritati : de legibus prius concurram
vobiscum, ut cum tutoribus legum.

IV.— DE LEGIBQS ROMANORUM, QUOD QUOTIDIE VETEHES

ABEOGANTUR, ET NOYAE FERUNTUK

Jam primum, quam dure definitis dicendo Non : licet

esse vos Hoc si sine ullo retractatu humaniore
! prae-
scribitis, vim profitemini, et iriiquam exercetis domina-
tioneni, si ideo negatis licere, quia vultis, non quia
debuit non licere. Quod si qnia non debet idco non
vultis licere : sine dubio id non debet licere, quod male
fit : et utique hoc ipso praejudicatur licere, quod bene fit.
126 tertullian's apology.

Si bonum invenero quod lex tua prohibuit, nonne ex

esse,

illu praejudicio prohibere me non potest quod si malum esset, :

jure prohiberet ? Si lex tua erravit, puto, ab homine con-

cepta neque enim de coelo ruit. Miramini hominem
est,

aut errare potuisse in lege condenda, aut resipuisse in repro-

banda ? Non enim et ipsius Lycurgi leges a Lacaedaemoniis
emendatae/ tantura auctori suo doloris incusserunt, ut in

secessu inedia de semetipso judicarit ? Nonne et vos

quotidie experimentis illuminantibus tenebras antiqiiitatis,

totam illam veterem et squalentem silvam legum novis Prin-
cipalium rescriptorum et edictorum securibus truncatis et
caeditis ? Nonne vanissimas Papias leges, quae ante liberos
suscipi cogup.t, qiiam Juliae matrimonium contrahi, post
tantae auctoritatis senectutem, heri ^
Severus constantissimus
Principum exclusit ? Sed et judicatos in partes secari a
creditoribus leges evant : consensu tamen publico crudelitas
postea erasa est ; et in pudoris^notam, capitis poena conversa
est, bonorum adhibita proscriptione. Suffundere maluit
hominis sanguinem, quam eifundere. Quot adhuc vos
repurgandae leges latent, quas neque annorum numerus,
neqiie conditorum dignitas commendat, sed aequitas sola ?

Et ideo, cum iniquae reoognoscuntur, merito damnantur,

licet non damnentur cum iniquas dicimus, imo, si nomen
puniunt, etiam stultas. Si vero facta, cur de solo nomine
puniunt facta, quae in aliis de admisso, non de nomine
probata defcndunt ? Incestum cur non requirunt ? Infan-
ticidia cur non extorquent ? In Deos, in Caesares aliquid
committo : cur non audior ? qui habeo quo purger ? Nulla
lex vetat discuti, quod prohibet admitti quia neque judex :

juste ulciscitur, nisi cognoscat admissum esse, quod non

licet : neque quis fideliter legi obsequitur, ignorans quale

1 Emendalae. —
Ile argues that there is abundant precedent for changing
—
laws wl)y not, if bad ? Even Lycurgus' laws wcre subjccted to revision.
He, rnortified, is said to liavc dicd ia exilc of voluntary starvation.
2 Ileri. —
Meaning, quitc rccently TcrtuUian lived in this reign. —
'^
Pudoris. — Ile alludcs to tlic shame connected witli the confiscation of
good.y. " Secari." — lleicrs to aa old Roinau law, by wliich a dcbtor wa3
cut ia pieces.
 tertullian's apology. 127

sit, quod ulciscitur lex. Nulla lex sibi soH conscientiam

justitiac suac dcbct, scd eis, a quibus obscquium cxpectat.
Caeterum suspccta lex quao probari
cst, se non vult. Im-
proba autem, si non probata dominetur.

V.— QUOD ROMANl rRINCIPES CHRISTIANUM NOMEN PRO-

BARINT, ET QUI ODERINT ET TIBERII DECRETUM DE :

CHRISTO ADORANDO.

Ut de origine aliquid retractemus ejusmodi legum. Vetus

erat decretum, ne qui deus ab Imperatore consecraretur,nisi
a senatu probaretur : ut M. iEmilius de deo suo Alburno.
Facit et hoc ad causam nostram, quod apud vos de humano
arbitratu divinitas pensitatur. Nisi bomini deus placuerit,
deus non Ilomo jam deo propitius esse debebit.
erit.

1 iberius ergo, cujus tempore nomen Christianum in seculum

introivit, annuntiatum sibi ex Syria Palaestina quod illic

veritatein ipsius divinitatis revelaverat, detulit ad senatum

cum praerogativa suifragii sui. Senatus, quia non ipse
probaverat, respuit. Caesar in sententia mansit, commin-
atus periculum accusatoribus Christianorum. Consulite
commentarios vestros, illic reperietis primum Neronem in
hanc sectam tum maxirne Romae orientem Caesariano gladio
ferocisse. Sed tali dedicatore damnationis nostrae etiam ^

gloriemur. Qui enim scit illum, iritelligere potest, non nisi

aliquid bonum grande a Nerone damnatum. Tentaverat et

Domitianus, portio Neronis de crudelitate,^ sed quia et homo,
facile coeptum repressit, restitutis etiam quos relegaverat.
Tales senlper nobis insecutores, injusti, impii, turpes, quos
et ipsi damnare consuestis, a quibus damnatos restituere
soliti estis. Caeterum de tot exinde Principibus ad hodier-
num, diviiium humanumque sapientibus, edite aliquera
debellatorem Christianorum. At nos e contrario edimus

^ Dedicaiore.— Used for an initiator, or author, or cause.

2 Be crudehtate. — Tertulliaa uses the -word **c?e" in the sense of "with
respect to," or "as regards."
 —

128 tertullian's apology.

protectorem : Si literae Marci Aurelii gravissimi imperatoris

requirantur, quibus illam Germanicam sitim,^ Christianorura

forte militum precationibus impetrato imbre discussam

contestatur, sicut non palara ab ejusmodi hominibus poenam
dimovit, ita alio modo palam dispersit, adjecta etiam accusa-
toribus damnatione, et quidem tetriore.
Quales ergo truces leges istae, quas adversus nos soli

exercent impii, injusti, turpes, dementes, vani ? quas Tra-

janus ex parte frustratus est, vetando inquiri Christianos :

quas nuUus Hadrianus, quanquam curiositatum oninium

explorator : nullus Vespasianus, quanquam Judaeorum do-
bellator, nullus Pius, nullus Yerus impressit. Facilms
utique pessimi ab optimis quibusque, ut ab aemulis, quam
a suis sociis eradicandi judicarentur.

X.— DEOS, QUOS COLUNT, NON ESSE DEOS.

Deos, inquitis, non colitis, et pro Imperatoribus sacrificia

non penditis. Sequitur. ut eadem ratione pro aliis non
sacrificemus, quia n.ec pro nobis ipsis. Scimus deos non
colcndos. Itaque sacrilegii, et majestatis'' rei convenimur.'
Summa liaec causa, immo tota est, et utique digna cognosci,
si non praesumptio, aut iniquitas judicct : altera quae des-
perat, altera quae recusat veritatem. Deos vestros colere
desinimus, ex quo illos non cssc cognoscimus. Hoc igitur

cxigere debetis, uti probemus non csse illos deos, et idcirco

non colendos, qiiia tunc demum coli debuissent, si dii fuis-

scnt. Tunc et Christiani puniendi, si quos nori colerent,

quia putarcnt rion esse, constaret illos deos esse. Scd
nobis, inquitis, dii sunt. Appellamus et provocamus a vobis
ad conscieritiam vestrain ; illa nos judicet, illa nos dairinet,

1 Sitim. —
llcfcrrinp; lo tlie supposcd iiitci-position in fiivor of tlie Koninn
army, in the war with the Marcoraaiiui. See Mosukim or Nkandkk on
" tlie thundering lcgion."
' See note 4 on pagc 121.
^ Convcnivmr. — "Wc are convened, suranioncd, cliargcd Avitli. Cvnvcnimur
is a legal term." "Woudham. To tlic use of sucb, as well as sonic niilitary
phrafiCH, Tertullian wns prOiic, by liis former profesaion a lawyer, and
his paterual profession, that of a soldier.
 TERTULLIAN'S APOLOGY. 129

81 poterit negnro omtics istos deos vestro3 homines fuisse.

Sed ct ipsa inficias si icrit, dc suis antiquitatura instiumentis

revincclur, de quibus cos didicit, tcstimonlum perhibentibus
ad hodicrnuni, ct civitatibus in quibus nati sunt, et regioni-
bus in quibus allquid operati vestigia reliqucrunt, in quibus
etiam sepulti dcmonstrantur. Num ergo per singulos de-
cnrrani, tot ac tantos, novos, veteres, servos, Barbaros,
Graecos, Roraanos, peregrinos, captivos, adoptivos, proprios,
communcs, masculinos, foeminas, rusticos, urbanos, nauticos,

militares ? otiosum est etiam titulos persequi, colligam ia

compendium, et hoc non quo cognoscatis, scd recognoscatis;
certe enim oblitos ao-itis.

XI.— QUOMODO VETERUM DII PLANE MORTALES FUERE, ET

QUARE, CUM HOMINES ESSENT, FACTI SINT AB HOMINIBUS
DII.

Ante Saturnum Deus penes vos nemo est. Ab illo censua

totius vel potioris, vel notioris divinitatis. Itaque quod de
origine constiterit, id et de posteritate conveniet. Saturnum
itaque, quantum neque Diodorus Graecus,
literae docent,
aut Tallus, neque Cassius Severus, aut Cornelius Nepos,
neqiie ullus coramentator ejusmodi antiquitatum aliud quam
hominem promulgaverunt. Si quaeras rerura argumenta,
nusquam invenio fideliora, quam apud ipsam Italiam, in qua
Saturnus post multas expeditiones, postque Attica hospitia,
consedit, exceptus ab Jano, vel Jane, ut Salii volunt. Mons
quem coluerat, Saturnius dictus : civitas, quam debellaverat,
Saturnia usque nunc est : Tota denique Italia post Oeno-
triam, Saturnia cognominabatur. Ab ipso primum tabula,
et imagine signatus nummus, et inde aerario praesidet. Ta-
men si homo Saturnus, utique ex homine : et quia ab homine
non uiique de coelo, et Sed cujus parentes ignoti
terra.
erant, facile fuit eorum filium dici, quorum et omnes possu-

mus videri. Quis-enim non coelum, et terram, matrem ac

patrera venerationis et honoris gratia appellet, vel ex con-
suetudine humana, qua ignoti, vel ex inopinato apparentes,
de coelo supervenisse dicuntur ? Proinde Saturniim repen-
R
130 tertullian's apoloqy.

tino adventu ubique coelitem contigit dici. Nam et terrae

filios vulgus^ vocat, quorum genns incertum est. Taceo

quod ita rudes adhuc homines agebant, ut cujuslibet novi
viri aspectu, quasi divino commoverentur : cum hodie jam
politi, quos ante paTicos dies lucto mortuos sint confessi, in
deos consecrent. jam de Saturno, licet paucis. Etiam
Satis
Jovem ostendemus tam hominem quam ex homine, et dein-
ceps totum generis examen tam mortale quam seminis sui
par est : quoniam sicut illos non audetis quae
homines fuisse
hoc exegerint, retractemus. In primis quidem necesse est,
concedatis esse aliquem sublimiorem deum, et mancipem
quidem divinitatis, qui ex hominibus deos fecerit. Nam
neque sibi illi potuissent sumere divinitatem, quam non
habebarit, nec alius praestare eam non habentibus, nisi qui

proprie possidebat. Ceterum si nemo esset, qui deos faceret,

frustra praesumitis deos factos auferendo factorem. Certe
quidem si ipsi se facere potuissent, nunquam homines fuis-

sent, possidentes scilicet melioris conditionis potestatem.

Igitur si est qui faciat deos, revertor ad causas examinandas
faciendorum ex hominibus deorum : nec ullas invenio, nisi
si ministeria et officiis divinis desideravit ille «lagnus deus.
Primo indignum est, ut alicujus opera indigeret et quidem
mortui, cum dignius ab initio deum aliquem fecisset, qui

mortui erat operam desideraturus. Sed nec operae locum

video. Totum enim hoc mundi corpus sive innatum et infac-
tum secundum Pythagoram, sive natum et factum secundum
Platonem, semel utique in hac constructione dispositum, et
instructum, et ordinatum, cum omni rationis gubernaculo in-
ventum est. Imperfectum non potuit esse, quod perficit
omnia. Nihil Saturnum, et Saturniam gentem expectabat.
Yani erunt homines, nisi certi .sint a primordio, et pluvias

de coelo ruisse, et sidera radiasse, et lumina floruisse, et ton-

itrua mugisse, ct ipsum Jovem, quae in manu cjus ponitis, ful-

mina timuisse. Itcm omncm frugem ante Libcrum, ct Ccre-

rcin, ct Minervam, imo antc illum aliquem principem homincm

de terra cxubcrassc, quia nihil contincndo ct sustinendo
homini prospectum post hominem potuit inferri. Denique
 :

'iertullian's apoloqy. 131

invcnissc dicuntur iicccssaria isia vitae, iion instituisse : qiiod

autcm inveiiitur, fuit : et quod fuit, non ejus (lcputabitur

qui invcnit, sed ejus qui instituit. Erat cnim, ante quam
invcniretur. Caeterum si propterea Liber Deus, quod vitcm
demonstravit, male cum Lucullo actum cst, qui primus
cerasa ex Ponto Italiae promulgavit, quod non est propterea
consccratus, ut novac frugis auctor, quia inventor ct ostensor.
Quam ob rcm si ab initio et instructa, et certis excrcendo-
rum officiorum suorum rationibus dispensata iiniversitas
constitit, vacat ex hac parte causa allegendae^ humanitatis
in divinitatem : quia quas illis stationes et potestates distri-
buistis,tam fuerunt ab initio, quam ct fuissent, etiam si
deos istos non creassetis. Sed convertimini ad causara
aliam, respondentes collationem divinitatis meritorum re-
munerandorura fuisse rationem. Et liinc concedetis (opinor)
illum deum deificum justitia precellere, qui nec temere, nec
indigne, nec prodige tantum praemium dispensarit. Volo
igitur merita recensere, an ejusmodi sint, ut illos in coelum
extulerint, et imum Tartarum merserint, quem
non potius in
carcerem poenarum infernarum, cum vultis, affirmatis. Illuc
enim abstrudi solent impii quique in parentes, et in sorores
incesti, et maritarum adulteri, et virginum raptores, et pue-
rorum contaminatores, et qui saeviunt, et qui occidunt, et
qui furantur, et qui decipiunt, et quicunque similes sunt ali-

cujus dei vestri quem neminem a crimine aut probare

:

poteris, nisi hominem negaveritis ? Atqui ut illos homines

fuisse non possitis negare, etiam istae notae accedunt, quae
nec deos postea factos credi permittunt. Si enim talibus
vos puniendis praesidetis, si commercium, colloquium, con-
victum malorum et turpium probi quique respuitis, horum
autem pares deus ille majestatis suae consortio adstruit
quid ergo damnatis quorum collegas adoratis ? Suggillatio
est in coelum vestra justitia. Deos facitis criminosissimos

1 Allegendae. —
This is the technical term to express a calling up to a
higher rank allegere in Senatum is a common phrase. Sometimes a dative
:

foUows the verb: as cum anima Dto alUgHur. Tert. de Eesur. Carn., —
cap. 8.
 132 TERTULLIAN*S APOLOOY.

quosque, ut placeatis diis vestris: illorum est honor, consecra-

tio coaequalium. Sed, ut omittam hujus indignitatis retrac-
tatum : probi et integri et boni fuerint, quot tamen potiores
viros apud inferos reliquistis, aliquem de sapientia Socratem,
de justitia Aristidem, de militia Themistoclem, de sublimi-
tate Alexandrum, de felicitate Poljcratem, de copia Croe-
sum, de eloquentia Demosthenem ? Quis ex illis diis vestris
gravior et sapientior Catone ? Justior et militarior Sci-
pione ? Quis sublimior Pompeio ? felicior Sylla ? copiosior
Crasso ? eloquentior Tullio ? Quanto dignius istos deus ille

assumendos expectasset, praescius utique potiorura ? Pro-

peravit, opinor, et coelum semel clausit, et nunc utique
melioribus apud infernos mussitantibus erubescit.

XIX.— QUANTA SIT SACRAE SCRIPTURAE ANTIQUITAS, ET DE

MOYSIS CAETERORUMQUE PROPHETARUM AETATE.

Igitur et literae Hebrae98 ; et eloquium. Sed ne notitia

vacaret, hoc quoque Ptolemaeo a Judaeis subscriptum est

septuaginta et duobus interpretibus indultis, quos Menedemus
quoque piiiiosophus providentiae vindex de sententiae com-
munione suspexit. Affirmavit liaec vobis etiam Avistaeas, ita
in Graecum stilum ex aperto monumenta reliquit. Hodie
apud Serapeum Ptolemaei bibliothecae cura ipsis Hebraicis
literis exbibentur. Sed et Judaei palara lectitant. Vecti-
galis libertas : vulgo aditur Sabbatis omnibus. Qui audierit,
inveniet deum. Qui etiam studuerit intelligere cogetur ot
credere. Primam igitur instrumentis istis auctoritatem
summa antiquitas vindicat.

XX.— QUOD ET VETUSTISSIMIS SCRIPTORIBUS, ET RERUM

PRAED.ICTARUM EVENTU VERITAS PROBETUR.

Haec qulbus ordinibus probari possint, non tam dlfficile

est nobis exponerc, quam enorme, ncc arduum, sed interim

longum. Multis instrumentis, cura digitorum supputariis ges-
ticulis assidcndum est. Reseranda antiquissimarum etiam
 —

tertullian's apology. 133

gentinm archlva, Efrjptiorum, Chaldaeorum, Phoenicum :

advocandi etiam municipes corum, pcr quos notitia subminis-

tratacst; aliqui Mancthon Egyptius, ct Bcrosus Chaldaeus;
scd ct Iromus Phoenix Tyri rex
Mendesius Ptolemaeus,
Plialeraus, et rex Juba, et
ct

,
probat, aut revincit, Judaeus Josephus antiquitatum Judai-
carura vernaculus vindex.
;

Menander Ephesius,

Graecorum
et,
sectatorcs quoque
et

Thallus, et qui istos aut

etiam
eorum
Demetrius,

censuales
conferendi, et quae quando sint gesta, ut concatenationes
temporum aperiantur, per quae luceant annalium numeri.
Peregrinandum est in historias et literas orbis. Et taraen
quasi partem jam probationis intulimus, quum per quae
probari possint, aspersimus. Verum diiferre praestat, ne
vel minus persequamur festinando, vel diutius evageraur
persequendo. Plus jam oiferimus pro ista dilatione; majes-
tatem scripturarura, si non vetustatem ; divinas probamus,
si dubitatur antiquas. Nec hoc tardius aut aliunde discen-
dum ; coram sunt quae docebunt, mundus, et seculura, et
exitus. Quicquid agitur, praenuntiabatur ;
quicquid videtur,
audiebatur. Quod terrae vorant urbes, quod insulas maria
fraudantj quod externa atque interna be41a dilaniant, quod
regnis regna compulsant; quod fames, et lues, et locales
quaeque clades, et frequentiae plerumque montium^ vastant;
quod humilessublimitate, sublimes humilitatemutantur; quod
justitia rarescit, iniquitas increbrescit, bonarum omnium
disciplinarum cura torpescit ; quod etiam officia temporum,
et elementorum munia exorbitant ;
quod et monstris et por-
tentis naturaliura forma turbatur, providenter^ scripta sunt.
Dum patimur, leguntur ; dum recognoscimus,' probantur.
Idoneum, opinor, testimonium divinitatis veritas divina-
tionis. Hinc igitur apud no3 futurorum quoque fides tuta

est, jam scilicet probatorum, quia cum illis quae quotidie

1 Supposed to racan or imply/erae —

wild beasts frequenting mountains.
Cicero (de offic ) atnone; the causes of depopulation, euumerates be/luarum
repentindm Tnultiludinem, and TertuUian as an African might have witnessed
such infiictions. Woodiiam.
2 See, e.g., Ezek. , 15.
 :

134 tertullian's apology.

probantur, praedicebantur. Eadera voces sonant, eadem

literae notant, eadem spiritus pulsat, unum tempus est
divinationi futura praefanti apud homines, si forte distingui-
tur dum expungitur, dum ex futuro praesens, dehinc ex
praesenti praeteritum deputatur. Quid delinquimus (oro
vos) futura quoque credentes, qui jam didicimus illis per
duos gradus credere ?

XXI.— QUID CHRISTIANI DIFFERANT AB HEBRAEIS, ET

QUISNAM CHRISTUS QUOMODOQUE PASSUS.

Sed quoniam edidimus antiquissimis Judueorum instrumen-

tis sectam istara esse suffultam, quam aliquando novellam, ut
Tiberii temporibus plerique sciunt, profitentibus nobis quoque,
fortasse, an hoc nomine de statu ejus retractetur, quasi sub
umbraculo insigiiissimae religionis, certe licentiae aliquid,
propriae praesumptionis abscondat, vel quia praeter eata-
tem, neque de victus exceptionibus, neque de solemnita-
tibus dierum, neque de ipso signaculo corporis, neque de
consortio nominis cum Judaeis agimus, quodutique oporteret
si eidem deo manciparemur. Sed et vulgus jam scit Chris-
tum, utique aliquem hdminum, qualem Judaei judicaverunt
quo facilius quis nos hominis cultores existimaverit. Verum
neque de Christo erubescimus, cum sub nomine ejus deputari
et damnari juvat neque de Deo aliquid praesumimus aliter.
:

Necesse est igitur pauca de Christo, ut de deo totum. Tantum

Judaeis erat apud Deum gratia, ubi et insignis justitia, et fides
originalium auctorum. Unde illis et generis magnitudo, et
regni sublimitas floruit, et tanta felicitas, ut dei vocibus,
quibus edoccbantur, de promerendo deo, et non offendendo,
pracmonerentur. Sed quanta deliquerint, fiducia patrum
inflati, ad declinandum derivantes a disciplina in profanum
modum, et si ipsi non confitcrentur, probarct cxitus hodiernus
ipsorum. Dispersi, palabundi, et coeli ct soli sui extorres
vagantur, per orbem, sine homine sine deo rege, quibus nec
advcnarura jure tcrram patriam saltem vestigio salutare
conccditur. Cum hacc illis sanctao voccs pracminarcntur,
 tertullian's apolooy. 135

eadem fcro scmpcr omncs ingercbant fore, uti sub extimis

curriculis scculi, cx omni jam gcnte ct populo et loco cultores

sibi Deus multo fideliores, in quos gratiam trans-
allegeret
ferret, et pleniorcm quidem ob disciplinae altioris capacita-

tcm. Venit igitur, qui ad reformandam, et illuminandam cam

venturis a deo praenuntiabatur, Christus ille filius Dei. —Jam
ediximus Deum universitatem hanc mundi verbo et ratione
et virtute molitum. Apud vestros quoque sapientes \6yov,
id est, sermonem, atque rationem constat artificcm videri
universitatis. Hunc enim Zeno determinat factitatorem,
qui cuncta in dispositione formaverit eundem et fatum ;

vocari, et Deum, et animum Jovis, et necessitatem omnium

rerum. Haec Cleanthes in spiritum congerit, quem pcr-
meatorem universitatis affirmat. Et nos etiam Sermoni,
atque rationi, itemque virtuti, per quae omnia molitum
Deum ediximus, propriam substantiam spiritus inscribimus,
cui et sermo insit pronuntianti, et ratio adsit disponenti, et

virtus praesit perficienti. Hunc ex Deo prolatum didicimus,

et prolatione generatum, et idcirco filium dei, et Deum
dictum ex unitate substantiae. Nam etDeus spiritus.
Etiam cum radius ex sole porrigitur, portio ex summa, sed
sol erit in radio, quia solis est radius, nec separatur sub-
stantia, sed extenditur. Ita de spiritu spiritus, et de Deo
Deus. Ut lumen de lumine accensum, manet integra et
indefecta materiae matrix, et si plures inde traduces quali-
tatum mutueris ; quod de Deo profectum est, Deus est,
ita et

et Dei filius, et unus ambo. ^ Ita de spiritu spiritus, et de

deo deus modulo alternum numerum gradu non statu fecit,
et a matrice non recessit, sed excessit. Iste igitur dei
radius, ut retro semper praedicabatur, delapsus in Virginem
quandam, et in utero ejus caro figuratus nascitur homo Deo
mistus. Caro spiritu instructa nutritur, adolescit, affatur,
docet, operatur, et Christus est.

^ Neander (Eist. of Doct.) has acutely

observed, as a cbaracteristic of
the Western Theology, the earnest assertion of the^ unity of essence, and
of tbe Eastern, as represented by Origen, the distinction of subsistences in
the Godhead.
 :

136 tertullian's apology.

xxxil— quare pko imperii ro. salute christiani orent.

Est et alia major necessitas nobis orandi pro Imperatori-

bus, etiam pro oinni statu imperii, rebusque Romanis, quod
vira maximam universo orbi imminentem, ipsaraque clausu-
lam seculi acerbitates horrendas comminantem, Romani
imperii commeatu scimus retardari. Itaqiie nolumus exper-
iri, et dum precamur differri, Romanae diuturnitati favemus.
Sed et juramus sicut non per genios Cesarum, ita per salutem
eorum quae est augustior omnibus geniis. Nescltis genios
daemonas dici, et inde diminutiva voce daemonia ? Nos
judicium dei suspicimus in Imperatoribus,qui gentibus illos

praefecit. Id in eis scimus esse, quod deus voluit, et pro

magno adjuramento habemus. Caeterum daemonas, id est

genios, adjurare consuevimus, ut illos de hominibus exigamas

noa dejerare, ut illis honorem divinitatis conferamus.

XXXIIL- IMPERATOREM HOMINEM ESSE, NON DEUM,

Sed quid ego amplius de religione, atque pietate Chris-

tiana in Imperatorem ? quera necesse est suspiciaraus ut eum
quem dominus noster elegerit: ut merito dixerim, noster est
magis Caesar, ut a nostro deo constitutus. Itaque ut meo,
plus ego illi operor in salutem ^ ; siquidem non solum ab eo
postulo eam qui potest praestare, aut quod talis postulo, qui
merear impetrare, sed etiam quod temperans majestatem
Caesaris infra deum, magis illum commendo deo, cui soli
Bubjicio. Subjicio autem cui non adaequo. Non enim Deum
imperatorem dicam : vel quia mentiri riescio, vel quia illum
deridere non audeo, vel qui nec ipse se deum volet dici, si

homo sit. Interest homini, Deo cedere. Satis habeat

appellari Im[jerator. Grandc et hoc noraen est, quod a deo
traditur. Negat illum imperatorem, qui dcum dicit : nisi

hoino sit, nou est imperator. Hominem se csse etiara

triumphans in illo subliraissimo curru admonctur. Sugger-

itur enim ei a tergo, Respice post te. llominem memento te.

* illi operor, ^c. —Equivaleut to ^* illi plus operor in saluttmy

 tertullian's apology. 137

Etiam utiqno hoc magis gaudct,tanta se gloria coruscaro, ut

illi admonitio conditionis suao sit necessaria. Minor erat,
si tunc dcus diccrctur, quia non vere diceretur. Major est
qui revocatur, ne se deum existimet.

XXXVIL— NE MALUM CONTRA MALUM.

Si inimicos (ut supra diximus) jubemur. diligere, quem
habemus odisse ? Item si laesi vicem referre prohibemur, ne
de facto pares simus, quem possumus laedere ? Nam de isto

ipsi recognoscite. Quoties enim in Christianos desaevitis,

partim animis propriis, partim legibus obsequentes ? Quo-
ties etiam, praeteritis vobis, suo jure nos inimicura vulgus
invadit lapidibus et incendiis? Ipsis Bachanalium furiis,

nec mortuis parcunt Christianis, quin illos de requie sepul-

turae, de asylo quodam mortis, jam alios, jam nec totos
tamen de tam conspiratis
avellant, dissecent, distrahant:^ quid
unquam denotatis, de tam animatis ad mortem usque pro
injuria repensatis ? quando vel una nox pauculis faculis largi-
tatem ultionis posset operari, si malum malo dispungi penes
nos liceret. Sed absit ut aut igni humano vindicetur divina
secta, aut doleat pati, inquo probatur. Si enim et hostes
exertos, non tantum vindices occultos agere vellemus, deesset
nobis vis numerorum et copiarum ? Plures nimirum Mauri
et Marcomanni, ipsique Partbi, vel quantaecunque unius
tamen loci, et suorum finium gentes, quam totius orbis?

Hesterni sumus, et vestra orania implevimus, urbes, insulas,

castella, municipia, conciliabula, castra ipsa, tribus, decurias,

palatium, senatum, forum. Sola vobis relinquimus templa.

