Professional Documents
Culture Documents
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 2
2011
NILAI LEH BEIHRUAL
THUPUI
Buatsaihtu
Rev. Dr. H. Vânlalauva
Published by
The Synod Literature & Publication Board
Aizâwl - 796001
Mizoram
Typeset by
Synod Literature & Publication Board
&
Printed at
Synod Press
Aizâwl - 796001
Mizoram
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 4
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 5
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 6
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 7
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 8
6. Beihrual thupuite
September 1 Ramthar rawngbâwlna chanchin tlângpui 153
September 2 Isua hi missionary ropui a ni 157
September 3 Isuan Chanchin |ha hril tûrin min tîr 161
September 4 Chawhnu - Isua thupêk zawm a \ûl 164
Zan - Chanchin |ha hi kawl
ringawt tûr kan ni lo 164
September 5 Chanchin |ha hrilna hmun 165
September 6 Chanchin |ha Mizoten kan chhawrzia 168
September 7 Chanchin |ha hriltu inbuatsaihna 172
September 8 Awm hmuna Chanchin |ha hril 176
September 9 Kal chhuaka Chanchin |ha hril 179
September 10 India ram Presbyterian Kohhran
Thurin \obul 182
September 11 Chawhnu - Bible leh Thurin 187
Zan - Thurin pawimawhnate 189
September 12 Bible – Rinna leh thiltih tehna
dik lo thei lo 191
September 13 Pathian pakhat chauh biak tûr 195
September 14 Pathian pakhata minung pathum 198
September 15 Mihring, Pathian anpuia siam 202
September 16 Mihring suala tlûk thu 207
September 17 Isua Krista leh a hnathawh 212
September 18 Chawhnu - Ringtute tih tûr I-na 216
Zan - Ringtute tih t<r II-na 218
September 19 Thlarau Thianghlim leh a hnathawh 220
September 20 Krista din chhuah Sakramen-te 225
September 21 Kristian Chhûngkua 230
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 9
harsatna t^wkte kan \anpui theih n^na zir kan ni tih inhria ila
a \ha ang.
Kumin kan Beihrual thupuiah kan Kohhran thurin s^wm
zir a ni d^wn a. Kohhranhote Pathian kan rinna leh hriatna
kawnga min sawh nghettu leh \anpuitu a nih ngei ka beisei.
Amaherawhchu, heta kan hriat t<r chu Inrinni z^n, Pathianni
chh<n leh z^nah te pawh thupui sawi zauna n>n siam ngh^l
vek a ni a, thupui sawi t<r t^n remch^nga hman mai theih
a ni.
He lehkhabu hi hun hnuhn<ng chungch^nga harsatna neite
t^n \anpuitu \ha tak, Kohhran hote t^n pawh zirlaibu \angkai
tak leh hruaina êng min petu lehkhabu hlu tak a nih ngei ka
beisei. He lehkhabu hi Kohhranho nun ch^wmna \ha tak a nih
theih n^n Lalpan mals^wm rawh se.
(REV. THANGZAUVA)
Editor
Synod Literature & Publication Board
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 12
ZIAKTU THUHMA
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 14
2 0 11 S Y N O D C A L E N D A R
( * Syn o d O ffi c e c h a w l h n i )
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 15
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 16
January 1 : Inrinni
KUM THAR NI
Chawhma Inkhâwm
Thupui : Zawh ngai loh kawng zawh tûr kan nei
Chhiar tûr : Jos. 3:4
Thupui \hen
1. Kum thar kan hmuh ngai loh kan thleng
2. Bul \an \hat a pawimawh
3. Fîmkhur takin nun hman a \ûl
4. Zawi têa kal dêm dêm a \ûl
Zân Inkhâwm
Thupui : Tûn hi hun lâwmawm a ni
Chhiar tûr : Thuh. 3:2-4; II Kor. 6:1-2
Thupui \hen
1. Hun a inang vek lo
2. Hun thar hi hun lâwmawm a ni
3. Hun thar hi sâwtpui nân hman a \ûl
4. Tûn hi hun lâwmawm a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 17
January 11 : Thawhlehni
CHANCHIN |HA THLEN NI
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 18
Zân Inkhâwm
Thupui : Chanchin |ha - Thilsiamte thleng phâk
Chhiar tûr : Mk. 16:15; Rom 8:18-22
Thupui \hen
1. Lei leh vâna thil awm tinrêngte hi Pathian siam a ni
2. Mihring sualnain thilsiamte a tikhawlo
3. Chanchin |ha hi thilsiamte chhandamna a ni
4. Thilsiamte hnêna Chanchin |ha hril tûrin min tîr
April 4 : Thawh\anni
HARHNA THLEN NI
Kum 1982 Synod Inkhâwmpuiin a rêl tawh angin
April 4, 1906 hi Mizorama harhna thlen hmasakna ber
nî atân a pawm a. Kum tin April 4-ah hian harhna
thlen champha lawmna inkhâwm buatsaih a ni \hîn.
Tûn \umah hian inkhâwm \um khat atân programme
siam a ni a. Inkhâwm \um khat aia tam hmang thei
Kohhran tân chuan Tualchhûng Kohhranin \ha a tih
anga inkhâwm programme dang chu a ruahman chawp
tûra dah a ni.
Thupui : Harhna dik
Chhiar tûr : Sam 51:1-19
Thupui \hen
1. Harhna dik chu Pathian khawngaihna hnathawh a ni
2. Pathian laka mi sual nih inhriatna min pe
3. Sual huatna leh sim duhna tak tak min neihtîr
4. Thinlung thianghlim neih duhna a siam
5. Thlarau bo veina min neihtîr
6. Pathian fak leh chawimawi châkna leh theihna min pe
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 19
April 17 : Pathianni
TÛMKAU NI
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Lalpain a duh a ni
Chhiar tûr : Mk .11:1-11
Thupui \hen
1. Lal Isua chuanna tûr phuar behin a awm
2. Phelh tûrin mi a tîr
3. Lalpa thu tu man an hnial thei lo
4. Lal Isua chawimawi tûrin sual phuarna phelh a ngai
5. Lalpan a duh a ni, kan ti ve ngam dâwn em?
Zân Inkhâwm
Thupui : En teh, i Lal chu
Chhiar tûr : Joh. 12:12-16
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 20
Thupui \hen
1. Isua lalzia hi en chiang tûrin min ko
2. Ran chaw pêkna thlêngah an zalh
3. Sabengtungno chunga chuangin Jerusalem a lût
4. Kraws-a khenbehin a thi
5. Lei leh vân lalber, chawimawi leh fak tlâk a ni
NAUPANG PUAL
Zîng Programme
Zîng kârah tûmkau kengin kawng zawh ni sela. A remchân
dân angin thuchah tawi sawina pawh kawng zawh \antirh leh
a tâwp khârnaah neih ni thei se.
Chawhnu Inkhâwm
|anna : Mk. 11:9,10
Hla sak : ‘Fak r’u, fak r’u’ NHB No. 6
|antu : Mk. 11:1-11
Special Item : Group zai emaw, solo emaw, a remchân
angin
Hla sak : ‘Jerusalem nuten’ NHB No. 46
Thusawi tawi : ‘Isua chu lal a ni’ tih thupui hmangin
sawi ni se
Solo : A thei apiang
Hla sak : ‘Lal Immanuela’ NHB No. 131
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 21
April 22 : Zirtâwpni
GOOD FRIDAY
Chawhma Inkhâwm
Thupui : Kam khat mahin a chh^ng lo
Chhiar tûr : Mk. 15:1-5
Thupui \hen
1. Lal Isuan khawvêl sualna zawng zawng a phur
2. An hêknate kam khat mahin a chhâng lo
3. Khawvêl damna tûrin thih thlengin a tuar
4. A hniakhnung kan zui ve dâwn em?
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Mahni intidam thei lo
Chhiar tûr : Mat. 27:39-44
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 22
Thupui \hen
1. Lal Isua, mi dangte tidamtu
2. Amah a intidam ve duh lo
3. Thih thlengin a tuar
4. Mite dam nân kan tuar ve dâwn em?
Zân Inkhâwm
Thupui : Kalvari ennawm chu
Chhiar tûr : Lk. 23:44-49
Thupui \hen
1. Lal Isuan thih thlengin a tuar
2. Min hmangaih avânga tuar a ni
3. Ennawm ber – hmangaihtu tuarna
4. A tân eng nge kan tih ve ang?
NAUPANG PUAL
Chawhma Inkhâwm
|anna : Isa. 53:1-3
Hla sak : ‘A mak mang e’ NHB No. 107
|antu : Mat. 27:15-24
Recitation : A thei apiang
Special Item : A remchâng apiang
Hla sak : ‘A saw râltiang tlangah’
NHB No. 103
Thuchah tawi: Isua nge Barabba
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Âw hmangaihna a va mak êm’
NHB No. 106
Bânna : Lalpa \awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 23
Chawhnu Inkhâwm
|anna : Isa. 53:4-6
Hla sak : ‘Isuan min hmangaih ka hria’
NHB No. 52
|antu : Joh. 19:16-24
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Mi lungngaia chu tu nge’
NHB No. 102
Solo : A remchâng apiang
Thuchah tawi: Kan tân Kraws-ah Isua a thi
Hla sak : ‘Zaiin ka hril dâwn’
NHB No. 155
Bânna : Lalpa \awng\aina
April 23 : Inrinni
Zân Inkhâwm
Thupui : Thawhlehna ropui chu an phûm
Chhiar tûr : Joh. 19:38-42
Thupui \hen
1. Hmangaihna avângin Nunna siamtu leh petu a thi
2. Mihring chhiatna khur thûk ber a luh chhuak
3. Thihna thlân thim a nghâk
4. Thawhlehnain thlân thim a chhun êng thuai dâwn
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 24
April 24 : Pathianni
EASTER SUNDAY
Chawhma Inkhâwm
Thupui : A tho leh ta, hetah a awm tawh lo
Chhiar tûr : Mk. 16:1-8
Thupui \hen
1. Thlân a ruak
2. Lal Isuan thihnain thihna a hneh
3. Thihna hnehtu Lalpa leh Chhandamtu a ni
4. Amah angin kan tho ve ang
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Emmau dai reh
Chhiar tûr : Lk. 24:13-35
Thupui \hen
1. Tholeh Isuan Emmau dai reh a pan
2. Sâwmtute hnar ngai lo Lal Isua chu
3. Tholeh Isuan min awmpui
Zân Inkhâwm
Thupui : Isua thawh angin kan tho ve ang
Chhiar tûr : I Kor. 15:20-28
Thupui \hen
1. Lal Isua, thihna ata kaihthawhin a awm
2. Thawhlehna hmahruaitu a ni
3. Amah angin ringtute kaihthawhin kan awm dâwn
4. Thlân thim a kiang a, lungngaihna a bo ta.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 25
NAUPANG PUAL
Chawhma Inkhâwm
|anna : Joh. 11:25
Hla sak : ‘Thlânah a lo awm ta’
KHB No. 232
|antu : Mk. 16:1-8
Recitation : A thei apiang
Special Item : A remchâng apiang
Hla sak : ‘Tunge lo lêng leiah hian’
NHB No. 92
Thuchah tawi: Thihna hnehin a tho
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Rohlu ka nei’ NHB No. 151
Bânna : Lalpa \awng\aina
Chawhnu Inkhâwm
|anna : I Kor. 15:20-22
Hla sak : ‘Mi thianghlimte u’ NHB No.
68
|antu : Lk. 24:13-29
Special Item : A thei apiang
Hla sak : ‘Pangpâr mawite chu lo \ovin’
NHB No. 19
Thuchah tawi : Hmun khawharah tho leh Isua
a inlâr
Solo : A remchâng apiang
Hla sak : ‘Emmau kawng dai reh’
NHB No. 122
Bânna : Lalpa \awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 26
June 12 : Pathianni
PENTIKOS NI
Chawhma Inkhâwm
Thupui : An zain hmun khatah an awm khâwm
Chhiar tûr : Tirh. 2:1-4
Thupui \hen
1. Sualin awm ho thei lovin min tidarh a
2. Thlarau Thianghlimin min hruai khâwm
3. Thlarau Thianghlim hruai ringtu a maltlat lo
4. Kohhran – Thlarau Thianghlim chênna
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Thlarau Thianghlim - Nunna petu
Chhiar tûr : Gen. 1:1,2; Joh. 3:5-8
Thupui \hen
1. Thlarau Thianghlim hi Pathian a ni
2. Engkim siamtu leh nunna petu a ni
3. Thlarau lama nunna thar min petu a ni
4. Min tithianghlimtu a ni
Zân Inkhâwm
Thupui : Thlarau Thianglima khat nun
Chhiar tûr : Tirh. 2:42-47
Thupui \hen
1. Kohhran leh a rawngbâwlna an ngaina
2. Inkhâwm leh thilserh an ngaisâng
3. Pathian an chawimawi
4. An inhmangaih, ka ta bîk a ni an ti lo
5. Mi an hîpin, mi dangten an bula awm an châk
6. Thlarau Thianghlimin kan khat ve em le?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 27
June 19 : Pathianni
RUALBANLOTE NI
July 3 : Pathianni
HEALTH SUNDAY LEH
HOSPITAL SUNDAY
Tûn hmaa Phâr Pathianni kan hman \hin kha kum 2004
Synod thu angin Health Sunday tiin thlâk a ni a; January
Pathianni hnuhn<ng berah hman \hin a ni. Kum 2008 Synod
chuan Health Sunday leh Hospital Sunday hi Pathianni vawi
khatah hman ni se tiin a rêl a. A hun atân pawh July Pathianni
hmasa ber hi thlan a ni. Health Sunday thuchah hi Presbyterian
Hospital hotute siam tûra dah a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 28
Chawhnu Inkhâwm
HEALTH SUNDAY PUAL
Thupui : Hris>l n^n ei leh in
Chhiar t<r : I Kor. 10:31; Thuh. 3:13
Mizote hian a tl^ngpui thuah, taksa hris>lna at^na ei t<r
\ha ngaihtuah thiam kawngah hmas^wnna t<r kan la ngah hle.
Taksa t^na hris>l t<r leh chakna pai tam lam aia tui kan tih
z^wng chauh ei \hîn kan ni a. Kan hnam kan la naupan deuh
v^ng pawh a ni ang e. Hemi thuah chuan Vaiho hn>n a\ang
hian zir t<r tam tak kan neiin a lang. Hris>l \ha taka awm kan
duh \heuhvin a rinawm a. Mihring kan nih chh<nga kan thil
neihah chuan hris>lna hi a hlu berte zînga mi a ni ^wm e. Hla
pawhin ‘Dam leh hris>l hi a hlu, l^wm a \<l e,’ a lo ti a.
Hris>lna hlutzia hi a hre chiang apiangin an ngai pawimawh a,
a tichhe thei lakah pawh an inv>ngin, an fîmkhur hle \hîn a ni.
Kan hris>lna vawng \ha t<r leh v>nghim t<r chuan thil
pawimawh tam tak a awm a; ch<ng zînga pawimawh ber tih
theih hial t<r EI leh IN chungch^ng hi kan sawi zui d^wn a
ni. Kan ei leh in hi hris>l n^n a pawimawh >m >m a. Ei leh
in a\ang lo chuan taksa hian hris>lna vawng nungtu t<r chakna
a hmu lo a ni, han ti phawt ila. Kan taksa mamawh t^wk dik
tak kan ei leh in luh loh chuan, natna hrik kai miah lo mah ila,
kan tla chhe d>r thei a ni. Tin, natna do theihnate a tlahniam
thei a, hril>ng lak hlek kai a awl bîk bawk. Eng pawh ni se,
kan mamawh z^wng leh mamawh t^wk ei t<rte lo sawi hmasa
phawt ila.
1. Chakna thahrui petu (Carbohydrates) : Hei hi Mizo
\awnga han dah d^n vak a awm lo va, kan hriat thiam d^n
ber t<r chuan, buh leh b^l te, thlai bulb^l nei, zungpuak lam
chi leh thil thlum, khawizu, kurtai, chini te, thlai rah leh a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 29
tina kan chakna kan s>n ral d^n azir z>lin kan ei/in z^t t<r
chu his^p \hîn t<r a nih chu. T.V-ah ram changk^nga mite
chaw ei lai kan hmuh pawhin chaw (buh) hi a tel ve a nih
pawhin, puitling bar khat z^t v>l b^k an ei ngai lo va; thei leh
thlai rah leh hnah lam te; tin, bekang leh pa lam a\anga soup
an siamte an eiin, an in duh ber z^wk a ni. H>ngahte hian
thauna petu lam aiin vitamin leh minerals-te an tam a, taksa a
hris>l duh bawk. Tin, carbohydrates awmna chawte hi a t^wk
chauhva eite t^n chuan a \ha >m >m a, rîl a ti hris>l a, chaw
ei a tui duh a, >k siamtu pui ber a ni a; ni tina >k theih hi
hris>l te awm d^n a ni a, a pawimawh >m >m a ni.
2. |han \hattîrtu leh hliam tidam phui hmatu
(Protein): Protein hian chakna thahrui a pe ve tho va; mahse,
carbohydrates ang chuan vawi khata ei tam chi a nih loh
av^ngin chakna a pe tam lo va. Naupang \hang lai leh damlo
fo te, sawngnawi leh upa (tar) lam te hian an mamawh hle a.
Tin, taksa natna do theihna petu \ha tak a ni bawk. H>ng kan
ei t<rahte hian an awm \ha a ni.
a) Artui, bawnghnute, sa, sanghaah te a tam a.
b) Buh leh thlai, bekang, bean leh be lam chi te, chana,
dailuah, theirah leh thei pil sak (nuts) kan tih ang
chi-ah te an awm \ha bawk.
Carbohydrates ang tho kh^n kan kum azirin mamawh t^wk
a inz^t lo va. |hang lai leh nu naupai leh hnute pe lai te, tar lam
thil ei tam thei lote t^n ei uar deuh a \<l hle. Protein han tih hian
chi hrang 20 chuang zet a awm a. An awmna (sources) kan
sawi chi hrang hrangah te khian a dang ve thliah bawk a ni.
Chuv^ngin, hris>l leh \hang \ha t<r chuan, chi hrang hrang ei
kim \hinte a pawimawh hle ang. Tin, sa lam chi ho hi protein
awmna \ha tak an ni a; amaherawhchu, BP sang leh zunthlum
nei te, lung \ha lo (heart problem) neite t^n chuan fîmkhur a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 31
ngai hle. Tute t^n pawh sa leh thau lam hi chu a tlem thei ang
ber ei a him ber. Mi thiamten an chh<t d^n chuan sa r>ng r>ng
hi vawi khatah 100 gms. (artui pum hnih tiat v>l) b^k chu ei loh
t<r a ni. Chuv^ngin, hna hahthlak thawkte t^n lo chuan protein
awm \hatna ni mah se, ei tl>m a him ber a. Sa ni lo, thlai lam
ei uar mai t<r a ni.
Mizotena kan chîn \hin, \um khata ei \euh leh a thei faten
ni tin maia sa ei kan tum ta te hi, hris>lna at^n a hlauhawm
>m av^ngin b^nsan a hun ta hle mai. Tin, thau leh mawm lam
hrim hrim hi hna hahthl^k thawk \hîn l>m lote t^n chuan a
tl>m thei ang ber ei a \ha a. Thau lutuk tawh hnua ins<m leh
te, ch>r leh deuh t<ra \an han l^k \hat leh te hi thil harsa tak
a lo nih tawh av^ngin, naupan lai a\anga ins<m (a t^wk chauhva
ei) a pawimawh >m >m a ni. Ram changk^ngho harsatna
(health problems) an neih ang hi Mizoramah pawh kan nei
ve ta niin a lang a. Chuv^ngin, hris>lna \ha neih kan duh
av^ng leh Kristian kan nihna av^ng pawhin ins<m theih kan
zir ve a hun ta hle a ni. Thlai tharl^m leh thei chi hrang hrangte
hi ins<m ngai l>m lova duh t^wka ei pawi lote an ni a. H>ng
lam te hi ei uar deuh deuh ila, kan hris>lnain a lo \hat phah
z^wk d^wn a ni.
3. Vitamins & Minerals : Mizote zîngah vitamin hi chu
sawi fiah teh chiam a ngai l>m lovin a lang a. Minerals erawh
chu iron, zinc, copper, sulphur, iodine leh a dang te an ni a.
Vitamin awmnaah chuan an awm ve z>l ti phawt ila. Vitamin
& mineral te hian carbohydrates leh protein angin chakna
thahrui min pe lo va; amaherawhchu, thisena tel ve reng t<r
leh, kan taksa p>ng hrang hrangte \ha taka hna an thawh theih
n^n leh natna do theih n^na \angkai tak an ni thung. Taksain
a tl^kchham chuan, natna chi hrang hrang leh piansualna thlenga
neih theih a ni. Chuv^ngin, an awm tamna h>ngte hi ni tin ei
theih tum hr^m t<r a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 32
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 33
Zân Inkhâwm
HOSPITAL SUNDAY PUAL
August 31 : Nilaini
RAMTHAR NI
September 25 : Pathianni
KRISTIAN CHHÛNGKAW NI
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Chhûngkua hi Pathian din a ni
Chhiar tûr : Gen. 1:26 -28; Lk. 2:21-24
Thupui \hen
1. Chhûngkua hi Pathian din a ni.
2. Lal Isua hi chhûngkuaa piang leh seilian a ni.
3. Chhûngkaw hmangin khawvêl chhandam a ni
4. Kristian chhûngkaw din hi ringtu nu leh pa mawh
a ni
Zan Inkhâwm
Thupui : Chhûngkuaa rawngbâwl
Chhiar tûr : Jos. 24:14-15; Tirh. 10:1-2
Thupui \hen
1. Pathianin a rawngbâwl tûrin chhûngkua a din
2. Chhûngkuaa rawngbâwlna - inkhâwm, thilpêk,
\awng\ai leh a dangte
3. Chhûngkuaa rawngbâwl tûrin nu leh pa an
pawimawh
4. Engtin nge hma kan lâk ang?
October 16 : Pathianni
NEICC |AWNG|AI RUAL NI
November 6 : Pathianni
KHAWVÊL SUNDAY SCHOOL NI
thupui zir tûr pawh a bîka buatsaih \hin a ni a; chu chu hman
tûr a ni e.
December 4 : Pathianni
BIBLE SUNDAY
KRISMAS PROGRAMME
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 42
Zân Inkhâwm
Thupui : Zâwlneite hrilhlâwk Messia
Chhiar tûr : Isa. 9:6,7; 53:1-3; Lk. 1:26-33
Thupui \hen
1. Messia – Hriak thiha pian thu an hrilhlâwk
2. Hriak thih - Lal, puithiam, zâwlnei nihna te a kawp
3. Messia – Pathian Chaka, Chatuan Pa
4. Messia – chhiahhlawh mi dangte tuarsaktu
5. Eng anga ropui Messia nge lo piang tûra chu?
December 25 : Pathianni
KRISMAS NI
Chawhma Inkhâwm
Thupui : Chanchin \ha lâwmawm êm êm
Chhiar tûr : Lk. 2:8-14
Thupui \hen
1. Bethlehem hmun tlâwm takah Chhandamtu a piang ta
2. Ran chaw pêkna thlêngah lei leh vân lal a mu
2. Mi tin tân - chhandamna kawng a hawng
3 Lei leh vânah Pathian ropuina leh remna a lo thleng
4. Chanchin \ha hi i lâwm ang u.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 43
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Bethlehem-ah i kal ang u
Chhiar tûr : Lk. 2:15-20
Thupui \hen
1. Mi rethei, berâmputen Messia pian thu an dawng
2. Chibai bûk tûrin Bethlehem khaw thlengin an kal
3. An berâm kalsanin nausên chibai an bûk ngam
4. Pathian chawimawi leh fak chung zêlin an lo kîr leh
5. Berâmpute angin nausên chibai kan bûk ve thei
ang em?
Zân Inkhâwm
Thupui : Remthu lêng rawh se
Chhiar tûr : Isa. 9:7; Lk. 2:14
Thupui \hen
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 44
Chawhma Inkhâwm
|anna : Isa. 9:6,7
Hla sak : ‘Ringtu zawng zawngte u’
NHB No. 75
|antu : Lk. 2:8-20
Special Item : Inbuatsaih thei apiang
Hla sak : ‘Khawvêl thim ên tûra chu’
NHB No. 78
(Thawhlâwm khawn leh hlan)
Thupui : Berâmputen chibai an bûk
(Lemchan hmanga entîr theih ni se)
Solo : Zai thei apiang
Hla : ‘A mia’n riang maw, vân mi a lo
piang’ NHB No. 82
Bânna : Lalpa |awng\aina
Chawhnu Inkhâwm
|anna : Joh. 1:14
|anna Hla : ‘Kum sûl liam hnu’ NHB No 84
|antu : Mat. 2:1-12
Special Item : Inbuatsaih thei apiangte
Hla sak : ‘Khawvêl lâwm nân a lo kal a’
NHB No. 71
Thupui : Mi fingten chibai an bûk
(Lemchana entîr theih ni bawk se)
Solo : Naupang zînga a thei apiang
Hla sak : “Chanchin lâwmawm”
NHB No. 80
Bânna : Lalpa \awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 45
January 1 : Pathianni
KUM THAR NI
Kum thar Programme-ah hian Naupang pual programme
siam a ni a. Kum thar hi Pathianni a nih avângin chawhma leh
chawhnu inkhâwm programme siam a ni. Naupang pual
programme hi Tualchhûng Kohhranin remchâng leh \ha a tih
anga hman tûra siam a ni.
Chawhma Inkhâwm
Thupui : Lalpa zawn chhuah ram
Chhiar tûr : Deut. 11:10-12
Thupui \hen
1. Kan la dai ngai loh kum thar – tlâng leh ruam
2. Aigupta ram ang ni lo, vân ruahtui dawng ram
3. Lalpa zawn chhuah ram - kumtluana a mit fûkna
4. Englai pawhin engkimtithei Pathianin min awmpui
dâwn.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 46
Chawhnu Inkhâwm
Thupui : Pathian lawm tlâk inhlanna
Chhiar tûr : Rom 12:1,2
Thupui \hen
1. Pathian khawngaihna avânga nung thei chauh kan ni
2. Simna tak tak thinlung pua inhlan thar a \ûl
3. Mahni hmasialna leh chapona hlih thlâk a ngai
4. Krista rilru – inngaihtlâwmna leh hmangaihna thinlung
pua danglam a pawimawh
Zân Inkhâwm
Thupui : Zân hi a ral lek lek tawh a
Chhiar tûr : Rom 13:11-14
Thupui \hen
1. Tûnlai thil awmzia - khawvêl tâwp a hnai
2. Ni tin thla tin kan chatuan hmun kan hnaih zêl
3. Thim thiltih - zu ruih, inngaih, insual, eirûk, etc., kalsan
4. Lal Isuaa inthuama, a nungchang put leh tihlan a hun
5. Chatuan khua lo vâr ta se, kan inpeih ang em?
NAUPANG PUAL
Chawhma Inkhâwm
|anna : Sam 95:1-5
Hla sak : ‘Âw Pathian nang Lalber i ni’
NHB No. 57
|antu : Sam 90:1-12
Special Item : A thei apiang
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 47
Chawhnu Inkhâwm
|anna : Sam 100:1,2
Hla sak : ‘Isu zaidam leh nunnêm’
NHB No. 43
|antu : Sam 37:5; Thuf. 3:5,6
Special No. : A thei apiang
Hla sak : ‘Khawvêl sum tinrêng’
NHB No. 143
Thuchah tawi : Kum tharah Lalpa belh tlat tûr
(Sam 37:5; Thuf. 3:5,6)
Solo : A remchâng apiang
Hla sak : ‘Dam lai khawvêlah’ NHB No. 144
Bânna : Lalpa \awng\aina
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 48
January 5
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 50
Sawi ho tûr
Mizo Kristianten hun hnuhn<ng thu kan \hatpui leh \hatpui
lohna laite sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 52
January 12
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 54
Israel hnam tundin leh beiseina hian Thuthlung Hlui hi a khuh hneh
hlein an ngai a. He beiseina hi Rev. Lalsâwma chuan, “Israel-ten
an vawng nung reng a, an thlah duh hauh lo,” tiin a sawi a; chu chu
an hnehna thurûk niin a sawi nghe nghe a ni (Kristian Thurin
Zirna, p. 287).
Hun hnuhn<ng thu hi mi mal leh pâwlho huapa ngaihtuah leh
sawi a nih laiin, Thuthlung Hluiah hian mi mal aiin pâwlho
ngaihtuahna a lian bîk hle a. Chutiang bawkin thlarau lam aiin
taksa chhandamna lam ngaih pawimawhna a lian z^wk bawk.
Revd. Chuau\huaman a sawi angin sal tân hun hma lam phei kha
chuan thih hnu piah lam beiseina hi a chau hle a. He leia an dam
chhûnga malsâwmna an dawn tûr bâk an thlîr pha meuh lo
(Calvina Zirtirna leh Mizo Nun, pp.100f). He ngaih dân hi
tûnlai Bible zir mi (scholar) l^r tak Prof. Donald E. Gowan-a
pawhin Thuthlung Hluiin hun hnuhn<ng thu a zirtîr dân
khaikhâwmna atân a hmang nghe nghe a ni. A sawi zêlnaah hun
hnuhn<ng thu hi engkim Pathian kuta awm a nihzia târlanna niin
a ngai a. Chuvângin, hun hnuhn<ng thu hi ringtute tân thlamuanna
thuchah pawimawh tak a ni a. Pathian lam hawi tûr leh a duhzâwng
ti tûra infuihna \ha berah a ngai bawk a ni (Eschatology in the
Old Testament, pp. 123ff.).
H>ng kan sawi tâkte a\ang hian Thuthlung Hluiin hun
hnuhn<ng thu a sawi dân eng emaw chen chu kan hre thei ang
a. Kristiante thlîrna a\angin kim lo hle mah se, hun hnuhn<ng thu
hi Thuthlung Hlui zirtîrna pawimawh tak a ni tih erawh hai rual
a ni lo.
