DVAN RLERNN ZEVRAK ETRAFINDA OLUTURDUKLARI BENZETME DNYASI Selami TURAN ZET Divan airleri kendi duygu ve dncelerini

daha gzel ve etkili anlatabilmek iin, iirlerinde birtakm benzetme gelerine yer vermilerdir. Benzetme geleri zerinde yaplan incelemeler, airlerin ortak malzemeden nasl yararlandklarn gstermesi bakmndan nemli bir yere sahiptir. Bu yazda divan airlerinin kullandklar benzetme gelerinden olan zevrak ve zevrakla ilgili benzetme geleri zerinde durulacaktr. Divan airlerinin iirlerinden seilen rnek beyitler araclyla zevrak kelimesi etrafnda oluan benzetmeler dnyas gsterilmeye allacaktr. Anahtar Kelimeler: Divan iiri, Divan airi, Zevrak, Benzetme. THE WORLD OF SIMILES THAT THE POETS OF THE CLASSICAL TURKISH POETRY FORM AROUND ZEVRAK ABSTRACT Poets of the Classical Turkish Poetry give place to various elements of simile to be able to express their sentiments and thoughts more efficiently. Studies carried out on the elements of simile have an important place in respect of showing the fact that how poets benefit from common materials.

Yrd. Do. Dr., Sleyman Demirel niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm, turan@fef.sdu.edu.tr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1040

Selami TURAN

In this article, zevrak and the elements of simile relative to zevrak will be considered. Through the study, sample couplets selected from the poems by the poets of the Classical Turkish Poetry will be used. Key Words: Classical Turkish Poetry, Classical Turkish Poet, Zevrak, Simile. Giri: iirin malzemesi dildir. Dile ilerlik kazandranlarn banda ise airler gelir. airler hayal dnyalarn okuyucuya etkili bir ekilde anlatabilmek iin soyut veya somut nesneler arasnda benzetme yoluyla eitli ilgiler kurarlar. iirde bu benzetmeler zgn olduklar lde zihinde hem istenilen tasarm ve hayal dnyasnn olumasna hem de, anlatmn daha baarl olmasna katk salar. Benzetmeler, benzeyen ve benzetilen asndan somut veya soyut olabilmektedir. airler iki somut nesne arasnda irtibat kurabildikleri gibi, bazen soyut bir kavram somut bir nesneye benzetmekte bazen de somut bir kavram soyut bir nesneyle nitelendirmektedirler (Aksan 1993, 119 125). Divan iiri geleneinde airin anlatmak istediklerini zgn imajlar bularak ifade etmesi zordur. nk gelenek, iiri ekil bakmdan sk skya kuatt gibi muhtevay da belirli bir daire iinde snrlamtr. Belirli konular ve duygular etrafnda oluturulan hazr unsurlar divan iirinin deimez motiflerini olutururlar. Bu motifler sisteminde airin ele alaca her unsur, gelenein nceden belirledii ilgi ve imajlar dnyas ile evrilidir. Divan airleri, hangi devirde yaarsa yaasn bu gelenein kat kurallar ierisinde iir yazmaya alr. Onun yapabilecei, muhteva ve ekilde deiiklie gitmeden belirli konu ve duygular etrafnda hazr bulduu birtakm unsur ve malzemelerden hareketle hner ve sanatn ortaya koymaktr (Akn 1994, 421). Bu yazmzda Divan airlerinin iirlerinde kullandklar benzetme gelerinden biri olan zevrak kelimesi etrafnda oluan imaj dnyasn gstermeye alacaz. ncelikle zevrak kelimesinin szlk anlam zerinde durduktan sonra; iirlerdeki kullanmn dikkate alarak k, vlen kii, kozmik lem, tabiat, bezm ve iir sanat ile ilgili olmak zere alt balk altnda inceleyeceiz. Son olarak da kelimenin Divan iirindeki kullanmyla ilgili istatistik bilgi vereceiz. Zevrakla ilgili rnekleri ele alrken yaznn hacmini de

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1041

dnerek arpc beyitler zerinde durmaya altk; geriye kalanlar ise dipnotta gsterdik1. Arapa olan zevrak kelimesi ile ilgili olarak; Kms- Trkde Zevrak: Kayk, sandal. Zevrak-svr: Kaya binmi. (Nebtt): Kayn teknesine benzer baz oyuklara tlak olunur bilgisi verilir (emseddin Sami 1989, 691); Kamus- Osmnde Zevrak: kayk, sandal, kk sefine. Zevrake: Ufak kayk, sandal. Zevrak-svar: Kaya binen, kaya binmi olan. iek desdisi, kadehi. Zevrak mektubu: Harem-i erifte zevrak denilen testi ile huccca zemzem datan hademeye cret-i sekyet olarak gnderilen hediyeyi havi mektup aklamalar yer alr (Ali Seydi 1327, 518); Lehe-i Osmnde Zevrak: Kayk resminde kap, kayn kuyruu, ibrik, zemzem, iek kadehi karl verilir (Ahmet Vefik Paa 2000, 888); Burhan- Katda Zevrak: Revnek vezninde. Kk gemi, sefine-i sagire manasnadr ki kayk tabir olunur. Bir nevi ba kisvetine denir ki kayk eklinde dikip randa kalender taifesi balarna giyerler. Beynlerinde kehkulh derler eklinde izah edilir (Mtercim Asm 2000, 843); Ferheng-i Ziyda zevrakla ilgili olarak Zevrak- zerrn: Gne. Zevrak- smn: Yeni ay, hilal tabirlerinin anlamlarna yer verilir (kun 1996, 1093); Ferit Develliolunda Zevrak:1. kayk, sandal. Zevrk- dern: gnl gemisi. 2. Mekkede yaplan zemzem iesi, zemzem ibrii, kab 3. iek testisi, iek kadehi eklinde tanmlanr (Develliolu 1988, 1424); Turkish and English Lexiconda Zevrak: 1. kk kayk 2. kayk eklinde bir eit dervi klah 3. Bir Trk kaynn yukarya doru kvrlm arka ksm 4. Kelebek ieinin sap 5. Bir srahinin kk sap Zevrakl-beled: Deve Zevrakl: ok azametli ve muhteem Zevrk: 1. Kaykla ilgili; kayk eklinde. 2. Bir eit kayk eklindeki dervi klah 3. Kayk 4. Ayan st ksm ya da bilein kak eklindeki kemii anlamlar verilir (Redhouse 1992, 1019); Persian-English Dictionaryde Zevrak: 1. Gemi, kayk, gondol, aa kabuu, hafif yelkenli kayk, Bir kayn burnu, Kayn apasnn baland burun; dervilerin giydii klah. Zevrak- zerrn: Gne. Zevrak- smn: Hilal. Zevrak-ke: Kayk resmi

1 Makalemizde kullandmz rnek beyitlerin yer ald eserler kaynakada verilmitir. Beyitlerin sonlarnda yer alan nazm ekli, beyit veya sayfa numaralar bu eserlere aittir. mla ynnden bu eserler gz nnde bulundurulmutur. Ayrca rneklerde kullanlan ksaltmalar Arb. (Arabiyyat), B. (Beyit/Beyitler), G. (gazel), K. (Kaside), Mf. (Mfred), Msn (Mesnevi), T. (Tarih), Tah. (Tahmis), Trc. (Terci-bend), Ty. (tuyug)u ifade etmektedir.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1042

Selami TURAN

izen. Zevrk: Bir eit kei klah eklinde izah edilir (Steingass 1998, 629). Szlklerde verilen anlamlara baktmzda, hemen her kaynak zevrak kelimesine, kayk, sandal veya kk gemi anlamn vermektedir. Bu anlamlarn yannda, ekil benzerlii sebebiyle, ie, testi, kadeh, klah, haclara zemzem suyu datan grevlilerin elindeki zemzem dolu testi, ayan st ksm, kayn apasnn baland burun, iek kadehi anlamlarnda da kullanldn grmekteyiz. Ayrca zevrak kelimesi etrafnda yaplan baz tamlamalar ve tabirler farkl anlamlarda da kullanlmtr. Bunlar, zevrak- derun (gnl), zevrak- smn (hill), zevrak- zerrn (gne), zevrak-ke (kayk resmi izen), zevrak-svar (kaya binen), zevrakl (azametli, muhteem); zevrakul-beled (deve), zevrak mektubu tabirleridir. Bu tabirlerin ifade ettii anlamlar, zevrak kelimesiyle gerek ekil gerekse ifade etii anlam bakmndan balantldr. A. kla lgili Unsurlar 1. Zevrak-Ak, Muhabbet2: Ak, sevginin iddetli hlidir. Etkisi, sevgiliden ziyade k zerinde grlr. Akn kayk eklinde tasavvur edilmesi, dalgalarla dolu olan sevgi denizinde yol aldrmas sebebiyledir. aatay airlerinden iban Han, ehirlerin zelliklerinden hareketle kurduu beytinde, karanlkta ancak ak kayyla yol alnabileceini syler. Ona gre ak kay, karanlk (zulumat) lkesinde ab- hayat bulan Hzrla ayn payeye sahiptir: Baklan Bedahan bg Urus yol karangu suy yok Ik zevrakn minmek kirek zulmetde Hzr pyedr ( iban Han, G. 89/8) Mrz-zde Mehmed Slim ise, sevgi denizine den gnlnn, bu denizde boulmamasn, yllarca ak kaynda leventlik etmesine balar: Nola fenn-in-y gavta-i dery-y mihr olsam Dili zevrake-i aka nice yllar levend itdm (Slim, G. 202/3)