Cui bello non idonei, non prompti fuissemus, etiam impares
copiis, qui tam libenter trucidamur ? non apud istam
si

disciplinam magis occidi liceret quam occidere. Potuimus

et inermes nec rebelles, sed tantummodo discordes solius
divortii invidia adversus vos diraicasse. Si enim tanta vis
hominum in aliquem orbis remoti sinum abrupissemus a

^ Jam alios — avellani. — Refers to their mad rage, like very orgies, in
violating the sepulchres of the dead, and dismembering the alreadj
—
decomposed bodies. Alios So altered now !
 :

138 tertullian's apology.

dominationem vestram tot qualium-

vobis, suftudisset utique
cunque amissio civium imo etiam et ipsa destitutione
:

punissct : proculdubio expavissetis ad solitudinem vestram,

ad silentium rerum, et stuporem quendam quasi mortuae
urbis ;
quaesissetis quibus in ea imperassetis. Plures hostes
quam nunc enim pauciores hostes
cives vobis remansissent :

habetis prae multitudine Christianorum pene ommum civium,

pene omnis cives Christianos habendo. Sed hostes maluistis
vocare generis L•umani potius quam erroris humani. Quis
autem vos ab illis occultis et usquequaqae vastantibus
mentes et valetudines vestras hostibus raperet? a daemon-
iorum incursibus dico, quae de vobis sine praemio, sine
mercede depellimus. Suifecisset hoc solum nostrae ultioni,

quod vacua exinde possessio immundis spiritibus pateret.

Porro nec tanti praesidii compensationem cogitantes, non
modo non molestum vobis genus, verum etiam necessarium,
hostes judicare maluistis : qui sumus plane non generis
humani tamen, sed potius erroris.

XXXIX— DE DISCIPLINA CHIIISTIANOEUM.

Edam jam nunc ipsa negotia Christianae factionis, ut qui

mala refutaverim, bona ostendam. Corpus siimus de con-
scientia religionis, et disciplinae veritate, et spei foedere.
Coimus in coetum et aggregationem, ut ad deum quasi manu
facta ^
precationibus ambiamus orantes. Haec vis deo grata
est, Oramus etiam pro imperatoribus, pro ministris eorum
ac potestatibus, pro statu seculi, pro rerum quiete, pro mora
finis. Cogimur ad literarum divinarum commemorationem,
siquid praesentium temporum qualitas aut praemonere cogit,
aut recognoscere. Certe fidem sanctis vocibus pascimus,
spem erigimus, fiduciam figimus, disciplinam praeceptorum
nihilominus inculcationibus densamus : Ibidem etiam ex-
liortationis, castigationis, ^t censura divina. Nam et judi-

catur magno cum pondere, ut apud certos de dei conspectu

1 Manufacta. — " Liko a military body, assail the thron© of heaven, ply,
wreBtle."
 —

TERTULLIAN's ArOLOGY. 139

summumquc futuri judicii praejudicium est, si quis ita deli-

querit, ut a communicatione orationis, et conventus, et omnis
sancti commcrcii relcgctur. Praesident probati quique
scniorcs, lionorom istum non pretio scd testimonio adepti.
Ncque enim pretio iilla res dei constat, etiam si quod arcae
genus est. Non de oneraria sumraa quasi redcmptae reli-

gionis* congregatur : modicam usquisque stipem menstrua die,

vel quum velit, et si modo possit, apponit. Nam iiemo com-

pellitur, sed sponte confert. Ilaec qiiasi deposita pietatis sunt:
nam inde non epulis, nec potaculis, nec ingratis voratrinis
dispensantur, sed egenis alendis humandisque, et pueris ac
pupilJis re ac parentibus destitutis, aetateque domitis senibus,

item naufragis, et si qui in metallis, et si qui in insulis, vel in

custodiis, duntaxat ex causa dei sectae, alumni confessionis
suae sunt. Sed ejusmodi vel maxime dilectionis operatio,
notam nobis meruit penes quosdam. Vide, inquiunt, ut
invicem se diligaiit. Ipsi enim invicem oderunt. Et ut
pro alterutro mori sunt parati. Ipsi enim ad occidendum
alterutrum paratiores erunt. Sed et quod fratres nos voca-
mus, non alias (opinor) insaniunt, quam quod apud ipsos
omne sanguinis nomen de aiFectatione simulatum est. Fra-
tres etiam vestri sumus jure naturae matris unius : etsi

parum homines vos, quia mali fratres. At quanto dignius

fratres et dicuntur, et habentur, qui unum patrem deum
agnoverunt, qui unum spiritum biberunt sanctitatis, qui de
uno utero ignorantiae ejusdem ad unam lucem expiraverunt
veritatis : sed eo fortasse minus legitimi existimamur, quia
nulla de nostra fratejnitate tragoedia exclamat, vel quia ex
substantia familiari fratres sumus, quae penes vos fere dirimit
fraternitatem. Itaque qui animo animaque miscemur, nihil
de rei communicatione dubitamus : omnia indiscreta sunt
apud nos, praeter uxores. In illo loco consortium solvimus,
in quo solo caeteri homines consortium exercent. Qui non
amicorum solummodo matrimonia usurpant, sed €t sua amicis

Alumni confessionis.
1 —
remarkable and rare form of expression. Lite-
rally "such as are the nurslings of their confession," ot "suffer such
penalties as their confessiou bas brought on them." Woodham,
 —

140 tertullian's apology.

patientissime subministrant : ex illa (credo) majorum, et

sapientissimorum disciplina, Graeci Socratis, et Romani
Catonis, qui uxores suas amicis communicaverunt, quas in
matrimonium duxerant, liberorum causa et alibi creandorum,
nescio quidem an invitas. Qiiid enim de castitate curarent,
quam mariti tam facile donaverant ? sapientiae Atticae,
Romanae gravitatis exemplum Leno est philosophus, et
!

censor. Quid ergo mirum, si tanta caritas conviolatur ?

Nam et coenulas nostras, praeterquam sceleris infames, ut
prodigas suggillatis. De nobis scilicet Diogenis dictum
est : Megarenses^ obsonant, quasi crastina die morituri,
aedificant vero quasi nunquam morituri. Sed stipulam
quis in alieno oculo facilius perspicit, quam in suo
trabem. Tot tribubus et curiis, et decuriis ructantibus
acescit aer. Saliis^ coenaturis creditor erit necessarius. Her-
culanarum^ decimarum, polluctorum sumptus tabularii sup-
putabunt. Apaturiis/ Dionysiis,^ mysteriis Atticis,^ coquorum
delectus inducitur. Ad fumum coenae Serapicae ' sparteoli
excitabuntur. De solo triclinio Christianorura retractatur.
Coena nostra de nomine rationem suam ostendit vocatur ;

enim agape^ id quod dilectio penes Graecos est. Quantis-

Gunque sumptibus constet, lucrura est pietatis nomine facere
sumptura. Siquidem inopes quosque refrigerio isto juvamus,
non qua penes vos parasiti affectant, ad gloriam faraulandae
libertatis sub auctoramento vcntris inter contumelias sagi-
nandi, sed qua penes Deum major est contemplatio medioc-
rium. Si honesta causa est convivii, reliquum ordinem

1 The people of Megara, though living after the principle " Lct us eat
and (Irink, for to-morrovir we die ;" yet are stated by Isocrates to liave pos-
sessed the largest houses in Greece.
2 The feasts of the Sali'., or priests of Mars, were reinarkably sumptuous
;

dapes saliares became a proverbial expression for tbe moiit costly repasts.
3 Testatur Terentius Varro majores solitos decimam Herculi vovere.
Macrobius.
* Apai. — Festival of Vcnus Apaturia.
Dion. — Tbe four great feasts of Bacchus at Athens.
* The Eleusinian mysteries.
' Of Serapis. — chief divinity of the Egyptians, subsequently worshipped
also in Greecc and Eome.
 tertullian's APOLoaY. 141

disciplinae de causa aestimate, quid sit de religionis officio.

Niliil vilitatis, nihil immodestiac admittit. Non prius dis-
cumbitur, que oratio ad dcum pracgustetur. Editur quantura
esuricntcs capiunt. Bibitur quantura pudicis est utile. Ita
saturantur, ut qui meminerint etiam per noctem adorandum
deum sibi esse. Ita fabulantur, ut qui sciunt dominura
audire. Post aquam manualem et lurnina, ut quisque de
scripturis sanctis, vel de proprio ingenio potest, provocatur

in medium deo canere. Hinc probatur quomodo biberit.

Aeque oratio convivium dirimit. Inde disceditur non in
catervas caesionum, neque in classes discursationum, nec in
eruptiones lasciviarum, sed ad eandem curam modestiae et
pudicitiae, ut qui non tam coenam coenaverint quam disci-
plinam. Haec coitio Christianorum merito sane illicita, si
illicitis par merito damnanda, si quis de ea queritur, eo
:

tituloquo de factionibus querela est. In cujus perniciem

aliquando convenimus ? Hoc sumus congregati, quod et
dispersi. Hoc universi, quod et singuli, neminem lae-
dentes, neminein contristantes. Cum probi, cum boni
coeunt, cum cum casti congregantur, non est factio
pii,

dicenda, sed curia. At e contrario illis nomen factionum

accommodandum est, qui in odium bonorum et probo-
rum coDspirant, qui adversui% sanguinem innocentium
conclamant, praetexentes sane ad odii defetisionem illam
quoque vanitatem, quod existiment omnis popularis in-
commodi Christianos esse causam. Si Tjberis ascendit
in moenia, si Nilus non ascendit in arva : si coelum
stetit, si terra movit : si fames, si lues : statim, Christianos
AD LEONEs, acclamatur : tantos ad unum. Oro vos, ante
Tiberium, id est ante Christi adventum, quantae clades
orbem urbem ceciderunt?^ Legimus Hierapolim, et
et
Delon et Rhodon et Coon insulas, multis cum millibus

hominum pessum abiisse. Memorat et Plato majorem Asiae

et Africae terram Atlantico mari ereptam. Sed et mare

1 The Pagans ascribed the calamities that befel the empire, in its de-
cline, to the introduction of the Christian religion, and tKe neglect of the
worship of the gods — almost all the Apologists notice this reproach.
142 tertullian's apology.

Corinthium terraemotus undarum Lucaniam

ebibit, et vis
Italiae abscissam in Siciliae nomen relegavit. Haec utique
non sine injuria incolentium accidere potuerunt. Ubi vero
tunc, non dicam deorum vestrorum contemptores Christiani,
sed ipsi dii vestri. cum totum orbern cataclysmus abolevit ?
Yel, ut Plato putavit, campestre solummodo ? Posteriores
enim illos clade diluvii contestantur ipsae urbes, in quibus
nati mortique sunt, etiam quas condiderunt. Neque enim
alias in hodiernum manerent, nisi et ipsae posthumae cladis
illius. Nondum Judaeum ab ^gypto examen Palaestina
susceperat, nec jamillic Christianae sectae origo consederat,
cum regiones ac fines ejus Sodoma et Gomorra igneus imber
exussit Olet adhuc incendio terra, et si qua illic arborum
poma oriantur oculis tenus, caeterum contracta cinerescunt.
Sed nec Tuscia jam tunc, atque Campania de Christianis
querebantur, cum Vulsinios de coelo Pompeios de suo ;

monte, profudit ignis. Nemo adhuc Komae deum verum

adorabat, cum Annibal apud Cannas per Romanos annulos
caedes suas modio metiebatur. Omnes dii vestri ab omni-
bus colebantur, cum ipsum Capitolium Senones occupave* ^

runt.

XL— DE ADVERSIS URBIUM.

Et bene qubd si quid adversi accidit urbibus, e93dein

clades templorumque et moenium fuerunt ut jam hoc re- :

vincarn non a deis evenire, quia et ipsis evenit. Semper

enim humana gens male de deo meruit, primo quidem ut
inofficiosa ejus, quem cum intelligeret ex parte, non requi-
sivit, sed et alios insuper sibi commentata est quos coleret.
Dchinc quod non inquirendo innocentiae magistrum, et
nocentiae judicem et exactorem, omnibus vitiis et criminibus
inolevit. Caeterum si requisisset, sequcbatur ut cognos-
ceret requisitum, et recognitum observaret, et observatum
magis propitium experiretur quarn iratum. Eundem ergo
nunc quoque scire debet iratum, quem et retro semper, priua

' QaulB, 0 ancient Celts,!]»^ name' . o£ their capital city, Sens,

 tertullian's apoloqy. 143

que Christiani nominarcntur : cujus bonis utebatur ante

aeditis quam dcos sibi fingcrct, cur non ab eo ctiam mala
intelligat evenire, cujus bona cssc non scnsit ? Illius rea

est, cujus et ingrata. Etiara tamen si pristinas clades com-

paremus, leviora nunc accidunt, ex quo Christianos a deo
orbis accepit. Ex co enim et innocentia seculi iniquitates
temperavit, et deprecatores dei esse coeperunt. Denique
cum ab imbribus aestiva, hyberna suspendunt, et annus in
cura est, vos quidem quotidie pasti, statimque pransuri,
balneis et cauponis et lupanaribus operati, aquilicia Jovi
immolatis, nudipedalia populo denunciatis, coelum apud
Capitolium quaeritis, nubila de laquearibus expectatis,
aversi ab ipso et deo et coelo. Nos vero jejuniis aridi, et
omni continentia aspersi, ab omni vitae fruge dilati, in
sacco et cinere volutantes, invidia coelum tundimus, deum
tangimus : et cum misericordiam extorserimus, Jupiter ho-
noratur, Deus negligitur/

XLII.— CONTRA EOS QUI INFRUCTDOSOS DICIiBANT

CHRISTIANOS.

Sed alio quoque injuriarum titulo postulamur, et infruc-

tuosi in negotiis dicimur.^ Quo pacto, homines vobiscum
degentes, ejusdem victus, habitug, instructus, ejusdem ad
vitam necessitatis Neque enim Brachmanae, aut Indorum
?

Gymnosophistae sumus sjlvicolae, et exules vitae. Memi-

nimus gratiam nos debere domino deo creatori. Nullum
fructum operum ejus repudiamus. Plane temperamus, ne
ultra modum, aut perperam utamur. Itaque non sine foro,
non sine macello, non sine balneis, tabernis, officinis, sta-
bulis, nundinis vestris, caeterisque commerciis cohabitamus
in hoc seculo. Navigamus et nos vobiscum, et militamus,
et rusticamur, et mercamur : proinde miscemus artes, opera
nostra publicamus usui vestro. Quomodo infructuosi videa-
mur negotiis vestris, cum quibus et de quibus vivimus, non

^ One
of the charges against the Cliristian religioa was that it engendered
an unsocial spirit, and unfitted them for beiog citizens of the world.
Tertullian refutes this charge.
144 tertullian's apology.

scio. Sed ceremonias tuas non frequento ; attamen illa

die homo sum. Non lavor diluculo Saturnalibus, ne et

noctem et diem perdam. Attamen lavor honesta hora et
salubri, quae mihi et calorem et sanguinem servet. Rigere
et pallere post lavacrum mortuus possum/ Non in publico

Liberalibus discumbo, quod bestiariis suprema coenantibus

mos est : Attamen ubiubi de copiis tuis coeno. Non emo
capiti coronam Quid tua interest, emptis nihilo minus
:

floribus quomodo utar ? puto gratius esse liberis, et solutis,

et Sed et si in coronam coactis, nos coro-

undique vagis.
nam naribus admovimus Viderint qui per capillum odo-
:

rantur. Spectaculis non convenimus. Quae tamen apud

illos coetus venditantur, si desideravero, liberius de propriis
locis sumo. Thura plane non emimus. Si Arabiae quae-
runtur, sciant Sabaei pluris et carioris suas merces Chris-
tianis sepeliendis profligari, quam diis fumigandis. Certe,
inquitis, teraplorum vectigalia quotidie decoquunt. Stipes
quotusquisque jam jactat : Non sufficimus et hominibus, et
diis vestris mendicantibus opem ferre : nec putamus aliis

quam petentibus impertiendum. Denique porrigat manum

Jupiter, et accipiat : cum interim plus nostra misericordia
insumit vicatim, quam vestra religio templatim. Sed cae-
tera vectigalia gratias Christianis agant ex fide dependen-
tibus debitum, qua alieno fraudando abstinemus, ut si ineatur
quantum vectigalibus pereat fraude et mendacio vestrarum
professionum, facile ratio haberi possit, unius speciei querela
compensata pro commodo caeterarum rationum.

XLVL— QUANTUM INCOMMODI EE^PUB. PATIATUR EX MORTE

INNOCENTIUM CHRISTIANORUM.

At enim illud detrimentum rcipublicae tam grande quam

verum nemo circumspicit. Illam injuriam civitatis nullus
expcndit, cum tot justi impendimur, cum tot innocentes
erogaraur. Vestros enim jam contestaraur actus, qui quo-

1 The Saturnalia fell in December— batbing, as a part of their festival,

he iusinuatee to be unseaeonable.
 :

TERTULLIAN'S ArOLOQY. 145

tidio judicandis custodils ^

praosidetis, qui sentcntiis elocjia
dispunn;itis, tot a vobis nocentcs variis elogiis
rccensentur, quia illic sicarius ? quis manticularius ^? quis
sacrilcgus? aut corruptor ? aut lavantium praedo"? quis ex
illis etiam Christianus ascribitur : aut cum Cliristiani suo

titulo oflfcruntur, quis cx illis etiara talis, quales tot no-

centes ? De vcstris semper aestuat carcer, de vestris semper
metalla suspirant. De vestris semper bestiae saginantur,
de vestris scmper mutTerarii noxiorum greges pascunt.
Nemo illic Christianus, nisi plane tantum Christianus : aut
si et aliud, jam non Christianus.
* * # # * :(:

L.— CHRISTIANUM FORTI ANIMO ESSE, ETIAM CAPITE

DAMNATUM.

Ergo, inquitis, cur querimini quod vos insequamur, si pati

vultis, cum diligere debeatis per quos patimini quod vultis ?
Plane volumus pati, verum eo more, quo et bellum miles.
Nemo quippe libens patitur, cum et trepidare, et periclitari
sit necesse : tamen et praeliatur omnibus viribus, et vincens

in praelio gaudet, qui de praelio querebatur, quia et gloriam

consequitur, et praedam. Praelium est nobis, quod provoca-
mur ad tribunalia, ut illic sub discrimine capitis pro veritate
certemus. A^ictoria est autem pro quo certaveris, obtinero.

Ea victoria habet et gloriam placendi deo, et praedam

vivendi in aeternum. Sed obducimur certe,cum obtinuimrs
ergo vincimus, cum occidimur : denique evadimus, cum
obducimur. Licet nunc sarmenticios, et semissios appelleti-.,
quia ad stipitem dimidii assis revincti sarmentorum au bi;i

exurimur. Hic est habitus victoriae nostrae. Haec palmata

vestis. Tali cuvru triumphamus. Merito itaque victis non
placemus : propterea enim desperati et perditi existimamur.
Sed haec desperatio et perditio penes vos in causa gloriae

1 Custodiis — prisons. — The word used here for prisoners, as used by the
later writers, Suetonius andSeneca,
e. g.,

2 Manticularius. — derivative of mantica, a bag or scrip,

3 Lavaniiumpraedo. — thief or pillager at the baths.
146 tertullian's apology.

et faraae vexillum virtutis extollunt. Mutius dextram suaui

libens in ara rcliquit. sublimitas animi ! Empedocles
totiim sese Catanensium ^tneis incendiis donavit. virror
mentis! Aliqua Carthaginis conditrix rogo se, secundum
matrimonium, dedit. praeconium castitatis Regulus, ne !

unus pro multis hostibus viveret, toto corpore cruces patitur.

virum fortem, et in captivitate victorem ! Anaxarchus,
cum in exitium, ptissanae pilo contunderetur, tunde, tunde,
aiebat, Anaxarcbi follem, Anaxarchum enim non tundis.
Pliilosophi magnanimitatem, qui tali de suo exitu etiam
jocabatur! Oinitto eos qui cum gladio proprio, aliove
genere mortis mitiore, de laude pepigerunt. Ecce enim et
tormentorum certamina coronantur a vobis. Attica mcre-
trix, carnifice jara fatigato, postremo linguara suam comestam
in fuciem tyranni saevientis expuit, ut expueret et vocem,
ne conjuratos confiteri posset, si etiam victa voluisset. Zeno
Eleates consultus a Dionysio, quidnam philosophia praesta-
ret, cum respondisset, Contemptum mortis, impassibilibus
flagcllis tyranni objectus sententiam suam ad mortem usque
signabat. Certe Laconum flagella, sub oculis etiam hortan-
tiura propinquorura acerbata, tantum honorem domui con-
ferunt, quantum sanguinis fuderint. gloriam licitam,

quia liumanam, cui nec praesumptio perdita, nec persuasio

desperata reputatur. In contemptu mortis, et atrocitatis

omnimodo aiiimi tantum pro patria, pro imperio, pro

amicitia pati permissum est, quantum pro deo non licet. Et
tamen illis omnibus et statuas diffiinditis, et imagines inscri-
bitis, et titulos inciditis, in aeternitatem quantum de monu-
mentis potestis : scilicet praestatis et ipsis quodammodo
mortuis resurrectionem. Hanc qui veram a deo sperat, si

pro deo patiatur, insanus Sed hoc agite, boni praesidcs,

est.

meliores multo apud populum, si illis Christianos immola-

veritis : Cruciate, torquete, damnate, atterite nos. Probatio
est enim innocentiae nostrae iniquitas vestra. Ideo nos
haec pati deus patitur. Nam et proxiine AD lenonem
clarnando Cbristianam, potius quanf ad leonem, confessi
estis labem pudlcitiae apud nos atrociorem omni poena et
 teiitullian's apology. 147

omni morto rcpiitnri. Ncc qiiicquam tamen profuit. Ex-

quisitior qnaeque crudelitas vestra, illecebra^ cst magis sectae.
riurcs ciiicimur, quotics metimur a vobis. Semen est san-

guis Christianorum. ^lulti apud vos ad tolerantiam doloris,

et mortis hortantiir, iit Cicero in Tusculanis, ut Seneca in

Fortuitis ^, ut Diogcnes, ut Pyrrhon, ut Calinicus. Nec
tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani
factis docendo. Illa ipsa obstinatio, quam exprobratis,
magistra est\ Quis enim non contemplatione ejus concutiiur
ad requirendum, quid intus in re sit ? Quis non, ubi requi-
sivit, accedit? Ubi accessit, pati exoptat? ut totam dei
gratiam redimat, ut omnem veniam ab eo compensatione
sanguinis sui expediat ? Omnia enirn huic operi delicta
dunaiitur*. Inde est, quod ibidem sententiis vestris gratias
agimus ; ut est aemulatio divinae rei, et humanae : cum
damnamur a vobis, a deo absolvimur ^

1 Illecebra, ^c. — Tbe more power has our religion to entice proselytes.
2 FoTluitia. — tract written by Seneca : " De Re7r,ed Forfuilorum."
3 M'jgU(ra ?5—
What you reproach in us as stubburnness has prevailed
to biing coiivictiou to others.
^ The idea appears here, which in those days of martyrdom became
common, that tbe sufferingsof the martyrs were as a baptism uf blood, aud
clcan«ed from sin. So Cyprian, speaks ot tbe '^ gioriosissiiao sanguinis
bapiKsmo."—Epi. 73 The idea claimed support from such scriptures as
jSJatt. V. 10., Jolin xii. 25.

'^JEmulatio. — bappy Tariance betweenthe divine and human judgment.

TERTULLIANUS ADVERSUS PRAXEAM.

yill. Quoecunque ergo substantia sermonis fuit, illam dico

personam, et illi nomen filii vindico : et dum filium agnosco,

secundiim a patre defendo. Hoc si qui putaverit me

aliquam introducere, id est, prolationem rei alterius ex altera,
quod fecit Valentinus, alium atque alium geonem de aeone
producens : primo quidem dicam tibi, iion ideo non utatur et
veritas vocabulo isto, et re ac censu ejus, quia et hseresis
utitur : immo hseresis potius veritate accepit, quod ad men-
dacium suum strueret. Prolatus est sermo Dei an non ?

Hic mecura gradum

"
oci bulo ejus.
pb aiLctore: ef ita
^
bolen veritatis, et viderit hseresis,
est. Jam nunc

jJenique desiderat nosse, nec potest:

fige.

quaeritur, quis
Si prolatus
si

quomodo utatur
est, cognosce pro-
quid de veritate irnitata

probolas suas discernit et separat

longe ab eo ponit, at Mon
immo
aliqua re, et

patrem nesciat.
et pene devora-
Apud nos
tur, et dissolvitur in reliquam substantiam.

^ Praxeas beld what were afterwards kaown better as the Sabellian

opinions. His followers were called Mnnarchists and Patripassians,
becau.se of tbeir denying the distinction of persons in the Godhead, anJ so
asserting or implylng that tbe father suffered. l*rnxeas, having first
endeavoured to spread his opinions at Rotue, souglit Africa as his ficld,
where Hermogenes labored to diffuse Sabelliaa and Gnostic errors: botli
encountered the able oppositioD of Tertutlian. Mosheitn, after Epipbanius,
treating of the opinions of Noetus —
said to have beea tbe teacher of
Sabellius— distinguisbes them frora those of Sabellius thus: " Noetus
was of opinion, tbat tbe person of tbe F;itber bad assurned tbe buman
nature ofCbrist; whereas Sabellius maintained tbat a certain energy ouly,
proceeding from tbe Supreirie Parent, or a certain portion of tlie divine
nature was unitcd to the Son of God, tbe man Jesus." Augustine, in bis
book *' de bacresibus," wonders at Epipbaiiius insisting ou tlie distinction,
and identifies Noetus and Praxeas witb Sabdlius, jiist as tbe Donatista
with the Parmcniasts or tbe Pebagians witli tbe Celcstians,
;
Sabellians, be
affirm-i, were called Patripasisians, " Quoniodo possunt intelligi quilibet
eorurn Putrem [)assum iui.s.se nori dicere, cum dicaiit cund(Mn ipsum essc et
Patrern, et Filium, et Spiritum sanctum?"' Noetus, at .Sinynia, b<id the
fHmous Hippolytiis for hi.s opponeut, as Praxcas bad TertuUian. God bad
every where his witne.sscs wbich vsc may, witb Mihicr, focl it a rclief to
;

think of, wbcu obliged to notice so luauy crrors cven iu early times.
 TERTULLIAN AGAINST PRAXEAS. 149

autcm solus filius patrem novit, et sinum patris ipsi exposuit,

et omnia apnJ patrem audivit ct vidit, et qua2 inandatus est

a patre, Nec suam, scd patris prnfecit

ea et loquitur.
voluntatcm quam de proximo, immo de initio noverat.
:

Quis cnim scit quae smt in Deo^ nisi Spiritus qui in ipso
est ? sermo autem spiritu structus est et, ut ita dixerim,
sermonis corpus est spiritus. Sermo ergo et in patre semper
siciit dicit : Ego in jjatre. Et apud Deum semper, sicut
scriptum est : Et sermo erat apiid Deum. Et nunquara sepa-
ratus a patre, aut alius a patre : quia ; ego et jjater unum
snmus. Haec erit probola veritatis, custos unitatis, qua pro-
latum dicimus filium a patre, sed non separatuni. Protulit
enim Deus sermonein, quemadmodum etiam ^Paracletus
docet : sicut radix fructicem, et fons fluvium, et sol radium.
Nam et istce species probolae sunt earum substantiarum, ex
quibus prodeunt. Nec dubitaverim filium dicere, et radicis
fruticem, et fontis fluvium, et solis radium : quia omnis
origo parens est : et omne quod ex origine prefertur, pro-
genies est : multo magis sermo Dei, qui etiam proprie nomen
filii accepit : iiec frutex tamen a radice, nec fluvius a fonte,
nec radius a sole discernitur, sicut nec a Deo sermo. Igitur
secundum horum forinam, profiteor me duos dicere, Deum
et sermonem ejus, patrem et filium ipsius. Nara et radix
et frutex duge res sunt, sed conjunctse. Et fons et flumen
duae species sunt, sed indivisse. Et sol et radius duse
formse sunt, sed cobaerentes. Omne quod prodit ex aliquo,
secundum sit ejus necesse est de quo prodit, non ideo tamen
est separatum. Secundus autem ubi est, duo sunt. Et
tertius ubi est, tres sunt. Tertius enim est Spiritus a Deo
and Filio, sicut tertius a radice fructus ex frutice. Et
tertius a fonte, rivus ex flumine. Et tertius a sole, apex ex
radio. Nihil tamen a matrice alienatur, a qua proprietates

^ Paraclefus. —
Tertullian came to acknowledge the Paraclete in Montanus ;

and thonght in sorae of his expressions in this treaiise and bis refer-
it is
ences to John xvi— he means the Paraclete as distinguished from the Holy
Ghost in the Apostles. He surely, however, identifies the Paraclete with
the tbird persoa of tbe Godhead ia his account of the hjpostases, or the
economia. — (See section IX.)
150 TERTULLIAN AGAINST PRAXEAS.

suas ducit. Ita Trinitas per consertos et connexos gradus

a patre decurrens, et monarchiae niliil obstrepit, et ,-
statum protegit.

