T.C.

GENELKURMAY BAKANLII ANKARA

ARV BELGELERYLE ERMEN FAALYETLER 1914-1918 CLT V

ARMENIAN ACTIVITIES IN THE ARCHIVE DOCUMENTS 1914-1918 VOLUME V

Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar

ANKARA GENELKURMAY BASIMEV 2006

Kapak Resmi: Ermeni terristlerin katlettii Trkler. (11 Temmuz 1915 Diyarbakr - Silvan) Turks massacred by the Armenian terrorists. (July 11, 1915 Diyarbakr - Silvan)

NCELEME KURULU / INSPECTION COMMITTEE

Prof.Dr. Hikmet ZDEMR Do.Dr Yusuf SARINAY Dr.J..Alb. Hidayet VAHAPOLU Dr. lknur ALTINTA Dr..Yb. Zekeriya TRKMEN

YAYIN KURULU / PUBLICATION COMMITTEE

Yayna Hazrlayan / Editor Dr. . Alb. Ahmet TETK ngilizce eviri ve Sayfa Dzeni / English Translation and Page Design Uzm. Yusuf Serdar DEMRTA Belge Aratrma ve eviri / Document Research and Transcription Uzm. Sema KPER Uzm. Aye SEVEN Uzm. Melike CEYHAN Uzm. idem ALAR Uzm. Mehmet KORKMAZ Dzelti / Redaction Uzm. Mahmut Yksel CANBAZ Uzm. brahim KILI Belge Ayrm / Document Classification Uzm. Nuri BAYRAK Belge Onarm / Document Restoration Trkan YILMAZ Belge ekim / Document Scanning Uzm. Mesut GVENBA Erhan KANDEMR Veri Hazrlama / Data Processing Nuray ALIKAN

SUNU Ariv belgeleri ok ynl bilgi kaynaklardr. Sosyal bilimlerin hemen btn dallar, bir ariv belgesinde, kendi ilgi alanlarna giren konulara ilikin olarak eitli veriler bulabilmektedir.Bu ynden deerlendirildiinde, ariv belgelerinin bilimsel aratrmalardaki vazgeilmezlii bir kez daha ortaya kmaktadr. Gnkur. ATASE Bakanlnca, Ermeni sorunuyla ilgili olarak yaynlanan ariv belgelerinin bata tarih olmak zere sosyoloji ve sosyal psikolojinin bilimsel ltleriyle de incelenmesi, ok nemli sonular ortaya karacak, olayn farkl ehrelerini de nmze koyacaktr. 1915 ylnda zorunluluktan doan tehcir uygulamas, yukarda belirtilen ynlerden de bilimsel aratrmalara muhtatr. Sz konusu dnemin hemen ncesinde Osmanl vatanda Ermenilerin davranlarn etkileyen temel dinamiklerin neler olduu, ariv belgelerindeki bilgilerden zlerek karlmak zorundadr. Yaam alann ve davran etkileyen gler ortaya konduu zaman, meselenin arka plan da aydnlanm olacaktr. Olaylarn iindeki kiilerin ifadelerinde aa kan sosyal travmann boyutlar, ayrlk Ermeni rgtlerinin uyguladklar yntemler hakknda ayrntl bilgiler vermektedir. Burada yaynlanan belgelerde, Ermeni rgtlerinin sosyal hayata mdahaleleri sonucunda ortaya kan boluktan nasl yararlandklar grlmektedir. Tehcir ncesi srete Ermeni rgtlerince sosyal yapnn tahrip edilmesinin etkileri bilimsel olarak ortaya konduunda, sorunun farkl bir boyutu belirlenmi olacaktr. Gnkur. ATASE Bakanl yaynlad ariv belgeleriyle, sorunun ok ynl bilimsel deerlendirmelerinin yaplarak ele alnmasnn zorunluluuna da dikkati ekmektedir. Eyp KAPTAN Korgeneral ATASE Bakan

