Professional Documents
Culture Documents
RESEARCH PAPER
Received from
Dr. Robert S. Halliday
THUHMAHRUAI
SEC 228:24 in Synod thu dah ‘Media-in a \ha lo zâwnga kan nun a hruai
dàn leh Kohhranin a lo hmachhawn dàn tùr’ zir chiang tùrin Synod Social Front
Committee kutah a pe a, he thu hi Social Front Executive Committee chuan
‘Education and Media Cell-in a \ûl angin lo bawhzui rawhse’ tiin thu a dah a.
Education and Media Cell chuan chîk taka zir chianna (research) kalpui ni se tiin a
rêl a. Hetiang hian research chu kalpui a ni.
1. Questionnaire sem
2. Participant observation
3. Research hi hlâwm li-a kalpui
a. Naupang kum 11 chin
b. Tleirâwl (11-18 inkâr)
c. |halai (19- 40 inkâr)
d. Nu leh pa
4. Research hi khawpui leh thingtlângah a hrana tih ni se tiin a rêl bawk. He
research bawhzui tùr hian hetiang hian research team a din a.
Research team-ah hian Social Front office lam a\angin Pu John Lalhruaitluanga
Asst. Coordinator chu co-opted a ni bawk.
RESEARCH KALPUI DÀN
Research team hian questionnaire a buatsaih a, he questionnaire hi mi 1500
zîngah sem a ni. Hetiang hi Questionnaire sem dàn chu hetiang hi a ni:
Aizâwla mi - 750
Aizâwl pâwn mi - 500 (District khawpui telin)
Naupang kum 11 chin mi - 250.
Questionnaire sem dànah hian ‘random sampling method’ zui a ni.
QUESTIONNAIRE ANALYSIS
Tûnlai Technology - TV, Computer, Radio leh Mobile Phone te hian kan
\halaite nun a nghawng nasa tih chu he Questionnaire a\ang hian a lang chiang
a (Q.15). Hêng tûnlai Technology zîngah hian \halaite nun a nghawng nasat dàn
indawtin i han thlîr chiang teh ang.
1. MOBILE PHONE: Zirlai \halaite zîngah hian Mobile phone hmang hi an
tam hle mai a. Aizâwl khaw chhûngah hian (248+495 = 743) 99.06 % zetin
mobile phone an nei laiin Aizâwl khaw pâwnah chuan (355+106=461) 92.2 % in
an nei thung a. Hei hian zirlai \halaiten Mobile Phone an hman nasatzia a tilang
chiang êm êm a ni (Q.4).
TV nei lo tlêmtête pawhin ni tin a enna tùr Aizâwl khaw chhûnga chêng leh
khaw pâwna chêngte pawhin an nei vek tih Q.7 hian a tichiang thung a. Mobile
Phone nei an tam ber avànga pakhatnaah kan han dah mai hi chhût chian chuan
TV hian mi tin a thleng zâwk ti pawhin a sawi theih tho àwm e.
3. RADIO: Hêng tûnlai technology kan sawi zîngah hian Radio hi kan neihna
a rei ber tawh a, nimahsela, Mobile phone leh TV hian a lehkhalh chiang tawh
hle a ni. Aizâwl khaw chhûngah chuan (93+495 = 588) 78.4 % nei an awm laiin
Aizâwl khaw pâwnah chuan (132+106 = 238) 47.6% ten an nei thung a. Radio hi
chuan kan nun a khawih danglam dàn khawtlâng leh \halaite nunah a chhe
zâwngin a neih êm êm hriat a nih loh avàngin kan chhui zui vak lo ang.
Chumi dawtah chuan \halaiten hun \ha an khawhral tam lehna chu TV hi a
ni a. Dârkâr nga aia tam TV en \hin hi Aizâwl chhûngah 1.73 % an awm a, Aizâwl
pâwnah chuan a sâng leh deuh hret a, 3 % zet an awm. Dârkâr thum aia tam ni tin
en \hin hi Aizâwlah 15.866 % an awm laIin Aizâwl pâwnah chuan 12.4 % an awm
thung. Dârkâr khat aia tam ni tin en \hin hi Aizâwlah 67.4 % an nih laiin Aizâwl
pâwnah pawh 67.67 % an ni.
