ЛЕКЦ ¹9

Сэдэв: Тариа цэвэрлэхийн технологи ажиллагаа

• Тарианы чанарын норм
• Тариа цэвэрлэхийн технологийн схем
• Тарианы хаягдал түүнийг хянах схем
Тариа цэвэрлэхийн технологийн процессыг зохион байгуулах
Тарианы шинж чанар түүний ургах явцад бүрэлдэн тогтоно. (хөрс, цаг уур, хур
тунадас) Дараа нь эдгээр чанарууд гаднын хүчин зүйлийн нөлөөгөөр өөрчлөгдөнө.
(хатаах, хадгалах, тээвэрлэх явцад) Энэ бүгдээс болж үйлдвэрт янз бүрийн шинж
чанар бүхий түүхий эд ирдэг.
Тарианы шинж чанарын ялгаа нь технологийн схемийн хуваарийг өөрчлөхийг
шаарддаг. Тийм учраас тариа цэвэрлэгээний дараа боловсруулалтанд орохдоо
технологийн шинж чанарын тогтвортой үзүүлэлттэй байх ёстой. Үүнд
тээрэмдэлтийн жор зохиох, УДБ явуулах зэрэг нь гол нөлөө үзүүлнэ.
Технологийн схем:
Технологийн болон тээврийн тоног төхөөрөмжийг технологийн процесст
ашиглагдах дэс дарааллаар нь байрлуулсан график дүрслэлийг технологийн схем
гэнэ. Технологийн схемийг зохион байгуулахад боловсруулж байгаа түүхий эдийн
төрөл, түүний физик шинж чанар ялангуяа бохирдолт, үйлдвэрийн хүчин чадал
болон бусад хүчин зүйл нөлөөлнө.
Суурь нормыг (базисны кондиц) хангасан үр тарианд технологийн схемийг
зохионо. Суурь норм гэж өндөр чанартай бүтээгдэхүүн авах нөхцөлийг хангаж
чадах чанарын норм юм. Энэ нормыг чийглэг, үнслэг, натур, хольц, цавуулаг зэрэг
үзүүлэлтээр тогтооно. Суурь нормын үндсэн дээр бэлэн бүтээгдэхүүний гарцыг
тооцдог.
Суурь норм :
Чийглэг -14.5 хувь
Үнслэг -1.97 хувь
Хогийн хольц -1 хувь
Түүн дотроо эрдэс хольц -0.1 хувь
 Хорт хольц -0.1 хувь
Үрийн хольц -4 хувь
Натур жин -750 г/л
Эдгээр суурь үзүүлэлтийн үндсэн дээр суурь гарцыг тодорхойлно. Чанарын
үзүүлэлт +, - хэлбэлзэлтэй байвал тохирсон хорогдол, нэмэгдлийг гарц дээр
давхар тооцно. Үүнийг тооцооны гарц гэнэ. Бэлэн бүтээгдэхүүний гарцын норм
ёсоор I ба II зэргийн хаягдал-2,7 - 2,8%, III зэргийн хаягдал – 0,7 - 0,8% байх ёстой.
Тээрмийн тасгийн тасралтгүй ажиллагааг хангахын тулд тариа цэвэрлэгээний
тасгийн хоногийн хүчин чадал 10 – 20%-иар их байна. Тариа цэвэрлэхийн схемийг
зохион байгуулахдаа хамгийн оновчтой ашигтай хэлбэрийг сонгох ба
цэвэрлэгээний үр дүн, машины ажлын бүтээмж хамгийн өндөр байх нөхцлийг
бүрдүүлсэн байна. Тариаг цэвэрлэх, тээрэмдэлтэд бэлтгэх технологийн схем 3
үндсэн хэсгээс тогтоно. Үүнд:
• Урьдчилсан цэвэрлэгээ
• Ус дулааны боловсруулалт
• Төгсгөлийн цэвэрлэгээ
Мөн түүнчлэн металл хольцын цэвэрлэгээг явуулна. Машин болон системийн
ашиглагдах дэс дарааллыг дүрмээр тогтоосон байна. Технологийн процессын эхэн
ба төгсгөлд пүүг байрлуулна. Үйлдвэрлэл нь тоос ихтэй учир аспирацийн
системийг ажиллуулна.
Тарианы хаягдал ба түүнийг хянах
Тариа цэвэрлэх тасгаас гарсан хаягдлыг зайлшгүй хянах шаардлагатай. Учир нь
хольцон дотор их хэмжээний тариа хаягдаж болзошгүй. Тарианы хаягдал дотор
10% дээш үндсэн тариа орсон байвал хаягдлыг хяналтад оруулна. Хаягдлыг
хянахын тулд бурат, аспирацийн тоног төхөөрөмж, хяналтын чулуу ялгагч, триер,
тариа хатаагч, тариа шүүгч зэрэг тоног төхөөрөмжүүдийг ашигладаг. Хаягдлыг
дотор нь 3 ангилна. Үүнд:
- I зэргийн 10% дээш тариа
- II зэргийн 2-10% тариа
- III зэргийн 2% хүртэл тариа байна.
I ба II зэргийн хаягдлыг тэжээлийн гэх ба тэжээлийн зориулалтаар ашиглана. III
зэргийн хаягдлыг тэжээлийн бус гэнэ. Сепаратор, чулуу ялгагч, триер машины
хаягдлыг 1-р буратын 1.6 номерийн металл ситод өгч гарсан нэвтрэлийг III
зэргийн хаягдлын бункерт, 5.0 номерийн ситоны нэвтрэлээр бяцарсан тариаг
ялган авч I ба II зэргийн хаягдлын бункерт тус тус өгнө.
Буултаар том тариаг авч дахин цэвэрлэгээнд оруулна. 2-р буратад 2-р
цэвэрлэгээний машины хаягдлыг хянана. Уг буратын 2 номерийн ситоны
нэвтрэлээр жижиг тариа, обоек машины тоос ялгаран гарч 5 номерийн ситоны
нэвтрэлээр I зэргийн хаягдал тус тус гарна. Буултаар нь мөн тариаг ялган авна. I,II
зэргийн хаягдлыг хамтатган том хэсгүүдийг нь бутална.
Чулуу ялгагч машины хаягдлыг хяналтын чулуу ялгагчид хянана. Мөн угаах
машины усыг хянах хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд тариа шүүгч машиныг ашиглана.
Ялган авсан тариагаа тариа хатаагчид хатааж дараа нь 2-р буратад оруулж тариаг
ялган авна. Хаягдлын нийт хэмжээ 3.5%-иас хэтэрч болохгүй.
Òàðèàíû õàÿãäëûí íîðì
Угаах машин хэрэглэсэн Угаах машин хэрэглээгүй
Хаягдал
Тэжээлийн Тэжээлийн бус Тэжээлийн Тэжээлийн бус
Хэмжээ
2.8% 0.7% 2.7% 0.8%
/хувиар/