Zevrak-ak benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Ktahyal Rahm G. 105/5.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1043

2. Zevrak-k3: Divan iirinde sevgi, usuz bucaksz, kys olmayan, dalga ve girdaplarla dolu bir deniz olarak tasavvur edilmitir. Akn deniz, dalga ve girdap olarak tasavvurunda, byklnn yannda katlanlmas imknsz tehlikelerle dolu olmas sz konusudur (Seferciolu 1990, 308). Ak deniz olunca k, o denizde yol alan kayk olarak tasavvur edilmitir. Bu balamda Nesm, kendisini Allahn mutlak varlk denizinin nuru olarak nitelendirdikten sonra, bu denizin bazen kaptan bazen de kay olduunu syler: Nr- dery-y vcd- mutlakam Gh mellh- cihn geh zevrakam (Nesm, Msn. 3/60) Mezk, gsz ve takatsiz olarak nitelendirdii a, bu kadar da ar bal olma, paralanm kayk, lengeri ne yapsn diye seslenir. air burada , kaya; temkini ise, lengere benzetir: Ey 'k- b-tb bu temkn ne beldur Bir zevrak- ikeste meger lengeri n'eyler (Mezk, G. 124/5) Zt ise, , ak denizinde, dmensiz, babo bir ekilde dolaan kayk eklinde tasavvur eder: Nice bi zevrak- sergete aa mstarak C idp mevc urur bir ulu dery grdm (Zt, G. 864/7) 3. Zevrak-Gnl (Dil, Kalb)4 Gnl, n ayrlmaz bir parasdr. Akn da kaynadr. Ayrca gnl sevgilinin a kar taknd olumlu veya olumsuz tutumlarnn yansmalarnn grld yer olarak da telakki edilir (Seferciolu 1990, 248). Divan airleri, gnl zevraa benzetirken,
Zevrak-k benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Nesm G. 214/5, Ty. 79/1; Nevzde At G. 76/1; Nigr K. 815/5. 4 Zevrak-gnl benzetmesiyle ilgili olarak baka rnekler iin bkz. Ahmed G.341/1, 341/2; Ahmed Paa G. 111/4, 149/2; Antepli Ayn K. 5/20, G. 71/4; k mer Mrb. 415/1; Bk G. 410/3, 436/1; Emr G. 4/4; Fash G. 93/1; Fehim-i Kadm G.75/5; Fuzl G. 104/2; Hayret G. 143/2; Helk G. 4/1; Ktahyal Rahm Mrb. 17/3; G. 254/12; Mezk G.143/6; Mrz-zde Mehmed Slim G. 72/4, 116/3; Nesm G. 132/10; Neat G. 61/4; Nev K. XVIII/28, G. 4/2, 205/3; Nevzde At G. 104/1, 219/2; Nevres G. 144/3; Nigr G. 389/7; Sheyl G. 48/5; iban Han G. 167/2; Vuslat 145/9; Yetm G. 217/2.
3

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1044

Selami TURAN

zevrak kelimesini kayk veya ie anlamnda kullanmlardr. Bunda kayn suda hareket etmesi, bir yerden bir yere kolayca ekilebilmesi, uzaklara gitmesi, girdap veya frtnalarda paralanp batmas; ienin ise abucak krlmas etkili olmutur. Gnl kayk olunca, firkat, gzya, gam, muhabbet, ak, mihnet, istina, hayret/tahayyr, efkr ve mit, deniz; ie olunca da gnln dt yer talk yol eklinde tasavvur edilmitir. Sevgi denizine den sahile ancak sevgilisi ulatrabilir. Nesm, sevgi denizine brakt gnl kayn sahile ekmesi iin sevgilisine seslenir. Beyitte geen kenara ekmek tabiri hem sahile ulatrmak hem de kucaklamak anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr:

Zevrakum mahabbetin denizine brakmam

Gel ek an kenra kim meyli anu kenredr (Nesm, G.132/10) Ahmed Paa, sevgilinin gzelliini, denize; zlfe balanan gnlleri, kaya; zlf ise, zincire benzettii beytinde, gnllerin ve zlfn durumunu deniz zerinde kurulmu kpr eklinde tasavvur eder: Balanup zlfine diller ddi hsn mevcine Kideler zincr zevrakla deniz yznde pl (Ahmed Paa, G. 182/4) Kadn airlerimizden Mihr, gnl kayn alp gzya denizine salann, gonca dudakl ve gl yanakl sevgili olduunu syler. Ayrca ona olan hasret gzyalarnn gnl kayn batracak denli ok olduunu ifade eder: Bu glm zevrakn ald bu gn bir gonca-leb gl-ruh Yaum derysna sald bu gn bir gonca-leb gl-ruh (Mihr Hatun, G. 14/1) Hecrde habbm u kadar aglamam kim Dil zevrak kanlu yauma gark ola yazd (Mihr Hatun, G. 203/4) Karamanl Ayn, gam denizindeki gnl kayn, kalbi deniz gibi engin olan skinin kurtarabileceini syler ve onun nerede olduunu sorar:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1045

Ski bahr-i gamdadur dil zevrak An kurtarmaa kalbi yemm kan (Karamanl Ayn, G. 460/2) Nect Beg, mihnet denizinde batan gnl kayn kurtarmas iin Hzra benzettii sevgilisinden yardm ister. Gark old bahr- mihnete dil zevrak meded Ey Hzr- pey-huceste yeti dil-rblg it (Nect Beg, G. 31/6) Bk, gnl kayn gam okyanusundan ak hevsnn kurtarp bir kenara atacan syler. nk kayk rzgar olmadan denizde yol alamaz. Bknin bu beytinde, hev kelimesi hem istek, arzu hem de rzgr, yel anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Dil zevrakn lcce-i gamdan hev-y k Elbette bir kenra atar rzigrdur (Bk, G.152/6) Nev, ak denizinde sevgiliye kavumak iin uygun rzgr bulamayan, bu denizde ne yapacan ve nereye gideceini bilemeyen k iin en mnasip yolun istina denizine ekilmek olduunu syler. Beyitte geen rzgr kelimesi yel ve zaman; kinar itmek deyimi ise, sahile ulatrmak ve kucaklamak anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Rzgr el virmeyp itmezsen ol servi kinar Neviy dil zevrakn dery-y istignya sal (Nev, G. 295/5) Gnl-zevrak ilikisinin kurulduu eyh Glibe ait mehur beyitte ise, zevrak kelimesi hem kayk hem de pul ie anlamnda kullanlmtr. Zevrak kelimesi, birinci msradaki anlam gz nnde bulundurulduunda ak denizindeki frtnalara dayanamayp paralanarak sahile vuran bir kayktr. kinci msraa baktmzda ise, zevrak kelimesi, talk bir yola derek parampara olan pul iedir. Talk yol ise, ak yoludur: Yine zevrak- dernum krlup kenara ddi Dayanur m edr bu reh-i seng-sre ddi (eyh Glib, G. 345/1)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1046

Selami TURAN

4. Zevrak-Vcut (Cism, Ten)5: Vcut, gnln veya ruhun sna olmas hasebiyle kaya benzetilmitir. Beden, kayk olunca bu benzetme ile balantl olarak, gzya, gam, ak, vahdet, dumanl ah, varlk, cihan ve lem de deniz olarak tasavvur edilmitir. Hayl, dumanl ahn, dmannn beden kayn yok eden dery-y zulmnye benzetir. Burada geen zulmn tabiri hem zalimlik hem de karanlk anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Vcd zevrakn eyler adnu her nefes nyb Duhn- huma dirsem nola dery-y zulmn (Hayl Beg, K. 21/17) Nev, ak denizine den k iin sabrn nemini vurgulad beytinde, ona, ten kayn strabn girdabna drmemek iin elverisiz rzgrn gemesini sabrla beklemesini tavsiye eder: Ten zevrakn drme girdb- zdraba Sabr it gl ki kalmaz bu rzigr byle (Nev, G. 446/6) Talcal Yahy, lemi, denize; vcudunu, kaya; ahn, seher yeline; ile ekmekten aarm ak sakaln ise, yelkene benzeterek zgn bir hayal dnyas kurar: Sab-y ahum ile yola ddm bahr-i lemde Vcdum zevrakna ak sakaldan bdbn itdm (Talcal Yahya, G. 262/4) Nid ise, padiaha benzettii sevgilisinin ayana yz srebilmek iin, gzya denizinde cisim kayyla yol almaya altn syler: Refte refte payna yz srmek in ol eh Cismmi zevrak sirik-i emi derya eyledm (Nid, G. 63/3)
5

Zevrak-vcut benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Ahmet Nm Mf. 5; Behit G. 13/4; Hayret G. 117/3, 302/5, 390/5, 473/4; Nev K. XLV/18, G. 397/3; Nevzde At Trc. 2/I-4; Salacolu G. 36/5, 85/16; Sheyl G. 43/4; Talcal Yahy Trc., III/2, G. 292/3, 381/4; Usl G. 90/3.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1047