Mobile leh TV han khaikhin dun hian, ni tin Mobile dârkâr nga leh dârkâr
thum hmang hi TV en nâna an hun sèn ai chuan a tam zâwk a. Chutih laiin ni tin
dârkâr khat aia en/hmang ang zâwngah chuan TV hi a sâng leh daih thung si.
2. KHAWSAK PHUNGAH
Hêng tûnlai technology te hian \halaite nunah nghawng a nei a ni tih hi
questionnaire chhângtu tam berte ngaih dàn a ni a. Chu chu Aizâwla mi leh Aizâwl
pâwna mite 61 % zetin an chhànna a ni (Q.14).
b. Hna lamah a nghawng thu hi 15 % vêl Aizâwl leh Aizâwl pâwna chêngte chhànna
ve ve a ni bawk.
c. Zirlai leh hna lamah nghawng a neih bâkah hian a dawt lehah chuan chhûngkaw
nun a nghawng tiin a dawt leh a. Hrisêlna pawh a nghawng thu chhângtu hi an
tlêm ber a ni.
a. Sex: Media-a mipat hmeichhiatna rawng kai chhuah a nih \hin avàng hian
hetiang lamah hian thlèmna a tam phahin an rilruah hîpna a awm a ni tih hi
\halai tam zâwkte (Aizâwl – 84.9% , Aizâwl pâwn – 64%) chhànna a ni a (Q.24).
Tûna kan media kan hmuh mêkte hian hemi kawngah hian a hruai a ni ti hi 80%
aia tam chhànna a ni bawk (Q.26). Hêng vàng hian Sex lama an ngaih dàn leh nun
dàn a khawih danglam a ni tih hi 90% zette chhànna a ni (Q.25). Chu chuan
nghawng a neih zîngah innneih hmaa sex hman pawi ni-a hre lêm lo \halaite
zîngah (3.8 to 4.4 %) an lo awm phah nghe nghe a ni.
He chhànna a\ang hian media hian mihring nunnah nghawng a nei nghâl
tih a chiang a, \henkhat chuan a \ha lam, entîr nân - diet thlâk, insâwizawi te an
uar phah a, chutih laiin thil \ha lo tih nân an hmang tho tih pawh a chiang bawk.
Mahni insitna a thlen thei niin a lang bawk, chu chuan \hiante zînga len lohna
(tûnlai \awngkamin ‘in’ lo) ni-a inhriatna a thlen.
6. Aizâwl \halai zawhna chhângtu mi tam berte chuan Beauty leh Fashion
Magazine an chhiar ngai lo a, Aizâwl pâwna \halai tam berte chuan thla khatah
vawi khat an chhiar \hin thung (Q.34). Sum dinhmun leh remchènna vàngin an
chhiar zin lam (frequency) hi a inthlau ni maiin a lang.
9. Aizâwl \halai tam ber (60.8%) te sàn zaâwng chu Ft. 5.1-5.6 a ni a, a tam
berte chuan an sàn zâwng hi an duh tâwk a, 40.66% te chuan Ft.5.7-6-a sâng
nih an châk thung. Aizâwl pâwn lama \halai tam ber (49%) te chu Ft.5.1-5.6 an
ni a, an sàn zâwng duhthusàm erawh Ft.5.7-6 a ni. (Q39&40). Media -in a nghawng
bawk niin a lang a, mahni pianhmanga lungâwi lo an tam hle a, hnam dang
pianhmang \ha tak tak an hmuh hian complex an neih phah a, ‘genes’ lamin a
hrin a ni tih an hre tawk lo niin a lang.
10. Aizâwl \halai tam ber (35.06%) te chuan mahni rih tùr aia rih lutuk hi
hlim lohna niin an ring deuh tho a, 32.53% te phei chuan chutiang ngaih dàn
chu an nei nghet hle. Aizâwl pâwn lama \halai tam ber (34.4%) te pawhin hei hi dik
deuh thoin an ngai. Aizâwl \halai 31.33% te chuan Magazine-a Model te pian nalh
anga pian nalh an nih chuan an hlim ang tih chu dik deuh tho tiin an chhâng a.