¯ð òàðèàíû ÷àíàðûí òýíöâýðæ¿¿ëæ òýýðýìäýëòèéí æîð çîõèîõ: Ãóðèëûí ¿éëäâýðò

÷àíàðûí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é ¿ð òàðèà õ¿ëýýí àâäàã òóë òýäãýýðèéã òóñ á¿ðä
íü áîëîâñðóóëàõàä èõýýõýí õ¿÷ õºäºëìºð öàã õóãàöàà çàðöóóëàõààñ ãàäíà
¿éëäâýðëýñýí ãóðèë ÷ ÷àíàðûí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é áîëîõ íü îéëãîìæòîé. Èéìýýñ
ãóðèëûí ¿éëäâýðëýëèéí æèãä ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõ ¿ð òàðèàíû àøèãëàëòûã
ñàéæðóóëàõ ãóðèëûí ÷àíàð ãàðöûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ¿ð òàðèàíû ÷àíàðûã
òýíöâýðæ¿¿ëæ òýýðýìäýõ, æîð çîõèîäîã.
¯éëäâýðèéí æèãä àæèëëàäàã õàíãàõûí òóëä ¿ð òàðèàíû íººöèéã 10 - ààñ
äîîøã¿é õîíîãò õ¿ðýëöýæ áàéõààð òîîöíî.
Òýýðýìäýõ æîð çîõèîõîä ¿ð òàðèàã ò¿¿íèé òºðºë ñîðò ÷àíàðààð íü àíãèëæ
õàäãàëàõ íü îíöãîé à÷ õîëáîãäîëòîé. Èéìýýñ ¿ð òàðèàã äàðààõü áàéäëààð àíãèëæ
õàäãàëàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çäýã.
 Ìºí ¿ð òàðèàã õàòóó 纺ëºí õ¿÷èò áîëîí õîëüöûí õýìæýý õîðòîí øàâüæààð
áîõèðäñîí áàéäëààð íü àíãèëàí õàäãàëíà. Òóõàéëáàë: áóóäàéí õ¿÷èéã ò¿¿íä
àãóóëàãäàõ óóðàã, íîéòîí öàâóóëãèéí õýìæýý öàâóóëãèéí ÷àíàð øèëýíöýð áîëîí òàëõ
áîëîõ ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëíî. (Õ¿ñíýãò ¹ 15)
×àíàðûí õóâüä õ¿÷èò áîëîí ñóë àíãèëëûí áóóäàéä òýýðýìäýõ æîð çîõèîñíîîð ñóë
÷àíàðòàé áóóäàéí ãóðèëûí òàëõ áîëîõ ÷àíàð ìýäýãäýõ¿éö äýýøèëæ áàéãààã
òóðøèëòààð òîäîðõîéëñîí áàéíà.
Áóóäàéí ãóðèëûí òàëõ áîëîõ ÷àíàðûí ººð÷ëºëòèéã äàðààõü òîìü¸îãîîð òîîöíî.