IX. Hanc me regulam professum, qua inseparatos ab alte-

rutroPatrem et Filium et Spiritum testor, tene ubique et ita

quid quomodo dicatur agnosces. Ecce enim dico alium
esse patrem, et alium filium, et alium spiritum. Male accepit
idiotes quisque aut perversus hoc dictum. quasi diversitatera
sonet, et ex diversitate separationem pKotendat, patris, filii, et
spiritus. Necessitate autem hoc dico, cum eundem patrem et
filium ot spiritum contendunt, adversus monarchiae
avlulantes, non tamen diversitate alium filium a patre, sed
distributione : nec divisione alium sed distinctione : quia
non sit idem pater et filius, vel modulo alius ab alio. Pater
enim tota substantia est, filius vero derivatio totius et portio,
sicut ipse profitetur : quia major me est. quo et minoratus ^

canitur in Psalmo, modicum quid, citra angelos. Sic et

pater alius a filio, dum filio major dum : alius qui generat,

alius qui generatur :dum alius qui mittit, alius qui mittitur :

dum alius facit, alius per quem fit. Berie quod et Dominus
usus hoc verbo in persona Paracleti, non divisionem signifi-
cavit, sed dispositionem : Rogabo enim, inquit, patrem, et
alium advocatum mittet vobis spiritum veritatis. Sic alium
a se Paracletum, quomodo et nos a patre alium filium, ut
tertium gradum ostenderet in Paracleto, sicut no& secundum
in iilio, propter observationem. Ipsum quod
pater et fillus dicitur, norne aliud ab alio est ? Utique enim
omnia quod vocantur, hoc erunt : quod erunt, hoc voca-
et
buntur : et permiscero se diversitas vocabulorum non potest
omnino
est ; , : quia nec rerum,
non : nam quod
quarum crunt vocabula.
amjplius est hoc malo est*^
Est^

X. Ita aut pater aut filius est, et neque dies eadem et nox,
neque pater idcm et filius, ut sint ambo unus et utrumque

* Psalm viii., 5.

2 Mat. Y., 37.

 TERTULLIAN AQAINST PRAXEAS. 151

alter ;
quod vanissimi isti Monarchlani voliint ; ipse se, in-
quiunt, filium sibi fccit. Atquin pater filium facit ct patrcm
filius. Et qui ex alterutro fiiint, a scmetipsis sibi fieri nullo
modo possunt, si pater se sibi filium faciat, et filius se sibi
patreni praestet. Quae instituit Dcus, etiam ipse custodit.
Habeat necesse est pater filium, ut pater sit : ct filius pa-

trem, ut filius sit.

XIX. Quia, Soplda^ in Sermone adsistente paratum est

coelum : et oninia per Sermonem sunt facta, competit et filium

solum extendisse coelum, quia solus operationi patris ministra-
Idem erit dicens: Egoprimus, et in superventura ego sutn.^
vit.

Primum scilicet omnium, sermo, in principio eratsermo: in

quo principio prolatus a patre est. Ceterum pater non
habens initium, ut a nullo prolatus, ut innatus, non potest
videri. Qui solus fuit semper, ordinem habere non potuit.
Igitur si propterea euadem et patrem et filium credendum
putaverunt ut unum Deum vindicent, salva est unio ejus
qui quura sit unus, habeat et filium, aeque et ipsura eisdem
scripturis comprehensum. Si filium nolunt secundum a
patre reputari, ne secundus duos faciat Deos dici, ostendimus
etiam duos Deos in scriptura relatos et duos Dominos : et
tamen ne de isto scandalizentur, rationem reddimus, qua
Dei non duo dicantur, nec Domini, sed qua pater et filius
duo : et hoc non ex separatione substantiae, sed ex disposi-
tione, quura individuum et inseparatura filium a patre pro-

nuntiamus, necstatu, sed gradu alium, qui etsi Dens dicatur,

quando nominatur singularis, non ideo duos Deus faciat, sed
unurn, hoc ipso quod et Deus ex unitate patris vocari
habeat.

XX. Sed arguraentationibus eorum adbuc retundendis,

opera praebenda est, si quid de scripturis ad sententiam suam
excerpent, coetera nolentes intueri, quae et ipsa regulam
servant, et quidem salva unione divinitatis, et monarchiae

^ Prov. viii., 27.

2 Isaiah xli., 4.
152 TERTULLIAN AGAINST PRAXEAS.

sonitu. Nam sicut in veteribus nihil aliud tenent, quam,

Ego Deus, et alius praster
est Ita in Evangelio me non :

responsionem Domini ad Philippnra tuentur, ego et pater

unum sumus, et qui me viderit, videt et patrem : Ego in
patre, et Pater in me. His tribus capitulis totum instru-
mentum utriusque Testamenti volunt cedere, cura oporteat
secundum plura intelligi pauciora. Sed proprium hoc est
omnium hsereticorum : nam quia pauca sunt quae in sylva
inveniri possunt, pauca adversus plura defendunt, et poste-
riora adversus priora suscipiunt. Regula autem omni rei

semper ab initio constituta in prioribus, et in posteriora

praescribit, utique et in paucioribns.

XXI. Aspice itaque quanta praescribant tibi, etiara

in Evangelio ante Philippi consultationem, et ante omnem

ajgumentationem tuam. Et in primis ipsa statim praefatio
Joannis Evangelizatoris demonstrat, quod retro fuerit qui
caro fieri habebat : In principio erab sermo, et sermo erat
apud Deum, et Deus erat sermo. Hic erat in principio apud
Deum. Omnia per ipsum facta siint, et sine ipso factum est
nihil. Nam si haec non aliter accipi licet, quam quomodo
scripta sunt, indubitanter alius ostenditur, qui fuerit a princi-
pio, alius apud quem fuit : Alium sermonem Dei, alium
Dominum : licet et Deus sermo, sed qua Dei filius, non qua
pater. Alium per quem omnia, alium a quo omnia. Alium
autem quomodo prgedicamus, ssepe jam edidimus quo alium :

dicamus necesse est, non eundem autem, non quasi separa-

tum, dispositione alium, non divisione alium. Ilic ergo

factus est caro, non ipse cujus erat sermo. IIujus gloria
visa est tanquam unici a patre, non tamquam p;Uris. Ilic
unus sinum patris disseruit non sinum suum pater. Prse-
:

cedit enim Deum nemo vidit unquam. Inde etsi agnus

:

Dci a Joannc dcsignatur, non ipse cujus est dilcctus. Certe

filius dci sempcr sed non ipse cujus est filius. IIoc enim

Nathanael statim scnsit, sicut ct alibi Petrus : Tu es filius

Dei. IIoc et ipse rectc sensisse illos confirmat : Nathanacli

quidem rcspondens : Quia dixi, vidi te sub ficu, ideo credis ?
 TERTULLIAN AQAINST PRAXEAS. 153

Petrum vcro beatum adfirmans, cui non caro, neque sanguis

revclassct (qiiod ct patrcm senserat) sed patcr qui in coelis
est. Quo dicto utriusquc pcrsonae constituit (listinctioncm,
et filii in terris, qucm Petrus agnoverat Dei filium, ct patris

qui in coelis, qui Petro revelaverat quod Petrus agnoverat

Dci filium Cliristum. Cum in templum introiit, aedem
patris appellat, ut filius. Cum ad Nicodemum dicit Ita :

dilexit Deus mundum, ut filium suum unicum dederit, in

quem omiiis qui crederit, non pereat, sed habeat vitam
sempiternam. Et rursus, Non enim misit Deus filium suuin

in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvus sit mundus

per cum. Qui crediderit in illum, non judicatur : qui non
crediderit in illum jam judicatus est, quia iion credidit in
nomine unici filii Dei. Joannes^ autem, cum interrogaretur
quid de Jesu contingeret, Pater, inquit, diligit filium, et
omnia tradidit in manu ejus". Qui credit in filiura, habet vitam
eternam : qiii non credit in filium Dei, non videbit Deum,
sed ira Dei manebit super eum.

1 Joannes. — Meaning Jobn tlie Baptist. - John iii. 35, Vulgate.

U
 —

. MINUCIUS FELIX.

This admired writer was of tlie city of Rome, where he

devoted himself to the practice of Law. Having become a
convert to Christianity, lie employed his fine talents in de»

fence of tlie G-ospel. The wisdom of Providence is to be

recognised in tlie previous trainirig, some as lawjers and
philosophers, some as rhetoricians, of those who became
pleaders for the faitli.

M. Felix was nearly of the time — only a little later — of

Tertullian, or Cyprian.

In tlie book " Octavius " we have a dialogue between one

of tbat name, representing the Christians, and one Caecilius,

an assailant of Christianity, on the part of the existing

superstitious creeds: M. Felix is constituted arbiter between

the disputants. The award of victory is given to Octavius

the other owning himself convinced.

In the construction of this dialogue — the colloqiiy may

or may not have occurred —the author, having a thorough

knowledge of Romanandgeneralhistory, and of the opinions

of the philosophers, powerfully vindicates both the faith and
the morals of the Christians in comparison with theirs.

The style is Ciceronian — the argument too sometimes co-

incides with that of Cicero for a God, though going fur-

ther in the illustration of doctrines unknown to the Roman

orator. Wc give ncarly thc wliole of the dialogue. We
do not wonder that the author of the Ilistory oi' Christi-

anity, without evcn excepting Lactantius, says of tliis.

precious ancient composition :

''
Perhaps no late work,
either Pagan or Chrlstian, reminds us of the golden days

of Latin prose, so mucli as the '

Octavius '
of Minucius

Felix." — MiLMAN, page 482.

 . MINUCII FELICIS

OCTAVIUS.

^
Tum sic Caecilius exorsus est : Qiianquam Marce
tibi,

frater, de quo cum maxime quaerimus non sit ambiguum :

utpote cum diligenter in utroque vivendi genere versatus

repudiaris alterum, alterura comprobaris : inpraesentiarum
tamen ita tibi informandus est animus, ut libram teneas
aequissimi judicis, nec in alteram partem propensus incum-
bas, ne, non tam ex nostris disputationibus nata sententia,
quaru ex tuis sensibus prolata videatur. Proinde si raihi

quasi novus aliquis, et quasi ignnrus partis utriusque

omnia in rebus
considas, nullum negotium est patefacere,
humanis dubia, incerta, suspensa: magisque omnia veri-
similia, quam vera. Quo minus mirum est, nonnullos
taedio investigandae penitus veritatis cuilibet opinioni te-

mere potius succumbere, quam in explorando pertinaci

diligentia perseverare. Itaque indignandum omnibus, in-

^ Tum. — What precedes is merely introductory. The friends meet, and

walk together near tlie mouth of the Tyber, enjoying tbe refreshing sea-
breeze, duiiug aii intermission of labour. Passing by a statue of Serapis,
Caecilius makes acknowledgment of the god which gives occasion to
;

Octavius to remonsiiate courteously, as one lamenting over the error of so

fiae a mind. Caecilius welcomes the discussion, and opeus out boldly on
the subject of religion, indulgiug in some degree of scepticism, but inclined
to rest cohtented Avith the existing religions. He gives expression to bis
prejudices against the Cbristian faith, and repeats, as if be credited tbein,
tbe gross calumnies circulated against tbe Cbristiaus. In tbe structure of
tbe dialogue, tbe autbor bas put tbe argument of tbe unbeliever at its full
strengtb. Even Gibbon is satisfied witb it, as " elegant and circumstan-
tial." Tbe reply, by Octavius, is triumpbant tbougb Gibbou pronounces
;

Tertulliau's answer " tbe boldest and most vigorous." Mosbeim justly
says, " tbe dialogue of Minucius Felix eifaces vitb sucb judgment, spirit,
and force, tbe calumnies and reproacbes tbat were cast upon tbe Cbristians
by tbeir adversaries, tbat it descrves an attentive perusal froin tbose who
are desirous to know tbe state of religion during tbe tbird century."
 ;
:

156 . rELIX'S OCTAVIUS.

dolescendumque est, audere quosdam, et hoc studlorum

rudes, literarura profanos, expertes artium etiam sordi-

darum, certum aliquid de summa rerum, ac majestate

decernere, de qua tot omnibiis seculis sectarum plurimarum
usque adhuc ipsa Philosophia deliberat. Nec immerito
cum tantum absit ab exploratione divina humana medio-
neque quae supra nos coela suspensa sublata sunt,
critas, ut

neque quae infra teiTam profunda demersa sunt, aut scire

sit datum, aut scrutari periiiissum, aut stuprare religiosum :

et beati satis, satisque prudentes jure videamur, si secun-

dum illud vetus Sapientis oraculum, nosmetipsos familiarius

noverimus. Sed quatenus indulgentes insano, atque inepto

labori, ultra humilitatis nostrae terminos evagamur, et in

terram projecti, coelum ipsum, et ipsa sidera audaci cupidi-

tate transcendimus, vel hunc errorem saltem, non vanis et

formidolosis opinionibus implicemus. Sint principio om-

nium semina natura in se coeunta densata quis hic auctor :

Deus ? Sint fortuitis concursionibus totius mundi membra

coalita, digesta, formata quis Deus machinator ?
: Sidera
licet ignis accenderit, et coelum licet sua materia suspen-
derit : licet terram fundaverint pondera, et mare licet

influxerit liquor : unde haec unde formido, quae

religio,

superstitio est ? Homo et animal omne quod nascitur, in-

spiratur, attoUitur, elementorum ut voluntaria concretio est

in quae rursum homo, et animal omne dividitur, solvitur,

dissipatur. Ita in fontem reiiuunt, et iii semet omnia revol-
vuntur, millo artifice, nec judiee, nec auctore. Sic, congre-

gatis ignium seminibus, soles alios atque alios semper

splendere. Sic, exhalatis terrae vaporibus, nebulas semper
adolescere; quibus densatis coactisque, nubes altius »urgere;
iisdem labentibus, pluvias fluerc, flarc ventos, grandines in-
crepare, vel nimbis collidentibus, tonitrua mugire, rutilare
fulgura, fulmina pracmicare. Adco passim cadunt, montes
irruurit, arboribus incurrunt, sine dclcctu tangunt loca sacra
et profana, homincs noxios feriunt, ct sacpc religiosos.

Quid terapestates loquar varias et inccrtas ;

quibus nullo
ordine, vcl examine, rerum omnium impctus volutatur ? In
 . FELIX'S OCTAVIUS. 157

naufrngils, bonorum malorumquc fata mixta, mcrita con-

fusa? In incendiis, interitum convenire insontium nocen-
tiumque Et cura tabe pestifcra coeli tractus inficitur, sine
?

discriminc omncs dcperire ? Et, cum bclli ardore saevitur,

raeliorcs potius occumbcre ? In pacc etiam, non tantum
acquatur nequitia melioribus, sed et colitur : ut in pluribus
nescias, utrum sit eorum detestanda pravitas, an optanda
felicitas. Qiiod si mundus divina providentia, et alicujus
numinis auctoritate regeretur, numquam mereretur Phalaris
et Dionysius regnum ; nunquam Rutilius et Camillus exi-
lium, nunquam Socrates venenum. Ecce arbusta frugifera,
ecce jam seges cana, jam temulenta vindemia, irabri cor-
rumpitur, grandine caeditur. Adeo aut incerta nobis veritas
occultatur et premitur : aut, quod magis credendum est,

variis et lubricis.casibus, soluta legibus fortuna dominatur.

Cura igitur aut fortuna certa, aut incerta natura sit; quanto
vcnerabilius ac melius antistitem veritatis majorum excipere
disciplinam ? religiones traditas colere ? deos, quos a paren-
tibus ante imbutus es timere, quam nosse familiarius, adorare ?
nec de numinibus ferre sententiam, sed prioribus credere,
qui adhuc rudi seculo in ipsius mundi natalibus, meruerunt
deos vel faciles habere, vel reges ? Inde adeo per universa
imperia, provincias, oppida, videmus singulos sacrorum ritus
gentiles habere, et deos colere municipes, ut Eleusinios
Cererem, Phrygas Matrem, Epidaurios ^sculapium, Chal-
daeos Belum, Astartera Sjros, Dianain Taurios, Gallos
Mercurium, universa Romanos. Sic eorum potestas auc-
toritas, totius orbis ambitus occupavit : sic imperium suum
ultra Solis vias, et ipsius Oceani limites propagavit, dum
exercent in armis virtutem religiosam, dum urbem muniunt
sacrorum religionibus, castis virginibus, multis honoribus ac
nominibus sacerdotum : dum obsessi, et citra solum Capi-
tolium capti, colunt deos, quos alius jam sprevisset iratos ;

et per Gallorura acies mirantium superstitionis audaciam

pergunt telis inermes, sed cultu religionis armati : dura
captis hostilibus moenibus adhuc ferociente victoria numina
victa venerantur : dum undique hospites Deos quaerunt, et
 — :

158 . FELIX'S OCTAVirS.

suos faciunt : clum aras extruunt etiam ignotis Numinibus,

et Manibus. Sic dum universarum gentium sacra susci-
piunt, etiam regna meruerunt. Hinc perpetuus venerationis
tenor mansit, qui longa aetate non infringitur. Quippe
antiquitas ceremoniis atque fanis tantum sanctitatis tribuere
consuevit, quantum adstruxerit vetustatis. Nec tamen te-
mere, ausim enim interim et ipse concedere et sic melius
errare, majores nostri aut observandis auguriis, aut extis con-
sulendis, aut instituendis sacris, aut delubris dedicandis operam
navaverunt. Specta de libris memorias, jam eos deprehen-
des initiasse ritus omnium religionum, vel ut remuneraretur
divina indulgentia, vel ut averteretur imminens ira, aut ut
jam tumens et saeviens placaretur. Testis mater Idaea ^,

quae adventu suo et probavit matronae castitatem, et urbem

metu hostili liberavifc. Testes equestrium fratrum ^
in lacu,

sicut ostenderant. statuae consecratae, qui anheli, spumanti-

bus equis atque furaantibus de Perse victoriam, eadem die,

qua fecerant, nuntiaverunt. Testis ludorum offensi Jovis

de somno plebei hominis iteratio : et Deciorum devotio rata.
Testis et Curtius, qui equitis sui vel mol^' vel honore hiatum
profundae voraginis coaequavit. Frequentius etiam quam
volebamus, deorum praeseritiam contempta auspicia contes-
tata sunt. Sic Allia nomen infaustum.^ Sic Claudii, et
Junii, non proelium in Poenos, sed ferale naufragium est.

Et ut Thrasymenus Romanorum sanguinc et major esset, et

decolor, sprevit auguria Flaminius ; et ut Parthos signa

repetaimis, dirarum imprecationes Crassus et meruit, et
irrisit. Omitto vetera, quae multa deorum
suiit, et de
natalibus, donis, muneribus : negligo carmina poctarum
praedicta etiam de oraculis fata transilio, ne vobis anti-
quitas nimium fabulosa videatur. Intende templis ac delu-
bris deorum, quibus Romana Civitas ct protegitur et ornatur ;

magis sunt augusta numinibus incolis, pracsentibus inqui-

Mater Idaea. — Cybele,

2 iratrum. — Castor and Pollux.
AUia.
^ —
river, the sccno of a Roman reverse: hence Virg. Mn, vii.
717. ''Infauslum inlerluit AUia nomen.
 :

. FELIX'S OCTAVIUS. 159

linis, quam cultus insignibus et muneribus opulcnta. Indo

adeo plcni ct mixti Dco vates futura pracccrpimt, dant
cautelam pcriculis, morbis mcdclain, spcm aiHictis, opcm
miseris, solatium calamitatibus, laboribus levamentum.
Etiam per quietera deos videmus, audimus, agnoscimus,
C[uos impie per diem negamus, nolumus, pejerarrms. Itaque,
cum omnium gentium dc diis immortalibus, quamvis incerta
sit vel ratio, vcl origo, maneat tamen, firma consensio,

neminem fere tanta audacia, tamque irreligiosa nescio qua

prudentia tumescentem, qui hanc religionem tam vetustam,
tam utilem, tam salubrem dissolvere, aut infirmare nitatur.
Sit licet ille Theodorus Cyrenaeus/ vel qui prior Diagoras

Melius cui Atheon cognomen apposuit. antiquitas, qui

uterque nullos deos asseverando, timorem omnem, quo
humanitas regitur, venerationemque penitus sustulerunt
nunquam tamen in hac impietatis disciplina simulatae
Philosophiae nomine atque auctoritate poilebunt. Cum
Abderitem Protagoram, Athenienses viri, consulte potius,
quam profane de divinitate disputantem, et expulerint suis
finibus, et in concione ejus scripta deusserint: quid bomines
(sustinebitis enim me impetum susceptae actionis liberius
exerentem) homines, inquam, deploratae, inlicitae, ac des-

peratae factionis ^
grassari in deos non ingeraiscendum est ?
qui de ultima faece collectis imperitioribus et mulieribus
credulis, sexus sui facilitate labentibus, plebem profanae
conjurationis instituunt ;
quae nocturnis congregationibus et
jejuniis solemnibus et inhumanis cibis, non sacro quodani, sed

1 Diagoras, Protagoras, Theodorus

— —
sceptics mentioned by Cicero, de Nat.
De. lib. i. " Diagoras, posteaque, Theodorus, nonne aperte Deorum naturam
susiulerunt?" After remarking on the general sense of a God " juo :

omnes duce natura vehimur," lie adds of Protagoras, " dubiiare se dizit."
2 ac desperatae factionis.
llli~itae —
So Christianity was accounted of.
Christians had not yet the fuU toloration of law and their nocturnal
;

meetings exposed them to all sorts of reproaches at the hand of tbe hea-
theu, judging of these secret meetings by their own " mysteries." " ///i-
citae'' may be explained by what Tertullian says (Apol. cap. 5): " non
palam," ^'c; i.e., Aurelius did not go so far as distinctly to receive Christi-
anity into the class of "lawful religions," though he threatened wanton
accusers of tbe Cbristians witb severe penalties. It only became " religio
licita," ia the time of Gallienus, so far tbat churcbes could possess property.
160 . rELIX'S OCTAVIUS.

piaculo foederantur. Latebrosa et lucifugax natio, in publi-

cum muta, in angulis garrula ; templa ut busta desplciunt,

deos despuunt, rident sacra, miserentur miseri, si fas est,

sacerdotum, honores et purpuras despiciunt, ipsi seminudi.

Proh mira stultitia et incredibilis audacia spernunt tor-
! !

menta praesentia, dum incerta metuunt et futura et dum :

mori post mortem timent, interim mori non timent. Ita

illis pavor et fallax spes solatio redivivo blanditur. Ac jara
ut fecundius nequiora proveniunt, serpentibus in dies per-
ditis moribus, per universum orbem sacraria ista teterrima
impiae coitionis adolescunt. Eruenda prorsus haec, et exe-

cranda consensio. Occultis se notis ^

et insignibus noscunt,

et amant mutuo paene antequam noverint passim etiam :

inter eos quaedam libidinum religio miscetur ac se pro- :

miscue appellant fratres, et sorores, ut etiam non insolens

stuprum intercessione sacri nominis fiat incestum. Ita

eorum vana et demens superstitio sceleribus gloriatur.

^ # # 4«= # #

Multa praetereo consulto Nam et haec nimis multa

:

sunt, quae aut omnia, aut pleraque omnium vera declarat

ipsius pravae religionis obscuritas. Cur etenim occultare et
abscondere quidquid illud colunt magnopere nituntur ? cum
honesta semper publico gaudeant, scelera secreta sint? cur
nullas aras habent, templa nulla, nulla nota simulacra, nun-
quam palara loqui, nunquam libere congregari, nisi illud quod
colunt et interprimunt, aut puniendum est, aut pudendum ?
Unde autem, vel quis ille, aut ubi Deus unicus, solitarius, des-
titutus quem non gens libera, non regna, non saltem Romana
;

superstitio noverunt ? Judaeorum sola et misera gentilitas

unum et ipsi Deum, sed palara, sed templis, aris, victimis,

ceremoniisque colucrunt : cujus adeo nulla vis, nec potestas

est, ut sit Romtinis numinibus cum sua sibi natione captivus.

1 Occultis noiw.— This may be explaincd by wliat liuseb. records of a

martyr in Palestine, who, when dragged beforc tlie judgc aud counselled
toHacrificc, Kigncd hcrself with tbe venerablc name of Clirist: i. c, " with
Tliis vcry ancient
a cypher or monogram, cxpressing tlie namc of Clirist.
usage, (says Lord Ilailes), iutimated a Cliristian's faitli and trust inore in-
stantaneously than any iorm of worda could."— iiemazn.s• ofCh.Aniiq. v. iii.
 :

. FELIX'S OCTAVIUS. 11
At etiam Cliristiani, quacnam monstra, quao portenta con-
fingunt ? Deum illura suum, qucm ncc ostcndcrc possunt,
nec vidcre, iu oranium morcs, actus omnium, verba dcnique,
efc occuUas cogitationes, diligeuter inquirerc ? discurrentem
scilicet, atque ubique pracsentem : raolestum illum volunt,
inquietum, impudentcr etiam curiosum. Siquidem adstat
factis omnibus, locis omnibus intererrat : cum nec singulis
inscrvire possit per universa districtus, nec universis suffi-
cere in singulis occupatus. Quid ? quod toti orbi, et ipsi

mundo cuin sideribus suis minantur incendium, ruinam mo-

liuntur ? quasi aut naturae divinis ^egibua constitutus aeter-
mus ordo turbetur; aut rupto elenjentoruin omnium foedore,
et coelesti compage divisa, moles ista, qua continetur et
cingitur, subruatur. Nec hac furiosa opinione contenti
aiiiles fabulas adstruunt et annectunt. Renasci se ferunt post
inorteiu et cineres et favillas : et nescio qua fiducia men-
daciis suis invicem credunt. Putes eos jam revixisse.
Anceps malum, et gemina dementia ! coelo et astris, quae
sic relinquimus, ut invenimus, interitum denuntiare : sibi

mortuis, extinctis, qui sicut nascimur, et interimus, aeter-

nitatem repromittere. Inde videlicet et execrantur rogos,
et damnant ignium sepulturas :
^
Quasi non omne corpus^
etsi flammis substrahatur, annis tamen et aetatibus in ter-
ram resolvatur ; utrum ferae diripiantj an
nec intersit,

maria consumant an humus contegat, an flamma subducat

:

cum cadaveribus omnis sepultura, si sentiunt, poena sit si :

nou sentiunt, ipsa conficiendi celeritate medicina. Hoc

eiTore decepti beatam sibi, ut bonis, et perpetem vitani
mortuis pollicentur ; ceteris, ut injustis, poenam sempiter-
nam. Multa ad haec suppetunt, ni festinet oratio. Injustos
ipsos, magis nec laboro, jam docui; quanquam, etsi justos
darem, culpam tamen, vel innocentiam fato tribui sententiis
plurimorum et haec vestra consensio est. Nam quidquid

^ Ezecrantur rogos. —
It is to the honour of our religion that the Christians
rQanifested becoming care for tbeir dead and avoided the Roman fashion
;

of burning corpses. In burying, instead, they returned to the ancient

usftge. Both as to the Jews and the Egyptians, Tacitus remarks: ** co'^-
pora condere, non cremare."
V
 ;
:

162 . FELIX'S OCTAVIUS.

a^imus, ut alii fato, ita vos Deo dicitis. Sic sectae vestrae
non spontaneos cupere, sed electos. Igitur iniquum judi-
cem fingitis, qui sortem in hominibus puniat, non volunta-
tem. Yellera tamen sciscitari, utrumne sine corpore, an
cum corporibus ? et corporibus quibus ipsisne ? an innovatis
resurgatur ? Sine corpore ? Hoc, quod sciam, neque
mens, neque anima, nec vita est.^ Ipso corpore ? Sed jam
ante dilapsum est. Alio corpore Ergo homo novus nascitur,
?

non prior ille reparatur. Et tamen tanta aetas abiit, secula

innumera fluxerunt, quis unus ullus ab inferis vel Protesilai
sorte remeavit, horarum saltem permisso commeatu, vel ut
exemplo crederemus ? Omnia ista figmenta malesanae opi-
nionis, et inepta solatia a poetis fallacibus in dulcedine
carminis lusa, a vobis nimium credulis in Deum vestrum
turpiter reformata sunt. Nec saltem de praesentibus capitis
experimentum, quam vos irritae pollicitationis cassa vota
decipiant. Quid post mortem impendeat, miseri! dura adhuc
vivitis, aestimate. Ecce pars vestrum et major, melior, ut
dicitis, egetis, algetis, opere, fame, laboratis : et Deus pati-

tur, dissimulat ; non vult, aut non potest opitulari suis : Ita
aut invalidus, aut iniquus est. Tu, qui immortalitatem pos-
tumam somnias, oum periculo quateris, cum febribus ureris,
cum dolore laceraris, nondum conditionem tuam sentis ?
nondum agnoscis fragilitatem ? invitus miser infirmitatis
argueris, nec fateris Sed omitto communia. Ecce vobis
?

minae, supplicia, tormenta, etiam non adorandae, sed sube-

undae cruces : ignes etiam, quos ct praedicitis et timetis
ubi Deus ille, qui subvenire reviviscentibus potest, viventi-
bus non potest ? Nonne Romani sine vestro Deo imperant,
regnant, fruuntur orbe toto, vestrique dominantur ? vos
vero suspensi interim atque solliciti, honestis voluptatibus
abstinetis : non spectacula visitis, non pompis intcrcstia
convivia publica absquc vobis ; sacra certamina, praecerptos
cibos, et dclibatos altaribus potus abhorrctis. Sic reformi-

^ Neque menSy nequc,

cxcepted — of a Kpirit
<j-c. —
Tho ancients could not conceive a fow
without a body. Even the Oehs
ridiculed hy Velleius in Cic. de Nat. Dco. See Book I., 12.
of Plato is
—
5 —
 ;;

. FELIX'S OCTAVIUS. 163

datis (lcos, quos ncgatis ; non iloribus caput nectitis, non

corpus odoribus lioncstatis ; rcscrvatis ungucnta funeribus '

coronas ctiam scpulcliris dencgatis, pallidi, trepidi, miscri-

cordia digni, sed nostrorum dcorum : Ita ncc resurgitis
miscri, nec interim vivitis.