Aizâwl pâwn lama \halai tam ber (33.2%) te chuan Magazine-a Model te pian ang
an neih chuan an hlim tùr thu an sawi ve bawk (Q.41& Q.42).
He chhànna a\ang hian thil pahnih a lang thei. Pakhatnaah chuan media
vàngin \halaite’n rihna tihhniam pawimawhzia leh rilru lamah nghawng a neih
theih dàn a tilangin a hriat a, hrisèlna lamah rilru an pêk phah. Chutih rualin
model anga pian nalh an nih chuan an hlim an ring a, hlimna hi pian nalhnaah
innghata ngai an tam hle.
11. Aizâwl \halai tam ber (37.06%) te chuan Beauty leh Fashion Magazine-a
Model an hmuh hian mahni an insit phah lo niin an sawi a, an pian tihnalh a
tumtîr bawk lo niin an sawi. Aizâwl pâwn lam \halai tam ber (53.2%) te pawhin hei
hi an pawmpui a ni. Aizâwl \halai tam ber (27.33%) te chuan kan khawtlâng hian
chèr hi nalh an ti kher lo niin an sawi a, 26.4% te pawhin he thu hi dik chiah lo
niin an ngai. Aizâwl pâwn lam \halai tam ber (29.2%) te pawhin he thu hi dik chiah
lo niin an ngai bawk (Q.43&44.45).
13. Aizâwl \halai zawhna chhângtu tam ber (34.4%) te chuan mipate’n
hmeichhe hmêl leh pianzia tùr an tehna chu Magazine-a Model an hmuhte a\angin
a ni tih chu ‘dik lo’ an ti a, Aizâwl pâwn lam \halai zawhna chhângtute zîngah ‘a
dik deuh tho’ ti leh ‘a dik lo’ ti an inzât chiah thung (Q.47). Hmeichhe pianzia
tehna chu magazine-a model thlalâk tihlan a ni ti an tam a, hei hi Q 55& 56
chhànnain eng emaw chen chu a nemnghet. Model-te hi cosmetic hmanga nalh
thei ang bera pho lan an ni a. Model zîngahte pawh face model (hmêl\hat vànga
hmai chauh tihlan, pian nalh chuang lo) an ni ve tho.
15. Aizâwl \halai tam ber (40.93%) te chuan incheinaa duh dàn an lâkna
ber chu an chhûngte niin an sawi a, a dang tam takte chu anmahni duh dànin an
inchei mai \hin a. Aizâwl pâwn \halai tam berte pawhin incheinaa duh dàn an
lâkna chu an chhûngte niin an sawi bawk. Aizâwl leh Aizâwl pâwn \halai tam berte
chuan society-a hlawhtling tùr chuan hmêl\hat leh pian nalh a pawimawh tih chu
an pawm lo a ni (Q.50 & 51).
Media/Magazine-a mi lârte inpho chhuahna ang hi kan pawm vek lo tih a tilang
a, media-a an hmuh anga inchei an awm laiin chhûngte thu a la lal hle tih a hriat a.
Chutih rualin an chhûngte hi eng ang chenin nge media-in a chiah tawh? tih zawhna a
awm thei a. Pian nalh leh hmêl\hat chu hlawhtlinnna berah kan la ngai lêm lo.
16. Aizâwl \halai tam ber (28.8%) te chuan Beauty leh Fashion Magazine
thil tum ber chu hmeichhiate an lan dàn tùr leh awm dàn tùr zirtîr niin an ring
deuh a; Aizâwl pâwn \halai tam ber (33%) te chuan hei hi a dik chiah niin an sawi
bawk. |halai zawhna chhângtu zawng zawng zînga a tam ber (Aizâwl 56.4% leh
Aizâwl pâwn 53%) te chuan Fashion Magazine an chhiarin Model-te inchei anga
inchei an duh phah kher loh thu an sawi (Q.52 &53).