PRESENTATION Archive documents are multi-dimensional sources of information. Almost all of the branches of the social sciences can find various data pertaining to their fields of study in a single archive document. Under the light of this reality the indispensability of the archive documents in scientific researches transpires itself. The historical, sociological, and socio-psychological scientific analyses of the archive documents pertaining to Armenian issue published by the Turkish General Staff Military History and Strategic Studies (ATASE) Directorate shall provide invaluable openings and reveal the different phases of the events. The consequent application of the relocations that arose due to the imperative conditions of 1915 does require scientific researches in the fields of study mentioned above. The basic dynamics that affected the Ottoman citizen Armenians behaviors in the preceding era ought to be deciphered from the information found in the archive documents. Once the forces affecting the living space and the behavior are unfolded the background of the events will be brought to the daylight forcefully. The dimensions of the social trauma reflected in the testimonies of the people who lived through the events disclose minute information on the means and methods the separatist Armenian organizations employed. The documents published in this volume reveal how the Armenian organizations took the advantage of the vacuum created by their own intervention in the social life. Thorough scientific analyses will provide different aspects of the issue by disclosing the effects of destruction of the social structure in the years leading to relocations. The Turkish General Staff ATASE Directorate calls for the indispensability of the multi-dimensional scientific studies to be carried on the archive documents published.

Eyp KAPTAN Lieutenant General Chief of ATASE Directorate

NDEKLER / CONTENTS

Birinci Blm / Part One .. 3 Belgelerin Gnmz Trkesi ve ngilizce Tercmeleri Turkish and English Translations of the Documents

kinci Blm / Part Two .... 287 Belgelerin Tpkbasmlar ve evrim Yazlar Facsimiles of the Documents and Transcriptions

III

SOSYAL HAYATA MDAHALE Zorunlu sebeplerle tehcir uygulamas baladktan sonra, merkezdeki yneticiler idar kademeler tarafndan yaplacak ilemlere dair genelgeler yaynlarken, meselenin nazik ve nemli oluundan dolay uygulamalar da yakndan takip ederler. ntikal eden ikayetler zerine oluturulan soruturma kurullar, devletin namusuna leke srecek her trl kanunsuz ilerin zerine tam yetkiyle gitmilerdir. Eskiehirin Mihalk ilesinde meydana gelen kanunsuz ilere dair, soruturma kurulunun ilemlerine ait belgeler, gsterilen hassasiyetin somut bir rneidir. Sululuklar tespit edilenler hemen Divan- Harb-i rfye sevk edilirler. Keza Afyonkarahisarda yaananlara dair yaplan ilemleri de anmak yerinde olacaktr. eitli illerdeki mahkemelerde hakimlik yapan Ermeni vatandalarn grevleriyle badamayacak ilere kararak tarafszlklarn nasl kaybettiklerini gsteren belgeler de dikkati ekmektedir. Bu kitapta arlkl olarak, Ermeni terr rgtlerinin sosyal hayattaki etkisini gsteren belgeler bulunmaktadr. Sradan bir olayn nasl bir rgt mdahalesine dntn ortaya koyan belgelerdeki ifadeler, sosyal hayata yaplan rgt mdahalelerinden doan travmalarn dourduu sonular bakmdan incelenmelidir. Toplumsal yapdaki karmaay gz nne karmak ynnden bu belgelerin sosyolojik, psikolojik deerlendirmeleri nemli almlar salayacaktr. stanbul Emniyet Mdrlnce sz konusu olayla ilgili olarak yaplan deerlendirmede, Hnak rgt hakknda resm makamlar tarafndan soruturma yrtld halde, zamannda polisin haberdar edilmemesi bu rgtten korkulduu dncesiyle yetkililere bilgi verilmemesi dikkat ekicidir. (s. 75) szleriyle nitelendirilmektedir. rgt basksn anlatan u ifadeler de dikkat ekicidir. Hnak Okul Mdr olan Zakaryana gittim ve ona Sizin ocuklar benden 30 lira 30 kuru paray antaj yaparak aldlar. Bir senet gstererek imzalatmak istediler. dedim. Zakaryan, O zaman rgte bir mektup yaz. dedi. (s. 78) Yine ayn ekilde Zakaryan bir gn benim eve gelerek, bu meseleler hakknda yani Murat ve dierlerini kastederek Eer bizi haber verirsen, sen sa kalmazsn. nk biz 80.000 kiiyiz ve 150 ubemiz vardr. dedi. (s. 81) Bu ifadelerde grnrde yasal olarak ileyen bir partinin, toplumsal hayata mdahalesi ve aresizlik grlmektedir. stanbul Emniyet Mdrl Siyas ubede grevli Aravir Sahakyann dilekesinde ifade ettii bilgiler, tehcir ncesindeki rgtsel gelimeleri aa karmaktadr. Aravir Sahakyann rgtsel faaliyetlerin iinde yer alm bir ahsiyet olarak syledikleri arpcdr. Ben 1911 ylnda, Kahirede, Bogos Nubar Paann okulunda 12 ngiliz liras maala retmendim. Bu srada Balkan Sava kt ve Yunanistan, Trkiyede bir i V

