BAB 4 : KEKAYAAN EKONOMI SARAWAK MENDORONG PENJAJAHAN

KELUARGA BROOKE

OBJEKTIF PEMBELAJARAN

 Menyatakan perpecahan di kalangan pembesar membuka ruang

kepada penjajahan keluarga Brooke
 Memerihalkan kerakusan keluarga Brooke meluaskan kuasa
 Menceritakan tindakan keluarga Brooke memantapkan
pentadbiran Sarawak
 Membincangkan perubahan ekonomi semasa pemerintahan
keluarga Brooke
 Menilai perubahan sosial yang dilaksanakan oleh keluarga
Brooke di Sarawak

NILAI PATRIOTISME

 Perjuangan mempertahankan maruah negara

 Karisma kepimpinan
 Memanfaatkan aset negara
 Berwaspada terhadap anasir luar

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 42

PETA KONSEP BAB 4

KEKAYAAN EKONOMI
SARAWAK MENDORONG
PENJAJAHAN
KELUARGA BROOKE

4.1 Perpecahan Membuka Ruang 4.3 Keluarga Brooke Memantapkan

Penjajahan Pentadbiran

4.2 Keluarga Brooke Meluaskan 4.4 Perubahan Ekonomi di Bawah

Kuasa Pentadbiran Keluarga Brooke

4.5 Perubahan Sosial di Bawah

Pentadbiran Keluarga Brooke

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 43

BAB 4 : KEKAYAAN EKONOMI SARAWAK MENDORONG PENJAJAHAN
KELUARGA BROOKE

4.1 Perpecahan Membuka Ruang Penjajahan

Pentadbiran Sarawak

Kesultanan Brunei

Sebelum Kurun Ke-19 Pada Kurun Ke-19

1. Pembesar-pembesar 1. Sultan Brunei melantik

tempatan dilantik Sultan seorang pembesar Brunei
Brunei untuk mentadbir iaitu Pangeran Indera
wilayah Sarawak. Mahkota sebagai wakil
2. Pembesar mentadbir tanpa pemerintah Kesultanan
campur tangan Kesultanan Brunei.
Brunei. 2. Beliau telah mengambil alih
3. Sarawak di bahagi kepada kuasa politik pembesar
beberapa daerah. tempatan
4. Setiap daerah ditadbir oleh
ketua tempatan dari
kalangan orang Melayu dan
orang Dayak. Sebab Perubahan
5. Ketua tempatan diberi Dasar
gelaran Menteri Darat, Pemerintahan Brunei
Temenggung atau Orang
Kaya
6. Ketua tempatan
bertanggungjawab : 1. Sarawak kaya dengan bahan
a) melaksanakan arahan galian (antimoni dan emas)
b) memungut cukai 2. Memguasai kakayaan
Sarawak
3. Mengukuhkan kawalan
terhadap Sarawak

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 44

 Kebangkitan Penduduk Sarawak

Kaum  Orang Bidayuh

Menentang  Orang Melayu bawah pimpinan Datu Patinggi Ali

Tujuan  Menentang kezaliman Pangeran Indera Mahkota

Penentangan  Membebaskan Sarawak daripada pemerintahan
Kesultanan Brunei

Sebab  Tindakan Pangeran Indera Mahkota :

Penentangan a) Mengambil alih kuasa pentadbiran daripada
pembesar Melayu tempatan.
b) Mengambil alih perdagangan antimoni dan emas.
c) Mengenakan cukai yang tinggi terhadap hasil
keluaran penduduk tempatan.
d) Orang Bidayuh yang bekerja di lombong
kepunyaannya tidak diberi upah.

Tindakan  Menghantar Pangeran Raja Muda Hashim untuk

Sultan Brunei membantu Pangeran Indera Mahkota menamatkan
kebangkitan penduduk Sarawak.