Sawi ho tûr
Thuthlung Hluiin hun hnuhn<ng thu a zirtîrna hlutna nia kan
hriatte sawi ni se; Kristiante thlîrna a\anga a famkim lohna lai nia
kan hriatte sawi tel ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 56
January 19
Zirlai hmasa lama kan sawi lan tawh ang khân Juda-ten
hun hi tûn hun leh nakin hun tiin hmun hnihah an \hen phawk
a. Nakin hun lo thlen dâwnah hian hun hrehawm tak lo awm
tûrin an ngai a; chutih lai tak chuan LALPA chu anmahni
chhan chhuak tûra lo kalin ‘Lalpa Ni’ chu a rawn thlentîr
dâwnah an ngai a ni. Tûn hun hi hun \ha lo khârna a nih rualin,
hun thar, nakin hun in\anna anga sawi theih a ni. Lalpa Ni hi
Juda-te ngaih dâna hun rangkachak lo awm tûr hai hawngtu
tûr a ni. Lei thar leh vân thar in\anna tûr ang pawha ngaih
theih a ni bawk. Hetiang taka Israel-ten Lalpa Ni an beisei
dân hi Pu Patea hla hian a tifiah \ha hlein Rev. Lalsâwma
chuan a ngai a:
Ni ropui a lo thleng dâwn ta,
Kan nghah Lal Immanuel,
Sual leh ramhuai tlâwmna ni chu,
Chhandam fate kan zalênna tûr chu.
Kan sawi tâkte kha Israel faten Lalpa Ni an beisei dân
a nih laiin, Israel fate sualna leh khawlohna avângin Lalpa Ni
hi malsâwmna nî, ni hlimawm leh lâwmawm nih ahnekin, ni
\ha lo, Israel-te chunga chhiatna lo thlen hun a nih tûr thu
Zâwlneite lehkhabuah kan hmu thung a ni. Zâwlnei zînga Lalpa
Ni tih \awngkam hmang \antua ngaih Amosa chuan hetiang
hian a sawi a: “Lalpa Ni duhte u, in chung a pik e! Engati nge
Lalpa Ni chu in duh? Êng ni lovin thim a ni zâwk e” tiin
(Amos. 5:18). Lalpa Ni an lo beisei \hin dân chu Amosa hian
a letlingin a rawn sawi ta thung a. Malsâwmna leh chhandamna
nî ni lovin, chhiatna râpthlâk tak lo thlenna nî, Pathian hremna
avânga Israel hnam rûmna nî a ni zâwk dâwn a ni.
Zâwlnei Isaia pawhin Lalpa Ni, malsâwmna leh lâwmna nî
tûr chu sualna leh khawlohna avânga \ahna leh rûmna nî a nih tûr
thu hetiang hian a sawi bawk a ni: “Lalpa Ni chu nasa takin,
thinrimna leh thinurna nasa tak nên a lo thleng dâwn e. Vân arsite
leh chhohreivûngte chuan an êng an chhuah lo vang a; ni chu a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 58
chhuah laiin tihthimin a awm ang a, thla pawhin a >ng chu a >ntîr
dâwn tawh lo a ni… vân khi ka tikhûr ang a, sipaihote Lalpa
thinrim avângin a thinurna nasa tak nî-ah chuan lei pawh hi a
awmnaa hmun sawn dâwrh khawpin tihnghînin a awm ang,” tiin
(Isa. 13:9,10 &13). Lalpa Nia chhiatna lo thleng tûr râpthlâkzia
sawi nân hian vân lam thilte tihkhawloh leh tihchhiata a awm tûr
thu hi zâwlneiten an sawi \hîn a ni. Mihring sualnain vân boruak
leh thil siam dangte a nghawng pawi dân puan chhuahna a ni thei
bawk a. Eng pawh ni se, heta Lalpa Ni lo thlen chhan Isaian a
sawi hi Israel fate chauh ni lovin, Babulon leh an chheh vêl hnam
dangte khawlohna avângte pawh a ni tel bawk âwm e. Chu
chhiatna chuan anmahni pawh a khawih tel vek dâwn a ni.
A chunga zâwlnei Isaia sawi ang deuh bawk khian zâwlnei
Obadia pawin Lalpa Ni hi hnam dang, Edom rama chêng Esauva
thlahte tân chhiatna nî a nih tûr thu a sawi a. Tu mah bâng lovin,
an chungah chhiatna leh boralna lo thlenna nî a ni ang a. Chu nî
chu Obadia chuan Jakoba thlah, Israel fate vânneihna nî ni tûrin
a sawi ve thung a ni. Obadia hian a tîra Israel-ten Lalpa Ni an
beisei dân ang kha a beisei dân a ni. Eng pawh ni se, Lalpa Ni
hi sualna tituten Pathian thinurna an tawng buakna nî, Pathian
hremna râpthlâk tak lo lanna nî tûr a ni. Chumi huna chhiatna
chuan hnam tin a huam vek dâwn a ni.
Zâwlnei Joela pawhin Lalpa nia chhiatna lo thlengin vân
lam a khawih dân tûr hetiang hian a sawi a: “Lalpa Ni chu a
lo thleng mêk a, a hnai tawh si a; thimna leh khaw durna
nî…Vânah leh leiah thilmakte ka hmuhtîr ang a, thisen te, mei
te, meikhu hû te nên. Ni thimah a chang ang a, thla thisenah a
chang ang a, Lalpa ni ropui tak leh râpthlâk chu a lo thlen
hmain,” tiin (Joel. 2:3,31). Mihring sualna leh khawlohna avânga
Pathian hremna hlauhawmzia leh râpthlâkzia sawina a ni a.
Mihring sualna leh khawlohna avânga thil siamte chhiatna bâwiha
an tân thu târlanna \ha tak a ni thei bawk ang. Lalpa Ni hi
zâwlneite thlîrna a\ang chuan a lungngaihthlâk hle \hîn a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 59
Sawi ho tûr
Kan ram leh kan hnam dinhmunte enin Lalpa Ni hi eng ang
nge ni ang a, engti anga a lo thleng ve tûrin nge kan beisei tih
sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 60
January 26
tak an tawng buak tûr thu sawi lan a ni. Amosa buah hian
Israel hnam awp bettu leh hmusita tihrehawmtuten Pathian
hremna an tuar tûr thu kan hmu a. Chûng hnamte chu: Suria,
Philistia, Tura, Edom, Amon leh Arab rama chêng hnamte an
ni. An lal leh an mi liante tihboralin an awm ang a, \henkhat sala
hruaiin an awm ang. Mei hmangin hrem an ni bawk ang a, an
lal inte phei chu a kâng chhe vek dâwn a ni. Hêng Israel
\henawm ramte hrem an nih chhan hi an bawhchhiatna avâng a
ni a. Chûng an bawhchhiatnate chu Israel hnam an hmuhsit leh
tihhrehawm \hin vâng te, milem an biak vâng leh Israel nêna an
thuthlung laka an rinawm loh \hin vângte a ni. An sualna leh
bawhchhiatnate avângin Pathianin a hrem dâwn a ni. Israel chheh
vêl hnamte chunga Pathian hremna lo thleng tûr hi Pathian lalzia,
hnam tin chunga rorêltu a nihzia târlanna pawimawh tak a ni.
Israel fate leh an \henawm ramte chunga hun hnuhn<nga
Pathian hremna lo thlengah hian Israel fate chuan sual an sima,
Pathian lam an hawi leh phawt chuan tihchhiat veka an awm
loh tûr thu Amosa sawi hi a chhinchhiah tlâk hle a. Chutianga
sima a lam an hawi leh phawt chuan an sal tânna hmun ata
hruai kîrin a tungding leh dâwn a ni. ‘Davida bâwkte chim’
chu tundin leh a ni dâwn (Amos. 9:11ff). Hei hi Thuthlung
Hluia chanchin \ha târlanna pawimawh tak pakhat chu a ni a.
Thuthlung Hluiin Pathian khawngaihna a târlan dân a ni a.
Pathian rorêlna râpthlâk tak kârah he beiseina êng hi hmuh
tûr a awm \hîn a. Thuthlung Hluia hun hnuhn<ng thuchah
lâwmawm tak a ni.
Sawi ho tûr
Amosa hun laia Israel fate dinhmun leh tûnlaia kan dinhmun
inanna lai nia kan hriatte sawi ni se. Hun hnuhn<ngin min nang
ve mêkin kan hria emaw, sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 63
February 2
lam thu a tam hle. Pathian rorêlna lo thleng tûr pawh a \ha lam
leh thlamuanawm lam a ni a. Sal tângte chhuahna thu leh Israel
hnam tundin lehna thu a \hahnem a. Messia lo kal tûr pawh mi
dangte tuarsaktu a nih thu leh chu tuarna avânga chhandamna
lo lan tûr thu pawh fiah takin kan hmu thei a ni.
Isaia pathumna (Isa. 56-66) hi sal tâng chhuah hnua mi,
a thuziakte pawh Jerusalem kulh leh temple an sak \hat leh
tawh hnu nia ngaih a ni a. Nimahsela, an beisei anga sal tâng
chhuakte dinhmun a \hat loh avâng leh Israel fate inkârah ngei
pawh harsatna chi hrang hrang a tam avângin, Israel-te demna
thu leh an chunga Pathian hremna lo thlen tûr thute kan hmu
tam a. Chutih kârah erawh chuan Pathian, Pa leh Tlantu a nih
thu te (Isa. 63:16; 64:18), an tâna Pathian chhandamna lo
thlen tûr thute leh Jerusalem ropui taka tundin a nih tûr thute
kan hmu bawk a. Chu bâkah Isaia pathumna hian Jerusalem-
a hnam tin chi tinte hruai khâwm an nih tûr thu leh mi zawng
zawngin Pathian ropuina an la hmuh tûr thu a sawi tel a (Isa.
66:1f). Messia beiseina leh a lo lan huna a hnathawh dân tûrte
sawi lan a ni bawk. Isaia pathumna hian lei thar leh vân thar
lo lan tûr thu a sawi tel bawk a ni.
Zâwlnei Isaia buin hun hnuhn<ng thu a sawite hi Israel fate
leh an chheh vêl hnamte chunga Pathian hremna thlen tûr thu a
nih rualin, an chunga Pathian khawngaihna lo thlen tûr thu târlanna
a ni a. Thuthlung Thar lo lan hun tûr sawina a tam hle bawk a.
Chuvângin, Zâwlnei Isaia bu thlîrna a\ang hi chuan hun hnuhn<ng
hi thim ni lovin, êng ni zâwk mahin a lang.
Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng a êngzâwnga thlîr hi Mizo Kristiante hian
kan \hat phah zâwkin kan ring em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 66
February 9
Zâwlnei hna a thawh tirhin Juda lal \ha tak mai, Josian temple
a thian fai a. Ram leh hnam nun pawh siam \hat tuma \an a
lâk mêk laiin, Carchemish (kar-khe-mis)-a Aigupta nên an
indonaah a thi hlauh mai a. A hnua rorêltuten ram rorêlna an
kalpui \hat theih loh avângin Babulon sawrkâr awpna hnuaiah
kum B.C. 605 a\angin an tlu lût a. Babulon sawrkâr laka an
hel \hin avângin chhiatna nasa zâwk an chungah a thleng a.
Pathian vên khawpui Jerusalem leh a chênna temple nên lam
tihchhiatin a awm ta mai a. Israel-te tân chhiatna vâwrtâwp,
hnam boralnaa ngaih dinhmun an lo tawng ta hial a ni. Sal
tângte tân leh sala hruai bângte tân beidawnthlâk tak a ni.
Chutiang dinhmunah chuan Jeremian hun hnuhn<ng thu hi a
sawi a ni.
Jeremian hun hnuhn<ng thu a sawi hi Amosa leh Isaia te
sawi ang deuh bawk khân, Israel-ten Pathian thu an âwih loh
avânga an chunga chhiatna râpthlâk tak lo thlen tûr thu a ni
deuh ber a. Babulon lal chu Pathianin a mite a hremna hmanrua
a ni a. |ha taka a awpna hnuaia awma, chhiah pawh an tuk
ang apiangte pe tûrin a fuih a. Chutianga awm chu Pathian
duhzâwng a nih thu pawh a sawi nghe nghe a, chu chu an
zawm loh chuan chhiatna nasa zâwk an chunga a thlen tûr thu
pawh a sawi tel bawk \hîn a ni. Pathian duhzâwng a sawite
chu Israel-ten an zawm duh loh avângin chhiatna râpthlâk
zâwk a thleng ta rêng a ni. Juda-te rilru leh ngaihtuahnaah
Jerusalem khawpui leh temple tihchhiat hi hnam mualphona
nasa tak, Pathian hransanna ang hiala ngaih a ni.
Israel fate chunga chhiatna râpthlâk tak lo thlen chhan hi
Jeremian hla thu hmangin hetiang hian a sawi a: “Kei nunna
tuikhur hi min kalsan a, tuikhuah an ker a, tuikhuah khi, tui
tling thei lo tûr chu,” tiin (Jer. 2:13). Israel-ten Aigupta bâwih
ata chhan chhuaktu Lalpa an theihnghilh a, ram an tibawlhhlawh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 68
Sawi ho tûr
Jeremian Thuthlung Thar Pathianin a siam tûr thu a sawinaa,
“An chhûngrilahte ka thutak ka dah ang a, an thinlungah ka
ziak bawk ang,” a tih awmzia hi eng nge nia kan hriat sawi
ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 70
February 16
chu temple nên lam tichhiain, Juda mi sâng tam tak salah an
hruai leh a. Babulon-a sal tângte hi Persia lal Kura rorêl \antirh
(B.C. 538) lam a\ang khân hruai kîr an ni chauh a ni.
Hetianga Israel hnam tlûk chhiat tûr thu hi kum zabi 8-
naa zâwlneiten hun hnuhn<nga thil thleng tûr angin an lo hrilh
lâwk \hîn a. Ezekiela hi chutianga hrilh lâwkna a taka a lo
thlen dânte hmutu a ni. Zâwlnei hmasate ang bawkin Israel
fate chunga chhiatna lo thleng hi Pathian thu an pawisak loh
avânga hremna niin a ngai. Israel fate bawhchhiatna leh sualna
lian tak chu Baal pathian leh an ram \henawmte pathian biak
an chîn ve vâng niin Ezekielan a sawi a. Hetianga hnam dangte
pathian biakna hi Jerusalem temple-ah la lûtin, temple pawh
tihbawrhbân a lo ni tawh a. Israel hnam tlûk chhiatna thlentu,
Jerusalem leh temple tihchhiata a awmna chhan niin Ezekielan
a sawi a ni. Kum zabi pariatna hun lai ang bawk khân mi
retheite hnehchhiah leh rah beh hi sal tân hun laiah pawh
Israel-te sualna langsâr tak a la ni reng bawk a. Milem pathian
biak an chîn \hin hi an hnam tlûk chhiatna thlentu a ni bawk.
Ezekiela hun hnuhn<ng thuchah pawimawh tak nia ngaih
chu an bawhchhiatna leh khawlohna avângin nasa takin hremna
tuar mah se, Pathianin a kalsan dâwn lo tih hi a ni. An sal tânna
hmun ata Pathianin a hruai kîr leh dâwn. Chutih hunah chuan
Jerusalem khawpui leh temple te din thar lehin, hnam ropui takah
tundin an ni leh dâwn a ni. An dinhmun chhiat lai ber pawhin
Israel-te chu Pathianin a thlahthlam lo. An zînga Pathian \ih mite,
an hnam sualna leh bawhchhiatna avânga lungngaia hrehawm tuar
\hînte chu chhan chhuah an nih tûr thu Ezekielan a puang \hîn a
(Ezek. 9:4f). Chûng mite hnênah chuan thinlung thar pêk an nih
tûr thu pawh a sawi tel bawk a ni (Ezek. 11:17-19).
Zâwlneiten Israel-te an sal tânna hmun ata Pathianin a
hruai kîr tûr thu leh Israel rama ropui taka a tundin leh tûr thu
hi Zâwlneite hun hnunghn<ng thuchah langsâr tak a ni a. Ezekiela
hi he thuchah sawi nasa ber leh sawi tam ber a ni âwm e.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 72
Sawi ho tûr
Ezekielan hun hnuhn<ng thu a sawite hi a ngial a ngana
pawm ni ta sela, Chanchin |ha nên a inkalhna lai engte nge
ni ang, sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 73
February 23
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 74
bute hi nakina thil lo thleng tûr leh hun tâwpa rorêlna lo thleng
tûr thute hi ziak a ni.
Khuhhawnna bu ziaktute hi hriat harsa tak an ni, a chhan
chu anmahni tak ni lo, mi hriat lâr tak tu emaw hming pua ziak
an nih \hin vâng a ni. A tlângpuiin khuhhawnna buah hian tûn
hi hun \ha lo a nih laiin, nakin hun erawh thung chu hun \haa
ngaih a ni. Zâwlnei hrilh lâwknate nên pawh inlaichînna a nei
a. A danglamna langsâr tak erawh chu zâwlneiten a ruh langa
thil an sawi laiin, khuhhawnna thuziakah chuan thup chin neiin,
thu khuh takin ziak a ni a. Inlârna leh tehkhin thu hmanga sawi
an uar tlângpui. Hei vâng hian a ngial a ngana khuhhawnna
thuziakte hi pawm vek chi a ni lo.
Daniela bu chhûng thute hi hmânlai a\ang tawhin Daniela
ziak nia pawm a ni a. Mi thiam \henkhat he ngaih dân la
pawmtute hi vawiin thlengin sawi tûr an la awm a. Tûnlai mi
thiam tam berte erawh chuan sal tân hun laia Daniela ziak a
nih an ring lo va. A thuziak kalhmang leh a bu chhûng thute
han zir chianin B.C. 165 vêla Pathian mi tuin emaw Daniela
hming pua a ziak nia rin a ni. Eng pawh ni se, tun \umah hian
Daniela bu chhûng thua hun hnuhn<ng thute hi Daniela sawi
angin kan kalpui mai dâwn a ni.
A hmasa berin Daniela bu tilârtu pakhat, mi \henkhatin
Daniela hapta an tih mai \hin, hapta sawmsarih chungchâng hi
lo thlîr ila. He thu hi Daniela 9:24-27-ah kan hmu a, harsatna
leh hrehawmna hun lo thleng tûr hrilh lâwkna nia ngaih a ni.
Kum sâng rorêl tuipuitute hian Thupuan bua sakawlh leh
hrehawmna hun lo thleng tûr sawinate nên hmer kawpin, hunpui
\henna leh nakina hrehawmna hun râpthlâk tak lo thleng tûr
hrilh lâwkna thu angin an kalpui a. Hei hi Daniela hapta tilârtu
tak pawh a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 75
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 76
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 77
hun hnuhn<ng lamah Persia lalram te, Grik lalram te leh Rom
lalram te a lo ding ve leh a. Chûng sawrkâr ropui leh thiltithei
ai pawha chak zâwk leh thiltithei zâwk chu Pathian a ni tih
Daniela bu hian a tifiah hle a ni. Ti\iautu tenawm leh sakawlh
te chu eng anga chak leh thiltithei pawh ni se a lalna leh
thuneihna hnuaia awm vek a ni tih Daniela bua hun hnuhn<ng
thu hian fiah takin min hriattîr a. Nebukadnezzara a vaukhânna
thu “Chungnungbera chuan mihringte lalna ram chungah thu a
nei a, a duhsak apiang hnênah a pe \hîn a ni,” (Dan. 4:25,30)
tih thu hian Pathian lalzia leh engkim chunga thuneitu a nihzia
a tifiah hle bawk a. Harsatna leh hrehawmna kâra ringtute
thlamuanna thuchah lâwmawm tak a ni.
A pahnihna atân, Israel hnam tundin leh tûr thu hi Daniela
buah hian thupui langsâr tak a ni bawk. Israel hnam chunga
chhiatna lo thleng hi zâwlneiten an sualna leh khawlohna avâng
a nih thu an sawi \hîn a. Daniela buah pawh hian a sawi dân
a ni. Daniela \awng\ainaah pawh, “Aw Lalpa… I thupêk leh
rorêlnate laka kal pêngin kan sual ta a, dik lo tak leh suaksual
takin kan ti ta a, kan hel ta… Chuvângin, Lalpan thil \ha lo
chu a en reng a, kan chungah a rawn thlentîr ta a ni,” tiin a
sawi a (Dan. 9:4,5,14). Israel fate chu ngaidam tûrin a dîlsak
a: “Aw Lalpa ka ngên a che…I thinurna leh i thinrim chu i
khawpui Jerusalem, i tlâng thianghlim a\ang chuan kîr sela,”
tiin a dîlsak a ni (Dan. 9:16). Daniela \awng\ai chhânna lo
thleng hi Daniela hapta tia kan sawi tawh kha a ni a. Hapta
sawmsarih chhûngin Israel hnam chu tundin a ni dâwn a. Hei
hian Babulon sal tâng hruai kîr an nih thu leh Jerusalem temple
leh kulh siam \hat a nih tûr thu a kâwk thei a. Thuthlung Thar
huna Pathian thutiam lo thlen famkimna, Isua Krista leh a
taksa Kohhran nun leh rawngbâwlna kâwkzâwnga hrilhfiah
theih a ni bawk.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 78
Sawi ho tûr
Daniela Hapta hi engti anga ngaih tûr nge? Hrilhfiahna thu
kan târlan tâkte khi eng angin nge kan ngaih? Kohhran thlarau
nun châwmna atân engti zâwnga kalpui nge \ha bera kan
hriat, sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 79
March 2
fel, Pathian lama hawi kîrte Chanchin |hain a hmuah reng thu
a sawi uar hle bawk.
Zâwlnei Malakia ang bawkin zâwlnei Joela pawhin Pathian
\ih mi, a hnên lama hawi kîrte chu Chanchin |hain a hmuah
reng thu kawng hrang hrangin a sawi a. Ram hausaknain a vûr
nasat tûr thu leh Lalpan thil ropui tak a tihsak tûr thute a sawi
bâkah, mi zawng zawng chunga thlarau leih a nih tûr thu a
sawi a (Joel. 2:28ff). Lalpa Nia hremna râpthlâk tak lo thleng
tûr lakah pawh chhandamnain a nghah reng tûr thu a sawi tel
bawk a ni.
Zâwlnei Joelan Lalpa Ni lo thlen tûr thu a sawi khi
Thuthlung Thar hlimthla, Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo
thlen tûr thu hrilh lâwkna a ni tih Peteran a nemnghet a. Chu
chuan Thuthlung Thar hi Thuthlung Hluia Pathian thutiamte
thlen famkimna a nihzia pawh a târlang tel nghâl bawk a ni.
Zâwlnei dangte ang bawkin Joela leh Malakia te hian hun
hnuhn<nga Pathian rorêlna hian hnam dangte pawh a huam tel
thu an sawi ve ve a. Israel fate an chheh vêl hnamte awp
behna laka chhan chhuah an nih tûr thu a sawi rualin, chûng
hnamte chu Israel-te laka an suahsualna vânga hrem an nih tûr
thu sawi lan a ni. Hei hian a hma lama kan sawi tawh angin,
Pathian lalzia leh chungnunzia a lantîr a. Pathian Jehova hi
engkimtithei, engkim chunga thuneitu leh rorêltu a nihzia a
târlang a ni.
Sawi ho tûr
Joelan mi zawng zawng chunga thlarau leih a nih tûr thu
a sawi hian Kohhran hi Lalpa Ni lo lanna a nih theih dân leh
Israel dinhmun leh chanvo luahtu a nih theih dân sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 82
March 9
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 83
Zakaria leh Hagaia te hian sal tâng kîr lehte leh Jerusalem-
a awmte chu \hahnem ngai takin temple din thar leh tûrin an
fuih a. Temple din thar leh hi hun hnuhn<nga Pathian thutiam,
sal tân hun laia zâwlneiten an lo sawi lâwk \hin tawh kha a ni
a. An thinlung luahtu pawimawh tak pawh a ni rêng a.
Zerubabela hovin sal tâng kîr lehten B.C. 536 a\ang khân hna
pawh an thawk \an a. An chheh vêla mite dodâlna leh an
zînga harsatna eng emaw avângtein an chawlhsan lailâwk a.
Hetih lai hian zâwlnei Zakaria leh Hagaia te hian Pathian hnên
a\anga thu dawngin, \hahnemngai takin temple tundin leh hna
chu a tâwp thlenga thawk tûrin mite an fuihin an ngên \hîn a.
Zâwlnei Zakaria leh Hagaia te rawngbâwlna azârah temple
tundin hna hi B.C. 520 khân thar thawh lehin, Ezra hovin
B.C. 515-ah khân an hlân thei ta a ni.
Temple tundin leh thu hi Zakaria leh Hagaia te pahnih
thuchah laipui a ni a. Temple tundin hna an chawlhsan avângin
Israel faten Pathian malsâwmna dawng thei lova, harsatna chi
hrang hrangte pawh tawh phah dâwnin an hria a. Temple tel
lovin an zîngah Pathian awm lo tûra ngaihna pawh an neiin a
lang. Chuvângin, temple din thar hi an engto ber a ni a, sa zo
ngei tûra mite fuih leh tihchak hi an hna pui ber a ni.
Messia, Krista lo kal tûr thu hi zâwlnei Zakaria leh Hagaia
te hun hnuhn<ng thusawi langsâr tak a ni bawk. Hagaia bu hi
bung hnih chauh a ni nâa, a zâtve deuhthaw hi Messia, Krista
lo kal leh tûr thu sawina a ni a. Davida thlaha mi ni tûra sawi
a ni a. Messia lo lan hunah Israel hnam chauh ni lovin, hnam
tin chi tinte chhandamtu a nih tûr thu târlan a ni a, hnam tinin
an duhzâwng an hmu tawh ang a, inrem tak leh thlamuang
takin an awm ho tawh tûr thu pawh sawi lan a ni.
Zâwlnei Zakarian Messia, Krista lo kal tûr hi a sawi
tam hle. Hagaia sawi ang bawkin Davida thlaha mi ngei a nih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 84
tûr thu a sawi a. Hnam tin zînga inremna thlentîrtu tûr a nih
pawh a sawi a, thuhnuairawlh leh inngaihtlâwmnaa khat a nih
tûr thu pawh a sawi bawk a ni (Zak. 4:6; 9:9). Mi fel leh
hnehtu ropui erawh a ni ang a. Zâwlnei Isaia sawi angin
Messian mite tâna a tuar tûr thu pawh a sawi tel bawk a
(Zak. 12:10; 13:7). Thlarau Thianghlima khat leh hruaia a
awm tûr thu pawh a sawi tel bawk. Messia chu Israel-te tân
chauh ni lovin, hnam tin chi tin t^n a nih thu a sawi tel bawk
a ni (Zak. 12:3).
Zakaria leh Hagaia te hian Lalpa Ni lo thlen tûr thu hi an
thuchah pawimawh tak a ni. Hagaia hian Lalpa Ni chu Pathian
rorêlna leia hnam tin chunga a lo thlen nî, Pathian thiltihtheihna
lan chhuahna hun tûr niin a sawi a. Lei leh vânte tinghîngin,
lalramte tichhiain a s^wi danglam ang a, rorêltute chakna leh
sipai chakna te pawh tihtlâwm a ni ang. Lei leh vâna thuneitu
ber leh lal ber a nihzia lantîrna hun a ni ang a. Chutih hun chu
a mite tân chhandamna lo thlenna nî a ni thung dâwn a ni.
Zakaria hian Lalpa Ni lo thlen dân tûr hi a sawi chipchiar
hle (Zak. 14:1ff). Jerusalem do tûrin hnam zawng zawng an
lo thawk ang a, an la ang a, a chhûnga chêngte an nghaisain,
a \hen sala hruai an ni ang a, a la awm chhunte pawh lâk bo
an ni ang. Chumi hnuah Pathian chhandamna ropui leh mak
tak a lo thleng ang. Lalpa ngei chu lo chhukin, Olive tlângah
a ke a rawn nghat ang a, Israel fate a chhandam ang.
Chhandamna niah hian Jerusalem chawisânin a awm ang a,
Pathian chibai bûk tûrin lei chunga a mite zawng zawng an kal
khâwm ang. Jerusalem dotu hnamte chu hripuia tihboralin an
awm vek dâwn a ni.
Zakarian Lalpa Ni chungchâng a sawi khi khawvêl tâwp
hun sawina niin mi \henkhatten an ngai a. Har-Magedon Indona
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 85
lo awm tûr sawina te, mi thianghlim lâwr thu leh kum sâng
rorêl hun lo awm tûr sawina ni tein an sawi bawk \hîn a ni.
Zakaria leh Hagaia te hian Jerusalem temple din thar leh
hi an hun hnuhn<ng thuchah laipui ber a ni a. Chu hna thawk
tûr chuan sal tâng kîr lehte an fuih a. Temple sak thar leh
hnua Israel-te hnêna Pathian chhandamna Lalpa Ni lo lan hun
tûr hi an engto leh an nghahhlelh tak dang leh chu a ni. Chutih
rual chuan Messia, Krista lo lan tûr thu leh a lalna ram
thlâkhlelhawmzia chu hun hnuhn<ng thuchah an ngaih
pawimawh lai hi ni bawkin a lang.
Sawi ho tûr
Zâwlnei Zakaria leh Hagaia-ten Lalpa Ni an sawi dân hi
zâwlnei dangten Lalpa Ni an sawi dân nên a danglamna lai nia
kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 86
March 16
MESSIA BEISEINA
Chhiar tûr : Gen. 3:15; Isa. 9:6,7; Jer. 23:5,6; Dan. 7:27
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 88
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 89
Sawi ho tûr
Thuthlung Hluia Messia beiseina lo thlen famkimna hi Lal
Isua leh a hnathawhte bâkah a taksa Kohhran nun leh
rawngbâwlna a nih dânte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 90
March 23
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 91
Ezra hovin temple hlanna ropui takin an nei tih kan hre bawk
a. Temple an sak \hat leh thute pawh Ezra bua kan hmuh bâk
Zakaria leh Hagaia hrilh lâwkna thu a\angtein kan hre thei
bawk a ni. Chuvângin, hêng thil thlengte hi zâwlneite hrilh
lâwkna thlen dikna anga sawi loh theih loh a ni.
Sal tâng kîr lehte khi Babulon-a sal tângte kha an ni a.
Babulon-a sal tâng zawng zawngte hruai kîr an ni vek lo tih
erawh chhinchhiah ila. Kum sawmsarih a tlin loh pawhin, a
t^ng rei lo ber pâwl pawh kum sawmli vêl chu tâng hman
tûra ngaih an ni a. Hetih chhûng hian mi eng emaw zât an thi
hmanin a rinawm. Ezekiela te nupa pawh chûng zîngah chuan
an tel âwm e. A la dam \henkhatte leh sal tân laia piang mi
tam tak sal tânna hmuna khawtâng zui ta \hahnem tak an
awm tih Estheri bu a\angin kan hre thei a. Chuvângin, sal
tâng zawng zawngte kha hruai kîr an ni vek lo. Assuria leh
ram danga sala hruai tâkte chanchin phei chu hriat zuina a
awm tawh lo. Babulon-a sal tâng mi tam takte erawh hruai
kîrin an awm ngei a ni tih Bible-in min hrilh a. An sualte
sima Pathian lama hawite hruai kîr an nih tûr thu sawi a nih
\hin avângin, sal tâng zawng zawngte an zavaia hruai kîr leh
ni vek tûra beisei chi a ni lo. Eng pawh ni se, Babulon sal
tângte kîr leh thu hi zâwlneite hrilh lâwkna thlen diknaa ngaih
loh theih loh a ni.