5. Zevrak-Hayal6: Divan iiri geleneinde k, sevgilisine asla kavuamaz. k iin teselli kaynaklarndan birisi, sevgilisi ile ilgili hayaller kurmaktr. k bu hayaller vastasyla her trl zorlua gs gerer. Beyitlerde sevgilinin hayali kaya benzetilince gnl ve gzya, deniz; gz ise, iinden klmas imknsz bir girdap eklinde tasavvur edilir. Kad Burhaneddin, sel olup akan gzyalarnn cihan, denize evirdiini, bu durumdayken sevgilisinin hayal kayn gznde canlandrarak teselli bulmaya altn syler: Yalarum seyl durur tutd cihan sanem Gzme birbi hayali ki anu zevrakdur (Kad Burhaneddin, G. 862/3) Ahmed Paa, deniz-gnl; gz-girdap mnasebeti kurduu beytinde, sevgilinin hayalini kaya benzetir. Ona gre, kayn yeri nasl denizse, sevgilinin hayali de her an gzde ve gnldedir: Gz glmden nice ksn haylin zevrk nki olmdur aa dery gl gird-b gz (Ahmed Paa, G. 124/5) Mezk ise, sevgiliye kavuabilme hayalini benzeterek, ondan gzya denizine almasn ister: Ey zevrak- hayl-i temenn-y vasl- yr Mevc-in-y dde-i dery-fenum ol (Mezk, G. 291/2) 6. Zevrak-Akl/Fikir/Endie
7

kaya

airler; akl, fikir veya endieyi kayk eklinde de dnmlerdir. Mutasavvf bir air olan Niyz-i Msr, fenafillh yolunda akl ve fikir kaynn bir anlam ifade etmediini syler. nk bu yolda vuslat, gnlle mmkn olacaktr: Akl u fikrm zevrak yollarda kald ser-nign Belki cmle akl u fikri bende sergerdn iden (Niyz-i Msr, G. 128/4) Mrz-zde Mehmed Slim ise, sevgilinin gzelliini anlatabilmenin imknszln, gnl inci dilerini vasf eylemeye
6 7

Zevrak-hayal benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Ahmed Paa G. 149/2. Zevrak-akl benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Seyyid Czim G. 216/2.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1048

Selami TURAN

balad, yine dnce kaykmz denize drdk eklinde ifade eder. Beyitte geen drdk kelimesi hem hatrlamak hem de drmek anlamnda tevriyeli kullanlmtr: Dr-i dendnu vasf eylemege balad dil Yine zevrake-i endemz ummna drdk (Slim, Mf. 70) 7. Zevrak-Gz (em) : Divan iirinde n gz, sevgilinin gzelliinin tecelli ettii, kendisini gsterdii, daha akas deer kazand yerdir (Tolasa 2001, 338). Gz, ekil bakmndan kaya benzetilir: Ahmed Paa, sevgilisinin ayva tylerini Hzra benzeterek, ondan gzya denizinde boulmaya yz tutan gz kayn kurtarmasn ister: Ey Hzr hat gel ki emm zevrak Oldu ekm bahrin mstarak (Ahmed Paa, Arb. G. 9/4) Bu balamda Zt, gzyan, deniz; gzn, kayk; kirpiklerini ise, krek eklinde tasavvur eder. Ayrca beyitte geen seyr etmek tabiri hem bakmak hem de yolculuk etmek, gezmek anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Gzm zevrakdur ey Zt krekler ana kirpikler Hayli seyr ider girmi gzm yan buhr itdm (Zt, G. 959/5) Aka tutulan k, ah ve feryat ederek gzya dkmeye balar. Bu, kln belirgin zelliklerinde birisidir. Bazen tabi bazen de kanl olan gzyalarnn zellii, srekli akmasdr. Talcal Yahy, gz kaynn kanl gzya denizinde batmasn ister. nk k, bylece ak denizine ina olabilecektir: Greyin kana gark olsun cihnda zevrak- emm Beni dery-y k- yra nkim in kld (Talcal Yahy, G. 451/2) Ak denizi dalgalanmaya balaynca gz, yaa gark olmutur. Zaten okyanus counca gemileri batrr. Bk, akn gam ile
Zevrak-gz benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Ahmed Paa K. 11/78, 29/4, 35/29; Amr G. 61/6; Behit G. 348/4; Ceml B. 3840; bn-i Kemal G. 217/1; Mihr Hatun G. 164/2; Nevzde At G. 170/4. 180/4, 267/4.
8

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1049

gzya girdabnn bir olup gz kayn dndre dndre batracan syler. Beyitte geen dne dne tabiri hem dne dne hem de tekrar tekrar anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Zevrak-s gam- akula yaum girdb Gark idpdr sanem em-i teri dne done (Bk, G. 464/4) inas ise, gzyan, deniz; gzn, kayk; kirpiklerini ise, ivi eklinde tasavvur ederek farkl bir hayal kurar: Bahr-i ek ire ikeste iki zevrak emm Gyiy saff- mjem zr zeberde mismr (ins, K. 7/30) 8. Zevrak-Niyaz: Yalvarmak, yakarmak, ricada bulunmak anlamlarna gelen niyaz, n vasflarndandr. k yalvararak sevgilisine kavumak ister, fakat n bu hali, ayn zamanda sevgilinin kzmasna, kalarn atmasna ve alnn krtrmasna sebep olur. Bu durumun anlatld beyitte Ahmet Nm, sevgilinin yzn veya gzelliini denize, kalarn ve alnndaki krklar dalgaya, n niyazn ise kaya benzetir: Zuhr- n-i cebn zevrak- niyz h ikeste itmege emvc- b-amn m degl (Ahmet Nm, G. 257/1) 9. Zevrak-mit/Emel: k ektii ilelerden kurtulma midiyle yaar. mit kaya benzetilince, melmet deniz, ah rzgr, gam veya ak da girdap eklinde tasavvur edilir: Ahmet Nm, gam girdabna yakalanan , bu durumdan mit kay ve ektii ahlarn rzgr kurtarabileceini syler: Bd- h k girdb- gamdan kurtarur Zevrak- mmde lutf- rzgr olmazsa da (Ahmet Nm, G. 341/1) Mezk ise, emeli, kaya; ak, girdaba; melmeti de frtnal bir denize benzettii beytinde, ak girdab ve knanmlk denizinin frtnalar karsnda, emel kayna binmi yolcularn aresizliini ifade eder:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1050

Selami TURAN

N'eylesn zevrak-ninn- emel der-kr iken Sarsar- bahr-i melmet gerdi-i girdb- 'k (Mezk, G. 245/2) 10. Zevrak-Sdk: Doruluk, temiz kalplilik, sadakat anlamlarna gelen sdk, gnah denizinde yol alan iin sahip olmas gereken meziyetler arasnda yer alr. Mezk, sdkn nemini vurgulad beytinde, doruluk kayn mit apasna balamann gerekliliini vurgular: Mezk lenger-i mmde zevrak-bend-i sdk ancak Ne gam gelse dklse mevc-i 'ummn- gneh saf saf (Mezk, G. 237/6) 11. Zevrak-Dert: Dert ekmek, n vazgeilmez zelliklerindendir. eyh Glib, ak denizinde dert kayyla yol alan a, sevgilisinden baka hi kimse yardm edemeyeceini syler: Men zevrak- derd iinde n-r Shilde fignda yver yr (eyh Galib, B. 1799) 12. Zevrak-Sabr: Belirli bir amaca ulamak isteyen kii iin, her trl skntya kar sabr gsterebilmek nemli bir erdemdir. Bk, Sultan Selime yazm olduu bir tahmisinde, zevrak kelimesinin ie anlamn kastederek, bel askerlerinin sel gibi akn ettii ve kaza okuna uzak ve yaknn bir olduu dnyada, hevnn sabr iesini, fena tana aldn, syler. Beyitte heva kelimesi hem hava, rzgr hem de istek, arzu anlamnda tevriyeli kullanlmtr: Seyl-b gibi sald bel lekeri akn Tr-i kazya old beraber rak yakn Seng-i fenya ald hev sabr zevrakn (Bk, Tah. 6/VII) 13. Zevrak-Himmet: Himmet, ak yolunda ilerleme veya sevgilisine kavuma arzusunda olan n sevgilisinden bekledii ltuf, ihsan veya manev yardmdr. k asndan sevgilisinin himmeti nemlidir. Ak dalgal bir deniz eklinde dnlnce, himmet de bu yolda ilerlemek isteyen a kayk olmutur. Yetm aadaki beytinde bunu vurgular:

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1051

ddi zevrak- himmet hev-y `kla ey dil Kenr endesin itme yri bu bahr- mevvca (Yetm, G. 179/3) 14. Zevrak-Tedbir: Tedbir, insann yapaca bir eyde baarl olabilmek iin yapt hazrlktr. Hayat denizinin tehlikeli dalgalarnda ilerleyen insan iin tedbir kay nemli bir yere sahiptir. Slim, insan ne kadar tedbirli olursa olsun, muhalif rzgrlarn esmesi, tedbir kayn batrr diyerek bazen bunun bile ie yaramadn belirtir. Burada rzgr kelimesi, hem yel hem de devir, zaman anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: ikeste zevrak- tedbri kalm Muhlif rzgr esmekle her c (Slim, T. 4/27) 15. Zevrak-Hayat/mr: Hayat, Dnya denizinde ilerleyen bir kayk eklinde tasavvur edilmitir. Mutasavvf airlerden Sakp Mustafa Dede, hayat kayn girdapta batrm insann, lmszlk leminin dostu olduunu syler: Harf-i lem-i b- bekdur merdm-i fn Hayt zevrakn gird-b- garka eylemi tefv (Sakp Mustafa Dede G. 93/12) mr kayn isyan denizinde nefsinin hevasyla batran Antepli Ayn ise, Hazret-i Peygamberden yardm ister: Hev-y nefs ile gark eyleyp zevrake-i mri Yem-i isyna taldm dest-gr ol y Reslallh (Antepli Ayn, G. 176/2) 16. Zevrak-Baht: Baht, insanlar asndan olumlu ya da olumsuzluklarn yer ald, daima deien, kararsz bir durum arz eder. efkat, rzgrdan yaknd aadaki beytinde emeli, denize; baht da bu denizde frtnaya yakalanm kaya benzeterek bahtszlndan yaknr. Burada da rzgr kelimesi hem devir, zaman hem de yel anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Zevrak- bahtum dutup bahr-i emelde furtuna Hayf kim bu rzgar atd beni tundan tuna Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1052

Selami TURAN

(efkat )9 17. Zevrak-Tabut: Cenazeyi tamakta kullanlan tabut hem ekil hem de insan yokluk aleminden varlk alemine tamas sebebiyle kaya benzetilmitir. Bu balamda Ziy, yokluk denizine dtnde tabutunun kayk, kefeninin ise yelken olduunu ifade eder: Bahr- fenya sald Ziyyi rzgr Tbt zevrak u kefeni old bd-bn (Mostarl Ziy, G. 364/5) B. vlen Kii (Sevgili, Ynetici vs.) le lgili Unsurlar 1. Zevrak-Sevgili: Divan iirinde sevgili, n gzya denizinde nazl nazl yzen bir kayk eklinde dnlmtr. Zt, safa denizinin kay eklinde tanmlad sevgilisinin, kenara da gelebileceini syler. Beyitte geen kenar kelimesi, hem sahil hem de kucak anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Nola istersen kenra geldgin Zevrak- bahr-i saf dirler saa (Zt, G. 37/4) 2. Zevrak-Gzellik (Hsn, Melahat): n dkt gzya deniz olarak dnlnce, sevgilinin gzellii de o denizde alml bir ekilde yzen kaya benzetilmitir. Mezk, gzya denizinde gururlanarak dolaan sevgiliye, bu denizdeki girdaplardan saknmasn syler: Grp bahr-i sirikm zevrak- hsne gurr itme Anu her katresinden bir 'aceb gird-b olur peyd (Mezk, G. 15/2) Nev ise, geminin girdaba yakalanmas ve yok olmasndan hareketle, sevgilinin gzelliinin kaybolmasn anlatt beytinde, sevgilinin yanan denize, ihtiyarlk alameti olan yzdeki krklklar dalgaya, gzellii de kaya benzetir:

Tkel, Dursun Ali, Kelimelerin irlerin Zihnindeki Maceras: Divan airi ve Zevrak, http://www.dalitokel.com/read.asp?45 (ET: 08.02.2009)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1053

Mevc urup bahr-i ruhu yir yir girihler baglad Zevrak- hsni akn girdaba sald rzgr (Nev, G. 148/3) Y meger dery-y hsn ire melhat zevrak Rzgr olm muhlif Neviy bulm kenar (Nev, G. 148/5) 3. Zevrak- Ayvatyleri (Hatt): Ayva tyleri, sevgilinin gzellik unsurlar arasnda yer alr. Nev, sevgilinin gzelliini denize, ayva tylerini bu denizde yzen kaya; salarn ise kayn apasna benzetir: Lenger olm ana cad- snbl Zevrak- bahr-i letfetdr hatu (Nev, G. 245/2) Nev dier bir beytinde ise, sevgilinin krmz dudan evreleyen sar tylerini, saf arap dolu bir kadehe benzetir: Meclis-i hsne hat- lali aceb revnakdur Mey-i nb ile ii toptolu bir zevrakdur (Nev, G. 245/2)

4. Zevrak-ene (Zenahdan): ene, sevgilinin gzellik unsurlar arasnda yer alr. Rengi, ekli ve ayva tyl olmas sebebiyle elma ile arasnda ilgi kurulur. Ayrca enede yer alan ukur da, airlerin hayal dnyasna zenginlik katar. Behit, sevgilinin yanan, denize; enesini ise, elma suyu ile dolu letafet zevrana benzetmitir. Burada zevrak hem kadeh hem de kayk anlamlarnda kullanlmtr: rzu bahr kenrnda zenahdnu sen Sb-i nbile pr olm bir letfet zevrk (Behit, G. 519/3) 5. Zevrak-Ka10: Sevgilinin gzellik unsurlarndan birisi de katr. Kan en belirgin zellii eri oluudur. Ka, ekil ynnden kaya benzetilir.

10

Zevrak-ka benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Nevzde At G. 43/5.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1054

Selami TURAN

Nev, yelken klahn11 giymi ay yzl sevgilisinin yzn, ltuf denizine; kalarn ise, kaya benzetir. Buradaki yelken kelimesi hem yelken hem de yelken eklindeki klah anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Zevrak- bahr-i ltf olur ka Giyse ol mh krmz yelken (Nev, G. 345/3) 6. Zevrak-Hamet: airler, kayn, g ve iktidar sembol olmas sebebiyle, kaykla hamet arasnda ilgi kurmulardr. Nedim, Ali Paa iin yazd kasidede, onun hametini, gemiye; atlas felei12ni, yelkene; afa ise, dnyay kaplayan rtye benzetir: Tk- gerdnua vl-y afak-pde Zevrak- hamete atlas- gerdn yelken (Nedim, K. 2/ 27) 7. Zevrak-Saltanat: Donanmann g ve iktidar sembol olmas sebebiyle, saltanatla kayk arasnda ilgi kurulmutur. Rid, Sadrazam Mustafa Reid Paa iin yazd kasidesinde onun saltanat kaynn, devletin ileyiine bir renk getirdiinden vgyle bahseder: Zevrak- saltanata bakaca revnak virdi Bun teslm ider elbet res-y devlet (Rid, K. II/19) 8. Zevrak-cll/At/Satvet13: Kayn zenginlik sembol olmas sebebiyle iclal, kayk eklinde tasavvur edilmitir. Neyl, mzeyyel gazelinde yer alan bir beyitte, esiz bir vezir ve kaptanlk makamnn rengi eklinde tavsif ettii memduhunun icllini kaya benzetir: Vezr-i b-mdn revnak- ch- kapudn Ki yan zevrak- iclli gerdn-i'tibr olsa (Ahmed Neyl, G. 16/11)
11 Yelken takke, yelkene benzeyen, bilhassa sarayda ccelerin giydii bir tr balktr. Bkz. (Kou 1967, 243). 12 Atlas felei, cisimden arnm olan ve btn felekleri saran en byk ve en yksek felektir. Bkz. Pala 1989, 164165. 13 Zevrak-at benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Ahmed Paa K. 28/20; Antepli Ayn K. 5/48; Seyyid Czim K. 4/50; Sheyl K. 22/39.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1055

Sbit ise, Sultan Ahmedi vd iirinde, onun icllinin kay karsnda, yedi ambarl dokuz gemi eklinde tasavvur ettii felein, sandal bile olamayacan syler: Han- Ahmed kim bu nh ket-i heft anbar- arh Sandal olmaz zevrak- iclline enber gibi (Sbit, K. 43/18) 9. Zevrak-kbl: Talih akl, baht uyankl, yksek bir mevkie erimek; arzu istek anlamlarna gelen ikbal ile zevrak arasnda ilgi kuran Mezk, kaptan olarak nitelendirdii sevgilisine seslenerek, ikbl kaynla bo yere vnme, benim usuz bucaksz gzya denizimdeki dalgalardan sakn, der: Grre olma zevrak- ikble ey n-hud Mevc-i bahr-i ek-i n-peyd kenrumdan sakn (Mezk, G. 339/3) Rid ise, ikbl kelimesinin arzu ve istek anlamn kastederek, istek ve arzularna ulamak isteyen insann zamana uyum salamas gerektiini, akntya kar krek ekme deyimiyle ifade eder: Efendi zevrak- ikbli uydur sulara zr Akndya yukar akl olanlar krek ekmez (Rid, G. 76/2) C. Kozmik lemle lgili Unsurlar 1. Zevrak-Felek14: Felek, yuvarlakl, daire tekil etmesi, gezegenlerin ve yldzlarn mekn olmas sebebiyle kaya benzetilmitir. Nev, dokuz kat oluu sebebiyle nh zevrak, nh bb eklinde vasflandrd felein, bu ihtiamna ramen bir fakirin istina denizinde yok olacan syler: Ikda demler der nh zevrak u nh bbdan Bir gednu gark olur dery-y istignsna (Nev, G.462/4)

14

Zevrak-felek benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Nevzde At G. 42/5.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1056