Proinde si quid sapicntiae vobis, aut verecundiae est,

desinitc coeli plagas, et mundi fata et secreta rimari.

Satis est pro pedibus aspicere, maxime indoctis, impo-
litis, rudibus, agrestibus : quibus non est datum intelligere
civilia, multo magis denegatum est disserere divina.
Quanquam, si philosophandi ]ibido est, Socratern sapi-
entiae principem quisque vestrura tantus est, si poterit,
imitetur. Ejus viri, quoties de coelestibus rogabatur, nota
responsio est : QuoD supra nos, nihil ad nos. Merito
ergo de oraculo testimonium meruit prudentiae singularis ;

quod oraculum ipse praesensit, idcirco universis esse prae-

positum, non quod omnia comperisset, sed quod nihil se
scire didicisset. Ita confessae imperitiae summa prudentia
est. Hoc fonte defluxit Arcesilae, et raulto post Carneadis
et Academicorum plurimorum in summis qnaestionibus tuta
dubitatio ;
quo genere phHpsophari et caute indocti possunt,

et docti gloriose. Quid? Simonidis Melici nonne admi-

randa omnibus, et sectanda cunctatio ? qui Simonides, cum
de eo, quid, et quales arbitraretur deos ab Hierone tyranno
quaereretur, primo deliberationi diem petiit, prostridie bi-
duum prorogavit, mox alterum tantum admonitus adjunxit
postremo cnm causas tantae morae tjrannus inquireret,
respondit ille, quod sibi, quanto inquisitio tardior pergeret
tanto veritas fieret obscurior. Mea quoque opinione, quae
surit, dubia, ut sunt, relinquenda sunt: nec tot ac tantis viris
deliberantibus temere et audaciter in alteram partem ferenda
sententia est ; ne aut anilis inducatur superstitio, aut oraais

1 Tertullian in reply to the cliarge against Christians of austere avoid-

ance of innocent luxuries, says, " We purchase more ointraent for the
embalming of our dead, than you employ ia fumigating your temples."
 164 . rELIX'S OCTAVIUS.

religio destruatur. * * * Cum toto silentio liceat respons-

ionem Januarii ^
nostri, jam gestientis, audire.

Et OcTAVius : Dicam equidem, ut potero, pro viribus,

et adnitendum tibi mecum est, ut conviciorum amarissi-
mam labem verborum veracium flumine diluamus. Nec
dissimulabo, principio ita Natalis mei errantem, vagam,
lubricam nutasse, sententiam, ut sit nobis ambigendum,
utrum tua eruditio turbata sit, an vacillaverit per errorem.
Nam interim deos credere, interim se deliberare variavit, ut
propositionis incerto, incertior responsionis nostrae intentio
fundaretur. Sed in Natali meo versutiam nolo, non credo,
procul est ab ejus simplicitate subtilis urbanitas. Quid
igitur ? ut qui rectam viam nescit, ubi, ut fit, in plures una
diffinditur, quia viam nescitj haeret anxius, nec singulas audet
eligere, nec universas probare : sic cui non est veri stabile

judicium, prout infida suspicio spargitur, ita ejus dubia

opinio dissipatur. Nullum itaque miraculum est, si Caecilius

identidem in contrariis ac repugnantibus jactetur, aestuet,

fluctuetur : quod ne fiat ulterius, convincam ct redarguam,
quamvis diversa sint quae dicta suntj una veritate confirmata
probataque. Nec dubitandum ei de cetero est, nec vagan-
dum. Et quoniam# meus frater efupit aegre se ferre, sto-
machari, indignari, dolere, illiteratos, paupcres, imperitos,
de rebus coelestibus disputare : sciat omnes homincs sine
delectu aetatis, sexus, dignitatis, rationia ct sensus capaces
et habiles procreatos ; nec fortuna nactos, sed natura insitos
esse sapientiam : quin ipsos etiam philosophos, vel si qui alii

artium repertores in memorias exierunt, priusquam sollertia

mentis parerent nominis claritatcm, habitos esse plcbeios,
indoctos, seminudos ; at vcro divites facultatibus suis ilii-

gatos, aurum suspicere consucsse, quam coclum

magis ;

nostrates paupercs, ct commcntos csse prudcntiam, ct tra-

didisse cetcris disciplinam. Unde apparet ingciiium non
dari facultatibus, ncc studio parari, scd cum ipsa mcntis

^ Jctnuariua. — surname of OctaTius, as Nalalis, occurring aftor, waa of

Caecilius.
 ;

. FELIX'S OCTAVIUS. 165

formationc gencrari. Niliil itaque indignandum, vel dolcn-

dum, si quicumque de divinis quacrat, sentiat, proferat
cum non disputantis auctoritas, sed disputationis ipsius

vcritas rcquiratur : atque etiam, qiio impcritior scrmo, hoc

illustiior ratio cst : quoniam non fucatur pompa facundiac ct

gratiae, scd, ut est, recti rcgula sustinetur. Nec recuso,

quod Caecilius asserere inter praecipua connisus cst, homi-
ncm nosse sc, et circumspicere debere, quid sit, unde sit,

quare sit ; utrum elementis concretus, an concinnatus ato-

mis, an potius a Deo factus, formatus, animatus ? Quod
ipsum explorare et eruere sine universitatis inquisitione non
possumus, cum ita cohafel-entia, connexa, concatenata sint,

ut, nisi divinitatis rationem diligenter excusseris, nescias

humanitatis ; nec possis pulchre gerere rem civilem, nisi

cognoveris hanc communem omnium mundi civitatem : prae-

cipue cum a feris belluis hoc differaraus, quod illa prona, in
terramque vergentia, nihil nata sint prospicere, nisi pabulum :

nos quibus vultus erectus, quibus suspectus in coelum datus

est, sermo, et ratio, per quae Deum agnoscimus, sentimus,
imitamur, ignorare nec fas nec licet ingerentem sese oculis,

et sensibus nostris coelestem claritatem, Sacrilegii enim

vel maximi humi quaerere,quod in sublimi debeas
instar est,
invenire. Quo magis milii videntur, qui hunc mundi totius
ornatura non divina ratione perfectum volunt, sed frustis
quibusdam temere cohaerentibus conglobatum, mentem,
sensum, oculos denique ipsos non habere. Quid eniin potest
esse tam apertum, tam confessum, tamque perspicuum cum
oculos in coelum sustuleris, et quae sunt infra circaque lus-
traveris, quam esse aliquod numen praestantissimae mentis,
quo omnis natura inspiretur, moveatur, alatur, gubernetur ?

Coelum ipsum vide, quam late tenditur, quam rapide vol-

vitur, vel quod in noctem astris distiDguitur, vel quod in

diem sole lustratur jam scies quam sit in eo summi mode-

;

ratoris raira et divina libratio. Vide et annum, ut solia

ambitus faciat, et inensem vide ut luna auctu, senio, labore
circumagat. Qaid tenebrarum et luminis dicam recursantes
vices, ut Bit nobis operis et quietis alterna reparatio ? Re-
166 . rELIX's OCTAViUS.

linquenda vero astrologis prolixior de sideribus oratio, vel

quod regant cursum navigandi, vel quod arandi, metendique
tempus inducant quae singula non modo ut crearentur,
:

fierent, disponerentur, summi opificis, et perfectae rationis

eguerunt, verum etiam sentiri, perspici, intelligi, sine
summa sollertia et ratione non possunt. Quid ? cura ordo
temporum ac frugum stabili varietate distinguitur, nonne
auctorem suiim, parentemque testatur ? Ver aeque cum
suis floribus, et aestas cum suis messibus, et autumni maturi-
tas grata, et hiberna olivitas necessaria : qui ordo facile
turbaretur, nisi maxima ratione consisteret. Jara provi-
dentiae quantae, ne hiems sola glacie ureret, aut sola aestas
ardore torreret, autumni et veris inserere medium tempera-
mentum, ut per vestigia sua anni revertentis occulti et innoxii
transitus laberentur. Mari intende, lege litoris stringitur.
Quidquid arborum est vide, quam e terrae visceribus anima-
tur. Aspice Oceanum, refluit reciprocis aestibus : vide fontes,
manant venis perennibus : fluvios intuere, eunt semper ex-
ercitis lapsibus. Quid loquar apte disposita recta montium,
collium flexa, porrecta camporum ? Quidve animantium
loquar adversus sese tutelam multiformem ? alias armatas
cornibus, alias dentibu^ septas, et fundatas ungulis, et spi-
catas aculeis, aut pedum celeritate liberas, aut elatione pin-
narum ? Ipsa praecipue formae nostrae pulcliritudo Deum
fatetur artificem, status rigidus, vultus erectus, oculi in
Bummo, velut in specula constituti, et omnes ceteri sensus
velut in arce compositi. Longum est ire per singula. Nihil
in hominc membrorum est, quod non et necessitatis causa
Bit, ct dccoris et, quod magis mirum est, eadem figura
:

omnibu3, sed quaedam unicuique lineamenta defloxa : Sio

ct similes universi videmur, et inter sc singuli dissimiles
invenimur. Quid nascendi ratio ? quid cupido gcncrandi?
nonnc a Dco data cst ? et ut ubcra partu maturcscente lac-

tcscant, ct ut tcncr foetus ubcrtate lactci roris adolcscat ?

Kcc univcrsitati solummodo Dcus, scd ct partibus consulit.

Britannia solc dcficitur, sed circumflucntis maris tepore re-

crcatur. iEgypti Biccitatem tcmperat Nilus ; colit Euphra-
 :

. FELIX'S OCTAVIUS. 167

tes Mesopotamiam Indus et serero Orientcm dicitur, ct

;

rigarvG. Quod si ingressus aliquam domum, omnia exculta,

disposita, ornata vidisscs, utique praeesse ei credercs do-
minuni, et illis bonis rebus multo esse meliorcm : ita in

hac mundi domo, cum coelum tcrramquo perspicias, provi-

dentiam, ordincm, legem, crede essc universitatis domlnum,
parentemque, mundi partibus pul-
ipsis sideribus, et totius

chriorem. Ni forte, quoniain de providentia nuUa dubitatio

est, inquirendum putas, utrum unius imperio, an arbitrio

plurimorum coeleste regnum gubernetur ? quod ipsum non

est niulti laboris aperire cogitanti imperia terrena, quibus
exempla utique de coelo. Quando unquam regni societas
aut cum fide coepit, aut sine cruore discessit ? Omitto Persa3
de equorum hinnitu augurantes principatum, et Thebanorum
par mortuum, fabulam, transeo. Ob pastorum et casae
regnum de geminis memoria notissima est. Generi et soceri

bella toto orbe diffusa suntj et tara magni imperii duos for-
tuna non cepit. Vide cetera. Rex unus apibus, dux unus
in gregibus, in armentis rector unus : tu in coelo summam
potestatem dividi credas, et scindi veri illius ac divini im-
perii totam potestatem ? cum palam sit parentem omnium
Deum nec principium habere, nec terminum ;
qui nativita-
tem omnibus praestet, sibi perpetuitatem : qui ante mundum
fuerit sibi ipse pro mundo ;
qui universa quaecunqiie sunt,
verbo jubet, ratione dispensat, virtute consummat. Hic nec
videri potest, visu clarior est ; nec comprehendi, tactu purior
est ; rec aestimari, sensibus major est, infinitus, immensus
et soli sibi, tantus quantus est, notus. Nobis vero ad intellec-

tum pectus angustum est : et ideo sic eum digne aestimamua,

dum inaestimabilem dicimus. Eloquar quemadmodum sen-
tio ; magnitudinem Dei, qui se putat nosse, minuit non : qui
vult minuere, non novit, Nec nomen Deo quaeras, Deus
nomen est : illic vocabulis opus est, cum per singulos pro-
priis appellationum insignibus multitudo dirimenda est
Deo, qui solus est, Dei vocabulum totum est; quem si pa-
trem dixero, terrenum opineris ; si regem, carnalem suspi-
ceris ; si dominum, int^lliges utique mortalem. Aufer
168 . FELIX^S OCTAVIUS.
additamenta nominum, et perspicies ejus claritatem. Quid ?

quod omnium de isto habeo consensum ? Audio vulgus,

cum ad coelum manus tendunt, nihil aliud quam Deum
dicunt, et, Deus magnus est, et, Deus verus est et, si Deus :

dederit : vulgi iste naturalis sermo est, an Christiani confi-

tentis oratio Et qui Jovem principem volunt, falluntur iu
?

nomine, sed de una potestate consentiunt. Audio poetas

,
quoque unum patrem divum atque hominum praedicantes, et
talem esse mortalium mentem, qualem parens omnium diem
duxerit. Quid Mantuanus Maro ? nonne apertius, proxi-
mius, verius ? ait, coelum et terras, (et cetera
mundi membra), spiritus intus alit, et infusa mens agitat ;

inde hominum. pecudumque genus, et quidquid aliud anima-

lium. Idem alio loco, mentem istam et spiritum Deuin
nominat. Haec enim ejus verba sunt. Deum namque ire
per omnes terrasque tractusque maris, coelumque profun-
dum: unde liomines et pecudes, unde imher etignes} Quid
aliud et a nobis Deus, quam mens, et ratio, et spiritus prae-

dicatur ? Recenseamus, si placet, disciplinam philosopho-

rum ; deprehendes eos, etsi sermonibus variis, ipsis tamen

rebus in hanc unam coire et conspirare sententiam. Omitto
illos rudes et veteres, qui de suis dictis sapientes esse me-
tuerunt. omnium primus, qui prlmus
Sit Thales Milesius
omnium de coelestibus disputavit. Idem Milesius Thales
rerum initium aquam dixit Deum autem eam mentcm,
:

quae ex aqua cuncta formaverit; eo altior et sublimior

aquae et spiritus ratio, quam ut ab homine potuerit inveniri,
a Deo tradita. Vides philosophi principalis nobiscum peni-
tus opinionem consonare. Anaximenes deinccps, et post
ApoUoriiates Diogenes aera Deum statuunt, infiiiitum, et

immensum. Ilorum quoque similis de divinitate consensio

cst. Anaxagorae vero, dcscriptio et motus irifinitae mcntis
Deus dicitur. Et Pythagorac Deus est aiiimus; per univcr-
sam rerum naturam commcans et intcntus ex quo etiam :

animalium omnium vita capiatur. Xenophanem notum est,

Et ignes,—N\vg. Mn. i. 747, with^, 724; Geo. lib. iv. 222.

 ;

. FELIX*S OCTAVIUS. 169

omno infinitum cum mcntc, Dcum tradcrc : ct Antisthc-

ncm, popularcs dos multos, sed naturalcin unum praeci-
puum. Spcusippura vim naturalem, animalem, qua omnia
regantur, Deum nosso. Quid Democritus ? quamvis atoino-
rum priraus inventor, nonnc plerumque naturam, quae
imagines fundat, et intelligentiara, Deum loquitur ? Straton
quoque et ipse naturam.Etiam Epicurus ille, qui deos aut
otiosos fingit, aut nullos, naturam tamen superpoiiit. Aris-
toteles variat, et assignat tamen unam potestatem. Nam
interim mentcra, mundum interira Dcum dicit, intcrim
mundo Deum praeficit. Heraclides Ponticus quoque Deo
divinam mentem, quamvis varie, adscribit, alias mundo,
aiias menti divinae tribuens principatum. Theophrastus, et
Zenon, et Chrjsippus, et Cleanthes. suat et ipsi multiformes,
sed ad unitatem providentiae omnes revolvuntur. Cleanthes
enim mentem, modo animum, modo aethera, plerumque
rationem deum disseruit. Zenon ejusdem magister natura-
lem legem atque divinam, et aethera interim, interdumque
rationem vult omnium esse principium Idem interpretando
:

JunoDem aera, Jovem coelum, Neptunum mare, ignem esse

Vulcanum, et ceteros similiter vulgi deos elementa esse
monstrando, publicum arguit graviter et revincit errorem.
Eadem ferc Chrysippus, vim divinam, rationalem naturam,
et mundum interim, et fatalem necessitatem Deum credit
Zenonemque interpretatione physiologiae in Hesiodi, Ho-
meri, Orpheique carminibus imitatur. Babylonio etiara

Diogeni disciplina est exponendi et disserendi Jovis partum,

et ortum Minervae, et hoc genus cetera, erum vocabula esse,
non deorum. Nam Socraticus Xenophon formam Dei veri
negat videri posse, et ideo quaeri non oportere : Aristo
Chius comprehendi omnino non posse. Uterque majestatem
Dei, intelligendi desperatione senserunt. Platoni apertior
de Deo, et rebus ipsis, et nominibus oratio est, et quae tota
esset coelestis, nisi persuasionis civilis nonnumquam admix-
tione sordesceret. Platoni itaque in Timaeo i)eus est ipso
suo nomine mundi parens, artifex animae, coelestium terre-
norumque fabricator : quem et invenire difficile, prae nimia
X
 :

170 . FELIX S OCTAVIUS.

et incredibili potestate, et cum inveneris, in publicura dicere

impossibile praefatur. Eadem fere et ista quae nostra
sunt : Nam et Deum novimus, et parentem omnium dici-

mus ; et nunquam publice nisi interrogati praedicamus.

Exposui opiniones omnium ferme philosopborum, quibus
illustrior gloria est, Deum unum multis licet designasse
nominibus : ut quivis arbitretur, aut nunc Cbristianos pbi-
losophos esse, aut philosophos fuisse jam tiinc Christianos.

Quod si providentia mundus repitur, et unius Dei nutu

gubernatur, non nos debet antiquitas irnperitorum fabellis
suis delectata, vel capta, ad errorem mutui rapere consensus :

cum pbilosopborum suorum sententiis refellatur, quibus et

rationis et vetustatis' adsistit auctoritas. Majoribiis enim
nostris tam facilis in mendaciis fides fuit, ut temere credide-
rint etiam alia monstruosa, niira miracula : Scjllam multi-
plicem, Chimaeram multiformem, et Hydram felicibus

vulneribus renascentem, et Centauros equos suis hominibus

implexos, et quidquid famae licet fingere, illis erat libenter
audire. Quid illas aniles fabulas, de hominibus aves, et

feras homines, et de hominibus arbores atqueflores? quae

si essent facta, fierent ;
quia fieri non possunt, ideo nec
facta sunt. Similiter ac vero erga deos quoque, majores
nostri improvidi, creduli, rudi simplicitate crediderunt : dum
reges suos colunt religiose, dum defunctos eos desiderant in
imaginibusvidere, dum gestiunt eorum memorias in statuis
detinere, sacra facta sunt quae fuerant adsumpta solatia.

Deriique antequam commerciis orbis pateret, et antequam

gentes ritus suos moresque miscerent, unaquaeque natio
conditorem suura, aut ducem inclytum, aut reginam pudicam
sexu suo fortiorem, aut alicujus muneris vel artis repertorem
venerabatur, ut civem boiiae memoriae. Sic ct deiunctis
praemium, et futuris Lege Stoicorum
dabatur exemplum.
scripta, vel scripta sapientium,eadem mecum recognosces
ob merita virtutis aut muneris deos habitos. Euhemerus
exsequitur, et eorum natalcs, patrias, scpulcbra dinumerat,
et per provincias monstrat : Dictaei Jovis, ct Apollinis Del-
pbici, Phariae Isidis, ct Ccreris Eleusinae. Prodicus
 :

. FELIX'S OCTAVIUS. 171

assumptos in dcos loquitur, (jui crrando invcntis novis fru-

gibus utilitati hominum profuorc. In candcm sentcntiam
ct rerseus pliilosophatur, et adiicctit inventas frugcs et fru-
gum ipsaruin repertorcs iisdcm nominibus, ut Comicus
sermo est, Vencrein sinc Libcro ct Cererc frigere. Alex-
ander magnus Macedo insigni voluraine ad matrem suam
ille

scripsit, mctu suae potestatis proditum sibi de diis homini-

bus a saccrdote secretum. Illic Vulcanum facit omnium

principem, et postea Jovis gentem de spicis Isidis ad hirun-;

dinem sistrum, et dispeFsis membris inanem tui Serapidis

sive Osiridis tumulum. Considera denique sacra ipsa et
ipsa mjsteria, invenies exitus tristes, fata et funera, et luc-
tus, atque planctus miserorum deorum. Isis perditum filium
cum Cynocephalo suo et calvis. sacerdotibus luget, plangit,
inquirit : et Isiaci miseri caedunt pectora, et dolorem infeli-

cissimae matris iinitantur : mox, invento parvuloj gaudct

Isis, exultant sacerdotes, Cynocephalus inventor gloriatur
nec desinunt annis omnibus vel perdere quod inveniunt, vel
invenire quod perdunt. Nonne ridiculum est, vel lugere
quod colas, vel colere quod lugeas ? Haec tamen ^gyptia
quondam, nunc et sacra Romana sunt. Ceres facibus ac-
censis, et serpente circumdata, errore subreptara et corrup-

tam Liberara anxia et sollicita vestigat. Haec sunt Eleusinia.

Et quae Jovis sacra sunt? nutrix capella est, et avido patri
subtrahitur infans, ne voretur, et Corybantum cymbalis, ne
pater audiat vagitus, tinnitus eliditur. Cybelae Dindyraa
pudct dicere, quae adulterum suum infeliciter placitum,
quoniam et ipsa deformis et vetula, ut multorum deorum
mater, ad stuprum illicere non poterat, exsecuit. deum iit

scilicet faceret eunuclium. Propter hanc fabulam Galli eam

et semiviri sui corporis supplicio colunt. Hacc jam non
sunt sacra, tormenta sunt. Quid formae ipsae et habitus ?

nonne arguunt ludibria et dedecora deorum vestrorum ?

Vulcanos claudus Deus, et debilis : ApoUo tot aetatibus

levis : ^sculapius bene barbatus, semper adolescentis
etsi

Apollinis filius : Neptuiius glaucis oculis, Minerva caesiis,

bubulis Juno : pedibus Mercurius alatis, Pan ungulatis,
 172 . FELIX'S OCTAVIUS.

Saturnus compeditis :' Janus vero frontes duas gestat, quasi

ut aversus incedat : Diana interim est alte succincta vena-
trix : et Epbesia mammis multis, et uberibus extructa : et
Trivia trinis capitibus, multis manibus horrifica. Quid ipse
Jupiter vester ? modo imberbis
modo barbatus statuitur,
locatur et cum Hammon dicitur, habet cornua
: et cum ;

Capitolinus, tunc gerit fulmina et cum Latiaris, cruore ;

perfunditur et cum Feretrius, non auditur.

; Et ne longius
multos Jovis obeam, tot sunt Jovis monstra quot nomina.
Erigone suspensa de laqueo est, ut virgo inter astra ignita
sit : Castores alternis moriuntur, ut vivant : ^sculapius ut
in Deum surgat, fulminatur : Hercules, ut hominem exuat,
(Etaeis ignibus concrematnr. Has^fabulas et errores et ab
imperitis parentibus discimus, et, quod est gravius, ipsis

studiis et disciplinis elaboramus, carminibus praecipue poe-

tarum, qui plurimum quantum veritati ipsa sua auctoritate
nocuere. Et Plato ideo praeclare Homerum ^
illum incly-
tum laudatum et coronatum, de civitate, quam in sermone
instituebat, ejecit. Hic enim praecipuus bello Troico deos
vestros, etsi ludos facit, tamen in hominum rebus et actibus
miscuit. * * * * * *

Unde manifestura est, homines illos fuisse, quos et natos

legimus, et mortuos scimus. Quis ergo dubitat horum ima-
gines consecratas vulgus orare, et publice colere ; dum
opinio et mens imperitorum artis concinnitate decipitur, auri

fulgore praestringitur, argenti nitore et candore eboris he-

betatur ? Quod si in animum quis inducat, tormentis quibiis,
et quibus machinis simulacrum omne formetur, erubescet ti-

mere se materiem, ab artifice, ut deum faceret, illusam.

Deus enim ligneus, rogi fortasse, vel infelicis stipitis portio,
suspenditur, caeditur, dolatur, runcinatur : Et deus aereus
vel argenteus dc immundo vasculo, ut saepius factum
iEgyptio regi, conflatur, tunditur malleis, et incudibus figu-

ratur : etlapideus cacditur, scalpitnr, ct ab impurato homine

1 Ifomcrum cjecit, — Plato, in bis ideal republiv';, excluded IIomer's writings

as pcruicious.
 . FELIX'S OCTAVIUS. ll^

levigatur : nec sentit suae nativit:jtis injuriam, ita ut 6

postea de vestrae veneratione culturam ; nisi fortenondum
deus saxum est, vcl lignum, vel argentum. Quando igitur
hic nascitur ? ecce funditur, fabricatur, scalpitur. Nondum
deus est. Ecce plumbatur, construitur, erigitur. Nec adhuc
deus est. Ecce ornatur, consecratur, oratur. Tunc postremo
deu9 est ; cum homo illum voluit. et dedicavit. Quanta
vero de diis vestris animalia muta naturaliter judicant ?

mures, hirundines, milvi, non sentire eos sciunt, rodunt,

inculcant, insident, ac nisi abigatis, in ipso dei vestri ore
nidificant. Araneae vero faciem ejus intexunt, et de ipso
capite sua fila suspendunt. Vos tergitis, mundatis, eraditis,
et illos, quos facitis, protegitis et timetis. Dum unusquisque
vestrum non cogitat, prius se debere deum nosse, quam
colere : dum inconsulte gestiunt parentibus obedire dum :

fieri malunt alieni erroris accessio, quam sibi credere: dum

nihil ex his quae timent, norunt ; sic in auro et argento
avaritia consecrata est ; sic statuarum inanium consignata
forma ; sic nata Romana superstitio, quorum ritus, si per-

censeas, ridenda quammulta, multa etiam miseranda sunt.