Messia beiseina hi Thuthlung Hluia hrilh lâwkna thu hmasa
ber leh pawimawh ber a tih theih hial âwm e. Zâwlneite hrilh
lâwkna thu pawimawh leh langsâr tak a ni. Zirlai hmasa lamah
te kan târlan tawh angin Messia beiseina hi hmeichhe thlah,
rûl lû la vaw thi tling tûra sawi a ni phawt a. Abrahama
hnênah ‘I thlah’ tih a ni a, Davida hnênah ‘I chi’ tih a ni leh
a. Jakoban ‘Juda thlaha mi’ a nih tûr thu a sawi a. Mosian ‘in
unau zînga mi,’ Israel mi a nih tûr thu a sawi leh a. Zâwlneiten
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 93
Sawi ho tûr
Thuthlung Hlui hrilh lâwkna tûn thlenga la thleng rih lova
kan hriatte sawi ni se. Kristiante thlîrna a\angin chûng hrilh
lâwknate chu engtia ngaih tûr nge tih sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 95
March 30
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 97
reh tak mai nia ngaih a ni. Hremhmun ni chiah si lo, hmun
hlimawm ni bawk si lo a ni.
Thuthlung Hlui buin a sawi dân nêna a danglamna lian tak
chu chawlhlâwkna hmun nia ngaihna lo awm ta hi a ni. Mi
felte thlarau chawlhlâwkna, nakin thawhleh huna an la
chhuahsan tûr nia sawi a ni. Enoka buah Seol hi hmun thumah
\hen a ni a. A hmun khatna chu tui luanna, mi felte chawlhna
hmun a ni a. A dang leh chu an dam laia an sual vânga
hremna la tuar ve lote awmna hmun bîk anga sawi a ni a,
thawhleh hunah sual hremna tuar tûra kaihthawh tûrte an ni.
A pathumna chu an dam laia an sual vânga hremna tuar tawhte
awmna hmun bîk tûra ngaih a ni a. Hêng mite hi chu mitthi
thawhleh hunah pawh hmaih hlen tûr, Seol-a chêng hlen tûra
ngaih an ni.
Mitthi zawng zawngte Seol-a kal vek tûrin an ngai lo.
Adama phei chu a thih khân Seol-a kal lovin Paradis-a kal
nghâla sawi a ni a. Paradis chu vân thumna tih a ni. Joba
pawh a thih khân vâna hruai chhoh nghâl nia sawi a ni. Chu
hmun chu thawhleh hun thlenga an awmna tûra ngaih a ni.
Apokrifa buin vân, Adama leh Joba te awmna hi vântirhkohten
eng lai pawha an vên reng \hin niin an sawi.
Thawhlehna thu hi Apokrifa bute leh Thuziak dangte
thuchah pawimawh tak a ni. Apokrifa bu \henkhatin
thawhlehna hi mi felte leh mi sualte an dam chhûnga Pathian
hremna tuar lote chauh thawhlehna tûr nia an sawi laiin, Enoka
bu te, Mosia khuhhawnna bute leh Ezra bute erawh chuan mi
zawng zawng huapa thawhlehna a nih thu an sawi a. Mi zawng
zawng Adama thlah ni vekin an ngai a, an zavaiin Seol leh
Paradis-a awm zawng zawngte chu Adama chenin mitthite
thawhlehna niah kaihthawha awm vek tûrin an sawi a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 98
Sawi ho tûr
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar inkâra thuziak hrang
hrangin thih hnu piah lam an thlîr dânte hi Kristiante thlîr
dân nên a inanna lai leh a danglamna lai nia kan hriatte
sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 100
April 6
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 101
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 103
kan târlan ang khian ‘Pathian kan lama a \an chuan tuin nge
min do thei ang’ (Rom 8:31) tia sakawlh leh a hote laka zâm
hauh lote an ni. Zâwlnei Joelan Thlarau Thianghlim mi zawng
zawng chunga leih tûr a hrihlâwk pawh Pentikos Nia dawngtu
leh changtute an ni bawk a. Lal Isua thupêk anga khawvêl
zawng zawnga Pathian ram thlentîr tuma \hahnemngai taka
Chanchin |ha hriltute an ni. Lal Isua Krista chhandamna
hnathawh leh a taksa Kohhranhote nun leh rawngbâwlna hian
Thuthlung Thar hun hi hun hnuhn<ng, Pathian thutiam lo thlen
famkimna hun a ni tih an târlang fiah hle.
Lal Isua Krista leh a hnathawhte hi, Kohhran nun leh
rawngbâwlnate chen hian hun hnuhn<ng, Israel-te beiseina lo
thlen famkimna a nih laiin, Thuthlung Tharin Lal Isua Krista
chhandamna hnathawh a famkima a lo thlen hun tûr beiseina
min kawhhmuhin min zirtîr tih chhinchhiah ila. Hei hi Kristiante
beiseina (Christian Hope) tia mi thiamten an sawi \hin,
Kohhranhovin hun hnuhn<ng thurin (Doctrine of the Last
Things) an tih \hin chu a ni. He Kristiante beiseina thurin hian
Lal Isua Krista lo kal leh beiseina thu te, mitthi thawhleh
beiseina leh ni hnuhn<nga rorelna thu te a keng tel a. Vânram
leh hremhmun thu te, Pathian ram a famkima a lo thlen tûr thu
leh thilsiam zawng zawng siamthar lehna te pawh a keng tel
bawk a ni. Hêng Kristiante beiseina thurin hi a zavaiin Isua
Krista lo kal lehna hian a khaikhâwm vek a. Thuthlung Thar
zirna lama mi thiamte chuan hun hnuhn<ng beiseina hi Krista
chhandamna hnathawh tihfamkimna niin an sawi a. Rev. Dr.
Vânlalnghâka Râlte phei chuan he khawvêl tâwpa Lal Isua
ropui taka a lo kal leh hunah Pathian ram, Isua Kristaa bul lo
in\an tawh chu a famkimin a thleng dâwn, tiin a sawi zui nghe
nghe a ni (Lal Isua Lo Kal Lehna, pp. 32f).
Lal Isua Krista lo kal leh tûr thu leh chhandamna a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 104
Sawi ho tûr
Lal Isua leh a hnathawhte – hun hnuhn<ng lo thlen famkimna
a nih dân sawi ni se. Isua Krista chhandamna hnathawhte a lo
kal lehna nêna a inzawm dân sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 105
April 13
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 107
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 108
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 109
\hialna, thimna hmun, mei dîl, natna tuarna hmun, hmun khawhar
leh hmun hrehawm bera sawi a ni.
Sawi ho tûrte
Chanchin |ha bu hmasa pathumten hun hnuhn<ng thu an
sawi lan ve loh engte nge nia kan hriat sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 110
April 20
chuan nakin lama la thleng tûr aiin tûna thleng tawh leh thleng
mêk a nih thu a sawi tam hle a ni.
Chanchin |ha bu hmasa pathum ziaktute ang bawkin
Johanan Israel-te beisei Messia a nih thute a sawi a (Joh.
1:20,25,41; 3:28; 4:25,28; 7:26f; 9:22; 10:24; 11:27). Lal
Isua lo kal leh tûr thu te (Joh. 14:23; 14:18), nakina mitthi
thawhlehna leh rorêlna thu te a sawi a (Joh. 5:28,29; 12:48).
Lal Isua lo kal leh huna khawvêla thil lo thleng tûr chi hrang
hrang Chanchin |ha bu hmasa pathumten an sawite a hmaih
ve hlauh thung a ni. Ropui taka vân chhûm chunga a lo kal tûr
thu te, Krista lo kal lehna rorêlnain a zui tûr thu leh khawvêl
tâwpna a thlen zui nghâl tûr thute a sawi lang lo bawk.
Johanan mitthi thawhlehna thu a sawi tam ve thung a.
Isua Krista chu nunna leh thawhlehna a nih thu te, tu pawh
Isua ring chu thi mah sela, kumkhuaa a nun reng tûr thu sawi
lan a ni a. Mitthiten Pathian fapa aw an hriat avânga thlân ata
an thawh tûr thu sawi lan a ni bawk a. Mitthi tho leh tûrte hi
ringtu chauh ni lovin, ringlote pawh an tel ve tûr thu chiang
takin a sawi a ni. Nunna changa ringtute an thawh laiin, ringlote
leh thil tisualtute chuan thiam loh an chan tûr thu sawi lan a
ni bawk a. Thawhlehna Johana ziaka kan hmuh hi nakina
thawhlehna mai ni lovin, tûna thlarauva nunna a nih thu târlan
a ni bawk.
A hma lama kan sawi tawh angin, Chanchin |ha bu lina
leh Johana lehkhathawnahte hian hun hnuhn<ng hi ringtu nuna
thleng tawh leh thleng mêk anga sawi a ni deuh vek tih theih
a ni. Chanchin |ha bu hmasa pathumte sawi aia uar zâwk leh
chiang zâwkin hun hnuhn<ng lo lan thu leh lo thlen thu hi sawi
a ni. I Johana 2:18-ah phei chuan, “Naute u, hun hnuhn<ng
ber chu a ni ta e. Krista dodâltu a lo kal ang tih in hriat ang
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 112
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 113
Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng thu Chanchin |ha bu hmasa pathumte sawi
dân leh Johana sawi dânte khaikhin ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 115
April 27
bawk a. Paula hian tûn hun leh nakin hun hi hun thar hnuaiah
khung vek chung siin, chhandamna a famkima a lo lan hun tûr
erawh nakin a ni tih a sawi \hîn a ni.
Nakina chhandamna a famkima kan chan hun tûr hi Paulan
Lal Isua lo kal leh hun tûr a ni tih min hrilh a. Isua lo kal lehna
hi Sâp\awngin ‘second coming’ tih a ni a. He \awngkam hi
Thuthlung Tharah hian hman a ni chiah lo nâin, a anpui Paula
hman \hin chu Grik tawngkam parousia tih hi a ni (I Kor. 15:2;
I Thess. 2:18; 3:13; 5:23; II Thess. 2:1,8,9). Thuthlung Hluia
zâwlneite \awngkam hawhin Paulan ‘Lalpa Ni’ tiin a sawi bawk
a (I Thess. 5:2; II Thess. 2:2). Lalpa Isua Krista Ni, Lalpa
Isua Ni, Krista Ni, Tlanna Ni, Hun tâwp titein a sawi bawk
\hîn a ni (I Kor. 5:5; Phil. 1:6,10,16; Eph. 4:30; I Kor. 1:8).
Lal Isua lo kal lehna hi Thuthlung Hluia Lalpa Ni an beisei dân
nên pawh inlaichînna thui tak a awm rêng a ni. Paula hian
Thuthlung Hluia Pathian thutiam lo thlen famkimna hi Krista leh
a hnathawhte hi a ni tih a pawm rualin, Krista chhandamna
hnathawh a famkima a lo lan chhuahna hun tûr chu Lal Isua lo
kal lehna a nih tûr thu a sawi \hîn a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi Paula hian vawi khat, \um khat
chauh tûr niin a sawi. Mitthi thawhlehna leh rorêlna nên \um
khata indawta awm tûrin a ngai (Phil. 2:10f; I Thess. 4:13-17;
I Kor. 15:23). Mitthi thawhlehna hi Krista chhandamna hnathawh
tihfamkimna angin a ngai a. Krista chhandamna hi mihring taksa
leh thlarau chhandamna a nih avângin taksa thawhlehna hi Paulan
a ngai pawimawh a. Krista thawhlehna nên pawh inzawm tlatin
a ngai a. Krista kaihthawha a awm ang bawkin mitthite pawh
kaihthawha awm tûrin a ngai nghet hle (I Kor. 15:12ff). Thlarau
Thianghlim, ringtute min awmpuitu ngei mai hi thlarau lama min
tinungtu a nih ang bawkin, kan taksa ngei pawh Lal Isua angin
a kaitho dâwn tih a sawi bawk a ni (Rom 8:11). Paula chuan
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 119
Lal Isua lo kal hma hian Dân bawhchhepa lo lan tûr thu
Paulan a sawi a. He Dân bawhchhepa hi Johanan Krista dodâltu
a tih nên khân thuhmuna ngaih theih a nih laiin, Paulan rorêltu sual
tak, engkim a thuhnuaia dah tum, Setana chakna nêna lo kal tûr
niin a sawi (II Thess. 2:3ff). Lal Isua lo kal hunah Dân
bawhchhepa hi tihboral a ni ang a, sual thiltihtheihna zawng zawng
pawh tihchhiat vek tûr niin a sawi bawk a ni (II Thess. 2:8; I
Thess. 2:19; 4:15; 5:23). Dân bawhchhepa tihboral tûr thu hian
Lal Isua lo kal thlengin khawvêl hi sualna nên a inchiahpiah reng
dâwn tih min hriattîr a. Khawvêl chanchin (history) pawh hi tûna
a kal dân pângngai ang hian a kal zêl d^wn niin a lang.
Chanchin |ha bua kan hmuh ang bawkin, Paulan Lal
Isua lo kal hun leh nî hi tu man an hriat loh tûr thu, zâna
rûkru anga lo thleng tûr a nih thu a sawi a (I Thess. 5:2).
Chutih rual chuan Lal Isua Krista lo kal lehna ropui tûrzia a
sawi uar hle. Mi tin hriat leh hmuh theiha lo kal tûrin a sawi
a, a ropuizia leh thiltihtheihzia lanna hun niin a ngai bawk a
ni (II Thess. 1:7; I Kor. 1:17; I Pet. 1:7,13).
Paulan Lal Isua lo kal leh hun hi a nghâkhlel hle. Pathian
ram a famkima a lo thlen hun, khawvêl ram zawng zawng
Krista leh a lalna hmun a nih vek hun tûr a ni a. Chhandamna
a famkima lo lan hun, thil engkim Pathian lalna leh thuneihna
hnuaia a awm hun tûr a nih avângin ringtute tân nghahhlelh tûr
a ni rêng a ni.
Sawi ho tûr
Paulan hun hnuhn<ng thu a sawi hi Chanchin |ha bu
hmasa pathumte leh Johana sawi dân nên a danglamna lai nia
kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 121
May 4
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 122
khawvêlah hian kan piang nawn dâwn lo va. Tûna kan dam
chhûng hun khat bâk hi insiam\hatna hun kan nei lo. Kan dam
chhûng hun vawi khat hian kan thih hnua kan awm dân tûr a
hril a. Chatuana kan awm dân tûr pawh a hril tlang nghâl vek
a ni tih Hebrai ziaktu hian min hriattîr a tum a ni.
Paula ang bawkin Hebrai lehkhathawn ziaktu hian vânram
a ngai ve hle a, vânram ngaihtuahna hian a rilru a luah khat ve
hle niin a lang. Vânram hi Pathian rorêlna, a lalna leh thuneihna
hnuaia awm a ni tih a hria a. ‘Pathian nung khua, vân Jerusalem’
tiin a sawi a (Heb. 12:22). He hmun nuam leh ropui tak mai
hi ringtuten an hrehawmna kârah pawh hre reng tûrin a fuih a.
Chu hmun thleng tawh mi thianghlimten eng lai pawha an thlîr
\hin thu pawh Kohhranhote fuihna atân a hmang nghe nghe a
ni (Heb. 11;13-16; 12:1,2).
Lal Isua lo kal leh a \ûl chhan sawiin, a ropuizia lanna tûr
a nih thu a sawi a. Beisei anga a lo kal lawk lohna chhan chu
mi tam zâwk vânrama a hruai luh theihna tûr niin a sawi (Heb.
2:9,10). Paula ang bawkin ropui taka mi zawng zawng hmuh
theiha a lo kal tûr thu a sawi a. A lo kal hmasak \uma tlâwm
taka a lo kal ang kha ni tawh lovin, ropui takin a lo kal dâwn
a ni (Heb. 9:25).
Jakoba lehkhathawnah hian Lal Isua lo kal lehna thu hi
5:7-9-ah kan hmu a. A sawi tlêm hle nâin Thuthlung Thar
Kohhranin Lal Isua lo kal leh an nghahhlelhzia kan hre thei a.
An beisei anga a lo kal mai loh avângin Kohhranho zîngah
beidawngte pawh an awm hmanin a lang. An zîngah inphunna
leh innghirnghona te pawh a chhuah phah a ni âwm e. Chutiang
an boruak hre chung chuan Jakoba’n Kohhranhote chu
dawhthei taka Lal Isua lo kal lehna nghâk fan fan tûrin a fuih
a. Lal Isua \awngkam, Matthaia bung 24:33 thu leh Marka
bung 13:39 thute ngaihtuah chungin kawngkhâr bul maia awm
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 124
anga ngaia Lal Isua lo kal lehna nghâk fan fan tûrin a fuih a
ni. Hlim tak leh lungrual taka inphun lova nghâk tûrin a fuih
bawk a. Lal Isua hi a lo kal leh hun chuan rorêl tûra lo kal
tûr a nih thu min hriattîr bawk a ni.
Jakoba lehkhathawn hi Palestina ram pâwn lama Juda
Kristian tamna Kohhran hnêna thawn a ni a. “Jakoba, Pathian
leh Lalpa Isua Krista bâwihin, hnam sâwm leh hnam hnih
darhte chu chibai a bûk e,” tia a lehkhathawn bul hi \an a ni
a. Heta ‘hnam sâwm leh hnam hnih’ tih hi Kohhran sawina
\awngkam, Kohhran hi Israel thar, Thuthlung Hluia Israel-te
dinhmun luahtu a nihzia târlanna pawimawh tak a ni.
Petera lehkhathawnah hun hnuhn<ng thu sawina hmun hrang
hrangah kan hmu a (I Pet. 1:5,7,10,20; 4:5-13; 5:1,4; II Pet.
1:11,16,19; 2:4,9; 3:3-10). Petera lehkhathawnte hian hun
hnuhn<ng hi Lal Isua lo kal leh hun, mitthi thawhlehna leh rorêlna
lo awm hun tûr a nih thu min hrilh a. Chhandamna a famkima
chan hun tûr a nih thu pawh a târlang tel bawk a ni. Petera
lehkhathawn ziak hun lai hian ringtute zîngah Lal Isua lo kal leh
ring lo, sawi hnâwmtu, Gnostic Kristiante an awm a. Hei vâng
hian Peteran Lal Isua lo kal leh tûr thu \hahnemngai takin a
sawi a. Hmêl danglamna tlânga a thil hmuh leh hriatte pawh kha
a lo kal lehna tem lâwkna angin a sawi nghe nghe a ni.
A lo kal lawk lohna chhan kawng hnih a sawi tel bawk
a. Pakhatnaah chuan, Pathianin mihringte hun chhût dân angin
a chhût loh thu a sawi a; “Lalpa ngaih chuan ni khat hi kum
sâng khat ang a ni a, kum sâng khat pawh ni khat ang a ni,”
tiin (II Pet. 3:8). A chhan dang leh chu mi zawng zawng
chhandama awma a duh vâng leh a dawhtheihna avâng a nih
thu a sawi bawk a ni (II Pet. 3:9).
Chanchin |ha ziaktute leh Paula ten an sawi ang bawkin
Lal Isua lo kal leh hun tûr hi rûkru anga lo thleng thut thei a nih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 125
thu Petera pawhin a sawi a. Ropui râpthlâk taka a lo kal tûr thu
a sawi a: “Vânte chu nasa taka riin a boral ang a, thil bulte chu
meia em ralin a awm tawh ang a, lei leh a chhûnga hnathawh
awmte hi a kâng ral ang,” tiin (II Pet. 3:10). A lo kal hun tûr
hmuah dân tûr kawng hnih a sawi a. Lal Isua lo kal leh beiseina
avânga nun vawng fel tûrin, bawlhhlawh kai lo leh sawisêl bova
awm tûra taihmâk chhuaha lo hmuak tûrin a hrilh a (II Pet. 3:14).
Hmuah dan tûr dang a sawi leh chu, “Isua Krista khawngaihna
leh hriatnaah \hang lian rawh u,” tih thu hi a ni (II Pet. 3:18).
Juda lehkhathawnah vântirhkoh tlute hun hnuhn<nga
rorêlsak an nih tûr thu kan hmu a. Hêng vântirhkoh tlute hi
Setana leh a hote nia ngaih an ni a, “Vântirhkoh, an tirhkoh
nihna pawm lova, an awmna pângngai kalsan zâwkte chu,” tia
sawi a ni. Lal Isua lo kal leh huna rorêlna ni hnuhn<ngah ring
lo mi sualte n>n hremna râpthlâk tak an tuar dâwn a ni. Juda
hian Lal Isua a lo kal lawk loh avângin Kohhran hmusit leh
nuihsantute an awm thu a sawi a. Chûng mite leh vântirhkoh
tlute hrem tûrin Lal Isua Krista chu a mi sîng khat nên lo kal
tûrin a sawi bawk.
Hebrai leh Huapzo lehkhathawnte hian hun hnuhn<ng lo
thlen thu leh Lal Isua Krista hi hun hnuhn<ng lo thlen famkimna
a nihzia min hriattîr a. Lal Isua Krista lo kal leh beiseina hian
Thuthlung Thar Kohhran rilru leh ngaihtuahna a luah khahzia
pawh kan hre thei bawk a ni. Lal Isua lo kal lehna dawhthei
taka nghâk tûra fuihna thu kan hmu bawk a. A lo kal lehna
atâna Kohhranhote inbuatsaih dân tûr \ha tak takte min
hriattîrin min kawhhmuh hlawm a ni.
Sawi ho tûr
Hebrai lehkhathawn leh Huapzo lehkhathawnten Lal Isua
lo kal lehna atâna inbuatsaih dân tûr an sawite leh an sawi
bâk inbuatsaih dân tûr \ha nia kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 126
May 11
leh kum sâng rorêl pawh Jerusalem-a a tak taka lo awm tûrin
an ngai a ni. Rev. Vânlalnghâka Râlte sawi angin, hetianga
Thupuan bu hrilhfiahna hi sakhaw chungchânga mite sawi \haih
hmangte leh chumi lo âwiha sakawlh hlau \hînte pawm dân a
ni (Thupuan Bu leh Sakawlh, p. 24).
Hmasâng a\angin Kohhran ziding kal zêlten Thupuan bu hi
tehkhin thu emaw, entîrna thu emaw anga ngaiin hrilhfiahna hi
an kalpui a. Khuhhawnna thuziak kalhmang zuia ziak a nih
avângin a ngial a ngana pawm chiah an ruat lo. A ziak hun laia
Kristiante thlamuanna leh fuihna atâna ziak, a hun lai dinhmun
mila hrilhfiah \hin tûra ngaih a ni a. A bu chhûnga inlârna thute
hi Rom sawrk^r leh Kohhran inepna thil a pehhêlzâwnga sawina
anga thlîr a ni tlângpui. Chutiang thlîrna leh ngaihtuahna pu
chung chuan hrilhfiahna hi kalpui a ni a. Tûnlai khawvêl dinhmun
kal mêk nên hmehbel remchânna lai awm bawk mah se, hun
kal tawh sawina anga hrilhfiah a ni deuh ber. A thuchah erawh
hi chu hun kal tawha mite tân chauh ni lovin, tûn leh nakin hun
kal zêl atân pawh pawimawh leh \angkai reng tûra ngaih a ni.
Thupuan bu hrilhfiahna kalpui dân chi hrang hrangte khi
a mal khaiin \hat tâwk lohna lai sawi tûr a awm vek. An \an
tlân ngaihna chin a awm. A ziaktu hun lai khawvêl dinhmun
leh Kristiante a rûka thlamuanna leh fuihna atâna ziak a ni tih
erawh kan hriat reng a pawimawh. Chutih rual chuan hun kal
zêl atâna thuchah nung tak min petu leh nakina Kristiante
beiseina lo thleng tûr hrilhlâwkna a ni tih pawh kan hriat reng
a pawimawh bawk ang.
Sawi ho tûr
Thupuan bu hrilhfiah dân dik tâwk lo avânga Kohhranin
harsatna kan tawhte sawi ni se, a siam \hat dân tûr \ha nia
kan hriatte pawh sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 131
May 18
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 133
Sawi ho tûr
Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharin Lalpa Ni an sawi dân
inanna leh a danglamna laite sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 135
May 25
THIHNA
Chhiar tûr : Gen. 2:15-17; 3:17-19; Joba 14:1,2;
Rom 5:12-14; Heb. 9:27
Thihna awmzia ‘taksa leh thlarau in\henna’ tih thu hian ken
tel a neih chu thlarau thi thei lova ngaihna hi a ni. Grik finna
\henkhatin thlarau thih theih lohna thu an zirtîr a. Hei hian Juda-
te ngaihtuahna pawh eng emaw chen chu a kaihhruai a. Kristiante
Pathian thu kalpui dân pawh a kaihruai thui hlea sawi a ni.
Genesis bung 1:26,27-ah mihring Pathian anpuia siam a nih thu
kan hmu a. Genesis bung 2:7-ah Pathianin mihring taksa a
thâwk khum hnua mi nung a lo nih tâk thu kan hre bawk a.
Hêngte avâng hian mihring thlarau hi thi thei lo tûra ngaihna lian
tak a awm. Taksa pawh Pathian kutchhuak leh siam a nih
avângin boral lo t<ra ngaihtuah theih a ni bawk. Kristiante
rinna innghahna bulpui chu Krista thawhlehnaah a ni.
Thuhriltu bung 3:11-ah Pathianin mihring rilrua chatuan a
dah thu kan hmu a. Mitthi thlarau Seol-a chhuk \henkhatten
nun hlimna an chan thu kan hmu bawk a (Sam 16:10;
49:14,15). Mitthi thawhleh beiseinate pawh Thuthlung Hlui bu
\henkhatah a lo lang \an a (Job. 10:23,27; Sam 17:15; 73:24;
Isa. 26:19; Dan. 12:2). Thuthlung Tharah phei chuan mitthi
thawhleh beiseina a lo ding chhuak fel ta a. Thlarau thi thei
lova ngaihna leh mitthi thawhleh thu hian thihna hi mihring
tâwpna leh boralna ni lovin, hun eng emawti chhûng atâna
in\henna a ni tih a târlang fiah hle a ni.
Eng vângin nge thihna a lo awm? Mihring ngaihtuahna leh
finnate hian mihring hi thi tûr saa piang, kum hlun lo tûrin an
ngai a. Mihring chauh ni lovin, khawvêla nungcha leh thil siam
dangte pawh thi tûr, tâwp hun nei vek tûra ngaih a ni a,
chutiangin kan awmna leilung bâkah, ni leh thla leh arsite chen
khian tâwp hun, boral hun nei vek tûra ngaih a ni. Bible-ah
pawh mihring hi kumhlun lo tûr, ramsate ang bawka boral mai
tûr, rei lo tê chauh dam tûra sawina kan hmu tam hle. Sam
90:10-ah pawh, “Kan dam chhûng kumte chu kum sawmsarih
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 138
June 1
piah lama kan thlarau dinhmun a hril thuizia tûr a hriat theih
a. Ringtu chauh ni lovin, ringlote pawh hriatna neia an awm
zui thu a hriat theih bawk. Mitthite thlarau dinhmun sawina hi
Luka bung 23:43; Tirhkohte Thiltih bung 7:59; II Korinth
bung 5:8; Philippi bung 1:23; Thupuan bung 6:9; 7:9; 20:4-ah
te hian kan hmu bawk. Hêng thute hian ringtute thlarau hi an
thih veleh vânramah Lalpa hnênah an awm tih min hriattîr a ni.
Louis Berkhof-a sawi dânin (Systematic Theology, pp.
686f) Roman Catholic Kohhran hian hun laihâwl (Middle Age)
vêl a\ang khân mitthite thlarau hi mi thianghlim thlarau tlêm tê
tih loh chu sual tlen fai tûr an la neih avângin, vânrama kal nghâl
mai lovin, chawlh lâwkna hmun (purgatory)-ah tihthianghlim
tûra awm rih zet tûrin an ngai a. An sual tlen fai tûr azirin
chawlh lâwkna hmuna an awm reizâwng hi a inchen lo.
Hremhmun bul hnaiah chawlh lâwkna hmun dang pahnih awmin
an ngai bawk a. Pakhat zâwk chu Lal Isua thawhleh tûk thlenga
Thuthlung Hluia mi thianghlimte awmna hmun (Limbus Patrum)
a ni a. He hmun hi Lal Isua thiha mitthi khua a zu tlawh kha niin
an sawi a. He chawlh lâwkna hmuna awm zawng zawngte chu
a zu chhandamin an sawi a ni. Chawlh lâwkna hmun dang leh
chu naupang baptisma chang hman lote awmna hmun (Limbus
Infantum) a ni a. He hmun hi hremhmun meiin a tihhrehawm
phâk loh, vânram êngin a thlen phâk chiah bawk si loh hmun
a ni. He hmunah hian nausên baptisma la chang lote thlarau chu
kumkhuaa awm tûra ngaih an ni âwm e.
A chunga thlarau chawlh lâwkna hmun kan sawi tâkte khi
Reformation hun lai a\ang tawh khân Protestant-hote chuan Bible
zirtîrna kalh nia ngaiin, an lo hnâwl fithla tawh a. A chhan sawi
tûr tam tak a awm. Lal Isua thisen hian kan sual zawng zawng
a tlêng fai a, rinna avânga khawngaihnaa chhandamte thlarau hi
Lalpa hnênah vânrama kal nghâl tûrin Bible-in min zirtîr a. Eng
anga sual pawh ni se, Krista ngaihdamna chang tawhte chu an
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 143
thih dârkâr a\angin Krista hnênah an awm tih Bible-in fiah takin
min hrilh a (Lk. 23:42,43; Phil. 1:23). Thih hnu piah lama insiam
\hatna hun dang awm tûra ngaih hi Bible zirtîrna nên a inkalh tlat
a ni (Heb. 9:27; Gal. 6:7). Chuvângin, he dam chhûnga kan awm
dân hian thih hnua kan awm dân tûr hi a hril avângin, thlarau
chawlh lâwkna thurin hi pawm chi a ni lo (Lk. 17:19ff).
Presbyterian thurin \obul, Wesminster (Was-min-star)
Thurin chuan mitthite thlarau awm d^n hetiang hian a sawi:
“Thih hnuin taksa hi vaivutah kîrin a \awih ral a; an thlarau
erawh chu thih theih lohna sinin a petu Pathian hnênah a kîr
leh nghâl a. Mi felte thlarau, thianghlimnaa tihfamkima awmte
chu vân sâng berah khian lawm luhin an awm a, chutah chuan
ropuina êngah an taksa tlanna famkim chu nghâkin Pathian
hmêl an thlîr a. Mi sualte thlarau erawh chu hremhmunah paih
thlâkin an awm a, chutah chuan hrehawm leh thimna tâwp
khâwkah rorêlna ni ropui atâna khêkin an awm. Hêng hmun
pahnihte bâk hi chu taksa a\anga \hen hran thlarau chan tûr
hmun dang Pathian thuin eng mah a sawi lo,” tiin.