Selami TURAN

2. Zevrak-Gne (Zevrak- zer, Zevrak- zerrn)15: Gnein zevrak eklinde tasavvur edilmesinde, bykl, parlakl, ekli, ykseklii, hareketi, dnyay aydnlatmas, klarnn her tarafa ulamas, glgenin ve zerrenin varlna sebep olmas gibi hususlar rol oynamtr. Ceml, sabah vakti gnein douundaki o ihtiam, seher ankasnn, gm renkli deniz zerine altndan bir kayk getirmesi eklinde ifade eder: Seher anks ad bl ile per Getrdi bahr-i sme zevrak- zer (Ceml, B. 1774) Cafer elebi, gnein her sabah doup, gkyznde ykselerek akam vakti batmasn her sabah altn renkli gne kaynn, mavi renkli felek denizinde yola kmas eklinde tasavvur eder: Her subh-dem ki zevrak- zerrn-i fitb Dery-y nl-gn- felekde ola revn (Tacizde Cafer elebi, K. 5/112) Nef ise, Sultan Murad vd kasidesinde, onun kudretinin bykln, felek denizine, temkininin glgesi dse, gnein altn kayna zerreyi apa ederdi szleriyle ifade eder: Deydi zll- temkni muht-i arh- vlya derdi zevrak- zerrn mihre zerreyi lenger (Nef, K. 20/19) 3. Zevrak-Dnya: Dnya, geici oluu, aldatcl ve zalimlii sebebiyle dert ve sknt yurdudur. Yaratlnda dneklik ve kararszlk vardr. Bu sebepten insanlara hep kt gnler gsterir. Ayrca br dnyaya gre renksiz bir yerdir. Dnya, yuvarlakl, felek denizinde bulunmas; canllarn hayatn srdrd yer olmas ynyle kaya benzetilmektedir. Hayl, esen rzgrlarla bir o tarafa bir bu tarafa giden denizin dalgalarndan hareketle, insann, denizin dalgalar gibi hevsna gre hareket etmemesini, bu dnya kayna apa olmasn syler. Beyitte hev kelimesi tevriyeli olarak, hem istek hem de rzgr anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr:

15

Zevrak-gne benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Nevzde At K. 7/36.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1057

Bahr emvc gibi uyma hevya her nefes Zevrak- b-revnak- dnyya yni lenger ol (Hayl Beg, G. 306/2) 4. Zevrak-Hill : Hill, ekli itibariyle kaya benzetilir. Cafer elebi, felei, denize; geceyi aydnlatan hilli, kaya; gecenin karanln ise, misk kokulu bir yelkene benzetir: Dery-y arha zevrak- zer saluben hill eb zulmetinden old ana bd-bn- misk (Tacizde Cafer elebi, K.16/6) Nevres, Mahmud Hann kay iin yazd tarihinde, kaya benzettii hilali, onun azametine layk grr: Meh-i nev zevrak olsa sandal- iclle lyk Muht-i mekrmetdr pertev-i nr- kdemdr bu (Nevres, T. 18/3) 5. Zevrak-Yldz: Yldzlar, gkyznde oluturduklar ekil, parlaklk ve okluk gibi zellikleri dolaysyla iirde, kaya benzetilmilerdir: Ahmed Paa, gnein doup yldzlarn kaybolmasn irane bir eda ile anlatt beytinde, gece vakti gkyzn, Hind Okyanusuna; yldzlar, gm renkli kayklara; gnein klarn ise, nurdan bir yelkene benzetir: Kulzm-i Hind batrmaa gm zevraklarn Bdbn- nr ile donatd flk-i zer gne (Ahmed Paa, K. 19/4) 6. Zevrak-Ik (Nur): Ik dnyay aydnlatmas ve her yne ulamas ynyle zevraa benzetilmitir. Seyyid erif, gnele ay arasndaki ilikiden hareketle kurduu beytinde, bahar mevsimini deniz, gnein klarn kayk, hilali de gmten apaya benzetir: Sald bahr- ahdara bir nrdan zevrak yine Mh- nevden eyleyp smn lenger f-tb (Seyyid erif, K. 21/10)
16

16

Zevrak-hill benzetmesiyle ilgili olarak bkz. Antepli Ayn K. 4/42.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1058

Selami TURAN

D. Tabiatla lgili Unsurlar 1. Zevrak-Yamur damlas: Yamur damlas, ekli ve gkyznden yeryzne inmesi bakmndan kayk olarak tasavvur edilir. Ceml, Hma ve Hmayun adl mesnevisinin, k mevsiminin sfatlarn anlatt ksmnda, gkyzn, gz; yamur damlalarn da kaya benzetir. Yamurun yamasn ise, zevrak salmak eklinde ifade eder: Gzinden geh salard zevrak ba Saard geh dili te sehba (Ceml, B. 3256) 2. Zevrak-Lle: Lle, ekil bakmndan zevraa benzetilir. eyh Glib, rengrenk iek bekleriyle bezenmi bahar, denize; lleyi, kaya; jleyi ise, lle kayyla bu denizi gezen bir yolcuya benzetmitir: emende zevrak- lleyle seyr ider jle Zemine yle hcum itdi mevce-i ezhar (eyh Galib, K. 16/7) E. Bezmle lgili Unsurlar 1. Zevrak-arap (Mey, Sahb, Bde, b- Musaff, ret)17: ki meclislerinin asl unsuru araptr. Divan iirinde, sarholuk vermesi, lezzeti, dklmesi ve rengi sebebiyle arap, deiik tasavvurlara sebep olmutur. arap, beyitlerde ounlukla kadehle beraber geer. Bazen sadece kadehin getii beyitlerde, mrsel mecaz yolu ile arap kastedilir. Divan iirinde, arab, geici de olsa dertten kurtarmas ynyle kullanlr. arap, kaya benzetilince; hasret, elem, gam, emen, istifar ve lem de deniz eklinde tasavvur edilir. Zevrak ve arapla ilgili olarak zevrak- sahb, zevrak- bde, zevrak- mey, zevrak- b-
Zevrak-arap benzetmesiyle ilgili olarak baka rnekler iin bkz. Ahmet Nm G. 8/1; Avn Bey, (Onay 1993, 250); Azmizade Hlet K. 8/7, 10/2; G. 7/1, 16/4, 265/1, 389/1, 524/1, 579/6, 658/4, 762/6, 765/5, 827/5, 879/4, Mf., 137, 150, 531; Fash G. 241/1; Hamet G. 33/2, 84/1, 112/4, 113/4, 120/2, 121/6, 133/3, 143/5, 145/1, 150/1, 150/5, 207/3, 214/6, 217/4, 220/5, 232/2, 242/4; Hzk Mehmed Efendi G. 93/5; Hayl Beg G. 477/1; Ktib-zde Mustafa Skb G. 142/3, 588/3; Kzm Paa, (Onay 1993, 250); Mezk G. 27/2; Nedim G. 84/3, 157/2; Nevzde At G. 124/4, 10/2; Sabr-i akir, (Onay 1993, 250); Sabh, (smail Belig 1999, 207); Seyyid Czim G. 220/2, 280/1, 282/5; Sheyl G. 83/2; . Yahya G. 327/4; Vecd G. 62/2; Yakn G. 1/2.
17

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1059

musaff, zevrak- arb, zevrak- iret terkiplerinin yapldn gryoruz. Zevrak kelimesini en fazla kullanan airlerden biri olan Hlet; alayan gz, girdaba benzettii beytinde, arap zevrann daima hayalinde dndn syler. Bu beyitteki dnmek kelimesi, hem dnmek, hem de dolamak anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Dim haylmzde dner bde zevrak Gird-ba dndi dde-i girynumuz bizm (Hlet, G. 510/6) Ayrca Hlet, sk tarafndan bezme pe pee srlen altn renkli kadehleri bir donanmaya benzetir. Bunu bir g gsterisi eklinde tasavvur eden Hlet, gam kfirinin bundan korkarak meclisi terk edeceine inanr: Sr ey sk pey--pey zevrak- zerrn-i sahby O gam didkleri kfir de grsn bu tonanmay (Hlet, K. 41/25) Bahar mevsimiyle deniz arasnda ilgi kurduu baka beyitlerinde Hlet, arap zevraklarnn seher yeli ile her kede rahata yryeceini syler. Ona gre arap zevrann apas da, yasemin iekleridir. Bu beyitlerde zevrak kelimesi hem kayk hem de arap kadehi anlamlarnda kullanlmtr: Devr-i gldr ke ke sgar- sahb yrr Zevrak- bde nesm-i subh ile al yrr (Hlet, G. 189/1) Zevrak- mey devr ider old yem-i ahdar emen Sald lengerler aa bir nie yirden ysemen (Hlet, G. 663/1) Lengeri dhil-i ketye alurlar gy Ysemen kim dkilr zevrak- pr-sahbya (Hlet, G.725/3) Fuzl, gamla tufan arasnda ilgi kurduu bir beytinde, gamdan kurtarmas ynyle, arap kaynn kendisine yaptn, tufan gnnde Nuhun gemisinin Nuha yapmadn syler: Hcm- gamda mana an itdi zevrak- mey Kim itmedi an tfn olanda ket-i Nh (Fuzl, G. 57/3) Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1060