Datu Patinggi Ali Pangeran Indera Mahkota

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 45

 Penyerahan Sarawak Kepada James Brooke

1846  Sultan Omar Ali Saifuddin cuba menentang James Brooke dan
pembesar-pembesar yang menyokong Brooke.
 James Brooke dengan bantuan tentera British menyerang Sultan
Brunei
 Sultan Brunei ditewaskan dan dipaksa menandatangani perjanjian
yang mengiktiraf James Brooke sebagai Raja Sarawak yang
merdeka dan mempunyai kedaulatan penuh ke atas Sarawak

1842  James Brooke menghadap Sultan Brunei, Sultan Omar Ali

Saifuddin untuk mengesahkan kedudukannya.
 James Brooke datang bersama angkatan tentera laut British dari
Singapura yang diketuai Edward Belcher
 Sultan Brunei yang bimbang dengan kehadiran angkatan British
terpaksa mengiktiraf perjanjian 1841 yang ditandatangani antara
Pangeran Raja Muda Hashim dengan James Brooke

1841  Pangeran Raja Muda Hashim terpaksa melantik James Brooke

sebagai Gabenor dan Raja Sarawak pertama melalui Perjanjian
1841.

1840  Pangeran Raja Muda Hashim dikunjungi James Brooke (pedagang

British)
 Pangeran Raja Muda Hashim meminta bantuan James Brooke
untuk menamatkan kabangkitan
 Pangeran Raja Muda Hashim berjanji melantik James Brooke
sebagai Gabenor Sarawak jika kebangkitan dapat ditamatkan
 Dengan bantuan ketenteraan James Brooke, Pangeran Raja Muda
Hashim berjaya menamatkan kebangkitan
 Pangeran Raja Muda Hashim melengah-lengahkan pelantikan
James Brooke kerana menyedari Sultan Brunei tidak akan bersetuju
 James Brooke berasa marah dan membedil bandar Kuching

1836  Pangeran Indera Mahkota gagal menyekat kebangkitan penduduk

Sarawak
 Sultan Brunei menghantar Pangeran Raja Muda Hashim untuk
membantu menamatkan kebangkitan tersebut.

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 46

 Perjanjian 1841 Perjanjian 1842
Pihak  Pangeran Raja Muda  Sultan Omar Ali Saifuddin
Terlibat Hashim  James Brooke
 James Brooke
Syarat  James Brooke  Sultan Brunei menyerahkan
memerintah negeri Sarawak dari kawasan
Sarawak dan menguasai Tanjung Datu ke Sungai
segala hasilnya Samarahan dan menyerahkan
 James Brooke harus segala hasil cukainya kepada
menghormati dan James Brooke dan warisnya
memelihara undang-  James Brooke akan membayar
undang dan adat istiadat 2500 dolar setiap tahun
orang Melayu kepada baginda
 Agama dan adat istiadat
penduduk Sarawak tidak
boleh diganggu
 Sultan Brunei mengiktiraf
James Brooke sebagai Raja
Putih Sarawak

Kesan  James Brooke dilantik  Sultan Omar Ali Saifuddin

sebagai Gabenor dan mengiktiraf James Brooke
Raja Sarawak sebagai Raja Putih Sarawak

Raja Muda Hashim

James Brooke

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 47

4.2 Keluarga Brooke Meluaskan Kuasa

1853

a) Penentangan berlaku di Saribas dan Batang Lupar

b) Sultan Abdul Mu’mein tidak dapat mengawal kebangkitan tersebut.
c) Baginda menyerahkan tanah antara Sungai Samarahan dengan Sungai
Rajang dengan bayaran sebanyak 1500 dolar setahun.

1861

d) Masalah kekacauan berlaku di sepanjang Sungai Rajang.

e) Sultan Mu’mein menyerahkan Sungai Rajang dengan bayaran
sejumlah 4500 dolar setahun.

1883

f) Beberapa orang peniaga Sarawak dibunuh oleh orang Murut di

lembangan Sungai Trusan.
g) Peristiwa ini menyebabkan kawasan tersebut diserahkan oleh sultan
dengan bayaran 4500 dolar setahun.

1905

h) Charles Brooke membeli Lawas daripada Sultan Hashim Jalal (1885-

1906)
i) Keluarga Brooke berjaya meluaskan wilayahnya hingga ke sempadan
Brunei

Fort Margherita

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 48

4.3 Keluarga Brooke Memantapkan Pentadbiran

Strategi Keluarga Brooke Mendapatkan Sokongan Rakyat Tempatan dan

Memantapkan Pentadbiran Sarawak

Beraja

Memperkenalkan sistem pemerintahan beraja

Pemimpin Tempatan

Melibatkan pemimpin tempatan dalam pentadbiran

Pembesar Melayu yang berpengaruh dan berpengalaman seperti Datu Patinggi, Datu
Bandar dan Datu Temunggung dilantik membatu James Brooke mentadbir Sarawak
Mereka bertanggungjawab menasihati Brooke dalam hal berkaitan undang-undang
dan adat temptan