ihtill ve karklk karp Osmanl Devletini megul etmek zere Ermeni Ramgavar rgtne araclarla bavurdu. Yunanllar, rgtn bakan ve ayn zamanda Sason ihtillinin tertipleyicisi, mehur komiteci Berc Mulu kod adl Mihran Damadyan bularak, 14.000 Yunan Grasa tfei, 1 milyondan fazla mermi ve 80 sandk bombayla dinamiti Pirede teslim ettiler. Msrda Hnak rgt bakan olduumdan, bu konudan haberdar oldum. (s. 84) Dnemin olaanst artlar altnda meydana gelen olaylar deerlendirirken, toplumun sosyal ynden de ele alnmas bir zorunluluktur. Bu kitapta yer alan belgeler, bilimsel erevede yaplacak deerlendirmeler iin nemli ipular verecektir. Ahmet TETK Dr. . Alb. Ariv ube Mdr

VI

INTERFERING THE SOCIAL LIFE Following the imperative application of the relocations, the central authorities, while issuing the regulations pertaining to the procedures to be followed for the administrators, pursue the stages of the applications due to the fragility and importance of the issue. The investigation committees formed upon the emerging complaints insistently went over all the illegal practices that would stain the states honor with full authority. The documents recorded by the investigation committee pertaining to the illegal practices in Eskiehirs Mihallk district are concrete examples of the sensitivity displayed. Those who are found to be guilty are directly sent to the Martial Court. Here, it will be apt to consider the documents pertaining the events lived in Afyonkarahisar as well. The documents proving how the Armenian judges lost their neutralities and how they got involved in practices not suiting their duties at the courts in various cities are extremely noteworthy. This volume especially embraces the documents showing the influence of the Armenian terror organizations on social life. The testimonies recorded in the documents proving how an ordinary event became focal point of the organizations interference into social life ought be analyzed carefully in order to understand the outcomes of the traumas. The sociological and psychological evaluation of these documents will provide important openings in bringing the chaotic atmosphere in the society to the daylight. Istanbul Police Organization evaluates the case under consideration not informing of the police at the right time while there was an undergoing investigation launched by the authorities about the Hntchagian organization declaring, this organization was provoking fear, is extremely noteworthy. (p. 217) The following expressions proving organizations pressure attracts attention: I went to see Zackharian and told him that your boys extorted 30 liras and 30 kurushes from me. They also wanted me to sign a voucher. Zackharian said, Then write a letter to the organization. (p. 220) By the same manner, Zackharian came to my house one day implying this issue. Implying Murat and the others, he threatened me saying, If you denounce us, you will not survive. Because there are 80.000 of us, and we have 150 branches. (p. 223) In these expressions a legal partys interference in social life, and desperation are observed. The information given by Arshavere Sahakian, an officer at the Political Affairs Division of the Istanbul Police Organization, reveal the VII

developments in the organization prior to relocations. The words of Arshavere Sahakian who happens to be a personage having taken part in the organizational activities in his personal petition, are important. I was a teacher at Bogos Nubar Pashas School in Cairo, in 1911; I was earning 12 liras per month. Upon the outbreak of the Balkan War, Greece, through mediators, applied to the Armenian Ramgavar Organization to incite insurgencies and chaos in Turkiye to keep the Ottoman State busy. The Greeks applied Mihran Damadian the instigator of the Sason Insurgence, the leader of the organization, and the famous komitadji code named Berc from Mu, and delivered 14.000 Greek Grasa rifles, more than one million cartridges, 80 boxes of bombs in Piraeus. I learned about it, as I was the president of the Hntchagian Organization in Egypt. (p. 226) In evaluating the events that took place under the extraordinary circumstances of the day the society should also be taken in hand from the social perspective. The documents embodied in this volume will provide important clues for the evaluations to be made by the academia. Ahmet TETK, Ph.D. Ins. Col. Archives Director