:j< :jc :|c Jje * :){ :Jc

Quid irreligiosius, quid audacius, quid ipsa sceleris confi-

dentia tutius ? Jam finitimos agro pellere, civitates proximas
evertere cum templis et altaribus : captos cogere : damnis
alienis, et suis sceleribus adolescere, cum Romulo, regibus
ceteris, et postremis ducibus disciplina communis est. Ita
quidquid Romani tenent, colunt;, possident, audaciae praeda
est : templa omnia de manubiis, id est, de ruinis urbium, de
spoliis deorum, de caedibus sacerdotum. Hoc insultare et
illudere est, victis religionibus servire, captivas eas post
victorias adorare. Nam adorare quae manu ceperis, sacri-
legium est consecrare, nbn numina. Toties ergo Romanis
impiaturn est, quoties triumphatum ; Tot de diis spolia, quot
de gentibus et tropaea. Romani non ideo tanti quod
Igitur
religiosi, scd quod impune sacrilegi. Keque enim potuerunt
in ipsis bellis deos adjutores habere, adversus quos arma
rapuerunt, et quos post cladem detriumphatos colere coepe-
174 . FELIX'S OCTAVirS.

runt. Quid autem dii pro Romanis possunt, qui nihil

isti

pro suis adversus eorum arma valuerunt ? Romanorum

enim vernaculos deos novimus. Romulus, Picus, Tiberinus, et
Consus, et Pilumnus ac Picumnus dii. Cloacinam Tatius et
invenit et coluit Pavorem Ilostilius atque Pallorem. Mox a
:

nescio quo Febris dedicata: haec alumna urbis istius supersti-

tio, morbi et malae valetudines. Sane et Acca Larentia, et
Flora, meretrices propudiosae, inter morbos Romanorum et
deos computandae. Isti scilicet adversus ceteros, qui in
gentibus colebantur, Romanorum imperium protulerunt.
Neque enim eos adversum suos homines vel Mars Thracius,
vei Jupiter Creticus, vel Juno nunc Argiva, nunc Samia,
nunc Poena, nunc Diana Taurica, vel mater Idaea, vel
iEgjptiailla non numina, sed portenta juverunt. * * *

Eos spiritus daemonas esse poetae sciunt, philosophi disse-

runt, Socrates novit, qui ad nutum et arbitriurn assidentis
sibi daemonis vel declinabat negotia, vel petebat. Magi
quoque, non tantum sciunt demonns, sed etiam quidquid
miraculi ludunt, per daemonas faciunt. Illis aspirantibus et
infundentibus praestigias edunt : vel quae non sunt, videri,
vel quae sunt, noii videri. Eorum et Magorum eloquio et
negotio primus Hostanes, et verum Deum merita majestate
prosequitur ; et angelos, id est, ministros et nuntios Dei, sed

veri, ejusque venerationi novit assistere : ut et nutu ipso, et

vultu domini territi contreraiscant. Idem etiam daemonas
prodidit terrenas, vagos, humanitatis inimicos. Quid
Plato ? qui invenire Deum negotium credidit, nonne et
angelos sine negotio narrat et daemonas ? et in Symposio
etiam suo naturam daemonum exprimere connititur ? vult
enim esse substantiam inter mortalem immortalemque, id
est, inter corpus et spiritum, mediam, terreni ponderis at
coelestis levitatis admixtione concretam, ex qua movet etiam
in nos procupidiiiem amoris, et dicit informari ct labi pec-
toribus huraanis, et scnsurn moverc, ct aiicctus iingcre, et
ardorem cupiditatis irifunderc. Isti igitur impuri spiritus,
dacmones, ut ostensum a Magis, a philosophis, ct a Platone,
sub statuis ct imaginibus consccrati delitcscuiit, ct aiilatu
 . FELIX'S OCTAVIUS. 175

suo niictoritatcin quasi praescntis numinig consequuntur,

dum inspiraiitur intcrim vatibus, dum faiiis iinmorantur,
dum nuiinumquam extorum fibras aniniant, avium volatus
gubernant, sortcs regunt, oracula ciiiciunt fulsis pluribus
involuta. Nam et falluntur, ct fallunt, ut et ncscicntes sin-

ceram veritatem, ct quam sciunt, in perditionem sui non

* # * # # *
confitentes.
Ipsis testibus esse eos daemonas de se verum confitentibus
credite. Adjurati enim pcr Deum verum ct solura, inviti,
miseri, corporibus inhorrescunt ; ct vel exiliunt statim, vcl
evanescunt gradatim, prout fides patientis adjuvat, aut gra-
tia curantis aspirat. Sic Christianos de proximo fugitant,
quos longe in coetibus per vos lacessebant. Ideo inserti
mentibus imperitorum, odiura nostri serunt occulte per
timorem. Naturale est enira et odisse, quera timeas, et
quem metueris, infestare, si possis. Sic occupant animos,
et obstruunt pectora, \it ante nos incipiant homines odisse,
quam nosse : ne cognitos aut imitari, possint, aut damnare
non possint. Quam autem iniquum sit, ineognitis et inex-
ploratis judicare, quod facitis, nobis ipsis poenitentibus
credite ; et nos enim idem fuimus, et eadem vobiscum
quondam adhuc caeci et hebetes sentiebamus: quasi Chris-
tiani monstra colerent, infantes vorarent, convivia incesta
miscerent : nec intelligebamus ab his fabulas istas semper
ventilari, et nunquam vel investigari, vel probari, nec tanto
tempore aliquem• existere qui proderet, non tantura facti

veniam, verum etiam indicii gratiam consecuturum. Malum

autem adeo non esse, ut Christianus reus nec erubesceret,
nec timeret, et unum solummodo, quod non ante fuerit,
poeniteret. * * * * * * *

His enim et hujusmodi fabulis iidem daemones ad execra-

tionis horrorem imperitorum aures adversus nos referserunt.
Nec tamen mirum, cum omnium fama quae sempcr insparsis
mendaciis alitur, ostensa veritate consumitur. Sic est ne-
gotium daemonum. Ab ipsis enim rumor falsus et seritur,
et fovetur. Inde est quod audire te dicis caput asini rem
nobis esse divinam. Quis tam stultus ut hoc colat ? quis
stultior ut hoc coli credat ? nisi quod vos et tutos asinos in
 —

176 . rELIX'S OCTAVIUS.

stabulis cum vestra Epona consecratis, et eosdem asinos
cum Iside religiose devotatis : item boum capita, et capita
vervecum, et immolatis, et colitis: de capro etiam et homine
mixtos deos, et leonum et canum vultus deos dedicatis.
Nonne et Apim bovem cum JEgyptiis adoratis et pascitis ?

nec eorum sacra damnatis instituta serpentibus, crocodilis,

belluis ceteris, et avibus, et piscibus ;
quorum aliquem Deum
si quis occiderit, etiam capite punitur. * * * •

Etiam principibus et regibus, non ut magnis et electis viris,

sicut fas est, sed ut deis turpiter adulatio falsa blanditur, cum
et praeclaro viro honor verius, et optimo amor dulcius prae-
beatur. Sic eorum numen vocant, ad imagines supplicant,
genium, id est, daemonem ejus, implorant, et est eis tutius

per Jovis genium pejerare, quam regis.^ Cruces etiam nec

*******
colimus, nec optamus.
cratis, cruces ligneas, ut

adoratis.
Vos plane qui ligneos deos conse-
deorum vestrorum

Convivia non tantum pudica colimiis, sed et sobria.

partes, forsitan

Nec
enim indulgemus epulis, aut convivium mero ducimus, sed
gravitate hilaritatem temperamus. Casto sermone, corpore
castiore, plerique inviolati corporis virginitate perpetua
fruuntur potius quam gloriantur. Tantum denique abest
incesti cupido, ut non nullis rubori sit etiain pudica con-
junctio. Nec de ultima statim plebe consistimus, si honorea
vestros et purpuras recusamus : nec fastidiosi sumus,
81omnes unum [bonum] sapimus eadem congregati quiete,
qua singuli nec in angulis garruli, si audire nos publice
:

aut erubescitis, aut timetis. Et quod in dies nostri numerus

augetur, non est crimen erroris, sed testimonium laudia.
Nam in pulchro genere vivendi et perstat et perseveret suus,

et accrescit alienus. Sic nos denique non notaculo corporis',

^ Tutius per Jovis genium pejerare. — Those who sware falsely by the gods
were not punished by the civil law ; but if any one sware falselyby the
emperor, he was scourged.
2 —
To reconcile this
Notaculo corpoTxs. tbe fact related by several
some Christians, we may understand Miii. Felix to disown
historiana, as to
any imposed custom of thiB Bort. Some (as Heraldus and uavies) suppose
in this disclaimer a reference to tbe Carpocratiaus— a Gnostic 8ect. Ire-
nscus, or his trarislator, raentions some badgca —
heatben, not Christian
as used by that sect, also their ubq of pictures and images. So Augustioe,
 —

. FELIX'S OCTAVIUS. 177

ut putatis, sed innocentia ac modestiae signo facilo dignosci-

mus. Sic mutuo, quod doletia,amorc diliiiimiis, qnoniam
odissenon novimus : sic nos, quod invidctis, fratres vocamus,
ut uniiis Dei parentis liomines, ut consortes fidci, ut spei
colieredes. A^os enim nec invicem agnoscitis, et in mutua
odia saevitis : ncc fratres vos, nisi sane ad parricidium
recognoscitis. Putatis autem nos occultare quod colimus,
si delubra et aras non habemus Quod enim simulacruni
?

Deo fingam, cum si recte existimes, sit Dei homo ipse

simulacrum ? templum quod ei extruara, cum totus hic
mundus, ejus opere fabricatus, eum capere non possit? et
cum homo latius maneam, intra unum aediculam vim tantae
majestatis includam ? Nonne melius in nostra dedicandus
est mente ? in nostro imo consecrandus est pectore^ ? Ilostias
et victiinas Domino ofTerain, quas in usum mei pioulit, ut
rejiciam ei suum munus? ingratum est cum : sit litabilis

hostia, bonus animus, ct pura mens, et s*ncera conscientia.

Igitur qui innocentiam colit, Domino' supplicat : qui justi-

tiam, Deo libat: qui fraudibus abstinet, propitiat Deurn :

qui hominem periculo subripit, opimam victimam caedit.

Haec nostra sacrificia, haec Dei sacra. sunt. Sic apud nos
religiosior est ille, qui justior. At enim quem coliraus
Deum, nec ostendiirius, nec videmus. Immo ex hoc Deura
credimus, quod eum sentire possuHiUS, videre non possumus.
In operibus enim ejus, et in mundi oranibus motibus virtutem
ejus semper praesentem aspicimus, cum tonat, fulgurat,
fulminat, cum serenat. Nec mireris si Deum non vides.
Vento et flatibus omnia irapelluntur, vibrantur, agitantur,
et sub ociilis tamcn non venit ventus et flatus. In sole

—
^ Feciore. Of course, it is not meant that places dedicated to Divine
wursbip are uuworthy of God. The privacy of Christian asseinblies, for
a time, wts niatter of necessity. They met in private houses, or at the
cemeteries of the dead, or at the sequestered grove. religion without a
teraple was an inexplicable problem to the pagaa mind. (jradually ihe
riglit to hold tbeir nieetings was recognised in the third century. Even
Severus gave a certain liberty, recalled uiider Valerian, but renewed and
exteiided undcr Gallienus. {3Josheim, Mdman.) Towards the end of
the second century, buildings appear to bave been devoied, liere and
there, exclusively to the worsklp of (joa.— Gieseler.
178 . FEL1X'S ocTAvrus.
adeo, qui videndi omnibus causa est, videre non possumns :

radiis acies submovetur, obtutus intuentis liebetatur: et si

diutius inspicla?, omnis visus extinguitur. Quid ? ipsum

artificem, illurn luminis fontern possis sustinere, cum te ab
ejus fuigoribus avertas, a fulminibus abscondas ? Deum
oculis carnalibus vis videre, cum ipsam animam qua vificaris

et loqueris, nec aspicere possis, nec tenere ? Sed enim

Deus actum hominis ignorat et in coelo constitutus rion
:

potest aut omnes obire aut singulos nosse. Erras horao,

et falleris. Unde enim Deus longe est, cum omnia caelestia,

terrenaque, et quae extra istam orbis provinc.am sunt, Deo

coo;nita, pleiia sint ? ubique non tantum nobis proximus,
* * * ^^. * *
sed iiifusus cst.

Sed Judaeis riihil profalt quod unum et ipsi Deum aris atque
templis luaxima superstitione, colueruiit. Ignorantia laberis
si priorum aut oblitus aut inscius, posterium recordoraris.
Nam et ipsi, Deutrf nostrum, idem enira omnium Deus est,

quandiu casio, innoxie, religioseque coliierunt, quandiu prae-

cepitis salubri.vis obtemperaverunt, de paucis innumeri facti,

de egcntibus divites, de servientibus rcges : modici multos,

inenni armatos diim lugiunt inscquentes, Dei jussu, et ele-
mentis adiiitentibus oberueunt. Scripta eorum relcge, vel
si Roraanis magis gaudes, ut transeamus veteres, Flavii

Josepbi, vol Antonii Juliani, de Judaeis require ;

jam scies

nequiiia sua hanc eos meruisse fortunam : nec quidquarn

accidisse, quod non sit his, si in contumacia perseverarent,
aiite praedictum. Ita prius eos dcseruisse comprehendes,
quam esse desertos : nec, ut impie loqueris, cum Deo suo
captos, scd a Deo, ut discipliriae transfugas, deditos.
Cetcrum de iiicendio mundi, autimprovisum ignem cadere,
aut difficile, non credcre, vulgaris erroris cst. Quis enirn sa-
pientium dubitat, quis ignorat, omnia quae orta sunt occi-
dere? qnae facta sunt interire Caclum quoque cum oinnibus,
?

quae caelo contincntur, ita ut coepisse, dcsinere ? Fontium

dulces aquas inarisve riutriri in vim ignis abiturum Stoicis
constans opiriio est quod consumpto liumore inundus liic
:

omnis ignescat ; ct Epicuncts de cleincntorum conflagratione

 . FKL1X'S OCTAVrUS. 179

et inundi rulna cndem ipsa sentcntia CMt. Loqnitur Plato

partes orhis nunc iniirnlnro, nunc alternis vicihus ardescere,
et cum ipsum innndnm pi^rpetunm, ot insolubileni diceret

esse fabricatum, addit tamon, ipsi artlfici, Deo soli, et so^u-

bilem, et esse mortalom. Ita nihil inirum est, si ista moles
» * #
ab eo, quo extructa est, destruatur.
Porro difficilius est id, quod non sit, incipere, qunm id qnod
fuerit iterare. Tu perire ct Deo credis, si quid oculis nos-
tri3 hebctibus subtrahitur? Corpus omno, s:ve arescit in
pulverem, sive in bumorera solvitur, vel in cinerom compri-
mitur, vel in nidorem tenuatur, subducitur nobis ; sed Deo
elementorum custodi reservatur. Nec, ut creditis, ullum
damnum sepulturae tinicraus, sed veterera, et meiiorem con-
suetudinem hura indi frequentatnus. Vide adeo' quam in
. solatium nostri resurrectionem futurara omnis natiira raedi-
tetur. Sol demergit, ct nascitur; astra labuntur, ct redeunt;
flores occidunt, et reviviscunt: post senium arbusta frondes-
cunt ; seraina non nisi corrupta revirescunt. Ita corpus
in seculo, ut arbores in hiberno, occultant virorem ariditate
mentita. Quid festinas ut cru la adhuc hierae reviviscat et

redeat ? expectandum nobis etiam corporis ver est. Nec

ignoro plerosque conscientia raeritorum nihil se esse post
mqrtem raagis optare, quam credere. Malunt enitn extin-

gui penitus, quam ad supplicia reparari. Quorum error

augetur, et in seculo libertate remissi, et ?.': patientia
maxima, cujus quanto judiciura tardum, tanto m;igis justum
est. Et tamen admonentur himines doctissimorum libris,
et carminibus poetarum ; illius ignei fluminis, et de Styg"a
palude saepius arabientis ardoris, quie cruciatibus aeternis
praeparata, et daemonura indiciis, etde oraculi- prophetarum
cognita tradiderunt. Et ideo apud eos etiam i;ise rex Jupi-

Destinatam enim
peihorrescit.
Et quamquam imperitia Dei
******
ter per torrentes ripas, et atrara
sibi cum
voraginem jarac
suis cultoribus paenara praescius

sufficiatad poenam,
religiose.^

ita ut noti-

1 See Ma. VI., 823 ; Homer'i3 II., xv., 37.

180 . FELIX'S OCTAVIUS.

tia prosit ad veniara ; tamen si vobiscum Christiani compa-

remur, quamvis in nonnullis disciplina nostra minor est,

multo ta^nen vobis meliores deprehenderaur. Vos enim

adulteria prohibetis, et facitis ; nos iixoribus nostris solum-
modo viri nascimur. Vos scelera admissa punitis ; apud
nos et cogitare peccare est : vos conscios timetis ; nos etiam
conscientiara solam, sine qua esse non possumus. Denique
de vcstro numero carcer exaestuat : Christianus ibi nullus,

nisi aut reus suae religionis, aut profugus/ Nec de fato

quisquam aut solatium captet aut excuset ; eventum sit

sortis Fortunae, mens tamen libera est : et ideo actus homi-

* * * *
nis, non dignitas judicatur.
Ceterum, quod plerique pauperes dicimur, non est infarnia
nostra, sed gloria. Animus enira, ut luxu solvitur, ita fru-
galitate firraatur. Et tamen quis potest pauper esse, qui
non eget ? qui non inhiat alieno ? qui Deo dives est? ningis
pauper illecum multa habeat, plura desiderat.
est, qui
Dicam tandem quemadmodum sentio neino tam pauper :

potestesse, quam natus est. Aves sine patrimonio vivunt, et

in diem pecua pascuntur : et haec nobis tamen nata sunt : quae
omnia, si non concupiscimus, possidemus. Igitur ut qui viam

terit eo felicior, quo levior incedit : ita beatior in lioc itinere

vivendi, qui paupertate se sublevat, non sub divitiarnm onere

suspirat. Et tamen facultates, si uliles putareraus, a Deo
posceremus. Utique indulgere posset aliquantuni, cujus est
tjtum. Sed nos contemnere malumus opes, quam contl-
nere. Innocentiam magis cupimus, magis patientiam fla^^i-
tamus malumus nos bonos esse. quam prodigos. Et quod
:

corporis humana vitia scntiraus et patimur, nori cst poena,

militia est. Fortitu lo enim iniii-matibus roboratur, et cala-
mitas saepius disciplina virtutis cst : vires denique et mentis,

et corporis sino laboris exercltatione torpescunt. Omnes

adeo vestri viri fortcs, quos in cxernplum pracdicatis, aerum-
nis suis iiiclyti ilorucrunt. Itaque et nobis Deus nec non

1 uf reus, aulprofugus. — Accused for his religion simply ; or oue that has
abauduued it.
 ;

. FELIX'S OCTAVIUS. 181

potest subvenire, ncc dcspicit cum sit et omnium rector,

; et

amator siioruin : sed in advcrsis unumquemque explorat et

examinat; ingonium singulorum periculis pensltat ; usque

ad extremam mortem voluntatem hominis sciscitatur, nihil

sibi posse perire securus. Itaque ut aurum ignibus, sic no3

* * ^- * *
discriminibus arguimur.
Nec intelligitis, miseri, nerainem esse, qui aut sine ratione
velit poenam subire, aut tormenta sine Deo possit sustiner^.
Nisi forte vos decipit, quod deum nescientes divitiis afluant,
hoitoribus floreant, polleant potestatibus. Miseri ! in hoc
altius toUuntur, ut decidant altius. Ili enim ut victimae ad
supplicium saginantur, ut hostiae ad poenam coronantur. In
hoc adeo quidam imperiis ac dominationibus eriguntur, ut
ingenium eorum perditae mentes licentia potestatis libere
nundinentur. Absque enim notitia Dei quae potest esse
solida felicitas? cum mors sit. Somnio similis Antequam :

tenetur, elabitur. Rex es ? tara tiines, quam tiiiieris. Et

quamlibet sis multo comitatu stipatus, ad periculum tamen
solus es. Dives es ? scd fortunae male creditur, et raagno
viatico breve vanus error hominis et inanus cultus dignitatis,
fulgere purpura, mente sordescere. Nobilitate generosus es?
parentes tuos laudas omnes tamen pari sorte nascimur,
?

sola virtute distinguimur. Nos igitur qui moribus et pudore

censemur, merito malis voluptatibus et pompis vestris et
spectaculis abstinemus, quorum et de sacris originem noviraus,
et noxia blandimenta damnamus. Nam in ludis Corulibus
quis non horreat populi in se rixantis insaniara ? In gladia-
toriis, homicidii disciplinam ? in scenicis etiam non minor
furor ; turpitudo prolixior. Nunc enim mimus vel exponit
adulteria: vel raonstrat. Nunc enervis histrio amorem, dum
fingit, infligit. Idera deos vestros, induendo stupra, suspiria,
odia, dedecorat. Idem, simulatis doloribus, lacrymas vestras
vanis gestibus et nutibus provocat. Sic homicidium in vero
flagitatis, in mendicio fletis. Quod vero sacrificiorum reli-
quias, et pocula delibata contemnimus : non confessio timoris
esr, sed verae libertatis assertio. Nam etsi omne quod
nascitur, ut inviolabile Dei munus, nuUo opere corrumpitur
182 . FELIX'S OCTAVItJS.

abstinemus taraen, ne quis existimet aut daemoniis, quibus

libatuTTi est, cedere, aut nostrae religionis pudere. Quis
autem ille, qui dubitat vernis indulgere nos floribus, cum
capiamus et rosam veris, et lilium, et quidquid aliud in flori-

bus blandi coloris et Ijris est ? his eaiin et sparsis utimur

moUibus ac solutis, et sertis colla complectimur. Sane quod
caput non coronamus, ignoscite. Aaram boni floris naribus
ducere, non occipitio capillisve solemas haurire. Nec
mortuos coronamus. Ego vos in hoc magis miror, quetn-
admodum tribuatis aut sentienti facera, aut non sentieiiti

coronam : cutn et boatas egeat, et miser noa gaudeat

floribus. At enim nos exequias odornamus eadera tranquil-
litate qua vivimus, nec adnectimus arescentem coronam, sed
a Deo aeternis floribus vividam sustinemus, quieti, modcsti
Dei nostri liberalitate, securi spe futurae felicitatis, fide

praesentis ejus majestatis animamur. Sic et beati resurgi-

contemplatione jam vivimus. * * * *
mus, et futuri

Caecilius sic erupit : Ego Octavio meo plurimum quantum,

sed et mihi, gratulor ; iiec expecto sententiam. ^3, et

ita, ut improbus, usurpo victoriam : riam ut ille inei victor

est, ita ego triuraphator erroris. Itaque quod pertineat ad

suramam quaestionis, et de providentia fateor, et Deo cedo,
et de sectae jam nostrae sinceritate consentio.
 ;

III. CYPRIAN.

Cjprinn, likc Tcrtullian, wns of North Africa, a Presbyter

of Cartliage, afterwar(ls Bishop. Ile previously practised
as a rhctorician and his style is an easyand flowingLatinitj.
;

Augustine said of liim *' instar fontis purissimi levis incessit

et lacidus."

It was sonie"R'hat late in life tbat he cmbraced christianity

andlike Bisil and Chrjsostom in theeast, lie nee(ie(l, instead
of courting offices, almost to be forced to accept tbem. His
works consist cbiefly of letters a(blressed to other Bisbops, or
Presb^Uers, and directingtbe cburches on difficult questions of
fellowsliip and discipline. Ofteii the questions concerned the
treatment of tbe lapsed, and the re-baptizing of beretics.
On botli questions, Cyprian, tbougb not of tbe rigidty of
Novatian, inclined to tbe stricter policy.
perse- The
cutions in tbe time of Severus aid especially Decius, fell
very severely on the churcbes in the A^Vican provinces, and
wbile many beautilul instancesof Christian fortitude occurred
there, soine failed in Cyprian directs to caution
courage.
thoughbe acquiesced in the decision
in tbe readraission of such,
of a council of Cartbage wbich treated tbem witb forbearing
consideratiun. Baptism by heretical haiids he would not
acknowledge.
In Cyprian's time tbe bierarcby is generally considered
;"
as fully developed. tbe " CathedraPetri
He acknowledges
and tbe Bishop, wbora Ireneus at times identifies witb the
Presbyler, riow standsout a distinct funct onary. Yet Cyprian
is justly quoted in proof of tbe fact, tbat no absolute
precedence, beyond that of order, was conceded evea
yet to Rome. His controversy witli Stepben was like tbe
protest of Irenaeus against Victor. It is raanifest also, from
Lis letters, tbat his idea of the •' Bishop," was mainly thafc of
primus iiiter pares ; and no ooe asserts more distinctly tbe
rights of tbe cbristian people.

Cyprian, tbougb sometimes apparently yiebling to tbe

storin, aiid leaviiig bis immediate cbarge, evinced, whtn the
hour for tacing danger came, the unsbriiik'ng fortiiude of a
Cliriitian coiifessor. He suflfered martyrdoin in thereiga of
Valerian.
 —

CYPRIANI EPISTOLIS.

(EP. XXXIII.)-AD CLERUM ET PLEBEM DE AURELIO LECTORE

ORDINATO.

Cjprianus presbyteris et dlaconibus et plebi universae

salutem. In ordinationibus clericis, fratres carissimi, sole-
mus vos ante consulere^ et mores ac merita sinixulorum com-
muni consilio ponderare. Sed expectanda non sunt testi-
monia humana cum praecedunt divina suffrap^ia. Aurelius
frater noster, illustris adolescens, a Domino jam probatus et
Deo carus, in annis adhuc novellus, sed in virtutis ac fidei

laude provectus, minor in aetatis suae indole, sed major in

honore, gemino hic agone certavit, bis confossus, et bis con-
fessionis suae victoria gloriosus, et quando vicit in cursu
factus extorris, et cum denuo certamine fortiore pugnavit,
triumphator et victor in praelio passionis. Quoties adver-
sarius provocare servos Dei voluit, toties promptissimus ac
fortissimus miles et pugnavit et vicit. Paruin fuerat sub
oculis ante paucorum, quando extorris fiebat, congressum
fuisse ; meruit et in foro congredi clariore virtute, ut post
magistratus etiam proconsulem vinceret, et post exilium
tormenta superaret. Nec invenio quid in co praedicare
plus debeam, gloriam vulnerum, an verecundiam niorum,
quod honore virtutis insignis est, an quod pudoris admira-
tione luudabilis ? Ita et dignitate excelsus est et humilitate
submissus ut appareat illum .divinitus reservatum qui ad

^ Consulerc. — Often Cjprian uses such words as consulere presbyterium,

consilio cofiimuni res traotare, &c. Iq iippuiiiting bisliops iiful in iiiiportnut
mattera of tliiicipline (>is the rc-atJmittance of the lapsed,) tlie cousent uf tho
people was usuall^? souglit. Cjprian sajs, iri anoiher epistle, (5) "Quando
:

—
a primurdio cpiijcupatus inci atatuenm, niliil bine consilio vestro" meaning
tbe prehh^ters and deacon.s "et siiie cuiiseiisu plebis gereie." Tliat tbe
Barne pririciplcM prevailed at Rome.appcars clear, irom Epistles to C^^prian
from partie» in tbatcity.
 CYrRIAN'S EPISTLES. 185

ccclcsiasticum disciplinam caetcris osset cxemplo, quoraodo

servi Dei in confessiono virtutibus vincerent, post confessi-

oneni moribus emincrcnt. # # * * #

Vos orationibus frequcnter insistite, ct prcces nostras

vestris precibus adjuvatc, ut Domini misericordia favcns
nobis cito plebi suao et saccrdotem reddat incolumcm et
raartyreni cum sacerdote lectorem/ Opto vos, fratres caris-
simi, in Deo patre et Christo Jesu semper bene valere.

(LIII.)— AD FORTUNATUM" ET ALIOS COLLEaAS DE IIS QUI PER

TORMENTA SUPERANTUR.
Cjprianus Fortunato, Ahymmo, Optato, Privatiano,
Donatulo, et Felici fratribus salutem. Scripsistis mihi,
fratres carissimi, quod curn in Capsensi civitate propter
ordinationem episcopi cssetis, pertulerit ad vos Superius
frater et collega noster Ninum, Clementianum, Florum
fratres nostros, qui in persecutione apprehensi prius fuerant,
et nomen Domini confessi violentiam magistratus et populi
frementis impetum vicerant, postmodum cum apud procon-
sulem poenis gravibus excruciarentur, vi tormentorum sub-
actos esse et de gradu gloriae, ad quam plena fidei virtute

tendebant, diutinis cruciatibus excidisse, nec tamen post

hunc gravem lapsum non voluntate sed necessitate susceptum
a poenitentia agenda per hoc triennium destitisse. De quibus
consulendum putastis an eos ad communicationem jam fas
esset admittere. Et quidem quod ad mei animi sententiara
pertinet, puto his indulgentiam Domini non defuturam quos
constat stetisse in acie, nomen Domini confessos esse, vio-
lentiam magistratuum et populi furentis incursum immobilis
fidei obstinatione vicisse, passos esse carcerem, diu inter
minas proconsulis et fremitum populi circumstantis tormentis
laniantibus ac longa iteratione cruciantibus repugnasse ; ut

1 Lectorem. —
Though only to the post of reader, Cypriau explains care-
fuUy his ordaiaiug Aureliaa without waiting for the common suflfrage.
The " reader" of the Gospels ia their public assemblies is raentioned also
by Tertullian, The rcgulatious in the churches varied there were early
;

in Rome under the presbyters and deacons, sub-deacons, acoluthi, exorcists,

readers, and ostiarii. —
Gieseler, vol. I.
186 .
cypRiAN's epistles.

quod in novissimo ^
infirmitate carnis subactum videtur, meri-
torum praecedentium defensione relevetur, et sit satis talibus
gloriam perdidisse, non tamen debere ncs eis et veniae locum
claudere, atque eos a paterna pietate et a nostra communica-
tione privare quibus existimamus ad deprecandam clemen-
;

tiam Domini posse suflScere quod triennio jugiter ac dolenter,*

ut scribitis, cum summa poenitentiae lamentatione planxer-
unt. Certe non puto incaute et temere his pacem committi
quos videmus militiae suae fortitudine nec prius pugnae de-
fuisse, et si acies etiam denuo venerit, gloriam suam posse
reparare. Nam cum in concilio placuerit, poenitentiam agen-
tibus in infirmitatis periculo subv^niri et pacem dari,' debent
utique in accipienda pace'"praecedere quos videmus non animi
vulneratos infirmitate cecidisse, sed in praelio congressos et
per imbecillitatem carnis coronam non
confessionis suae
potuisse perferre ; maxime cum cupientibus mori non per-
mitterentur occidi, sed tamdiu fessos tormenta laniarent
quandiu non fidem, quae invicta est, vincerent, sed carnem,
quae infirma est, fatigarent. * 'i'
* Opto vos,
fratres carissimi, semper bene valere.

(LIX.)— AD FIDUM DE INFANTIBUS BAPTIZANDIS.