Ýíä: Y1 –Òýýðýìäýõ æîð õèéãäñýí áóóäàéí ãóðèëûí òàëõíû ýçýëõ¿¿í, ñì3

Y2 - ×àíàðûí ñóë àíãèëëûí áóóäàéí ãóðèëûí òàëõíû ýçýëõ¿¿í, ñì3
Òýýðýìäýõ æîðûã ¿ð òàðèàíû ÷èéã, ¿íñëýã, øèëýíöýð, öàâóóëàã çýðýã
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðãàëçàí óðâóó õàìààðëûí ¿íäñýí õýñãýýð òîîöîî õèéõ, ãðàôèêèéí
çýðýã õýä õýäýí àðãààð çîõèîäîã.

Òýýðýìäýëòèéí õîëüö çîõèîõ ¿íäñýí øààðäëàãà

Òýýðýìäýëòèéí õîëüö çîõèîõ òîîöîîíû àðãà
I. Ãóðèëûí ¿éëäâýðèéí õýâèéí æèãä àæèëëàãààã õàíãàõàä ¿ð òàðèàíû
àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõàä, áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõýä
òýýðýìäýëòèéí õîëüö ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Òýýðýìäýëòèéí õîëüö øààðäëàãà íü:
- ÿíç á¿ðèéí íóòàã ðàéîíîîñ ÿíç á¿ðèéí ÷àíàðûí òàðèà
- òóñ òóñàä íü áîëîâñðóóëàõ íü áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðò íºëººëºõ
- ò¿¿õèé ýäèéã àëü áîëîõ õàÿãäàëã¿é àøèãëàõ õýðýãòýé.
1. Òàðèà íü ÷àíàðûí õóâüä áîëîâñðóóëàëòàíä îðîõ øààðäëàãà õàíãàñàí. Æèøýý íü
òàðèà öýâýðëýõ õýñýã ð¿¿ ÷èéãëýã -13,5-14,5%, õîã õîëüö – 2%, õîðò õîëüö 0.2%,
¿.õîëüö-5% ãýõ ìýò.
2. Òåõíîëîãèéí ïðîöåññò ìºðäºæ áàéãàà ãîðèìûã àëäàãäóóëàõã¿éãýýð áàéõ
3. Ãàðñàí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í íü ñòàíäàðòàä íèéöýæ áàéõ Òýýðýìäýëòèéí õîëüöûã
èõýâ÷ëýí ýëåâàòîðò çîõèîíî. ¯éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäëààñ õàìààð÷ òîäîðõîé õýìæýýãýýð
çîõèîæ áýëòãýíý (24ö-36öàã)
 II. Òýýðýìäýëòèéí õîëüö çîõèîõäîî øèëýíöýð, ÷èéãëýã, ¿íñëýã, öàâóóëàã çýðýã
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí àëü íýãèéã ñîíãîíî.
Òýýðýìäýëòèéí õîëüö çîõèîõäîî òîîöîîíû áà ãðàôèêèéí àðãûã õýðýãëýíý. Æèøýý íü 52
% øèëýíöýðòýé 300òí òàðèà áýëòãýõ øààðäëàãàòàé.
1-ð õýñýãò - 58% øèë
2-ð õýñýãò - 50% øèë
3-ð õýñýãò - 40% øèë, òàðèà õàäãàëàãäàæ áàéñàí.
Тооцооны элемент Шилэнцэр
1-ð 2-ð 3-ð
Шилэнцэр % 58 50 40
Зөрүү 6 2 12

Холих харьцаа 2
6
12 6
6
1-р ба 2-р 14 6
26

Хэсэг тус бүрийн хэмжээ:

300⋅ 14
Q1 = = 161.5mí
26
Q2 =
300⋅ 6
= 69.2mí ∑ = 299.9mí
26
Q3 = 69.2mí

Тооцоогоо шалгая. (хэсэг тус бүрийн, %)

161.5 ⋅ 58% = 9367
69.2 ⋅ 50% = 3460
69.2 ⋅ 40% = 2768
∑= 9367+ 3460 + 2768= 15595
15595÷ 300 = 51.9 ≈ 52%

АШИГЛАХ ХЭВЛЭЛ
1. Алтанцэцэг Я, Батмэнд Р, Оюунчимэг Ч, Цэцгээ Д, “ Ургамлын гаралтай
түүхий эд боловсруулах технологийн үндэс” УБ, 2000 он
2. Егоров Г.А “ Краткий курс мукомольного и крупяного производства” Москва,
2000 он
3. Егоров Г.А “ Технология муки и крупы” Москва, 1999 он
4. Платонов П.Н, Пунков С.П, Фасман В.Б “ Элеваторы и склады” Москва, 1987
он
5. Я. Баярхүү, Ц. Чимэддулам “Үр тариа боловсруулах технологи” УБ, 2005
он