Selami TURAN

Nedim, sakiye seslenerek, u araptan birka kadeh ektir der. nk ona gre; hasret denizi, arap zevrak olmadan geilmez. Burada zevrak, pul ie ve kayk anlamlarn artracak ekilde kullanlmtr. Beyitte geen ekdiri grmek tabirinde yer alan ekdiri18 kelimesi hem imek hem de kayk anlamn artracak ekilde tevriyeli kullanmtr: undan bir iki ekdirigrsn bize sk B-zevrak- sahb geilr mi yem-i hasret (Nedim, G. 12/ 2) Sbit, arabn, insann i dnyasnda cereyan eden yangn, geici de olsa sndrmesi ve vcuda hararet yapmasndan hareketle, ii arap dolu kadehi, ate kayna benzetir. Burada air, ate kay tabiriyle, hem arabn hararet vermesini hem de Osmanl dneminde, yangn tulumbalarn stanbulun bir yakasndan dier yakasna tamak amacyla kullanlan kayklar (Onay 1993, 251) kastederek tevriyeli kullanmtr: Ltfna snsa ne aceb cn- ehibb te kayg kendsidr zevrak- sahb (Sbit, B. 1) Bir baka beytinde Sbit, zerinde hava kabarcklar olumu, dolu bir kadehi anlatr ve zevrak kelimesinin kayk anlamna uygun olarak, dolu yelken ve eyym19 gibi gemici stlahlarndan da istifade eder: Tol bir yelken idp ekl-i habb cm Skiy kullana gr zevrak eyym sen (Sbit, G. 206/3) Sabr-i akir, her zaman arap kayn ektiini, bu yzden gnller aan gazel gemisine el dediremediini syler. Bu beyitte de ekmek kelimesi, hem imek hem de bir yerden bir yere gtrmek anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Hemie zevrak- mey ekmedr im Sabr Sefne-i gazel-i dil-gya el mi deer (Sabr-i akir, Onay 1993,95) Nev; sknin durmadan kadeh kayn ektirdiini syledii beytinde, ieklerin ah olan gl, reis; iekleri de onun
ekdiri: Krekle ekilen ve yrtlen gemi, uzun, hafif korsan gemisi, anlamlarna gelmektedir (Onay 1993, 251). 19 Eyym: uygun yel, rzgr anlamna gelir. Bkz. Onay 1993, 251.
18

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1061

donanmas eklinde tasavvur eder. Beyitte geen ektirme kelimesi, hem bir eyi bir yerden bir yere gtrmek hem de imek anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Zevrak- sahby sk durmayup ektirmede Gl res olm donanmadur iekler fil-mesel (Nev, G. 294/3) Helk ise, skye seslenerek, iret kaynn arap denizine gitmesi iin rzgrn el verdiini syler. Burada geen rzgr, ekdrmek ve el virdi kelimeleri tevriyeli kullanlmtr. Rzgr yel; zaman; ekdrmek, bir yere ekip gtrmek veya bir eyi iirmek; el virdi tabiri ise, hem uygun dt, msait oldu hem de izin verdi, msaade etti anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Rzgr el virdi sk ay u iret zevrakn ekdrrsen yiridr deryy sahbdan yana (Helk, G. 4/1) 2. Zevrak-Kadeh (Sgar, Cm, Peymne, Ayag)20: ki meclislerinin bir dier asl unsuru olan kadeh; effaf olmas, krlmas, elden ele devredilmesi ve ekli sebebiyle Divan iirinde, kaya veya pul ieye benzetilmitir. Beyitlerde ounlukla arapla beraber geer. Sadece kadehin getii beyitlerde de bazen mecaz- mrsel yoluyla arap kastedilmitir. Kadeh, geici de olsa dertten, gamdan ve tasadan kurtarmas sebebiyle, kaya benzetilince ski, kerem denizi; gnl, kaptan; cihan, mey, gam da deniz eklinde tasavvur edilmitir. Beyitlerde zevrak- zerrn, zevrak- cm, zevrak- peymne, zevrak- ayag, zevrak- kadeh terkipleri yaplmtr. Ahmed Paa, elinde, altn renkli kadeh tutan skiyi tavsif ederken onu, altn zevrakla sslenmi kerem denizine benzetir: Dest-i smninde skn kadeh gren didi Zevrak- zerrnle zeyn olm kerem ummndur (Ahmed Paa, G. 90/8)
Zevrak-kadeh benzetmesiyle ilgili olarak baka rnekler iin bkz. Antepli Ayn G. 14/6; Bk G. 444/2, 444/3; Ceml B. 2142; Emr G. 250/4; Hamet G. 143/1; Hayret G. 413/4; Helk G. 4/2; brhim Hafd G. 267/4; Kad Burhaneddin G. 862/4; Karamanl Ayn G. 243/7; Nect Beg G. 43/6; Nev K. 18/1,G. 96/1, 221/2, 286/4, 474/1, 507/5; Nevzde At K. 2/27, G. 8/1, 10/1, 85/5, 208/2, 222/3, 208/2; Seyyid erif G. 193/6; eyhlislam Yahy G. 290/1; eyh Galib B. 1664, 1666; Yakn G. 159/6; Zaif G. 102/2.
20

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1062

Selami TURAN

Sun, kaptan olarak niteledii gnln, gam gemisine karabilmek iin, kadehi, zevrak; kadehin zerindeki hava kabarcklarn da yelken yapmtr: Suniy mellh- dil gam ketsine kmaga Sgar zevrk idinmidr habb bdbn (Sun, 124/6) Behit, bir an bile olsa gamdan kurtulmak iin, sakiden su kenarna gelerek altn kadehini krmz renkli arap denizine salmasn ister. Burada geen sal kelimesi hem kay denize brak hem de kadehi arap denizine daldr anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Def-i gam klmaga bir dem gel kenr- bda Zevrak- zerrni sk lal-gn deryya sal (Behit, G. 299/3) ker ise, gam denizinin ancak kadeh kay ile geileceini belirterek mecaz- mrsel yolu ile arab kastetmitir. Ayrca sr kelimesi hem gemiyi sr hem de kadehi ver anlamnda tevriyeli kullanlmtr: Skiy bahr-i gam gemege n cm gerek Kerem it sr geelm zevrak-ile bahr-i gam (ker, G. 127/3)

F. iir Sanatyla le lgili Unsurlar 1. Zevrak-Kelimeler Dnyas: airler, kelimeler vastasyla kendi duygu ve dnce dnyalarn ifade edebilirler. det hayal denizinde, kelimelerden meydana gelen kayklara binip dolarlar. Yeri gelir bu kayklarn yerini ihtiaml bir gemi alr. Bu durumu Glib, kendisini, kr, zevrak alp gazel ve iir gemisi veren bir sanatkra benzetir. Beyitteki zevrak kelimesi ak istiare yoluyla kelimeler dnyasn ifade eder. Ayrca kr kelimesi, hem i hem de kazan anlamlarnda tevriyeli kullanlmtr: Seyr eyle krn lem-i b ire Glibin Zevrak alur sefne-i ir u gazel virr (eyh Glib G. 106/7)

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1063

G. Zevrakn Kullanm statistii: Divan, mesnevi ve eitli kaynaklarn taranmas neticesinde, zevrak kelimesinin airlere gre kullanm skl yledir: Ahmed (2), Ahmet Nm (4), Ahmed Neyl (1), Ahmed Paa (12), Amr (1), Antepli Ayn (6), k mer (1), Avn Bey (1), Azmizde Hlet (21), Bk (7), Behit (4), Ceml (4), ker (1), Emr (2), Fash (2), Fehim-i Kadm (1), Fuzl (2), Hamet (18), Hayl Beg (3), Hayret (6), Hzk Mehmed Efendi (1), Helk (2), bn-i Kemal (1),brhim Hafd (1), Kad Burhaneddin (2), Karamanl Ayn (2), Ktib-zde Mustafa Skb (2), Kzm Paa (1), Ktahyal Rahm (3), Mezk (8), Mihr Hatun (3), Mrz-zde Mehmed Slim (5), Nid (1), Nect Beg (2), Nedim (4), Nef (1), Nesm (5), Net (1), Nev (20),Nevzde At (19), Nevres (2), Nigr (2), Niyz-i Msr (1), Rid (2), Sbit (3), Sabr-i kir (2), Sabh (1), Skb Mustafa Dede (1), Salacolu (2), Seyyid erf (2), Seyyid Czim (5), Sun (1), Sheyl (4), efkat (1), eyh Glib (6), eyhlislam Yahya (2), iban Han (2), ins (1), Tacizde Cafer elebi (2), Talcal Yahya (5), Usl (1), Vecd (1), Vuslat (1), Yakn (2), Yetm (2), Zaif (1), Zt (3), Ziy (1). Zevrakla ilgili yaplan benzetmelerin airlere gre dalm skl ise u ekildedir: ak: Ktahyal Rahm (1), Slim (1), iban Han(1); k: Mezk (1), Nesm (3), Nevzde At (1), Nigr (1), Zt (1); gnl: Ahmed (2), Ahmed Paa (3), Antepli Ayn (2), k mer (1), Bk (3), Emr (1), Fash (1), Fehim-i Kadm (1), Fuzl (1), Hayret (1), Helk (1), Karamanl Ayn (1), Ktahyal Rahm (2), Mezk (1), Mihr Hatun (2), Slim (2), Sheyl (1), Nect Beg (1), Nesm (2), Net (1), Nev (4), Nevzde At (2), Nevres (1), Nigr (1), eyh Glib (1), iban Han (1), Vuslat (1), Yetm (1); vcut: Ahmet Nm (1), Behit (1), Hayl Beg (1), Hayret (4), Nid (1), Nev (3), Salacolu (2), Sheyl (1), Talcal Yahya (4), Usl (1); hayal: Ahmed Paa (1), Kad Burhaneddin (1), Mezk (1); akl/fikir/endie: Niyz-i Msr (1); Slim (1), Seyyid Czim (1); gz: Ahmed Paa (4), Amr (1), Bk (1), Behit (1), Ceml (1), bn-i Kemal (1), Mihr Hatun (1), Nevzde At (1), ins (1), Talcal Yahya (1), Zt (1); niyaz: Ahmet Nm (1); mit/emel: Ahmet Nm (1), Mezk (1); sdk: Mezk (1); dert: eyh Glib (1); sabr: Bk (1); himmet: Yetm (1); tedbir: Slim (1); hayat/mr: Antepli Ayn (1), Skp Mustafa Dede (1); baht: efkat (1); tabut: Ziy (1); sevgili: Zt (1); gzellik: Mezk (1), Nev (2); ayva tyleri: Nev (2); ene: Behit (1); ka: Nev (1), Nevzde At (1); hamet: Nedim (1); saltanat: Rid (1); iclal/at/satvet: Ahmed Paa (1), Ahmed Neyl (1), Antepli Ayn (1), Sbit (1),Seyyid Czim (1), Sheyl (1); ikbal: Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1064

