Professional Documents
Culture Documents
Mecdut Mansuroğlu
İ S T A N B U L
Bürhaneddin Erenler Matbaası
1 9 4 7
XIII. aeir Anadolu Türk şairlerinden D e h'h a n i
hakkında ilk malûmatı ve iki gazelini Fuad Köprülü
vasıtasiyle öğrenm iş bulunuyorduk.* Y in e Köprülü 'nün
bir yazısından Öm er b. Mezid ’in Mecvaü^ai el-nezâ^ir 'in
de ^şaire ait bir kaside ve dört gazel bulunduğunu öğ
renmekle beraber, bu nazireler mecmuasının kaybolma*
SI sebebi ile, son zamana kadar bunlarm metnine sahip
değildik- Mezkûr mecmuanm Kilisli R if’at Bilge elinden
çıkmış bir istinsahı A nkara Türk Dil Kurumu Kütüp
hanesinde mahfuzdur. Büyük ölçüde tek yapraklar üze
rine yapılmış olan (yaprakların arkası boştur) ve dik
k atli bir istinsah hissini veren bu suret 167 sahife olup
(mürekkep ile gösterilen 169 sahife sayısı yanlıştır)
esas nr. 6074, kayıt nr 4657 'dir. İşte bu suretin s.
1 S elçak îler devrin de Anadolu şairleri. H oca D ekh an î (Hayat I,
1, Ankara, 2 kânunuevvsi 1926, s. 4 —S. Bu yazıdaki iki manzumeden
birincisi Eğirdirli Hacı Kemal’ in Cami'- el~neza^ir yaprak 4(j0 kena
rında (mecmua hakkında bk. Fuad Köprülü, M illî ed ebig ai cereyant-
tan ilk m üheşşirleri ve divan -ı tûrkî-i basit, X V I. a sır şairlerin din
E dirneli N azm i ’nin eseri, İstanbul 1928, s. 61 not), diğeri Köpıülû
'ntia hususî kütüphanesinde X IV . ve XV. aslr şairlerinin elerlerini
havi mecmuade (barada sıra ile nr. 6 ve nr. 7).
2 S elça k îler d ev ri edebiyatı h ak kın d a bazı notlar (Hayat IV,
10.°4 Ankara, 15 te^rİDİsani 1928, s. 488).
3 Bu nazireler mecmuası hakkında malûmat için Ek. Fuad Köp
rülü, Millî edebiyat eereyantnıri ilk m ü beşfirleri v e divan~ı iü rkt-i
basit, X V I. asır şairlerin d en E dirn eli N azm i ’nin eseri, l#t. 1928, »,
60 nOt.
3 — 4 ’te bahsi geçen kaside (nr. 1) ile müteakip şu sa>
hifelerinde bahsedilen dört gazeli bulunur : 8 (nr. 2) ,
15 (nr. 3) . 24 (nr. 4 ), 69 (nr. 5).*
D e h h a n i mahlası ile daha üç gazel de Üniversite
Küt- Rız^ P aşa nr 1547 bir nazireler mecmuasında
yaprak 88 b (nr. 8 ) , 135 b (nr 9 ), 537 b (nr. 1 0 )’de
Vardır.’ Bu manzumeleri dil ve eda bakın ınd ın D e h-
h a n ! ’nin diğer manzumelerinden ayırm ak güç olm ak
la beraber, m ahlaslannm D e h a n ı şeklinde olması bun
ların bir başka şsire ait olduğunu düşündürebilir. An
c a k bilhassa bu devirde m ahlasiarın vezne göre şeddeli
ve şeddesiz okunuşu çok görüldüğü gibi, bahis mevzuu
olan üç gazelde Dehânı lâfzının tevriyeli kullanıldığı
(mahlas ve dehânı „ağzı“) da hatırdan çıkarılm am alıdır
(bk. sıra ile beyit 7, 5, 6)-
D e h h a n î hakkında tarihî bilgiır&i^ az olduğu gi
bi, edebî hüviyetine dair vereceğimin üıükümleri de
«limizdeki 10 manzumesinden çıkarm ak mecburiyeti
v a rd ır:
Kendisi X III. asrın ikinci yarısında Selçuklu sara
yına intisap etm iş anlaşılan aslen Horasanlı bir şairdir
(kasidesinde, nr. 1, beyit 19, Horasan ’a dönmek için
müsaade diler). Mahlasını belki de Amu-Derya havzasın
d a D e h h a n - I Ş i r ( türkçe adı D ü 1 dü 1 -A 1 1 a ğ a n )
m evkiine mensupluğu dolayısı ile almıştır.^ Anadolu
1 Bu mecmuadaki maazumelerin basit bir neşri içia bk. Mec-
dut Manatıroglu, En eski A nadolu tiirçeaine ait bazı m etinler, latan*
bul, 1 temmuz 1945, «ayı 39, a. 4—5.