VIII

BRNC BLM PART ONE

ileri Bakanlna 4 Ocak 1916 tarihli ifreli telgrafn cevabnn biraz ayrntl olarak yazlmas gerektiinden, durum mecburen yazyla bildirilmitir. Mihalktaki1 Ermeniler 20, 25 hane olup, Kaymakam Yevanaki Efendi bunlara ait ilemleri iyi yapamamtr. Tanabilir mallar yok pahasna elden karlm ve tanmaz mallar, bedelsiz olarak kazann ileri gelen kiilerine braklmtr. Tanmaz mallarn tamam bu kiilerden geri alnarak komisyona teslim ettirilmitir. Tanabilir mallarn soruturulup incelenmesi pek zor olduundan bunlar hakknda tam anlamyla bir ilem yaplamad. Bununla beraber mhim bir ksm elde edildi. Bu suiistimallerden Yevanaki Efendinin madden kar saladna inanmyorum. Bu duruma Yevanaki Efendinin dier emirlerde olduu gibi, yalnz korkakl, gayretsizlii ve ynetimdeki aczi yol am ve benim arzm zerine de grevden alnmtr. Bundan dolay hakknda ayrca bir ilem yaplmasna gerek olmadn dnyorum. Kad ile mal mdr, kaza ileri gelenleriyle birlikte hareket etmiler, hatta oullar adna birer ev almaya kalkmlar fakat daha sonra korkarak bundan vazgemilerdir. Yalnz, mal mdrnn baz tanabilir mallar ald anlalyor; ancak bedellerini deyip demedii bilinmiyor. Kad Nuri Efendinin, yeni kaymakamn kaynpederi olduunun renilmesi zerine, durum eyhlislmla bildirilmi ve kad bir ay nce oradan uzaklatrlmtr. Kabul edildii takdirde, mal mdrnn de grevden azledilerek cezalandrlmas uygun olur. Soruturma Kurulu, Mihalka gitmemi olduundan deerlendirmenin Terk Edilmi Mlkler Kurulundan2 gnderilen soruturma evrak zerinden yapld anlalyor. Bu evraklar iade edildii takdirde soruturma derinletirilerek dier kk memurlarla jandarmalarn da yaptklar suiistimallere gre cezalandrlmalar uygun olacaktr. 9 Ocak 1916 Eskiehir Mutasarrfl (mza)

----------

-----

----------

1 2

Eskiehire bal ile.

Terk Edilmi Mlkler Kurulunun grevlerine dair ayrntl bilgi iin bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. I, s. 139-142.

Soruturma Kurulu Adet Mihalk kazas Ermenilerinin tanabilir ve tanmaz mallar hakknda suiistimallerde bulunduklar anlalarak Konya Divan- Harb-i rfsine sevk edilen memur ve ahslarn isimleri: Kaymakam Kad Mal Mdr Tapu Memuru Sandk Emini Tahsildar Liva3 Genel Meclisi yelerinden dare Meclisi yelerinden yelerinden Belediye Bakan Jandarma Tccardan Bakkal Ahurkyl4 eremet(?) Yevanaki Efendi Mehmet Nuri Efendi Suat Efendi Mft Efendi Onnik Raci Efendi Akif Efendi Mehmet Efendi Durmu Efendi Emin Efendi Saffet Efendi kr Efendi Ali Osman Onba Hac Hseyin Koca Osman Osman Cemal Efendi emsettin Efendi Hafz Hasan Efendi Hac Hseyin Aa Hac Ali Aa Ramazan Aa Sleyman Usta Sadk Ahmet Ahmet avu Yzba olu Kadir Molla Hseyin Kr Mustafa Rza Efendi --------------

er Mahkeme Eski Ktibi ----------

Mlkiye taksimatnda mutasarrf idaresinde bulunan blge. Liva yerine Sancak da kullanlr. Mehmet Zeki Pakaln; Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, Fasikl 6-11, stanbul, 1946, s. 367. Eskiehir, Mihallk ilesine bal ky.