Cyprianus et caeteri collegae qai in concilio affuerunt
numero LXVI :
* Fido fratri salutem. Legimus literas tuas,

frater carissime, quibus significasti de Victore quondara

presbytero, quod ei, antequam poenitentiam plenam egisset,

1 JYovissimo. — Meaning liere the same as posiea.

' During and after the Decian persecution, the lapsed, wlio had yielded
from timiftity and compromised their confession, wore treated with no small
rlgour by Bomo of tUe African churches. Not only wero yearij of exclusion
from comrauniou appointed to them, but tliere -was no re-admissioii till
death even to peaitenta some relaxed in favour of the dying. Montanus,
:

and Tertullian, and Novatian, bad very rigoroua views on this. Cyprian
in one letter indignantly expatiates oii the barshncss of Novatian. See —
Mosheirn, Milner, or Neander, for particulars as to tbe libellatici, and the
rci-pect paid to tbo recommendatioa of tbo martyrs in the rcadmission of
tbo lapsed.
> Darepacem was the exprossion for receiving again into fellowsbip.
* C ouncil at Carthage, held in 263, at which Cyprian presidod.
 cyprian's epistles. 187

et Domino Deo, inqnem dcliquerat, satisfecisset, Thcrapius*

collega noster immaturo tcmpore et praepropera festinationc
pacem (iederit. Quao rcs nos satis movit, recessum esse a
decreti nostri auctoritate, ut aiite legitimum et plenum tern-

pus satisfactionis, et sine pctitu et conscientia plebis, nulla

infirmitate urgcnte ac necessitato cogente, pax ei concede-
retur. Sed librato apud nos diu consilio, satis fuit objurgaro
Therapium collegam nostrum quod tcmere lioc fecerit ct

instruxisse ne quid tale de caetero faciat. Pacem tamen

quomodocunque a sacerdote Dei semel datam non putavimus
auferendam, ac per lioc Victori communicationem sibi con-
cessam usurpare permisimus. Quantum vero ad causam
infantium pertinet, quos dixisti intra secundum vel tertium
diem quo nati sint constitutos baptizari non oportere, et
considerandam esse legem circumcisionis antiquae, ut intra
octavum diem eum qui r.atus est baptizandum et sanctifican-
dum non putares, longe aliud in concilio nostro omnibus
visum est. In hoc enim quod tu putabas esse faciendum
jiemo consensit, sed universi potius judicavimus nulli homini
nato misericordiam Dei et gratiam denegandam. Nam cum
Dominus in evangelio suo dicat, Filius hominis non venit
animas Jiominum perdere^ sed salvare, quantum in nobis
est, si fieri potest, nuUa anima perdenda est. Quid enim ei
deest qui semel in utero Dei manibus formatus est ? Nobis
enim atque secundum dierum saecularium cur-
oculis nostris
sum accipere qui nati sunt incrementum videntur. Caeterum ,

quaecunque a Deo fiunt, Dei factoris majestate et opere per-

fecta sunt. Esse denique apud omnes, sive infantes, sive
majores natu, unam-^divini muneris aequalitatem declarat
nobis divinae scripturae fides.'' * « * * #

1 Therapius. —
Therapius sat as a Bisbop ia the council of Carthage.
Fidus, some call a Presbyter, and eome a Bisliop, probably resident near
Therapius.
—
' Divinae scripiurae fides. This epistle is often quoted in the diecussions
concerninff baptism, and the practice of the early church At same time,
one can see in the language of Cyprian, as well as Augustine, that extrava-
gant ideas prevailed of the absolute necessity of baptism to Balvation.
Hence, too, the giving the Lord'3 Supper to infants.
188 cyprian's epistles.

(lx.)— ad episcopos numidas de redemptione fratrum

ex captivitate bakbarorum.
Maximo, Proculo, Victori, Modi-
Cyprianus Januario,
ano, Nemesiano, Nampulo, et Honorato fratribus salu-
tem. Cum maximo animi nostri gemitu efc non sine lacrjmis
legimus litteras vestras, fratres carissimi, quas ad nos pro
dilectionis vestrae sollicitudine de fratrum nostrum et sororum
captivitate fecistis. Quis enim non doleat in ejusmodi casi-
bus, aut quis non dolorem fratris sui suum proprium compu-
tet, cum loquatur apostolus Paulus et dicat Si patitur :

unum membrum. compatiuntur et caetera membra : si

laetatur membrum umim, collaetantiir et cetera memhra,
Et alio loco Quis infirmatur, inquit, et non ego infirmor ?
:

Quare nunc et nobis captivitas fratrum nostra captivitas

computanda est, et periclitantium dolor pro nostro dolore
numerandus est, cum sit scilicet adunationis nostrae corpus
unum, et non tantum dilectio sed et reiigio instigare nos
debeat et comfortare ad fratrum membra redimenda. JsTam

cum denuo apostolus Paulus dicat, Neseitis quia templum

Dei estis, et spiritus Dei haUtat in vohis, etiamsi caritas
nos minus adigeret ad opem fratribus ferendam, consideran-
dum tamen hoc in loco fuit Dei templa esse quae capta sunt,
nec pati nos longa cessatione et neglecto dolore debere ut
diu Dei templa captiva sint, sed quibus possumus viribus
elaborare et velocitur gerere ut Christum judicem et Domi-
num Dei^m nostrum promereamui\^obsequiis nostris. Nam
et

cum dicat Paulus apostolus, Quotquot in Christo bapikati

Christum induistis, in captivis fratribus nostris con-
estiSj

templandus est Christus et redimendus de periculo captivita-

tis, qui nos redcmit de periculo mortis ; ut qui nos de diaboli
faucibus exuit, nunc ipse qui manet et habitat in nobis de
barbarorum manibus exuatur, et redimatur nunimaria quan-
titate qui nos cruce rcdemit et sanguine ;
qui idcjrco haec
fieri interim patitur ut fides iiostra tentetur an faciat unus-
quisquc pro altcro quod pro se fieri vellet, si apud l^arbaros
* * * ^. *
tcneretur ipse captivus.
Nam cum Dominus in cvangclio buo dicat, Infirmusfui, et
 CYrRIAN's EPISTLES. 180

visitastis mCy quanto niinc quoque cum mnjorc opcris nostri

mcrcedc dicturus est: Captivus fuiy et redemistis me. Et
cum denuo dicat, In carcere fui^ et venistis ad me, quanto
plus est cum coepcrit dicere, hi carcere captivitatis fui, et

clausus et vinctus apud barbaros jacui, et de carcere illo

servitutis liherastis me, cum judicii dies venerit prsemium de
Domino recepturi ? Denique maximas vobis gratias agimus
quod nos vestrae sollicitudinis et tam bonae ac necessariae
operationis participes esse volnistis, ut oflferretis nobis agros
uberes, in quibus spei nostrae semina mitteremus, expecta-
turi messem de amplissimis fructibus qui de hac caelesti et
salutari operatione proveniunt. Misimus autem sestertia
centum^ millia nummorum, quae istic in ecclesia cui de
Domini indulgentia praesumus cleri et plebis apud nos con-
sistentis coUatione collecta sunt, quae vos illic pro vestra
diligentia dispensabitis.^ * * * *

(LSXI.)— AD QUINTUM DE HAERETICLS J3APTIZANDIS.

Cyprianus Quinto fratri salutem. Retulit ad me, frater

carissime, Lucianus compresbjter noster te desiderasse ut
significaremus tibi quid s&ntiamus de his qui apud haere-
ticos et schismaticos baptizati videntur. De qua re quid
nuper in concilio plurimi coepiscopi cum compresbyteris
qui aderant censuerimus ut scires, ejusdem epistolae exem-
plum tibi misi. Nescio etenim qua praesumptione ducuntur
quidam de collcgis nostris ut putent eos quid apud haereticos
tincti sunt, quando ad nos venerint, baptizari non oportere,

eo quod dicant unum baptisma esse quod unum scilicet

:

ideo est, quia ecclesia una est, et esse baptisma extra eccle-
• siam non potest. * * « *
Et dicunt se in hoc veterem consuetudinem sequi, quando
apud veteres haereseos et schismatum prima adhuc fuerint

^ Sesteriia oentum, ^'c. — This sum amounted to near £1000 sterling,

^ The carefor those Numidiaa christians carried off by neighbouring
barbirians iuto captivity is a fiue exemplificatioa of tbe liberal charity of
the early church. Cyprian in otlier places aliso evinces earnest care of
the poor.
190 cyprian's epistles.

initia, ut hi illic essent qui de ecclesia recedebant, et hic

baptizati prius fuerant ;
quos tunc tamen ad ecclesiam rever-
tentes et poenitentiam agentes necesse non erat baptizare.
Quod nos quoque hodie observamus, ut quos constot hic
baptizatos esse et a nobis ad haereticos transisse, si postmo-
dum peccato siio cognito et errore digesto ad veritatem et
matricem redeant, satis sit in poenitentiam manum imponere ;

ut quia ovis jam fuerat, hanc ovem abalienatam et errabun-

dam in ovile suum pastor recipiat. Si autem qui ab haere-
ticis venit baptizatus in ecclesia prius non fuit, sed alienus
in totum et prophanus venit, baptizandus est ut ovis fiat,
quia una est aqua in ecclesia sancta quae oves faciat. Et
idcirco quia nihil potest esse commune mendacio et veritati,
tenebris et luci, morti etjmmortalitati, antichristo et Christo,
per omnia debemus ecclesiae catholicae unitatem tenere nec
in aliquo fidei et veritatis hostibus cedere.^ *
*
Quorum sententiam et religiosam et legitimam et salutarem,
fidei et ecclesiae catholicae congruentem, nos etiam secuti
sumus. Et quales super hac re litteras fecerimus ut scires,
exemplum earum ad notitiam tam tuam quam coepiscoporum
nostrorum qui illic sunt pro communi dilectione transmisi-
mus. Opto te, frater carissime, semper bene valere.

Rome.
This question was thc subject of Cyprian'8 controversy - Stephen of
Cypriian had extravagaut ideas of tho unity and of episcopal au-
thority ;
yct he was a inan of iine, tcnder, christian lecling. Milncr is
largc in bis eulogy ;
and Augustinc said, •* Non me terrct auctoritasCypri-
aui, reficit liumilitaii Cypriani." •

NeitlicT Jeromo nor Augustine followed him on this question of rc-

baptiziDg.
 —

. LACTANTIUS.
Lactantius, called Firmianus, after his native town Firmii?

in Italy, obtained the surname Lactantius — it is said

" a lactea dicendi facultate." Unless we are to except
M. Felix, he was of all the Latin fathers the most
eloquent. Lactantius had studied rhetoric under Arnobius,
himself one of tlie apologists, —having written several works

against the Gentile superstitions ; and became famous as a

rhetorician bejond his master. He became, like him, also
a convert to Christianity, and a pleader of its cause. He
wrote in the times of Dioclesian and of Constantine, an
extensive work called Divine Institutions, addressing it to
the latter Emperor. In this work he treats of the false

religions and the true, under the names of the False and True
AVisdom ; also of• true morality and the divine worship ;

reviews the various systems of philosophy, and exposes their

defects as compared with divine revelation. In another
small treatise he remarks the divine dispensation in the

deatbs of the persecutors. We give an impressive extract

from his work on Wisdom. Lactantius held extravasant
Millenarian opinions ; and, as a Theologian, lacka the
precision of the Nicene Divines : writing beautifully, though

not very accurately, of the Logos. It was thought of him

that he knew better how to destroy error tban to build up
the system of truth. Hence the saying : "Instruitut
Hieronymus, destruit ut Lactantius, adstruit ut Augustinus."
 LACTANTII, DE FALSA SAPIENTIA.

Lib. III. 25. Nunc pauca nobis de philosophia in commune

dicenda sunt, ut confirmata causa peroremus. Summus ille
noster Platonis imitator^ existimavit philosophiam non esse
vulgarem ;
quod eam non nisi docti homines adsequi possint.
Est^ inquit, pJiilosopJiia paucis contenta judicibus, multitu-
dinem eonsulto ipsa fugiens.^ Non est ergo sapientia,

si ab hominum coetu abhorret, quoniam si sapientia homini

data est, sine ullo discrimine omnibus data est, ut nemo
sit prorsus, qui eam capere non possit. At illi virtutem
humano generi datam sic amplexantur, ut soli omnium
publica bono frui velle videantur, tam invidi, quam si
velint deligare oculos, aut effodere ceteris, ne solem
videant. Nam quid est aliud hominibus negare sapientiam,
quam mentibus eorum verum ac divinum lumen auferre ?

Quod si natura hominis sapientiae capax est ; oportuit et

opifices, et rusticos, et muliereS; et omnes denique, qui
humanam formam gerunt, doceri, ut sapiant populumque
;

ex omni lingua, et conditione, et sexu, et aetate conflari.

Maximum itaque argumentura est, philosopliiam neque ad
sapientiam tendere, neque ipsam esse sapientiam ; quod
mysterium ejus barba taiitum celebratur et pallio.^ Senser-
unt hoc adeo Stoici, qui et servis, et mulieribus philoso-
phandum esse dixerunt : Epicurus quoquc, qui rudes omnium
litterarum ad philosopliiam invitat : item Plato, qui civitatem
de sapientibus voluit componere. Conati quidem illi sunt
facere, quod veritas exigebat sed non potuit ultra verba
;

procedi primum, quia multis artibus opus est, ut ad philo-

;

sophiam possit accedi : discendao istae communes litterae,

propter usum lcgendi ;
quia in tanta rerum varietate, nec
disci audiendo possunt omnia, nec memoria contineri. Gram-

1 Platonis imitator — mcaning Cicero. ^ Fugiens. — Tusc. Quest. II.

3 Barba et paUio.—ThiB was the drcss of tho philosophers.

 —

LACTANTIUS ON WISDOM. 103

matioia qiioquc non parum opcrae dandum cst, ut rectam

loquendi rationera scias : id raultos annos aufcrat nccessc

est. Nec oratoria quidcm ignoranda cst, ut ca, quae didi-

ceris, proferre atque eloqui possis. Gcometria quoque, ac

musica, et astrologia ncccssaria cst ;
quod hae artes cum
plulosophia habcnt aliquam socictatem ;
quae universa per-
discere neque feminae possunt, quibus intra puberes annos
officia mox usibus domesticis profutura discenda sunt, neque
servi, quibus per eos annos vel maxime serviendum est,

quibus possent discere ; neque pauperes, aut opifices, aut

rustici, quibus in diem victus labore est quaerendus. Ob
eam causam Tullius ait, abhorrere a niultitudinc philoso-
phiam. At enim rudes Epicurus accipiet quomodo ergo :

illa,quae de principiis rerum dicuntur, intelligent ? quae

perplexa, et involuta, vix etiam politi homines adsequuntur.
In rebus igitur obscuritate implicatis, et ingeniorum varietate
confusis, et eloquentium virorum exquisito sermone fucatis,

quis imperito, ac rudi locus Denique nullas unquam

est ?

mulieres philosophari docuerunt, praeter vnam ex omni

memoria Themisten ;^ neque seruos, praeter vnum Phaedo-
nem,^ quem male servientem redemisse ac docuisse Cebetem
tradunt. Enumerant etiam Platonem, ac Diogenem, qui
tamen servi non fuerunt, sed his seruitus evenerat sunt :

enim capti. Platonem quidem redemisse Anniceris quidam

traditur HS VIIP itaque insectatus est conviciis hunc ipsum
redemp,torem Seneca, quod parvo Platonem aestimaverit.
Puriosus, ut mihi quidem videtur, qui homini fuerit iratus,
quod non multam pecuniam perdidit. Scilicet aurum appen-
dere debuit, tamquam pro mortuo Hectore ;* aut tantum
ingerere nummoruni, quantum venditor non poposcit. Ex

1 —Putat fortasse Leontii

Themisten. coDJugem, ad quam Epicurus scrip-
sisse legitur. Le Brun.
2 Phaedonem. — Ransomed bY Cebeji a philosopher, and befriended by
Socrates and Plato.
^ HS
VIII., i.e., Sesiertns Octo. —
Plato is said to have been sold into
slavery by the tyrant Dionysius, oflfended by his reproofs but ransomed ;

and sent back to Athens by Anniceris, of Cyrene. (So Diog. Lae.) —

* Hom. II., XXIV. 76.
lA
 :

194 LACTANTIUS ON WISDOM.

Barbu-is vevo imllum, praeter vnum Anacharsim Scythara

qui pliilosophiam ne somniasset quidem, nisi et linguam, et
[Graecas) litcras ante didicissetr
26. Quod ergo illi poscente natura faciendum esse
senserunt ; sed tamen neque ipsi facere potuerunt ; neque a
philosophis fieri posse viderunt : sola hoc efficit doctrina
caelestis, quia sola sapientia est. Illi scilicet persuadere
cuiquam potuerunt ;
qui nihil persuadent etiam sibi, aut
cujusquam cupiditates oppriment, iram temperabunt, libi-

dinem coercebunt quum ipsi et cedant vitiis et fateantur,

: ;

plus valere naturam ? Dei autem praecepta, quia et fiimplicia,

et vera sunt, quantum valeant in animis hominura, quotidiana |

experimenta demonstrant. Da mihi virum, qui sit iracundus,

maledicus, effrenatus tam placidum,
: paucissimis Dei verbis
quam ovem, reddam. Da cupidum, avarum, tenacem jam :

tibi eura liberalcm dabo, et pecuniam suam plenis manibus

largientem. Da timidum doloris ac mortis : jam cruces, et

ignes, et Phalaridis taurum contemnet. Da libidinosum,
adulterum, ganeonem jam sobrium, castum, continentem
:

videbis. Da crudelem, et sanguinis adpetentem jam in ;

veram clementiam furor ille mutabitur. Da injustum, insi-

pientem, peccatorem : continuo et aeqmis, et prudens, et
nnocens erit : uno enirn lavacro malitia omnis abolebitur.
Tanta divinae sapientiae vis est, ut, in hominis pectus infusa,
matrem delictorum stultitiam uno semel impetu expellat : ad
quod efficiendum, non mercede, non libris, non lucubrationi
bus opus est. Gratis ista fiunt, facile, cito ; modo pateant
aures, et pectus sapientiam sitiat. Nemo vereatur, noB
aquam^ non vendimus nec solem mercede praestaraus. Dei
;

fons uberrimus atque plenissimus patet cunctis et lioc ;

caeleste lumen univcrsis oritur, quicumque oculos habcnt.

Num quis haec philosophorum aut umquara praestitit, aut

praestare, si vclit, potcst ? qui quum aetates suas iri studio

philosopliiae conterant ; ncquc alium qucmquam, neque

1 Aquam — iolem. — The water of baptism, and the light of trnth, not made
a traflio of, as if said : —
Let nono fear the poor are not repelled.
 ;:

LACTANTIUS ON ^V1SD0M. 105

seipsos, si natura paululum obstitit, possunt facere mcliores.

Itaque sapientia corum, plurimum efficiat, non exscindit
iit

vitia, sed abscondit. Pauca vero Dci'praecepta sic totum

hominem immutant, et, exposito vetere, novum reddunt, ut

non coG:noscas, eumdem esse.

27. Quid ergo? nihil ne illi simile praecipiunt? immo

permulta, et ad vcrum frequenter acccdunt : sed nihil ponderis
habent illa praecepta, quia sunt liumana, et auctoritate majori,
id est divina illa, carent. Nemo igitur crcdit, quia tam se

hominem putat esse, qui audit, quam est ille, qui praecipit.
Praeterea nihil apud eos certi est, nihil quod a scientia
veniat : sed quum omnia conjecturis agantur ; multa etiarn
diversa et varia proferantur ; stultisimi est hominis, praecep-
tis eorum velle parere : quae utrum vera sint, an falsa, dubi-

tatur ; et ideo nemo paret, quia nemo vult ad incertum

laborare. Virtutem esse, Stoici aiunt, quae sola efficiat

vitam beatam. Nihil potest verius dici. Sed quid, si cruci-

abitur, aut dolore adficietur ? pote.ritne quisquam inter carni-
fiees beatus esse ? immo vero illatus corpori dolor materia
virtutis est : itaque ne in tormentis quidem miser est.

Epicurus multo fortius, Sapiens^ inquit, semper beatus est

et vel indusus in Phalaridis tauro hanc vocem emittet

Suave est, et nihil curo. Quis eum non irriserit, maxime,
quod horao voluptarius personam sibi viri fortis imposuit, et
quidem supra modum ? non enim fieri potest, ut quisquam
cruciatus corporis pro voluptatibus ducat ;
quum satis sit, ad
officium virtutis implendum perferre ac sustinere. Quid
dicitis Stoici ? quid tu Epicure ? Beatus est sapiens, etiam
quum torquetur. Si propter gloriam, patientiae praemio
non fruetur ; in tormentls enim fortasse morietur : si propter
memoriam ; aut non sentiet, si occidunt animae; aut si sentiet,
nihil ex ea consequetur. Quis ergo alius fructus est in vir-
tute ? quae beatitudo vitae ? ut aequo aiiimo moriatur ?

Bonum mihi adfertis unius horae, aut fortasse momenti,

propter quod non expediat in tota vita miseriis ct laboribus
confici. Quantum autem temporis mors occupat ? quae quum
veniat, utrum aequo an iniquo animo eam subieris, jani nihil
 ;;

196 LACTANTIUS ON WISDOM.

refert. Ita fit, ut nihil aliud ex virtute captetur, nisi gloria.

Sed haec aut supervacua, et brevis est, aut pravis hominum
judiciis non sequetur.• NuUus igitur ex virtute fructus est,
ubi virtus mortalis est et caduca. Itaque qui haec locuti
sunt, umbram quamdam virtutis viderunt, ipsam virtutem
non viderunt : defixi enim fuerunt in terram ; nec vultus
suos in altum erigebant, vt eam possent intueri, quae sese
caeli regionihus ostendehat. Haec causa est, cur praeceptis
eorum nullus obtemperet, quoniam aut ad vitia erudiunt, si

voluptatem defendunt : aut si virtutem asserunt, neque

peccato poenam minantur, nisi solius turpitudinis ; neque
virtuti ullum praemium pollicentur, nisi solius honestatis et

laudis ;
quum dicant, non propter aliud, sed propter seipsam
expetendam esse virtutem. Beatus est igitur sapiens in tor-
mentis : sed quum torquetur pro fide, pro justitia, pro Deo
illa patientia doloris beatisimum faciet. Esfc enim Deus, qui
solus potest honorare virtutem, cujus merces immortalitas
sola est ;
quam qui non adpetunt, nec religionem tenent,
cui aeterna subjacet vita, profecto neque virtutis vim sciunt,

cujus praemium ignorant ; neque in caelum spectant, quod

psi se facere putant, quum res non investigabiles ^ quaerunt
iquia ratio in caelum spectandi nulla alia est, nisi aut religio-
nem suscipere, aut animam suam immortalem esse credere.
Quisquis enim aut Deum colendum esse intelligit, aut im-
mortalitatis spem sibi propositam habet mens ejus in caelo ;

est et licet id non adspiciat oculis

: animae tamen lurainc ;

adspicit. Qui autem Religionem non suscipiunt, terreni sunt,

quia religio de caelo est et qui animam putant cum corpore
:

interire, aeque in terram spectant, quia ultra corpus, quod

est terra, nihil amplius vident, quod sit immortale. Nihil

igitur prodest, hominem ita esse fictum, ut recto corpore
spectet in caelum, nisi erecta mentc Deum cernat, ut cogita-
tio ejus in spe vitae perpetuae tota versetur.

1 Anothcr rcading, non vesiigabiles.

 . JEROME.

Hieronymus (or Jerome) was in learning among the Latins

what Origen was among the Grceks. He ^vas brought up
at Rome, and flourished in tlie end of the fourth century,
living on to the yoar416. Ile began and closed his career
as a monk of Palestine. Unarabitious of preferment, he
travelled in the West and East in searcli of knowledse, and
gave liimself finally to seclusion in his chosen home at
Bethlehem. Tliere he composed most of the works which
have come down to us. His greatest labour was in the
correccion of the old Italic translation of the Holy Scrip-
tures, issuing in the establishment of a recognised Latin
version. Hq wrote numerous letters, wliich have been pre-
served, and also valuable commentaries on the sacred books.
His prologues to these books are often referred to in questions
concerning the Canon. Witli so much care did hedistinguish
between tbe inspired or canonical scriptures, and all apocry-
pbal Avritings, that it became a sort of proverb, ''
Has it

passedthefile of Jerome?" The testimony of thesame fatber

is also very decided, and held to be of great authority, on
questions of early cburch government ; more especially on
the identity of Presbyter and Bishop, or the history of the
dlstinction.
 fflERONYMI EYAGRIO/

EPISTOLA LXXXV.
Legimus in Esaia : Fatuus fatua loquetur. Audio, quen-
dara in tantam erupisse vecordiam, ut diaconos presbyteris,
id est, Episcopis anteferret. Nam cum Apostolus perspicue
doceat, eosdem esse presbyteros, quos Episcopos : quid pa-
titur'' mensarum et viduarum miriister, ut supra eos se tu-

midus eiferat, ad quonnn preces Christi corpus sanguisque

conBcitur ? Qaaeris auctoritatem Audi testiinonium. Pau-
?

lus et Timotheus servi Christi lesu^ omnibus sanetis in

Christo lesiiy qui sunt Philipvis^ cum episcopis et diaconis.
Vis et aliud exemplum ? In Actibus Apostolorum, ad
unius Ecclesiae sacerdotes ita Paulus loquitur : Attendite
vobis et cuncto gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit
JEpiscopos, ut regeretis Ecclesiam Oomini, quam acquisivit
sanyuine suo. Ac ne quis contentiose in una ecclesia plures

episcopos fuisse contendat, audi et aliud testimonium, in

quo maiiifestissim^ comprobatur, eundem esse Episcopum

atque presbyterum. Propter hoc reliqui ie in Creta^ ut,
quae deerant, corrigeres, et constitiieres preshyteros per
civitates, sicut et ego tihi mandavi : Si quis est sine
crimine, urnus uxoris vir, filios habens fideles, non in accu-

1 Evagrius is mentioned by Augustine as a member of the Council of

Cnrlhage. Tiie imuiediate desigti of tliia letter w;is to refute tlie error of
those Avho mjuie the deacou equul to tlie presbyter. The letter is often
leleirtU to b}' later wtiters, on questious of church order (Calviii, VVhit- :

gift and ('artwright, Hooker and Grotius. ) certain difterence of power

b»jtween tlie bisliop and presbjter is recognised by Jerome, as having been
rcckoued necet-sary to prevent diirBensiuns. In his coniiiicntary on Titus,
cb. i., he sayb: " llaec propterea, ut oscendci-emus apud vetcrcs eosdem
fuisse l'resbyteros quos et Kpiscopos paulatiin vero ut disscni-innum pbiu-
;

taria evellerciitur, ad oniiifm Kolicitudiiicm c.^se delatam, Sicut

ergo presbyteri tciunt .se ex ecclesiae consuetudine ei qui sibi piaepositus
fuerit esHe subjectos, ita episcopi noverint se, niagis cuiiiiuetudine quam
di^positionis dominicae vevitaie, preijbyteris esse luajores, et in commune
debere ecclesiam regore, imitantes Muysen, qui curn habcret in potestate
Bolus piseessa populo Isruel, septuaginta elegit cutii quibus populuru
judicaiet."

' Quid paiilur. — Another reading id, Quis patiaiur.

 JBROMB EVAGRIUS. 109

satione luxuriae, aut 7ion suhditos. Oportet enim Ejnsco-

pum sine crimine esse, quasi Dei dispensatorcm, Et ad
Timotlicum : Noli negligere gratiam quae in te est, quae tihi

data est prophetiae per impositionem manuum ]jreshyteriL

Sed ct Petrus in prima epistola : Preshyteros^ inquit, in
vohis precor compreshyter^ et Christij

,
testis ^^(^''^sionum et

futurae gloriae, quae 7'evelanda est, lyarticeps, regere gregem

.Christiy et inspicere non ex necessitate, sed volunfarie
juxta Beum. Quod quidcm Graece significantius dicitur
€7 id est, superintendentes unde et nomen :

Episcopi tractum est. Parva tibi videntur tantorum virorum

testimonia ? Clangat tuba evangelica, filius tonitrui, quem
Jesus amavit plurimum : qui de pectore salvatoris doctrina-
rum fluenta potavit : Presbgter, electae Oominae et filiis

ejus, quos ego diligo in veritate. Et m alia epistola : Pres-

hyter^ Caio cari^vno, quem ego diligo in veritate. Quod
autem postea unus electus est, qui caeteris praeponeretur, in
schismatis remedium factum est : ne unusquisque ad se tra-
hens Cliristi ecclesiam rumperet. Nam et Alexandriae d
Marco Evangelista usque ad Heraclam et Dionysium
Episcopos, praesbyteri semper unum ex se electum, in ex-
celsiori gradu collocatum, Episcopum nominabant : quoraodo
si exercitus imperatorem faciat, aut diaconi eligant de se,

quem industrium noverint, et archidiaconum vocent. Quid

enim facit excepta ordinatione episcopus, quod presbyter
non faciat ? Nec altera Romanae urbis Ecclesia, altera
totius orbis existisimanda est. Et Galliae et Britan-
niae et Africa et Persis et Oriens et India et omnes
barbarae nationes unum Christum adorant, unam observant
regulam veritatis. Si auctoritas quaeritur, orbis major est
urbe. Ubicunque fuerit Episcopus, sive Romae sive Eugubii/
sive Constantinopoli sive Rhegii, sive Alexandriae, sive
Tanis: ejusdem meriti, ejusdem est et sacerdotii. Potentia

Euguhium
1 —
city of Italy Tanis of Egypt, &c.
: He joins a smaller
city with a more important one in each case his point being, that the :

dignity of the Episcopos was not to be estimated by wealth, but by merito-

rious service. He makes all alike successors of the Apostles.
200 JEROME EVAGRIUS.

divitiarum et paupertatis humilitas, vel suhUmiorem vel

inferiorem JEjnscojJum non facit. Caeterura.omnes Aposto-

lorum successores sunt. Sed dicis, quomodo Romae ad tes-

timonium diaconi presbyter ordinatur ? Quid mihi proferS

unius urbis consuetudinem ? Quid paucitatem, de qua ortum
est supercilium, in leges Ecclesiae vindicas ? Omne quod
rarum est, plus appetitur. Pulegium ^
apud Indos pipere
pretiosius est. Diaconos paucitas honorabiles, presbyteros
turba contemptibiles facit. Caeterum etiam in Ecclesia

Romae, presbyteri sedent, et stant diaconi : licet paulatim

increbrescentibus vitiis, inter presbyteros absente Episcopo
sedere diaconum viderim : et in domesticis conviviis, bene-
dictiones presbyteris dare. Discant qui hoc faciunt non se
recte facere, et audiant apostolos : Non est dignum, ut
relinquentes verhum Dei^ minisfremus mensis. Sciant,
quare diaconi constituti sint Legant Aeta apostolorum :
;

recordentur conditionis suae. Presbyter et Episcopus aliud

aetatis, aliud dignitatis est nomen. Unde et ad Titum,
et ad Timotheum de ordinatione Episcopi et diaconi
dicitur : de presbyteris omnino reticetur, quia in Episcopo
et presbyter continetur. Qui provebitur, de minori ad
majus provehitur. Aut igitur ex presbytero ordinetur dia-
conus, ut presbyter minor diacono comprobetur, in quem
crescit ex parvo ; aut si ex diacono ordinatur presbyter, nove-
rit se lucris minorem, sacerdotio esse majorem. Et ut scia-

mus traditiones apostolicas sumptas de veteri testamento,

quod Aaron et filii ejus atque Levitae in templo fuerunt,
hoc sibi Episcopi et presbyteri et diaconi vendicent in
ecclesia.2

1 Pulegmm. — herb, coramon and despised in Italy, prized by Indians

It "was just tlie reverse with the other lierb mentioned,
2 Ibaiah xxxii., G.
 :

HIERONYMUS DAMASO.