3 Bu aon mecmuadaki manzumelerin tranaliteraaionlu neşirleri
i(in bk. MeCdut Manauroğlu, A n adolu m etin leri. X III. a tır, II. £^e-
h a n î, Türkiyat Mecm. VII —VIII, cüz 1, İatanbul 1942, a. 101 —104;
nazireler mecmuaaı hakkında bk. ayn. esr. a. 102 not.
* Bk. Zeki Velidî Togan, Umumî Türk tarihin e giriş. I. {En
<ttki devirlerden X V I. a tr a k a d a r ,) İstanbul 1946, a. 262—263.
Selçuklu hükümdarı III, Alâeddin Keykubad (1298— 1300)
’ın sarayında bulunuyordu. Bu hükümdar ona farsça bir
Selçuklu Şehnamesi yazdırmıştır.
14. '^Ali durur, eger her kim göre zahir diler ise,
'^ayın gibi göz açnp gör cihanda şir-i merdânı.
2.
3.
1. Boyun cennetde tabiye eger salmaz ise saye,
kim anı cennet ehlinden nazarda bir çöpe sa y a ?'
2. Egerçi kim mütavveldür saçunun hiç uçı yokdur,
sor âhır kıl bekıl disün neslm*i ğâliye-sâya.
3. Dişün dürtenine lâlâ olursa lülü-yı lâlâ,
bu manşıb çok degülmidür bu gün İfilfi-yı lâlây a?
4- Hat u hâl u saçun görüp gönül sevdasına düşmiş,
zı m iskin, göz kara idüp ne düşdi bunça sevdaya?.'
4.
1. Zihı gevher, ki arulukda gûherveşdür, dişi lülü,
yüzin görüp urur yire özin her dem gül-i höd-rü.
2. Yüzi güldür, saçı sünbüi, boyı serv u lebi şekker,
melek-Bİret, hasan şüret, kaşı fettan, gözi cadû.
6.
7.
8.
9.
10 .
1. B ir kadehle bizi sâki fam d an âzâd eyledi,
Şâd olsun gönü anun, gönlümî şsd eyledi.
2. Bende idi bunça yıllar kaddine serv-i revân,,
doğrulukla kulluk itdügiçün âzâd eyledi.
3. ^usrev-i hGbân iden sen dilber-i şTrın-lebi,
BisütOn'i ‘ışk içinde bini Ferhâd eyledi.
4. Od ile korkutma vâSz bizi, kim la'^Ui nigâr,
cânumuz bizûm oda yanm ağa muHsd eyledi.
5. Naş getflrdi hüsninûn da Vâsin isbat itm eğe,
ol, ki yârün kaşinı nün u gözin şad eyledi.
6. Aldayup aldı DehSnı (dehânı) yok bahâya cânumiy.
sorana „Bir boseye aldum" diyü ad eyledi.
7. İster isen milk*i hüsn abâd ola, dsd eyle, kim^
psdişehler dâd ile m ilkini absd eyledi.
ab (f ) su a. eyledi 1 0 ,8
â .-ı . . . İder le ? î? ’^adl (a ) adalet
8,1 saklağıl . . . d ÎE ilie ‘ a . '
â .-ı hayvanı 2,4 -1 1,24
âbâd (f) mamur ağar- a ğ a rm a k , beyazlaş
â. ola 10,7 mak
â. eyledi 10,7 a.-m az . . . yuyuban ş5-
'^aceb (a) acaba, g a lib a ' ga- re t-i Hlndü 4 ,7
rlp ağız ağız
'a . . • . dermanı (im anı) a.-u -n yum 7,6
yolpmı 5,1; 5 ,8 ; 5,5 a .-ı gülistan 7,3
ne Bİhr olfip . ■ • û r- ağla- ağlam ak
d l 6,2 binüm a.-duğ-u-m -â 6,8
kelâm virdi '^a. 6 ,3 ağyar (a) b aşk aları, yt-»
''a. degü.1 1,3 b an cılar
aç- açmak a. elinden 7 ,8
gözün . . . a. 1,11 âhır (a) Bonnnda
göz a.-u p gör 1,14 a. . . . dlsün 3,^2
ad ad, ieim <^akl (a) ak ıl
a.-u-n İçidürdüm 1,23 yokdur 'a .- ı 1,10
işidüp a.-u-n-ı 1,22 al- almak
Sikend er ân u a .-l-y -le 2 ,6 b e l î a.-d-u-m 3,6<
16