Numara 22-267 ileri Bakanlna 11 Kasm 1915 tarihli ve 15 numaral yazya cevaptr. Mihalk kazas Ermenilerinin sevki srasnda yaplan suiistimallerle ilgili olarak yaplan soruturma sonucunu ieren evrak, Eskiehir Terk Edilmi Mlkler Kurulu Bakanlndan gnderilmi ve incelenmek zere Soruturma Kuruluna getirtilmitir. Soruturma evrak zerinde yaplan incelemeler sonucunda, Mihalk dare Meclisi yelerinden Emin, Saffet; Belediye Bakan kr ve Genel Meclis yelerinden Durmu Efendi ile dier baz kiilerin birlikte hareket ederek Ermenilere ait tanr ve tanmaz mallarn byk bir ksmn zorla ellerinden aldklar anlalmtr. O esnada kaymakamlk grevinde bulunan Yevanaki Efendi de serbeste icra edilen bu adaletsizlikleri engellememitir. Mesel; gece vakti Takrir Komisyonunu toplayarak, mlklerin tasarruf haklarndan vazgeildiini zorla kabul ettikleri meydana kmtr. Yevanakinin mlklerin tasarruf hakkn terk ettirip gasplara kolaylk gstererek yardmda bulunduu ve dier baz suiistimallerde de onlarla birlikte hareket ettii anlalmtr. Kaymakam ile yukarda belirtilen Takrir Komisyonunu oluturan Kad Mehmet Nuri, Mal Mdr Suat ve Tapu Memuru Onnik Raci Efendiler ile yukarda isimleri belirtilen Emin Efendi ve arkadalarnn ortak olduklar ve birbirlerine yardm ettikleri anlalmtr. Evrakta isimleri yazl olan ahslarn yarglanmalar iin soruturma evrak Konya Divan- Harb-i rfsine gnderilmitir. 29 Ocak 1916 Soruturma Kurullar Bakan (mza)

----------

-----

----------

ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl 23 Ocak 1916 ileri Bakanl Memurlar ve Sicil lemleri Mdrl Mihalk Kazas Kaymakamlndan azledilen Yevanaki Efendinin Ermeni ilerinde grlen tavr ve kaytsz hareketlerine dair, Soruturma Kurulu Bakan Hulusi Beyle Eskiehir Mutasarrflnn gnderdii yazlarn suretleri gnderilmitir. Yevanaki Efendinin bildirilen bu kaytsz hareketlerinden dolay Divan- Harbe gnderilmesi Bakanlk tarafndan uygun grlm ve durum ad geen Soruturma Kurulu Bakanlna 5

bildirilmitir. Yaz Bakanlk Memurlar ve Sicil lemleri Mdrlne gnderilmitir. Eskiehire ve Hulusi Beye de yazld. (mza)

----------

-----

----------

ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl 20 Ocak 1916 Afyonkarahisarda Soruturma Kurulu Bakan Hulusi Beye ifre Cevap. 27 Aralk 1915. Mihalk eski Kaymakam Yevanaki Beyin bildirilen durumuna gre Divan- Harbe sevki uygundur. (mza)

----------

-----

----------

ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl 20 Ocak 1916 Eskiehir Mutasarrflna Cevap. Resm yaz, 9 Ocak 1916. Mihalk eski Kaymakam Yevanaki Beyin bildirilen uygunsuz hline gre Divan- Harbe verilmesinin uygun bulunmasyla sz konusu durum, Soruturma Kurulu Bakanlna yazlmtr. (mza)

----------

-----

----------

ileri Bakanlna Afyonkarahisarda yaplan soruturma sonucunda, yarglanmay gerektiren hareket ve yolsuzluu anlalarak Divan- Harb-i rfye gnderilenlerin isimlerini ieren yaz Ekte sunulmutur. Esasen, saylar ok fazla olmayan Afyonkarahisar Ermenilerinin sevki ve geride braktklar mallarnn muhafazas ve idaresi hususlar amaca uygun bir ekilde gerekletirilmitir. 6

