Dhi ve Dindar: Isaac Newton

Din ve Bilimlikisinde Konuma Sras Newtonda

stanbul Yaynevi 2011 www.istanbulyayinevi.net

stanbul Yaynevi Eser Ad: Dhi ve Dindar: Isaac Newton Yazar: Enis Doko

Editr: Alper Bilgili Sayfa Dzeni: Adem enel ISBN: 978-605-88082-1-8

Bask ve Cilt: Kitap Matbaaclk San. Ve Tic. Ltd. ti. Davutpaa Cad. No:123 Kat:1 Topkap/stanbul Tel : 0212 482 99 10 Sertifika No:16053

GENEL DAITIM
stanbul Yaynevi Caalolu Yokuu Evren Han No:17 Kat:1 Daire:33 SRKEC STANBUL Tel: (0212) 519 62 72 Fax: (0212) 513 73 86 www.istanbulyayinevi.net bilgi@istanbulyayinevi.net

Dhi ve Dindar: Isaac Newton

Din ve Bilimlikisinde Konuma Sras Newtonda

Enis Doko

Newton gibi din ve bilim arasndaki harmoniyi yakalamay baaran deerli bilim adam Prof. Dr. Ferhan zmene

indekiler

nsz .....................................................................9 Hayat ..................................................................13 Isaac Newton ve Tanr ..........................................17 Tanr ve sa Hakknda 12 Madde ........................26 Metin Hakknda Aklamalar ...............................29 Genel Aklama ....................................................36 Metin Hakknda Aklamalar ...............................45 Gerek Dinin Ksa Bir Plan .............................50 Metin Hakknda Aklamalar ...............................54 Son Sz .................................................................55 Referanslar ...........................................................85

nsz

Tanr eserleri araclyla bilinir Isaac Newton

saac Newton tarihin grd en nemli bilim adamlarndan biridir. 1687 ylnda yaymlanan eseri Philosophi Naturalis Principia Mathematica (Doa Felsefesinin Matematiksel lkeleri) uaklarmz uuran, arabalarn ve gnlk hayatta kullandmz dier eyalarn yapmnda kullanlan klasik mekaniin temellerini att. Bu kitap tartmasz bir biimde yazlm en nemli bilimsel eserdir. Newton yerekimi kanununu ve kendi adyla anlan mehur hareket yasasn kefetmi ve matematiksel olarak formle etmitir. Gezegenlerin eliptik yrngelerde hareket etmesi gerektiini ve Gnein sistemimizin merkezinde olmas gerektiini matematiksel olarak gstermi, bylece Dnya merkezli Evren anlaynn sonunu getirmitir. Newtondan nce, Aristonun etkisiyle, gkyzndeki yasalar ile
9

Dnyadaki yasalarn farkl olduuna inanlyordu. Newton fizik yasalarnn evrensel olduunu gstermitir. Newton n yapsnn homojen olmadn gstermi, renk teorisini bulmu, n parack doasn kefederek, yansma ve krlmay aklamtr. Bugn halen kullanlan aynal teleskobu o gelitirmi, bylece kendisinden ncekilerden daha salkl gzlemler yaplmasn olanakl klmtr. Ses dalgalarn yakndan incelemi ve empirik souma yasasn bulmutur. Newton ayn zamanda tarihin en nemli matematikilerden biridir. Trev ve integrali Leibnizle ayn zamanda kefetmi1, bu ekilde eik yzeylerin alan ve hacmini hesaplamay olanakl klm, hz gibi anlk deiimlerin matematiksel tanmn gelitirmitir. Newton ayn zamanda karekklerin yaklak deerini veren kendi ismini tayan metodu ve binom alm teoremini
1 Newton trev ve integralle ilgili almalarna 1666 ylnda balad, ancak almalarna sadece birka dipnotta yer verdi. Leibniz ise trev ve integral stne almaya 1674 ylnda balad ve 1684 ylnda bu almalarn yaymlad. O tarihe kadar Newton almalarn hl yaymlamamt. Newton, almalarnn Leibniz tarafndan yaynlamdn grnce Leibnizi hrszlkla sulad. Bu da uzun yllar srecek olan Newton-Leibniz ekimesine ve trev ve integrali kimin bulduu tartmalarna neden oldu. Bugn genel olarak kabul edilen gr, Newton ve Leibnizin farkl problemler stnde alrken trev ve integral metotlarna ihtiya duyduklar ve birbirlerinden bamsz bir ekilde ayn metotlar gelitirdikleri ynndedir.
10

de bulmutur. Matematiin doa bilimlerinde baaryla kullanlabilecei nceden iddia edilmise de, bunu gsterip matematikle fizii birletiren kii odur. Principiann yaymland 1687 yl tarihiler tarafndan Aydnlanma ann balangc olarak kabul edilir. 2003te Royal Societydeki bilim adamlar arasnda yaplan ankette Einstein m yoksa Newton mu daha nemli bilim adam? sorusu sorulmu, sonu olarak Newton galip gelmitir. Michael Hartn mehur Tarihte En Etkili 100 Kii listesinde Newton, Hz. Muhammedin arkasndan 2. sray almtr, ayn listede Hz. sa 3., Einstein ise 10. sradadr. Newtonun ok az bilinen ikinci bir yn daha vardr. Newton bir ilahiyat, din felsefecisi ve din tarihisidir. Gnde 18 saat alan Newton, zamannn byk bir ksmn bilimden ziyade, ilahiyata ayrmtr. Yakn zamanda toplanan Newtonun el yazmalarnn byk bir ounluu din yazlardr. zellikle Aydnlanma ann Fransz materyalistleri mekaniki grlerini savunurken, mekanik Evren tablosunu savunan, materyalist bir Newton imaj izmilerdir. Oysa bu ileride de greceimiz gibi Newtonun inandklaryla taban tabana zttr. Newtonun bu ynnn gizli kalmasnn dier bir sebebi de din yazlarn yakn evresi hari hi kimseyle paylamamasdr. Zira Newtonun
11

ilahiyat alanndaki iddialar o dnemler iin ok tehlikeli iddialardr. Newton, Katolik ve Anglikan Kilisesinin gerek Hristiyanlk savunmadn, bu dinlerin gerek Hristiyanlkn tahribat olarak ortaya ktn iddia etmitir. Geleneksel Hristiyanlkn nemli bir esi olan lemeyi2 reddetmi, onu Tanrya bir hakaret olarak grmtr. Tanrnn maddi olmadn savunmutur. nsann lmsz bir ruha sahip olduu iddiasn reddetmi, Tanrnn insan lmden sonra tekrar bedeniyle beraber canlandracan iddia etmitir. eytann bir varlk deil kiinin kt tarafnn metaforik bir gsterimi olduunu dnmtr. Btn bunlarn hepsi Newtonun yaad dnemde ifade edilmesi yasak olan eylerdi. lemeyi reddeden insanlar ldrlmeye varan ar cezalarla cezalandrlabilirlerdi. Newton lemeyi reddettii iin en iyi ihtimalle niversiteden atlacakt. Nitekim, Cambridge niversitesinde Newtonun yerini alan William Whiston, 1710 ylnda lemeyi reddettii iin
2 leme ya da teslis, geleneksel Hristiyanlkta tek Tanrnn kiilii olduu inancdr. Bu kiilik: Baba, Oul (sa) ve Kutsal Ruh (Rh-ul Kuds)tur. kiilie sahip olmakla birlikte Hristiyanlara gre Tanr tek varlktr. leme doktrini Hristiyanlk dnda, bata Hint dinlerinde olmak zere eitli antik dinlerde de kendini gsterir. Dier brahim dinler slam ve Yahudilik bu doktrini reddeder. lemeyle ilgili daha geni bilgi iin kitabmzn son szne bakabilirsiniz.
12

grevden alnacakt. imdi Newtonun din ve Tanr anlayn daha detayl incelemeye balamadan nce Newtonun hayatna bir gz atalm. Hayat Newton, Gregorian takvimine gre 25 Aralk 1642de ngilterede dodu. O souk k gn hasta ve erken doan bebein lecei tahmin ediliyordu. Ancak Newton herkesi artp hayata tutundu. Babas o domadan 2 ay nce lmt. sava ortamnda hem ocuklara bakmak hem de iftilikle uramak Newtonun annesi Hannah Ayscoughu ok zor durumda brakt. Bunun sonucunda Newton daha yandayken Hannah, North Withamda din adam olan Barnabus Smith ile evlendi. Fakat Newton, Woolthorpeta bykannesinin yannda kald. Annesinden uzakta byyen Newton, gnlklerinden anladmz kadar ile vey babasna ve onunla evlendii iin annesine kin duyuyordu. Newton hibir zaman evlenmedi, tm hayatn almalarna adad. ocukluu boyunca oyun oynamam bunun yerine eitli yel deirmeni ve araba modelleri yapm, vey babasnn ktphanesindeki kitaplar okumutur. zellikle derin ncil bilgisi ile tm arkadalar ve retmenlerini artmtr. 14 yana geldiinde annesi tekrar dul kald iin iftli13

e geri dnmek zorunda kalan Newton, o dnemde 3 kk kardei ve annesine bakmak iin okuldan ayrlp iftlikte almak zorunda kald. Ancak retmenleri mdahale edip annesini ikna etti ve Newtona burs salayp okula geri aldlar. Bu olay Newtonu derinden etkilemi ve ksa srede Newtonun en baarl renci olmasn salamt. Newton daha sonra niversite eitimi iin Cambridge Trinity Collegea devam etti. Maddi olarak tutunabilmek iin her gn saatlerce eitli ilerde alt, hocalarna yardm etti, yemek datt. Okulda retilen Aristoya ilgi duymayp, Descartes, Galileo, Kepler gibi yeni dnrleri okuduu iin Cambridgedeki hocalarnn dikkatini ekmedi, sradan bir renci grnts izdi. Ancak evde kendi bana yapt almalar bilimi tamamen deitirecekti. Not defterlerinden anladmz kadar ile bu dnemlerde ilahiyata ilgi duydu. O dnemlerde ykselen Descartesin Mekanistik Evren dncesine Tanry yok sayd gerekesi ile kar kyordu. Nitekim onun bilimsel projesi Tanrnn Evrende aktif olduu dncesini savunmak stne kurulmutu. Newton 1665 ylnda mezun olduunda veba salgn balamt. Veba nedeniyle okul eitime ara verince yksek eitim planlar yapan Newton evine geri dnmek zorunda kald. Evinde kald srece matematikteki almalarna devam etti, me14

hur binom almn oktan gelitirmiti bile. Yine bu dnemde yerekimi fikrini bulmu, yerekimi kuram stnde almaya balamt. Bu dnemler Newtonun ilahiyata ilgisinin de artt dnemlerdir. O yllarda ncilin tahribata urayp uramadn anlamak iin antik metinleri incelemeye girimitir. Yine ayn dnemlerde lemenin gerek Hristiyanlkta olmad sonucuna varm, onun Hristiyanlktaki tahribat sonucu ortaya ktna inanmaya balamtr. Newton 1667 ylnda Cambridgee yksek lisans eitimi iin geri dnd ve orada ders vermeye balad. Bu dnemde optik stne ciddi almalar yapt. 1672 ylnda Royal Societyye ye oldu ve teleskobunu sundu. O dnemlerde artk Katoliklik ve Anglikan Kilisesi ile olan ban tamamen koparmt. Mevcut Katoliklikin tahrif olduuna kanaat getirmiti. Ancak o dnemde Cambridge Trinity Collegeda ders veren tm hocalarn yedinci yln sonunda Anglikan Kilisesine bal papazla atanmas gerekiyordu. lemeyi reddeden, Anglikan Kilisesini sapkn bulan Newtonun byle bir greve gelmesi kabul edilemezdi. Bu yzden Newton Londraya gidip Kralla konuma karar ald, nk bu atamadan kurtulmann tek yolu Kraln o kiinin istisna olabilmesine izin vermesiydi. Ancak dnemin kral II. Charles daha nce kimseye byle
15

bir hak tanmamt. Newton alt haftalk bir uratan sonra istediini ald ve papaz olarak atanmaktan kurtuldu. 1687 ylnda devrim yaratacak eseri Principia yaymland. Newton 1689 ve 1690 yllarnda ngiltere parlamentosuna seildi. Bu dnemlerde ciddi bir ekilde simyayla ilgilendi. ok daha sonralar nemli kimyaclarn tekrarlayacaklar deneyleri o nceden yapt. Amac dier simyaclar gibi metalleri altna evirip zengin olmak deildi. Doayla Tanry anlamay hedefleyen Newton, simya yoluyla Tanrnn Evreni ve yaam nasl yarattn bulacakt. 1690 ylnda ok almaktan hasta dt, o dnemden sonra doa bilimlerinden ok ncille ilgilenmeye balad. Kendisi gibi lemeye inanmayan nl filozof John Lockea gnderdii ve hi yaymlanmayan, lemeyi rtmeyi hedefleyen bir metin hazrlad. O dnemlerde din kitaplar yazd, ama yaymlamad. Ancak lmnden sonra 1733te Daniel ve St. Johnun Vahyi stne Gzlemler ve 1754te ncilde Dikkate Deer ki Tahrifin Tarihsel Nedenleri isimli kitaplar yaymland. Ama asl vurucu eserleri yaymlanmad. 1727 ylnda hayata gzlerini yummadan nce Sakrament3 olarak bi3 Sakrament geleneksel Hristiyanlkta Tanrnn bizzat katldna inanlan ayinlere verilen isimdir. Katoliklikte 7 tane sakrament vardr. Sakramentlerden en mehuru vaftizdir (Hristiyanlka kabul treni). Metinde bahsettiimiz Sakrament, l ve hastalara uygulanan ya srme ayinidir.
16

linen din ayinlere katlmay reddederek etrafndaki insanlara Katolik ve Anglikan Kilisesinin bozulmu bir dini temsil ettiine inandn itiraf etmi ve onun bir paras olmay reddederek Dnyaya gzlerini yummutu. Isaac Newton ve Tanr Isaac Newtonun simyac ynnn medyada ve yakn zamanda yaymlanm baz romanlarda gzler nne serilmesine ramen, Newtonun ilahiyat kiilii hl halk tarafndan fazla bilinmemektedir. Oysa Newton simya ve bilim alanlarndan ok, ilahiyat alannda yazmtr. Simya alannda yaklak bir milyon kelime yazan Newton, din ve din tarihi ile ilgili milyon kelime kaleme almtr. Daha da nemlisi Newtonun bilim ve simya alannda yazdklarnn da aslnda din motivasyonlarla yazlm olmasdr. Newton gen papaz Richard Bentleye 1692 ylnda yazd mektupta unlar sylyordu: Bizim sistemimiz hakknda inceleme yazdm zaman, insanlarn Tanrya inanc dikkate almalarn salayabilecek prensipleri semeye dikkat ettim ve hibir ey beni onlarn bu sebeple kullanlmalarndan daha fazla sevindiremez. Newtona gre Tanr hakknda bilgi edinmemizin iki yolu vard, birincisi kutsal kitaplar, ikincisi de Tanrnn di17

er eseri olan doa. Tanr eserleri araclyla bilinir sz Newtonun bilim felsefesini zetlemektedir. Newtona gre doa bilimlerinin arkasndaki en nemli ama Tanry anlamaktr ve o hem bilimle hem de simyayla bu yzden uramtr. Evreni de Hristiyanlkn bozulmam halini de Tanrnn yarattna inanan Newton bu ikisinin eliemeyeceini dnyordu. Dolaysyla hem bilimin dine, hem de dinin bilime yol gsterdiine inanyordu. Newton, hayat boyunca, Evrene objektif bir biimde baktmz zaman tasarm greceimize ve bu tasarmdan Tanry bulacamza inanmtr. Dolays ile Newton gnmz felsefecilerinin tasarm kant dedikleri Tanr varlk kantn savunmutur. Daha niversite rencisiyken canllardaki simetrinin ans eseri aklanamayacan, ancak bir tasarm eseri geliebileceini savunmutur. Bentleyle mektuplamalar srasnda Newton, Gne sisteminin yapsnn ancak stn bir yaratc ile aklanabileceini sylemi, ayn gr devrim niteliindeki Principiann Genel Aklama blmnde de tekrarlamtr. Ona gre Gne sisteminde ayn ynde, eliptik yrngelerde hareket eden gezegenler ve zellikle de kuyruklu yldzlar byk bir Matematiki ve Mekanikiyi iaret etmektedir. Ancak Newtona gre Tanr Evrendeki yasalar yaratp ekilmemitir, hl aktiftir ve Evrene
18

mdahale etmektedir. Newtonun yerekimi teorisine gre btn cisimler birbirini ekmektedir. Doal olarak Newtonun aklnda yle bir soru canlanyordu, neden her ey bir noktada birlemiyor, Evren sabit duruyordu? Newtona gre bunun olmasn Tanr engelliyordu, devaml olarak gk cisimlerini birbirinden uzakta tutuyordu. Dolays ile Newton, yerekiminin hem Tanrnn var olduunu, hem de Tanrnn devaml olarak Evrende aktif olduunu gsterdiini dnyordu. Newtona gre ncilin gsterdii de buydu. ncil, Evrene devaml mdahale eden, onu yneten bir Tanrdan bahsediyordu ve bilim yasalar da ayn eyi sylyordu. Newton ikinci nl eseri Optikin baslmam ilk versiyonunda Tanrnn bilimin ilk aksiyomu olduunu sylyordu. Newtona gre bilim, Tanrnn varln kabulle balard, ancak bu kabul dogmatik olmazd, Tanrya tmevarm metoduyla ulalrd. Newton Optikin yaymlanmam bu n versiyonunda din felsefesinde lem Delili olarak bilinen Tanr varlk delilinin bir versiyonunu ortaya atyordu. Newtona gre bilim, metot olarak sonutan sebebe doru hareket ederdi. Bunun sonucunda kanlmaz bir biimde Evrenin ilk sebebine ulard. Tanrnn zelliklerini bildirmek bilimin iidir, biz Evreni inceleyerek Tanr hakknda bilgi alrz. Dolays ile Newtonun bilim yasalarn kullanan
19

bir inansz, Newtona gre ister istemez Tanrya inanmaya balayacaktr. Newton Tanrnn, Evrenin her yerine ve her anna yayldn dnyordu. Uzay Tanrnn duyu organ gibidir. Tanrnn yaratt her ey otomatik olarak Tanr tarafndan alglanr. Newton her ne kadar yaymlad eserlerde yerekiminin kayna konusunda yorum yapmaktan kansa da, ekim yasasnn her yere ulamas ile Tanrnn her yerde bulunmasndan yola karak yerekiminin de srekli Tanr tarafndan aktif tutulduu fikrine sahip olduunu zel yazlarndan biliyoruz. Newtonun Deist (Tanrya inanan ama dinleri reddeden kii) olduunu iddia edenler de vardr. Ancak bu iddia Newtonun el yazmalar ile aka yalanlanmtr. Newton, Tanrnn aktif bir g olarak Dnyaya mdahale etmesinin yannda, eitli zamanlarda peygamberler aracl ile Dnyaya dinler indirdiine inanr. Ona gre Hristiyanlk da znde bu dinlerden biridir, ancak zamanla bozulmu, deitirilerek kirletilmitir. Newtona gre Hristiyanlka verilen en byk zarar ona leme olarak bilinen doktrinin sokulmasdr. leme bugn neredeyse btn Hristiyan mezheplerinin kabul ettii, Hristiyanlkn temel inanlarndan biridir. Buna gre Tanrnn ayr kiilii vardr: Baba, Oul (sa) ve Kutsal Ruh. Dolaysyla sa,
20

Tanrnn bu yznden biridir ve Tanrnn beden bulmu halidir. Newton bu gre iddetle kar kmtr, ona gre Tanr tek bir kiiliktir ve sa, Tanrnn vcut bulmu hali olamaz. Ona gre leme inanc Hristiyanlka IV. yzylda girmi ve ondan sonra Hristiyanlk doru yoldan sapm, I. yzyldaki orijinal Hristiyanlktan uzaklamtr. Anglikanizm, Kalvinizm, Katoliklik hepsi doru yoldan sapmlardr. Newtonun lemeyi reddetmesinin arkasnda tane nemli neden vardr. Birincisi Newtona gre leme ncilde yer almaz. leme kavramnn ya da bugn kabul edilene benzer bir leme tanmnn ncilde bulunmamasnn yannda, ncil Tanrnn tekliini vurgulamaktadr. Newtona gre ncilin 1. Korintliler 8:5 (Bizim iin tek bir Tanr Baba vardr.) ve 1.Timoteyus 2:5 (nk tek bir Tanr ve Tanr ile insanlar arasnda tek bir arac vardr.) blmleri aka leme inancyla elimekte, Tanrnn birlik ve btnln vurgulamaktadr. Newtona gre gerek Tanr, Hristiyanlarn Baba dediidir, Kutsal Ruh ve sa, Tanr deildir: Kutsal metinlerde Tanr birdir denildiinde, Baba kastedilmektedir4. Ayn makalede Newton daha da net bir biimde bu iddiay yle tekrar4 Isaac Newtonun 1670lerde yazd, say Tanrdan Ayran 12 Madde isimli makalesinden.
21

lamaktadr: Babaya verilen her eye kadir sfat yerindedir. Zira her eye kadir Tanrdan biz her zaman Babay anlarz. Newtonun lemeyi reddetmesinin ikinci nedeni ise yapt Hristiyanlk tarihi aratrmalaryd. Ona gre leme kavram Yunanl papazlar tarafndan IV. yzylda Hristiyanlka sokulmutu. Yunan metafizii ve Platonizmin etkisi altndaki bu papazlar Tanrnn z ve yaps hakkndaki dncelerini Hristiyanlka sokmu ve bylece sa ve Tanrnn z bakmndan ayn olduu grn ortaya atmlard. Dolays ile Newtona gre leme sonradan Hristiyanlka girmi, Hristiyanlkn znde olmayan bir inantr. Newtonun lemeye kar kmasnn altndaki bir dier faktr ise gelitirdii bilim felsefesinden domutu. Ona gre Tanr herhangi bir madde ya da zden meydana gelemezdi, O, Evrene tamamen yaylmt. Dier taraftan sa zaman ve meknda belirli yerlerde bulunan, maddi bir varlkt. Dahas fizik yasalarndaki uyum ve birlik Tanrnn birliine iaret ediyordu. Newton bu konudaki grlerini gizli tuttu. Yukarda da belirttiimiz gibi Newton lemeyi reddettiini aklamas halinde en iyi ihtimalle niversiteden atlrd. lemeyi reddeden insanlarn diri diri yakld da oluyordu. lemeyi reddetmek hukuken yasakt ve bu yasak Newtondan ancak iki yzyl sonra 1813te kalkacakt. Dolays ile New22

ton bu dncelerini sadece gvendii kiilerle paylard. Newtonun Katoliklik ve dier mezhepleri reddettiini saklamasnn dier bir nedeni ise inanlarn aklamasnn faydal olacana inanmamasyd. Ona gre insanlar kyamete kadar bu sapkn dine inanmaya devam edeceklerdi, bu ncilde bildirilmiti. Dolays ile halk ikna etmenin bir anlam yoktu, nk onlar zaten Newtonun argmanlarn anlayamayacaklard. Yine de Newton zeki insanlarla argmanlarn paylamak istemiti. ncil ve antik din metinlerinin sadece zel insanlarn krabilecei ifreler tadna inanyordu. Newton bu zel insanlara gizli mesajlar saklayan yazm tarzn kendi eserlerine de tamt. Principiay sadece matematikte uzmanlam insanlarn anlayabilecei bir dille yazdn sylyordu. Ayn dnceden yola karak leme ile ilgili grlerini bata Principiann nl Genel Aklamas olmak zere birok eserinde, gizli bir dille aklad. Bylece zeki ve konuya hkim insanlar Newtonun lemeyi reddettiini anlayabileceklerdi. nmzdeki sayfalarda Principiann bu son szn inceleyip Newtonun lemeye nasl gizli bir dille kar ktn beraber greceiz. Baz Hristiyan tarihiler Newtonun lemeyi reddetmesinden rahatsz olduklarndan, Newtonun Batdaki leme kavramna kar kmakla birlikte, doudaki leme kavramn kabul ettii23

ni iddia etmektedirler. Bu iddiann kayna T.C. Pfizenmaierdir. Ancak Newtonun el yazmas metinlerini inceleyen Newton uzman tarihi S.D. Snobelen Newtonun son dnem el yazmalarnda lemenin doudaki versiyonlarn da eletirdiini gstererek bu gr rtmtr.5 Dolays ile Newtonun lemeyi reddettii tarihsel olarak da kantlanm net bir iddiadr. Newton lemenin yan sra ruhun lmszl fikrini de reddediyordu. Ona gre insann ruhu lmden sonra var olmaya devam etmeyecek, bedenle birlikte geici olarak, ahirette dirilinceye dek yok olacakt. Newtona gre ncilin syledii ey Tanrnn insanlar tekrar canlandraca ve dolays ile insanlarn belli bir sreliine yok olmas gerektiiydi. Ona gre Tanr lmlerinden sonra insanlar bedenleri ile birlikte yeniden canlandracak ve sonsuz yaammz bu ekilde balayacakt. Newtona gre Hristiyanlarn yapt bir dier hata eytan diye bir varla Tanr ile savayormu gibi bir grnt vermeleriydi. Newtona gre Tanr o kadar glyd ki Onun dman olamazd. eytan bizim kt tarafmzn sembolik bir gsterimi idi. Hristiyanlkn bozulmasnda ve insanlarn ounun sapmasnda bir gariplik yoktu, nk Newtona gre bu tarih boyunca tekerrr eden bir durumdu. Nuhtan beri bu hep byleydi, Nuhun indirdii o
5 lgilenen okuyucular Snobelenin kaynakada verilen eserlerine gz atp bu konuda daha geni bilgi alabilirler.
24

ilk sade ve tertemiz din daha sonraki insanlar tarafndan saptrlm, eitli sapkn ayinler ve ok tanrlara inanla bozulmutu. Daha sonra Musa, sa gibi birok peygamber dini dzeltmek iin gnderilmi, ama onlarn kurduu dinler de zamanla bozulmutu. En son olarak Hz. sann getirdii din IV. yzylda Athanasius tarafndan bozulmutu. Bu almada size Newtonun kaleminden metin sunacaz. Bu metinden sadece biri yaymlanmtr, dieri ikisi Newtonun son zamanlarda incelenen el yazmalarndandr. lk metinde Newton, Tanr ve sa hakkndaki grlerini 12 madde halinde bize sunuyor. Bu metin, Isaac Newtonun lemeyi reddettii en net metinlerden biridir. kinci metnimiz tm zamanlarn en nemli bilimsel eseri olan Principiann son szdr. Bu metinde Newtonun leme eletirisinin yannda, Tanrnn varl ynnde verdii kanta ve Tanr Evren ilikisi hakkndaki grlerine gz atacaz. Son olarak da Newtonun Gerek Dinin Ksa Bir Plan isimli makalesinde ateizmi eletirdii bir blm inceleyeceiz. Burada sunduklarmz Newtonun din zerine yazd metinlerin ok kk bir ksmdr. Maalesef Newtonun din metinlerinin byk bir ksm henz yazya bile geirilmi deildir.6
6 lgilenenler http://www.newtonproject.sussex.ac.uk/ adresinden Newtonun dinle ilgili dier metinlerine ve burada deindiimiz metinlerin tamamna ngilizce olarak ulaabilirler.
25

Tanr ve sa Hakknda 12 Madde (Isaac Newton)

1. Ebedi ve ezeli, her yerde olan, her eyi bilen, yce, Dnyay ve gkleri yaratan tek Tanr vardr: Baba ve Onunla insanlar arasnda tek bir arac vard: nsan sa. 2. Baba hibir gzn grmedii ve gremeyecei grnmez Tanrdr, dier btn varlklar bazen grnebilir olurlar. 3. Babann kendinde yaam vard ve Oula da kendinde yaam verdi. 4. Baba her eyi bilendir ve btn bilgiyi ncelikle kendi gsnde tayordu ve gelecekteki eylerin bilgisini saya anlatt ve ne gkte ne yerde ne de yer altnda Kuzu hari hibir ey direkt Babadan gelecein bilgisini almaya layk deildir. Ve bu yzden sann tankl Peygamberin Ruhudur ve sa Szdr ya da Tanrnn Peygamberidir.
26

5. Baba hareketsizdir, hibir ey ondan daha bo ya da daha dolu olamaz o yzden O doann ebedi mecburiyetinden dolaydr: Onun dnda dier btn varlklar bir yerden baka bir yere hareket edebilirler. 6. sa gelmeden nce Babaya ynelik olan her trl tapnma (ister dua olsun ister yceltme ya da kran) hl Ona (Babaya) yneliktir. sa, Babasna ynelik tapnmay azaltmak iin gelmedi. 7. En etkili dualar Oul adyla Babaya yaplan dualardr. 8. Bizi yaratt iin ve bize yiyecek ve giyecek verdii iin ve hayatn dier nimetleri iin sadece Ona teekkrlerimizi sunmalyz ve dileklerimizi yerine getirmesi iin sa adna direkt Ondan istemeliyiz. 9. Araclk iin saya yalvarmak zorunda deiliz. Eer Babaya doru dzgn yalvarrsak o bizim iin araclk edecektir. 10. Kurtulu iin Oul adyla Baba dnda birine dua etmemiz gerekli deildir.
27

11. Tanr adn Melek ve Krallara vermek birinci emre kar gelmek deildir. Melek ve Krallara Yahudilerin Tanrsna tapar gibi tapmak ona kar gelmektir. nk emrin anlam: Baka Tanrlara deil bana tapmalsnzdr. 12. Bize gre, her eyin kayna ve bizim kaynamz olan bir Tanr vardr ve her eyin ve bizim aracl ile yaratldmz bir Rab sa vardr. Dier bir deyile, biz sadece Babaya yce Tanr olarak tapacaz ve sadece saya, katledilerek ve kanyla kefaretimizi deyerek bizi kral ve papaz yapan Efendi, Mesih, byk Kral, Tanrnn Kuzusu olarak tapacaz.

28

Metin Hakknda Aklamalar

ukardaki metin Newtonun 1710dan sonra ngilizce olarak kaleme ald ve bugn Cambridge Kings Collegeda bulunan 1 sayfalk bir el yazmasdr. Belge, Keynes Ms. 8 olarak bilinmektedir. imdi metnin daha iyi anlalmas iin maddeleri teker teker inceleyelim: Madde 1: Birinci maddede Newtonun aka lemeyi reddettiini grebiliyoruz, zira Newtona gre tek gerek Tanr Babadr, oul ve kutsal ruh, Tanr olarak isimlendirilemez. Newtonun birinci maddedeki Tek Tanr Baba iddias tarih boyunca lemeyi reddeden eitli mezheplerin temel slogan olmutur. Newton muhtemelen birinci maddesini ncildeki 1.Timoteyus 2:5: nk tek bir Tanr ve Tanr ile insanlar arasnda tek bir Arac vardr. ve 1.Korintliler 8:6: Bizim iin tek bir Tanr Baba vardr. blmlerinden esinlenerek gelitirmitir. sann Tanr olmadn ve leme diye
29

bir eyin olmadn iddia eden Ariyanlar ve dier leme kart mezhepler grlerini savunmak iin ncildeki bu iki blm kant olarak kullanmlardr. Tanrnn yer ve gklerin yaratcs olduu iddias ncilde defalarca kez geer, dolaysyla Newtonun bu iddiay da ncilden esinlenerek yazm olmas muhtemeldir. Bu maddede lemeye en nemli itiraz Newtonun saya nsan sa diye seslenmesidir, bylece Newton ak bir biimde sann Tanr deil insan olduunu ilan etmektedir. Madde 2: Newtonun Tanrnn grnmezliini vurgulamasnn sebebi o dnemdeki leme savunucularnn Tanrnn cevheri olduunu iddia ediyor olmalardr. Newtona gre cevherler gzle grlebilir, ama Tanr grnmez olduu iin cevhere sahip olamaz. Ayrca Newton, Tanrnn hibir zaman grnmeyecek olmasndan ve sann belli bir zaman zarfnda insanlar tarafndan grlm olmasndan yola karak (dikkat ederseniz Newtona gre Tanr dndaki eyler bazen grnr olabilir), sann Tanr olmadna da gnderme yapyor. Bu madde yine ncil kaynakldr: Mbarek ve tek Hkmdar, krallarn Kral, rablerin Rabbi, lmszln tek sahibi, yaklalmaz kta yaayan, hibir insann grmedii ve gremeyecei Tanr (1.Timoteyus 6:15-16).
30

Madde 3: Newtondan lemeye bir itiraz daha. Bu madde ile anlatlmak istenen sa ve Tanrnn ayr birer varlk olduu ve Tanrnn say yarattdr. Newtonun maddeyi bu ekilde verme sebebi, ncile sadk kalmay istemesidir: nk Baba, kendisinde yaam olduu gibi, Oula da kendisinde yaam olma zelliini verdi.(Yuhanna 5:26). Bu blm leme kartlar tarafndan sann Tanrdan bamsz olduunun kant olarak gsterilirdi. Madde 4: Burada Newton sadece Babann bilgiye sahip olduuna, sann bilgiyi ondan rendiine dolays ile her eyi bilme sfatnn sadece Babaya ait olduuna iaret etmektedir. Bu da lemeye bir baka itirazdr. Kuzudan kast sadr, Kuzu sann ncilin Esinlenme blmnde geen metaforik ismidir. Bu maddenin ncildeki en nemli ilham kayna O gn ve saati, ne gkteki melekler, ne de Oul bilir; Babadan baka kimse bilmez.( Matta 24:36, Markos 13:32) ayetidir. Ayrca Peygamberlik Ruhu deyiminin kayna Ben de senin gibi ve saya tanklklarn srdren kardelerin gibi, Tanrnn kuluyum. Tanrya tap! nk saya tanklk, peygamberlik ruhunun zdr. (Esinlenme 19:10) ayeti ve sz lakab ifadesinin kayna ise Kana batrlm bir kaftan giyinmi olup Tanrnn Sz adyla anlr (Esinlenme 19:13) ayetidir.
31

Madde 5: Newton bu Maddede lemeye ok ilgin bir eletiride bulunuyor. lemenin bu metinde hi ismi gemeyen kiilii olan Kutsal Ruh hareket etmektedir. Newton, Tanrnn hareket edemeyeceini iddia ederek Kutsal Ruhun Tanr olamayacan ima etmektedir. Bu da ayn ekilde o dnem lemeyi reddeden baz din adamlarnn argmanlarndan biriydi. Newton, Tanrnn hareket edemeyeceini yapt bilimsel almalar ile ispatladn dnyordu, Newtonun mutlak uzay ve mutlak harekette srar etmesinin en byk sebeplerinden biri Tanrnn hareket etmedii ve uzay aracl ile cisimlerin hareketini alglad dncesiydi. Newton, btn hareketin kaynann Tanr olduuna inanan Aristocu gre benzer bir gre de scak bakyordu. Madde 6: Newton baka el yazmalarnda da buna benzer ifadeler kullanyor ve zellikle saya Tanr olarak taplmamas ynnde uyarda bulunuyor. Ona gre bu, Hristiyanlarn ok sk yapt bir hatadr. stelik bu hata insan putperestlie gtrd iin affedilmez bir hatadr. Madde 7: sa adyla dua etme ncilde yaygn bir kavramdr. rnein; yle ki, benim adm32

la Babadan ne dilerseniz size versin.(Yuhanna 15:16), Size dorusunu syleyeyim, benim admla Babadan ne dilerseniz, onu size verecektir. (Yuhanna 16:23), O gn dileyeceinizi benim admla dileyeceksiniz. Sizin iin Babadan istekte bulunacam sylemiyorum.(Yuhanna 16:29). Madde 8: Newtonun sadece Babaya teekkr etmeliyiz iddias, onun ok dikkatli ncil okumalarndan kmaktadr. Newtona gre ncil defalarca Babaya teekkr etmemiz gerektiini sylerken hibir yerde saya teekkr etmemiz gerektiinden bahsetmiyor. Yiyecek ve giyecee vurgu yaplmas ncil kaynakldr: Yiyeceimiz ve giyeceimiz varsa, bunlarla yetiniriz. (1. Timoteyus 6:8). Madde 10: Newton, saya ve o dnemlerde Katoliklerin ska yapt gibi Azizlere dua etmemizin gereksiz olduuna dikkat ekmektedir. Tabi burada sann Tanr olduu grne bir baka eletiri daha vardr. Baka eserlerde Azizlere dua etmenin bizi en byk hata olarak grd putperestlie gtreceini, bu yzden Tanrdan bakasna dua etmemiz gerektiini savunmutur. Madde 11: Newtonun kiilere yceltmek amacyla Tanr isminin verilebileceini savunma nedeni
33

Tanr kelimesinin ncilde eitli kiileri yceltmek iin kullanlmasdr. Newtona gre tanr kelimesi mutlak veya greceli anlamda kullanlabilir. Baba dnda bir varla Tanr dediimiz zaman Tanr kelimesini grece anlamnda kullanyoruz. Buna gre eski bir metin sa Tanrdr dedii zaman onu yceltmek amacyla bunu sylemekte, ancak sann mutlak manada Tanr olduuna iaret etmemektedir. Zira Newtona gre mutlak manada Tanrdan bahsettiimiz zaman Yce Tanr deriz ve bu ifade ncilde Baba hari hi kimse iin kullanlmamtr. Newtonun ilk emir dedii ey ncilde u ekilde gemektedir: Benden baka Tanrn olmayacak (Msrdan k 20:3). Madde 12: Bu maddede Newton lemeye son eletirisini yapyor. Maddenin bandaki cmle leme kartlarnn ncilde lemeye kar bulduklar en nemli blmn neredeyse aynsdr: Bizim iin tek bir Tanr Baba vardr. O her eyin kaynadr ve biz Onun iin yayoruz. Tek bir Rab var, O da sa Mesihtir. Her ey Onun araclyla yaratld, biz de Onun araclyla yayoruz.(1. Korintliler 8:5-6). lemeyi eletirenlere gre bu blm asl yaratcnn Tanr olduuna ve sann Tanr ile ayn varlk olmadna en gzel kanttr. Bu maddede sa iin kullanlan Byk Kral ve Tanrnn
34

Kuzusu unvanlar ncil kaynakldr. ( ne de Kuds zerine, nk oras Byk Kraln kentidir. ; Yahya ertesi gn sann kendisine doru geldiini grnce yle dedi: te, Dnyann gnahn ortadan kaldran Tanr Kuzusu!) Yukardaki incelememizden grlecei gibi Newtonun ncil bilgisi gayet ileridir ve lemeye ynelttii eletiriler de ncil kaynakldr.

35

Genel aklama (Isaac Newton)

urgalar hipotezi birok glk tarafndan sktrlmaktadr. Her gezegen Gnee izilen bir yarap ile tarad alan ile geen zaman arasnda bir orant ile betimlenebilir, burgalarn eitli paralarnn periyotlar Gneten olan uzaklklarnn ikinci kuvveti orann izlemelidir; fakat gezegenlerin periyot sreleri Gneten uzaklklarnn bl ikinci kuvveti orann bulmaktadr; burgacn paralarnn periyot sreleri, uzaklklarnn bl ikinci kuvveti ile doru orantl olmaldr. Daha kk burgalar Satrn, Jpiter ve dier gezegenler etrafndaki daha kk dnlerini devam ettirebilirler ve Gnein daha byk burgac etrafnda sessizce ve rahatsz edilmeden yzebilirler, Gnein burgacnn paralarnn periyot srelerinin eit olmalar gerekir; fakat Gnein ve gezegenlerin burgalarnn hareketine tekabl etmesi gereken kendi eksenleri etrafndaki dnleri, bu oranlardan ok daha
36

fazla azalmaktadr. Kuyruklu yldzlarn dnleri ar derecede dzenlidir ve gezegenlerle ayn yasalarn hkmne tabidirler ve hibir ekilde burgalar hipotezi ile aklanamazlar; zira kuyruklu yldzlar epeyce tuhaf hareketlerle ayrm yapmakszn gklerin tm blgelerine, burga kavram ile badamayan bir zgrlkte tanmaktadrlar. Havamzda atlan cisimler, hava dnda bir direnle karlamazlar. Bay Boyleun vakumunda yapt gibi havay kartn ve diren kaybolacaktr. Zira bu bolukta bir para ince tyle, bir para kat altn ayn hzlarla dmektedirler. Ve bu, benzer bir mantk sonucunda, Dnya atmosferi stndeki gksel uzaylar iin de geerli olmaldr; devinmelerine direnecek hava olmayan bu uzaylarda btn cisimler en byk zgrlkle hareket edeceklerdir ve gezegenlerle kuyruklu yldzlar tr ve konumlar ile verilen yrngelerdeki dnlerini yukarda aklanan yasalara gre devam ettirecektir. Fakat bu cisimler sadece yerekimi yasalar sonucunda yrngelerinde kalmay srdrseler de, yine de hibir biimde ilkin bu yrngelerinin dzenli konumlarn bu yasalarnn kendilerinden karsam olamazlar. Alt ana gezegen Gne etrafnda, Gne merkezli dairesel yrngelerde, ayn hareket ynnde ve hemen hemen ayn dzlemde dnerler. On uydu Dnya, Jpiter ve Satrn merkezli dairesel yrn37

gelerde, ayn hareket ynnde, hemen hemen ayn dzlemde dnerler. Ve tm bu dzgn hareketlerin kkeni mekanik nedenler olamaz, zira kuyruklu yldzlar eksantrik yrngelerde serbeste ve gklerin her tarafna hareket ederler. Ve byle bir hareketle kuyruklu yldzlar hzlca ve kolayca gezegenlerin yrngelerinden geerler; ve daha yava olduklar ve uzun zaman harcadklar afeliyonlarnda, birbirlerini mmkn olduunca az ekmek amacyla birbirlerinden mmkn olan en byk uzaklktadrlar. Bu en zarif Gne, gezegenler ve kuyruklu yldzlar sistemi zeki ve gl bir varln tasarm ve egemenlii olmadan ortaya kamazd. Ve eer sabit yldzlar da benzer sistemlerin merkezleriyseler, onlar da benzeri bir tasarmla ina edilmi olacaklar ve Birin egemenliine tabi olacaklardr, zellikle sabit yldzlarn Gnein ile ayn doadan olduu iin ve btn sistemler birbirine k gnderdii iin. Ve bylece sabit yldzlarn sistemleri birbirlerine yerekiminden dolay dmezler. O onlar birbirlerinden ok byk uzaklklara yerletirmitir. O her eye hkmeder, sadece Dnya ruhu olarak deil, fakat her eyin Rabbi olarak. Ve hkimiyeti yznden o Rab Tanr, Pantokrator (evrensel ynetici) olarak isimlendirilir. Zira tanr grece bir kelimedir ve hizmetkrlarla ilikilidir ve tanrlk vasf Tanrnn egemenliidir, fakat bu ege38

menlik Tanrnn Dnyann ruhu olduunu sananlarn dnd gibi kendi vcudu zerinde deil, hizmetkrlar zerindedir. Yce Tanr ezeli ve ebedi, sonsuz ve kesinlikle mkemmel bir varlktr; fakat bir varlk ne kadar mkemmel olursa olsun, hkimiyetsiz Rab, Tanr olamaz. nk biz benim Tanrm, senin Tanrn, srailin Tanrs, Tanrlarn Tanrs, Rablerin Rabbi deriz, fakat biz benim ezeli ve ebedim, senin ezeli ve ebedin, srailin ezeli ve ebedisi, tanrlarn ebedi ve ezelisi demeyiz; ya da benim sonsuzum, benim mkemmelim de demeyiz. Bu unvanlar (ezeli ve ebedi, sonsuz, mkemmel) hizmetkrlarla ilikili deillerdir. Tanr kelimesi her tarafta rab anlamnda kullanlr, fakat her rab, tanr deildir. Bir ruhani varln egemenlii tanry tekil eder, gerek bir egemenlik gerek bir tanry tekil eder, yce bir egemenlik yce bir tanry, hayali bir egemenlik hayali bir tanry. Ve gerek egemenlikten, gerek Tanrnn yaayan, zeki ve gl olduu; dier mkemmelliklerinden de Onun yce ya da mmkn olan en mkemmel olduu sonucu kar. O ebedi ve ezelidir, her eye kadir ve her eyi bilendir, dier bir deyile sonsuzdan, ezelilikten ebedilie srmektedir, sonsuzdan sonsuza uzanr, her eyi ynetir, olan ve olabilecek her eyi bilir. O, ebedilik ve ezelilik ile sonsuzluk deildir, O ebedi, ezeli ve sonsuzdur, O zaman ya da uzay deildir,
39

fakat O sreklidir ve hlihazrdr. O her zaman daimidir ve her yerde hlihazrdr. Mekndaki herhangi bir parack daim ve her blnmez zaman an her yerde olduundan, kesinlikle her eyin yaratcs ve rabbi hibir zaman ve hibir yerde olamaz. Her bilinli ruh, deiik zamanlarda ve deiik duyu organlar ve hareketlerde, ayn blnmeyen kiidir. Zamanda ardk olan ve uzayda bir arada bulunan paralar vardr, fakat Tanrnn dnen z yle dursun, bunlardan hibiri insann kiiliinde ya da onun dnen ilkesinde yoktur. Her insan, duyular olan bir varlk olduu srece, tm hayat boyunca tm duyu organlar ile bir ve ayn kiidir. Tanr birdir ve her zaman ve her yerde ayn Tanrdr. O her yerde ve her zamanda sadece sanal olarak deil ayn zamanda z olarak var olandr; zira etki z gerektirir. Onda her ey Ondadr ve Onda hareket eder, fakat Tanr cisimlerin deviniminden etkilenmez, cisimler Tanrnn her yerde bulunuundan hibir diren grmezler. Yce Tanrnn zorunlu olarak var olduu kabul edilmitir ve bu zorunluluktan dolay O her zamandadr ve her yerdedir. Bundan Onun tamamnn Onun gibi olduu sonucu kar, O btnyle gzdr, btnyle kulaktr, btnyle beyindir, btnyle koldur, btnyle duyunun, anlamann ve etkilemenin gcdr, fakat insani olmayan bir e40

kilde, bedeni olmayan bir ekilde, tamamyla bizim bilmediimiz bir ekilde. Kr adamn renkler hakknda hibir fikri olmad gibi, ayn ekilde bizim de en bilge Tanrnn her eyi nasl alglayp anlad hakknda fikrimiz yoktur. O tamamen bedenden ve bedeni ekillerden yoksundur ve bundan dolay O grlemez, duyulamaz ve dokunulamazdr, ayn ekilde ona bedeni bir varlkm gibi taplmamaldr. Onun nitelikleri hakknda bilgimiz vardr, ama bizim herhangi bir eyin z hakknda kesinlikle hibir fikrimiz yoktur. Biz cisimlerin sadece renk ve ekillerini grrz, biz onlarn sadece sesini duyarz, biz sadece onlarn d yzeylerine dokunuruz, biz sadece onlarn kokusunu koklarz ve sadece tadn tadarz. Tanrnn z hakknda bir fikrimiz olmas yle dursun, en iteki maddeyi bilebilmemizi salayacak ne direkt bir algmz ne de dolayl bir etkimiz vardr. Biz Onu sadece zellikleri ve sfatlar ve cisimlerin en mkemmel yaplar ve onlarn nihai nedenleri ile biliriz ve mkemmelliklerinden dolay Ona gpta ederiz; fakat biz Ona hkimiyeti yznden sayg duyarz ve taparz. Zira biz Ona kullar gibi taparz ve hkimiyeti, takdir-i ilahisi ve nihai nedenleri olmayan tanr, kader ve doadan baka bir ey deildir. Her zaman ve her yerde ayn olan kr metafiziksel mecburiyetten cisimlerin hibir deiimi doamaz. Yaratlan cisimler arasndaki
41

tm eitlilik, hepsinin yeri ve zaman, ancak mecburi olarak var olan bir varln iradesi ve dncesi sonucu ortaya km olabilir. Fakat Tanrnn grd, duyduu, konutuu, gld, sevdii, nefret ettii, istedii, verdii, ald, kzd, kavga ettii, ina ettii, ekillendirdii, kurduu mecazi olarak sylenir. Zira Tanr hakkndaki tm konumalarmz insani benzetmelerden tretiliyor, bu da mkemmel olmamakla birlikte yine de bir eit benzetmedir. Bu bizim Tanr hakkndaki tartmamz tamamlyor ve Tanry fenomenlerden karsamak phesiz doa felsefesinin ilerinden biridir. Buraya kadar gklerdeki ve denizlerimizdeki grngleri yer ekimi kuvveti yoluyla akladk, ancak henz bu gcn nedenini belirtmedik. Bunun, kuvvetinde en ufak bir azalmaya uramakszn, Gnein ve gezegenlerin merkezlerinin iine nfuz eden bir nedenden ileri gelmesi gerektii kesindir; bu kuvvet zerinde etkili olduu paracklarn yzeylerinin niceliine gre deil (mekanik nedenlerin yaptklar gibi), fakat kapsadklar kat madde niceliine gre iler ve bu etkisini her yne, engin uzaklklara, uzakln karesi ile ters orantl olarak azalarak yayar. Gnee doru yer ekimi Gnein cismini oluturan bamsz paracklara doru yerekimlerinden oluur ve Gneten uzaklatka, Satrnn yrngesine kadar uzanan geze42

genlerin gntelerinin sknetinden, hatta kuyruklu yldzlarn en uzak gntelerinden, eer bu gnteler de sknette iseler, anlalaca gibi hassas bir biimde uzaklklarn kareleri ile ters orantl olarak azalr. Fakat imdiye dek yerekiminin bu zelliklerinin nedenini grnglerden kefetmeyi baaramadm ve ben bir hipotez uydurmayacam. Zira grnglerden karsanamayan her eye hipotez denilmelidir ve hipotezlerin ister metafiziksel ister fiziksel olsun, ister oklt ister mekanik niteliklerde olsun, deneysel felsefede yeri yoktur. Bu felsefede tikel nermeler grnglerden karsanr ve daha sonra tmevarm yolu ile genelletirilirler. Cisimlerin nfuz edilmezlii, devingenlii ve itici kuvveti ve hareket ile yerekimi yasalar bu ekilde kefedilmitir. Ve bizim iin yerekiminin gerekten var olmas ve akladmz yasalara gre davranmas yeterlidir ve yerekimi gksel cisimlerle denizimizin tm hareketlerini aklamak iin gerektii gibi hizmet eder. Ve imdi kesinlikle en gizli, btn cisimlere yaylan ve ilerinde gizlenen Ruh hakknda bir eyler ekleyebiliriz ve bu Ruhun kuvveti ve eylemi aracl ile cisimlerin paracklar yakn mesafede birbirlerini ekerler ve eer bitiikseler birbirlerine tutunurlar ve elektriksel cisimler komu zerrecikleri ekerek ya da iterek daha byk uzaklklara etki
43

ederler; ve k yaylr, yansr, krlr, saptrlr ve cisimleri str ve tm duyum uyarlr ve hayvan vcudunun tm paralar istencin emriyle hareket ederler, dier bir deyile, bu Ruhun sinirlerin kat lifleri boyunca d duyu organlarndan beyne ve beyinden kaslara karlkl yaylan titreimleriyle hareket ederler. Fakat bunlar birka szckle aklanamayacak eylerdir ve elektriksel ve elastik ruhun almasn salayan yasalarn doru belirlemesini ve gsterimini salamak iin gereken yeterlilikte deneylerimiz de yoktur.

44

Metin hakknda aklamalar

ewtonun Philosophi Naturalis Principia Mathematica (Doa Felsefesinin Matematiksel lkeleri) kitab tm zamanlarn en nemli bilimsel eseridir. Bu kitapta Newton, klasik mekaniin, fiziin temel teorisinin temellerini atmtr. Newtonun bu kitapta gelitirdii fizii kullanarak neredeyse bugn yararlandmz btn teknolojiyi ina ettik. Bizi Aya gtren roketler ve hesaplar bile bu kitapta gelitirilen fizik sayesinde yaplmt. Newton bu devrim yaratan eserin 1713 ylnda yaymlanan ikinci basksna fiziindeki gizli felsefi sonular aklayaca Genel Aklama ad altnda bir son sz ekledi. te yukardaki metin bu Genel Aklamann tamamnn tercmesidir. Genel Aklama anlalmas zor bir metindir. Bunun iki temel nedeni vardr, birincisi Newton bu metinde lemeyi eletiriyor ve ban belaya sokmamak iin bunu st kapal bir ekilde yapmaya alyor. kincisi nszde de bahsettiimiz gibi
45

Newton insanlar sradan ve zel insanlar olarak iki snfa ayryor ve metinlerde bilginin sradan insanlardan saklanmas amac ile kodlanarak verildiini, verilmesi gerektiini savunuyordu. te Genel Aklamay bu mantkla yazld iin anlamak kolay deildir ve hl belli noktalar karanlktadr. Biz burada birka konuya aklk getirmeye alacaz, yoksa metni tamamen aklama iddiasnda deiliz. imdi bu metne gz atalm. 3. Paragraf ve 4. Paragraf: Newton burada bizi Tanrnn varlna gtrecek Tasarm Argmann savunmak iin n hazrlk yapyor. O dnemlerdeki dindar filozoflar ve bilim adamlar -mesela Descartes- felsefelerine Tanrnn varln aksiyom, yani varsaym olarak kabul ederek balarlard. Newton onlardan farkl bir metot izleyerek insann bilimde kulland tmevarm yntemini kullanarak Tanrnn varlna ulaabileceini savunuyordu. te bu nedenlerden tr, Newton, bu metne Tanrnn varl ile balamak yerine tasarm delili ile balayp Tanrnn var olduunu karsamay tercih ediyor. Yukarda da aka syledii gibi gezegenlerin iyi tanmlanm yrngelerde ve ayn ynde hareket etmeleri mekanik yasalarla aklanamaz. Newtona gre bu dzenin arkasnda mekanik yasalar olmadna gre bir zek ve irade olmak zorundadr. Fakat Newton bununla da yetinmek istemiyor
46

ve Tanrnn Evreni yaratmakla kalmayp onu hl ynettiini gstermek amacyla ikinci bir argman daha gelitiriyor ve yldzlarn Tanr tarafndan dzenli bir uzaklkta tutulmadklar takdirde birbirlerine dp yok olacaklarna iaret ediyor. 4. Paragrafta Tanrya Bir diye seslenerek onun birliine iaret ettiine dikkatinizi ekeriz. Newtonun bu metninin taslak halindeki versiyonlarna baktmz zaman bu Bir kelimesinin lemeyi eletirmek amac ile kastl konulduunu gryoruz. Newton, btn yldz sistemlerinin bizimki gibi olacan iddia ederek tm Evrenin ayn Tanr ve kiilik tarafndan ina edildiine dikkat ekiyor. Bu nemlidir zira Newton, Evrenin her tarafnn ayn ekilde inasnn tek kiilikli tek bir Tanrya iaret etmesinin lemeyle uyumadna inanmaktadr. 5. Paragraf: Bu blm metnin en can alc blmdr. Geen blmde Tanrya varan Newton bu blmde inand Tanrnn filozoflarn ya da deistlerin tanrs olmadn, din nitelikleri olan bir Tanr olduunu ortaya koyuyor. Newtona gre Tanr, Evreni aktif bir biimde ynetmektedir, metinde kullanlan Pantokrator kelimesi Tanrnn sfatlarndan biridir ve ncilde Esinlenmeler blmnde dokuz kere geer. Bu sfatn seilmesi nemlidir, zira Pantokrator sfat ncilde sadece Babaya hita47

ben kullanlr, dolays ile bu kullanmdan Evrenin Tanrsnn Baba olduunu anlyoruz, yani lemedeki Baba, Evrenin gerek Tanrsdr. Pantokrator sfatnn modern Hristiyanlar tarafndan saya atfediliyor olmas ok ilgintir, zira ncilde saya Pantokrator sfat verilmemekte, bu sfat sadece Babaya layk grlmektedir. Newton, burada, geen blmde gz attmz metinde yapt gibi Tanr kelimesinin mutlak ve grece manada kullanlabileceine dikkat ekiyor. Bu da lemeye bir gndermedir, zira ncilde baz yerlerde saya Tanr diye seslenilmektedir. Newtona gre bu tanr kelimesinin yceltmek amacyla kullanlan grece versiyonudur, ki ayn zamanda ncilde sa dndaki kiiler iin de kullanlr. Newtonun Tanrya atfettii Benim Tanrm, srailin Tanrs, Tanrlarn Tanrs gibi sfatlar ncilden alntdr. 6. Paragraf: Newton bu paragrafta lemeye iki itirazda daha bulunuyor. ncelikle kiilerin blnemeyeceini sylyor. Bilindii gibi lemeyi savunanlar Tanrnn kiiye blndn iddia ediyorlar. Kiilerin blnmeyeceine inanan Newton, bu ekilde Tanrnn da birka kiilie blnemeyeceini ima ediyor. kinci itiraz, Tanrnn her zaman ve her yerde ayn olmasyla ilgilidir. lemeye gre Tanr baz yerlerde ve zamanlarda sa, baz yer ve zamanlarda Baba olarak gzkyor. te New48

ton, Tanrnn her zaman ve her yerde ayn olduunu vurgulayarak lemeye gizlice kar kmaktadr. 6. Paragrafn son cmlesi ise yerekiminin arkasnda Tanrnn olabilecei hissini uyandryor. 7. Paragraf: Bu blmde Newton, Tanrnn bedeninin olamayacan syleyerek lemeyi reddettiini daha net ortaya koyuyor. Hatta Tanrya yaktrdmz insani zelliklerin bile dolayl olduklar, gerei tam yanstmadklar vurgulanarak sann Tanr olamayaca aka ortaya konuluyor. Newton, paragrafn sonunda Tanrnn bilimin bir paras olmas gerektii konusunda bizi uyaryor.

49

Gerek Dinin Ksa Bir Plan (Isaac Newton)

in ksmen temel ve deimez, ksmen de tesadf ve deikendir. lk din Adem, dris, Nuh, brahim, Musa, sa ve btn azizlerin dinidir ve iki ksmdan oluur, bizim Tanrya kar olan grevimiz ve insanlara kar olan grevimiz, dier bir deyile takva ve drstlk, takvaya ben burada Tanrya adanma ve insaniyetlik diyeceim. Tanrya Adanma Hakknda Tanrya adanmak, Tanry bilmek, Onu sevmek ve Ona tapmaktan oluur. nsaniyetlik insanlara kar sevgi, drstlk ve iyi niyetten oluur. Rabbi, senin Tanrn, btn kalbinle, btn ruhunla ve btn aklnla sevmelisin: bu ilk ve en nemli emirdir, ikincisi de komunu kendini sevdiin gibi sevmelisin. Btn yasa ve peygamberler bu iki emre baldr. (Matta 22) On Emrin ilk drt emrinde birincisi, son alt emrinde de ikincisi emredilmitir.
50

Ateizm Hakknda lkinin kart beyan olarak ateizm, pratik olaraksa putperestliktir. Ateizm insanlk iin o kadar anlamsz ve irentir ki hibir zaman fazla savunucusu olmamtr. Btn kularn, hayvanlarn ve insanlarn sa ve sol taraflarnn ayn olmas (barsaklar hari) ve sadece iki gzlerinin olmas ve yzlerinin iki tarafnda baka gz olmamas, kafalarnn iki tarafnda sadece iki kulak olmas ve burunlarnda sadece iki delik olmas, gz arasnda baka hibir deliin olmamas ve burnun altnda bir az olmas ve iki n ayak veya iki kanat veya omuzlarnda iki el olmas ve bir kalann biri bir tarafnda dieri dier tarafnda iki ayak olmas ve daha fazla olmamas tesadfen olabilir mi? Hepsinin d eklindeki bu dzen bir Sanatnn gaye ve dzenlemesi olmadan nasl ortaya km olabilir? Her trl canlnn gzlerinin kkne kadar transparan olmas ve gzlerin vcutta, d tarafnda kat transparan deriler olan ve transparan svlarla dolu ortada kristal lens olan ve lensin nnde bebei olan tek yer olmas, hem de hepsinin grmeyi olanakl klacak dzgn ekle sahip olmas, hibir Sanatnn onlar tamir edememesi neye balanacaktr? Kr ans, n var olduunu ve onun krlmasn biliyor muydu ve btn varlklarn gzlerini bunu garip bir biimde kullanacak ekilde mi dzenledi? Bu ve bunun benze51

ri dnceler her zaman insanolunu her eyi yaratan, her eye gc yeten ve o yzden korkulmas gereken bir varln olduuna ikna etmitir ve her zaman ikna edecektir. Putperestlik Hakknda Putperestlik daha tehlikeli bir sutur, nk krallarn otoritesi buna eilimlidir ve ok yanltc gsterilerle insanla bunu ima ederler. Krallarn l atalarnn grdkleri hrmete zaaflar vardr: Kahramanlarn ve azizlerin ruhuna hrmet etmek ve onlarn bizi duyup bize yardm edebileceklerine inanmak ve onlar Tanr ile insan arasnda arac olarak grmek ve onlarn onuruna ve hatrasna adanm heykel ve tapnaklarda yaamak ve genellikle orada eylemde bulunmak mantkl gzkr. Ve bu, dinin en nemli ksmna aykr olduu iin kutsal kitaplarda ayplanm ve btn sularn en irenci ilan edilmitir. Gnahn birinci yn gerek Tanrya kar olan hizmeti ihmal etmektir. Zira biri sahte tanrlara ne kadar fazla zaman ve zveri harcarsa, gerek Tanrya o kadar az harcayabilir. kincisi, sahte ve taklit tanrlara, yani hayalet ve l insanlarn ruhlarna ya da senin dualarn duyabiliyormu, sana iyilik veya ktl dokunacakm taklidi yaparak tanrlarn haline getirdiklerine hizmet et52

mek, onlara korunma ve kutsanmak iin dua etmek ve onlara gvenmektir, ki onlar sahte tanrlardr zira senin onlara atadn ve onlarda olduuna inandn glere sahip deildirler. Onlar Dij, ksmi tanrlar, azizler ya da baka bir adla armanz nemli deildir. Onlara byle gler yklemek ve putperestlerin tanrlarna ykledikleri gveni yklemekle siz onlar birinci emirde yasaklanan ve putperestlerin tapndklar tanrlar haline getirirsiniz. Aziz Paul bize putperestlerin taptklar tanrlarn Tanr olmadn syler. Onun bize sylemek istedii ey onlarn sonsuz, ebedi, her eye kadir, her eyi bilen varlklar olmad deildir (zira putperestler bile onlarn byle olduklarn dnmezlerdi), fakat onun dedii ey onlarn putperestlerin dedii tanrlar olmadklaryd, onlar putperestlerin dnd zelliklere sahip tanrlar deillerdi. Yani zeki, onlara tapanlar grp duyan ve onlara iyilik ya da ktlk yapabilecek ruhlar deillerdi. l insanlarn ruhlarna byle gler atfetmek havarilerin knad eytanlarn ya da iblislerin retisidir.

53

Metin Hakknda Aklamalar

uradaki metin Keynes Ms. 7 olarak kodlanan 3324 kelimelik ve 4 sayfalk, ismi tam okunmayan ama muhtemelen Gerek Dinin Ksa Bir Plan olan makaleden alnmtr. Newtonun bu makaleyi 1710 ylndan sonra kaleme ald tahmin edilmektedir. Size sunduumuz ksmn devamnda putperestlik incelemesini srdren Newton, son olarak da insaniyetlii ele alyor ve dinin ikinci emri olduunu iddia ettii komumuzu kendimiz gibi sevme prensibinin ne anlama geldiini aklamaya alyor.

54

Son Sz

zellikle geen yzylda poplerleen bir iddiaya gre bilim ve din birbirine dman iki dnya grdr. Bu iddia yaadmz yzylda Dawkins bata olmak zere eitli biyologlar tarafndan daha da krklenmitir. Bu kiilere gre bilim, Tanry devre d brakm, gereksiz bir hipotez haline getirmitir. Onlar Tanry gereksiz grmekle kalmaz, dinlerin bilime tehdit oluturduklar gerekesi ile yok edilmesi gerektiini savunurlar. Bu gr savunanlar, doa ve fizik yasalar dnda bir varlk ya da gereklik olduunu reddederler ki bu doalclk olarak bilinen dnya grdr. Felsefeye aina olmayan insanlarn yapt hata -ki bilimle dinin attn savunan ou kii bu hataya dmektedir- doalclkla bilimi birbirine kartrmaktr. Doa ve fizik yasalar dnda hibir gereklik olmad iddias, en az din iddialar kadar metafiziksel bir iddiadr. Bu iddiay deneysel olarak dorula55

mak ya da yanllamak mmkn deildir. Dolays ile Doa dnda hibir ey yoktur iddias bilimsel bir iddia deildir. Doalclk ile dinlerin birbiriyle atma halinde olduu dorudur. Ancak asl sorulmas gereken soru Bilim, dinle atr m? olmaldr. Doalclk m, din mi bilimle daha byk bir uyum ierisindedir? Bilim, din iin nemli midir? imdi bu sorulara cevap arayalm. Doalcln bilime getirdii snrlamalar Bilimin dinle ve doalclkla olan ilikisine gz atmadan nce ksaca bilimin tanmn yapalm. Bilim, yaadmz Evren ile ilgili gerekleri, deneysel verileri sistematik bir biimde inceleyerek bulmay amalayan disiplindir (Buradaki tanma matematik veya mantk gibi biimsel bilimler dhil deildir. Bu blmde bilimden anladmz ey fizik, kimya, sosyoloji, tarih gibi ampirik bilimlerdir). Dolays ile bilimin iki temel zellii vardr. Bilim, ilk olarak, d dnyayla ilgili gerekleri bulmay amalar, ikincisi de bunu ampirik yntemlerle yapar. Bilim bu haliyle doa d ile ilgili herhangi bir yorum yapmaz. Ancak ona doalclk gmleini giydirdiimiz zaman, bilime Doa dnda hibir ey yoktur varsaymn dayatm oluruz. lk bakta ok masum grnen bu varsaym, bilime ciddi s56

nrlamalar getirmektedir. Yukarda da belirttiimiz gibi bilimin amac gerei bulmaktr ve eer doastn bilimden dlarsak ve eer Evrende de byle doa d nedenlerden ortaya kan olgular varsa bilim hibir zaman bu gereklere ulaamayacaktr. Dolays ile bilime doalcl dayatmak, onun ulaabilecei alanlar kstlamak demektir. Bunu daha iyi anlamak iin yle bir rnek verelim. Diyelim ki ok nemli bir siyaseti lyor, doktorlar da adamn ld konusunda hemfikir oluyorlar. Ancak odada bulunan biri, siyasetiyi dirilteceini sylyor ve elini adama koyar koymaz l siyaseti diriliyor. Odada siyasetinin biyografisini yazan bir tarihi de var. imdi tarihi bu olay eserine nasl aktarmaldr? Olay doast gzkyor diye olay grmezden mi gelmelidir? Tarih, doast eylere yer veremez diye yaananlar kitabna koymamal mdr? Yoksa tarafszln bozup olay baka trl m yanstmaldr? Peki ya odadaki doktorlar? Onlar bu adamn hayata dnd gerei bilindik doal srelerle aklanamyor diye yaananlar grmezden mi gelmelidirler? Adamn yaad gereini raporlarna dmeleri uygun olur mu? Tabi ki uygun olur, tarihi olay tabi ki tarafszca yazmaldr. eitli felsefi grleri gerekle bilim arasna koymak ok yanl bir yaklamdr. Tabi ki doast bir ey olmayabilir, tabi ki yaadmz
57

Evren dnda bir ey olmayabilir ama brakalm da bunlara bilim cevap versin. Orta ada ncile dayanarak bilime snrlama getirenleri eletiren doalclarn, kendi felsefi grleriyle bilime snrlama getirmeleri artcdr. Bu ok masum bir snrlama gibi gelebilir, ama tarih boyunca byle birok masum snrlama bilimin ilerlemesine engel olmutur. Geen yzylda kendilerini bilimin savunucusu olarak gren mekanik materyalistler bilimin sadece mekanik nedenleri incelemesi gerektii savunuyorlard. Onlara gre Evren mekanik olduu iin bu masum ve gereki bir varsaymd, bilimsel yaklamd. Ancak kuantum teorisi mekanik olmayan, sebeplerin sonular mecbur etmedii bir Evren tablosu ortaya att. O dnemler bu bilim savunucular kuantum teorisinin bilimsel olmadn savundu. Ancak kuantum mekanii tm zamann en etkili ve nemli bilimsel teorileri arasnda yerini ald. Yine kendini bilim savunucusu ilan eden bir takm bilim adam ve dnr geen yzylda bilimin Evrenin sonsuzdan beri var olmas gerektiini varsaymas gerektiini savunmulard. Zira Evrenin zamanda balangc olduu iddias yaratl artryordu ve bilim byle bir gr savunamazd. Ancak bu dayatma da bilimi yavalatt, zira bilimsel veriler Evrenin byk bir patlama ile snrl bir zaman nce ortaya ktna iaret ettiinde, bilim savunucular bu bilimsel te58

oriye de sava atlar. Nature gibi saygn bir dergide bile, Evrenin zamanda balangc olduunu iddia eden Byk Patlama teorisine felsefi olarak kabul edilemez olduu gerekesi ile saldrlar geldi7. Ancak Byk Patlama teorisi tm bu saldrlara ramen kozmolojinin en ok kabul gren teorisi oldu. Tm bu rneklerden karmamz gereken sonu, bilime herhangi bir felsefi gr yklemenin, bu gr ne kadar sezgisel ya da masum olursa olsun yanl olacadr. Bilimi baarl klan ey deneysel olmas ve gerein peinden zgrce komasdr. Bilim geree zellikler, koullar atfetmez. Gerek, zamanla yzn gsterecektir. Doa dnda bir gerek varsa ve bu bir ekilde deneysel verilerimize girebilirse, belki bir gn bilim bu gerei de bulacaktr. Bilim ve Doalclk arasndaki gizli atma lk bakta bilim ve doalclk olduka uyumlu gzkmektedirler. Hatta doalclar kendilerini bilimin tek savunucusu olarak tantmaktadrlar. Ancak bu grnt detaylara indiimiz zaman bozulmaya balar, hatta doalcln bilimle eitli alardan elitii ortaya kar. Burada bu gizli atmann ba gsterdii be noktaya gz atacaz.
7 Baknz: John Maddox, Down with the Big Bang. Nature, 340, 1989, s. 425.
59

Bilim ve doalclk arasndaki atmann temelinde tmevarm problemi olarak bilinen felsefi problem yatmaktadr. Doalclar, bilginin deneysel yollardan elde edildiini savunurlar (Oysa bu iddia da bilimsel bir iddia deildir, zira iddiann kendisini de deneysel teste tabi tutmak mmkn deildir). Doalclar bunun dnda matematiksel ve mantksal nermeleri de kabul ederler, ancak genel olarak onlarn bilgi retmediklerini savunurlar. Bilimin temel yntemi tmevarmdr. Tmevarm sonlu sayda gzlem nermesinden, genel bir prensip karma ilemidir. Mesela yaptmz gzlemlerde iki ters ykl paracn birbirini ektiini defalarca gzlemledikten sonra, Ters ykl paracklar birbirini her zaman eker genel ilkesini karmlarz. te bu ilem tmevarmdr. Bilim tmevarmla alr. Dolays ile tmevarm metodunun gvenirlii, bilimin gvenilirliine etir. Peki, ama tmevarm ilemi ne kadar gvenilirdir? Yanl genellemeleri bir kenara braktmz farz etsek de genel olarak tmevarm ilemi gvenilir midir? te bu soru doalc dnya grnde sorulduunda ciddi problemler yaratr. Tmevarma gvenmemiz iin, Evrenin deimediini, fizik yasalarnn hep ayn olduunu varsaymamz gerekir. Aksi halde yarn ters ykl paracklarn birbirini ektii iddiasnn doru olup olmayaca belirsiz olur. Tm bilimsel teoriler ku60

ku altnda kalr. Dolays ile tmevarma gveneceksek, evrensel yasalarn deimediini varsaymamz gerekmektedir. Peki, evrensel yasalarn deimediini nereden biliyoruz? te problem burada balamaktadr, zira doalclarn bu soruya verdii cevap da tmevarma dayanmaktadr. yle ki, onlara gre Evren yasalarnn bugne kadar deimemesi yine deimeyeceini gsterir. yi ama bu cevap bizi dngsel manta sokar, zira tmevarm kullanmn tmevarmla gerekelendirmemiz mmkn deildir. Bu ncilin Tanr sz olduunu nereden biliyorsun? sorusuna nk ncilde yazyor. cevabn vermekten farkszdr. Bazlar bu noktada bilimin ynteminin tmevarm deil yanllama olduunu syleyecektir. Bu iddiaya gre bilim nce hipotezler retir, daha sonra bu hipotezleri deneysel olarak teste tabi tutar. Testi geemeyen hipotezler elenir, geenlere ise gvenimiz artar. Ancak bu yaklam problemi zmez, zira bu sefer de Yanllanan bir teorinin yarn doru olmayacan nereden biliyoruz? sorusu karmza kacaktr. Hatta testi geen teorinin, yarn ayn testte baarsz olmayacan nereden biliyoruz sorusu ortaya kacaktr. Yanllamann baarl olduunu varsaymak iin Evren yasalarnn deimezliini varsaymamz gerekmektedir, aksi takdirde yukardaki sorulara olumlu cevap veremeyiz. Ancak yukarda da
61

grdmz gibi Evreni yneten yasalarn deimediini gerekelendirmenin tek yolu tmevarmdr. Sonu olarak bilimin metodu yanllama olsa bile, yanllanmaya gvenmemiz iin, tmevarma gvenmemiz gerekmektedir. Yani yanllamaya atf yapmak bizi tmevarm probleminden uzaklatrmaz. Sonuta doalc bak asnda bilim dngsel manta dayanan bir metot (tmevarm) stne kurulmu bir disiplin olduu iin, kard sonulara gvenmek doru deildir. Felsefecilerin yzyllardr bildii bu ekime, halk tarafndan bilinmemektedir. te yandan Newton da doalcla gitmenin bizi byle bir sonuca gtreceini biliyordu. Ancak doalclk ile bilim arasndaki tek gerginlik tmevarm problemi deildir. kinci bir problem de doalc dnya grnn insana Evrende atad statden domaktadr. Bilime gvenmemiz iin insann bilgi reten akli fonksiyonlarna gvenmemiz gerekir. Ancak doalc bak asna gre ans eseri, kontrolsz gler tarafndan ortaya kan bir madde yn olan insann gerek bilgi retebilmesi gariptir. Mehur Amerikan felsefeci Alvin Plantinga bu durumu u ekilde aklamaktadr: Eer akli melekelerimiz, doalclarn dnd gibi olumusa, o zaman onlarn nihai amac ya da fonksiyonu (tabi bir ama veya fonksiyonu varsa) hayatta kalma gibi bir ey olacaktr... fakat o zaman balan62

gta sezgisel olarak onlarn fonksiyonlar arasnda gerek inanlar retmek olaca kukuludur8. Eer evrim teorisi doalc bak asyla yorumlanacak olursa o zaman insan hayatta kalmay ve oalmay fonksiyon edinmi bir madde yndr, dolays ile yapt karmlara gvenmek fazla salkl olmayacaktr. Nitekim Darwin de teorisinin bu ekilde yorumlanmasnn rasyonalite ve bilime tehdit oluturduunun farkndayd ve William Grahama 3 Temmuz 1881de yazd mektupta daha dk hayvanlarn aklndan evrimleen insan aklnn herhangi bir deeri olup olmadnn ya da kard sonularn doru olup olmadnn phe altnda olduunu sylemiti.9 Ancak bu pheyi douran evrim teorisi deil, onun doalc okunuudur. nsann kr ans eseri mi, yoksa Tanrsal ynlendirme ile mi evrimletii deneysel olarak cevaplanamayacak, bilimsel olmayan felsefi bir sorudur. Doalclar, tamamen felsefi nedenlerden birinci seenei semektedirler. Bu kukuyu ite bu seim ortaya karmaktadr. Tartlmaz bir biimde insan kapasitelerinin en nemli rn bilimdir. Dolays ile evrimin doalc yorumu ile bilim arasnda ciddi bir
8 9 Alvin Plantinga, Warrant & Proper Function, (New York: Oxford University Press, 1993), s.214. The Life and Letters of Charles Darwin Including an Autobiographical Chapter, ed. Francis Darwin (London: John Murray, Albermarle Street, 1887), Volume 1, s. 315-316.
63

ztlk vardr. Tabi bilimsel bir teori olan evrim de doalcnn kukusundan nasibini almaktadr. Bilim eitli karmlar yapmak ve nicel bir karaktere sahip olmak iin matematie ihtiya duyar. Fizik ya da kimyay matematiksiz dnmek mmkn deildir. Matematie ve onun sonularna gvenmemiz ve onlar bilimde kullanabilmemiz iin onun tutarl olmas gerekmektedir. Aksi takdirde eer matematik tutarszsa, bilimsel sonularn doruluu, matematik yoluyla yaplan karmlarn gvenilirlii sarslacaktr. Ancak matematiin tutarl olduu gsterilmemi ve nitekim Gdel tarafndan bunu yapmann mmkn olmad ispatlanmtr. Aritmetik ieren herhangi bir sistemin tutarl olduunu sistemin kendi iinde gstermek mmkn deildir, bu Gdelin mehur Eksiklik Teorisinin bir sonucudur. Nitekim doalc bak asnda matematik insan aklnn bir rndr, insan aklnn bu bak asnda ne kadar deersiz olduunu yukarda grdk. nsan aklnn rn olan bir sistemin doay detaylar ile tasvir etmesi de gariptir. Sonu olarak doalc bak asnda matematie gvenip gvenemeyeceimiz belirsiz kalmaktadr. Matematik u ana kadar tutarl gzkyor olabilir ama gelecekte bir tutarszlk kmayacann bir garantisi yoktur. Bu da btn matematiksel sonular kuku altnda brakr. Dolays ile matematiin bilime uygu64

lanabilirlii ve uygulanrken kan sonular da ayn kukudan nasibini alr. Doalclk bak asnda insan tamamen kr ans sonucu ortaya km bir varlktr, herhangi bir deeri yoktur. Hayat ve tm uralarmz anlamszdr. Nasl yaadmzn ne yaptmzn pek bir nemi yoktur. Sonuta yok olacaz ve hayat bir ryadan farksz deil. Bu durum en ok ahlak ve ona olan gvenimizi sarsmaktadr. Ama bu ayn zamanda bilimle uramak iin bir motivasyonumuz olmadna da iaret etmektedir. Eer doalclk doruysa bilimle uramak ya da ona gvenerek yaamak iin herhangi bir sebebimiz yoktur. Bilim adamnn yapt almalarn bir organize su rgtnn almalarndan deer olarak bir fark yoktur. frklere gvenenleri, astroloji ile hayatna yn verenleri sulamamz iin hibir neden yoktur. Doalclk, bilimsel motivasyonlar tamamen ykc, ktmser bir hava yaratmaktadr. Bilimsel teoriler seilirken, estetik olmalarna zen gsterilmektedir. Eer deneysel verileri ayn ekilde aklyorlarsa, aday teorilerden daha gzel olan seilir. Hatta Nobel dll nl fiziki, kuantum mekaniinin kurucularndan Diraca gre bilim adamlar gzel teoriler ortaya atmak iin uramaldr. Bu estetik teori, ayn sonular aklayan daha az estetik teoriden daha karmak olacaksa bile yine
65

o tercih edilmelidir. Doalc bak asyla bakldnda bu aray gariptir. Neden bilimsel teoriler estetik olmaldr ki? Hatta estetik kavramnn kendisi bile doalc bak asnda anlamn kaybetmektedir. Dirac ve birok fizikinin estetik aray irrasyoneldir, yanltr. Ancak pratik gstermektedir ki Dirac hakldr, fizik yasalar doalc bak asnda beklenenin aksine ciddi bir gzellik tamaktadr. Doalclk ve bilim arasndaki gerginlikler listesi daha da genitir. Ancak asl konumuz bu olmad iin burada duruyor ve imdi din ile bilim arasndaki anlamazlk iddiasna geiyoruz. Bilim ve din arasnda bir atma var mdr? Bu blmde din dnya grne teizm diyeceiz. Teizm, doalclktan farkl olarak Evrenin stn bir varlk tarafndan yaratldn ve muhafaza edildiini savunan dnya grdr. Bu stn varlk byk din olan Musevilik, slam ve Hristiyanlkta savunulan Tanrdr. Teizmin bilimle atma halinde olduu inanc ok yaygndr. Ancak bu inan ok yersizdir. Zira Newtonun da tm hayat boyunca savunduu gibi, samimi bir dindar iin Tanrnn eseri olan doa ile, Tanr kkenli olduuna inand inan arasnda bir eliki olmamaldr. Hatta Newtonun da ak bir
66

biimde ifade ettii gibi doa, Tanrnn ikinci kitabdr ve bilinli bir dindarn doa yasalar ve bilimi grmezden gelmesi mmkn deildir. Tarihte bazlar Tanr adna bilime sava amlarsa bile, bu onlarn teistik dnya grn kavrayamamalarndan kaynaklanmaktadr. Nitekim bata slamn kutsal kitab Kuran olmak zere, tm kutsal kitaplar doadaki dzene atfta bulunmakta, bizi fizik yasalarn incelemeye ynlendirmektedirler. Doalclkta insann bilim yapmas ve bilime gvenmesi iin bir motivasyonu olmadn sylemitik (Zira doalclk anlayna gre hayatta hibir eyin derin bir anlam yoktur). Ancak teistik bak asnda Newtonun da vurgulad gibi doa Tanrnn ikinci kitabdr ve detayl bir biimde okunup anlalmaldr. Peki din ile bilimin sava halinde olduu grnts nereden kmaktadr? Her eyden nce Orta adaki Dnya merkezli Evren modeli ile Gne merkezli Evren modeli arasndaki atmada Kilisenin Galileoyu yarglamasnn bu grntdeki pay byktr. Ancak bu olaydan yola karak teizm ile bilim arasnda bir atma olduunu iddia etmek mmkn deildir. Gne merkezli modelin tm savunucular dindar kiilerdi, Kopernik de dindar bir papazd. Gne merkezli Evreni savunmasnn arkasnda bilimsel nedenlerin yannda din nedenler de vard. O dnemin
67

Dnya merkezli modelinde gezegenler farkl hzlarla ve ilmek olarak bilinen karmak yrngelerde hareket ediyorlard. Sanlann aksine yrngeler dairesel deildi. Kopernike gre bu hem ncil ile hem Aristoyla eliiyordu. Gezegenlerin hzlar sabit, yrngeleri dairesel olmalyd, bunu yapmann tek yolu Gnei merkeze almakt. Kopernikin bu inancnn arkasnda din ve felsefi nedenler yatyordu. Kepler, Galileodan ok daha nce Gne merkezli Evreni savunmu, hatta gezegenleri eliptik yrngelere oturtmutu. Kepler ar dindar bir bilim adamyd, matematii Evrene baaryla uygulayan ilk bilim adamlarndand ve bu uygulamann arkasnda Tanrnn Evreni matematiksel bir planla yaratt ve insanlarn bu plan anlayabilecei dncesi vard. Bilimsel yazlar mistik ve din argmanlarla doluydu.10 Galileo da ayn ekilde dindar bir insand. Nitekim Galileonun yarglanmasnda din otoriteler arasndaki siyasi atmalar -zellikle Protestanlar ve Katolikler arasndaki ekime- etkili olmutu. Galileonun yarglanmas tabi ki hatadr ama olayla ilgili izilen resim yanltr. Galileoyu sulayan Kardinal Roberto Bellarmine 12 Nisan
10 Keplerin astronomisinin arkasndaki din argmanlar incelemek iin baknz: Peter Barker ve Bernard R. Goldstein. Theological Foundations of Keplers Astronomy. Osiris 16: Science in Theistic Contexts. University of Chicago Press, 2001
68

1615te kaleme ald bir mektupta Gne merkezli sistemi reddetme sebebinin kant eksiklii olduunu belirtmektedir. Eer Gnein merkezde olduu ynnde gl kantlar verilirse, ncilin Dnyann merkezde olduu ynnde yorumlanan pasajlarn yeniden gzden geirmeye hazr olduunu ifade etmektedir.11 Ne var ki gnmzde, o dnemlerde Gne merkezli modelin, Dnya merkezli modeli aka saf d brakt, din adamlarnn buna ramen kantlar grmezden geldii izlenimi hkimdir. Hlbuki bu izlenim gerei yanstmamaktadr. Her eyden nce Dnya hareket ediyorsa paralaks olarak bilinen yldz hareketlerinin gzlemlenmesi gerekirdi. Paralaks o dnemlerde gzlemlenmemiti. Yine Dnya hareket ediyorsa, Dnyadaki cisimlerin neden savrulmad, neden ge braklan balonun hzla bizden uzaklamad aklanamyordu. O dnemde Newtonun hareket yasalar daha ortada yoktu. Teleskoba gvenilip gvenilemeyecei de ayn derecede tartmalyd, zira o dnemlerde gelimi bir optik teorisi yoktu. Optik teorisi iin de Newtonu beklememiz gerekmekteydi. Dolays ile Galileonun yaptn iddia ettii gzlemler de kukuluydu. O dnemde bir insan rasyonel nedenlere
11 Bellarmineden Foscariniye, 12 Nisan 1615, Opere, 12, 1712; Discoveries and Opinions of Galileo, eviren Stillman Drake, Garden City: Doubleday, 1957) s.162164.
69

dayanarak Dnya merkezli Evreni pekl savunabilirdi. Nitekim sylenilenin aksine Dnyann merkeze yerletirilme sebebi tamamen teolojik deildi. Aristo fiziine gre toprak ile su, Evrenin merkezine doru gider, hava ve ate ise Evrenin merkezinden uzaklar. Dolays ile bu inanca gre toprak ve su, Evrenin ortasnda birleip Dnyay oluturmutu, Gne ise ate olduu iin merkezden uzaktayd. Dolays ile Dnyann neden merkezde olmas gerektii o dnemin fizii ile aklanabiliyordu. Dier taraftan o dnemin fiziiyle Gnein neden merkezde olduunu aklamak mmkn deildi. O dnemin fiziine gvenen birinin, hatta ateist bir bilim adamnn bu nedenden dolay Dnya merkezli bir modeli savunmas normaldi. Nitekim Gnein neden merkezde olmas gerektiini, Dnyann neden merkezde olmadn aklayan kii Newton olacakt. Galileonun modeli zaten kendisinden nce yaayan Keplerinki kadar karmak da deildi, yrngeler daireseldi, hz sabitti. Kepler hakl olarak gezegenleri eliptik yrngelere yerletirmi, gezegenlerin hzlarn doru olarak ve kesin matematiksel denklemlerle Galileodan nce ifade etmiti. Dolays ile sanlann aksine Kilise bilimsel kantlar grmezden gelip din nedenlerden dolay Gne merkezli modeli reddetmemiti. Dnya merkezli model bilimsel ve akli olarak savunula70

bilirdi. Sonu olarak Galileonun yarglanmas yanl olmakla birlikte Galileonun teorisini eletiren din adamlarnn da hakl bilimsel gerekeleri vard. Dahas slam Dnyasna baktmz zaman Galileo vakasna benzeyen bir olay bulmak mmkn deildir. slamn kyla, douda bilimin ykselii paralel olmutur. Yani Galileo vakasndaki hatal tavr tm dinlere mal edilemez. Dolaysyla bu olaya bakarak teistik grn bilimle elitiini sylemek yanl olacaktr. kinci atma iddias evrim teorisi erevesinde ortaya kmaktadr. Evrim teorisinin baz dindarlar tarafndan reddedildii doru olmakla birlikte, insanlara evrim teorisi diye sunulan tezin ou zaman evrim teorisinin doalc versiyonu olduu da bir gerektir. nsann kr sreler tarafndan, tamamen ans eseri olutuu iddias sanki evrim teorisiymi gibi sunulur. Oysa bu iddia tamamen felsefi bir iddiadr ve bu iddiay deneysel olarak snamak mmkn deildir. nsann doal seilim ve mutasyonlar yoluyla doal bir erevede olutuu tezi ise ou teistik grle elimez. Nitekim Darwinden ok daha nce slam limleri bugnk evrim teorisine ok benzeyen teoriler ortaya atmlardr. Bu teoriler 8. ile 15. yzyl arasnda Chz, Birn, bn Tufeyl, El Maksidi, El Zencni, Knalzde Ali Efendi gibi ok sayda dindar slam limi tarafndan savu71

nulmutu. slam dini, insann hangi srelerle yaratld konusunda kesin hkmler vermez.12 Dolaysyla slam teizminin evrim teorisine bir dmanl yoktur ve slam teizmi deneysel kantlarn gtrd yere gitmeye hazrdr. Nitekim evrim-din ekimesi diye sunulan ey, yukarda da belirttiimiz gibi doalclk-din ekimesidir. ou biyolog, dnya grleri olan doalcl evrim teorisine sokmaya ve bu ekilde dine saldrmaya almaktadrlar. Bu durum da evrim teorisi ile din arasnda bir ekime varm grnts vermektedir. Nitekim bata insan genomu projesi bakan Francis Collins olmak zere birok saygn biyolog evrim teorisine dayatlmaya allan doalc yorumu eletirmekte, evrimle teizmin uyumlu olduunu savunmaktadrlar.13 Sonu olarak evrim-din atmas deil, evrimin doalc yorumu ile dinin atmas vardr. Bu, din ile bilim arasnda deil, dine rakip bir dnya gr olan doalclk ile din arasndaki bir atmadr. Dier taraftan, teistik bak as doalcln zemedii sorunlara zm retmektedir. Evrenin
12 Bu grn teolojik ve felsefi tartmas iin baknz: Caner Taslaman, Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanr, (stanbul: stanbul Yaynevi, 2005) 13 Evrimin doalc yorumunun eletirisi ve evrimle din grn nasl uyumlu olacan bir biyologun kaleminden okumak iin baknz Dr. Francis Collins, The Language of God, (New York: Simon & Schuster 2007), Blm 7 ve 10.
72

deimezlii artk sorunlu deildir, nk geleneksel teizmin Tanrs fizik yasalarn yaratp muhafaza etmektedir. Tanr doasnn deimez olduu eitli argmanlarla gsterilebilir. Mesela Tanr, zamann dndadr, zira zamann da yaratcsdr ve zamann dnda bir varln deiiminden bahsetmek mmkn deildir. nk deiimler tanm gerei zaman kavramn ierirler. Tanrnn doasnn deimedii ve Onun fizik yasalarn muhafaza ettii gr bizi fizik yasalarnn deimezliine gtrmektedir. Fizik yasalarnn deimemesi de, yukarda da belirttiimiz gibi tmevarm kullanmn gerekelendirmeye yetmektedir. kinci sorun zaten doalclktan vazgetiimiz anda ortadan kalkar. Matematiin fizikte kullanm sorunu da teizm bak asnda yok olur, zira teistler geleneksel olarak matematii Tanrnn zihnindeki dnceler olarak grmektedirler. Dahas kutsal kitaplarda Evrenin matematiksel llerle yaratld iddias yer almaktadr. Dolays ile Evreni anlamada matematiin kullanlmasnda bir gariplik yoktur. Fizik yasalarnn estetik olmas da, onlarn yaratcsnn Tanr olduu gryle uyum iindedir. Bu yzden fizik yasalarnda estetik aramak gayet normaldir. Motivasyon sorununun da Newtonun Tanrnn ikinci kitab olarak doa doktrini gz nnde bulundurulduunda kaybolduunu yukarda belirtmitik.
73

Sonu olarak bilim ve din dnya gr arasnda hibir ekime bulunmamaktadr. Tam tersine bilim ve din uyumlu bir biimde almaktadrlar. Dier taraftan doalclk ile bilim arasnda ciddi uyumazlklar vardr. Newton, dnya tarihinin en nemli bilim adam olarak din-bilim uyumunu yakalamay baarmtr. Dindar bir insann bilimde nasl devrimler yaratabileceini, din motivasyonlarn ne denli nemli bilimsel teorilere yol aabileceini gstermitir. Newton, Descartesla birlikte, Aydnlanma olarak bilinen aklc hareketin kurucularndandr. Newton da Descartes da dindar insanlardr. kisi de Tanrsz bir resmin bizi irrasyonellik ya da phecilie gtreceini savunmu, Tanry dnya grlerinin merkezine koymulardr. Aydnlanma hareketi ile doalclk gnmzde maalesef birbirleriyle kartrlmaktadr. Din nasl bilimle uyumluysa, Aydnlanma ile de ayn ekilde uyumludur. nemli dinler, bata Kuranda tarif edilen slam, akla byk nem vermektedir. Yukarda bahsi geen doalclkla bilim arasndaki gerginliklerin ou, Aydnlanma ile doalclk arasnda da mevcuttur. Zira doalclkta, ans eseri oluan bir madde yn olan insan beynine gvenmek iin en ufak bir neden bile yoktur. Aydnlanma ayn zamanda evrensel hukuk ve ahlak oturtmaya alan bir dnya grdr. Bunu ise teistik dnya gr dnda ge74

rekelendirmek zordur. Hukuk ve ahlak da doalc bak asnda anlamn yitirmektedir. Newtonun Doru Dini Tespitte Akl Hurafelere, Tanrnn Eserlerini Din Otoritelere stn Tutma Prensibi Newton daha ocukken etrafndaki kltrn kendisine empoze ettii dinin, kltrn sorgulanmas gerektiini, zellikle dinin kaynaklarnn iyi tespit edilmesi gerektiini fark etmitir. Newtona gre bir din mezhebe inan kii says ve o mezhebin saygnl o mezhebin inanlarn gerekelendiremez. Bir dindarn yapmas gereken ilk i dinin kaynan doru tespit etmektir. nsan eer atalarnn dinine kr krne inanrsa, dinler arasnda gei mmkn olmaz, ayet atalar saptysa o kii de sapar. Nitekim byle bir durumda peygamberlerin din reformlar da mmkn olmaz, zira peygamberler atalarn dinini, doru kaynakl dinle deitirmek iin gelirler. Newton bu bilinle yola km ve ilk olarak dinin kaynaklarn belirlemeye ynelmitir. Ona gre dinin iki kayna vardr, biri Tanrnn sz, dieri de Tanrnn sanat eseri olan doa. Kaynaklar bu ekilde tespit eden Newton, bu kaynaklardan yola karak dnemin tm Hristiyan mezheplerine kar kmtr. Bata Hristiyanlkn temel prensi75

bi olan lemeyi aka reddetmi, onu sapknlk ve putperestlik olarak grmtr. Dnemin nemli Hristiyan teologlarn bir kenara atm, hakl olarak Tanrnn sz yannda, onunla elien bu teologlarn szlerinin dikkate alnamayacan dnmtr. Newtonun lemeyi reddetmesinin arkasnda akl nedenlerin yan sra ncil kaynakl argmanlar da yer almaktadr. Yine o dnemde ok yaygn bir uygulama olan azizler aracl ile dua etmeye ve azizlere dua etmeye yukardaki metinlerde de grdmz gibi kar km, bu davran putperestlik olarak nitelendirmitir. Yine bu eletiri de ncil kaynakldr ve ayn zamanda aklla da uyumludur. Hatta o dnemde neredeyse apak bir gerek olarak kabul edilen ruhun lmszln ncil kaynakl argmanlarla reddetmi, Tanrnn ruhu bir sreliine yok edip yeniden canlandracan savunmutur. Dolays ile Newton dini yceltirken, bir taraftan da kr krne inanc, kayna sorgulanmam dini, hurafeleri de eletirmitir. Nitekim Newtona gre bu her samimi dindarn grevidir. Tanr eserleri aracl ile bilinir prensibinde de bu iddia gizlidir. Eer dindarsak Tanry bilmemiz gerekir. Eer Tanry bilmek istersek de, bunu yapmamzn tek yolu vardr, o da eserlerini incelemektir. Tanry hurafe ya da efsanelerden renmek mmkn deildir, O ancak ve ancak eserlerini inceleyerek bilinir.
76

Nitekim Newtona gre eserlerini terk edip Tanry eitli din otoritelerden renmeye kalkmak dinlerin bozulup, tahrif edilmesine, eitli insan zelliklerin Tanrya atfedilmesine yol amtr. Bugnk Hristiyan mezhepler de bu yanla dmlerdir. Dolays ile Newtona gre, artk hibir Hristiyanlk mezhebi Tanrnn gerek dini deildir. Eser boyunca Newtonun leme kavramna nasl kar ktna tank olduk. Newtonun leme eletirisi yine Tanrnn eserlerini merkeze alr. Hristiyanln bu temel kavramnn Tanr sz ncilde gememesi ve Tanrnn birliinin vurgulanmas Newton iin en nemli leme kart kanttr. stelik eitli ncil pasajlar da lemeyle elimektedir. rnek vermek gerekirse: Bizim iin tek bir Tanr Baba vardr.14 , nk tek bir Tanr ve Tanr ile insanlar arasnda tek bir arac vardr.15, Onlarn tartmalarn dinleyen ve sann onlara gzel bir cevap verdiini gren bir din bilgini yaklap Ona, Tm buyruklarn en nemlisi hangisidir? diye sordu. sa yle karlk verdi: En nemlisi udur: Dinle, ey srail! Tanrmz olan Rab tek Rabdir16,
14 1. Korintliler 8:5. sa mucizeleri kendisinin deil onu gnderen Tanrnn gerekletirdiini sylemektedir. 15 1.Timoteyus 2:5. Buradaki arac sadr. Dolays ile Newtona gre bu pasaj aka sann Tanr deil arac olduuna iaret etmektedir. 16 Markos 12:28-29.
77

Mbarek ve tek Hkmdar, krallarn Kral, rablerin Rabbi, lmszln tek sahibi, yaklalmaz kta yaayan, hibir insann grmedii ve gremeyecei Tanr17. Bu liste daha da uzatlabilir. Nitekim dikkatli ncil okumalarnda sann Tanr deil de bir peygamber olduu rahata grlecektir: te, benim setiim kulum, canmn honut olduu sevgili kulum. Ruhumu Onun zerine koyacam, O da adaleti uluslara ilan edecek18, Ben kendiliimden hibir ey yapamam. ittiim gibi yarglarm ve benim yargm adildir. nk amacm kendi istediimi deil, beni gnderenin istediini yapmaktr.19, Ey srailliler, u szleri dinleyin: bildiiniz gibi Nasral sa, Tanrnn, kendisi araclyla aranzda yapt mucizeler, harikalar ve belirtilerle kimlii kantlanm bir kiidir. Tanrnn nceden belirlenmi amac ve nbilgisi uyarnca elinize teslim edilen bu adam, yasa tanmaz kiilerin eliyle armha ivileyip ldrdnz20, sa ona, Bana neden iyi diyor17 1.Timoteyus 6:15-16. Buna gre Tanry hi kimse gremez, iyi ama sa insanlar tarafndan nasl grlmtr? 18 Matta 14:18. 19 Yuhanna 5:30. sann burada Tanrnn yardm olmadan hibir ey yapamayacan, her eyin arkasnda onu gnderen Tanrnn olduunu ifade etmesinden sann Tanr deil, Tanrnn gnderdii bir eli olduu anlam kmaktadr. 20 Elilerin ileri 2:22-23. Bu pasaj da mucizelerin sa tarafndan deil Tanr tarafndan yapldna ve sann insan olduuna gnderme yapmaktadr.
78

sun? dedi. yi olan tek biri var, O da Tanrdr. 21, Sonsuz yaam, tek gerek Tanr olan seni ve gnderdiin sa Mesihi tanmalardr.22, sa, Bana dokunma! dedi. nk daha Babann yanna kmadm. Kardelerime git ve onlara syle, benim Babamn ve sizin Babanzn, benim Tanrmn ve sizin Tanrnzn yanna kyorum.23, brahimin, shakn ve Yakupun Tanrs, atalarmzn Tanrs, kulu say yceltmitir.24, Gerekten de Hirodes ile Pontiyus Pilatus, bu kentte srail halk ve dier uluslarla birlikte senin meshettiin kutsal kulun saya kar bir araya geldiler.25, Kutsal kulun sann adyla hastalar iyiletirmek iin, mucizeler ve harikalar yaratmak iin elini uzat.26
21 Markos 10:18. sann burada asl iyi olann Tanr olduunu ifade etmesinden sann Tanr olmadn anlayabiliriz 22 Yuhanna 17:3. sann yapt bir duadan kk bir blm. Burada sann tek gerek Tanr ifadesini kullanmas kendisinin Tanr olmadna aka iaret etmektedir. 23 Yuhanna 20:17. Bu pasaj sann Tanr olmadna bir baka delil tekil etmesinin yannda, Tanrnn sadece sann deil hepimizin babas olduunu sylemesi asndan nemlidir. Dolays ile ncilde geen Baba kelimesinin biyolojik deil mecazi manada kullanldn bu pasaja dayanarak rahatlkla syleyebiliriz. 24 Elilerin ileri 3:13. sann Tanrnn kulu olduu aka ifade edilmitir. 25 Elilerin ileri 4:27. 26 Elilerin ileri 4;30.
79

Bu noktada ncili okuyanlar yle bir soru soracaklardr: yi ama neden ncilde saya Tanrnn olu denilmektedir? Dikkat etmemiz gereken ilk ey Baba kelimesinin biyolojik deil, mecazi olarak kullanlddr, ki bunun byle olduu u pasajda aka grlmektedir: sa, Bana dokunma! dedi. nk daha Babann yanna kmadm. Kardelerime git ve onlara syle, benim Babamn ve sizin Babanzn, benim Tanrmn ve sizin Tanrnzn yanna kyorum.27 Dier nemli nokta ise saya havarilerinin Tanrnn olu olarak seslendikleri izleniminin yanl tercme sonucu ortaya ktdr. Zira oul olarak evrilen yunanca kelime paida, oul ya da ocuk anlamna geldii gibi, kul ya da hizmetkr anlamna da gelir. Dolays ile Tanrnn olu olarak evrilen baz blmler, Tanrnn kulu olarak da evrilebilir. Nitekim paida kelimesi Elilerin leri 4:25te de Hz. Davut iin kullanlm, evirmenler bu sefer paida kelimesini kul olarak evirmilerdir. Dolays ile ya Hz. Davutla, Hz. sa ikisi birden Tanrnn olu ya da ikisi birden Tanrnn kuludur. Nitekim yukarda verilen pasajlara baktmz zaman kul kelimesinin daha uygun bir tercme olduu aka grlecektir.
27 Yuhanna 20:17.
80

Zaten ncilin yeni evirilerinde ou evirmen paida kelimesini kul olarak evirmektedir.28 leme kavram Hristiyanlkn en temel kavram olmakla birlikte anlalmas en zor kavramdr. sann nasl ayn anda hem Tanr hem de insan olduu, nasl lebilecei, insani ihtiyalar olaca, ac ekecei, zaman ve meknda belli bir yer kaplayabilecei gibi sezgisel sorunlar bir tarafa braksak bile leme ciddi felsefi ve mantksal problemlerle kar karyadr. leme u yedi nerme ile zetlenebilir29: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Baba Tanrdr. Oul Tanrdr. Kutsal Ruh Tanrdr. Baba Oul deildir. Baba Kutsal Ruh deildir. Oul Kutsal Ruh deildir. Tanr birdir.

Bu 7 nermeyi mantksal elikiye dmeden bir arada kabul etmek imknszdr. Hristiyan teologlar
28 rnek olarak baknz: The Holy Bible,New International Version, Biblica: 2010 29 Baknz: Richard Cartwright, On the Logical Problem of the Trinity, Philosophical Essays, MIT Press: 1987, s.188
81

genelde lemeyi eitli rneklerle aklamaya alrlar (piramidin yz veya bal kpek gibi). Ancak bu rneklerin hibiri bu yedi nermeye birebir uymaz. Nitekim dikkatli bir analizde nermelerin ne anlama geldiinin de tam olarak belli olmad kolayca anlalr. Eer ilk nermeyi Baba=Tanr, Oul=Tanr, Kutsal Ruh=Tanr diye anlayacaksak, 7. nerme gerei de Tanr tek olduuna gre, Leibnitzin eitlik ilkesi gerei Baba=Oul=Kutsal Ruh eitliine varacaz. yi ama bu 3, 4, 5 numaral nermelerle elimektedir. Demek ki ilk nerme bu ekilde anlalamaz. Burada Baba Tanrdr nermesi Baba Tanrlk zelliine sahiptir eklinde de anlalabilir. Bu durumda Baba=Oul= Kutsal Ruh eitlii ortaya kmaz. Baba Tanrlk zelliine sahiptir, Kutsal Ruh Tanrlk zelliine sahiptir, Oul Tanrlk zelliine sahiptir ve bunlar birbirinden ayrdr dediimiz zaman (4, 5, 6 nerme gerei), bu sefer de Tanr zelliine sahip farkl varlk olduu ortaya kar -dier bir deyile tane Tanr olduu. Fakat bu da 7. nerme ile uyumaz. Dolays ile bu yorumu da kabul edemeyiz. Bu iki yorumu reddettikten sonra ilk nermenin ne anlatt tamamen belirsizleir. Bu nermeleri mantksal elikiye dmeden anlamlandrmak mmkn deildir. Tanrnn birden fazla kiilii olduu dncesinin daha birok felsefi sorunu vardr. Mesela
82

Tanrnn birden ok kiilii varsa, mantksal olarak bu kiiliklerin belli bir konuda ayrla dmesi mmkndr (derler demiyoruz, dmeleri mantksal eliki yaratmaz diyoruz). Byle bir ayrla dmeleri durumu ise ciddi sorunlara yol aacaktr. Her eye gc yeten iki varln istekleri eliirse bunlardan hangisi gerekleecektir? Basit bir rnek vermek gerekirse, Kutsal Ruh gkleri yeil, Baba mor yapmak isterse gkler mor mu olacaktr yeil mi? Mor olursa Baba aka stn gelecektir, ancak herhangi bir deiiklik olmazsa, yani gk ayn renkte kalrsa da bu durumda Tanrnn her eye kadir sfat yetkinliini yitirecektir. Dolays ile Tanrnn birden fazla kiilii olduunu varsaymak bizi ya elikiye, ya da Tanrnn her eye kadir sfatn reddetmeye zorlar. Ancak ikisi de kabul edilebilir sonular deildir, dolays ile Tanrnn birden fazla kiilii olduu veya birden fazla Tanr olduu iddialarnn reddedilmesi gerekmektedir.

83

Referanslar

1.

Barker, P. ve Goldstein R. B. (2001). Theological Foundations of Keplers Astronomy. Osiris, 16(Science in Theistic Contexts), 88-113. Bellarmineden Foscariniye (1957). 12 Nisan 1615, Opere, 12, 1712; Discoveries and Opinions of Galileo, eviren Stillman Drake, Garden City: Doubleday. Cohen, B. ve George E. S. eds. (2002). The Cambridge Companion to Newton. Cambridge: Cambridge University Press. Cohen, I. B. (1980). The Newtonian Revolution. Cambridge: Cambridge University Press. Collins, F. (2007). The Language of God. New York: Simon & Schuster. Force, J. E. ve Popkin R. (1999) eds. Newton and Religion: Context, Nature, and Influence. Dordrecht: Kluwer. Hart, M. (1992) The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History. New York: Carol Publishing Group/Citadel Press.
85

2.

3.

4. 5. 6.

7.

8.

Snobelen, S. D. (1999). Isaac Newton, heretic: the strategies of a Nicodemite. British Journal for the History of Science, 32, 381419. 9. Snobelen, S. D. (2001). God of Gods, and Lord of Lords: The Theology of Isaac Newtons General Scholium to the Principia. Osiris, 16, 169208. 10. Taslaman, C. (2005). Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanr. stanbul: stanbul Yaynevi. 11. The Newton Project Canada internet sayfas: http://www.isaacnewton.ca/ 12. The Newton Project internet sayfas: http://www.newtonproject.sussex.ac.uk/

86