Kohhran thurin leh Bible hian ringtute thlarau hi thih veleh
vânramah an kal nghâl tih min hrilh a. Lal Isua bula mi sual an
khenbeh awmna hmun Paradis kha Isua awmna vânram a ni tih
chhinchhiah ila. Lazara awmna Abrahama ângchhûng pawh kha
Pathian awmna vânram a ni. Paulan kal chhuaha Krista hnêna awm
a châkna hmun pawh mi sual Krista ngaihdamna changte awmna
hmun vânram bawk a ni a. Chu hmunah chuan kan hmangaih kal
tate thlarau kha thlamuang takin an châwl a. Keini pawh eng tikah
emaw chuan kan la kal ve dâwn tih kan beisei a ni.
Sawi ho tûr
Ringtute thlarau vânrama an kal ngei a nih tih Mizo
Kristiante experience a\anga sawi tûr kan hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 144
June 8
HREMHMUN
Chhiar tûr : Mat. 13:41,42; 25:30,46;
Lk. 16:19-24; Thup. 20:14,15
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 146
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 147
Sawi ho tûr
Hremhmun hi tûnlai hunah engti anga sawi fiah nge \ha bera
kan hriat? Hremhmun sawi tel lo hian Chanchin |ha hril hi a sâwt
zâwkin kan hria em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 149
June 15
VÂNRAM
Chhiar tûr : Joh. 14:1-4; Heb. 11:13-16; 12:28;
Thup. 21:1-4; 22:1-5
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 150
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 151
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 152
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 153
Sawi ho tûr
Tûnlai mite hriat thiam tûrzâwnga vânram awmzia sawi fiah
dân \ha nia kan hriatte sawi ni se; vânram nawmzia leh ropuizia
pawh engtia sawi nge \ha bera kan hriat sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 154
June 22
a. Thoma phei chu a kut leh a kêa an khenna ser leh a nâka
an chhunna ser a khawihtîr hial a. An man zâna a phatsan
avângin, Petera pawh “Simon, Johana fapa, hêngte ai hian nangin
kei mi hmangaih z^wk em?” tiin zawhna zâwtin a kâwm fâl
nghe nghe a. Hetianga taka Lal Isua thawhlehna hi a hriatpui
avângin Pentikos nia mi sâng tam tak pung khâwmte hnênah
Lal Isua thawhleh thu hi “Pathianin thihna phuarnate chu a
phelhsak a, a kaitho ta,” tiin a tlângaupui nghe nghe a ni.
Lal Isua thawhlehna hi chhandamna hnathawh hlen
chhuahna leh tihfamkimna a nih avângin a pawimawh zual a.
A zirtîrte leh amah zuitute rinna tinungtu leh tifamkimtu a ni.
Moltmann-a’n a sawi angin, Tirhkohten Chanchin |ha an hrilna
apiangah Isua an khenbeha ngei kha Pathianin a kaitho ta tih
hi an thuchah laipui a ni (Theology of Hope, p. 166). Rom
10:9-a “I kain Isua chu Lalpa a ni tih i \an a, mitthi zîng ata
Pathianin a kaitho tih i thinlunga i rin chuan chhandamin i awm
ang,” tih thu hi Paula chauh ni lovin, Tirhkohte leh ringtu
hmasate Pathian thu hril dân a ni. Kohhran hmasate Pathian
thuhril khaikhâwmna hi I Korinth bung 15:3,4 thu hi a ni a:
“Khatia, Krista chu Pathian Lehkha thu ang zêla kan sualte
avânga a thih a, an phûm a, Pathian Lehkha thu ang zêla ni
thum nia kaihthawha a awma, Kiphaa hnêna a lo inlâr te
kha…” tiin Paulan a sawi a. Chuvângin, Lal Isua thawhlehna
hi Chanchin |ha laipui a ni.
Chhandamna thu-ah Lal Isua thawhlehna hi a nun leh a
thihna nên thil pakhat anga inzawm tlat a ni. Mi thiamten ‘Krista
hnathawh’ tia an sawi hian a pian a\anga a thawhleh hnua vân
lâwn thlengin an huamtîr a. Paulan ‘Kraws’ a tih \hin pawh hi
Isua Krista nun leh a hnathawh pum pui, a thawhlehna chen
hian a huam vek a. “Kraws thu chu boral mêkte tân chuan âtna
a ni si a, keini chhandam mêkte tân erawh chuan Pathian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 156
Sawi ho tûr
Lal Isua thawhlehna hian engti ang takin nge Kohhranhote
thinlung a luah khaha, hma lam beiseina hi eng ang chenin nge min
siamsak? Chanchin |ha hrilna kawnga \hahnemngaihna min petu
niin kan hria em?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 158
June 29
THAWHLEHNA HMAHRUAI
Chhiar tûr : I Kor. 15:20-28; Rom 5:12; Kol. 1:15-20
Leviticus bung 23:1-11-a kan hmuh angin buh seng hun laia
an lova buhphal khat chu puithiam hnênah an rawn pe hmasa
phawt a. Anin buhphal chu Lalpa hmaah a hlân ang a. Chumi
\um chuan berâmno a pa hâlral atâna hlan tûr a ni a,
chhangphut dip hriaka hmeh leh uain hlan tel tûr a ni bawk.
Chutianga buhphal an hlan hma chuan an buhthar chu ei phal
a ni lo. An hlan hnûah erawh chuan an ei \an thei tawh \hîn
a ni.
A chunga kan sawi anga buh thar hmasa Pathian hnêna
an hlan hnua an ei thei ta ang deuh hian Krista thawhlehna hi
Lal Isua ringtute thawhleh tûr thu leh chatuan nun a famkima
kan chan tûr thu entîrna a ni. Puithiam hnêna an hlan hma
zawng an buh thar an ei thei lo ang bawkin Isua Krita
thawhlehna tel lo chuan mitthi thawhlehna hi a awm thei lo va.
Chatuan nunna pawh amah azâra chan theih chauh a ni. Chu
chatuan nunna a famkima chan theihna kawng chu a thawhlehna
hian min hawnsak bawk a ni.
Isua Krista, thawhlehna hmahruaitu a nih thu hi Adama
leh Krista dinhmun inlaichînna thu hmangin Paulan a sawi fiah
a (Rom 5:12ff). Mi zawng zawng hi Adama thlahte kan nih
avângin Adama sualna chu kan rochungin, a sualnaah kan tel
vek a. Sual hremna pawh tuar vek tûr kan ni. Chutih laiin,
ringtute hi Isua Krista nun \âwmpuitu, a taksa pêngte kan nih
avângin thihna ata kaihthawha a awm ang bawk khân, thihna
ata thlarau lama kaihthawhin kan awm a. Nakin a lo kal leh
hunah phei chuan kan taksa nên kan puma kaihthawhin kan la
awm dâwn bawk a ni. Hei hi Isua Krista ringtute thawhlehna
hmahruaitu a nih dân chu a ni bawk.
Lal Isua thawhlehna hmahruaitu a nihna hi hetiang hian
sawi fiah theih a ni bawk. Lal Isua Krista thihna ata kaithotu
hi Pathian a ni a, Pa Pathian chauh ni lovin, Thlarau Thianghlim
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 160
Sawi ho tûr
Isua Krista thawhlehna hmahruaitu a nih thu hi sawi fiah dân
\ha zâwk nia kan ngaihte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 161
July 6
RINGTUTE THAWHLEHNA
Chhiar tûr : Eph. 2:5,6; Kol. 3:1,4; Joh. 5:24-29
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 162
chung lam Pathian ding lama \hu Krista awmnaa thilte chu
zawng rawh u…in thi tawh a, in nunna chu Pathianah chuan
Krista hnênah thuhrûkin a awm tawh si a,” a ti nghe nghe a
ni. Lal Isua lo kal hunah “ama hnênah ropui zîngah in inlâr ve
ang,” a ti zui bawk a ni.
Adama bawhchhiatna avânga mi zawng zawng chunga
thihna lo thlen thu hi Paulan a sawi \hîn a. Juda-te thlîr dân
zuiin, mi zawng zawng hi Adama sualna leh khawlohnain a
tikhawlo vekin a ngai a. Chuvângin, a lehkhathawnah ‘kan
bawhchhiatna avânga thi kan nih lai khân’ tih te, ‘in thi tawh
a’ tih thute hmangin Adama sualna kan rochun avânga thiam
loh chang, Pathian nêna inmihran tawh kan nih thu a sawi
\hîn. “Mi zawng zawngin thil an tisual tawh vek a, Pathian
ropuina an chang zo ta lo,” tiin a sawi bawk a (Rom 3:23).
Rom 5:12-ah phei chuan Adama sualna leh thihnain mi zawng
zawng a fan chhuah vek thu a sawi a ni. Hei vâng hian Paulan
ringtute hi Krista zâra sualna leh thihna laka ‘tihnun’ ‘kaihthawh’
tiin a sawi \hîn a ni. Hei hian ringtu nun hi thawhlehna nun a
nihzia a tichiang hle a, Krista nun a \âwmpui avânga sual leh
thihna hneh thei nun a ni tih pawh Paula hian a sawi bawk \hîn
a ni.
He thawhlehna nun hi ringtuin chatuan thlenga a chhawm
tûr a ni. Paula leh Johana te pahnih hian an hre chiang hle.
Johanan ringtu nun hi chatuan nun tiin a sawi \hîn a. “Pathianin
khawvêl a hmangaih êm êm a, chutichuan a Fapa mal neih
chhun a pe a, amah chu tu pawh a ring apiang an boral loh
va, chatuana nunna an neih zâwk nân,” a ti a (Joh. 3:16). A
lehkhathawn tlâng kawmnaah pawh, “Chatuan nunna in nei tih
in hriat theih nân nangni Pathian Fapa hming ringtute hnênah
hêng thu hi ka ziak a ni,” a ti bawk a (I Joh. 5:13). Tichuan,
ringtu chatuana nunna neitute hi thihnain a tibuai dâwn lo. He
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 164
Tho leh taksa dinhmun te, thih hnu piah lam thlarau
khawvêl dinhmun hi mihring \awngkam hmanga sawi fiah vek
theih a ni lo va. Eng pawh ni se, ringtute thlarau lam thawhlehna
chang tawhte hi kan zavaiin nakin Lal Isua lo kal hunah taksa
nên kan puma kaihthawh kan la ni vek dâwn tih chhinchhiah
ila. Tûna thlarau lam thawhlehna changte hi kan zavaia ropuinaa
lawm luh kan nih vek theih nân kan beisei thurin hi nghet taka
kan vawn a pawimawh hle.
Sawi ho tûr
Ringtute thlarau lama thawhlehna hi nakina Lal Isua Krista lo
kal huna thawhlehna nên a inzawmna lai leh a hranna lai nia kan
hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 166
July 13
RINGLOTE THAWHLEHNA
Chhiar tûr : Dan. 12:2,3; Mat. 25:31-33,41-46;
Joh. 5:28,29
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 168
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 169
Sawi ho tûr
Ringtute leh ringlote thawhlehna danglam dân nia kan hriatte
sawi ni se, Lal Isua lo kal huna ringtute a kaihthawh chhan nia
kan hriatte sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 170
July 20
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 171
Kristian thurin laipui a nih ang takin, Lal Isua lo kal lehna
hi Kohhranin a ngai pawimawh hle. Apostol-te thurinah ‘Mitthi
leh minung rorêlsak tûra a lo kal leh tûr thu’ puan chhuah a ni
a. Nicea thurinah pawh hetiang deuh bawk hian puan chhuah
a ni leh a. Kan Kohhran thurin \obul, Westminster thurinah
“Khawvêl tâwpah mihringte leh vântirkohte rorêlsak tûrin a lo
kal leh ang,” tia puan chhuah a nih bâkah, “A hun leh ni chu
tu ma hriat loh tûra thup,” a nih thu sawi lan a ni. Kan Kohhran
PCI thurin pangana tâwp lamah a thawhlehna thu nên
chhunzawmin, “Pathian ding lamah a han chho va, chutah chuan
a mite tân a dîlsak reng a, chuta \ang chuan mitthite kaitho tûr
leh khawvêl rorêl tûrin a lo kal leh ang,” tia puan chhuah a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi mitthi thawhlehna leh rorêlna
hnuhn<ngte nên indawta lo awm tûra sawi a ni. A lo kal
hmain khawvêl hnam zawng zawng hnêna Chanchin |ha hril
kim a nih tûr thu te, Krista dodâltu (Anti-Christ) lo lan tûr
thu te leh thil mak leh chhinchhiahna chi hrang hrang- indona
te, \âm te, hripui te leh zâwlnei derte an pun tûr thu sawi lan
a ni hlawm a (Mat. 24:14ff; Mk. 13:24ff; Lk. 21:25ff; II
Thess. 2:3f; I Joh. 4:3). Hêngte hi Lal Isua lo kal hun tûr
chhinchhiahna anga sawi \hin a ni.
Mi \henkhatin kum sâng rorêl te, mi thianghlim lâwr te,
hrehawmna hun leh Har-Magedon indona te nên Lal Isua lo
kal lehna hi hun indawt chhâwng ang deuhva lo awm tûrin an
zirtîr a. Hêng kan han sawi tâk thil chi hrang hrangte hi a lo
kal leh hmaa lo awm tûra \henkhatin an sawi laiin, a lo kal
hnua lo awm tûrin \henkhatin an sawi ve thung a. Mi thianghlim
lâwr thu leh kum sâng rorêl thu nêna thil thleng indawta ngaitute
phei chuan Lal Isua lo kal lehna hi \um hnih angin an sawi; lei
thleng lova vân chhûm thleng chauhva a lo kal \um leh kum
sâng rorêl tûra he lei rapa a lo kal \um nên, \um hnih lo kal
tûra ngaih a ni. Hêng thute hi Protestant Kohhran zidinghote
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 172
hi chuan thurin leh zirtîrna laipui atân kan hmang lo tih hriat
a pawimawh âwm e. Bible leh Kohhran thurin sawi angin, Lal
Isua lo kal lehna hi \um khat tûra inzirtîr a ni a, mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<ng rorêlna te nên hun khaihlak awm
lova lo thleng tûra inzirtîr a ni.
A lo kal leh hun tûr hi amah Lal Isuan Pa chauh lo chuan
tu man an hriat loh thu a sawi a. Amah pawhin a hriat loh thu
a sawi lang nghe nghe a ni (Mat. 24:36; Mk. 13:32)). Engtik
hunah pawh lo kal thut thei a nih avângin inring reng tûrin min
hrilh a. Mi \henkhatin Lal Isua lo kal hun tûr hi chhût chhuah
theih niin an ngai a. Thlarau hriattîrna a\anga hriaa inchhâlte
pawh an lo awm fo tawh \hîn a ni. Vawiin thlengin Lal Isua
lo kal hun leh ni chhûttute leh hrilhlâwktuten an la hrilhlâwk
dik lo va, an chhût dik bawk hek lo va. Pa chauh lo chuan
Fapa leh Thlarau Thianghlim pawhin an hriat loh tûr, hriat lo
tum phêt hi Pathian pawisak lohna leh a thu âwih lohna lian
tak a tling a. Lal Isua a lo kal leh dâwn tih erawh nghet taka
rin tûr a ni a, eng hunah pawh lo kal se, lâwm taka hmuak
thei tûra kan inpeih hi a pawimawh ber chu a ni.
Lal Isua lo kal dân tûr Bible-in kawng hrang hranga a
sawite hi a tâwi thei angin hlâwm khâwm dâwn ila. A hmasa
berin, Lal Isua hi amah ngei a lo kal leh dâwn a ni. Mi
\henkhatten Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo thleng kha Lal
Isua lo kal lehna niin an ngai a. Ringtu mi malin Lal Isua a
rinna avânga a nuna danglamna lo thleng te leh, he khawvêla
Pathian ram lo thlengte hi a lo kal lehna angin mi \henkhatin
an sawi bawk \hîn. Hêngte hi Lal Isua lo kal lehna nên
thuhmuna ngaih tûr a ni lo. Pathian thuin amah Lal Isua ngei
mita hmuh theiha a lo kal leh tûr thu min zirtîr tih chhinchhiah
tlat tûr a ni (Tirh. 1:11; I Thess. 4:15-17; Heb. 9:28; Thup.
1:7). Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo thleng kha a lo kal
lehna ni se, Tirhkohten Lal Isua lo kal leh beiseina an nei tawh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 173
July 27
fuihna thu chi hrang hrang kan hmu leh a. Thianghlim taka,
bawlhlawh kai lo leh sawisêl bova awm tûra taihmâk chhuah
tûra fuihna thu kan hmu a. A lo kal lawk lohna chhan, mi
zawng zawng chhandam a duh vâng a nih thu leh, fel tak leh
thianghlim taka nung tûra fuihna thu kan hmu zui nghâl bawk
a ni. I Johana bung 2:28-ah Lal Isua lo kal hunah zak lova
hlim tak leh lâwm taka kan lo hmuah theihna tûrin amaha
awm reng tûra fuihna thu kan hmu bawk a ni.
Hêng fuihna thu chi hrang hrang kan hmuh a\angte hian
Kohhranhoten Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaihna an
kalpui dân hi \awng\ai leh a huhova Pathian biakna neih te,
khawvêla Krista nungchang ang tihlan te, sual laka inthiar
fihlîm leh thil \ha tih te, khawvêla Pathian ram tizau zêl tûra
Chanchin |ha hrilte hi a ni. Hêngte hi a mal malin lo thlîr zui
nghâl ila.
A hmasa berin, inring renga awm tûr a ni. He fuihna hi
Lal Isua \awngkam chhuak a ni a. Zirtîrte chauh ni lovin mi
zawng zawngte min fuihna thu a ni (Mk. 13:37). Inring rengin
awm rawh u tih hian a huam zau hle. A thu ken pawimawh
tak pahnih erawh chu ngaihven leh \awng\ai tihte hi a ni a.
Ngaihven tih hian a lo kal leh t<r thu rilrua vawn reng a k^wk
tel a. An inhmuh nikhuaa Maranatha (Lalpa chu a lo kal
dâwn) ti khawpa an rilru leh an nun luah khahtîr kha ‘ngaihven’
tih hian a kawh langsâr tak a ni âwm e. |awng\ai hi ngaihven
dân pawimawh tak a ni bawk. |awng\ai hi Pathian lalna leh
thuneihna pawmna, khawvêl harsatna leh buaina kârah pawh
Pathian lalna leh thuneihna hnuaia intuk luhna a ni a. |awng\ai
hian fianriala Pathian pâwlna bâkah a huhova Pathian biak a
keng tel bawk. A lo kal lehna thusawi leh ngaihthlâk te, hla
sak ho leh \awng\aihote a huam tel vek a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 176
Sawi ho tûr
Lal Isua lo kal lehna atâna inbuatsaih dân tûr kan sawi lan
bâkte engte nge? Mizo Kristiante zînga a lo kal lehna hmuah dân
\ha lo leh fel lova kan hriatte engte nge sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 178
August 3
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 179
a sawi dân chuan mihring nuai 11 lai an thi a, mi sîng kua leh
sâng sarih vêl zet salah an hruai a ni âwm e. Rom sipaiten
khawpui an hual chhûnga mipui \âmzia an sawi chu, ran êktein
an inhnawh puar a, nu \henkhat phei chuan an fate sa an ei
hial a ni âwm e (Barclay, The Gospel of Mark, p. 362).
Chutiang khawpa chhiatna râpthlâk tak mai lo thlen tûr thu
chu hun hnuhn<ng chhinchhiahna a sawi \um hian Lal Isuan a
sawi tel a. Chuvângin, Jerusalem khawpui leh temple chhiat
tûr thu a sawi hi nakin Lal Isua lo kal leh hun tûr chhinchhiahna
a sawi nên thliar hran thiam a pawimawh. Chutih rual chuan,
Jerusalem chunga chhiatna lo thleng ang bawk hi hun
hnuhn<ngah pawh lo thleng thei a ni tih hriat a \ha ang.
Lal Isuan nakin khawvêl tâwpa a lo kal leh hunah
chhinchhiahna chi hrang hrang lo awm tûr hetiangin a sawi a:
‘indo thu leh indo thuthang in la hria ang,’ ‘hnam hrang leh
ram hrang an indo ang a,’ ‘hmun hrang hrangah \âmte a tla
ang a’ ‘lirte a nghîng ang’ tiin (Mk. 13:7,8; Mat. 24:6,7; Lk.
21:10,11). Chanchin |ha Luka ziakah chuan “lîr nasa takin
a nghîng ang a, hrite a lêng bawk ang,” tih a ni (Lk. 21:11).
Hêng chhinchhiahna kan sawite hi Lal Isuan ‘nau vei \antirhna’
a la ti chauh nghe nghe a ni.
Hun hnuhn<ng chhinchhiahna dang Lal Isuan a sawi leh
chu ama hming avânga ringtuten tihduhdahna leh hrehawm an
tuar tûr thu hi a ni: ‘rorêltute an mantîr dâwn che u a’
‘inkhâwmna inah an vua ang che u a’ ‘hotute leh lalte hmaah
in la ding ang’ tiin (Mat. 24:9; Mk. 13:9; Lk. 21:12). A
chunga târlan bâkah pawh thi khawpa tihduhdahna an tuar tûr
thu te, nu leh pa leh pianpui unaute huat an hlawh tûr thu leh
an kut an tuar tûr thute pawh sawi lan a ni a. Mi zawng zawng
huat an nih tûr thu pawh sawi lan a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 180
Krista der leh zâwlnei derte lo lan tûr sawi tel a ni bawk.
He thu hi Lal Isuan \um hnih ngawt a sawi a. Chûng mite
chuan thil mak leh chhinchhiahna an tih tûr thu leh thlante
meuh pawh an tihder tûr thu a sawi a ni.
A chunga hun hnuhn<ng chhinchhiahna kan târlan tâkte
khi a zirtîrte hnêna Lal Isua sawi, Chanchin |ha bu hmasa
pathuma kan hmuhte an ni hlawm a. Khawvêl chanchin han
thlîr lêtin hun hnuhn<ng chhinchhiahnate khi khawvêla thil thleng
fo tawh \hînte an ni. Indo leh indo thuthang hi eng lai pawhin
hriat tûr a awm reng a, khawvêl puma \âm tlâk hauh loh kum
leh hri lên loh kum hi sawi tûr a vâng hle bawk ang. Krista
hming avânga tihduhdahna pawh hi khawi laiah emaw chuan
tuar an awm reng. Zâwlnei derte leh Krista derte pawh
Tirhkohte hun lai a\ang tawhin Kohhran chawk buaitute an ni
a. Chuvângin, hun hnuhn<ng chhinchhiahna hi Thuthlung Thar
hunah vawiin thlengin hmuh leh hriat tûr a awm reng a ni. Hei
hian tûn hun pawh hi hun hnuhn<ng a ni tih min hriattîr thei
âwm e. Chutih rual chuan, hun hnuhn<ng chhinchhiahnate hi
Lal Isua lo kal leh hunah tûn aia nasa zâwka thleng thei a ni
a. Chutiang hun hmachhawn tûra kan lo inrin lâwk chu ringtute
mawhphurhna a ni.
Hun hnuhn<ng chhinchhiahna Lal Isua sawi pawimawh
tak mai chu “Chanchin |ha hi hnam zawng zawng hnêna hril
hmasak tûr a ni,” tih hi (Mk. 13:10). “He ram Chanchin |ha
hi hnam zawng zawng hriattîrna tûrin khawvêl zawng zawngah
hrilhin a awm ang, chumi zawhah chuan tâwpna chu a thleng
ang,” tiin a sawi bawk a (Mat. 24:14). II Petera bung 3:9-ah
Lal Isua lo kal leh mai lohna chhan hetiang hian sawi fiah a
ni a: “Mi \henkhatin muanga an ruat angin Lalpa chu a thutiam
kawngah chuan a muang lo ve, tu ma boral duh lova, mi
zawng zawng lo sim duhin nangmahni lamah a dawhthei a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 181
zâwk e,” tiin. Khawvêl ram zawng zawnga hnam tinte hnêna
Chanchin |ha hril hmasak thu hi tûnah hian kum zabi khatna
tâwp lam aiin kan hnaih deuh tawh ngei ang a. Chuti chung
chuan khawvêl mihring tlûk leh dingâwn ruk zet zînga a zâtve
pawh tling lo hi a hminga Kristiana inchhâl kan la ni chauh rih
a. Lal Isua lo kal lehna hun kan hnaih lehzual theihna tûrin tûn
aia Chanchin |ha hril kan uar lehzual a \ûl dâwn a ni.
Sual pun tûr thu leh chumi avânga hmangaihna lo dai tûr
thu hi hun hnuhn<ng chhinchhiahna pawimawh tak a ni bawk
(Mat. 24:12). Lal Isuan sual a tih hi mahni hmasialna te,
chapona te, duhâmna te, îtsîkna, huatna, awhna \ha lo te leh
vervêkna te hi a ni a. Hêng hi chhûngril lama sualna, pâwn
lam lang theia sualna chi hrang hrang kai chhuaktute an ni.
Chûng lang theia suahsualnate chu mahni mihringpui hmangaih
loh te, tualthah te, insual te, zu in leh zu ruih te, hur leh inngaih
chîn te, hlemhlêt leh mi rethei hmuhsit leh rah beh te hi a
langsâr zual deuh an ni âwm e. Paula chuan hêng sualnate hi
‘thim thiltih’ tiin a sawi a ni (Rom 13:12f). Tûnlai huna ruihtheih
thil tih leh rawlrâla chêt te hi suahsualna lo pun nasatzia târlanna
remchâng tak a ni thei ang.
Hun hnuhn<nga thil lo thleng tûr Lal Isuan a sawinaah
vân lam thil – ni, thla leh arsite chunga thil danglam tak lo
thlen tûr thu sawi a ni bawk: “Chûng hrehawmna hnuah chuan
nî tihthimin a awm ang a, vâna thiltihtheihna awmte chu tihnghîn
a ni ang,” tiin. Zâwlneiten Lalpa ni lo thleng tûr râpthlâkzia an
sawina \awngkam nên a inhlat lo hle. Hêng thilte hi mi
\henkhatin tlângkâng leh lîrnghîng râpthlâk tak mai, tsunami te
pawh awmtîr thei khawp sawina te, tûnlai râlthuam hlauhawm
(nuclear bomb) leh thilsiam chunga chhiatna lo thleng
(ecological crisis) ten he leilung a tihchhiat tûr sawinaah an
ngai a. Chutiang hun râpthlâk tak chu hun hnuhn<ng
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 182
Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng chhinchhiahna kan zirna êng a\angin ‘tûn’ hi
hun hnuhn<ng a nih theih dân te sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 183
August 10
lo dam leh tih a ni a. Rom lal Nero-a a thih khân thi tak tak
lova Parthia rama kal bo angin thu a thang chiam a; nakina
lo kîr leh tûr niin an ngai a. Domitian-a a lo lal khân Nero-
a nên an nungchang a inan êm avângin Nero-a tho lehah mi
tam takin an ngai a. Chuvângin sakawlh pawh hi Domitian-
a (Nero tho lehah) khân bel a ni ber.
Thupuan Bu Hrilhfiahna ziaktu, Rev. Lalbiaktluangan
sakawlh leh a nambar-te hi Juda-ten mihring Pathiana inchhâl
emaw, Pathian tluka inngai emaw te sawina atân an hmang
\hîn tih a sawi a (Thupuan Hrilhfiahna, pp. 127f; Hun
Hnuhn<ng Thu, pp.10ff). Chutianga Pathian dodâltu leh a
tluka ropui leh thiltitheia inngaite chu sakawlh anga ngaih âwm
tak pawh an ni rêng a ni.
Eng pawh ni se, sakawlh hi a hote nên eng hunah pawh lo
thawk se, Lal Isua Krista ringtute tân hlauh tûr a ni lo tih hriat
reng a pawimawh. Thupuan buah Berâmno nunna bua hming
chuang ve loten an zui tih thu kan hmu a. An hlauh avânga zui
an ang khawp mai. Berâmno Nunna bua hming chuangte tân
chuan chhe tê pawhin hlauh tûr a ni lo. Eng hunah pawh Pathian
dodâltute lakah Kohhran leh ringtu mi malten harsatnate tâwk
\hîn mah ila, sakawlh leh a hote hi an thiltihtheihna zawng zawng
nên Lal Isuan a hneh tawh a, a la hneh zêl dâwn bawk a, nakinah
phei chuan chatuan hremhmunah a la paih thla dâwn a ni. Heti
chunga sakawlh hlauva kan la chi-ai cheu a nih chuan mahni kan
inen fiah a \ûl hle tih hriat a \ha âwm e.
Sawi ho tûr
Mizo Kristiante zîngah sakawlh hmanga insawichhiatna leh
inbumna awm \hîn hi a chhan eng nge nia kan hriat? Engtia
hmalâk nge \ha ber ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 187
August 17
MI THIANGHLIM LÂWR
Chhiar tûr : Mat. 24:31; Mk. 13:27; Joh. 14:1-4;
I Thess. 4:13-18; Thup. 5:9,10
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 188
tûrte an ni. Hetih chhûng hian an thiltih \hat dân azirin lâwmman
pawh pêk a ni ang a, Berâmno nupui neihna ruai \hehnaah
pawh tel vek tûra ngaih an ni bawk. Kum sarih chhûng chauh
ni mah se, mi thianglimte chuan beiseina lâwmawm, chatuan
famkimna an chan hun tûra ngaih a ni.
Mi thianghlim lâwr tâkte Krista hova vâna kum sarih an
thang chhûng hi lei lama hun hrehawm tak lo thlen hun, sakawlh
inlulin hun tûra ngaih a ni. Kum sarih chanve, kum thum leh
a chanve hnu lamah phei chuan sakawlh leh a hote awp behna
hnuaia Israel hnam pumin hrehawmna nasa tak an tuar hun
tûra ngaih a ni a. Amaherawhchu, chutiang hrehawmna nasa
tak mai kârah chuan Israel-te a hnam pumin an lo \hangharhin,
Lal Isua an ring ve tawh ang. Kum sarih Daniela hapta 70-
na ral hunah Har-Magedon Indona a lo awm zui nghâl ang a.
Chu indonaah chuan Israel hnam chhan tûrin Lal Isua Krista
chu a mi thianghlimte nên vân ata Jerusalem-a lo chhuka,
sakawlh leh a hote chu Har-Magedon Indonaah rawn titlâwma
Israel hnam rawn tungding tûra beisei a ni. Tichuan, Krista
hova he leia kum sâng rorêlna chu lo in\an nghâl tûra ngaih
a ni bawk.