Selami TURAN

Rid (1); Mezk (1); felek: Nev (1), Nevzde At (1); gne: Ceml (1), Nef (1), Nevzde At (1), Tacizde Cafer elebi (1); dnya: Hayl Beg (1); hilal: Antepli Ayn (1), Tacizde Cafer elebi (1), Nevres (1); yldz: Ahmed Paa (1); k: Seyyid erif (1); yamur damlas: Ceml (1); lale: eyh Glib (1); arap: Ahmet Nm (1), Avn Bey (1), Hlet (21), Fash (1), Fuzl (1), Hamet (17), Hayl Beg (1), Hzk Mehmed Efendi (1), Ktib-zde Mustafa Skb (2), Kzm Paa (1), Mezk (1), Nedim (3), Nev (1), Nevzde At (2), Sbit (2), Sabr-i kir (2), Seyyid Czim (1), Sheyl (1), eyhlislam Yahya (1), Sabh (1), Vecd (1), Yakn (1); kadeh: Ahmed Paa (2), Antepli Ayn (1), Bk (2), Behit (1), Ceml (1), ker (1), Emr (1), Hamet (1), Hayret (1), Helk (1), brhim Hafd (1), Kad Burhaneddin (1), Karamanl Ayn (1), Nect Beg (1), Nev (6), Nevzde At (7), Seyyid erf (1), Sun (1), eyh Glib (2), eyhlislam Yahya (1), Yakn (1), Zaif (1); kelimeler dnyas: eyh Glib (1). Sonu olarak unlar syleyebiliriz; Szlklerde zevrak kelimesine, kayk anlamyla balantl olarak farkl anlamlar verilmi olsa da airler, bu kelimeyi ounlukla kayk veya pul ie anlamnda kullanmlardr. Zevrak kelimesi, divan iirinin teekkl dnemlerinden itibaren, farkl sahalarda ve farkl geleneklerde yetimi airler tarafndan kullanldn gryoruz. Bu almamzda eitli divan, mesnev ve kaynaklarn taranlmas neticesinde, zevrak kelimesini iirlerinde kullanan altm sekiz deiik aire ait, ikiyz krk iki beyit tespit ettik. iirlerinde zevrak kelimesini en fazla kullanan airler, yirmi bir rnekle Azmizde Hlet, yirmi rnekle Nev, on dokuz rnekli Nevzde Ata ve on sekiz rnekle de Hamettir. Ayrca bu kelimeyi Ahmed Paa on iki; Mezk yedi; Antepli Ayn alt, Seyyid Czim, eyh Glib be; Bk, Behit, Ahmet Nm, Mrz-zde Mehmed Slim, Sheyl, Ceml drt; Hayl Beg, Hayret, Ktahyal Rahm, Zt ; Emr, Fash, Helk, Kad Burhaneddin, Karamanl Ayn, Mihr Hatun, Nect Beg, Nedim, Nesm, Nevres, Rid, Sbit, Seyyid erif, iban Han, Tcizde Cafer elebi, Talcal Yahya, Yakn,Yetm iki, geriye kalan airler ise, bir farkl genin benzetileni olarak kullanmlardr. Divan airleri, zevrak kelimesini, pul ie anlamnda abuk krlmas, ekli ve parlakl ynyle; gemi veya kayk anlamnda ise, suda hareket etmesi, kolayca bir yerden bir yere ekilmesi, uzaklara gitmesi, girdaba kaplp batmas, frtnalarda

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1065

paralanmas; g ve iktidar simgesi olmas vs. sebebiyle deiik unsurlarn benzetileni olarak yararlanmlardr. Zevrak kelimesi kayk veya gemi eklinde tasavvur edilince, gam, ak, muhabbet, fen (yokluk), istina, saf, emen, gzya, hayret, mit, efkr, mihnet, bahr-i sm (seher vakti), letafet, gnl, hun ve elem, deniz olarak dnlmtr. Ayrca beyitlerde anlamla balantl olarak, sevgilinin krmz renkli klah, su kabarc, afak ve gkyz, yelken; kirpikler, krek veya ivi; sa ile yasemin ise, lenger (apa) olarak tavsif edilmitir. Zevrak kelimesinin kayk anlam vesilesiyle, zevrak salmak, girdaba dmek, gark olmak, lenger (apa), zincir, tufan, keti (gemi), n-hud (kaptan), reis, pl (kpr) kenar, sahil, flk (sandal), ekdiri, ekmek, heva, rzgr, badban, yelken, dalga, sarsar (frtna) gibi gemi veya denizcilikle ilgili; pul ie anlamyla balantl olarak da dklmek, talk yol ve krlmak tabirlerinin kullanldn gryoruz. Yaptmz aratrma neticesinde beyitlerde ak, k, gnl, vcut, hayal, akl/fikir/endie, gz, niyaz, mit/emel, sdk, dert, sabr, tabut, sevgili, gzellik, ayva tyleri, ene, ka, felek, gne, dnya, hilal, yldz, k, yamur damlas, lale, kadeh, arap, hamet, himmet, ikbal, saltanat, tedbir, iclal/at, hayat, baht ve iir dili zevraka benzetilmitir. Zevrak kelimesinin benzetilen olarak kullanlmas balamnda altm yedi rnekle arap, birinci, krk rnekle gnl, ikinci; otuzbe rnekle kadeh, nc; yirmi rnekle vcut, drdnc; on rnekle gz, beinci; yedi rnekle de k altnc srada yer alr. Beyitlerde, zevrak kelimesinin anlamlaryla balantl olarak, ekmek ve ekdiri; heva; ayag; rzgr, zulmn, eyym, kinar etmek, kenara ekmek, dne dne, hev ve el vermek gibi kelime veya deyimler tevriyeli kullanlmtr. Bu yazy hazrlarken elimizden geldii kadar ok sayda divan ya da mesnevi taramaya altk. Fakat bizim tarayamadmz divan veya mesnevilerde, zevrakla ilgili farkl benzetmelerin de yaplm olabilecei bir vakadr. Bu tip almalarn yaplmas, divan airlerinin kelimeleri kullanm haritasn karabilecei gibi kurduklar hayal dnyalarnn kefedilmesine ve dolaysyla divan iirinin daha iyi anlalmasna imkn salayacaktr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1066

Selami TURAN

KAYNAKA Ahmet Paa Divan, (Haz. Ali Nihat Tarlan), Mill Eitim Bakanl Yayn, stanbul 1966. Ahmet Vefik Paa, Lehe-i Osmn, (Haz. Recep Toparl), Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara 2000. AKDOAN,Yaar, Ahmedi Dvn ve Dil Hususiyetleri: Gramer, Sentaks, Szlk, Baslmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi, 1979, 2 C., XLV+ 485 s. AKKU, Muzaffer, Seyit Nigri Divn, (nceleme-Metin-ndeksTpkbasm), Nide niversitesi Yayn, Nide 2001. AKSAN, Doan, iir Dili ve Trk iir Dili, Be-Ta Basm Yaym A.., stanbul 1993. AKN, mer Faruk, Divan Edebiyat, DA, C. 9, s. 389427. AKYZ, Kenan, Beken, Sheyl, Yksel, Sedit ve Cunbur, Mjgan, Fuzl Divan, Aka, Ankara 1990. Ali Seydi, Resimli Kamus- Osmn, Matbaa ve Kitaphane-i Cihan, stanbul 1327. ALICI, Ltfi, Dvn- Nid: nceleme-Tenkitli Metin, Doktora Tezi, nn niversitesi, 1998, 569 s. Amr Divan, (Haz. Mehmed avuolu), stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1979. Antepli Ayn Divan, (Haz.: Mehmet Arslan), Kitabevi Yaynlar, stanbul 2004. ARI, Ahmet, Skp Dede ve Dvn, Aka, Ankara 2003. ARSLAN, Mehmet ve Aksoyak, smail Hakk, Hamet Klliyat: Divan, Sened'-uar, Vildet-nme (Sur-nme), ntisab'l-mlk (Hab-nme), Dilek Matbaas, Sivas1994. AYAN, Hseyin, Nesm Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri ve Trke Divannn Tenkitli Metni, Trk Dil Kurumu Yayn, C.I-II, Ankara 2002. AYDEMR, Yaar, Behit Dvn (Behit, Hayat, ahsiyeti, Eserleri ve Divannn Tenkildi Metni), Mill Eitim Bakanl Yayn, Ankara 2000.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1067