* « # * Un(]e et Paulus ad Ecclesias scrlbcns : Gratia

vobis, inquit, et pax d Deo Patre nostro^ et Domino Jesu
Christo : gratia, quae non ex merito rctributa, sed ex donante
concessa est. Pax vero, qua reconciliati Deo sumus, haben-
tes propitiatorem Dominum nostrum Jesum Christum, qui
donavit nobis delicta nostra, et delevit chirographum mortis,
quod erat contra nos, affigens illud cruci^ et principatus
etpotestates fecit ostentui, triumphams eas in ligno. Quae
autem major potest esse clementia, quam ut Filius Dei, ho-
minis Filius nasceretur ? decem mensium fastidiasustincret?
partus expectaret adventum, involveretur pannis, subjicere-
tur parentibus ? per singulas adoleret aetates ? et post con-

tumelias vocum, alapas et flagella, crucis quoque pro nobis

fieret maledictum^ ut 8 maledicto legis ahsolveret^ patri
factus ohediens usque ad mortem : et id opere compleret,
quod ante ex persona mediatoris fuerat deprecatus, dicens
Pater volo, quo modo ego et tu unum sumus, ita et isti

in nohis unum sint ? Ergo quia ad hoc venerat, ut quod

erat impGSsibile legis^ quia nemo ex ea justificahatur, ineiFa-
bili misericordia vinceret, publicanos et peccatores ad poe-
nitentiam provocabat : convivium quoque eorum expetens,
ut in convivio docerentur : Sicut manifestum esse poterit ei•

qui Evangelia solicita mente perlegerit : quomodo et cibus

ejus et potus et deambulatio, et universa, quae gessit in
corpore, salutem hominum procurarint. Hoc videntes Scribae
ct Pharisaei, adversus legem eum facere dicebant. Ucce
homo vorax et vini potator, amicus puhlicanorum et pec-
catorum. Nam ante reprehenderant, quare curaret in Sab-
batis. Dominus ergo, ut hanc eorum accusationem clementi
ratione superaret, treis parabolas proposuit : e quibus una
est, nonaginta novem ovium in montibus relictarum et unius
perditae, quae pastoris humeris e*st reducta. Alia drachmae,
quam mulier accenso Jumine requisivit, et inventa ea, vici-
nas ad laetitiam convocavit, dicens, Congratulamini mihiy
IB
202 JEROME DAMASUS.

qiiiiX inveni dracTimam, quam perdideram. Tertia vero

duorum filiorum, cle qua, ut disputarem pauca, jussisti. Et
de ove quidem ac drachma, licet ad unum pertineant intel-
lectum, non est istius temporis disputatio : hoc tantum dixisse
sufficiat : ob id has parabolas esse propositas, ut quomodo ibi

in inventione pecoris et drachmae, laetitia est Angelorum

et circa manentium vicinarura Sic in publicanorum pecca-
:

torumque poenitentia omnium debere esse laetitiam, quibus

non est necessaria »poenitentia. Unde vebementer admiror,
Tertullianum in eo libro, quem de pudicitia adversum poeni-
tentiam scripsit, et sententiam veterem, nova opinione dis-
solvit, hoc voluisse sentire, quod publicani et peccatores,
'

qui cum Domino vescebantur, Etbnici fuerint, dicente Scrip-

turd,: non erit vectigal pendens ex Israel : Quasi vero et

Mattbaeus non ex circumcisione fuerit publicanus : et ille,

qui cum Pharisaeo in templo orans, oculos ad coelum non
audobat erigere, non ex Israel fuerit publicanus : aut non
Lucas memoret: JSt omnis populus audiens et puhlicani jus-
tificaverunt Deum, haptizati bajjtismo Joannis. Aut cui-

quam credibile possit videri, Ethnicura templum ingressum,

aut Dominum cum Ethnicis habuisse convivium, cum id
maxime caveret, ne legem solvere videretur et primum :

venit ad oves perditas domus Israel : Chananeae quoque

deprecanti pro salute filiae responderit : Non opQrtet tollere
panem filiorum^ et dare eum canibus. Et alibi discipulis

praeceperit : Tn viam gentium ne ahieritis, et in civitates

Samaritanorum ne intraveritis. Ex quibus omnibus edoce-

mur, in publicanis, non tam gentilium, quam generaliter
omnium peccatorum, id est, qui erant et de Gentibus, et de
Judaeis, accipi posse personas. Ille autem, qui juxta insanas
et blasphemas foeminas suas id dogmatis defendebat, quo
Christianos nollet recipere poenitentes, frustra argumentatus
est publicanos Judaeos non fuisse, ut in persona corum gen-
tilium tantum populus possit intelligi.^

Wo givo this littlo specimen of Jerorae as an cxpositor. It is interest-

'

ing in its referenco to Tertullian, and the exposuroOf liis defoctive reason-
inga in eupport of Moatanist and Novatian disciplinc.
 VI. AUGUSTINE.

This great Divine, wlio imprcsscd his sentiments so

deeply on succeeding ages, was borii iii Numidia, and edu-

cated in Cartliage. His parents were Christians ; but had

to lament that their instructions failed to prevent their

youthful son running into folly. He laments afterwards

the extreme vanity of his early days, and recognises with

gratitude the grace of God that arrested him in his course.

He had embraced the errors of the Manicheans ;

and had
nearly fallen into Academic Scepticism or Pyrrhonisra. He
was much indebted, besides the prayers of a singurarly
pious motlier, to the lioly Ambrose of Milan, whither

Augustine had gone, after vislting Rome, in the capacity of

a teacher of rhetoric. He received baptism at Ambrose's

hands ; and, prosecuting his study of sacred truth with singu-

lar success, became an honoured champion of the faith. He

wrote largely against the various errors of the Manicheans,
the Arians, and the Donatists ; but especially was the instru-

ment chosen of God to counteract Pelagian error. His work

called " The City of God," is an illustrious vindication of

Christianity.

Augustine became a presbyter in 389, and died bishop of

Hippo, in Africa, in 430. He writes iri fine Roman lan-

guage, and with almost classic purity. We give a portion

of his work "De Gratia:" also some of his views on the

sacred office, from the " Christiana Doctrina."

 —

AUGUSTINI DE GRATIA CHRISTI,

CONTRA PELAGIUM ET CCELESIUM.

1. QuANTUM de vestra corporali et maxime spirituali sa-

lute gaudeamus, sincerissimi fratres, dilecti a Deo, Albina,
Piniane/ et Melania, quia eflfari non possumus, vobis cogi-
tandum credendumque committimus, ut ea de quibus nos con-
suluistis potius jam loquamur. Festinante etenim perlatore
inter occupationes nostras, multo apud Carthaginem quam
ubicumque alibi densiores, quantum Deus donare dignatus
est, ut potuimus, ista dictavimus.
2. 'Scripsistis mihi, cum Pelagio^ vos egisse, ut quaecum-
que adversus eum dicerentur, scripto damnaret : eumque
dixisse audientibus vobis, *'
Anathemo qui vel sentit vel
dicit, gratiam Dei qua Christus venit in hunc mundum pec-
catores salvos facere,non solum per singulas horas, aut per
singula momenta, sed etiam per singulos actus nostros non
esse necessariam et qui hanc conantur auferre, poenas sor-
;

tiantur aeternas." Quisquis haec audit, et sensum ejus

1 Pinianus was a chosen friend of Augustine, and his associate in former

years at Rorae or Milan. He finally settled as pastor or bishop at Thagasta,

iQ Africa, after a residence in Sicily. Melania, daughter of Albina, -was the
wife of Pinianus. In another epistle, Augiistine speaks of the " sanctae
Albirise." For Albina here some read Albiae which would suit more
;

literally to " fratres."

2 The Pelagian doctrine had its origin in the east it may in part bo
;

traced to Origen, or Theodorus of Mopsuestia. Pelagius, a Critish

to
monk, and Coelestius his disciple, became its chief abettors. Having tried
to spread their opinious in llome and Sicily, they thence went to Africa
tbe scene of Augustiue's labours. Their doctrine was condemned by a
council at Carthago, held in 412. Pelagius, favoured by John of Jerusaleni,
found it more easy to satisfy a small eastern council held at Diospolis in
PalcKtine, before whicb he in words disclairaed opposition to tbe doctrine
of grace, but was tbought to prevaricate somewhat. Ile also, or Coeles-
tius, in the first instauce impuscd on Zosimus of Rome but tbc influcnce of
;

Augustine and of tbe council ui'Carthagc prevailed to chcck the progress

of tbo beresy.
 AUGUSTlNE ON GIIACE. 205

ignorat, qucin in libris suig satis cvidonter cxprcssit, non

illis quos dicit inemcndatos sibi fuisse subreptos, aut omnino
8U03 negat, sed in illis quos littcria suis quas Romam misit
commemorat, omnino eum putat hoc sentire quod veritas
habet. Quisquis autem quid in cis apertius dicat advertit,
debot hayere etiam ista verba suspecta. Quia et si gratiam
Dei, qua Christus venit in mundum peccatores salvos facere,
in solo reinissione peccatorum constituat, potest huic sensui
verba isti coaptare dicens, ideo eam per singulas horas, per
singula momenta, et per actus^singulos necessariam, ut sem-
per in memoria retinentes ct reminiscentcs dimissanobis esse
peccata, non peccemus ulterius, adjuti non aliqua subminis-
tratione virtutis, sed viribus propriae voluntatis, quid sibi
remissiono peccatorum praestitum fuerit per actus singulos
recordantis. Item quoniam solent dicere, nobis in eo Cliris-
tum ad non peccandum praebuisse adjutorium, quia juste
ipse vivendo justequo docendo reliquit exemplum possunt :

etiam ad hoc ista verba coaptare, ut dicant, per singula

momenta, per singulos actus necessariam nobis esse hujus-
modi gratiam, id est, ut in omni conversatione nostra intuea-
mur dominicae conversationis exemplum. Pervidet autera
fide3 vestra, a confessione gratiae, de qua quaestio est, quam
sit distinguenda ista confessio : et tamen obtegi potest isto-

rum ambiguitate verborum.

3. Sed quid mirum? Quando quidem ipse Pelagius cum
episcopalibus gestis^ sine ulla recusatione damnaverit eos,
qui dicunt gratiam Dei et adjutorium non ad singulos actus
dari, sed in libero arbitrio esse, vei in lege atque doctrina ;

ubi putabamus ejus de hac re omnea tergiversationes esse

consumtas ; damnaverit etiam eos, qui docent gratiam Dei
secundum merita nostra dari tamen in libris quos edidit
:

pro libero arbitrio, quorum mentionem facit in epistola quam

Romara misit, nihil aliud sentire monstratur, quam id quod
damnasse yidebatur. Nam gratiam Dei et adjutorium, quo

1 Episcopalihus gestis. —
The reference may be to tbe Synod of Diospolis or
Lydda, Tvhich acquitted Pelagius, or to an African Synod.
 :

206 AUGUSTINE ON GRACE.

adjuvamur ad non peccandum, aut in natura et libero ponit

arbitrio, aut in lege atqiie doctrina : ut videlicet, cum adjuvat
Deus hominem, ut declinet a malo bonum, revelando
et faciat

et ostendendo quid fieri debeat, adjavare credatur; non etiam

co-operando et dilectionem inspirando, ut id quod faciendum
esse cognoverit faciat. ^
4. Nam cum tria constituat atque distinguat, quibus divina
mandata dicit impleri, possibilitatem, voluntatera, actionem ;

possibilitatem scilicet, qua potest homo esse justus ; volun-

tatem, qua viilt esse justus ; actionem, qua justusest; horum
triura primum, id est, possibilitatem datam confitetur a crea-
tore naturae, nec esse in nostra potestate, sed eam nos habere
etiam si nolimus : duo vero reliqua, id est, voluntatem et
actionem nostra esse asserit, atque ita nobis tribuit, ut non-
nisi a nobis esse contendat. Denique gratia Dei, non ista

duo, quae nostra omnino vult esse, id est, voluntatem et

actionem ; illam quae sed in potestate nostra non est, et
nobis ex Deo est, id est, possibilitatem, perhibet adjuvari
tamquam illa quae nostra sunt, hoc est, voluntas et actio,
tara sint valentia ad declinandum a malo et faciendum bonum,
ut divino adjutorio non indigeant ; illud vero quod nobis ex
Deo est, hoc sit invalidum, id est, possibilitas, ut semper
gratiae adjuvetur auxilio.
5. Sed ne quis forsitan dicat, no3 vel non recte intelligere

quae loquitur, vel malevolo animo in aliuin sensum quae non

ita dicta sunt vertere, ipsa jam verba ejus accipite. "Nos
inquit^ sic tria ista distinguimus, et certum velut in ordinem
digesta partimur. Primo loco 'posse statuimus, secundo velle,
tertio esse. Posse in natura, velle in arbitrio, esse in effectu
locamus. Primum illud, id cst, posse, ad Deum propriae
pertinct, qui illud creaturae suae contulit : duo vero reliqua,
hoc est, velle et esse, ad hominein referenda sunt, quia de
arbitrii fonte descendunt. Ergo in voluntate et opere bono
laus hominis est : immo et liominis, ct Dei, qui ipsius volun-
tatis ct operis possibilitatem dcdit, quique ipsam possibilita-

tem gratiae suae adjuvat semper auxilio. Quod vero potest

homo vellc bonum atquc perficerc, solius Dci est. Potest
 :

AUOUSTINE ON GRACE. 207

itaque illiul uimm cssc, ctiam si duo ista fucrint: ista

vero sine illo esse non possunt. Itaque liberum mihl est,

nec voluntatem bonam habcre, ncc actioncm : nullo autem

modo possum non habcre possibilitatom boni : incst mihi
etiam si nolucro, nec otium sui aliquando in hoc natura
recipit. Quem nobis sensum exempla aliqua facient clari-
orem. Quod possumus vidcre oculis, nostrum non est

quod vero bene aut male videmus, hoc nostrum cst. Et ut

generaliter universa complectar, quod possumusomne bonura
facere, dicere, cogitare, illius est qui hoc posse donavit, qui
hoc posse adjuvat : quod vero bene vel agiraus, vel loquimur,
vel cogitamus, nostrum est ;
quia haeo omnia vertere in
malum etiam possumus. Unde, quod propter calumniain
vestram saepe repetendura est, cum diciraus hominem posse
esse sine peccato, et confessione possibilitatis acceptae lau-
damus Deum, qui nobis hoc posse largitus est, nec est ibi
ulla laudandi hominis occasio, ubi solius Dei causa tractatur :

non enim de velle, nec de esse, sed tantummodo de eo quod

potest esse, disseritur."
6. Ecce est totum dogma Pelagii in libro ejus tertio pro
libero arbitrio, his omnino verbis diligenter expressum, quo
tria ista, unum quod est posse, alterum quod est velle, terti-
um quod est esse, id est possibilitatem, voluntatem, acti-

onem, tanta curavit subtilitate distinguere, ut quandocumque

legimus, vel audimus, divinae gratiae adjutorium confiteri,
ut a malo declinemus bonumque faciamus, sive in lege atque
doctrina, sive ubilibet constituat, sciamus quid loquitur ; nec
erremus, aliter eura intelligendo quam sentit. Scire quippe
debemus, quod nec voluntatem nostram, nec actionem divino
adjuvari credit auxilio, sed solam possibilitatem voluntatis
atque operis, quam solam in his tribus nos habere aiSrmat
ex Deo, tanquam hoc sit infirmum, quod Deus ipse posuit in
natiira ; cetera vero duo quae nostra esse voluit, ita sint
firma, et fortia, et sibi sufficientia, ut nullo indigeant ejus
auxilio ; et ideo non adjuvet ut velimus, non adjuvet ut
agamus, sed tantummodo adjuvet ut velle et agere valeamus.
Contra autem Apostolus, Cum timore, inquit, et tremore
 ;
:;

208 AUGUSTINE ON GRACE.

vestram ipsorum operamini salutem. Et ut scirent, quianon

tantum in eo quod operari possint, (hoc enim in natura et in
doctrinajam acceperant ;) sed etiam in eo quod operantur
divinitus adjuvantur, non ait, Deus est enim qui operatur in
vobus posse, tamquam ipsi jam et velle et operari per se
ipsos habeant, nec in his duobus acljutorio ejus indigeant
sed ait, Deus enim est qui operatur in vobis et velle et per-
ficere ; vel sicutin aliis et maxime Graecis codicibus legitur,
et velle et operari. A^idete si non Apostolus gratiae Dei
futuros adversarios sancto Spiritu tanto ante praevidit, et
haec duOj id est, et velle et operari, quae iste ita nostra esse
voluit, tamquam ipsa divinae gratiae non adjuventur auxilio,
Deum in nobis dixit operari.
Neque hinc Pelagius incautos fallat et simplices, vel
7.

etiam se ipsum, quoniam cum dixisset, Ergo in voluntate et

opere hono laus hominis est : velut correxit atque addidit,
immo et hominiSy et Dei. Non enim hoc propterea dixit,

quia secundum eanam doctrinam intelligi voluit, quod et

velle et operari Deus operetur in nobis : sed cur hoc dixerit,
satis evidenter ostendit, continuo subjungendo, qui ipsius
voluntatis et operis possibilitatem dedit. Ilanc autem possi-
bilitatem in natura eum ponere, de verbis ejus superioribus
clarum Sed ne nihil de gratia dixisse videretur, adjuri-
est.

xit, quique ipsam possibilitatem gratiae suae adjuvat semper

auxilio : non ait, ipsam voluntatem, vel ipsam operationem
quod si diceret, non abhorrere a doctrina apostolica videretur
sed ait ; ipsam possibilitatem, illud videlicet ex tribus quod
in natura locavit, gratiae sua adjuvat seniper auxilio : ut
scilicet in voluntate et actione non ideo laus sit et Dei et
liominis quia sic vult ,homo, ut tamen Deus voluntati ejus
ardorem dilectionis inspiret ; et sic operatur homo, ut tamcn

Deus cooperetur, sino cujus adjutorio quid cst liomo ? sed

ideo ad hanc laudem adjunxit et Deum, quia nisi natura
esset, in qua nos condidit, qua velle ct agcrc possomus, nec
vellemus, nec ageremus.
8. Ilanc autem naturalem possibilitatem quod adjuvari
Dei gratis confitetur, non est hic apertum vel quam
 :

AUaUSTINE ON GRACE. 209

dicat gratiam vol quatonus eft naturam sontiat adjuvari

sed sicut aliis locis, in quibus evidentius loquitur, in-

telligi potest, not vult aliud accipi quam lcgcm atqui

doctrinam, qua naturalis possibilitas adjuvctur. Nam
quodam loco ait, **
Hic nos imperitissimi hominum putant
injuriam divinae gratiae facere, quia dicimus eam sine
voluntate nostra nequaquara in nobis perficcre sanctita-
tem : quasi Deus gratiae suae aliquid imperaverit, et n.ou illis

quibus imperavit, etiam gratiae suae auxilium subministret, ut

quod per liberum hominis facere jubentur arbitrium, faciliu3
possent implere per gratiam." Et tamquam explicaturus quam
dicat gratiam, secutus adjunxit, dicens, " Quam nos non, ut
tu putas, in lege tantummodo, sed et in Dei esse adjutorio
confitemur." Quis non hic desideret, ut ostendat quam velit

intelligi Propterhoc enim maxime de illo exspec-

gratiam?
tare debemus, ut dicat hoc quod dicit, non in lege tantum-
modo se gratiam confiteri. Sed nobis hac expectatione
suspensis, iquid addiderit intuemini " Adjuvat enim no3 :

Deus, inquit, per doctrinam et revelationem suam, dum cordis

nostri oculos aperit ; dum nobis, ne presentibus occupemur,
futura demonstrat ; dum diaboli pandit insidias ; dum nos
multiformi et ineifabili dono gratiae caelestis illuminat."
Deinde sententiam suam quandam velut absolutione conclu-
dens, " Qai haec dicit, inquit, gratiam tibi videtur negare ?
An et liberum hominis arbitrium, et Dei gratiam confitetur ?'*

In his omnibus non recessit a commendatione legis atque

doctrinae, hane esse adjuvantem gratiam diligenter incul-
cans, et hoc exsequens quod proposuerat, cum diceret, sed
in Dei esse adjutorio confitemur. Denique Dei adjutorium
multipliciter insinuandum putavit, commemorando doctri-
nam et revelationem, et oculorum cordis adapertionem, et
demonstrationem futurorum, et apertionem diabolicarum
insidiarum, et multiformi atque ineflfabili dono gratiae caeles-
tis illuminationem : ad hoc utique ut divina praecepta et
promissa discamus. Hoc est ergo gratiam Dei ponere in
lege atque doctrina.
9. Hinc itaque apparet, hanc eum gratiam confiteri, qua
10
210 AUGUSTINE ON GRACE.

demonstrat et revelat Deus quid agere debeamus non qua ;

donat atque adjuvat ut agamus cura ad hoc potius valeat :

legis agnitio, si gratiae desit opitulatio, ut fiat mandati prae-

varicatio. Ubi enim non est lex, ait Apostolus, nec prae-
varicatio. Et, Concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret,
Non concupisces. Ac per hoc, usque adeo aliud est lex,
aliud est gratia, ut lex non solum nihil prosit, verum etiam
plurimum obsit, nisi adjuvet gratia et haec ostendatur legis ;

utilitas, quoniam quos facit praevaricationis reos, cogit con-

fugere ad gratiam liberandos, et ut concupiscentias malas

superent adjuvandos. Jubet enim magis quam juvat ; docet
morbum esse, non sanat ; immo ab ea potius quod non sana-
tur auo-etur, ut adtentius et sollicitius gratiae medicina quae-
ratur. Qaia autem vivificat. Si enim
littera occidit, spiritus

data esset lex quae posset vivificare, omnino ex lege esset

justitia. In quantum tamen etiam lex adjuvet, adjungit et
dicit, Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut promissio

ex fide Jesu Christi daretur credentibus. Itaque lex, inquit,

Paedagogus noster fuit in Christo Jesu. Hoc ipsum ergo
superbis est utile, sub peccato artius manifestiusque concludi,
ne ad faciendam justitiam de liberi arbitrii quasi propriis
viribu^ praesumatur sed omne os obstruatur, et reus fiat
;

omnis mundus Deo, quia non justificabitur ex lege omnis

caro coram illo. Per legem enira cognitio peccati nunc :

autem sine lege justitia Dei manif estata est, testificata per
leo-em et prophetas. Quomodo ergo sine lege manifestata,

si per legem testificata ? Non itaque sine lege manifestata,

sed sine lege justitia, quia justitia Dei est, id est, quae nobis
non ex lege sit, sed ex Deo : non quae illo imperante cog-
noscendo timeatur, sed quae illo donante diligendo teneatur,
ut et qui gloriatur in Domino glorietur.

10. Quid ergo est, quod istc legera atque doctrinam depu-
tat gratiara, qua juvamur ad operandam justitiam, quae ut
raultum adjuvet, ad lioc adjuvat ut gratia requiratur ? Nemo
cnim potest legem implere per legem. Plenitudo enim legis
caritas. Caritas autem Dei non per lcgein diifusa est in
cordibua nostris, sed per Spiritum sanctum qui datus est
 AUQUSTINE ON ORACE. 211

nobis. Proindc per lcgem gratia domonstratur, ut lcx per

gratiani complcatur. Quid enim juvat Pclagium, quia diver-
sis verbis camdem rem dicit, ut non intclligatur in lege atque
doctrina gratiam constituere, qua possibilitatem naturae
asserit adjuvari? Quantum autcm exisfimo, ideo veretur
intelligi, quia damnavit eos, qui dicunt gratiam Dei et adju-
torium non ad singulos actus dari, sed in libero arbitrio esse,
vel in lege atque doctrina ; et tatnen latcre se putat, cum
aliis atque aliis locutionibus versat signiiicatioaem legis

atque dootrinae.
11. Et alio quippe loco, cum diuasseruisset, non adjutorio
Dei, sed ex nobis ipsis in nobis effici voluntatem bonam,
opposuit sibi ex apostoli epistola quaestionem, atque ait,

''
Et quomodo inquit, stabit illud Apostoli, Deus est enira
qui operatur in vobis et velle et perficere ?" Deinde ut hanc
oppositionem veluti solveret quam videbat dogmati suo vehe-
menter esse contrariam, secutus adjunxit: " Operatur in
nobis velle quod bonum est, velle quod sanctum est, dum nos
terrenis cupiditatibus deditos, et mutorum more animalium
tanturamodo praesentia diligentes, futurae gloriae magnitu-
dine et praemiorum poUicitatione succendit, dum revelatione
saj.ientiae in desiderium Dei stupentem suscitat voluntatem,
dum nobis (quod tu alibi negare non metuis) suadet omne
quod bonum est." Quid eum dicere
mar.ifestius, nihil aliud
gratiam, qua Deus in nobis operatur velle quod bonum est,
quam legem atque doctrinam ? In lege namque et doctrina
sanctarum scripturarum futurae gloriae atque praemiorum
promittitur magnitudo. Ad doctrinam pertinet etiam quod
sapientia revelatur, ad doctrinam pertinet cum suadetur
omne quod bonum est. Et si inter docere et suadere, vel
potius exhortari, distare aliquid videtur ; etiara hoc tamen
doctrinae generalitate concluditur, quae quibusque sermoni-
bus vel litteris continetur : nam et sanctae scripturae et
docent et exhortantur, et potest esse in docendo et exhor-
tando etiam hominis operatio. Sed nos eam gratiam volu-
mus iste aliquando fateatur, qua futurae gloriae magnitudo
non solum promittitur, verum etiam creditur et speratur ; nec
212 AUGUSTINE ON GRACE.

solum revelatur sapientia, verum et amatur ; nec solum

suadetur omne quod bonum est, verum et persuadetur. Non
enim omniura est fides, qui audiunt per Scripturas Dominum
regnum caelorum pollicentem aut omnibus persuadetur ;

quibuscumque suadetur, ut veniant ad eum qui dicit, Yenite

ad me omnes qui laboratis. Quorum autem sit fides, et

quibus persuadetur, ut ad eum veniant, satis ipse demonstra-

vit, ubi ait, Nemo venit ad me, nisi Pater qui misit me,
traxerit eum. Et paulo non credentibus loque-
post, cura de

retur, Dixi, inquit, vobis, quia nemo potest venire ad me,

nisi fuerit ei datum a Patre meo.^ Hanc debet Pelagius
gratiam confiteri, si vult non solum vocari, verum etiam esse
Christianus.

12. Quid autem dicam de revelatione sapientiae ? Neque

enim facile quisquara speraverit in hac vita posse pervenire
ad magnitudinem revelationum apostoli Pauli : et utique in

eis quid aliud credendum est ei revelari solere, nisi quod ad

sapientiara pertineret ? Et tamen dicit, In magnitudine
revelationum mearum ne extollar, datus est mihi stimulus
carnis mea, angelus Satanae quime colaphizet. Propter quod
ter Dominum rogavi, ut auferret eum a me et dixit mihi,:

Sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur.