Mi thianghlim lâwr tûrte hi Kohhranhote zînga thlarauva
piantharna chang, Isua Krista Lalpa leh chhandamtua pawmtute
chauh an nih dâwn avângin Kohhran leh chhûngkuaah in\henna
lo thleng tûra ngaih a ni a (Mat. 24:40; Lk. 17:34). Mi
thianghlim lâwr hnu hian Thlarau Thianghlim awmpuinain he
khawvêl hi \insana, khawngaihna hun hi liam tawh tûra ngaih
a ni. Chutih chhûng chuan, sakawlh inlulin avânga hrehawmna
nasa tak kârah martar huama Isua Krista ringtu eng emaw zât
awm tûra sawi a ni a. Kan sawi lan tawh angin Israel-te phei
chu a hnam puma Isua Krista ring tûra ngaih an ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 189
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 191
Sawi ho tûr
Mi thianghlim lâwr thu hian Mizo Kristiante thinlunga hmun
a neih dân sawi ni se. Kan Kohhran thurin nêna a inpersanna lai
awma langte hi engtia ngaih tûr nge, sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 192
August 24
NI HNUHNÛNGA RORÊLNA
Chhiar tûr : Mat. 25:31-46; Phil. 2:9-11;
Heb. 9:27; Thup. 20:11-15
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 193
Sawi ho tûr
Ni hnuhn<nga rorêlna hi Pathian lalzia leh chungnunzia tihlanna
a nih dân kawng hrang hrangte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL
THUPUI
BEIHRUAL THUPUI 197
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 198
RAMTHAR HAPTA
SEPTEMBER 1 - 9
September 1 : Ningani
BEIHRUAL HAWNNA
RAMTHAR RAWNGBÂWLNA
CHANCHIN TLÂNGPUI
Chhiar tûr: Mat. 28:16-20; Mk. 16:15; Thup. 11:15
Sawi ho t<r
1. Kan Synod ramthar rawngbâwlna târlan loh hmalâkna thar
pawimawhte sawi tûr nei chuan sawi lan ni se.
2. Tualchhûng Kohhranin kan hmalâknate sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 204
September 2 : Zirtâwpni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 207
Sawi ho tûr
Lal Isua Missionary ropui a nihna chhan kan sawi lan bâk
kan hriatte sawi ni se. Pathian hmangaihna a\anga inpe ni lo
missionary an awm thei ang em? Awm ni se, Kohhranhoten
engtia hmalâk tûr nge ni ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 208
September 3 : Inrinni
Sawi ho tûr
Chanchin |ha awmzia kan sawi tâkte bâkah hian sawi belh
tûr kan hriat engte nge? Kohhranhote hian Chanchin |ha kan
hrilhnaah hian engkim chunga thuneitu, kan missionary-te leh
ringtharte pawh awmpuitu leh enkawltu a nihzia kan hre chiang
tâwk em?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 211
September 4 : Pathianni Chawhnu
Thupui \hen
1. Khawvêlah Chanchin |ha hre lo mihring an la tam
2. Hrilh an nih loh chuan engtin nge an hriat ang?
3. Chatuan nunna êng thu hi an hriat kan phal lô’m ni?
4. Châwl lovin i thawk zêl ang, Lalpa thupêk zâwmin.
Thupui \hen
1. Chanchin |ha hi Pathian hmangaihna a ni
2. Chanchin |ha hi Pathian thiltihtheihna a ni
3. Chanchin |ha hril loh chu chungpikna a ni
4. Hril duh lo ram leh hnam chu an boral dâwn
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 212
September 5 : Thawh\anni
Sawi ho tûr
Chanchin |ha hrilna hmun thum kan sawi zîngah hian eng
ber hi nge kan Kohhran hian kan ngaihthah nia kan hriat?
Engtia hmalâk tûr nge ni ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 215
September 6 : Thawhlehni
Sawi ho tûr
Mizoten Chanchin |ha kan chhawrzia sawi belh tûr kan
neihte engte nge? Tûn ai hian engtin nge kan chhawr \angkai
lehzual theih ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 219
September 7 : Nilaini
Sawi ho tûrte
1. Kan Kohhranin ramthar rawngbâwl hna kan thawhnaah hian
thawktute kan buatsaih dân hi en \hat leh siam \hat ngai
engte nge? Engtia siam \hat leh en \hat tûr nge nia kan hriat?
2. Tûna Para-Church pâwl hrang hrangte Kohhranin kan
thawhpui dân hi en\hat \ûlin kan hria em? Engti zâwnga
kalpui nge \ha ber ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 223
September 8 : Ningani
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 225
A chunga thilpêk leh \awng\aina bâkah, kan missionary-
te leh Chanchin |ha rawngbâwlna kawnga thawk rimte laka
duhsakna lantîr hi Kohhranhovin awm hmuna Chanchin |ha
kan hrilna pawimawh tak a ni. Kan missionary leh thawktu
dangte hmun khawhar leh thih mai theihna hmuna rethei taka
awmte hi Kohhranhote hian an rawngbâwlna tichak tûrzâwnga
duhsakna kan lantîr a \ûl a. An thawhna hmuna an chênna in
leh lo chenin a theih anga kan ngaihsak a pawimawh. Ramthara
kan thawktu fate hian zirna kawngah harsatna an tâwk fo \hîn
a. Hêng kawngahte pawh hian Kohhranin kan ngaihsak a
pawimawh hle.
Awm hmuna Chanchin |ha hriltute hian kan nun leh
chêtziaa Chanchin |ha kan hril hi a pawimawh hle bawk a ni.
Chanchin |ha kan hrilna hmun hi tuifinriat râl a la ni pha rih
meuh lo va. Kan nun dân leh khawsak dân min thlîr phâk
rengte hnêna Chanchin |ha hril kan la nih rih avâng hian
Krista thuhretu ni âwm rênga Kohhran mipuite hi kan nun a
pawimawh a. Kan rawngbâwlna kawngah harsatna kan
insiamsak thei a, mite Krista laka hnâr botu kan ni thei tih
hriaa, kan ni tin awm dân leh khawsak dân tinrêngah kan
invên fîmkhur a \ûl hle a ni.
Sawi ho tûr
Awm hmuna Chanchin |ha hril dân kawng hrang hrang
kan sawi bâk sawi belh tûr kan hria em? Awm hmuna Chanchin
|ha hril pawimawhzia kan hriatte eng nge?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 226
September 9 : Zirtâwpni
Sawi ho tûr
Kal chhuaka Chanchin |ha hriltu, kan missionary-te hi kan
\awng\aipui tam tâwkin, kan ngaihsak \ha tâwkin kan hria em?
Hemi kawnga Kohhranhote \an lâk dân tûrte eng nge?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 229
September 10 : Inrinni
Sawi ho tûr
Kan Kohhran thurin sâwm zîngah hian tûnlai kan
Kohhran dinhmun leh kan boruak tawng \hinte ngaihtuahin
belh chhah emaw tihdanglam emaw \ûla hriat kan nei em?
Kohhran mipuiten tûn aia kan thurin sâwmte kan hriat chian
lehzual theih nân engtia hmalâk nge \ha ber ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 234
September 11 : Pathianni
Chawhnu inkhâwm
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 236
Zân inkhâwm
THURIN PAWIMAWHNATE
Chhiar tûr : II Kor. 13:5; II Joh. 5-11
Kumin Beihrual Thupuiah hian Thurin zir a nih av^ngin
kum dang ang lo deuhvin Pathianni chawhnu leh z^n
inkh^wm thupui kaihhruaina hi siam a ni a. He kaihhruaina
hi thupui sawituten chhiar chhuah kher t<ra ngaih a ni lo
va, an thupui sawi t<r inbuatsaihna \anpuitu t<ra tih a ni.
Thupui \hen
Protestant Kohhran \henkhat Thurin a hranpaa neih \ûl ti
lo an awm a. Bible neih tawh chuan a hranpaa Thurin neih hi
\ûl an ti lo a ni. Hun kal zêlah Kohhran zîngah Bible zirtirna
hriat thiam dân leh pawm duh dân te a lo inang lo va. Chûngte
avânga Kohhran miten harsatna an tawh hnuah meuh chuan a
tlângpui tala Thurin siam chhuah a lo ngai leh \hîn. Mizoram
Baptist Kohhran pawh hian hun rei tak chu Thurin thlan chhuah
an nei lo. Mahse, an Kohhran chhûngah buaina a lo awm a,
chumi hnuah chuan Thurin thlan chhuah an siam ve ta chauh
a ni. A hma lama kan ngaihthlâk tawh angin mi thiam tân
pawh Bible thute hi hriat thiam vek sên a ni lo va. Kohhrana
nun ho leh rawngbâwl ho kan tum chhûng hi chuan Pathian
thua lên tlâk a rual theihna tûrin Thurin neih hi tihmâkmawh a
ni. Thurin pawimawhna hetiang hian lo ngaihtuah ila.
1. Pathian thu hriat a tiawlsam: Bible thuziakah hian
thu hriat thiam harsa tak takte a awm a. A \hente phei chu thu
inkâwlkalh tak takte pawh niin a lang a. Hriat thiam dân leh
pawm dân chi hrang tam tak a awm thei a. Hêng thute hi
Thurin chuan Bible pum pui zirtîrna ngaihtuahin a thuchah leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 237
zirtîrna a hrilhfiah \hîn. Mi mâwl tân pawh awlsam taka hriat
fiah theih tûrin Thurin chuan Bible thu harsate pawh a hrilhfiah
a ni.
2. Zirtîrna dik leh dik lo thliarna a ni: Bible thuziak
hriat thiam dân leh pawm dân hrang tam tak a awm. Mihring
tlûknaa mawhphurhna thute hi Bible bu hrang hrangin a sawi
dân a\angin hriat thiam dân leh pawm dân inang lo awm thei
a ni. Thurin chuan a pum pui thlîrin ‘mihring mawhphurhna’ a
nih thu fiah takin a sawi a. A kalhzâwnga zirtîrna chu zirtîrna
dik lo tih kan hre nghâl thei ta mai \hîn a ni. Baptisma pawh
hi Bible thu \henkhat \anchhanin, hnim khera chan tûra ngai,
puitling chin chauh chantîr tûra ngaite an awm. Thurin chuan
Bible zirtîrna pum pui ngaihtuahin, hnim khera chan tûr a nih
loh thu leh nausênte pawh ringtu nu leh pa kâra piangte
baptisma chantîr theih an nih thu a tichiang a. Chutiang chuan
Thurin hi zirtîrna dik leh dik lo thliar hranna leh hriat theihna
a ni.
3. Kohhran inpumkhat nân leh insawh ngheh nân:
Thurinin Bible zirtîrna a hrilhfiah dân pawmtute chu ngaih dân
leh pawm dân te a inang tlângin, nun ho dân thleng pawhin a
inang tlâng deuh va. An inngainain, an inpumkhat deuh nge
nge a ni. Paulan ‘Lalpa pakhat, rinna hmun khat, baptisma
hmun khat’ a tih ang deuh khân ringtu rau rau pawh Kohhran
awmna thuhmun, thurin pakhat vuan tlâng chu kan inpumkhat
a. Chuvângin, thurin hi Kohhran inpumkhatna siamtu, Kohhran
sawh nghehna pawimawh tak a ni.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 238
September 12 : Thawh\anni
Kan thupui, ‘Bible - rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’
tih thu hi kan Kohhran thurin pakhatnain Bible dinhmun leh
thuneihna a puan chhuahna thu a\anga lâk chhuah a ni. Bible
kan ngaihsânzia leh a thuneihna kan dah chungnunzia a tifiah
hle. Kan thurin bul in\anna a nih avângin sawi sei deuh hlek
pawh a \ha âwm e.
Tûna kan Bible-a Thuthlung Hlui bu 39 leh Thuthlung
Thar bu 27 te hi Westminster Thurin chuan ‘thurin leh nun dân
tehna ni tûra Pathian thâwk khuma ziak a ni’ tiin a sawi a.
Welsh Thurin chuan ‘Pathian thu an ni a, Amah a\anga lo
chhuak, Pathian mi thianghlimte sawi chhâwn a ni. Kan
chhandamna atâna hriat tûr \ûl leh pawimawh, Pathian rilru
leh duhzâwng kimchang tihlanna \ha tâwk leh famkim chu
chûng lehkhabute chuan an keng a ni’ tia a sawi hnuah ‘rinna
leh thu âwihna tehna dik lo thei lo awm chhun an ni’ tiin a
sawi zui nghâl a ni.
Westminster Thurin leh Welsh Thurin te hi John Calvin-
a zirtîrnaa innghat a nih thu kan sawi tawh a. Kum zabi 16-
naa Kohhran siam \hat hun lai leh a hma lam khân Grik
Kohhrante leh Roman Catholic Kohhrante chuan tûna kan
Bible bu 66 bâk hi lehkhabu dang Bible-a pawm tel an nei
a. Chûng zîngah chuan Apokrifa bu 15-te hi a tel nghe nghe
a ni. Chu bâkah Bible thuneihna aiin Kohhran hotu Pope
thuneihna an dah chungnung zâwk bawk a. Kohhran siam \hat
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 239
hun lai leh a hma deuhvah te ngaihdamna lehkha lei leh zawrh
(sale of indulgence) an chîn phah nghe nghe a ni. Luther-a
te, Calvin-a te leh Reformer dangten Apokrifa bu 15 leh bu
dangte hnâwlin, tûna Bible-a bu 66-te chauh hi Pathian thu a
ni tih an pawm a. Bible thuneihna hi Pope thuneihna aia
chungnung zâwk a nih thu an zirtîr bawk a ni. Calvin-a zirtîrna
(theology) kan tih fo pawh hi Bible Pathian thu a nihzia leh
Kohhran hotute thuneihna aia chungnung zâwk, rinna leh thiltih
tehna rin tlâk bera hman tûr a nih thu zirtîrna a ni.
Kohhran siam \hat hun lai hian zirtîrna chi dang, thlarau
mi (spiritualists) mi firfiak \henkhatten Roman Kohhranhote
kal dân an dodâlna lamah Kohhran hotute leh Bible thuneihna
mausâm khawpin chhûngril lama Thlarau hriattîrna an dawn
nia an ngaihte an dah pawimawh a. Rinna kawnga innghahna
tling ber nia ngaiin, Bible ai pawhin innghahna atân an hmang
a ni. Hetih lai hian mi \henkhat, Bible thuneihna dîpd^l khawpa
mihring finna leh ngaihtuahna fîm chawisâng tâwk an awm ve
reng bawk a. Hêng zirtîrna leh ngaih dânte dodâlna ni fâwmin
Bible thuneihna hi Calvin-a leh Reformer dangten thil dang
zawng aia chungnung zâwk a ni tih \hahnemngai takin an zirtîr
\hîn. Tûna kan Bible-a bu 66-te hi Pathian thu, Pathian thâwk
khuma ziak a ni tih leh rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo a
ni tih nghet taka pawmin an zirtîr a ni.
Kan thurin pakhatna ‘Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar hi
Pathian thu a ni a’ tih hi Westminster Thurin leh Welsh Thurin
behchhana buatsaih a nih avângin Thuthlung Hlui bu 39 leh
Thuthlung Thar bu 27 sawina a ni tih chhinchhiah ila. Bible bu
66-te a zavaiin Pathian thâwk khum, Pathian thu a ni tih puan
chhuahna leh pawmna a ni nghâl bawk a ni. Calvin-a phei chuan
Bible-a a bu mal tinte hi Thlarau Thianghlim thâwk khuma pêk
a nih bâkah Chanchin |ha, Lal Isua a awm vek avângin an
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 240
hlutna thuhmun vekin a ngai a. Chuvângin, Calvin-a leh a
hnahthlâkte thlîrna a\ang chuan Thuthlung Hlui leh Thuthlung Thar
bute hi Pathian thu a ni lehzual a ni.
Bible - rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo tih thu hi kan
sawi lan deuh thuak tawh angin Kohhran thuneihna aia Bible
thuneihna a chungnun zâwkzia puan chhuahna a ni a. Chu
bâkah chhûngril lama a hranpaa mi malin thlarau hriattîrna a
dawn ai pawha dah chungnun tûr a nih thu puan chhuahna a
ni bawk. Chutiang bawkin, mihring finna leh ngaihtuahna fîm
(reason) ai pawha chhuan zâwk tûr leh dah pawimawh zâwk
tûr a nih thu nemnghehna a ni. Roman Catholic Kohhranin
Pope thuneihna chu dik leh \ha tâwpkhâwk, engkima rin tlâk,
dik lo thei lova an lo ngaih \hin aia Bible thu hi dik leh rin tlâk
zâwk a nih thu puan chhuahna a ni. Kohhran thurin \henkhatah
‘tehna dik lo thei lo’ (infallible rule) tih aiah tehna vâwrtâwp
(supreme rule) tihte hman a ni a. An sawi tum chu rinna leh
thiltih tehna vâwrtâwp emaw, tehna sâng ber emaw a nih thu
sawina a ni.
‘Bible - rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’ tih hi Bible-
a thuziakte dik lo thei lo tihna angin theologian \henkhatten
hrilhfiah an chîng a. Hetiang ngaih dân hi kan Kohhran mi
\henkhatte pawm dân pawh a ni mai thei e. Kan Thurin
pakhatnaa ‘rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’ tih hi Bible
thuziak rêng rêng ‘dik lo’ (inerrant/error) pakhat mah a awm
lo tihna anga ngaih tûr a ni lo. Bible bu 66-a thuziakte hi
\awng hrang hranga lehlin, tûn hma lamah te phei chuan kuta
copy \hin te a ni a. Mihring chak lohna avânga a ziaktute leh
a lehlingtute, lo ziak chhâwng zêltuten an belh emaw, an paih
emaw, an ziak sual palh hrim hrim emawte pawh awm thei a
ni. Hebrai leh Grik \awnga Bible chhiar thei chin tân chuan
hêng hi thil thar a ni lo. Entîr nân: Marka bung 1:1 thuah
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 241
ringawt pawh hian kutziak bu hrang hranga Grik \awnga an
ziak dân inmil lo sâwm chuang târlan tûr a awm a ni. Mizo
\awng Bible chhiar \hînte pawhin hawrawp chhut sual palh
eng emaw zât sawi tûr kan nei ang.
Hetiang hi Bible thuziak awm dân a nih avângin
Westminster Thurin chuan Bible Pathian thu a nih thu a sawi
chiannaah “Thuthlung Hlui, Hebrai \awnga ziak leh Thuthlung
Thar, Grik \awnga ziakte hi Pathian thâwk khum ngei a ni a.
Amah ngeiin eng lai pawhin him takin a enkawlin a vêng zui
a; chuvângin, a rin tlâk a ni,” tiin a sawi a. |awng hrang
hranga Bible lehlinte hi lehlin sual palh te, ziak sual palh te,
ziak chh^wn hmaih leh lo belh palhte awm thei a nih avângin,
‘Pathian thâwk khum’ han tih chu remchâng lova hriatna a
awm em ni ang tih zawhna rilruah a awm thei. Chutiang chu
lo awm palh a nih pawhin Bible Pathian thu a nihna a nêp
chuang lo tih chhinchhiah tlat tûr a ni.
Eng pawh ni se, ‘rinna leh thiltih tehna dik lo thei lo’
tih hi a bu chhûng thuziaka ‘coma’ chena ‘dik lo thei lo’
tih sawina anga ngaih hi kan thurinin a sawi tum a ni lo tih
chhinchhiah ila. Chutih rual chuan, rinna leh thiltih
chungchânga inhnialna zawng zawngah Bible bu 66-a
Pathian thu hi thu tâwp siamna ber atân Kohhranin kan
hmang tûr a ni tihna a ni.
Sawi ho tûr
Kan Kohhran Thurin pakhatna hi eng angin nge kan
lo pawm \hin? A pawimawhna leh \angkaina zau z^wka
sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 242
September 13 : Thawhlehni
Sawi ho tûr
Pathian nihna ropuizia hriatna hian amah biak leh
chawimawina kawnga min kaihhruai theihzia leh min \anpui
theih dân te kan experience a\angtein sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 245
September 14 : Nilaini
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 248
hi Pathian pakhat, nihna in\^wm ni mah se, minung hrang,
sawi hran theih an ni tih kan hre thei a ni.
Pathian pakhata minung pathum thurin hi Bible zirtîrna
laipui a nih avângin Kohhran tân a hluin a pawimawh hle tih
chhinchhiah ila. Pathian nihna sawi fiahna a ni a. Pathian nihna
sawi fiah tûr leh hre fiah tûrin he thurin hriat leh pawm hi
tihmâkmawh a ni. Pathian chhandamna thu sawi fiahna a ni
bawk. Bible-in Pathian mihringa a lo chan thu te, Pathian
Fapa Isua Kristan kan tân a tuar leh a thih thu te min zirtîr a.
Pathian pakhata minung pathum awm thu pawm lo tân chuan
hêng thute hi sawi fiah harsa tak a ni. Pathian hmangaihna
awmzia puan chhuahna a ni bawk. Pathian hi hmangaihna a
nihzia leh Kohhranhote pawh hmangaihnaa nunga, rawngbâwl
ve tûr kan ni tih min hriattîrtu a ni.
Trinity thurin hi Pathian nihna rilzia leh mihring tân hriat
fiah kim sên rual loh khawpa ropui a nihzia min hriattîrtu a ni
a; Pathian ropuina hmaa mihring tlâwmzia leh kan hriatna
famkim lohzia min hriat chiantîrtu a ni bawk. Pu Chawngkhupa
hian Trinity rilzia hi a sawi fiah thiam ber mai awm e.
‘Mihring mihrinna hianin,
A ngaihtuah chhuak zo lo va che,
Ka Chhandamtu i thurûk hi!”
Sawi ho tûr
Isua Krista leh Thlarau Thianghlim hi Pathian tak leh
famkim, Pa Pathian nen nihna thuhmun, thiltihtheihna leh
ropuinaa intluk an ni tih hi kan pawm tak zet em? Pathian
pakhata minung Pathum awm thu pawm lovin rinna leh zirtîrna
kawnga harsatna a siam theih dânte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 249
September 15 : Ningani
Sawi ho tûr
Kan Kohhran dinhmun ngaihtuahin, mihring, mipa leh
hmeichhia Pathian anpuia siam kan nih thu hi a pawimawh dân
sawi ni se. Mi zawng zawng bul thuhmun leh unau vek kan nih
thu hi tûnlai kan ram dinhmun ngaihtuahin a pawimawhna nia
kan hriatte sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 254
September 16 : Zirtâwpni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 259
September 17 : Inrinni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 261
hi belh chian dâwl a nihzia leh Kohhran thurin zîktluak dik tak
a nihzia a târlang fiah \ha hle a ni. Chu chu Sâp\awnga
‘Orthodoxy’ emaw ‘Orthodox faith’ emaw an tih \hin hi a ni.
Kum zabi 11-na tâwp lam khân Anselm-a chuan Pathian
mihringa a lo chan chhan sawiin, “Pathian ropuina leh zahawmna
hi Pathian leh mihring ni kawp thei tân chauh tundin a ngaih
vâng a ni, a ti. Mihring sualna hian Pathian ropuina leh
zahawmna a tikhawlovin a tibawrhbâng a. Chu Pathian ropuina
leh zahawmna chu a tikhawlotu mihring ngeiin a tundin a ngai
a. Pathian ropuina leh zahawmna tundin leh chu mihring tih
theih loh, Pathian chauh tih theih a nih tlat bawk si avângin
Pathian chu mihringah a lo chang ta a ni,” a ti. Anselm-a
ngaih dân hian Reformer-hote a kaihruai hle a. A bîk takin
Calvina’n Isua Krista tlanna hnathawh dân a sawi fiahna phei
chu a kaihruai lehzuala ngaih a ni.
Lal Isua chhandamna hnathawh hi kan Kohhran Thurinah
chuan ‘Mi sualte tân Pathian dân chu a zâwm famkim a, Pathianin
dikna a phût hlen chhuak tûr leh mihringte Pathian remtîr tûrin
inthawina tak leh famkim atân a inhlan a, Kraws-ah a thi a,
phûmin a awm a, ni thum niah mitthi zîng ata a tho leh a’ tia puan
chhuah a ni. Hêng thute hi Lal Isua chhandamna hnathawh ‘kan
sual aiawha tuar’ (Substitutionary theory/Judicial theory) anga
sawi fiahna a ni. Chutih rual chuan, a thihna mai ni lo, mihringa
a lo chan a\anga a thihna leh thawhlehna huam vekin, Krista
chhandamna hnathawh hi kan Thurin hian a sawi fiah a ni tih
chhinchhiah ila. Chu bâkah, vâna a lâwn te, tûna Pathian ding
lama a awm thu leh a lo kal lehna thleng hian Krista chhandamna
hnathawh hian a la huam tel vek a ni.
Kan hriat tûr pawimawh dang leh chu, Krista chhandamna
hnathawh hi kan ‘aiawha tuar’ a nih rualin, min tuarsak leh
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 262
tihsak lai tak chu Anselm-a leh Calvin-a ten Pathian ropuina
leh zahawmna tundinna tûra a diknain a phût, dân zawm
famkim hi a ni an tih hi a ni. Hei hi kan Thurin nambar
panganain Lal Isua chhandamna hnathawh a sawi dân chu a
ni. Mihring tlûkna bul kha dân bawhchhiatna a nih laiin, mihring
chhandamna atâna Krista hnathawh pawimawh tak chu mahni
intiruak vek leh Kraws-a thi khawpa dân zawm famkim hi a
ni. Chutiang bawkin, ringtu nun, Krista anna lama \han lenna
nun pawh hi min tihsak leh tuarsak tawh ringa chawlh hahdam
lam ni lovin, Pathian duhzâwng ngaih pawimawh leh Thlarau
Thianghlim \anpuinaa zawm hrâm hrâm tum lam hi a ni. Pathian
duhzâwng zawm leh tih hrâm hrâm tum hi chhandamna hlawh
chhuahna ni lovin, Krista anna lama ringtu nun \han len dân a
ni. Hei hi Presbyterian leh Reformed Kohhranhote inzirtîrna
leh inkaihruaina pawimawh tak a ni.
Sawi ho tûr
Isua Pathianna leh mihrinna chungchângah hian Mizo
Kristiante zîngah zirtîrna dik lo engte nge awm? Hêng zirtîrna dik
lo hian engtiangin nge an nunah nghawng a neih?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 263
September 18 : Pathianni
Chawhnu inkhâwm
RINGTUTE TIH TÛR I-NA
Chhiar tûr : Tirh. 2:42-47; Jak. 1:22-25; Heb. 10:24,25
Sawi ho tûr
Kan Kohhran Thurina ‘Pa leh Fapa ata lo chhuak’ tih thu
hi Mizo Kristiante tâna an pawimawhzia sawi ni se.
Chhandamna chungchânga Thlarau Thianghlim hnathawh
pawimawh kan Thurinin a sawi lan loh sawi t<r kan hria em?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 272
September 20 : Thawhlehni
Sawi ho tûr
Sakramen \angkaina leh hlâwkna kan chan (experience)
tawhte sawi ni se. Kan Kohhran miten sakramen kan ngaih
pawimawh lehzual theih dân tûr kawngte eng nge ni?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 277
September 21 : Nilaini
KRISTIAN CHHÛNGKUA
Chhiar tûr : Gen. 1:26-29; Sam 78:7,8; Tirh. 16:31-34
Sawi ho tûr
Kristian chhûngkaw dinna kawnga kan chhûngkuaa kan
hmalâk dânte inpawh taka sawi ni se. Hmalâk dân tûr \ha nia
kan hriatte pawh sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 281
September 22 : Ningani
CHHÛNGKAW MAICHÂM
Chhiar tûr : Lev. 6:8; Sam 133:1-3: Joh. 4:24
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 282
Tlûkna avânga chhûngkaw keh chhiat hnuah pawh Nova
leh Abrahama ten maichâma mei an rawn tinung leh a. Mosia
lo lan hnuah phei chuan chhûngkaw maichâm hi tundin tumna
chak tak a lo awm a. Josua kha a hmahruaitu a ni âwm e.
Chhûngkaw maichâm dinna kawngah Juda-ten \an an la nasa
hle a. Lal Isua seilenna Josefa leh Mari te chhûngkua phei kha
chuan engtiang taka \hain nei \hîn ang maw! “Ka nunin Lalpa
a chawimawi e,” titu chhûngkua hian maichâma mei an tihmit
ve mai mai a rinawm loh hle. An nupaa Pathian thu an âwih
theihzia te khân chhûngkaw maichâm an neih \hatzia a lantîr a
ni. Pathian thu a\angin tlûk hnuah pawh chhûngkaw maichâm
ngaih pawimawh leh tihnun hi Pathian mite mawhphurhna leh
nun dân a ni tih kan hre thei a ni. Isua Krista zâra chhandamna
lo lan hnu hian Pathian biak leh chawimawi hi ringtute nuna bet
tlat, kan tih loh theih loh a ni a. Chu chuan chhûngkaw maichâm
hi a ken tel pawimawh tak a ni.
Chhûngkua hi Pathian din a nih avângin, chhûngkuaa kan
zavaia Pathian hmaa kûn \hin hi ringtute tih tûr a ni. Kan ni
tin eizawnna hnaah nu leh pate kan \ûl \hin avâng leh, fate
pawh ni tin sikul kala an hun tam berte zirna atâna an hman
a ngaih avângin, chhûngkuaa Pathian biakna hun hi kan nei
tam thei lo hle a. Zîng leh tlaiah kan neih theih loh pawhin, ni
khatah vawi khat tal - zîngah emaw, tlai lamah emaw neih tum
hrâm a \ha hle a ni. Ringtu chhûngkua Pathian biak hona nei
\hîn sim hlen ta hi sawi tûr an tam lo hle ang. Eng emaw
rokhawlhna thil avânga neih theih loh châng a awm a nih
pawhin, ni khata vawi khat tal chhûngkuaa Pathian biak hona
neih hrâm tum tûr a ni.
Chhûngkuaa Pathian biak hona hi Biak Ina kan inkhâwma
kan tih ang diak diaka tih tûr a ni kher lo. Pathian biakna thil
- hla sak te, Bible chhiar leh sawi te, \awng\ai te tih kim vek
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 283
a remchâng kher lo vang. Chhûng inkhâwm neih loh phah nân
hman hauh tûr a ni lo. Kan chhûngkaw dinhmun azira chhûng
inkhâwm te hi ruahman thiam a \ûl a. Chhangchhe deuh
chhûngkaw tân hun tawi deuhva hman a \ha a. |awng\ai
pawh naupang hriatthiam theih tûra a tawi thei anga hman
thiam a \ha. Chhûng inkhâwm hruaina bu siamtute hian an
thiam tlâng hle hlawm a. Hmang thei \hîn ila, kan \angkaipui
a rinawm.