AYNUR, Hatice, 15. yy. airi ker ve Dvn. Scala Yaynclk, stanbul 1999. Bk Divan, (Haz.: Sabahattin Kk), Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara 1994. CANSEVER, Sddk,Yiit, Osman ve Kaplan, Orhan; Osman Nevres Divan Transkripsiyonlu Metin, Balkesir 1999, VI+417 s. ELEBOLU, mil, Eski Trk Edebiyat Aratrmalar, Mill Eitim Bakanl Yayn, stanbul 1998. ETN, Kamile, brahim Raid Divan: nceleme-Tenkitli Metin, Yksek Lisans Tezi, Sleyman Demirel niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2005, V+307 s. DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, Ankara 1988. DOAN, Mehmet, Byk Trke Szlk, Rehber, Ankara 1992. ERDOAN, Kenan, Niyz-i Msr Dvn (Tenkitli Metin), Aka, Ankara1998. ERGN, Muharrem, Kad Burhaneddin Divan, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn, stanbul 1990. ERGUN, Sadedin Nzhet, k mer Hayat Sanat ve iirleri, Semih Ltfi Matbaa ve Kitabevi, stanbul 1936. ERNSAL, smail, The Life And Works of Taci-zade Cafer elebi: With Critical Edition of His Divan, EF niversitesi, stanbul 1983. Fehm-i Kadm, (Haz.: Tahir zgr), Atatrk Kltr Merkezi Yayn, Ankara 1991. GKALP, Halk, Fash Divan: nceleme-Metin, Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi, 2001, X+422 s. GFTA, Hseyin, Hazk Mehmed Efendi'nin Hayat, Edeb ahsiyeti, Eserleri ve Divan'nn Tenkitli Metni, Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi, 1992, VII+117 s. GRGENDEREL, Mberr, Hasan Ziy, Hayat-Eserleri-Sanat ve Divan (nceleme-Metin), Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 2000. HARMANCI, Esat, ins Dvn, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi, 1999.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1068

Selami TURAN

HARMANCI, M. Esat, Sheyl Dvn, Aka Yaynlar, Ankara 2007. Hayret Dvan Tenkitli Basm, (Haz.: avuolu, Mehmed ve M. Ali Tanyeri), stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul1981. Helk Divan, (Haz.:Mehmed AVUOLU), EF Yaynlar., stanbul 1982. HORATA, Osman, Ceml, Hm v Hmyn (Glen-i Uk): nceleme, Tenkitli Metin, Doktora Tezi, Hacettepe niversitesi, 1990, IX+697 s. bn-i Keml, Dvan Tenkitli Metin, (Haz.: Mustafa Demirel), stanbul: Faklteler Matbaas 1996. smail Belig, Nuhbetl-sr Li-zeyl-i Zbdetil-er, (Haz.: Abdulkerim Abdulkadirolu), Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yayn, Ankara 1999. KAPLAN, Mahmut, Neat Divan, Akademi Kitabevi, zmir 1996. KARAKSE, Saadet, Nevi-zade Atayi Divan, Ksm Tahlil-Metin, Inn niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyati Eitimi Anabilim Dal, Yaymlanmam Doktora Tezi, Malatya 1994. KAYA, Bayram Ali, Azmzde Halet: Hayat, Edeb Kiilii ve Dvn'nn Tenkitli Metni, Doktora Tezi, Trakya niversitesi, 1996, 938 s. KILI, Atabey, Ahmed Neyl Divan, niversitesi, 1994, III+494 s. Doktora Tezi, Ege

KIRBIYIK, Mehmet, Ktib-zde Mustafa Skb: Hayat, Eserleri, Edeb Kiilii ve Dvn'nn Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Seluk niversitesi, 1999. XIII+930 s. KOU, Reat Ekrem, Trk Giyim Kuam ve Ssleme Szl, Smerbank Yay., Ankara 1967. KURNAZ, Cemal, Hayl Bey Divnnn Tahlli, Mill Eitim Bakanl Yayn, stanbul 1996. KURNAZ, Cemal; Tatc, Mustafa; Aydemir, Yaar, Giritli Salacolu Mustafa Celvet Dvan, Aka, Ankara 2000. MACT, Muhsin, Nedm Divn (nceleme-Tenkidli Metin), Aka, Ankara1997.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1069

MERMER, Ahmet, Karamanl Ayn ve Divan, Aka, Ankara 1997. MERMER, Ahmet, Ktahyal Rahimi ve Divan, Sahhaflar Kitap Saray Yay., stanbul 2004. MERMER, Ahmet, Mezk: Hayat, Edeb Kiilii ve Divannn Tenkidli Metni, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Kltr Merkezi, Ankara1994. MERMER, Ahmet, XVII. Yzyl Divan airi Vecd ve Divanesi, Mill Eitim Bakanl Yayn, Ankara 2002. Mihri Hatun Divan, (Haz.: E. . Matakova), Moskova 1967. Mrz-zde Mehmed Slim, Dvn (Tenkitli Basm), (Haz.: Adnan nce), Yksekretim Kurulu Matbaas, Ankara 1994. Mtercim sm Efendi, Burhn- Kat, (Haz.: Mrsel ztrk; Derya rs), Trk Dil Kurumu Yayn, Ankara 2000. Nefi Divan, (Haz.: Metin Akku), Aka, Ankara 1993. OKU, Naci, eyh Galib, Kltr Bakanl Yaynlar, C. I-II, Ankara 1993. ONAY, Ahmet Talat, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah, (Haz.: Cemal Kurnaz), Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 1993. ZBEK , Ahmet, Cazim Divan (Edisyon Kritik-nceleme), Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri, 2000. PALA, skender, Ansklopedik Divan iiri Szl, Aka, C. I-II, Ankara 1989. PALA, skender, ir-i Kadm (iir erhleri), tken, stanbul 1997. PROLU, Zehra, Yetm (hayat, eserleri, edeb kiilii ve dvnnn tenkidli metni, Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996, 358 s. REDHOUSE, Sr James W., Turkish and English Lexicon, ar Yaynlar, stanbul 1992. Rumelili Zaf Hayat, Sanat, Eserleri ve Dvnndan Semeler, (Haz. Kmil Akarsu), Mill Eitim Bakanl Yayn, stanbul 1993. SARA, M. A. Yekta, Emr Divan, Eren, stanbul 2002.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

1070

Selami TURAN

SEFERCOLU, M. Nejat, Nevi Divan Tahlili, Kltr Bakanl Yayn, Ankara1990. emseddin Sami, Kms- Trk, Enderun Kitabevi, stanbul 1989. eyh Galib, Hsn Ak, Metin, Nesre eviri, Notlar ve Aklamalar, (Haz. Muhammet Nur Doan), tken, stanbul 2002. iban Han Dvn (nceleme-Metin-Dizin-Tpkbasm), (Haz. Yakup Karasoy), Trk Dil Kurumu yayn, Ankara 1998. STENGASS, F., Persian-English Dictionary, Typopress, Beirut 1998. KUN, Ziya, Farsa Trke Lgat Gencne-i Gftr Ferheng-i Ziya, Mill Eitim Bakanl Yayn, C. II, stanbul1996. TANIDIR, Glcan, Dvn- Vuslat: inceleme-tenkitli metin-indeks, Yksek Lisans Tezi, Kahramanmara St mam niversitesi, 2003. TARLAN, Ali Nihad, Hayl Bey Divan, Aka, Ankara1992. TARLAN, Ali Nihad, Nect Beg Divan, Aka, Ankara1992. TKEL, Dursun Ali, Kelimelerin irlerin Zihnindeki Maceras: Divan airi ve Zevrak, http://www.dalitokel.com/read.asp?45 (ET: 08.02.2009) TOLASA, Harun, Ahmet Paann iir Dnyas, Aka, Ankara 2001. NAL, Hacer, 18.yy. Divan airi brahim Hafid, Hayat, Edebi Kiilii ve Divannn Tenkitli Metni(nceleme-Dizin), Gazi nversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Ankara 2003. Usl Divan, (Haz.: Mustafa sen), Aka Yaynlar, Ankara 1990. Yahya Bey, Dvan, (Haz.: Mehmed avuolu), stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1977. YAKAr, Halil brahim, Gelibolulu Sun Dvn ve Tahlili, Doktora Tezi, stanbul niversitesi, 2002, XXVIII+616 s. YAZAR, Sadk, Seyyid erf Mehmed Efend; Hayat, Divan ve Hilyesi, Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul 2006. YENKALE, Ahmet, Ahmet Nm Dvn ve ncelemesi, Doktora Tezi, stanbul niversitesi, 2002, XXIII+826 s.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009

Divan irlerinin Zevrak Etrafnda

1071

Zati Divan (gazeller ksm), (Haz. Mehmed avuolu ve M. Ali Tanyeli), 3 C., stanbul 1987. ZLFE, mer, Naid Divan: 17491791, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, 1998. 261 s. ZLFE, mer, Yakn [. 1568], Dvn, Tenkitli Metin-TetkikDizin, Baslmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, stanbul 2004, 530+64 s.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 4/2 Winter 2009