Hmeichhiate awm dàn tùr niah magazine chu an pawm laiin a tam zâwk
chuan a vaiin an entawn lo an ti a, reservation thui tak an nei niin a lang.
Aizâwl \halai tam ber (48.93%) te chuan Beauty leh Fashion Magazine-a
thuràwn an chhiarin an la tih ngai loh thil tam tak an tih phah fo a, Aizâwl pâwn
\halai tam zâwk 43.2% te chuan hetiang tho hian an chhâng (Q.54).
8
Reservation thui tak an nei nia a lan lai hian (reference to Q&A to 53)
anmahni tlin tâwk tùr nia an rin leh pawm zâwng an zawm tho niin a hriat a, a
pumhlûmin zàwm lo mah se an tih ngai loh an tihphah tih a lang a. |henkhat
zawm an neih loh chhan hi hun neih loh vàng te, kan society-in a pawm loh
tùr nia an rin vàngte leh sum leh pai dinhmunin a tlin loh vàngte a ni thei.
17. Aizâwl \halai tam zâwk 28.66% te chuan Beauty leh Fashion Magazine-
a Model-te thlalâk hi a tak tak niin an ring a, a chhung thu mipa leh hmeichhe
inkâra thil thlengte hi dik tak niin an ring deuh bawk a. Aizâwl pâwn \halai tam
zâwk 35.8% te pawhin Magazine-a thlalâkte hi a tak tak niin an ring bawk a,
mipa leh hmeichhe inkâra thil thleng in ziak \hin te pawh a dik deuh tho niin an
ngai (Q 55&56).
Thlalâk tàr lan chungchâng a ni a, media thlîrna lam a\ang chuan a danglam
thei viau ang. Media-in thlalâk an tàrte hian \halaite a nghawng thuizia an la
hre chiah lo em ni? tih zawhna a piang thei a. A tam zâwkin Magazine-a mipa leh
hmeichhe inkâra thil thleng thlalâkte hi a tak tak nia an rin chuan an awm dàn
anga awm ve duh maina a thlen thei ang. A chhiartuin mit la tak thlalâk chu hralh
theihna a nih chuan mipui hian media thui tak a kaihruai a tih theih àwm e.
Media-in tùnlai \halaite a nghawng dànah hian a \ha lam aiin a chhe lam
zâwnga a nghawng dàn chu a langsàr zâwk mah a. Mi \henkhatin hrisèlna lamah
hmasâwn phah nân hmang bawk mah se mi tam tak nun chu a tihbuai phah
zâwk a, mihring nun dàn phunga nun kawngah an buai phah hle a ni. Media
hian chak takin \halaite a dêng a, chutih laiin Kohhran hian an nun mamawh
phuhrûk zo loin an inhria a. Kristian nun dàn phung thlauh thlain nun dàn
phung thara nun an duh a. Thil thar hlekah hlimna a awm ringin an bawh huam
huam zêl mai a ni.
Questionnaire chhànna a\anga a lan dànin \halaite zînga tam tak hian
nun kalpui dàn tùrah kohhran an duh khawp lo tih a lang a. Mahse mahni
inenfiahna thûk tak nei si loin thil thar zuanin an tlân a ni ber. |halaite hian
ngaih dàn fel tak an nei lo a, mita an hmuh leh benga an hriatte tih châkna an
nei lian a. Chu chuan an nunah nghawng tam tak a nei a [Nun a nghawng nei
nia inngai 61.33% Khawpui leh 61.6% khawpui pâwn] [Nuna nghawng a neih
sâng ber - zirna kawngah Khawpui 71.23% leh khawpui pâwn 70.45%] [Inchei
dànah hmeichhiate lêrh taka an incheina chhan hi TV a ni titu hi Aizâwlah 89 %
zet an awm a, Aizâwl pâwna mite 93.6% zetin chu chu an ngaih dàn a ni tho a ni].