Gnderilmek zere baka yerlerden gelip, burada bir sre kalan yabanclarn, gerek kaldklar sre boyunca ve gerekse sevkleri esnasnda iliikteki yazl olaydan baka yolsuzluk meydana gelmemi ve sonradan greve balayan Terk Edilmi Mlkler Kurulu yetkililerinin zenli almalaryla sz konusu mallarn idaresinde takdire deer bir emniyet ve dzen grlmtr. 9 ubat 1916 Balkesirden Soruturma Kurullar Bakan (mza)

----------

-----

----------

Afyonkarahisarda yaplan soruturma sonucunda yarglanmay gerektiren suiistimalleri grlerek Divan- Harb-i rfye sevk edilenler: Terk edilen mallardan yz kadar hayvan saklamak: Maliye Drdnc Svari Dairesi tahsildar Osman Efendi Merkez livaya bal obanlar Ky5 Muhtar Bcek(?) olu Mehmet Merkez livaya bal obanlar Ky htiyar Heyetinden Uzun(?) olu brahim ay6 stasyonunda iki Ermeni kzna tecavz etmek: Hat Muhafz Bl Komutan Temen Rasim Efendi ay stasyonu Sevk Memuru nefer Nazm Bir Ermeni asker ailesini korkutarak ve aldatarak az bir bedel karlnda eyasn elinden(?) almak: Merkez livaya bal obanlar Ky mam Hafz brahim Efendi

----------

-----

----------

5 6

Afyonkarahisara bal ile. Afyonkarahisara bal ile.

1915 yl Mart ortasndan Austos ortalarna kadar Padiah emri gerei Bakanlk tarafndan grevine son verilen Ermeni hakim ve adliyelerde grevli Ermeni memurlarnn iten karl sebepleri ve karl tarihlerini bildiren cetveldir.

smi
Frenkyan Horen Efendi Huruf Bekyan Efendi Leon Efendi

Grev Yeri
Bursa Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden ebinkarahisar Asliye Mahkemesi yelerinden 7 Hafik Asliye Mahkemesi Savcs Mersin Asliye Mahkemesi yelerinden Mersin Asliye Mahkemesi yelerinden Adana Asliye Ceza Bakan

ten karl Tarihi 13 Mays 1915 14 Nisan 1915 27 Nisan 1915 27 Nisan 1915 27 Nisan 1915 8 Mays 1915

Ksaca karl Sebebi

Sava hli dolaysyla grlen lzum zerine Ermeni rgtn idare ettiinin ve devlet srlarn akladnn Sivas Valiliinden bildirilmesi zerine lke menfaatleri gerei grevden alnmasnn Sivas Valiliinden bildirilmesi zerine Grlen idar lzum zerine

Vahram Efendi Mgrdi Efendi Refail Kardayan Efendi

Grlen idar lzum zerine

Dikran Harayan Efendi Handanyan Karabet Efendi

Diyarbakr Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Diyarbakr Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden

8 Mays 1915 8 Mays 1915

Ermenilere ilikin konularda hiss dnerek tarafsz hareket edememekten ve hakimlik vasflarna aykr baz ilemlerde bulunmas zerine Bilgisinin yetersiz olmas ve grevine devamszl sebebiyle Ad geen kiinin Diyarbakrn yerlisi olmas ve bulunduu mahkeme yeliklerinde iyi olarak tannmam olmas ile yann gemesinin yan sra esasl bir renime de sahip olmamasndan dolay Resm mevkisinden yararlanarak grdklerini ve duyduklarn, mill hisleri sebebiyle yabanc lkelere ve hatta dmanla ilikisi olanlara haber verdiinin ok ak bir ekilde bilindiinin Trabzon Valiliinden bildirilmesi zerine

Karabet Efendi

Trabzon stinaf Mahkemesi yelerinden

13 Mays 1915

Sivasa bal ile.