Majlis

Membentuk Majlis Tertinggi, Majlis Negeri dan Majlis Bahagian untuk melicinkan
pentadbiran Sarawak

Bahagian

Sarawak dibahagikan kepada lima bahagian

Setiap bahagian ditadbir oleh Majlis Bahagian

Jabatan

Beberapa jabatan seperti Jabatan Kehakiman, Polis, Kastam ddan Cukai serta Pos
ditubuhkan

Mahkamah Keadilan

Kes sivil di kalangan orang Melayu, orang Dayak dan orang Cina diadili ketua mereka
Kes jenayah dan kes yang melibatkan lebih daripada satu kaum dihakimi Raja Sarawak,
Residen atau Timbalan Residen

Perlembagaan 1941

Charles Vyner Brooke mengisytiharkan Perlembagaan 1941

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 49

 Majlis Tertinggi Majlis Negeri Majlis Bahagian
Keanggotaan  Residen  Ketua kaum  Residen
Bahagian bumiputera  Penolong
Pertama Residen
 Empat orang  Penolong
Datu Melayu Pegawai Daerah
 Pegawai Anak
Negeri
 Ketua kampung

Tujuan o Menasihati o Pemimpin o Menasihati

James bumiputera Residen
Brooke bersidang tiga o Mengetuai
o Membuat tahun sekali operasi
semua dasar o Memberi ketenteraan
o Meluluskan peluang kepada o Menjaga
undang- pemimpin keamanan
undang dan bumiputera o Mengutip cukai
peraturan menyuarakan
yang pandangan
berkaitan serta bertukar
dengan fikiran dalam
negeri satu
Sarawak perjumpaan
o Membolehkan
pemimpin
bumiputera
mengambil
bahagian dalam
pentadbiran

Majlis Tertinggi Sarawak

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 50

 Perjanjian 1888
Pihak Terlibat  Charles Brooke
 Kerajaan British
Tujuan Mengukuhkan pengaruh British di Sarawak
Syarat  British melindungi Sarawak dari serangan musuh
 Keluarga Brooke memerintah negeri dengan bebas
 Hal ehwal luar negeri adalah di bawah kawalan British

Perlembagaan Sarawak 1941

Latar Belakang  Diperkenalkan oleh Charles Vyner Brooke
 Pada 24 September 1941
 Sempena perayaan 100 tahun pentadbiran keluarga Brooke
di Sarawak

Isi Kandungan  Charles Vyner Brooke menyerahkan kuasa

mutlaknya kepada Majlis Tertinggi dan Majlis
Negeri
 Raja Sarawak memerintah dengan nasihat Majlis
Tertinggi
 Majlis Negeri diberi kuasa meluluskan undang-
undang dan menguruskan kewangan
 Raja mempunyai kuasa untuk membatalkan undang-
undang yang diluluskan oleh Majlis Negeri
 Raja Brooke melantik kebanyakan ahli Majlis
Tertinggi dan Majlis Negeri

Kepentingan  Merupakan perlembagaan bertulis pertama di Sarawak

 Menggariskan pemberian kuasa pemerintahan kepada
Sarawak

Sebab Tidak Meletusnya Perang Dunia Kedua

Dilaksana

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 51

4.4 Perubahan Ekonomi Di Bawah Pentadbiran Keluarga Brooke

a) Pemerintahan keluarga Brooke tidak menggalakkan kemasukan pelabur luar

secara besar-besaran
b) Tujuan : menjaga kepentingan ekonomi Brooke
c) Orang Cina diberi peluang bergiat dalam bidang perdagangan dan perlombongan
d) Pembangunan ekonomi dan sosial Sarawak adalah tidak seimbang kerana hanya
tertumpu di Bahagian Pertama dan Bahagian Kedua

Jenis Ekonomi Hasil Keterangan

Hasil Hutan Sarang  Diusahakan di Gua Niah
 Mendatangkan burung  Mempunyai khasiat
keuntungan  Dijual dengan harga yang tinggi

Getah  Diperoleh daripada pokok jelutung

jelutung  Diekspot ke Amerika syarikat

Kayu balak  Diusahakan oleh Syarikat Borneo dan

orang Cina
 Diusahakan di sekitar Sungai Rajang
 Diekspot ke Hong Kong, Amerika
Syarikat dan Australia

Rotan  Diekspot ke Eropah

Kapur barus -
Damar -
Tanaman Kelapa o Ditanam orang Melayu
Tradisional o Ditanam di Bahagian Pertama dan
 Ditanam untuk Kedua
diekspot
Gambir o Menjelang tahun 1885, sejumlah 1370
tan diekspot

Lada hitam o Ditanam penduduk Cina

o Di sekitar Bahagian Pertama dan
Bahagian Ketiga

Sagu/ Rumbia o Ditanam sepanjang tebing Sungai Igan,

Gambir
SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG
Oya, Mukah dan Bintulu
o Pada kurun ke-19, Sarawak
mengeluarkan separuh daripada hasil
sagu dunia
o Kilang memproses sagu di Kuching
diusahakan pedagang Cina
52
Tanaman Baru Getah  Diperkenalkan pada akhir abad ke-19
 Bertujuan  Diusahakan oleh pekebun kecil
ekspot  Pada kurun ke-20, getah merupakan
 Diusahakan ekspot kedua Sarawak selepas minyak
kerana tanah
Sarawak subur Tembakau  Ditanam di Lundu
 Diekspot ke London

Perlombongan Emas  Dilombong di Bau

 Diusahakan oleh orang Cina
 Pada tahun 1857, pelombong Cina
memberontak kerana tidak puas hati
dengan cukai yang dikenakan kerajaan
Brooke
 Pemberontakan dipatahkan Brooke dan
pelombong Cina melarikan diri ke
Sambas
 Aktiviti perlombongan diambil alih
Syarikat Borneo
 Merupakan ekspot penting Sarawak
pada awal kurun ke-20
Lombong Emas
Bau
Arang batu  Diusahakan mulai tahun 1889

Raksa -
Antimoni  Dimonopoli Syarikat Borneo
 Dilombong di Bau dan Kuching
 Antara 1870 hingga 1916, nilai ekspot
antimoni ialah hampir dua juta dolar
 Pada akhir kurun ke-20, pengekspotan
antimoni kurang penting kerana
semakin berkurangan

Minyak  Berkembang apabila pengeluaran

antimoni, emas, arang batu dan raksa
berkurangan pada tahun 1882
 Pada tahun 1909, The Anglo Saxon Oil
Company dibero konsesi menjalankan
perlombongan minyak di Sarawak
 Telaga minyak yang pertama digali di
Miri pada 1882
 Kilang menapis minyak didirikan di
Lutong pada 1917

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 53

4.5 Perubahan Sosial Di Bawah Pentadbiran Keluarga Brooke

Dasar Pecah dan Perintah

Keluarga Brooke melaksanakan dasar pecah dan perintah untuk

mengukuhkan kuasa

Kaum Bidang Pekerjaan Petempatan

Melayu Pentadbiran Pedalaman
Iban Ketenteraan Pedalaman
Cina Pertanian, perlombongan Bandar (Miri, Bintulu, Sibu)
dan perdagangan
India Perniagaan kain Kuching
Sikh Polis Bandar

Kesan

 Perpaduan kaum terhalang

 Kedudukan Raja Sarawak terjamin

Perubahan Sosial Di Sarawak

Pembandaran 1. Sebab kewujudan :
a) perkembangan ekonomi
b) pertambahan penduduk
2. Contoh bandar : Kuching, Miri, Sibu
3. Peranan bandar :
a) pusat pentadbiran
b) pusat perdagangan / kegiatan ekonomi
4. Kuching : ibu negeri dan pusat pentadbiran kerajaan Sarawak
mulai tahun 1841
5. Miri berkembang pesat selepas kegiatan melombong petroluem
pada 1910

Kemudahan 1. Kemudahan asas seperti jalan raya, bekalan air dan eletrik
Asas terhad di bandar besar seperti Kuching dan Miri
2. Kerajaan Brooke kurang memberi perhatian terhadap
kemudahan asas di kawasan pedalaman

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 54

Perkhidmatan 1. Sebab diperkenalkan:
Telegraf, Pos a) melicinkan urusan pentadbiran
dan Telefon b) menguruskan kegiatan ekonomi
2. Perkhidmatan telegraf antara bandar Kuching dengan Singapura
diperkenalkan pada 1897
3. Pejabat Pos di Kuching dibina pada tahun 1931
4. Setem pertama dikeluarkan pada tahun 1869

Perkhidmatan 1. Hospital dan klinik dibina oleh mubaligh Kristian

Kesihatan 2. Tertumpu di bandar besar seperti Kuching dan Sibu
3. Jabatan Hospital di Sarawak yang dikenali sebagai Pavillion
ditubuhkan pada 1909
4. Kemudahan kesihatan kurang disediakan di kawasan pedalaman

Pengangkutan Kereta api 1. Landasan keretapi menghubungkan Kuching

dengan Bau dibina pada 1917
2. Perkidmatan kereta api dihentikan pada 1932
akibat kemelesetan ekonomi

Jalan raya Terdapat di bandar-bandar besar seperti Kuching dan

Miri

Bas Dimulakan di Kuching pada 1920an

Motosikal Diperkenalkan di Kuching pada 1920an

Pengangkutan Syarikat perkhidmatan perkapalan, Singapore and

air Sarawak Steamship Company menyediakan
perkhidmatan di Kuching

Kapal terbang 1. Perkhidmatan kapal air antara Kuching dengan

air Singapura diwujudkan pada 1924
2. Kapal terbang air merupakan kapal terbang yang
pertama mendarat di Sungai Sarawak (1924)

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 55

 Dasar Pendidikan Brooke

 Kurang memberi perhatian kepada perkembangan pendidikan

moden di Sarawak
 Tidak yakin sistem pendidikan Barat sesuai untuk penduduk
tempatan
 Charles Brooke membina sekolah untuk orang Cina dan Melayu
 Sekolah untuk orang Dayak tidak digalakkan kerana ingin
mengekalkan cara hidup tradisional mereka

Sekolah Melayu 1. Sekolah rendah yang menggunakan bahasa Melayu

dibina pada tahun 1883
2. Tujuan :
a) melatih orang Melayu Sarawak menjadi gurusekolah
Melayu
b) menjadikan orang Melayu kakitangan rendah
kerajaan
3. Sekolah Melayu menngunakan buku-buku dari
Semenanjung Tanah Melayu
4. Contoh sekolah Melayu yang dina kerajaan :
a) Sekolah Merpati Jepang
b) Sekolah Encik Buyong
5. Sekolah-sekolah ini digabungkan menjadi madrasah
Melayu
6. Pada tahun 1930, terdapat 24 buah sekolah Melayu
dan pada 1928, terdapat 33 buah

Sekolah Inggeris 1. Kerajaan menggalakkan mubaligh Kristian mendirikan

sekolah-sekolah Inggeris
2. Contoh sekolah Inggeris terawal : Sekolah St. Thomas
(1848), Sekolah St. Mary (1850) dan Sekolah St. Teresa
(1855) – kesemuanya di Kuching
3. Bilangan Sekolah Anglikan : 13 (1930), 11 (1938)
4. Bilangan Sekolah Katolik : 15 (1930), 27 (1938)

Sekolah Cina 1. Dibiayai dan diuruskan oleh orang Cina

2. Guru, sukatan pelajaran dan buku-buku – dari negara China
3. Pada tahun 1930, terdapat 91 buah sekolah Cina dan pada
1928, terdapat 144 buah

Sekolah Melanau Sekolah untuk kaum Melanau dibina pada 1917

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 56

Sekolah Dayak Pada 1930, terdapat sebuah dan 1938, sebuah sekolah

Jabatan 1. Pada tahun 1924, Jabatan Pelajaran ditubuhkan

Pelajaran 2. Bertujuan : mengawal perkembangan pendidikan di
Sarawak
3. Semua sekolah yang ditubuhkan mesti berdaftar dengan
jabatan ini

Sekolah Kerajaan 1. Terdapat 25 buah sekolah kerajaan pada tahun 1936

2. Guru-guru sekolah kerajaan dilatih di Maktab
Perguruan Sultan Idris, Tanjong Malim

Maktab Maktab Perguruan Kent didirikan pada tahun 1940 untuk melatih
Perguruan guru bagi sekolah Melayu

SEJARAH T2 LIM CHIN GUAN SMJK PULAU SEBANG 57