Hnathawh dànah te, mipat hmeichhiatna lam thilah (84.93% khawpui leh 64%
khawpui pâwn) te an châk zâwng apiang an pan a, nun tlahawlhah an tlu lût
mêk a ni. Hêng thil pathumah Mobile phone , Television leh Computer te zîngah
hian Mobile phone hmangtu an tam ber a. TV leh computer hi inhman \âwm
theih a nih avàngin a nei lote pawhin hman tùr an hmu tho bawk. Hêng thil
pathumte hian \halaite nunah nghawng \ha nei bawk mah se nghawng \ha lo a
nei thûk hle a ni. Media-in a nghawng dàn \henkhat han târ lang ila:
9
1. TV hi ni tin dârkâr khat aia tam an en deuh vek a, mobile phone hi mi
\henkhatin an hman tam hle laiin a nâwlpuia lâk chuan dârkâr khat aia tam hmang
chu TV en aiin an tlêm zâwk.
2. Technology thar hian mi tam tak mut hun leh thawh hun a sawnsak dâwrh
a. Hei hian zirna leh hnathawhnaah nghawng a nei a, chhûngkaw nun a tibuai
bawk. Hrisêlna lam thlenga a nghawngte pawh an awm bawk. [Zàn men rei phah nân
ka hmang \hin ti hi Aizâwl-ah 57.06% zet an awm a. Table 12].
3. TV leh Computer neiten dahna hmun bîk an nei lo, a lût a chhuakin an
hmuh theihna tûr sitting room-ah emaw an dah ber a. Theih chu ni se dahna
hmun hran neih a \ha hle. TV en hun bîk nei an awm mumal lo bawk. Nu leh pain
TV en hun fel tak siam ni se. [Sitting room-a TV dah 219 (88.6%) an awmin an tam
fâl hle a. Bedroom-a dah hi 9 (3.64%) an awm a, hmun dangah 19 (7.69%)-in an dah
thung].
1. Kohhran inkhâwm kan tlèm zêl laiin \halaite chuan tùnlai technology
lamah hun an hmang tam zâwk daih a ni.
2. Tùnlai media \hang duang tak hian \halaite chu mipat hmeichhiat hman
uarna lamah a hruai lût nasa hle. Tùnah chuan Mobile phone hi chutianga indàwrna
hmanraw hman uar ber a ni.
10
3. TV en leh computer games khelh avàngin naupang nunphung a danglam
nasa hle a; zirna,nungchang leh hrisêlna lam thlengin an nunah a nghawng.
4. Mahni nih dàn leh pianghmanga lungâwi lo an tam phah a, hnam dang
pian nalh tak tak an hmuhin chutiang chu nih ve an châk a, mahni insitnaah a
hruai lût bawk.
5. Media hian incheina kawngah nghawng a nei nasa hle a, mipa aiin
hmeichhiate a nghawng nasa zâwk bawk.
CHHÛNGKUAAH
1. Media-in nghawng a neih nasatna ber chu chhûngkaw nunah a ni.
Chuvàngin ‘Kristian Chhûngkua’ dik tak nei thei tùr zâwnga \an lâk nasat zual a
pawimawh ang. Chumi atân chuan -Nu leh paten fate tân an hun pe tam thei
sela. Nu leh pate inlaichînna \ha neih a pawimawh ang bawkin fate nèna
inlaichînna \ha neih a pawimawh a. Nu leh paten an fate nèn hun tam thei
ang ber hmang ho tùrin \an la sela. Chhûngkaw inkaihhruaina fel tak neih
a \ûl.
2. Fanaute hi Lalpa laka kan rochan an nih ang ngeiin nu leh pain mahni
fate enkawl uluk a ngai a. Kawng \ha kawhhmuh thei tùrin nu leh pa an inzir a
pawimawh a. Naupangin baptisma an chan laia nu leh pa intiamna ang tak, Lalpa
Isua Krista rinna leh hriatnaa kaihruai tùrin chhûngkaw tinah theihtâwp
chhuaha \an lâk ni se.
KOHHRAN MALAH
Kohhran malin tih theih eng emaw zât a nei thei ang. A tlângpuia kohhran
hmalâk nâna rawtte chu:
1. Biak inah chhûngkuaa inkhâwm chîng tùrin \an lâk ni se. Kohhran
inkhâwm zahawmna hrethiam tùrin nu leh paten fate zirtîr a \ûl a, chutiang a
nihzia hmu thiam tùrin naupangte pawh inkhâwmpui tam a pawimawh bawk.