Arak Efendi

Trabzon Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden

13 Mays 1915

Serkis Efendi

Trabzon Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden

13 Mays 1915

Dikran Altunyan Efendi Mihran Markuyan Efendi Oseb Ubyan Efendi Manuk ekenleryan Efendi Alim Kalemyan Efendi Karakin Efendi

Bitlis stinaf Mahkemesi yelerinden Bitlis Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Bitlis Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Mu Asliye Mahkemesi yelerinden Siirt Asliye Mahkemesi yelerinden Gen Asliye Mahkemesi yelerinden Adana Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Mu Asliye Mahkemesi yelerinden Elaz stinaf Mahkemesi yelerinden
8

13 Mays 1915 13 Mays 1915 13 Mays 1915 13 Mays 1915

13 Mays 1915

13 Mays 1915

Armenak Efendi Avadis Efendi

18 Mays 1915 18 Mays 1915 29 Mays 1915

Resm mevkisinden yararlanarak grdklerini ve duyduklarn, mill hisleri sebebiyle yabanc lkelere ve hatta dmanla ilikisi olanlara haber verdiinin ok ak bir ekilde bilindiinin Trabzon Valiliinden bildirilmesi zerine Resm mevkisinden yararlanarak grdklerini ve duyduklarn, mill hisleri sebebiyle yabanc lkelere ve hatta dmanla ilikisi olanlara haber verdiinin ok ak bir ekilde bilindiinin Trabzon Valiliinden bildirilmesi zerine Hainliinin ve ktlnn kesin olarak bilindiinin Bitlis Valiliinden bildirilmesi zerine Hainliinin ve ktlnn kesin olarak bilindiinin Bitlis Valiliinden bildirilmesi zerine Hainliinin ve ktlnn kesin olarak bilindiinin Bitlis Valiliinden bildirilmesi zerine Hyaneti ve rgte mensup olmas nedeniyle azledilmesinin Mu Mutasarrfl ve Savclndan bildirilmesi zerine Sz konusu kiinin altrlmasnn uygun olmadnn, Siirt Mutasarrfl ve Savclndan bildirilmesi zerine Sakncal ahslardan olduundan grev yerinin deitirilmesinin Gen Mutasarrfl ve Savclndan bildirilmesi zerine Grlen lzum zerine

Hyanetinin ve rgte mensup olduunun anlalmas zerine Grevden ok, Ermenilik gayesi gtmesi ve rgt mensubu olduunun anlaldnn Elaz Valiliinden bildirilmesi zerine

Aleksandr Efendi

Bingle bal ile.

Agop Efendi

Elaz Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Krehir Asliye Mahkemesi yelerinden

29 Mays 1915

Bartin Mh Efendi

6 Haziran 1915

Mihran Efendi

Erzurum Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Erzurum Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Malatya Asliye Mahkemesi yelerinden Siirt Asliye Mahkemesi yelerinden Musul stinaf Mahkemesi yelerinden

6 Haziran 1915

Mardiros Efendi

6 Haziran 1915

Artin Efendi

9 Haziran 1915 9 Haziran 1915

Hemayak Efendi

Ohannes Efendi

17 Haziran 1915

Artin Keiyan Efendi Kigork Efendi

Malatya Asliye Mahkemesi yelerinden Erzurum Adliye Mfettii

17 Haziran 1915 17 Haziran 1915 18 Temmuz 1915 18 Temmuz 1915

Artin Efendi

Sivas Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden Mardin Asliye Mahkemesi yelerinden

Kigork Efendi

Coheryan Cudes Efendi

Ankara Merkez Asliye Mahkemesi yelerinden

31 Temmuz 1915

Grevden ok, Ermenilik gayesi gtmesi ve rgt mensubu olduunun anlalmasnn Elaz Valiliinden bildirilmesi zerine p brahime Siz Trk Milleti deil misiniz? urada drt gnlk mrnz kald! gibi duygularn rencide edecek szlerle hakaret ettiinin anlalmas zerine Ermeni Tanak rgtne mensup olduu ve bozguncu yaynlarla ok uratnn Erzurum Valiliinden bildirilmesi zerine Ermeni Tanak rgtne mensup olduu ve bozguncu yaynlarla ok uratnn Erzurum Valiliinden bildirilmesi zerine Hainliinin ve ktlnn anlaldnn Elaz Valiliinden bildirilmesi zerine Vann yerlisi olmasndan dolay grevine devam etmesinin uygun olmadnn Siirt Savclndan bildirilmesi zerine Kumarbazlar, Mslman kadnlar ve ahlkszlar toplayarak memuriyetinin onuruna yakmayacak edepsizlie cret ettiinin Musul stinaf Savclndan bildirilmesi zerine Hainliinin ve ktlnn anlaldnn Elaz Valiliinden bildirilmesi zerine Sz konusu kiinin tayininin, sava hli dolaysyla Erzurum Valiliinin kabul etmemesi zerine, grevine son verilmitir Kanun hkmlerini bilmedii gibi yazma kabiliyetinden de yoksun ve sylenenleri iitemeyecek derecede sar olmas zerine Ermeni ihtilal rgtne mensup olduunun belirlenmesinin ardndan uzaklatrld Diyarbakr Valiliinden bildirilmesi zerine Ya sebebiyle zorunlu emekli olmasndan dolay