Nula tlangvâl awmna chhûngkuaah hna \ûlna avâng te,
Kohhran leh khawtlâng thila inhman tam avângte leh harsatna
eng emaw avângtein chhûngkuaa awm kim loh châng a tam
thei deuh va. Chhûngkua awm kim loh avânga chhûng inkhâwm
hun bawhpelh loh hrâm a \ha. A awm awmin a hunah chuan
neih hrâm hrâm a \ha a. Kohhran inkhâwm pawh tlêm tê
chauh pawhin a hunah chuan kan nei mai a. Kan kim hun
nghâka inkhâwm tûr ni ila, Biak In dâr ri kan hriat lohna chin
hi kan hre phâk tawh lo mai thei a ni. Kim theih a \ha; mahse,
neih loh ai chuan a awm awmin, a hman hmanin a hunah
chuan neih mai a \ha a. Bible chhiar leh \awng\aina chauh
pawh nei ila, chhûng inkhâwm a ni tho tih hriat a \ha.
Chhûng inkhâwmah Bible chhiar leh \awng\ai hi neih ngei
a \ha. Hla pawh sak ho theih chuan duthusâm a ni. Hun neitu
tûr inruat a \ha a, naupangte pawh an tih theih tâwk ti tûra
chanvo pêk tel ve zêl tûr a ni. A theih hrâm chuan chhûngkaw
member-te chanvo inchantîr kim a \ha. |awng\ai hi nu leh pa
tih tûr bîka ngaih tûr a ni lo. Naupangte pawh an thiam anga
\awng\aina hun siamsak fo \hin tûr a ni. |awng\ai hian rilrua
lang zawng zawng chham vek tum tûr a ni lo, mahni mi mal
\awng\ainaa chham chite phei chu chhûng inkhâwmah chham
tel vek a \ûl lêm lo bawk. Chhûngkaw member tu ber emaw
awm \ha duh lo deuh tinzâwna chham khum chiam te hi a \ûl
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 284
lêm lo bawk. Chhûng inkhâwm hi hun bîk deuhte kan siam a
nih loh chuan sermon thlâk vakna hun a ni lo tih hriat a \ha.
Chhûng inkhâwm hi thlarau lam nuna chhûngkua kan
inchâwmna leh kan inkaihhruaina a ni tih hriat reng a \ha a.
Thlarau lam chaw kan kîlhona a ni a. Naupangte Krista hriatna
leh chhandamna kawnga kan kaihhruaina hun \ha a ni. Pathian
biak an zirna \ha tak a ni bawk a. Kohhran kalphung leh
thurin te, Pathian hnêna thilpêk thlenga inzirtîrna hun \ha a ni.
Naupangte chauh ni lovin, puitling tân pawh thlarau nun \han
zêlna leh rawngbâwlna kawnga inchherna hun \ha a ni a,
chhûngkaw inpumkhatna leh inphuar nghehna hmanraw
pawimawh tak a ni bawk. Chhûngkaw maichâm hi khawtlâng
leh ram siam\hatna bul a ni tih hriat reng tûr a ni.
A huhova chhûngkaw inkhâwm neih bâkah, a theih anga
tam finriala Pathian pâwlna neih bawk tûr a ni. Naupangte
pawh mut dâwn leh zîng thawh hlima \awng\ai \hîn tûra
kaihhruai a \ha a. Bible pawh a tam thei anga chhiar tûra
inzirtîr a pawimawh. Nu leh paten finriala Pathian pâwlna hun
tam tâwk neih hi a pawimawh a. Kan chhûngkua kan enkawlna
leh thlarau lama kan kaihruai theihna tûra kan chakna hnâr a
ni tih hriat reng a \ha. Chhûngkaw maichâm hian chhûng
inkhâwm bâkah fianriala Pathian pâwlna neih \hin hi a huam
tel a. Pathian chibai bûkna hi thlarau leh tihtak zeta tih tûr a
ni tih hi vawn reng a \ha.
Sawi ho tûr
Chhûngkaw maichâm kan neih tûr anga kan neih theih
lohna chhante sawi ni se. Ringtu chhûngkuaten chhûngkaw
maichâm \ha taka kan neih theihna tûra nu leh pa mawhphurhna
chi hrang hrangte sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 285
September 23 : Zirtâwpni
Sawi ho tûr
Naupang ngaihsakna kawnga Kohhranhoten \an kan lâk
tharna tûrte sawi ni se. Tlâwmngai pâwlte leh sawrk^r nêna
kan thawh dun a sâwtna lai tûrte pawh sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 289
September 24 : Inrinni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 293
Biak In hawng ngeia inneihna buatsaih kan tum bawk ang
a. Chutianga kan tih theih chuan “Hei zet chu…” tiin kan
nupui pasal tûr dik takte nên Kristian chhûngkua kan din
theih a rinawm.
Sawi ho tûr
Kristian chhûngkaw din tûra nupui pasal zawn fîmkhur
a \ûlzia sawi ni se. Kan thupuia kan sawi lan loh nupui pasal
zawn dân \ha leh \ha lo nia kan hriatte sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 294
September 25 : Pathianni
KRISTIAN CHHÛNGKAW NI
September 25
Chawhnu Inkhâwm
Thupui \hen
1. Chhûngkua hi Pathian din a ni.
2. Lal Isua hi chhûngkuaa piang leh seilian a ni.
3. Chhûngkaw hmangin khawvêl chhandam a ni
4. Kristian chhûngkaw din hi ringtu nu leh pa mawh a ni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 295
Zân Inkhâwm
CHHÛNGKUAA RAWNGBÂWL
Chhiar t<r : Jos. 24:14,15; Tirh. 10:1,2
Thupui \hen
1. Pathianin a rawngbâwl tûrin chhûngkua a din
2. Chhûngkuaa rawngbâwlna – inkhâwm, thilpêk,
\awng\ai leh a dangte
3. Chhûngkuaa rawngbâwl tûrin nu leh pa an
pawimawh
4. Engtin nge hma kan lâk ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 296
September 26 : Thawh\anni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 297
Kohhranin inneihna a sâwngbâwl \hin dân erawh chu
Kohhran chanchinah sawi tûr a tam lo hle. Kum zabi khatna
tâwp lam khân Kohhranin inneihna hi a hriatpuiin, inneih
thuchhamte pawh an buatsaih \hîn tih hriat a ni a. Kum zabi
palina hun a\ang kha chuan Kohhran hotuten nupa tuak tharte
an ina lên chilhin mal an sâwm \hîn a. Kum zabi pariatna tâwp
lam a\ang khân sawrk^r hotute hriatpuiin ram pumah Kohhran
kal tlang lova inneih hi khap a ni. Inneihna hian ngaih pawimawh
a hlawh deuh deuh va. Roman Catholic Kohhran chuan kum
zabi 13-na a\ang phei chuan sakramen pasarih zîngah an lo
telh ta hial a ni. Inneihna hi ngai pawimawh hle mah sela,
Protestant-hote erawh chuan sakramen-ah an chhiar tel ve lo.
Kan ramah Kristianna a lo luh tirh a\angin Kohhranin
inneihna hi a ngai pawimawhin a la urhsûn hle. Kohhran mite
chu Kohhran Dân thianghlima innei vek tûra zirtîr leh kaihhruai
kan ni a. Pastor leh Upa zînga inneihna kawltîr bîkte chauh
lo chuan innei tûrte kut insuihtîr âwih a ni lo. Registration fel
taka vawngin, Inneih Certificate te siamin, inneihna hi urhsûn
taka buatsaih leh kalpui a ni. Inneihna atâna Kohhranin a phût
erawh a tlêm hle. Inneihna Certificate man bâk hi chu innei
chhûngkuate a\anga sênso ngai ang chi Kohhranin phût dang
eng mah a nei lo. Inneite chuan an inneih a\anga thla khat ral
hmain sawrk^rah an in-register vek t<r a ni.
Inneihna sâwngbâwl vêl dân hi hnam dân nêna kalpui a
ni a. Biak In lama Kohhranin inneihna kan buatsaih dân leh
kalpui dânte pawh hi Sâpho leh kan Mizo hnam tih dân te kan
chawhpawlh tam hle. Kan incheina te, kan din dân leh \hut
dân te, zungbun kan inbuntîr dân chen hian Sâpho tih dân kan
zui thui hle a, danglamna hret erawh kan nei. Man leh mual
thu-ah kan Mizo hnam dân kan zui tlângpui a. Kan ram
dinhmun changkân dân azir zêlin inneihna leh inneih sâwngbâwl
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 298
dân te pawh kan kalpui a. Kum 50 hma lamah te kha chuan
inneih hi mahni lawina Biak In khera tih tûra ngaih a ni lêm
lo. Pastor awmna leh a bial fanna khuaa Biak Inah te pawh
a remchân dân anga inneih hi buatsaih a ni. Inneih kawr leh
puan tel lo hian kan nu leh pa tam zâwkte kha an lo innei a.
Tûnlaia inneih tiropuitua ngaih Camera leh Video-a thlalâkte
phei hi chu kan chînna a la rei lo hle.
Inneih hi chhûngkaw thil a nih avâng hian, inneite
chhûngkaw dinhmun azirin a sâwngbâwl dân pawh kalpui a ni
a. Kohhran erawh chuan Kohhran pum pui ngaihtuahin a
rualkhai thei ang bera kalpui \ha a ti a. Kaihhruaina te pawh
a tlângpuiin a zam \hîn a. Hei hian thui tak min hrût rualna
chin a nei a, zawm tlân theih hrâm atân pawh a \ha hle a ni.
Inneih sâwngbâwl dân tûr Synod Executive Committee-
in a zam hi Kohhran miten kan hriat tlân a \ha a. A tlângpui
lo thlîr ila. Innei tûrte chuan mahni awmna tualchhûng Kohhran
Committee-ah an dîl hmasa tûr a ni. Inneih ni ruat hi Pastor
leh Kohhran hruaitute râwn hmasaka tih tûr a ni a. Hei hi
Kohhran leh Pastor programme te nên a insut buai loh nân thil
\ûl tak a ni. Sâwmna hi a hautak loh theih dân tûr ngaihtuahin
Biak Ina puan mai \haa hriat a ni bawk a. Inneih inkhâwm hi
Kohhran inkhâwm a nih avângin Inneihtîrtu tûr hriatpuia siam
tûra tih a ni. Man hlan leh man\ang sem hi kan hnam dân a
ni a. Urhsûn taka tih leh Mizo kalphung pângngai taka tih a
\ha a, thleng tlawr zuanzâwnga man\ang eitute zawn a \ha lo.
Incheina hi mahni dinhmun nêna mawi tâwka inchei a \ha
bawk. Hautak tak leh hleihluak taka tih loh hrâm a \ha.
Inneih nia pangpâr khawi leh thlalâkte hi ram pumah kan
chîng ta hlawm a. Pangpâr hi Biak Ina a khâwina hmun bâka
khawi loh a \ha a. Thlalâk pawh inneihtîrtu hriatpui chauhva
inkhâwm urhsûnna tibo lo tûra tih tûr a ni. Zungbun hi tûnlai
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 299
hian mipa pawh hmeichhiain buntîr an awm \an a. Mipain
hmeichhia a buntîr bâk hi chu tih loh ni se tih hi kan kohhran
inkaihhruaina a ni. |hian hi pakhat ve ve an nei \hîn a, hei hi
tih dân nghet a ni ta. |hian man leh Lâwichal man hi inpêk a
nih pawhin man\ang aia tam chu pêk loh tûra ngaih a ni.
Inneih lawm te, thuam chhawm te hi inneih tihautak thei thil a
ni a. Chhûngkaw tam tak phurrit siamsaktu a nih avângin a
hautak lo thei ang bera tih a \ha bawk.
Inneihtîrtute pawh hian Inneih Inkhâwm kaihhruaina hi
zâwm mai sela, mahni phuahchawp leh thil dang telh chiam hi
chîn loh tûr a ni. Thu phuah sa awm ang ang hman hian
mawihnai takin a tih theih a, mahni irâwm chhuak ni âwm taka
phuah chhuah tum hian a tibuarchuar mah mah zâwk \hîn. Thu
chham tûr pawh en lova thu chhamtîr ai chuan en ngeia zahawm
taka chhamtîr hi a khûn zâwk.
Inneih hi mihring hun pui a nih av^ngin a ropui thei ang
bera lawm duhna hi kan nei \heuh va. Chhûngkaw neinung
deuh tân chuan hautak deuhva han lawm pawh a phu viau thei
e. Kohhran pum pui dinhmun ngaihtuahin a nei deuhte pawh
insûm thiam a \ha a. Chutih rual chuan, a neinungte tih dân
thîk lova, mahni dinhmun leh phâk tâwka inneih sâwngbâwl
ngam hi a pawimawh a, hei hi Kohhran mite kan infuihna leh
kan inzirtîrna a ni.
Sawi ho tûr
Inneih sâwngbâwl hi tûn aia \ha zâwka kalpui dân tûr kan
hriatte sawi ni se. Inneih kan sâwngbâwl dân hi Kristian
chhûngkaw dinna kawnga harsatna siamtu a nih theihna awmin
kan hria em?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 300
September 27 : Thawhlehni
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 308
leh Financial Institution hrang hrangahte chauh kan sum khâwl
chhunte hi dah i tum hrâm hrâm zâwk ang u.
A tâwpna atân, Bank leh Financial Institution him leh
\haa sum dah \hat thu kan sawi rual hian kan theihnghilh hauh
loh tûr chu sum dah \hatna him leh \ha ber chu vâna dah hi
a ni (Mat. 6:9-12). Lal Isuan vâna sum dah \hat a sawi awmzia
hi mi rethei leh harsate \anpui \hin te, Pathian ram zauna tûra
a tam thei ang ber pêkte hi ringtuten kan sum dah dân tûr \ha
ber, chatuana awm tûr vâna ro kan khâwl khâwm theih dân
kawng awm chhun a ni tih i chhinchhiah bawk ang u.
Sawi ho tûr
Sum leh pai chungchânga buma kan awm fona chhan hi
eng nge nia kan hriat? Kan rama pawisaa sumdâwnna him
lo tibo tûr hian engtia \an lâk nge \ha ber ang?
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 309
September 29 : Ningani
BUHFAI|HÂM RAWNGBÂWLNA
Chhiar tûr : Sam 116:12,13; Mal. 3:6-12; Tirh. 10:1,2
Sawi ho tûr
Buhfai\hâm rawngbâwlna leh Kristian chhûngkua
inzawmna leh inlaichînna te sawi ni se. Buhfai\hâm
rawngbâwlna hi tûn aia \angkai zâwka chhûngkaw tinin kan
kalpui dân tûrte sawi ni bawk se.
www.mizoramsynod.org
BEIHRUAL THUPUI 313
September 30 : Zirtâwpni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 314
October 5
RINGTUTE CHANVO
Chhiar tûr : Mk. 10:27-31; Joh. 3:16-18;
I Kor. 15:42-44; II Tim. 4:6-8,18;
Thup. 21:2-7
Sawi ho tûr
Ringtute chanvo ropuizia kan sawi bâk eng engte nge
sawi t<r kan hriat? Lallukhum hi tûnlai mite rilrua a tlâk dân
eng ang nge nia kan hriat?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 318
October 12
Sawi ho tûr
Ringlote dinhmun leh an chan t<r chhiatzia hriat chian hi
Chanchin |ha hrilh kawnga \hahnemngaihna min petu a nih
theih dân sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 323
October 19
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 324
hranpaa lo thleng tûrin a sawi a. Kum sâng rorêl tûra a lo
kal hun hian Jerusalem tundin leh a nih tûr thu te, leiin rah
nasa tak a chhuah tûr thu te, remna leh muanna famkim he
khawvêla a lo thlen tûr thu leh tlansate zawng zawng an awm
khâwm tûr thu a sawi bawk a ni.
Hetiang hian Ireneaus hian lo sawi mah se, Kohhran pate
zînga mi Origen-a leh Augustine-a te chuan he ngaih dân hi
kalhin, kum sâng rorêl hi a hranpaa lo awm tûrin an ngai lo
va. Origen-a chuan Kristianna \hang zêl leh hmasâwn zêl hian
kum sâng rorêl hi a nghawng chhuah tûr niin a ngai a.
Augustine-a pawhin khawvêla Kohhran din \antirh a\anga kum
sâng rorêl hi in\an tawhin a ngai bawk a ni. Chutiang chu
Kohhran pate zînga \henkhat ngaih dân a nih avângin, Apostol-
te thurinah sawi lan a hlawh lo va. Kum zabi lina hun laia
Nicea thurin an puan chhuahah pawh a lang pha lo va. Kohhran
siam\hat hun laia Protestant thurin leh zirtîrna lo zam chhuaktu,
Luther-a leh Calvin-a te pawhin kum sâng rorêl thu hi Kohhran
thurin leh inzirtîrnaah telh tûrah an ngai lo. Chuvângin, kum
sâng rorêl hi Protestant-ho zîngah tuipui leh buaipui tâwkte
awm \hîn mah se, Kohhran thurin leh zirtîrna hian a keng tel
meuh lo a ni. Presbyterian Kohhran thurin lam ziaktute chuan,
“Miin kum s^ng ror>l thu hi, a Kristianna kawnga chak phah
leh hl^wk phah n^na a hman chuan a pawi kan tihsak lo va.
Miin an rin duh loh pawhin pawi kan ti l>m lo,” tiin an sawi.
Eng pawh ni se, kum sâng rorêl hi khawvêl hmun hrang
hranga Kristiante zîngah tuipui leh ngaihven tâwk an awm
reng a. Pathian thu zirna huang chhûngah pawh ngaih dân leh
kalpui dânte a inan loh avângin inhnialna a awm ve reng bawk
a. Hetih kârah hian kum sâng rorêl chungchânga ngaih dân chi
hrang hrangte hi a tlângpuiin chi thuma hlâwm khâwm a ni a.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 325
Hêng ngaih dân chi thum hi tûn \umah hian a tawi thei anga
thlîr zui kan tum dâwn a ni.
A hmasa berin, he leia a hranpa ngata Isua Krista hova
kum sâng rorêl lo awm tûra zirtîrna hi lo thlîr zui nghâl ila. He
zirtîrna hi Sâp\awngin ‘premillennialism’ (pri-mil-le-nia-li-zim))
tih a ni a. |awngkam pahnih ‘pre’ (pri) ‘hma’ tihna leh
‘millennium’ (mil-le-niam) ‘sâng’ tihna a\angtea chher a ni. A
thu awmzia hian ‘kum sâng rorêl hmain Lal Isua a lo kal leh
ang’ tih thu a keng a. Chutiang ngaih dân neitute chu he leia
Isua hova a hring a hrâna kum sâng rorêl a awm ringtute
(premillennialist) tiin an vuah a. An ngaih dân leh zirtîrna
pawh ‘premillennialism’ tia vuah a ni. Kum sâng rorêl
chungchângah ngaih dân leh zirtîrna dangte awm ve bawk
mah se, he zirtîrna ‘premillennialism’ hi kum sâng rorêl tih
hian a kawh deuh ber \hin chu a ni.
He zirtîrna ‘premillennialism’ bul tumtua ngaih hi a chunga
kan sawi lan tawh angin Kohhran pate zînga mi Ireneus a ni
a. Ireneus-a ngaih dân belhchhah hian kum sâng rorêl lo awm
tûr zirtîrna chi dang deuh ‘dispensational premillennialism’ (dis-
pen-se-saw-nal pri-mil-le-nia-li-zim) an tih chu a awm bawk
a. A bul tumtu deuh bera ngaih chu J.N. Darby leh a \huihruaite
a ni a. A tilârtu takte erawh chu C.I. Scofield-a te, Clarence
Larkin-a te leh mi dangte an ni. Anni zirtîr dân hi Mizo
Kristianten kum sâng rorêl zirtîrna kan hriat leh sawi ve \hin
pawh hi niin a lang.
Scofield-a leh Larkin-a te chuan, Adama siam \antirha
suala an tlûk hma a\anga in\anin hunpui \hen (dispensation)
chi hrang hrang pasarih awm tûrin an sawi a. Hunpui \hen
parukna, khawngaihna hun tâwpah hunpui \hen pasarihna lo
thleng tûrin an ngai a. Chu hunpui \hen pasarihna chu kum
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 326
sâng rorêl an tih hi a ni. Scofield-a leh Larkin-a te hian Lal
Isua lo kal lehna hi \um hnih angin an sawi a. A lo kal lehna
hmasa zâwkah mi thianghlim lâwr (rapture) a awm ang a,
chuta \anga kum sarih hnuah kum sâng rorêl tûrin Lal Isua lo
kal leh tûrin an ngai a ni.
Scofield-a te ngaih dân chuan, kum sâng rorêl lo thlen
hma hian hnam tin hnênah Chanchin |ha hi hrilh kim a ni tawh
ang. Mi thianghlim lâwr hun a\angin sakawlh (Krista dodâltu)
a lo lang ang a, kum sarih chhûng hrehawmna hunin a zui
nghâl ang. Hetih hun chhûng hian Israel-te pawh a hnam pumin
an inlamlêt ang a, Isua Krista an ring ve tawh ang. Kum sarih
ral dâwn hunah Sakawlh leh a hoten Israel hnam tihchimih
tumin Harmaggedon indona an chawk chhuak ang a. Lal Isua
vân ata mi thianghlimte nên lo chhukin, sakawlh leh a hote an
rawn titlâwm ang a, martarte thawhlehna a awm bawk ang a.
Tichuan, Jerusalem-ah Lal Isua hova kum sâng rorêl pawh lo
in\an zui ve nghâl tûrin an ngai a ni.
Kum sâng rorêl hi Juda-te nghahfâk, Israel hnam tundin
hun tûra ngaih a ni a, zâwlneite hrilhlâwk angin Davida lalram
pawh tundin a ni bawk ang. Jerusalem temple pawh din thar
leh a ni ang a. Temple inthawinate pawh tihthar leh a ni ang.
Kum sâng lalram din tûra Lal Isua a lo kal \um hian sakawlh
leh zâwlnei derte chu man khâwmin, meidîla paih an ni ang a.
Setana pawh kum sângkhat atân phuar a ni ang a, eng mah
ti thei tawh lova leilâwta khârkhipin a awm ang. Khawvêl
pum pui hi Isua Krisa lalram a ni vek tawh ang a, remna leh
muanna famkim a takin a thleng ang a. Leilung hausakna pawh
nasa taka chen hun tûra ngaih a ni. Kum sâng rorêl zawhah
ringlote kaihthawhin an awm ang a, Setana hovin meidîla paih
tûra rorêlsakin an awm ang. Lei thar leh vân thar lo lang tûra
ngaih a ni bawk.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 327
Kum sâng rorêl chungchânga ngaih dân dang awm leh
chu, ‘postmillennialism’ (paws-mil-le-nia-li-zim) tia sawi a ni
a. Premillennialism hi kum sâng rorêl hmain Lal Isua lo kal leh
tûra sawina a ni a. Postmillennialism erawh chu kum sâng
rorêl hnuah Lal Isua a lo kal ang tia sawina angin hrilhfiah
theih a ni. He ngaih dân chhûngah hian ngaih dân siper sawi
tûr awm nual mah se, a tlângpuiin he ngaih dân pawmtute hian
Scofield-a leh Larkin-a te sawi dân khi an hnâwl ve thung a.
Israel hnam tundin lehna an sawi ang khi an pawmpui thei lo
bawk. Kum sâng rorêl hi sawi ve bawk mah se, Jerusalem-
a a hring a hrâna rorêlna awm tûrin an ngai lo. Isua Krista
ringtute nun ram sawina ni zâwka ngaih a ni a. Chanchin |ha
hian khawvêl hi zawi zawia fana hneh zêl tûrin an ngai a.
Nakin Krista lo kal leh hunah phei chuan khawvêl ram zawng
zawng hi Chanchin |hain fan chhuak veka, Krista lalna ram
la ni vek tûrin an beisei a. Remna leh muanna pawh pung
deuh deuh tûra beisei a ni. Mita hmuh theiha ropui taka Lal
Isua Krista lo kal tûrin an beisei a. Mitthi thawhlehna leh ni
hnuhn<nga rorêlnain zui nghâl tûra sawi a ni.
Kum sâng rorêl thu thlîr dân dang pathumna chu
Sâp\awngin Amillennialism tih a ni a. Mizo\awnga lehlin dâwn
chuan kum sâng rorêl pawm lo zirtîrna tihna a ni a;
Premillennialist-hoten kum sâng rorêl thu an zirtîrna
thlauhthlâkna a ni. He ngaih dân hi chher thar a ni lo va, a tîr
a\anga Kohhran inzirtîrna pângngai anga ngaih theih a ni.
Thlarauva rorêlna anga sawi theih a ni a. Kum sângkhat Setana
phuar thu pawh thlarau lama Setana phuar a nih thu, ringtute
laka thuneihna a neih tawh loh thu sawina anga hrilhfiah a ni.
A chunga postmillennialism nên a danglamna lai sawi tûr a
tlêm hle. Kum sâng rorêl hi he leia a hranpaa lo awm tûrin an
ngai lo. Mi thianghlim lâwr thu te, Israel hnam pum lamlêt thu
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 328
te, Davida lalram tundin thu te, Jerusalem temple din thar leh
thu te leh he leia hmun bîk neia kum sâng rorêl beiseinate hi
amellinnialist-hoten Bible zirtîrna laipuiah an ngai lo va. Chutih
rual chuan, Kohhran din tirh a\ang tawhin he leiah Pathian
ram lo thleng tawha, Pathian lalna pawh tundina awm zêl tûr
leh zau zâwka lo lang chhuak zêl tûrin an ngai. Lal Isua lo kal
leh hma loh chuan sualna hi awm reng tûrin an ngai a. A lo
kal leh hunah Pathian ram leh chhandamna a famkima lo thleng
tûrin an ngai a ni.
Kum sâng rorêl chungchânga ngaih dân chi hrang hrang
kan târlante khi khawthlang Sâpram lama kum zabi sawmhnihna
hun chhûnga an chher chhuah leh sawi dân tlângpui khai
khâwmna ni a. Khing ngaih dân chi thum chhûngah khian
ngaih dân siper sawi tûr eng emaw zât a la awm bawk.
Eng pawh ni se, kum sâng rorêl thu hi Bible zirtîrna laipui
a ni lo tih hria ila. Dispensational Premillennialism kan tih tâk
phei khi chu Thupuan bung 20:1-6 thua innghat a ni. Rev. Dr.
Lalsâwman a sawi angin (Kristian Thurin Zirna, p.366),
Thupuan bung 20 thu hi Thuthlung Tharah hian a mal tlat a.
Daniela bu leh Apokrifa bute nên a inkawp a. Khuhhawnna
thuchah kalhmang zuia ziak, a ngial a ngana pawm theih loh,
zirtîrna fiah lo tak a nih avângin Kohhran thurin leh inzirtîrnaah
hmun a nei lo tih hriat a pawimawh hle.
Sawi ho tûr
Ngaih dân hrang hrang kan târlan tâkte khi engtia kalpui
nge \ha bera kan hriat? Eng angin nge kum s^ng ror>l thu hian
Kristiante rilru a luah?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 329
October 26
KRISTA DODÂLTU
Chhiar tûr : I Joh. 2:18-23; 4:1-7; II Joh. 7
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 331
te, zâwlnei der tihte pawh Krista dodâltu tia sawi theih a ni
bawk. Chanchin |ha bu hmasa pahniha ‘Krista der’ ‘zâwlnei
der’ tihte nên pawh Krista dodâltu tih hi thuhmuna ngaih theih
ni bawkin a lang.
Krista dodâltu hi hun hnuhn<nga Pathian mite chunga
harsatna leh hrehawmna rawn thlentu t<ra ngaih a ni tih Johana
lehkhathawn a\angin kan hre thei a. Sakawlh te, ti\iautu tenawm
te leh Dân bawhchhepa te nên pawh thuhmuna ngaih theih a
ni a. Chutih rual chuan, Krista dodâltu hi Kohhran leh ringtute
chunga harsatna thlentu, rinna kawng pên bosantîr tûra beitu
nia ngaihna a lian hle a ni.
Kohhran chanchin kan en chuan Kohhran leh ringtute
nasa taka tiduhdahtu, Rom lal – Nero-a te, Domitian-a te leh
Caligula-a te kha Krista dodâltu niin an lo puh tawh \hîn a.
Kohhran siam\hat hun lai khân Luther-a leh Calvin-a te meuh
pawhin Pope te kha Krista dodâltuah an ngai ve hial a. Kum
zabi 20-na hun chhûng khân sakawlh leh Krista dodâltua puh
an \hahnem hman hle. Indopui pahnihna tichhuaktua ngaih
Hitlera kha Krista dodâltua an puh \hin a ni a. Communist-
hote pawh mi tam takin Krista dodâltute niin an ngai a. Mi
\henkhatin tûnlaia Europe ram eng emaw z^t inzawm khâwm
(European Economic Community) hi sakawlh leh Krista
dodâltu niin an puh bawk a. Kristiante zîngah WCC hi
sakhawlh leh Krista dodâltua ngai vawiin thlengin an la awm
reng bawk.
Krista dodâltu hi mi mal an ni emaw, pâwlho an ni emaw,
Kohhran leh ringtute chunga harsatna thlentu sual leh a
thiltihtheihna sawina atân hman a ni a. Rinna kawnga harsatna
min siamsaktu, mi \henkhatte rinna kawng pên bosantîrtu -
sual leh a thiltihtheihnate sawina a ni thei bawk.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 332
Krista dodâltu hi eng anga chak leh thiltithei pawh ni
sela, lei leh vâna thuneitu Krista ringtute tân hlauh tûr a ni lo.
Mizo Kristiante zîngah Krista dodâltu leh sakawlh hlauh
avânga Kohhrana tel \ha ngam lo te, ram leh hnam inenkawlna
dân pawh pawisa hlei thei lova insaseng hial kan awm \hînte
hi a pawi hle a. Lei leh vâna thuneitu, engkim chunga rorêltu
leh thuneitu ringtute kan nih tak zet chuan kan hlau tûr a ni lo
va. A lo lan hunah pawh Krista chakna ringa huaisen taka lo
hmachhawn tûr kan ni zâwk e (Rom 8:29).
Sawi ho tûr
Tute hi nge dod^ltu nia kan hriat? Engtin nge huaisen
takin kan hmachhawn ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 333
November 2
HAR-MAGEDON INDONA
Chhiar tûr : Thup. 16:12-16; 19:11-21
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 336
hnam, indonaa tel tûrte hi Bible-in a sawi ramte nên hian a
inmil em tih pawh zawhna lian tak a tling a ni.
Thupuan leh Daniela bute hi khuhhawnna thuziak, inlârna
thu, entîrna leh thu biru tak takte hmanga ziak a nih avângin
a ngial a ngana lâk chi a ni lo tih kan sawi tawh \hîn a.
Ezekiela bung 38 & 39 pawh chutiang deuh bawk chu a ni.
Hêng khuhhawnna thuziakte hi a ziak hun laia Pathian mite
thlamuanna leh fuihna atâna ziak, hun kal tawh mila ziak a ni
a. Chuvângin, nakin Har-Magedon Indona lo awm tûr sawina
anga bel hi tûnlai mi thiamte hi chuan Pathian thu hrilfiah dân
\ha lo leh him lo niin an ngai a ni.
Har-Magedon Indona hi a ngial a ngana pawm chi a nih
loh thu kan sawi rualin, kan chhinchhiah tûr pawimawh tak
erawh chu hnehna hi Pathian kuta awm a nihzia te, Setana leh
a thiltihtheihna zawng zawngte pawh a rorêlna leh thuhnuaia
awm vek a nihzia entîrna a ni tih hi a ni. Nakin hun chauh ni
lovin, tûn kan hun tawng lai mêkah pawh hnehna hi Pathian
ta a nihzia te, sual leh a thiltihtheihna zawng zawng pawh Lal
Isuan min hnehsak vek thei a ni tih Har-Magedon Indona hian
a entîr a ni. He thu a\ang hian Lal Isua Krista ringtute hi
sakawlh hlauva tlânchhiaa, Kohhran leh ram inenkawlna dânte
pawisa hlei thei lo khawpa thlabâra awm tûr kan ni lo tihte
hriat chhuah phah nân hmang thei ila a tihzia khawp ang.
Sawi ho tûr
Har-Magedon Indona hi engti angin nge kan lo ngaihtuah
ve \hin? He thu a\anga kan zir chhuah tûr kan târlan bâk khi
engte nge sawi t<r kan neih?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 337
November 9
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 338
phei chu mi tam takin Bible tluk thawthângin an pawm a
(Calvin-a Zirtirna…p, 198). Mizo Kristiante pawhin kum
sâng rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrnate kan hriatna hnâr
pawimawh tak a ni.
A chunga kan sawi tâk beiseina leh zirtîrnate avâng khian
hun hnuhn<ng thu hi Israel tundin lehna lam hawiin chak taka
kalpui a ni a. Thupuan leh Daniela bute pawh nakina Israel
hnam tundin lehna tûr tinzâwna hrilhfiahin, innghahna berah
hman a lo ni ta bawk a. Thuthlung Thar bu dangten an sawi
loh, kum sâng rorêl thute thupui berah an lo neih phah ta hial
a ni. Kohhran aiin Israel hnam ngaih pawimawhna a lian a.
Kohhran leh a rawngbâwlnate hi Thuthlung Hlui huna zâwlneite
pawhin an hriatpui loh, Thuthlung Thar huna programme tlazep
ang leka ngaihna te pawh a lo piang chhuak a. Lal Isua lo kal
leh chhan ber pawh Israel hnam tundin leh hi a ni ta ber emaw
tih theih khawpin, Israel hnam ngaih pawimawhna hian hun
hnuhn<ng thu hi a chiah hneh a ni.
Theologian lâr tak pakhat, Prof. Henry Thiessen-a chuan
Israel hnam tundin leh beiseina hi Paula zirtîrna niin a ngai a
(Lectures on Systematic Theology, p. 357). Rom 11:26-a
“Israel mi zawng zawng chhandamin an awm ang,” tia sawi hi
Israel hnam tundin leh an nih tûr thu sawina angin a hrilhfiah
a. A sawi zêlnaah Lal Isua lo kal leh huna Israel mi zawng
zawng hruai khâwm an nih tûr thu te, a hnam puma Lal Isua
an la rin tûr thu te a sawi a. Chutianga Israel hnam hi tundin
leh an nih hnuah kum sâng rorêl in\an tûr a nih thu a sawi a
ni. Reformed theologian, Berkhof-a pawhin kum sâng rorêl
tuipuitu (dispensationalist/premillenialist) \henkhatten Lal
Isua lo kal leh chhan hi Israel hnam tundin lehna t<r ni bera
an ngaih thu a sawi (Systematic Theology, p.710). Kum
sâng lalram a din huna Jerusalem-a Krista lal\huthlêng hûn an
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 339
beisei thu te, Zion tlânga temple din thar tûr thu leh inthâwinate
pawh Thuthlung Hlui hun lai ang bawka tihthar leh a nih tûr
thu an sawite pawh a târlang tel bawk a ni.
A chunga kan târlan tâkte khi Scofield-a leh Larkin-a te
pahnih bâkah, kum sâng rorêl tuipuituten hun hnuhn<ng thu
leh Israel dinhmun an thlîr dân tlângpui a ni a. Hei vâng hian
Lal Isuan Pathian ram a la din rih lovin an ngai a. Zâwlneite
hrilhlâwk anga Pathian ram a din theih loh avânga Kohhran hi
din ta mai niin an ngai nghet hle bawk a. Lal Isua lo kal leh
an nghahhlelhna chhan ber pawh Israel hnam tundin leh hi niin
a lang. He ngaih dân hi Mizo Kristiante zîngah pawh a lâr thar
sâwt leh ta hle.
‘Hun hnuhn<ng thua Israel hnam ngaih pawimawhna lian
tak awm hi ngaihtuah chian a \ûl hle. Mi thianghlim lâwr thu
te, hrehawmna hun lo thleng tûr te, Har-Magedon Indona te,
sakawlh leh Krista dodâltute, kum sâng rorêl thute hi eng
vânga tuipui leh ngaihven \hîn nge kan nih? Bible zirtîrna laipui
leh Chanchin |ha nên a inremin kan hria em? Israel hnam
tundin lehna tinzâwna Bible zirtîrna kalpui hi Pathian thu kalpui
dân dik a ni thei em tih zawhnate hi ngun taka kan ngaihtuah
a pawimawh hle.
Hun hnuhn<nga Israel hnam tundin leh beiseituten Rom
bung 9-11 thu hi an \an chhan langsâr tak a ni a. Rom 11:26
thu phei hi chuan sawi a hlawh hle a ni. He lai thua Paulan
Israel dinhmun a sawi hi Rom lehkhathawna Paula thuchah
pum pui a\anga thlîr loh chuan hriat fuh loh theih a ni rêng a.
Paulan a lehkhathawna a thuchah laipui ber chu Chanchin
|ha mi zawng zawng huap a nih thu leh, Lal Isua Krista ring
apiangte chhandam an nih thu hi a ni a. Abrahama fa, roluahtu
dik takte chu tîsa lama Abrahama thlah Juda-te ni lovin, Lal
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 340
Isua ringtu mi tu pawh an nih thu uar takin a zirtîr a. Chanchin
|ha hian Juda-te leh Jentail-te a thliar hran lohzia, a ring
apiangte tân Pathian thiltihtheihna a nih thu hi Paula thuchah
laipui a ni a. Rom 11:26 -a “Israel mi zawng zawng chhandamin
an awm ang,” tih thu hi Israel mi nih vâng ringawta Pathian
khawngaihna dawng tûr ni lovin, amah anga Israel mi dangte
pawh Isua Krista an rin phawt chuan chhandam an nih tûr thu
sawina mai a ni.
Lal Isua lo kal hmasak \um, a tîsa put lai nia Israel miten
an lo hnar avâng leh an sim duh loh avânga Lal Isuan zâwlneite
hrilhlâwk anga Pathian ram din lova, Kohhran din chawp ta
mai ang deuhva zirtîrna hi Bible zirtîrna kalh a ni tih kan hriat
a pawimawh bawk. Lal Isua zirtîrte leh amah zuitu hmasate
kha Juda mi an ni deuh vek zâwk a. Pentikos nia Jerusalem
Kohhran member tam ber pawh Juda mi, Israel mite an ni.
Chuvângin temple leh sunagog inkhâwmnate pawh ringtu
hmasaten an thlah mai lo. Hei hian ringtu hmasate zîngah Juda
mi an \hathnem zâwkzia a tifiah thei hle.
Kohhran hi Pathian ram lo thlenna hmasa a ni tih hre
chiang bawk ila. Pathian mi thlan te, Pathian chhûng te, Israel
dinhmun luahtu dik tak a ni tih hi Thuthlung Thar zirtîrna hian
a nemnghet bawk a ni. Rom bung 4:11,17-a Paulan ringtu
zawng zawng pa Abrahama a nih thu a sawi khân a tifiah hle
bawk a ni. Chuvângin, Israel mite hnam anga tundin leh thu
zirtîrna hi Bible zirtîrna laipui nên a inpersan tih hriat a
pawimawh hle. Israel tundin leh thu zirtîrna hian temple sak
thar leh te, Thuthlung Hluia inthawina tihthar leh thute a keng
tel dâwn a nih ngat phei chuan, Israel tundin leh beiseina hi
Chanchin |ha huang pâwn lam thila ngaih tûr niin a lang
(Heb. 10:11f).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 341
A chunga kan sawi lan tâkte a\ang khian hun hnuhn<nga
Israel hnam tundin leh beiseina rilru pua inzirtîrna hi, lung kuai
tak thil pawh ni se, kan ngaihtuah chian a hun hle. Lal Isua lo
kal lehna chhan ber anga zirtîrna hian kan Kohhran thurin a
kalh a. Kan Kohhran thurinah ‘mitthi kaitho tûr leh khawvêl
rorêl tûrin a lo kal leh ang’ tia puan chhuah a ni a. Hei hi Lal
Isua lo kal lehna chhan Bible-in min zirtîr dân a ni. Thupuan
bu tih lovah chuan Israel-te hnam anga tundin leh an nih tûr
thu hi Thuthlung Tharah hmuh tûr a vâng hle. Chanchin |ha
hian Juda-te nghahfâk piah lam ram min hruai thleng tawh a.
Kristiante beiseina thurin pawh Juda sakhuain a thlen phâk
loh chatuan ram min hruai thlengtu a ni (Heb. 10:23).
Chuvângin, Israel-te a hnam anga tundin beiseina rilru pu
chunga hun hnuhn<ng thu zirtîrna lakah hian Kohhran mite
kan invên fîmkhur a pawimawh hle.
Sawi ho tûr
Israel hnam tundin lehna lam hawizâwnga hun hnuhn<ng
thu inzirtîrna hian kan Kohhranah eng angin nge hmun a khuar
nghet tawha kan hriat? Hêng zirtîrnate lakah hian Kohhran
mite engtianga inkaihhruai nge \ha bera kan hriat?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 342
November 16
Lal Isuan a lo kal leh tûr thu a sawi \umin a hun leh ni,
Pa chauh lo chuan Fapa pawhin a hriat loh thu a sawi a. An
inrin loh laia a rawn nan lohna tûrin inring renga awma, a lo
kal hun nghâk tûrin a zirtîrte a chah ngun hle a ni (Mat. 24:36;
Mk. 13:34).
Zirlai hmasa lamah Lal Isua lo kal tûr thu leh inring renga
awm tûr kan nih thute kan thlîr ho tawh a. Thuthlung Thar bu
tin deuh thâw hian Lal Isua lo kal tûr thu leh inring renga awm
a \ûl thu hi an sawi deuh vek a. Chuvângin, t<n \umah hian
inring renga awm a \ûl chhan leh inring renga awm dân tûr
kan thlîr ho leh dâwn a ni.
Eng vângin nge Lal Isuan a zirtîrte inring renga awm tûra
a tih? A zirtîrten Lal Isua lo kal leh tûr hi hriat tumin beisei
mah sela, a lo kal hun leh ni Pa chauh lo chuan, tu man an hre
lâwk dâwn lo va. Eng hunah pawh lo kal sela, thlamuang tak
leh hlim taka an lo hmuaha, an intawh theihna tûrin ngaihvena,
inring renga awm tûrin Lal Isuan a zirtîrte a chah a ni.
Inring renga awm tûra a zirtîrte a hrilh \um hian mi, a in
kalsan a, a bâwihte hnathawh tûr pea ram hla taka zin, an
inrin loh hlâna lo haw phut tûr angin a intehkhin a. A lo kal
leh hun tûr hi thang âwk anga lo thleng phut thei a nih thu a
sawi bawk a (Lk. 21:34). In neitupa hriat loh hlâna rûkru lo
kal angin a lo kal hun tûr hi hriat hriat lâwk theih a nih lohzia
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 343
a sawi bawk a ni (Mat. 24:43). Lal Isua lo kal leh tûr thu hi
hre mah ila, rûkru anga rin loh hlâna lo kal thei, thang âwk
anga lo thleng phut thei, ram hla taka zin eng hun pawha haw
thut thei ang a nih avângin, inring renga ngaihven a \ûl tih a
tehkhin thute hian a tifiah hle a ni.
Lal Isuan Pa chauh lo chuan a lo kal hun leh ni tu man
an hre dâwn lo a ti chung hian, a lo kal hun leh ni hre lâwk
thei leh sawi thei apui an \hahnem tawh hle. Sâpram lamah
pawh Kum 1844, October 3-ah lo kal tûr tein an sawi lâwk
a. Kum 2006, June ni 6-a lo kal tûra sawi lâwk te pawh a
awm a. Mizo Kristiante zîngah pawh a lo kal hun tûr hriat
lâwk châkna a lian hle \hin. Kum 2000 a rawn inher chhuah
dawn lai te khân a hun leh ni sawi lâwk thuak thuak an
\hahnem hman hle a nih kha! Lal Isua lo kal leh hun leh ni hi
hriat lâwk theih a ni lo va. Daniela hapta hmanga chhût dik
chi pawh a ni lo. Pathian chauh lo chuan tu man Lal Isua lo
kal leh hun leh ni hi chhût chhuah theih leh hriat lâwk theih a
nih loh avângin, Lal Isuan ‘inring renga awm’ tûrin min chah
a ni tih kan hriat reng a pawimawh.
A zirtîrte inring renga awm tûra a hrilh \um hian a lo kal
lehna hi Nova dam laia thil awm dân nên tehkhinin, ei leh in
bâkah nupui pasal an inneih tûr thute pawh sawi lan a ni a
(Mat. 24:40,41). Lo leh buh râwt sawmna hmuna pakhat lâk
bo a nih laia pakhat hnutchhiah an nih tûr thu te a sawi bawk
a. Mi ram hla taka zin nên a intehkhinnaah pawh a bâwihte
an thawh tûr a pêk \heuh thu, \henkhat chuan dam chhûng
khawsaknain rilru a luah khah tûr thute a sawi bawk a. Hêng
Lal Isua thusawi a\angte hian a lo kal leh ni thlengin khawvêl
hi a pângngaiin a inher chho zêl dâwn tih a hriat theih a. A lo
kal leh ni hi \henkhat tân chuan inneih ni a ni ang a, \henkhat
t^n buh vuak ni emaw, buh an tuh \an ni emaw te pawh a ni
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 344
thei ang. Phai lama lehkha zir tûra kan fate kan thlah liam zân
te pawh a ni mai thei bawk. Chutianga kan ni tin nun leh
khawsak dân a pângngaia a inher chhoh mêk lai chuan eng
hunah pawh ropui takin mi zawng zawng hriat theihin Lal Isua
a lo kal leh dâwn a ni. Hlim tak leh thlamuang taka ‘Lo kal
ta che, Lalpa Isu’ ti thei tûrin Lal Isuan min duh a ni.
Lal Isua lo kal leh chhan hi kan Kohhran thurin chuan
‘mitthi leh minung rorêlsak tûrin’ tiin a sawi a. Hei hi Bible
zirtîrna a ni. Hebrai bung 9:27-ah ‘mihring tân vawi khat thih
ruat a ni, chumi hnuah rorêlna a awm ang’ tih a ni. Pathian
thuin thih hnuah insiam\hatna hun kan neih tawh loh tûr thu
min hrilh a. Kan dam chhûnga kan awm dân hian chatuana
kan dinhmun a hril nghâl thu pawh min hrilh bawk a ni. Kan
dam laiin Lal Isua lo kal leh hman lo pawh ni se, kan dam
chhûng rei lo têa kan awm dân hian kan chatuan dinhmun tûr
a hril avâng leh, kan thih hun ni leh dârkâr hi kan hriat lâwk
theih loh avâng te pawh hian Lal Isuan ‘inring renga awm’
tûrin min chah ni bawkin a lang.
Engtiangin nge ‘inring rengin’ kan awm ang? Lal Isua lo
kal leh hun tûr hi engti kawnga lo ngaihven tûr nge? Marka
bung 13:33-ah Lal Isuan “Fîmkhur ula, inring renga awmin,
\awng\ai rawh u,” a tih thu kan hmu a. Luka bung 21:36-ah
“Mihring fapa hmaa ding tlâka ruat in nih theihna tûrin eng lai
pawhin \awng\ai chungin ngaihven rawh u,” a ti bawk a. Hêng
Lal Isua thusawi a\angte hian \awng\ai hi kan inrin dân tûr leh
kan lo hmuah dân tûr a ni tih kan hre nghâl thei a ni. |awng\ai
hi Pathian nêna kan inpâwlna leh kan inzawmna a ni a. A
ropuizia leh \hatzia kan pawmna leh amah rinchhan lova nung
thei lo leh eng mah ti thei lo kan ni tih kan puan chhuahna a
ni. Hetianga kan rinna puan chhuahna a nih rual hian, kan
rinna tihchakna leh tihnghehna a ni nghâl bawk. |awng\ai hi
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 345
Lal Isua nun \âwmpuina tak tak a ni. Chuvângin, \awng\ai hi
Lal Isua lo kal leh beiseina kan thinlunga chhêm alhtu, rinna
leh beiseina nung min petu a nih avângin, inring renga kan
awm theihna pawimawh tak a ni.
Lal Isuan ‘\awng\ai rawh u’ a tih hian a huhova \awng\ai
leh a huhova Pathian biak a huamin, a keng tel tih hria ila. A
huhova Pathian be tûra infuihna thu pawh a ni thei bawk.
Inrinni zân inkhâwm hi Kohhran \awng\ai inkhâwm hun a ni
a. |awng\ai tûra kan inkhâwmin hla sak te, Bible chhiar te
leh sawite a tel \hîn ang deuh hi a ni.
Chuvângin, ‘\awng\ai rawh u’ tih hi \awng\ai bâkah, hla
sak te, Pathian thuhril leh thilpêk chenin a huam tel a. Hêng
Pathian biakna thilte hi \awng\aina ang bawkin, Pathian kan
pâwlna, a ropuizia leh \hatzia puan chhuahna a ni. Lalpa zanriah
sakramen \heh phei hi chu ‘Lal Isua a lo kal leh dâwn’ tih
Kohhranhote kan inhrilh thar lehna hmanraw pawimawh tak a
ni. Chuvângin, Kohhran inkhâwmnaa tel te, chhûng inkhâwm
\ha taka neih te leh a huhova Pathian biak hona neih \hin hi
‘inring renga’ kan awm dân tûr a ni.
Lal Isuan inring renga awm tûra a fuihna \awngkam
“fîmkhur ula’ tih thu hi ngaihtuah chian a \ûl hle bawk. Luka
bung 21:34-ah “Fîmkhur rawh u, chutilochuan, ei puar lutuk
nên, zu ruih nên, dam chhûng khawsak ngaihtuah nên, in rilru
a khat hlauh dah ang e,” tiin a sawi nghe nghe a. He thu hian
ringtu kan nih ang taka ei leh in chena kan ni tin nun vawn
thianghlim a pawimawhzia min hriattîr a. Suahsualna chi hrang
hrang laka inthiar fihlîm hi kan fîmkhur dân tûr a ni tih pawh
min hriattîr nghâl bawk a ni. Matthaia bung 24:37-ah Lal
Isuan a lo kal lehna chu Nova dam laia thil awm dân n>n a
tehkhin thu kan sawi lang tawh a. Nova anga Pathian \ihna
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 346
vawn ngheh tlat te, tûnlai khawvêl bawlhhlawhna laka invawn
thianghlim hi kan fîmkhurna tûr a ni tih kan hre thei bawk.
Paulan ‘chhûna awm angin mâwi takin i awm ang u…in tisa
châkna puitlin tûrin eng mah insiam suh u’ a tih thu khân kan
fîmkhur dân tûr min kawhhmuh \ha hle a ni (Rom 13:11f).
Inring renga awm dân tûr pawimawh tak dang leh chu mi
rethei leh chanhaite chunga ngilneih leh \hat chhuah hi a ni.
Matthaia bung 25:31-46 thuah Berâm leh Kêl tehkhin thu
hmangin Lal Isuan a lo kal leh huna rorêlna thu a sawi a. He
tehkhin thu hmanga Lal Isuan a zirtîrte hnêna thuchah a pêk
leh inring renga awm dân tûr a kawhhmuh chu “Hêng ka unau
tê berte zînga mi pakhat chunga in tih chu ka chunga ti in ni”
(Mat. 25:40). “Hêng mi tê berte zînga mi pakhat chunga in ti
lo chu ka chunga ti lo in ni,” tih thute hi a ni (Mat. 25:45).
A ding lama miten ‘mi tê,’ mi rethei leh chanhaite’ laka \hat
an chhuah kha ‘inring renga awm dân’ tûr a ni tih an hre
chhuak har hle, rorêlna niah an hre chauh a ni. Ringtu tam
takte dinhmun pawh a ni thei âwm e. Min rûl lêt ve thei hauh
lo tûrte laka \hat chhuah hi a awlai lo khawp mai. Mahse, Lal
Isuan hêng mi retheite laka \hat chhuah hi ‘inring renga’ awm
dân tûr min kawhhmuh d^n a ni.
Zirlai hmasa lamahte pawh kan sawi lan fo tawh angin,
Chanchin |ha hril hi ‘inring renga’ Kohhran leh ringtute awm
dân tûra Lal Isua min kawhhmuh a ni tih hre nawn leh ila.
Chanchin |ha hril hi Lal Isua thupêk pawimawh ber a ni a.
A lo kal lawk lohna chhan pawh Chanchin |ha la hre lo an
la tam êm vâng a ni tih Peteran a sawi a (II Pet. 3:8).
Chuvângin, Lal Isua lo kal hunah kut ruaka kan tawh loh nân,
Chanchin |ha hril hi tihmâkmawh a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 347
Khawvêl hmun hrang hrangah Lal Isua lo kal leh hun
atâna inring renga awm dân tûr hre chiang lo leh thiam lo sawi
tûr an \hahnem hle. Hmasâng Kohhran hun lai a\ang tawhin
mahni inchhûng khur chhuahsana hmun hrana inkhuar hrang,
an beisei anga an hmuah hlawhtlin loh avânga inthlahdah zui
sawi tûr an \hahnem hle. Mizo Kristiante zîngah pawh chutiang
mi chu sawi tûr eng emaw zât an awm tawh a. Chuvângin, a
chunga inring renga awm dân tûr Pathian thuin min hrilhte khi
kan ngaihtuah zui a \ûl hle ang.
Sawi ho tûr
Kan sawi lan bâk ‘inring renga awm dân’ tûr \ha nia kan
hriatte sawi ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 348
November 23
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 349
hriattîr a ni. Amah vêkin Tita bung 2:11-13 thuah “Beiseina
lâwmawm - kan Pathian ropui tak chhandamtu Isua Krista
ropuina inlârna chu – nghâkin, Pathian ngaihsak lohna leh
khawvêl châknate bânsanin, tûnlai khawvêlah hian insûm leh
fel tak leh Pathian ngaihsakin kan awm tûr a ni tih min zirtîr
a,” a ti a. Lal Isua lo kal lehna thurin hi ‘beiseina lâwmawm’
thianghlimna kawnga min \anpuitu leh min tichaktu a nihzia a
sawi ning thei lo a ni.
Petera pawhin Lal Isua lo kal lehna hi ringtute hnêna
khawngaihna te, thuâwihna te, insûmtheihna leh thianghlimna
thlentu a nih thu a sawi a (I Pet. 1:13-15). A lo kal lehna
beiseina avângin ‘bawlhlawh kai lo leh sawisêl bovin thlamuang
taka in awm a hmuh theih nân che u taihmâk chhuah rawh’ tiin
a sawi bawk a (II Pet. 3:14). Johana pawhin Lal Isua lo kal
lehna hi Krista anna lama min tichaktu, ‘amah a thianghlim
anga’ thianghlim ve châkna te, duhna leh tumna min petu a nih
thu a sawi bawk a ni (I Joh. 3:3).
Lal Isua lo kal lehna hi ‘Chanchin |ha hril rawngbâwlna’
kawnga Kohhran leh ringtu mi mal tichaktu leh taihmâkna
leh \hahnemngaihna nasa zâwk min neihtîrtu a ni. Mizorama
Missionary lo chhuak hmasa, Pu Buanga leh Sâpupa te pahnih
rawn tîrtu, Robert Arthington-a kha Lal Isua lo kal lehna
beisei leh nghâkhlel berte zînga mi a ni ang. Lal Isua lo kal
hun hnai tawh hlein a hria a. Pu Buanga sawi dânin, a
missionary tirh chhuahten mi tam zâwk hnêna Chanchin |ha
an hril theihna tûrin thla li aia tam hmun khata awm zui lo
tûrin a chah a. Pu Buanga te \hian dûn Mizorama kum thum
dâwn lai an awm thu a hriatin a lungawi lo hle, Arthington
Mission hnuaia an thawh zui zêl lohna chhan pakhat niin Pu
Buangan a sawi (Pu Buanga’s Letter to Rev. C.E. Wilson,
dated March 23, 1916).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 350
Lal Isuan a lo kal leh hmaa hnam tin hnêna Chanchin |ha
hril kim hmasak a nih tûr thu a sawi a (Mk. 13:10; Mat.
24:14). A zirtîrten a lo kal lehna an beisei hnaihzia leh martar
huama Chanchin |ha hril rawngbâwl hna an thawh nasatzia te
kan hre bawk a. Hei hian Lal Isua Krista lo kal leh beiseina
leh Chanchin |ha hril rawngbâwl hna a inzawm nghehzia a
târlang fiah hle. Timothea hnêna Paulan Chanchin |ha
\hahnemngai taka hriltute hnêna felna lallukhum pêk a nih tûr
a sawi te (II Tim. 4:6-8), Lal Isua lo kal leh hma loh chu
Chanchin |ha hril tûra Lal Isua thupêk pawm tlat tûra thupêk
khauh tak a pêk thute hian (I Tim. 6:14), Lal Isua lo kal leh
beiseina hi Chanchin |ha hril tûra Lal Isua thupêk hlen chhuah
theihna thurûk a ni tih min hriattîr bawk a ni.
Lal Isua lo kal leh beiseina hi Kohhran leh ringtute tân
thlamuanna duhawm tak a ni. Lal Isuan a zirtîrte a
thlamuanna atân a hmang a, “In thinlung mangang suh se,
Pathian in ring e, kei pawh mi ring ve rawh u…in tân hmun
ka han siam chuan ka lo kîr leh ang a, ka hnênah ka la ang
che u,” tiin (Joh. 14:1,2). Ni rei lo têah a zirtîrte Lal Isuan
a kalsan dâwn a, an thlaphâna an mangan lohna tûrin a lo
kal lehna thu hian a thlamuan a ni. Thessalonika Kohhranhoten
ringtu kal hmasate dinhmun an ngaihtuahin, thlamuan ngai
khawpin an mangang a. Tihduhdahna leh nêkchêpna kârah
an khua a har hle \hîn. Thih hnu piah lam ram awm dân tûr
ngaihtuahnain an rilru a tihrehawmin, a timangang bawk a ni
mai thei e. Paulan Lal Isua ropui taka vân chhûm chunga a
lo kal leh tûr thu hrilhin, “hêng thute hian inthlamuan tawn
rawh u” a ti a ni (I Thess. 4:18).
A lo kal leh beiseina leh rinna hi ringtute nun inlaichînna
tinghettu leh phuar nghettu a ni. Thuthlung Thar hun laia ringtuten
Lal Isua lo kal beiseina an neih lenzia leh a lo kal thuai an beisei
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 351
dânte kan hria a. Chanchin |ha bu an ziak lawk lohna chhan
pawh Lal Isua lo kal leh an rin hnaih vâng leh an beiseina a
nasat vâng niin mi thiamten an sawi \hîn a. Hetiang taka Lal
Isua lo kal leh rinna hian Kohhran nun a phuar khâwmin, an
inpumkhatna pawh a tinghet hle a ni. Jakoba chuan Lal Isua lo
kal a hnaih tawh avângin inphun lo leh inhau lova chhel taka
awm tûrin Kohhranhote a fuih a (Jak. 5:7f). Chuvângin, Lal
Isua lo kal leh beiseina thurin hi dawhtheihna te, lungawina te
leh inhriatthiamnate thlentu a ni a. Ni tina eizawnna hna thawhna
kawnga chhelna te, taihmâkna te, rinawmna te min petu a ni
bawk a. He khawvêl hrehawmna leh harsatna tinrêng kârah
pawh Lal Isua lo kal lehna leh Pathian ram a famkima lo thleng
tûr beiseina hi dawhtheihna leh lungâwina nasa tak min siamsaktu
a ni a. Hei vâng hian chhan chhuah thu sawitu (Liberation
theologian) \henkhat chuan mi rethei te chhan chhuahna kawng
dâltu niin an ngaih phah hial zâwk a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi Krista chhandamna hnathawh
tihfamkimna leh Pathian ram a famkima a lo thlenna tûr a nih
avângin a pawimawh a. Pathian lalzia leh engkim chunga rorêltu
leh thuneitu a nihzia mi tinrêngte mithmuh leh benghriata
târlanna tûr a nih av^ngin a pawimawh êm êm a ni. Lal Isua
Krista chhandamna hnathawh hi tlûkna avânga sualin a tihchhiat
leh tihkhawlohte tundin lehna a ni. Lal Isua lo kal hma chuan
mihring chhandamna pawh a la famkim thei rih lo va. He
khawvêl leh thilsiamte pawh chhiatna bâwih ata an chhuak
zalên thei rih dâwn lo va. Lal Isua a lo kal hunah chauh,
mitthite kaihthawhin an awm ang a, rorêlnain a zui nghâl ang
a. Chutih hunah chuan chhandamna famkim kan changin, sualin
a tihkhawloh, lei leh vân leh a chhûnga thilsiamte pawh chhiatna
bâwih ata chhuakin, Pathian fate zalênna ropui chu an chang
ve dâwn a ni (Rom 8:18; Kol. 1:19,20).
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 352
Lal Isua lo kal hunah chhandamna tihfamkima a awm
rualin, Pathian ram pawh a famkimin a lo thleng dâwn a ni.
Lal Isua lo kal lehna hi Pathian lalzia leh engkim chunga rorêltu
leh thuneitu a nihzia lanna niin mi thiamten an sawi \hin a. Lal
Isua thawhlehnain Pathian ropuizia leh thiltihtheihzia a lantîr
ang bawkin, mitthi zawng zawng a kaihthawh tûr thu hian
Pathian lalzia leh thiltihtheihzia a tilang a. Chumi hnuah Krista
\hutphah hmaa a lian a têa rorêlsak kan nih tûr thu hian Pathian
chu dikna leh felnaa khat a nihzia a lantîr a ni.
Ni hnuhn<nga rorêlna a awm hunah dikna hi kawtlaiah a
let mai mai tawh lo vang. Rorêlna dik chu lui angin a luang
tawh zâwk ang a, felna pawh Lal Isua lo kal hunah chuan
luipui kang ngai lo angin a luang tawh dâwn a ni (Amos.
5:24). He lei rorêlna hmaa tualthat leh zu zuar hremna pumpelh
\hînte khân Krista rorêlna hmaah hremna an pumpelh thei
tawh lo vang a; amaherawhchu, Krista ringtu, an retheihna
avânga hnehchhiah leh awpbeha awm \hînte chu hlimin an âu
chhuak ve thung tawh ang. Lal Isua lo kal lehna hi chhandamna
a famkima lo thlen hun, Pathian lalna leh rorêlna a famkima
tundinna hun, tlûkna avânga sualin a tihkhawloh tawh zawng
zawngte siam \hat lehna hun a nih avângin, harsatna kârah
pawh Kohhranhote hi beiseina nung min petu a ni a. Chuvângin,
Kohhranhoten Lalpa lo kal lehna thurin hi nghet taka kan
vawn a pawimawh tak zet a ni.
Sawi ho tûr
Lal Isua lo kal lehna t<ra inbuatsaih a pawimawhzia engtin
nge kan inzirtîr ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 353
November 30
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 358
thuhnuairawlhna te, hmangaihna leh lainatna thinlung puin thlarau
hahchawlhna nuam kan chang hlen tawh dâwn a ni.
Sawi ho tûr
V^nram nun d^n t<r kan sawi lan b^k engte nge?
T<nlai mite rilru mil leh hriat thiam theih t<rin engtin nge
kan sawi ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 359
December 7
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 360
pawmtute chuan Pentikos nia Thlarau Thianghlim lo thleng
kha Lal Isua lo kal lehnaah an ngai a. Chu bâkah, mi malin
Krista a zawmna leh a hnêna a inpuanna hi a lo kal lehnaah
an bel a. A hranpaa Lal Isua lo kal lehna hi awm tûrah an
ngai lo.
Lal Isua lo kal leh ring loten a lo kal leh huna mitthi
thawhlehna leh rorêlna lo awm tûr hi an pawm thei lo bawk.
A \ûlna leh pawimawhna a hre lo va. Mitthi thawhlehna te, ni
hnuhn<nga rorêlna leh Lal Isua lo kal lehna te hi thil inzawm
tlat a nih avângin, Lal Isua lo kal lehna phatsantute tân mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlna thu hi pawm theih a ni
lo rêng a ni. Anni ngaih chuan Lal Isua ringtute chu thlarau
Thianghlim zârah Pathian lamah tihnun leh kaihthawhin kan
awm tawh a. Chatuan nun, vân nun tem tawh kan ni a. Pathian
hmaa thiam chang kan ni tawh bawk a. Chuvângin, anni ngaih
chuan a hranpaa awm leh tûr chi-ah an ngai lo.
Chu bâkah, Grik finnain taksa hi sual nêna inzawm thlarau
tân in nia a ngaih, chatuan thil ni lova a dah a ni a. Lal Isua
chhandamnain a huam tel tûrah an ngai lo. Chuvângin, chutiang
Grik finnain a kaihhruai ringtute chuan mitthi thawhlehna hi an
hrethiam thei lo va, an pawm thei lo va. Ringtu thlarau tihnuna
awm hi thawhlehna chu ni tawh maiin an ngai a (II Tim. 2:15-
19). Ni hnuhn<nga rorêlna pawh thleng tawhin an ngai a.
Ringtu thiam chang tawhte tân pawimawhna leh hlutna neiin
an hre lo.
A chunga hun hnuhn<ng thua zirtîrna dik lo kan sawi
lan tâkte khian Mizo Kristiante zîngah bu an khuar ve a.
Kohhran nâwlpuiin Lal Isua lo kal lehna thu te, mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlna lo thleng tûrte nghâkhlel
taka kan thlîr mêk lai hian, Mizorama harhna lo thlen tirh
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 361
lam kum 1913 vêl a\ang tawh khân Mizo Kristiante zîngah
Lal Isua lo kal leh tawha ngai tlatte an awm a. Gnostic
Kristiante ang deuh bawkin, harhna lo thlennaa Thlarau
hnathawh lo thleng hi Isua lo kal lehnaa ngaiin, a lo kal leh
lehna dang awm \ûlin an hre lo a ni. Chutih rual chuan Isua
neih hi thawhlehnaah an ngai nghet êm êm bawk a. He zirtîrna
hi mi hrang hrangin rawn paw chhuakin, Mizo Kristiante hi
min chîm deuh renga sawi theih a ni. Hetiang hun hnuhn<ng
thua zirtîrna dik lo leh him lo hi Bible zirtîrna kalh a ni tih
kan chhinchhiah a pawimawh a. Johana phei chuan ‘Krista
dodâltu’ a ti hial a (I Joh. 4:3). Paula pawhin Pathian zah lo,
Setana hnêna pêk tûr a ti a ni (I Tim. 1:20).
Zirlai hmasa lamahte kan sawi lan tawh angin kum sâng
rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrna hian zirtîrna him tâwk lo
ken tel a nei nual bawk. Chûng zîngah chuan Thuthlung Hlui
zâwlneite hrilhlâwk anga Israel hnam tundin leh tûra ngaih d^n
chak tak awm hi a ni. He ngaih d^n hi kum sâng rorêl leh a
kaihhnawih – mi thianghlim lâwr thu te, hrehawmna nasa tak
hun leh Har-Magedon Indona chungchânga zirtîrna rawn irh
chhuahna bul niin a lang. A him lohna chu Thuthlung Thar hi
Thuthlung Hluia Israel-te hnêna Pathian thutiam leh zâwlneite
hrilhlâwk lo thlen famkimna a nih thu an pawm lo va. Kohhran
leh a rawngbâwlna hi Thuthlung Hlui zâwlneite hrilhlâwknaa
lang lo nia ngaiin, programme tlazep ang lekah an chantîr a.
Hei hian Israel hnam aia Kohhran an dah hniamzia leh an
ngaih pawimawh tâwk lohzia a tichiang hle. Kohhran hi Israel-
te dinhmun luahtu a ni tih an pawm lo bawk a. Hêng a\angte
hian kum sâng rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrna hi bih chian
\ûl tak a ni tih a hriat theih.
Chu bâkah, kum sâng rorêl thu leh a kaihhnawih kan
sawi lan tâkte khi khuhhawnna bu leh thuziak \an chhana
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 362
chher chhuah a ni hlawm a. Daniela bu leh Thupuan bute
hi an innghahna pui ber a ni a. Ezekiela bu leh Bible bu
danga khuhhawnna thuziakte an hmang nasa hle bawk a.
Hêng lehkhabua thuziakte hi a ngial a nganin an pawm
tlângpui a, inzirtîrna atân pawh an hmang zui nghâl niin a
lang. Hetianga Pathian thu an hrilhfiah dân leh kalpui dân
pawh hi bihchian a \ûl hle. Bible bu pum puiah kum sâng
rorêl thu hi Thupuan bung 20-ah chauh sawi lan a ni a. Hun
hnuhn<ng thurin laipui ber anga kalpui hi Bible zirtîrna
kalpui dân him leh \ha a ni lo.
Kum sâng rorêl huna Jerusalem temple din thar leh t<ra
inzirtîrna te, temple-a inthâwina te pawh Thuthlung Hlui hun
lai anga tihthar leh tûra zirtîrnate phei hi chu Chanchin |ha
nên a inkalh a. Temple-a inthâwinate tihthar a nih chuan Lal
Isua tlanna hnathawh leh Chanchin |ha hi eng mah lovah an
chantîr tihna anga ngaih theih niin a lang. Israel hnam heti taka
ngaih pawimawhna hi Juda rilru leh ngaihtuahna a\anga chhuak
a ni a. Bible leh Kohhran thurin a\angin zirtîrna him lo tak niin
a lang.
Kum sâng rorêl leh a kaihnawih zirtîrna hian Lal Isua lo
kal lehna hi \um khat mai ni lovin \um hnih angin a kalpui a.
Mi thianghlim lâwr \uma lei rap lova vân chhûm thlenga a lo
kal \um leh Har-Magedon indona titâwp tûr leh kum sâng
rorêl tûra a lo kal \um nên, a pahnihin Lal Isua lo kal lehna
hi \um hnih anga sawi lan a ni a. Mitthi thawhlehna phei chu
mi thianghlim lâwr \uma ringtute thawhlehna bâkah kum sâng
rorêl \antirha martarte thawhlehna leh kum sâng rorêl zawha
ringlote thawhlehna te nên, \um thum lai mai sawi lan a ni a.
Kohhran thurin leh zirtîrna hian Lal Isua lo kal lehna te, mitthi
thawhlehna leh ni hnuhn<nga rorêlna te hi \um khata a indawta
lo thleng tûr angin a kalpui a. Mitthi thawhlehna chi thum awm
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 363
tûr thu leh Lal Isua lo kal lehna \um hnih lai awm tûra zirtîrna
hi Kohhran zirtîrna nên sawi rem ngai tak a ni bawk.
Hun hnuhn<ng thua zirtîrna dik lo leh him tâwk lote khi
vawiin thlenga Kohhranhote min chîmtu an nih avângin kan
ngaihvena, a laka Kohhranhote kan invên fîmkhur a pawimawh
hle. Rev. Lals^wman a sawi angin, kum sâng lalram
chungchâng zirtîrna hi Mizo Kristiante zînga zirtîrna pênhleh
(Apocalyptic sects) eng emaw zât lo irh chhuahna bul a ni a.
(Kristian Thurin Zirna, p. 313). He zirtîrna avâng hian mi eng
emaw zâtin Kohhran an chhuahsan phahin, India ram khua leh
tui \ha ni thei lo khawpin mi \henkhatte phei chu a tibuaiin, a
tichi-ai a. A \hente phei chuan Mizo nihna leh Kristianna
pawh hnualsuatin, an thlauhthlâk phah a, Chanchin |ha pawh
an hnâwl phah hial ta a ni. Chuvângin, hun hnuhn<ng
chungchânga zirtîrna dik lo leh him lo lakah hian Kohhranhote
kan invên fîmkhur a \ûl hle.
Sawi ho tûr
Hun hnuhn<ng thua zirtîrna him lo kan sawi tâkte khi eng
angin nge kan ngaih? Hêng zirtîrna him lo lakah Kohhranhote
engtin nge kan inv>n ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 364
December 14
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 365
Zirlai hmasa lamah hun hnuhn<ng chhinchhiahna chi hrang
hrangte kan zir tawh a. Chuvângin, t<n \umah hian khawvêl
tâwpna thlentîr thei mai dâwna khawvêl mi fingte pawhin an
ngaih, thuneitu leh rorêltute lu pawh tihai \hîntu thil pahnih
emaw chauh kan luhchilh deuh bîk dâwn a ni.
A hmasain, râlthuam hlauhawm ‘nuclear râlthuam’ avânga
khawvêla chhiatna râpthlâk lo thlen hlauhna thu hi lo thlîr ila.
Nuclear râlthuam hlauhawm avânga chhiatna lo thleng tûr hi J.
Moltmann-a chuan ‘Nuclear râlthuam avânga khawvêl tâwp
hun” (Nuclear End – Time) tiin a sawi a. Nuclear râlthuam
hmanga indona lo awm hun tûr hi khawvêl tâwp nî ni theiin
a ngai a ni.
Indopui 2-na tâwp dâwna Atom bomb siam chhuah a lo
nih a\ang khân, râlthuam hlauhawm ‘nuclear râlthuam’ chi hrang
hrang hi khawvêl sawrk^r lian leh thil tithei zual pangaten
siamin, an kawl reng tawh a. Hun eng emawti chhûng sawrk^r
lian zual panga emaw lekin an siam leh kawl \hin kha tûnah
hian sawrk^r sawmhnih dâwn laiin nuclear râlthuam hi an
siamin, an lo kawl ta a. Chûng zîngah chuan Israel pawh a tel
a, India leh Pakistan pawh an tel tawh bawk a ni. Nuclear
râlthuam neih tumin Mosolman ram \henkhatte pawhin \an an
la mêk a. Iran leh Syria phei chuan rei lo têah he râlthuam
hlauhawm hi an neih ve theih mai rin a ni.
Nuclear râlthuam hlauhawmzia hi sawi t<r tam tak a awm
ang. A tîra atom bomb an siam chhuah hmasak ber Japan
khawpui pahnih, Hiroshima leh Nagasaki khawpuia an thlâk
ringawt pawh Indopui Pahnihna titâwp nghâl thei khawpin a
chak a ni. Tûnlaia nuclear râlthuam phei hi chu a lêt tam takin
a chak lehnghâl a. Tûna nuclear râlthuam neih sate hi eng
emaw avângin tihpuah ni ta hlawm sela, khawvêl pum pui hi
sawi hleih theih loh khawpa nasaa chhe vek tûra ngaih a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 366
Chutiang khawpa râlthuam hlauhawm chu mihring, mahni
hmasialna leh chaponaa khat kutah hian a awm a. Eng tikah
emaw chuan a kawltu mihringte hian insûm theih loh hun an
la neiin, hmeh puah hun an la neih ngei a rinawm a. Lal Isua
lo kal leh hma hian khawvêl hi a chhe vek hman ang tih
hlauhthâwnawm tak a ni. Hetianga chhiat rup theihna dinhmuna
khawvêl hi a din tâk avâng hian scientist-hote leh sawrkar
hotute hi khawvêl tâwp hnaih tawhzia hre chiangtute an lo ni
zâwk mah a. Atomb bomb hmu chhuaktu Albert Einstein-a
phei kha chuan ‘khawvêl hi a chhiat mai lohna tûrin, mihring
ngaihtuahna hi thlâk danglam a \ûl ber” a ti chhuak hial a ni
(Moltmann, The Coming of God, p. 204)
Pathian thu a\angin nuclear râlthuam hi khawvêl tâwpna
atâna Pathian hmanrua a ni thei mai ang em tih zawhna hi
ngaihtuah theih tak a ni. Lal Isuan a lo kal leh huna ni leh thla
a ên loh tûr thu te, vân tihnghîn a nih tûr thu a sawi te leh,
Lalpa Ni lo thlen hun tûr zâwlneiten an sawi te han ngaihtuahin,
nuclear râlthuam hmang hian khawvêl tâwpna hi Pathianin a
thlentîr thei a ni. Reformed Theologian Moltmann-a meuh
pawhin, khawvêl chhiatna hi Pathian kutah chauh a awm emaw
kan tih laiin, mihring kutah pawh a lo awm reng a ni, a tih
phah hial a ni (Ibid). Engkim hi Pathian rorêlna leh thuneihna
hnuaiah a awm tih erawh theihnghilh loh tûr a ni ang.
Chawngzawng pakhat pawh a thu lova tlâktîr remti lotu,
Engkimtithei Pathian thu lovin tu man nuclear bomb tihpuahna
an hmet puak lo vang tih kan ring tlat tûr a ni a. Chutih rual
chuan, khawvêl hi Pathianin \ûl a tih hunah a titâwp mai thei
tih hi hriat reng bawk tûr a ni.
Nuclear râlthuam ang bawka khawvêl chhiatna thlentîr
theitu dang leh chu tûnlaia thilsiam chunga chhiatna thleng
mêk (ecological crisis/enviromental cririsis) hi a ni.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 367
Moltmann-a chuan ‘thilsiamte chhiatna avânga khawvêl tâwp
hun’ (Ecological End Time) tiin a sawi a ni.
Indona râlthuam hlauhawm siam chhuah avâng te, thilsiam
lama hmasawnna chi hrang hrang (industrial, scientific,
technological) leh mihring ei leh bâr lama hmasâwnna chi hrang
hrang hian thilsiamte chungah chhiatna a thlentîr nasa êm êm
reng a. Vân boruak leh tuifinriat te pawh chhiatnain a nang vêl
mêk a. Hêng chhiatna lo thleng avâng hian tûn hma lama la hriat
ngai loh chhiatna hmahruai - vân boruak pawh thu te, chhim
tâwp leh hmâr tâwpa vûr tlangte leh tlâng sâng chhîpa vûr tuiral
\an tâk thute hian khawvêl hi a \hâwng nasa ta hle a. Nakin
lawka tuifinriat tui chîm chin (Ocean level) lo sâng chho avânga
pil mai t<r khawpui leh thliarkâra chêngte tân phei chuan a
manganthlâk \an hle tawh a. Kan \henawm ram \henkhat,
Bangladesh leh Assam phaitual hmun \henkhat a rawn chîm
hun tûr hi Mizoram tân pawh thil lungngaih thlâk tak a ni. Dîl
leh luipui \henkhat a kangchat a. Phaitual tuichhunchhuahte a
kangchat \an mêk bawk a. Mihring duhâmna leh chin tâwk neih
lohna avângin ramngaw lah an chereu sâwtin, ramsa \henkhatte
an mang \an mêk bawk a. Leilung ata ramsa lianpui Dinosaur
(Dai-no-sawr) an mang hlen ta ang maia, ramsa mang hlen tûr
hi an la tam hle dâwn a ni.
Thilsiam dangte leh mihring nunna te hi a inzawm nghehzia
Bible a\angin kan hre thei. Pathianin thing leh mau leh ramsate
a siam zawh hnua a tâwpa mihring a siam thu hian thilsiam
dangte tel lova mihring hi nung thei kan nih bîk lohzia, mihring
nunna leh thilsiamte nunna a inzawm nghehzia min hriattîr a ni.
Natna leh nuclear indona avângin thi vek lo pawh ni teh rêng
ila, thing leh mau leh ramsate an rêm hun chu mihring tâwp
hun tûr, rêm hun tûr a ni thei tho dâwn a ni. Nuclear indona
hi vawi leh khata chhiat rupna thlentu tûr a nih laiin, thilsiamte
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 368
chunga chhiatna hi zâwi zâwia thleng tûr, nuclear indona aia
pawha mihring tân control harsa zâwk a ni a. Cancer leh
AIDS natna mihringin kan thihpui ang deuha khawvêl mihringin
kan la chhiatpui tûr niin mi thiamte chuan an ngai a ni.
Pathian thuin thilsiam chunga chhiatna lo thleng tûr hi a
hai lo. Mihring sualna hnathawh a nihzia pawh Genesis bung
thum thua mihring tlûkna thu khân a lo târlang tawh a. Mihring
sualna - chapona, mahni hmasialna leh duhâmna avânga
thilsiamte chhiatna bâwihah an tân thu leh nauvei na tuar ang
maia rûm ve ang hialin Paula phei chuan a sawi a ni. Heti
taka thilsiamte mihring sualnain a tihkhawloh avâng hian Lal
Isua chhandamna pawhin thilsiamte chhandamna hi a keng tel
a. Paula vêkin Lal Isua Krista kraws hi lei leh vâna thilsiam
zawng zawngte infâwk khâwmna leh inremna a nih thu a lo
sawi tawh a (Kol. 1:19,20). Lal Isua pawhin, “Khawvêl zawng
zawngah kal ula, thilsiam zawng zawng hnênah chuan Chanchin
|ha hi hril rawh u,” a ti bawk a ni.
Eng pawh ni se, thilsiamte chunga chhiatna lo thleng hi
mihring leh khawvêl chhiatna thlen thei a ni tih hre reng ila.
Chutiang bawkin, nuclear indona pawhin eng hunah pawh
khawvêla chhiat rupna a thlen thei bawk a ni. Pathian kutah
khawvêl leh kan nunna hi a awm tih hre chungin, hêng tûnlai
thil awmzia kan hriatte hi Pathian hnaih phah nân hmang thei
ila a duhawm hle ang.
Sawi ho tûr
Tûnlai thil awmzia kan sawi pahnihte b^kah hian Lal Isua
lo kal hnaih tawhzia chhinchhiahna thil dang kan hriatte sawi
ni se. H>ng khawv>l chhiatna thlentîr theitute lakah hian
Kohhranin engtia hmal^k nge \ha ber ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 369
December 21
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 370
mitthite thlarau dinhmun an hriat phâk chin erawh a
thlâkhlelhawm loh hle.
Mizo piputen mitthite thlarau awmna t<r hmun pahnih –
mitthi khua leh Pialrâl awmin an ring a. Pialrâl hi faisa ringa
nuamsa deuha awm theihna hmun, thangchhuah nu leh pate
chauh kalna tûrah an ngai a. A bâk zawng chu Mitthi khuaa
kal vek tûra ngaih an ni. Mitthi khuaah hian an dam laia an
khawsak dân ang deuhvin, nupui pasal pawh la inneih zui
theih tûrah an ngai. Hnate pawh thawka, in leh lote pawh nei
tûra ngaih an ni. An thil neihte erawh chu an dam laia an thil
neihte nêna khaikhin chuan a nêp hlei hle, a lem ang deuha
ngaih theih vek a ni. Mizo pi leh puten thih hnu piah lam
khawvêl an thlîr dân hi nêp hlein lang mah se, Thuthlung Hlui
hun laia thih hnu piah lam thlîr dân nên erawh a inhlat lo.
Saltân hmaa Seol ngaih dân nêna khaikhin phei chuan kan
pipute thlîr dân kha \ha deuh zâwka ngaih theih a ni.
A chunga kan sawi tâkte khi kan pi puten Chanchin |ha
an hriat hmaa taksa lama an dinhmun tlângpui leh hun hnuhn<ng
an thlîr dân a ni a. Kum zabi 19-na tâwp dâwn \êpah khawvêl
tâwp dâwn \êpa an ngaih hun tawhah Welsh Mission leh
Arthington Mission hmangin Pathianin Chanchin |ha min rawn
pe a. Mitthi khua leh pialrâl aia nuam zâwk vânram a lo lang
a. Mi rethei leh chak lo ber tân pawh Lal Isua rin chuan luh
mai theihna leh kai mai theihna a lo ni reng mai bawk a. Chu
bâkah, anmahni hruai tûra ropui tak maia vân a\anga Lal Isua
lo kal tûr an hriat \antirh laia an thinlung lâwmzia tûr kha,
keini \hangtharhote hi chuan kan hriat thiampui phâk lo hle
ang le! Harhna thupui ber a lo ni \hin te kha a mak lo va.
Vânram ngaih hla pawh lo phuah hnem tûr rêng an lo ni!
A chunga kan sawi tâk ang khian Mizo Kristiante hi
Chanchin |ha kan hriat \antirh a\angin hun hnuhn<ng thu hian
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 371
min chiah hneh hlein a lang. Mizorama missionary lo chhuakte
kha kum zabi 19-naa Sâpram harhna (evangelical
movement)-in a hrual leh a châwmhote an ni hlawm a. Welsh
ram harhna ngaisâng takte an ni hlawm a. Hrehmun leh vânram
awm ring nghet tak mai, Lal Isua lo kal leh beiseina nghet
taka vuantute an ni.
Rev. William Williams-a thinlung luahtu Matthaia bung
24:14 a nih dân a\ang ringawt pawhin Welsh Kohhran leh
Mission khân Lal Isua lo kal lehna an ring hnai hle tih a hriat
theih a. Pu Buanga te \hian dûn rawn tîrtu Robert Arthington-
a phei kha chu Lal Isua lo kal leh nghâkhlel ber pâwl zînga
mi a ni. Hei vâng hian Missionary-te khân hun hnuhn<ng
beiseina hi a tîr a\angin Mizote thinlungah an tuh nghet a. Lal
Isua - mitthite kaitho tûr leh rorêl tûra a lo kal leh tûr thu te,
ni hnuhn<nga mi zawng zawng kaihthawh kan nih tûr thu leh
rorêlna \hutphah hmaa kan la din tûr thute fiah takin a tîr
a\angin min lo zirtîr a. ‘A lo kalin, A lo kalin, a lungmawi
lâwr tûrin,’ tih hla hmang tein, a lian a têin Lal Isua lo kal
tûr thu hi kan Missionary-te khân min zirtîrin, kan thinlungah
an tuh nghet hle a ni.
Harhna \um hnihna (1913) leh \um thumna (1919) te
khân Lal Isua lo kal lehna hi thupui berah neihin, Mizo
Kristiante thinlungah a rawn chhêm alh nasa hle tih harhna
chanchin a\angin kan hre thei a. Kum 1919 harhna phei kha
chuan hun hnuhn<ng beiseina hi a rawn chhêm alh nasa lehzual
a. Nakin beiseina lam hla \ha tak tak a rawn kai chhuak
bawk a. Revd. Chuau\huaman a sawi angin, hêng harhna hlate
hian pialrâl tih \awngkam pawh a ti-kristianin, vânram sawina
atân hman \an a lo ni ta hial a. Tûnlaia Pathian thu zirnaa
mahni hman zia (culture) hmanga Pathian thu sawi leh zirtîr
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 372
ngaih pawimawhna (contextual theology) bul \antu a lo ni
thei hial a ni (Calvin-a leh Mizo Nun, p.106 ).
Kum 1919-a harhna \um thumnain Mizo Kristiante
thinlunga hun hnuhn<ng beiseina a chhêm alhsak nasat lai
takin, NEIG Mission kal tlangin Mizo Kristian \henkhatten
kum sâng rorêl thu leh a kaihhnawih zirtîrnate kan hmêlhriat
\an a. Heta \ang hian Mizo Kristiante zîngah kum sâng rorêl
tuipui leh lunglênpui tâwk an awm chho ta reng a ni. Israel
hnam ngaihsânna leh Israel mi nih ve châkna te pawh a chawk
chhuak nasa zual a. Kum sâng lalram ngaihna boruak a\anga
irh chhuak zirtîrna chi hrang hrang, Kohhran thurin leh inzirtîrna
nêna inkâwlkalh tak tak eng emaw zat a lo chhuah phah ta a
ni. Kan rama zirtîrna dik lo av^nga Kohhran chhuahsan zîngah
hian kum s^ng ror>l zirtîrna av^nga chhuak an tam ber hial
^wm e. Vawiin thlenga Mizo nihna leh Kristianna thlauhthla
khawpa Israel mi nih duhna leh châkna lo sosâng chho zêl
pawh hi kum sâng rorêl tuipuina nên inzawmna neiin a lang.
Kum sâng rorêl leh a kaihnawih zirtîrna tuipui tâwkte
awmin, he zirtîrna avânga rinna kawnga harsatna tâwkte sawi
tûr awm bawk \hîn mah se, Mizo Kristian tam ber hian hun
hnuhn<ng chungchânga Kohhran thurin leh zirtîrnate kan zui
\ha hlein a lang. Missionary-te pawhin Theological School leh
Sunday School te \ha taka min neihpuiin, Bible leh Kohhran
thurinte a chîn chhuakin min zirtîr a. Hêngte hi Kohhran mipuiten
hun hnuhn<ng chungchânga Kohhran thurin leh zirtîrna kan la
zui \hat phahna chhan a ni. Chutih rual chuan hun hnuhn<ng
thu hian Kohhranhote thinlungah hmun a chang tam hle zêlin
a lang. Hmasâwnna chi hrang hrangin min chîm fê tawh hnu
pawhin nakin beiseina leh vânram ngaih hlate hi kan hla sak
tam pâwl a la ni reng a. Kan \halaite thlarau nun awih tleina
hla tam tak hi vân lam ngaihna leh nakin hun beiseina hlate a
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 373
ni hlawm a. Harhna lam hla tam tak pawh hi hun hnuhn<ng
beiseinain a pawlh tam hle a ni.
Kan sawi tâkte a\ang khian hun hnuhn<ng thuin Mizo
Kristiante a phuar ngheh dân a hriat theih âwm e. Mizo
Kristianna bul \antu kan mission te leh kan missionary-te kha
hun hnuhn<ng beiseina nung nghet taka vuantute an ni a.
Chanchin |ha leh Kristianna an rawn ken hi Mizote tân
beiseina nung min siamsaktu a ni. Harhnain hun hnuhn<ng
beiseina hi nasa takin min chhêm alhsak a. Vawiin thlengin
Mizo Kristiante hi hun hnuhn<ng beiseinain a awih tlei leh
châwm lente kan ni a. Kan hrehawm ber lai pawha kan
inthlamuanna ber a la ni reng bawk. Petek phah nân leh pên
bo phah nâna hmang tâwkte awm bawk \hîn mah se, Mizo
Kristiante hian ‘Lal hna i thawk ang u, Lalpa lo kal thlengin’
tia kan beisei thurin hi nghet taka vuan chung zêlin Chanchin
|ha kan hril zêl dâwn a ni.
Sawi ho tûr
Mizo Kristianten hun hnuhn<ng thute hi thlarau lam nunah
kan sâwtpuiin kan inhria em? Tûn aia kan sâwtpui lehzual
theih nân engti kawnga hmalâk t<r nge ni ang?
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 374
December 28
ENNAWNNA
Hun hnuhn<ng thu kan zir t^k a\anga sawi chhuah duh kan
neih apiangte sawi n^n hman ni se.
Emaw
Kohhranin \ha a tih anga hman ni se.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 375
Bavink, Hermon. The Last Things: Hope for This World and
the Next. Grand Rapids: Baker Books, 1996
Biaksiama, P.C. Hun Hnuhn<ng Hrilhlâwkna. Aiz^wl: Lal\hai,
1999.
Biederwolf, William E. The Second Coming Commentary.
Grand Rapids: Baker Book House, 1985
Bock, Darrell L (ed). Three Views on the Millennium and
Beyond. Secunderabad: OM books, 1999
Brunner, Emil. Eternal Hope .Trans. Harold Knight. Philadelphia:
The Westminster Press, 1954.
Buhfai\hâm Centenary Souvenir. Aizâwl: Presbyterian Hmeichhe
Inkhâwmpui Lian, 2010.
Bultmann, Rudolf. History and Eschatology. Edinburgh: The
University Press, 1957.
Chhiatni |hatni Kaihhruaina. Aizâwl: Mizoram Presbyterian
Kohhran, 2009.
Chhuanliana R & Rawsea, LH. Thuthlung Thar Zirna.Aizâwl:
ATC, 2006.
Chuau\huama. “Hun Hnuhn<ng Chungchâng” A paper
presented in a Seminar dated 9.11.1990.
Chuau\huama. “Mizo Kristiante Hun Hnuhn<ng Thlir D^n” in
Calvina leh Mizo Nun, Ed. C. Lalhlira. Aizâwl: CSC, 2002,
pp.98 – 127.
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 376
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 378
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 380
www.mizoramsynod.org
NILAI THUPUI 381
www.mizoramsynod.org