Tûnlai hian naupangin Biak In inkhâwm an hmu tlêm lutuk ta hi tihdanglam dàn
kawng zawn a \ha ang.
3. Local Cable TV operator-te nêna inkawm \hin ni se. Local Cable TV neitute
hi Kohhranin kâwm ni sela. Mite hmuhnawm tih leh en châk zâwng apiang chhuah
zêl loin ram leh hnam \hatna tùr leh Kristian nun dàn \ha vawn him zêl a nih
theihna tùrin an thil tihchhuahah duhtui tùrin ngen ni se. Naupang men laia
puitling chauh en chi chhuah lo tùr leh naupang en atâna \ha chhuah hun bîk nei
tùra ngen ni bawk se.
4. Counsellor/Youth worker neih a \ûl. Tûnlai \halaite hian nun hlim neih
an duh a, kawng tinrêngin hlimna an zawng a, hlimna an zawnna lamah tûnlai
technology an hmang khawlo ta hlauh zâwk a. Chumi lak a\anga hruai chhuah chu
an ngai a ni. |halaite mamawh hrethiama kawng dika kaihruai tùrin Kohhran mal ti
thei apiangin counselor rawih ni sela. Kohhran malin rawih a harsat deuh a nih
chuan Pastor Bial huap pawha rawih dàn kawng zawn theih a ni ang. Mi mal nuna
harsatna neite chhan chhuah duhna tak tak rilru pu, Krista tâna inpe zo taka thawk
tùr mi neih a ngai a ni. Bial huapa counselor chuan Bialtu Pastor kaihhruaina
hnuaiah awmze nei takin hna athawk thei ang.
SYNOD-AH
Media-in a \ha lo zâwngin nghawng a neih nasat theih êm avàngin chumi
hmachhawn tùr chuan Synod pawhin thil tih theih tùr eng emaw zât a nei ang.
2. Sawrkarin dàn ding laite kengkawh tùra nawr ni sela. Media zalênna
nêk chêp zâwng ni loin heti lama sawrkar dàn ding laite a nihna taka hmang tùrin
sawrkar nawr ni se.
5. Synod-in media hmanga counseling tih dàn kawng zawn a ngai. Tûnlai
khawvêlin media hmang \angkaiin Pathian thu leh ni tina nun dàn kawnga harsatna
neite internet emaw mobile phone emaw hmanga counseling tih a ni tawh a, hemi
lam kawngah Synod hian \an lâk ve ni tawh se. Chumi atan chuan Synod
Information & Publicity (Synfo) hi thuam \hata tùnlai technology hmanga
councelling ti thiam mite pawh rawih ni se.
TLÂNG KAWMNA
Bible hi mihring nun dàn tùr inzirtîrna \ha ber a nih dàn hi kohhran mite
hnênah zirtîr tam ni sela. Kristian inkaihhruaina hmang ngeia mihring nun dàn tùr
inzirtîr hi zirtîrna belh fâkawm ber a la ni reng tih hi \halaite hriattîr an ngai a. Hlimna
zawngin thil hrang hrang ti \hin mah se, a tâwpah chuan Pathianah chauh lo chuan
tlûk luhna tùr dang rêng rêng a awm lohzia hi Kohhran mite hnênah inzirtîr tam a \ûl
hle a ni. Chutiang hawi zâwnga Pastor/Minister leh Kohhran Upaten sermon an sawi
tam a ngai a ni.
Mizote hian thlarau mi kan ngaisâng a, mahse ‘thlarau mi’ kan tih erawh
chu a inang hlei thei vak si lo. Chu bâkah Pathian thu kan duhzia ngaihtuahin
kan nunah a lang chhuak lo bawk a. Chuvàngin a taka nuna lang chhuak tùr
zâwnga Pathian thuâwih nih kan mamawh a. Chumi lam hawia inkaihruai tùrin
kohhran leh chhûngkaw tinin \an lâk a \ha ang