Procul dubio si jam summa, et cui nihil esset addendum,
caritas in Apostolo tunc fuisset, quae omnino non posset
inflari, numquid necessarius esset angelus Satanae, quo cola-
phizante reprimeretur elatio, quae in magnitudine revela-
tionum posset exsistere ? Quid est autem aliud elatio, quam
? Et utique de caritate verissime dictum est, Caritas
inflatio

non aemulatur, non inflatur. Ilaec itaque caritas adhuc

etiam in tanto Apostolo de die in diem profecto augebatur,
quamdiu homo ejus interior de die in dicm renovabatur,
perficienda sine dubio ubi jam non posset inflari. Tunc
autem mens ejus adhuc erat ubi inflaretur magnitudine reve-
latioriis, donec irapleretur solido aedificio caritatis : nondum
enim pcrveniendo apprchenderat, quo proficiendo currebat.

Jo. G, 45.
 AUaUSTINE ON ORACE. 213

13. Idcoque nolcnti perpcti molcstiam, qua ejus cohibcre-

tur elatio, antequam essct in eo caritatis ultiina et summa
perfectio, rectissime dicitur, Suflicit tibi gratia mea, nam
virtus in infirmitate periicitur : in infirmitate scilicet, non
ut ille putat, carnis tantum ; sed et carnis ct aiiimi : quia et
animus erat in comparatione summae illius perfectionis infir-
mus, cui, ne extolleretur, proinde stimulus carnis angelus
Satanae intelligebatur datus : quamvis esset in carnalium
vel animalium, nondum percipientium quae sunt Spiritus Dei,
comparatione, firmissimus. Quocirca si virtus in infirmitate
perficitur, quisquis non fatetur infirmum, non perficitur.
se
Haec autem gratia qua virtus in infirmitate perficitur, prae-
destinatos et secundum propositum vocatos ad summam per-
fectionem glorificationemque perducit. Qua gratia agitur,
non solum ut facienda noveriraus, verum etiam ut cognita
faciamus nec solum ut diligenda credamus, verum etiam ut
;

credita diligamus.
14. Haec gratia si doctrina dicenda est, certe sic dicatur,

ut altius et interius eam Deus cum ineffabili suavitate creda-

tur infundere, non solum per eos qui plantant et rigant

extrinsecus, sed etiam per se ipsum qui incrementum suum
ministrat occultus, ita ut non ostendat tantummodo verita-
tem, verum etium impertiat caritatem. Sic enim docet Deus
eos qui secundum propositum vocati sunt, simul donans et
quid agant sci-re, et quod sciunt agere. Unde ad Thessaloni-
censes sic Apostolus loquitur De caritate autem fraterni-
:

tatis non opus habetis vobis scribi ; nam ipsi vos a Deo
didicistis ut diligatis invicem. Atque ut probaret eos a Deo
didicisse, subjunxit, Etenim facitis illud in omnes fratres, in
universa Macedonia. Tamquam hoc sit certissimum indicium
quod a Deo didiceris, si id quod didiceris feceris. Isto modo
sunt omnes secundum propositura vocati, sicut scriptum est
in Prophetis, docibiles Dei. Qui autem novit quidem quod
fieri debeat, et non facit, nondum a Deo didicit secundum
gratiam, sed secundum legem non secundum spiritum, sed
;

secundum litteram. Qumvis multi, quod imperat lex, facere

videantur timore poenae, non amore justitiae : quam dicit
214 AUGUSTINE ON GRACE.

Apostolus justitiam suam quae ex lege est ; tamquam sit

imperata, non data. Si autem data est, non dicitur justitia

nostra, sed Dei : quia sic fit nostra, ut sit nobis ex Deo.
Dicit enim, Ut inveniar in illo non habens meam justitiam/
quae ex lege est, sed eam quae ex fide est Jesu, justitiam ex
Deo. Tantum igitur inter legem distat et gratiam, ut cum
lex esse non dubitetur ex Deo, justitia tamen quae ex lege est,
non sit ex Deo ; sed justitia quae per gratiam consummatur,
ex Deo. Quia ex lege justitia dicitur, quae fit propter legis
maledictum : justitia ex Deo dicitur, quae datur per gratiae
beneficium ; ut non sit terribile, sed suave mandatum, sicut
oratur in Psalmo,^ Suavis es Domine, et in tuasuavitate doce^
me justitiam tuam : id est, ut non formidine poenae serviliter
cogar esse sub lege, sed libera caritate delecter esse cum
lege. Praeceptum quippe liber facit, qui libens facit.Et
hoc modo quisquis discit, agit omnino quidquid agendum
didicerit.

15. De isto docendi modo etiam Dominus ait, Omnis qui

audivit a Patre meo et didicit, venit ad me. Qui ergo non
venerit, non de illo recte dicitur, Audivit quidem et didicit
sibi esse veniendum, sed facere non vult quod didicit. Pror-
sus non recte dicitur de isto docendi modo, quo per gratiam
docet Deus. Si enim, sicut Veritas loquitur, Omnis qui
didicit, venit : quisquis non venit, profecto nec didicit. Quis
autem non videat, et venire quemquam et non venire arbitrio
voluntatis Sed hoc arbitrium potest esse solum, si non
?

venit non autem potest nisi adjutum esse, si venit et sic

: ;

adjutum, ut non solum quid faciendura sit sciat, sed quod

scierit etiam faciat. Ac per hoc, quando Deus docet, non
per legis litteram, sed per Spiritus gratiam ; ita docet, ut
quod quisque non tantum cognoscendo videat, sed
didicerit,

etiam volendo appetat, agendoque perficiat. Et isto divino

docendi modo etiam ipsa voluntas et ipsa operatio, non sola
volendi ct operandi naturalis possibilitas adjuvatur. Si
enim solum posse nostrum hac gratia juvaretur, ita diceret

1 Phil. iii., 9. ,
^ Psalm cxix., 68.
 AUaUSTINE ON GRACE. 215

Dominus : Omnis qui audivit a patrc ct didicit, potcst vcniro

ad mc. Non autcm ita dixit scd, Omnis qui audivit, inquit,
:

a Patre et didicit, vcnit ad me. Venirc posso in natura

ponit Pelagius, vel etiam, ut modo diccre coepit, in gratia,
qualemlibet eam sentiat, qua ipsa, ut dicit, possibilitas ad-
juvatur : venire autem jam in voluntate et opore est. Non
cst autem consequens, ut qui potest venire, etiam veniat,
nisi id voluerit atque fecerit. Sed omnis qui didicit a Patre,
non solum potest venire, sed venit: ubi jam et possibilitatis

profectus, et voluntatis aflfectus, et actionis eflfectus est.

 LIB. EJUSDEM DE DOCTRINA
CHRISTIANA.

LIB. II.

Philosophi autem qui vocantur, si qua forte vera et fidei

nostrae accommodata dixerunt, maxime Platonici, non solum
formidanda non sunt, sed ab eis etiam tamquam injustis
possessoribus in usum nostrum vindicanda. Sicut enim
JEgjTpui non solum idola habebant etonera gravia quae popu-
lus Israel detestaretur et fugeret, sed etiam vasa atque
ornamenta de auro et argento, et vestem, quae ille populus
exiens de ^gyto, sibi potius tamquam ad usum meliorem
clanculo vindicavit, non auctoritate propria, sed praecepto
Dei, ipsis ^gyptiis nescienter commodantibus ea, quibus
non bene utebantur : sic doctrinae omnes gentilium non
solum Bimulata et superstitiosa figmenta gravesque sarcinas
supervacanei laboris habent, quae unusquisque nostrum duce
Christo de societate gentilium exiens, debet abominari atque
devitare ; sed etiam liberales disciplinas usui veritatis apti-
ores, et quaedam morum praecepta utilissima continent,
deque ipso uno Deo colendo non-nulla vera inveniuntur apud
eos, quod eorum tamquam aurum et argentum, quod non
ipsi instituerunt, sed de quibusdam quasi metallis divinae
providentiac, quae ubique infusa est, eruerunt, et quo per-
verse atque injuriose ad obsequia daemonura abutuntur, cum
ab eorum misera societate sese animo separat, debet ab eis

auferre Christianus ad usum justum praedicandi Evangelii.

Vestem quoque illorum, id est hominura quidem instituta,
eed tamen accommodata huraanae socictati, qua in hac vita
carere non possumus, accipere atque habere licuerit in usum
Convertenda Christianum.
Nam quid aliud fecerunt multi boni fideles nostri ? Nonne
 :;

AUOUSTINE ON CllRISTIAN LEARNINO. 217

adspicimus quanto auro ct argcnto ct vestc suiTarcinatus

cxierit de /Eg^qito Cyprianus doctor suavissimus ct martyr
bcatissimus? quanto Lactantius; quanto Victorinus, Optatus,
Ililarius, ut quanto innumerablles Graeci ?
dc vivis taceam ;

Quod prior ipse fidelissimus Dci famulus Moiscs fecerat, de

quo scriptum est, quod eruditus fueritomni sapientia ^gyp-'
tiorura. Quibus omnibus viris superstitiosa gentium consue-
tudo, et maxime illis temporibus, cum Christi rccutiens jugum
Christianos persequebatur, disciplinas quas utiles habcbat,
numquam commodaret, si eas in usum colendi uniua Dei,
quo vanus idolorum cultus exscinderetur, conversum iri sus-
picaretur : sed dederunt aurum et argentum et vestem suam
exeunti populo Dei de ^gypto, nescientes quemadmodum
illaquae dabant, in Christi obsequium cederent. IUud enim
in Exodo factum, sine dubio figuratum est, ut hoc praesig-
naret : quod, sine praejudicio alterius, aut paris aut melioris
intelligentiae, dixerim.
Sed hoc modo instructus divinarum Scripturarum stu-

diosus, cum ad eas perscrutandas accedere coeperit, illud

apostolicum cogitare non cesset, Scientia inflat, caritas

aedificat. Ita enim sentiet, quamvis de ^gypto dives exeat,

tamen nisi Pascha egerit, salvum se esse non posse. Pascha
autem nostrum immolatus est Christus, nihilque magis immo-
latio Christi nos docet, quam illud quod ipse clamat, tamquam

ad eos, quos in ^gypto sub Pharaone videt laborare

" Venite ad me qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam
vos. Tollite jugum meum super vos, et discite a me, quia
mitis sum, et humilis corde ; et invenietis requiem animabus
vestris. Jugum enim meum lene est, et sarcina mea levis

est:" quibus, nisi mitibus et humilibus corde, quos

scientia, sed caritas aedificat ?
***** non inflat

LIB. IV.

Primo itaque expectationem legentium, qui forte me putant

rhetorica daturum esse praecepta, quae in scholis secularibus
et didici et docui, ista praelocutione cohibeo, atque ut a me
non expectentur, admoneo : non quod nihil habeant utilitatis

ID
218 AUGUSTINE ON CHRISTIAN LEARNING.

sed quod si quid habent, seorsum discendum est. si cui for-

tassis bono viro etiam haec vacat discere, non autem a me

vel in lioc opere, vel in aliquo alio requirendum.
Nain cum per artem rhetoricam et vera suadeantur etfalsa,
quis audeat dicere, adversus mendacium in defensoribus suis
inermem debere consistere veritatem, ut videlicet illi qui res
falsas persuadere conantur, noverint auditorem vel benevo-
lum, vel intentum, vel docileiii proaemio facere ; isti autem
non noverint ? Illi falsa breviter, aperte, verisimiliter ; et
isti vera sic narrent, ut audire taedeat, intelligere non pateat,
credere postremo non libeat ? Illi fallacibus argumentis veri-
tatem oppu^nent, asserant falsitatem ; isti nec vera defen-
dere, nec falsa valeant refatare ? Illi animos audientiutn in
errorem moventes impellentesque dicendo terreant, contris-
tent, exbilarent, exhortentur ardenter ; isti pro veritate,
lenti frigidique dormitent ? Quis ita desipiat, ut hoc sapiat ?

Cum ergo sit in medio posita facultas eloquii, quae ad per-

suadenda seu prava seu recta valet plurimum, cur non
bonorum studio comparatur, ut militefc veritati, si eam mali

et erroris

Debet
usurpant
igitur
?*******
ad obtinendas perversas vanasque causas in usus

divinarum Scripturarum tractator et doctor,

iniquitatis

defensor rectae fidei ac debellator erroris, et bona docere, et

mala dedocere : atque in hoc opere sermonis conciliare
adversos, remissos erigere, nescientibus quid agatur, quid
exspectare debeant intimare. Ubi autem benevolos, intentos,
dociles aut invenerit, aut ipse fecerit, cetera peragenda sunt,
sicut postulat causa. Si docendi sunt qui audiunt, narra-
tione faciendum est, si tamen indigeat, ut res de qua agitur
innotescat. Ut autem quae dubia sunt certa fiant, documentis
adhibitis ratiocinandum cst. Si vero qui audiunt movendi
sunt potius quam docendi, ut in eo quod jam sciunt, agendo
non torpeant, et rebus asscnsum, quas veras esse fatentur,
accommodcnt, majoribus diccndi viribus opus est. Ibi
obsecrationes ct increpationcs, concitationes et coercitiones,
et quaccumque alia valeant ad commovcndos animos, sunt
necessaria.
 AUaUSTINE ON CIIRISTIAN LEAIININCI. 219

Et liacc quidcm cuncta qnae omncs ferc homines in

dixi,

iis quae cloqucndo agunt, faccrc non quiescunt sed cum :

alii faciant obtuse, deformitcr, frigidc ; alii acute, ornate,

vchementer ; illum ad hoc opus unde agimus, jam oportct
acccdere, qui potest disputare vel dicere sapicnter, etiamsi
non potest eloqucnter, ut prosit audientibus, ctiamsi minus
quam prodesset, si et eloquenter posset dicere. Qui vero
affluit insipienti eloquentia, tanto magis caveiidus est, quanto
magis ab eo iii iis quae audire inutile est, delectatur auditor,
eteum quoniam diserte dicere audit, etiam vere dicere existi-
mat. Haec autem sententia nec illos fugit, qui artem rhe-
toricam docendam putarunt: fassi sunt eniin sapientiam
sine eloqueritia parum prodesse civitatibus ; eloquentiam
vero sine sapientia nimium obesse plerumque, prodesse num-
quam. Si ergo hoc illi, qui praecepta eloquentiae tradider-
unt, in eisdem libris in quibus id egerunt, veritate instigante
coacti sunt confiteri, veram, hoc estsupernam quae a Patre
luminum descendit, sapientiam nescientes, quanto magis nos
non aliud sentire debemus, qui hujus sapientiae filii et minis-
tri sumus ? Sapienter autem dicet homo tanto magis vel
minus, quanto in Scripturis sanctis magis minusve profecit.
Non multum legendis memoriaeque mandandis,
dico in eis
sed bene intelligendis, et diligenter earum sensibus indagan-
dis. Sunt enim qui eas legunt, et negligunt : legunt ut
teneant, negligunt ne intelligant. Quibus longe sine dubio
praeferendi sunt, qui verba earum minus tenent, et cor earuin
sui cordis oculis vident. Sed utrisque ille melior, qui et cum
volet cas dicit, et sicut oportet iiitelligit.
Huic ergo qui sapienter debet dicere, etiam quod non
potest eloquenter, verba Scripturarum tenere maxime neces-
sarium est. Quanto enim se pauperiorem cernit in suis,

tanto eum oportet in istis esse ditiorem ; ut qiiod dixerit suis

verbis, probet ex illis ; et qui propriis verbis minor erat,
magnorum testimonio quodammodo crescat. Probando enim
delectat, qui minus potest delectare dicendo. Porro qui non
solum sapienter, verum etiam eloquenter vult dicere, quoniam
profecto plus proderit, si utrumque potuerit; ad legendos
 ;

220 AUGUSTINE ON CHRISTIAN LEARNINa.

vel audiendos et exercitatione imitandos eloquentes eum

mitto libentius, quam magistris artis rhetoricae vacare prae-
cipio si tamen ii qui leguntur et audiuntur, non solum

******
:

eloqnenter, sed etiam sapienter dixisse vel dicere veraci

praedicatione laudantur.
Dixit ergo quidam eloquens/ et verum dixit, ita dicere
debere eloquentem, ut doceat, ut delectet, ut flectat. Deinde
addidit, Docere necessitatis est, delectare suavitatis, flectere
victoriae. Horum trium quod primo loco positum est, hoc
est docendi necessitas, in rebus est constituta, quas dicimus
reliqua duo in modo, quo dicimus. Qui ergo dicit cum docere
vult, quamdiu non intelligitur, nondum se existimet dixisse

quod vult ei quem vult docere. Quia etsi dixit quod ipse
intelligit, nondum illi dixisse putandus est, a quo intellectus
non est : si vero intellectus est, quocumque modo dixerit,

dixit. Quod si etiam delectare vult eum, cui dicit, aut flec-
tere, non quocumque modo dixerit faciet, sed interest quo-
modo dicat ut faciat. Sicut est autem ut teneatur ad
audiendum, delectandus auditor, ita iiectenduSj ut moveatur
ad agendum. Et sicut delectatur si suaviter loquaris ita ;

flectitur si amet quod polliceris, timeat quod minaris, oderit

quod arguis quod commendas amplectatur, quod dolendum

;

exaggeras doleat, cum quid laetandum praedicas gaudeat,

misereatur eorum, quos miserandos ante oculos dicendo con-
stituis, fugiat eos, quos cavendos terrendo proponis, et

quidquid aliud grandi eloquentia fieri potest ad commo-

vendos animos auditorum, non quid agendura sit ut sciant,
sed ut agant quod agendum esse jam sciunt. * * * *
Qui ergo nititur dicendo persuadere quod bonum est, nihil

horum trium spernens, ut scilicet doceat, ut delectet, ut flectat,

oret atque agat, ut quemadmodum supra diximus, intelligen-
ter, libcnter, obedientcrque audiatur. Quod cum aptc et

convenienter facit, non immcrito cloquens dici potcst. ctsi

non eum sequatur auditoris assensus. Ad hacc cnim tria, id

cst ut doceat, ut delcctct, ut ilectat, etiam tria illa videtur

Ciccro : Orator, nd M. Brut. G9,

 AUGITSTINE ON CIIRISTIAN LEARNINa. 221

pcrtincrc voluissc idcm ipse Roraani auctor cloquii, cum itidcm

dixit: Is igitur crit cloqucns, qui potcrit parva submisse,
modica tompcratc, magna granditcr diccrc tamquam si
:

adderet illa ctiam tria, et sic explicarct unam eamdcmquc

scntentiam dicens, Is erit igitur eloqucns, qui ut doceat,
potcrit parva submissc ; ut delcctct, modica tcmperate ; ut
flectat, magna granditer dicere.

Haec autem tria ille, sicut ab eo dicta sunt, in causis

forensibus posset ostendere : non autem hic, hoc est in eccle-
siasticis quaestionibus, in quibus hujusmodi, quem volumus
informare, sermo versatur. In illis enim ea parva dicuntur,
ubi de rebus pecuniariis judicandum est; ea magna, ubi de
hominum ea vero ubi nihil horum judi-
salute ac de capite :

candum est, nihilque agitur ut agat sive decernat, sed tan-

tummodo ut delectetur auditor, inter utrumque quasi media,
et ob hoc modica, hoc est moderata dixerunt. Modicis enim
modus nomen imposuit: nam modica pro parvis abusive, non
proprie dicimus. In istis autem nostris, quando quidem
omnia, maxime quae de loco superiore ^ populis dicimus, ad

1 Loco superiore. — —
The pulpit in distinction from tbe place in which
the reader of ecclesiastical books, not inspired, took his place. Augustine
gives in this same book of his Doct. Clirist., a list of the canonical writings,
of whicb he enjoins it on the student to be ^^ solertiasimns indagator.'" Tlie
list of the New Testament books agrees entirely with our acknowledged
canon, including tbe Apocalypse but -with the Old Testament books he
;

includes a few which the Councilof Laodicea, affirmed by that of Chalcedon

afterwards, rejected, and Jerome had separated and marked off as
apocryphal. Augustine's list is that of the Council of Carthage (397) at
whicli he was present. They had not, it is tbought, yet got possession of
Jerome's works. The defeuders of the Council of Trent, ia sanctioning the
Apoci'yphal books, have sought in Augustine's acknowledgment of Tobias
and Judith, the ^laccabees, &c., an apology for the procedure of that coun-
cil. But it has beea shewa by Protestant writers, that Augustine uses the
word '• canon " in a stricter and laxer sense and that liis frequent
;

references ia other parts of his writings to the Jewish caaon as complete,

and to certain Apocrypbal books as baving only a degree of autbority,
prove tbat, tbougb be did not use tbe great care of Jerome, be was desirous
tbat even tbe best of tbese Apocrypbal books sbould not be elevated to the
level of tbe Sacred Word. Speaking (ia bis city of Godj of tbe books of
Wisdom and Ecclesiasticus, be says it is cbiefly in tbe west tbat tbey are
received as baving autbority. Gaussen justly says, tbat *'be would never
speak tbus of tbe true oracles of God." Tbe same Avriter makes good use
of tbe adraissions of leading Roman Catholic writers, previous to the
Council of Trent especially of Cardinal Cajetan's frequent assertion in his
;
 !

222 AUGUSTINE JEROME.

hominura salutem, nec teraporariam, sed aeternam referre

debemus ubi etiam cavendus est aeternus interitus omnia
; ;

magna sunt quae dicimus.

writings of the Churcli's acceptance of Jerome's carefully scrutinised list.

" Tbus," concludes Gaussen, "it is very evident tbat, even to tbe days of
—
Luther and Cajetan (his opponent on behalf of the Pope) in 1533 rthat is
to say, eleven or twelve years before the Council of Trent began —
our
entire doctrine on the Apocrypha was held atRome as good and orthodox."
See Gaussen's Appendix on the Apocrypha for the small authority belong-
ing to the alleged canon of the Council of Carthage. He also puts in good
contrast the "fifty-three" ecclesiastics assembled at Trent, \^ho ventured
to raise the Apocryphal writings to the level of Holy Scripture, with the
six hundred and thirty at Chalcedon, who aifirmed the decree of the Council
of Laodicea— absolutely excluding the Apocryphal books.
Augustine's familiarity with the Septuagint Bible used in his part of the
world instead of the Hebrew, and his somewbat excessive veneration for
that book, tbougb not altogetber blind to its defects, accounts for his
acknowledgment so far of Deutero-canonical writings. We can scarcely close
tbis volume without giving an interesting letter from Augustine to Jerome,
sbewing, amidst some diversity of judgment, tbe interest wbicb tbese
distinguisbed fatbers took iu questions of biblical criticism and interpre-
tation. Jerome's appeal to tbe original Hebrew will of course be com-
mended by every one. Not tbe least tbing to be noticed by tbe reader of
such ancient correspondence is tbe fine example of respectful deference to
the gifts and graces of one servant of Cbrist by another. What a contrast
to the envy and rudeness of lesser minds

EX EPISTOLA AUGFSTINI HIERONYMO.

Domino venerahiU, et desiderahili sancto fratrt, et compres-

hytero Ilieronymo^ Augustinus in Domino salutem.
***** Quia ergo duas jam cpistolas misi, nullam
autcm tuam postea recepi, casdem ipsas rursus mitterc volui,
credens eas non pcrvenisse. Quae etsi pervencrunt, ac
fortasse tuae potius ad mc pcrvenire minime potucrunt, ca
ipsa scripta, quae jam misisti, itcrum mittc, si fortc reservata
sunt sin mirius, rursus dicta quod lcgam, duin tamcn liis
:

rcspondcrc rie gravcris, quod jam diu cst ut expccto. rrimas

etiam quas ad te adhuc prcsbyter littcras pracparavcram
mittcndas pcr qucmdam iVatrem nostrum Profuturum, qui
postea collcga nobis factus, jam cx liac vita migravit, nec
 ;

FROM AUGUSTINE JEROME. 223

ens tunc ipse pcrfcrrc potuit, quia continuo dum proficisci

disponit, opiscopatus sarcina dctentus, ac dcinde in brevi
defunctiis est, ctiam nunc mittere volui ut scias in tua :

colloquia quam olini inardcscam, ct quam vim patiar, quod a

ine tam longe absunt sensiis corporis tui, per quos adire
possit ad animum tuum animus mcus, mi frater dulcissime,
et in Domini membris hoiiorandc.
In hac autem epistola Iioc addo, quod postea didicimus,
Job ex Hebraeo a te interpretatum,. cum jam quamdam
haberemus intcrpretationem tuam cjusdem Prophetae ex
graeco eloquio versara in latinum ubi tamen astcriscis
;

notasti quae in hebraeo sunt, et in graeco desunt ; obeliscis

autem quae in graeco inveniuntur, et in hebraeo non sunt,
tam mirabili diligentia, ut quibusdam in locis ad verba
singula, singulas stellas videaraus, significantes eandem
verba esse in hebraeo, in graeco autem non esse. Porro
in hac posteriore interpretatione, quae versa est ex
bebraeo, non eadem verborura fides occurrit, nec paruni
turbat cogitantem, vel cur in illa prima tanta diligentia
figantur asterisci, ut minimas etiam particulas orationis
indicent deesse codicibus graecis, quae sunt in hebraeis
vel cur in hac altera, quae ex hebraeis est, negligentius
hoc curatum sit, ut hae eaedem particulae locis suis
invenirentur. Aliquid inde, exempli gratia, volui ponere :
sed mihi ad horam codex defuit, qui ex hebraeo est.
Verumtamen quia praevolas ingenio, non solum quod
dixerim, verum etiam quid dicere voluerim, satis, ut opinor,
intelligis, ut causa reddita, quod movet edisseras.
Ego sane te mallem graecas potius canonicas nobis
interpretari Scripturas, quae Septuaginta interpretum per-
hibentur. Perdurum erit enira, si tua interpretatio per
multas ecclesias frequentius coeperit lectitari, quod a graecis
ecclesiis latinae ecclesiae dissonabunt, maxime quia facile
contradictor convincitur graeco prolato libro, id est linguae
notissimae. Quisquis autem in eo, quod ex hebraeo transla-
tum est, aliquo insolito permotus fuerit, et falsi crimen
intenderit ; vix aut numquam ad hebraea
tcstimonia per-
venietur, quibus defendatur objectum. Quod si etiam per-
ventum fuerit, tot latinas et graecas auctoritates damnari
quis ferat ? Huc accedit, quia etiam consulti Hebraei
possunt aliud respondere ut tu solus necessarius videaris,
:

qui etiam ipsos possis conviacere ; sed tamen quo judice

mirum si potueris invenire.
 ;
:

224 FROM AUGUSTINE JEROME.

Nam quidam frater noster episcopus, cum lectitari

instituisset in ecclesia, cui praeest, interpretationem tuam,
movit quiddam longe aliter abs te positum apud Jonam
prophetam, quam erat omnium sensibus memoriaeque inve-
teratum, ct tot aetat-um successionibus decantatum. Factus
est tantus tumultus in plebe, maxime graecis arguentibus et
inclamantibus calumniam falsitatis, ut cogeretur episcopus
(ea quippe civitas erat) Judaeorum testimonium flagitare.
Utrum autem illi imperitia an malitia, hoc esse in hebraeis
codicibus responderunt, quod et graeci et latini habebant
atque dicebant. Quid plura ? Coactus est homo velut
mendositatem corrigerc, volens, post magnum periculum,
non remanere sine plebe. Unde etiam nobis videtur, ali-
quando te quoque in nonnullis falli potuisse. Et vide hoc
quale sit, in eis litteris, quae non possunt collatis usitatarum
linguarum testimoniis emendari.
Proinde non parvas Deo gratias agimus de opere tuo,
quo Evangelium ex graeco interpretatus es quia pene in
:

omnibus nulla oifensio esi, cum Scripturam graecam

con-
tulerimus. Unde, si quisquam veteri falsitati contentiosus
faverit, prolatis collatisque codicibus, vel docetur facilliuie,
vel refeilitur. quaedam rarissima merito movent
Et si

quis tam durus est, qui labori tam utili non facile ignoscat,
cui vicem laudis referre non sufficit ? Quid tibi autem
videatur, cur in multis aliter se hiibeat hebraeorum codicum
auctoritas, alitergraecorum quae dicitur Septuaginta, vellem
dignareris aperire. Neque enim parvum pondus habet illa,
quae sic meruit diffamari, et qua usos Apostolos, non
solum res ipsa indicat, sed etiam te attestatum esse memini.
Ac per hoc plurimum profueris, si eam graecam Scripturam,
quam Septuaginta operati sunt, latinae veritati reddideris
quae ia diversis codicibus ita varia est, ut tolerari vix
possit ; ne in graeco aliud invcniatur, ut inde
et ita suspecta,
aliquid proferri aut probari dubitetur. Brcvem putabam
futuram hanc epistolam sed nescio
: quomodo ita mihi dulce
factum est in ea progredi, ac si tecum loquercr. Sed
obsecro te per Dominum, ne te pigeat ad omnia respondcre,
et praestare mihi, quantum potueris, praesentiam tuam.

UENRY EOWSELL, PRINTER, KINQ STREET, TORONTO.

85 7
 PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY