Međunarodno kretanje kapitala

SADRŽAJ

U v o d.................................................. ................................................................................................. 2

Međunarodno kretanje kapitala............ ................................................................................................ 3

Oblici međunarodnog kretanja kapitala ................................................................................................. 5

Međunarodni krediti.............................. ................................................................................................. 1

1

Međunarodna ekonomska pomoć........ ................................................................................................ 1

2

Z a k lj u č a k....................................... ................................................................................................ 1
3

L i t e r a t u r a..................................... ................................................................................................ 1
4

1
 Međunarodno kretanje kapitala

UVOD

Pod međunarodnim kretanjem kapitala podrazumijevamo transfer realnih i finansijskih sredstava

između subjekata različitih zemalja sa odloženim kontratransferom za određeni vremenski period, a u cilju
ostvarivanja određenih ekonomskih i političkih interesa učesnika u tom transferu.

Kretanje robe, usluga i sl. u međunarodnoj razmjeni objektivno je praćeno i kretanjem kapitala, jer
su realni i finansijskih tokovi međuzavisni. Tehnološki razvoj u realnoj sferi utiče i na tehnološki razvoj u
finansijskoj sferi.

Razvoj informatičke tehnologije omogućio je integraciju tržišta kapitala pojedinih zemalja u

jedinstveno globalno tržište kapitala.

Nijedna savremena privreda ne može se izolovati od potrebe da izvozi i uvozi kapital, bez obzira
na to da li, sveobuhvatno gledano ima neto suficit ili neto deficit u kapitalu, tako da je kretanje kapitala
između zemalja dvosmjerno, pri čemu se u jednom slučaju subjekti određene zemlje pojavljuju kao
davaoci, a drugi kao korisnici kapitala.

2
 Međunarodno kretanje kapitala

I Međunarodno kretanje kapitala

Pod međunarodnim kretanjem kapitala podrazumijevamo transfer realnih i finansijskih sredstava

između subjekata različitih zemalja sa odloženim kontratransferom za određeni vremenski period, a u cilju
ostvarivanja određenih ekonomskih i političkih interesa učesnika u tom transferu. 1

Međunarodni finansijski tokovi u početku su samo pratili međunarodno kretanje robe i usluga. A
bili su uslovljeni finansiranjem međunarodne razmjene. Brzina kretanja kapitala bila je znatno veća nego
brzina trgovinskih tokova roba i usluga, jer su finansijeri mnogo brže reagovali na razlike u kamatnim
stopama, nego trgovci na razlike u cijenama robe i usluga. Na pojedinim svjetskim tržištima brzinu kretanja
kapitala dovode razlike u kamatnim stopama. To je dovelo do ujednačavanja kamatnih stopa na svjetskom
tržištu u cjelini.Takođe se to dešava i sa kursevima nacionalnih valuta na svjetskom tržištu, što dovodi do
toga da međunarodne finansijske transakcije rastu mnogo brže nego međunarodne trgovinske transakcije.

Najveći dio međunarodnog kretanja kapitala odvija se između razvijenih zemalja, odnosno
subjekata iz ovih zemalja, koje su glavni davaoci i korisnici kapitala u svjetskim razmjerama. Privrede u
razvoju (zemlje u razvoju i zemlje u tranziciji) se kao grupacija uglavnom pojavljuju kao korisnici kapitala, a
mnogo manje kao davaoci kapitala, mada se neke od njih, u poslednje vrijeme u određenoj mjeri, pojavljuju
i kao relativno značajni davaoci kapitala.

Brzi razvoj međunarodnih finansijskih tokova krije u sebi i određene opasnosti. Tako brzi razvoj
informatičke tehnologije koji je omogućio veliko ubrzanje transfera finansijskih sredstava širom svijeta i
snažno povećao njihovu efikasnost, povećao je i opasnost da se greške u međunarodnom finansijskom
sistemu veoma brzo prenose iz jedne zemlje u drugu, tj. da se globalizuju. Tako da se time povećava
opasnost od tzv. sistemskog rizika, odnosno rizika da se bankrot nekog velikog subjekta međunarodnog
finansijskog tržišta , kao npr. neke velike banke, globalizira i ugrozi svjetski finansijski sistem uzrokujući
lančanu reakciju bankrota drugih subjekata, odnosno uzrokuje svjetsku finansijsku krizu. To se desilo 2008.
godine bankrotstvom nekih velikih banaka u SAD. Iz svega proizilazi da snažno povećanje efikasnosti
međunarodnog kretanja kapitala snažno može da se poveća mogućnosti zarada, ali i mogućnosti gubitaka.

U nacionalnim računima otvorene privrede pokazuje se da je razlika između domaće štednje i

investicija jednaka neto porastu zaduženja u inostranstvu. To bi značilo da zemlje koje imaju veće
investicije od štednje pozajmljuju štednju drugih država kako bi finansirale svoje sopstvene investicije.
Takođe, zemlje koje imaju veću štednju od investicija mogu taj višak štednje investirati u inostranstvu.
1
Dr. Milorad Unković, „Međunarodno kretanje kapitala i položaju Jugoslavije“, Naučna knjiga, Beograd, 1980., str.11

3
 Međunarodno kretanje kapitala

Ovo možemo prikazati u sljedećoj jednačini:

I = S + ΔZ
/I – ukupne investicije u zemlji; S – ukupna domaća štednja svih sektora; ΔZ – neto porast
zaduženosti/
Zbog toga je nejednakost između štednje i investicija u pojednim zemljama osnovni uzrok
međunarodnih tokova. Ovakva kretanja kapitala među zemljama izjednačuju ne samo ponudu i tražnju,
nego i cijenu kapitala u nekim zemljema. Za povećanje stope rasta u svijetu važna je ne samo dodatna
ponuda štednje da bi se finansirale investicije, nego i mogućnost njezina međunarodnog kretanja.

Kretanje kapitala između subjekata različitih zemalja vrši se u raznim oblicima od kojih su dva
osnovna i to međunarodno kretanje privatnog kapitala i međunarodno kretanje javnog kapitala. 2

Privatni kapital (pojedinci, privatne kompanije, komercijalne banke) kreće se prvenstveno u obliku
direktnih investicija, portfolio investicija, kao i u formi kredita i depozita. Javni kapital (državni budžet,
centralne i državne banke) kreće se prvenstveno u obliku bilateralnih zajmova i kredita, portfolio investicija i
u formi bespovratne ekonomske pomoći. Posebna vrsta javnog kapitala su zajmovi međunarodnih
organizacija, kao što su: IBRD, IMF, IDA, EBRD, IFC i druge institucije sa sličnim profilom angažovanja.

Međunarodni tokovi kapitala se prema ročnosti dijele na kretanje kratkoročnog, srednjeročnog i

dugoročnog kapitala.3 Ali, ne postoje u svemu usaglašeni i striktni kriterijumi za ovu podjelu. Međutim,
uglavnom se u kategoriju kratkoročnog kapitala ubrajaju plasmani sa rokom do godinu dana (ali bi se to
prije moglo podvesti pod međunarodno kretanje novca, a ne kapitala), dok je srednjoročni kapital onaj koji
je plasiran na period od 1 do 5 godina (a negdje je rok i 3-7 godina), dok je dugoročni kapital onaj sa
plasmanom preko 5 godina (a pojednim slučajevima i preko 8-10 godina).

Po pravilu, kratkoročni kapital se koristi za finansiranje tekućeg poslovanja, a srednjoročni i

dugoročni kapital za investicione namjene.

Pr imjer

Međunarodno tržište kapitala u 2004. Godini

(vrijednosti u milijardama USD)
Rezerve Kapitalizacija Instrumenti Aktiva banaka Ukupno
tržišta akcija duga
Svijet 3.856,30 37.168.40 57.962,10 49.577,90 144.708,50
EU 281,10 9.270.30 19.261,90 22.145,90 50.678,00
SAD 75,90 16.323,50 22.540,30 7.808,90 40.672,70
Japan 833,90 5.844,70 9.162,90 7.239,90 22.247,30
Privrede u razvoju 1.937,10 5.143,00 3.658,60 8.115,60 16.917,20
Napomene:
2
Ibidem, str. 112
3
Dr.Predrag Gavrilović Jovanović, „Međunarodno poslovno finansiranje“,
Ekonomski fakultet, Beograd, 1994., str.108

4
 Međunarodno kretanje kapitala

Rezerve-ukupne rezerve zlata; Aktiva banaka-podaci o aktivi komercijalnih banaka su za 2003.godinu.

Izvor: IMF „Global Finance Stability Report, Septembar 2005., str.171.

Kapital se može transferisati u novčanom obliku ili transferom realnih vrijednosti (kao npr. Izvoz
opreme i druge robe). U pojednim slučajevima se kod odobravanja finansijskih kredita kao uslov postavlja
da se njegova sredstva koriste za kupovinu robe i usluga od određenih isporučilaca i tada se govori o
vezanim kreditima. Posebna vrsta kredita čija je upotreba vezana za određene namjene su izvozni krediti
koje odobrovaju isporučioci opreme – krediti isporučilaca, dok je druga vrsta izvoznih kredita – krediti kupcu
koje odobrovaju finansijske institucije zemlje izvoznika inostranim kupcima za finansiranje njihovih isporuka
na kredit iz zemlje kreditora mnogo bliža klasičnim vezanim kreditima.

Takođe postoji i podjela na finansijske kredit, odnosno kredite koji se daju i vraćaju u novcu i
robne kredite, odnosno kredite koji se daju radi finansiranja kupovine robe ili plaćanja usluga, pri čemu je
ugovorom o kreditu određena namjena za koju se kredit može koristiti.

Inostrani kapital se može plasirati u tačno određene projekte ili u ostvarivanje širih razvojnih
ciljeva, odnosno programa.4 Kapital za realizaciju određenih projekata najčešće traže pojedinačna
preduzeća, ali to mogu biti države, ako su ovi projekti strateškog privrednog i razvojnog značaja, pri čemu
su države te koje traže kapital za programe.

Privatni investitori gotovo isključivo plasiraju kapital u određene projekte, dok javni kapital, pored
projekata, prihvata da se angažuje i u realizaciju programa. Projekti više odgovaraju davaocima kapitala,
pogotovu onim privatnog karaktera, jer pružaju veće garancije za rentabilnu upotrebu sredstava i lakše
vezivanje transfera kapitala za isporuku robe, usluga i tehnologije.

S obzirom na globalnu prirodu programa, zajmovi za programe više odgovaraju korisnicima, jer
predviđaju manji stepen vezivanja, ali nose u sebi rizik nedovoljno namjenskog i efikasnog korišćenja
sredstava, što se pokazalo u brojnim programima javne pomoći za razvoj. Suštinski, opredjeljenje za
projekte i za programe vezano je za dostignuti nivo razvoja zemlje i za svojevrstan odnos plana i tržišta u
alokaciji resursa u svakoj pojedinoj zemlji.

Zbog toga je potrebna pravilna kombinacija projekata i programa da bi se zadovoljili mikro i

makro interesi u korišćenju međunarodnog kapitala. 5

II Oblici međunarodnog kretanja kapitala

Nailazim na mišljenje da postoje tri osnovna oblika međunarodnog kretanja kapitala. I to:
međunarodno kretanje zajmovnog kapitala, portfolio investicije i strane direktne investicije. 6 Međunarodno
kretanje zajmovnog kapitala predstavlja odraz klasične finansijske funkcije-posredovanja bankarskog
sektora u realizaciji viškova jednog sektora u finansiranju potreba drugog sektora – na međunarodnom
planu. U prvim decenijama posle Drugog svjetskog rata nisu bili ispunjeni uslovi za potpuno funkcionisanje
4
Dr.Milorad Unković, „Međunarodno kretanje kapitala i položaju Jugoslavije“, Naučna knjiga, Beograd, str. 32
5
Dr. Milorad Unković, „Međunarodno kretanje kapitala i položaj Jugoslavije“, Naučna knjiga“, Beograd, 1980.,str.34;
6
Dr. Branislav Pelević, Dr. Vladimir Vučković, „Međunarodna ekonomija“, Beograd, 2007.;

5
 Međunarodno kretanje kapitala

tržišta, pa je u svjetskim razmjerama u ukupnim međunarodnim kretanjima kapitala dominirao zajmovni

kapital. Tokom sedamdesetih godina dolazi do naglog širenja poslova na međunarodnom finansijskom
tržištu, naročito zahvaljujući velikim prilivima koje su imale zemlje OPEC (izvoznice nafte). Socijalističke
zemlje Istočne Evrope koriste kredite za uvoz savremene opreme i tehnologije, a i Kina počinje naglo da se
otvara prema svijetu.

Ekspanzija kredita je trajala sve do polovine 1982.godine, kada izbija kriza prezaduženosti
zemalja u razvoju. Povjerenici postaju oprezniji pri odobrovanju novih kredita. Najzaduženije zemlje u
razvoju nisu više imale pristup međunarodnom finansijskom tržištu. Već 1986.godine otplate po osnovu
ranije uzetih zajmova premašile su iznos novih pozajmica, tako da dolazi do neto odliva sredstava iz
zemalja u razvoju u pravcu međunarodnih komercijalnih banaka.

Razvojem finansijskih tržišta dolazilo je do promjene metoda i instrumenata finansijskog

posredovanja. Klasični bankarski zajmovi sve više gube na značaju, najprije usljed ekspanzije obveznica
kao načina prikupljanja sredstava, a zatim i zahvaljujući procesu sekjuritizacije – preduzeća emituje različite
finansijske instrumente i na taj način, zaobilaze bankarski sektor.

Drugim riječima, umjesto da uzimaju kredite od banaka, preduzeća prodaju obveznice

invesitorima i na taj način dolaze do kapitala. Ipak, u kratkoročnom i srednjoročnom finansiranju poslovnog
sektora, uloga klasičnih kredita je sačuvana zahvaljujući u velikoj mjeri evrokreditnom tržištu i
sindikalizovanim zajmovima.

Međunarodno kreditiranje ima dva oblika: strano kreditno tržište i evrokreditno tržište. Strano
tržište čine transakcije odobrovanja kredita u nacionalnoj valuti inostranim rezidentima (npr. Engleska
banka kreditira japansko preduzeće u funtama). U ovom slučaju kriterijum za međunarodni karakter kredita
jeste to što su banka i dužnik rezidenti različitih država. Evrokreditno podrazumijeva seljenje novca van
granica van matične zemlje, na račune banaka i u inostranstvu, nakon toga, odobrovanje kredita iz
inostrane banke (npr. banka locirana u Engleskoj odobrava dolarski kredit). U ovom slučaju kredit je
međunarodni zbog toga što banka odobrava kredite u stranoj valuti.

Pretpostavka za evrokreditno tržište jeste, da se određeni iznos kapitala nađe izvan granica
matične zemlje, u inostranim bankama. Valuta jedne zemlje deponovana je u drugoj zemlji jeste evro
valuta. Svaka konvertibilna valuta se karakteriše kao evro valuta, ukoliko se nalazi na računima banke u
inostranstvu. Tako postaje evrofunta (britanske funte deponovane izvan Velike Britanije), evrodolar (dolazi
deponovani izvan SAD-a), evrojen (japanski jeni deponovani van Japana), pa i evroevro (evro deponovan
izvan evro zone).

Pretpostavka za funkcionisanje evro tržišta (tržišta evro novca i evro kredita), jeste postojanje
evro valuta tj. evrodepozita. Banke u kojima se drže evrodepoziti (depozit u stranoj valuti) nazivaju se
evrobanke. Evrobanka je finansijski posrednika koji prima depozite i odobrava kredite u valuti različitoj od
valute zemlje u kojoj je locirana. Kriterijum za razvrstavanje banke na evrobanke i druge poslovne banke
nije, dakle, lokacija već funkcija. Obično velike poslovne banke osnivaju posebnu organizacionu jedinicu
koja se bavi poslovima na evro tržištu.

6
 Međunarodno kretanje kapitala

Preko polovine na evrokreditnom tržištu se obavlja između evro banaka, pa se često ističe da je
evro tržište pretežno međubankarsko tržište. Evro banke sa viškom fondova pozajmljuju sredstava
evrobanaka sa manjkom fondova. U prenosu kapitala između banaka formira se međubankarska kamatna
stopa. Kamatna stopa koju banka naplaćuje za ustupanje sredstava drugoj banci je međubankarska
aktivna stopa, dok je međubankarska pasivna stopa kamatna stopa koju je banka spremna da plati za
međubankarske depozite. Vrijednost pozajmica je rijetko manja od milion dolara i to je tržište naveliko.

Bankama odgovara evrotržište iz sljedećih razloga: prvo, trškovi finansijskog posredovanja su niži
jer banke najčešće nisu u obavezi da drže obavezne rezerve po osnovu primljenih depozita u stranoj valuti;
drugo, ostali zakonski troškovi evrobanaka su niži (osiguranje depozita i sl.);
banke na evrotržištu nemaju različita zakonska ograničenja (npr. ograničavanje plasmana obavezu
kupovine državnih hartija od vrijednosti), koja umanjuju profit; četvrto, porez i troškovi su niski. Pored
banaka, na evrotržištu učestvuju i preduzeća, prvenstveno, velike korporacije, ali sve više i manje firme,
koje se mogu jeftinije zadužiti na evrotržištu. To su i države (vlade), koje na evrotržištu pronalaze izvore za
finansiranje privrednog razvoja, pa i međunarodne finansijske institucije koje se zadužuju na ovom
segmentu globalizovanog tržišta.

Zbog svih navedenih ušteda, kamatne stope na evrotržištu su povoljnije, nego na domaćem
tržištu i za kreditore i za dužnike. Banka može ponuditi kredite po nižoj kamatnoj stopi, što naravno
odgovara zajmotražiocima, a zahvaljujući niskim troškovima poslovanja, profit banke će se i pored niže
naplaćene kamate, biti veći nego na nacionalnom tržištu.

Kamatne stope, troškovi i profiti na nacionalnom finansijskom tržištu i evrotržištu

KAMATNA STOPA NACIONALNOM TRŽIŠTU KAMATNA STOPA NA EVROTRŽIŠTU

PROFIT

PROFIT

TROŠKOVI

TROŠKOVI

Ako su ispunjene pretpostavke za pojavu i razvoj međunarodnih tržišta i ako su kamatne stope na
ovom tržištu povoljnije i za kreditore i za zajmotražioce, postavlja se pitanje: zašto se svi poslovi ne presele
sa domaćeg na međunarodno tržište, jer je očigledno da je sve povoljnije, odnosno kako uporedu
funkcionišu i postoje i domaće i međunarodno finansijsko tržište? Vjerovatno zato jer postoje dodatni rizici
na međunarodnom tržištu (kontrola kretanja kapitala, rizik deviznog kursa, određene nepovoljnosti
poslovanja na međunarodnom tržištu van domašaja domaće zemlje), koji poskupljuju poslovanje. Takođe,
ne mogu se svi kreditori i zajmotražioci pojaviti na međunarodnom tržištu (veličina aktera i njihov kreditni
rejting mogu biti nepovoljni).

7
 Međunarodno kretanje kapitala

Iz svega navedenog vidimo, da su nastanak i razvoj evrotržišta izuzetno zanimljivi. Nastanak

evrotržišta je neposredno iniciran mjerama državne kontrole kretanja kapitala. Zbog želje da ostvare
unutrašnju ravnotežu, različite svjetske sile su željele da ostvare unutrašnju ravnotežu, da ograniče odliv
kapitala iz svojih privreda. Evrokreditno tržište nastaje nakon Drugog svjetskog rata i prva evrovaluta je bio
evrodolar. U to vrijeme, sovjetske banke su u ustrahu od zamrzavanja ili oduzimanja njihovih dolarskih
depozita u SAD (koje su ostvarile prodajom zlata za konvertibilnu valutu), prebacivale ove depozite u
evropke banke, naročito u dvije sovjetske banke u Londonu i Parizu. Druge centralne i poslovne banke iz
čitave Evrope su takođe polagale svoje dolare i dolarska potraživanja na ovaj način, zbog mogućnosti veće
zarade. Ništa novo nije bilo to što su banke prihvatile depozite u dolarima, ali umjesto da ih vraćaju u SAD
(kupovinom američkih hartija od vrijednosti), sada ih evropske banke zadržavaju i plasiraju na području
Evrope.

Iz navedenih razloga za nastanak evrotržišta možemo da zaključimo da se teško može strogom

zakonskom regulativom sputati razvoj finansijskog tržišta. Ukoliko država ograniči jednu vrstu posla, vrlo
brzo se finansijskim inovacijama subjekti (banke i preduzeća) snalaze i zaobilaze ograničenja.

Kamatne stope koje su ugovoraju na evrotržištu mogu biti fiksne i varijabilne. Fiksne kamatne
stope se najčešće koriste u kratkoročnim ugovorima. Dužnik zna koliki će fiksni iznos morati dati da plati o
roku dospjeća obaveze. Varijabilna kamatna stopa će biti jednaka zbiru odgovarajuće referntne kamatne
stope i marže. Iznos marže će biti veći ukoliko je kreditni rejting zajmotražioca niži i obrnuto.

Portfolio investicije (portfolio investments) se definišu kao ulaganja kapitala u različite hartije od
vrijednosti (obveznice i akcije). Hartije od vrijednosti koje investitor posjeduje čine njegov portfolio.Izbor
hartija od vrijednosti koje invesitor kupuje zavisi od očekivanja investitora u pogledu prinosa i rizika hartije.
Osnovni razlog za portfolio investiranje jeste diversifikacija rizika ulaganja, dok je motiv sticanja kontrole
isključen. Dakle, ako se kupuju akcije, portfolio investiranje investitoru ne daje pravo odlučivanja i kontrole
nad subjektima u koje je uložio, pošto je procenat stečenog vlasništva skroman. Možemo reći da su to
investicije kao oblik ulaganja kapitala kod koga se ulaganje vrši u obveznice, bonove i uopšte efekte izdate
od strane inostranih vlada, njenih organa i drugih institucija, inostranih banaka ili kompanija koje su izdate
radi prikupljanja sredstava na nekom međunarodnom tržištu kapitala.

Osim akcija investitori u portfolio mogu uključiti i obveznice koje su emitenti plasirali na
finansijskom tržištu. Da bi prikupili sredstva, državne institucije, banke i preduzeća emituju obveznice koje
plasiraju (prodaju) na finansijskom tržištu. Vlasnici kapitala (investitori) kupovinom obveznica (portfolio
investicijom) stiču pravo da u određenom roku povrate uložena sredstva zajedno sa odgovarajućom
kamatom. Investitori ne mogu uticati na način upotrebe uloženih sredstava jer njima pripada unaprijed
utvrđeni prihod u vidu kamate, bez obzira na uspješnost korišćenja prikupljenih sredstava. Emitent
obveznice odlučuje o upotrebi kapitala i snosi rizik, bez obzira na ostvarene rezultate, on je dužan da u
predviđenom roku vrati pozajmljena sredstva zajedno sa pripadajućom kamatom.

Emitent obveznica je dužan, da bez obzira na ostvareni poslovni efekat na bazi korišćenja putem
emisije dobijenih sredstava, vrati ova sredstva sa pripadajućom kamatom koja može biti fiksna ili što je u

8
 Međunarodno kretanje kapitala

poslednje vrijeme mnogo češće promjenljiva i koja se formira dodavanjem određene marže na baznu
kamatnu stopu.

Portfolio investicije mogu biti u vidu ulaganja kapitala u određenom inostranu kompaniju, s tim da
takvo ulaganje ne daje pravo upravljanja i kontrole nad njim ili je tako ograničeno da bitno ne utiče na
poslovanje kompanije u koje je izvršeno ulaganje. Pravo kontrole i pravo upravljanja osnovni su element u
definisanju razlike između portfolio i direktnih investicija.

Portfolio investicije se razlikuju od direktnih investicija i po tome što je kod njih po pravilu, rok
investiranja kraći, kao i da se kod portfolio investecija kao investitori javljaju uglavnom finansijske institucije,
institucionalni investitori ili pojedinci prvenstveno zainteresovani za dobit po osnovu kamate ili dividende
bez intencije da neposredno učestvuju u upravljaju poslovanjem kompanijom ili poduhvatom u koji su uložili
kapital.

U ovom kontekstu bi trebalo pomenuti i tzv. nevlasničke (direktne) investicije putem kojih strani
direktni investitor može da stekne efektivni glas u upravljanju poslovanjem druge kompanije, bez kupovine
akcija ili udjela, a to su ugovori o upravljanju, ugovori po sistemu „ključ u ruke“, franšizing, licenciranje,
sporazumi o podjeli proizvodnje, itd.7

Portfolio investicije se nalaze između nižeg rizika i nižeg prinosa na bankarske depozite i zajmove
i višeg rizika i višeg prinosa na kapital direktno investiran u kontrolisano preduzeće.Manjinskim ulaganjem u
veći broj odabranih subjekata vrši se diversifikacija rizika uz očekivanja da će ukupan prinos ipak premašiti
prinos od poslovanja u obliku zajmovnog kapitala. Diversifikacija predstavlja uključivanje u portfolio više
instrumenata čiji se prinos kreće u različitom smjeru, tako da se razlike u individualnim prinosima
kompenziraju držanjem portfolija. Rizik portfolija biće manji od rizika svakog instrumenta pojedinačno.

Strane direktne investicije predstavljaju vid ulaganja u preduzeće u cilju sticanja vlasničke i
upravljačke kontrole nad njim. Direktno investiranje može biti izvršeno na dva načina. Prvi je kupovina već
postojećeg preduzeća u inostranstvu, a tada se radi o preuzimanju (akviziciji). Drugi je izgradnja potpuno
novih kapaciteta, a tada je riječ o ulaganjima „od ledine“ ( greenfield investment). U oba slučaja vlasnik
kapitala zadržava punu kontrolu nad plasiranim sredstvima. On odlučuje gdje će uložiti kapital i pojave
gubitaka, posljedice snosi preduzeće koje je sredstva uložilo. Strane direktne investicije su dakle, narizičniji
vid ulaganja ali istovremeno donose i najveću mogućnost zarade, odnosno profita. Motivi za preduzimanje
stranih direktnih investicija podudaraju se sa motivima za poslovanje transnacionalnih korporacija.

Direktne investicije u inostranstvo ili strane direktne investicije predstavljaju takav oblik ulaganja
kapitala koji obezbjeđuje stranom investitoru sticanje prava svojine, kontrole i upravljanja po osnovu
uloženog kapitala. Ove investicije imaju za svrhu stvaranje nekog permanentnog ekonomskog i pravnog
interesa i to tako aktivnog interesa u kome je sadržana težnja investitora da kroz kontrolu i upravljanje
uloženim kapitalom ostvaruje profit. Ovo su preduzetničke investicije, za koje nije nužno da uticaj

7
UNCTAD/United Nations, „World Investment Report 2000“, New York and Geneve, 2000., str. 268.

9
 Međunarodno kretanje kapitala

investitora bude potpun i apsolutan, već je dovoljno da stepen kontrole i upravljanja bude takav da može da
utiče na poslovnu politiku preduzeća i drugog pravnog lica u koji je uložen kapital.

Direktne investicije u inostranstvu mogu se ostvariti u različitim vidovima. Najčešći je osnivanje

kompanije afilijacije matične kompanije u drugoj zemlji koja je u potpunom vlasništvu investitora ili
kupovinom kompanije, odnosno dijela kompanije. Osnivanje nove kompanije u inostranstvu se definiše
„greenfiled“ investicija, dok se investiranje u postojeću kompaniju ostvaruje putem spajanja (mergere) i
kupovine (axquisition), s tim što je značaj ovog drugog modela tzv. M&A vremenom sve veći.

Poseban vid direktnih investicija je zajedničko poslovno ulaganje u kojima učestvuju partneri iz
različitih zemalja koji ulažu sredstva sa ciljem zajedničkog rada, snošenja rizika i podjele ostvarenog
profita.8 Zajedničko poslovno ulaganje se realizuje na bazi ugovora i nije nužno povezano sa ulaganjem u
određeno preduzeće jednog od partnera ili formiranjem zajedničke kompanije, odnosno može se realizovati
i u nekorporativnoj formi.

Poseban oblik direktnih investicija predstavljaju zajednička ulaganja ( joint ventures), kada domaći
i strani partner zajednički ulažu sredstva, preduzimaju proizvodnju, snose rizik i dijele profit. Iz iskustva
zemalja u tranziciji očigledno je da u najpropulzivnijim industrijskim granama (elektroindustriji, proizvodnji
saobraćajnih sredstava i opreme) postoji veza: priliv FDI 9 – porast proizvodnje – porast izvoza.

Iskustvo zemalja u tranziciji pokazuje da je sektorska distribucija FDI veoma neujednačena. Ona
odslikava kako atraktivnosti pojedinih industrijskih grana za strane investitore, tako i različite odnose prema
privatizaciji u zemljama u tranziciji. FDI su bile izrazite u proizvodnji prehrambenih proizvoda, pića, duvana,
proizvodnji električnih i optičkih uređaja, proizvodnji saobraćajnih sredstava, telekomunikacijama,
energetici. Ako imamo u vidu da su zemlje u tranziciji povećale izvoz upravo u sektorima u kojima su FDI
najprisutnije, onda je jasno da su najpropulzivnije grane napredak doživjele u velikoj mjeri zahvaljujući FDI.

U prvoj fazi procesa tranzicije FDI su bile vezane za proces privatizacije i kupovinu državnih
preduzeća. U kasnijoj fazi tranzicije u nekim zemljama jačaju greenfield investicije, čiji su pozitivni efekti
direktniji i neposredno uočljiviji .

Međunarodno tržište vlasničkih hartija od vrijednosti čine akcije kompanija koje su kotirane na
berzama izvan matične zemlje kompanije. Za međunarodne vlasničke hartije od vrijednosti je
karakteristično da se kotiraju, osim na nacionalnim i na tržištima izvan matične zemlje. One podliježu
regulativi zemlje na čijoj berzi se kotiraju i zato imaju nepovoljni tretman od obveznica koje uživaju
povlašćeni neregulisani tretman.

8
Dr. Miloš Kastratović, „Internacionalno kretanje kapitala“, Finansije, str.734
9
FDI – strane direktne investicije

10
 Međunarodno kretanje kapitala

III Međunarodni krediti

Međunarodni krediti i zajmovi su tradicionalni i značajni vid međunarodnog kretanja kapitala.

Zajmovni kapital predstavlja takav oblik korišćenja kapitala u kome se korisnik kapitala javlja u ulozi
dužnika, a vlasnik kapitala u kome se korisnik kapitala javlja u ulozi dužnika, a vlasnik kapitala u ulozi
povjerioca.

Ovaj kreditni odnos može se ostvariti u neposrednom kontaktu između vlasnika kapitala –
povjerioca i korisnika kapitala – dužnika, u kom slučaju se govori o direktnom ili neposrednom kreditnom
odnosu ili posredno preko bankarsko-finansijskog posrednika, u kom slučaju se radi o posrednom
kreditnom odnosu.10

Zajmovni kapital koji se plasira preko tržišta kapitala na duže rokove nosi veći stepen rizika, a
samim tim ima i veću cijenu koštanja. Zaštita od standardnih rizika (kreditni rizik, kursni rizik, rizik kamatne
stope) ostvaruje se obično ugovaranjem promjenljivih kamatnih stopa, kao i putem terminskih i opcionih
poslova. Veća cijena koštanja zajmovnog kapitala uslovljena je visokim troškovima u vezi sa: emisijom i
plasmanom hartija od vrijednosti zajmovnog karaktera, visokom troškovima utvrđivanja kreditnog boniteta
zajmoprimca, troškovima u vezi sa odobravanjem, kontrolom korišćenja i naplatom kredita, kao i visokim
troškovima unovčanja potraživanja iz ovih kredita u upravljanju imovinom koja služi kao realno pokriće za
naplatu kredita.

Za međunarodno kretanje zajmovnog kapitala bitno je međunarodno finansijsko tržište preko

koga se vrši plasman i angažuju slobodna finansijska sredstva. Organizovani dio tog tržišta čine
komercijalne banke i druge finansijske institucije koje se bave kreditiranjem i kupovinom i prodajom hartija
od vrijednosti. Komercijalne privatne banke pretežno odobravaju kratkoročne i srednjoročne, a u određenoj
mjeri i dugoročne kredite prevashodno zajmoprimcima sa visokim bonitetom.

Velike svjetske banke igrale su značajnu ulogu u finansiranju svjetskog privrednog razvoja, a
posebno kada su u pitanju manje razvijene zemlje. U tome su banke bile relativno oprezne sve do
sedamdesetih godina prošlog vijeka, ali kada su veliki suficit zemalja izvoznica nafte obezbjedili znatan
priliv svježeg novca, koji se preko Evrotržišta našao u fondovima velikih svjetskih banaka, one su počele da
vode ekspanzivnu politiku kreditiranja, koja je bila potpomognuta tada relativno niskim kamatnih stopama,
što je pogodovalo mnogim zemljama u razvoju, ali i razvijenim zemljama, da putem bankarskih kredita
finansiraju svoju platnobilansu neravnotežu.

Međutim, krajem sedamdesetih godina dolazi do rasta nivoa kamatnih stopa i kursa USD, što je
enormno povećalo obaveze zemalja dužnika i dovelo do krize spoljnih dugova koja je kulminirala 1982., sa
serijom reprograma i otpisa dugova koji su pogodili bilanse banaka. Od tada su svjetske banke postale
mnogo opreznije u odbrojavanju novih kredita i relativan značaj bankarskih kredita kao ekstremnog vida

10
Dr. Života Ristić, „Tržište kapitala – teorija i praksa“, Privredni pregled, Beograd, 1990., str.41-42.

11
 Međunarodno kretanje kapitala

finansiranja zemalja u razvoju je opao, čak i kod onih koje spadaju u kategoriju novoindustrijalizovanih
zemalja u razvoju, pogotovu posije Azijske krize 1997-1998. Godine.

Poseban oblik međunarodnih zajmova su međunarodni javni zajmovi koji mogu biti bilateralni, na
bazi međudržavnih sporazuma i multilateralni, koji odobravaju međunarodne finansijske organizacije.

IV Međunarodna ekonomska pomoć

Specifičnu kategoriju međunarodnog kretanja kapitala čini ekonomska pomoć koja je u početku
podrazumijevala bespovratna davanja, tj. poklon da bi se kasnije u ovu kategoriju uključili i zajmovi koji se
odobrovaju pod povoljnim uslovima od tržišnih, u pogledu rokova otplate, perioda početka i kamate.

U ovom domenu je posebno značajno angažovanje Komiteta za razvoj (DAC), OECD-a, koji
odobrava sredstva pomoći nerazvijenim zemljama, bilo da je ona u vidu poklona, tehničke pomoći ili
zajmova pod vrlo povoljnim uslovima.

12
 Međunarodno kretanje kapitala

Z A K LJ U Č A K
Iz prethodno izloženog seminarskog rada dolazimo do zaključka da pod međunarodnim
kretanjem kapitala podrazumijevamo transer realnih i finansijskih sredstava između subjekata različitih
zemalja. Možemo reći i da se nijedna privreda ne može izolovati od međunarodnog kapitala.

Brzina kretanja kapitala je velika, a na pojedinim svjetskim tržištima brzinu kretanja kapitala
dovode razlike u kamatnim stopama. Najveći dio međunarodnog kretanja kapitala odvija se između
razvijenih zemalja. SAD je najveći svjetski dužnik tj. neto uvoznik kapitala. Oko 80 % svih međunarodnih
kretanja kapitala obavljaju rezidenti tri finansijske sile: SAD, evrozone i Velike Britanije.

Kretanje kapitala između subjekata različitih zemalja vrši se u raznim oblicima od kojih su dva
osnovna i to međunarodno kretanje privatnog kapitala i međunarodno kretanje javnog kapitala.
Međunarodni tokovi kapitala se prema ročnosti dijele na kretanje kratkoročnog, srednjeročnog i dugoročnog
kapitala. Kratkoročni kapital se koristi za finansiranje tekućeg poslovanja, a srednjoročni i dugoročni kapital
za investicione namjene.

Takođe saznajemo da postoje tri osnovna oblika međunarodnog kretanja kapitala: međunarodno
kretanje zajmovnog kapitala, portfolio investicije i strane direktne investicije.

Značajno je napomenuti i da su vid međunarodnog kretanja kapitala i međunarodni krediti i

zajmovi. Zajmovni kapital predstavlja takav oblik korišćenja kapitala u kome se korisnik kapitala javlja u
ulozi dužnika, a vlasnik kapitala u ulozi povjerioca.

Veliko povećanje efikasnosti međunarodnog kretanja kapitala može mnogo da poveća

mogućnost zarada, ali i mogućnost gubitaka.

13
 Međunarodno kretanje kapitala

LITERATURA

- Prof. dr. Bogdan Ilić, prof.dr. Jovan Savić, prof.dr. Predrag Jovanović-Gavrilović, prof.dr. Žarko
Ristić, doc.dr. Radovan Klincov, „Međunarodna ekonomija i finansije“, Banja Luka, 2008.;

- Dr. Branislav Pelević, Dr. Vladimir Vučković, „Međunarodna ekonomija“, Beograd, 2007.;

- Dr. Miloš Kastratović, „Internacionalno kretanje kapitala“, Finansije, Beograd;

- Dr. Života Ristić, „Tržište kapitala“, Beograd,1990.;

- Dr. Milorad Unković, „Međunarodno kretanje kapitala i položaj Jugoslavije“, Beograd;

14