10

Ardain Bekyan Efendi

Karaman Asliye Mahkemesi yelerinden

31 Temmuz 1915

Andon Efendi

anlurfa Asliye Mahkemesi yelerinden

31 Temmuz 1915

Ohannes Efendi

anlurfa Asliye Mahkemesi yelerinden

31 Temmuz 1915

Dikran Efendi

Dikran Efendi

Artin Efendi

Samsun stinaf Mahkemesi yelerinden Ankara stinaf Mahkemesi yelerinden Bolu Asliye Mahkemesi yelerinden

10 Austos 1915 10 Austos 1915 10 Austos 1915

Geceleri mahalleler arasnda dolaarak baz Ermeni evlerine girip kt ve zellikle idare tarafndan srgne gnderilenlerin yaknlar ile iliki kurarak Hkmetin bu konudaki hareketlerini eletirdiinin Konya stinaf Savclndan bildirilmesi zerine anlurfadaki bozgunculardan olmas ve uzaklatrlan Ermenilerle birlikte almas ile Ermeni taraftarl gtmee devam etmesi zerine anlurfadaki bozgunculardan olmas ve uzaklatrlan Ermenilerle birlikte almas ile Ermeni taraftarl gtmee devam etmesi zerine Sava hli dolaysyla grlen lzum zerine Grlen idar lzum zerine

Sz konusu kiinin tavr ve hareketlerinin her zaman pheli olmasnn yan sra Hkmetin tutumunu eletirmesinin anlalmas zerine

----------

-----

----------

11

1915 yl Mart ay bandan Austosun bana kadar Padiah emriyle Bakanlk tarafndan tayin edilen adliye memurlarn isimlerini aklayan izelgedir.

sim Kostantin Efendi Viram Efendi abuh

Tayin Tarihi 14 Mart 1915 20 Mart 1915

Grevi stanbul 1 nci Ticaret Mahkemesi yeliinden stanbul stinaf Mahkemesi ye adaylna stanbul 1 nci Ticaret Mahkemesi yeliinden stanbul stinaf Ticaret Mahkemesi Bakanlna Konya Asliye Mahkemesi yeliinden Karaman Asliye Mahkemesi yeliine
9 Balkesir Sorgu Hakimliinden Eceabat Sorgu Hakimliine

Ardain Bekyan Efendi Abraham Efendi Kigork Efendi

20 Mart 1915 1 Nisan 1915 29 Mays 1915

Gelibolu10 stinaf Mahkemesi yeliinden Ktahya stinaf Mahkemesi yeliine

----------

-----

----------

anakkaleye bal ile anakkaleye bal ile

10

12

FEZLEKE Gedikpaa Sarayii 24 numarada kendi evinde ikamet eden, Unkapannda 47 numaral dkknda kepek tccar, Divriili, 54 yanda, Ohannes olu Mardiros Telliyan; Gedikpaa Sarayii Neviye Caddesi 40 numaradaki niastacnn evinde kirac olarak oturan, Beyazt Okularbanda Fes Kalpsn olu 15 yalarndaki Kirkora bundan iki ay nce bir kez, bir hafta sonra da Mardiros Telliyann, Kumkap ncirdibi Muhsinehatun Mahallesindeki bo evinde bir defa daha tecavze teebbs ettii srada Simon ile arkada Kuryan, daha nce ocukla birlikte tasarladklar planla eve girmilerdir. Kuryan, Mardiros Telliyandan 500 lira vermesini, Kirkora tecavz ederken Kuryan ve Simon grdler. yazl bir kd imzalamasn srarla istemitir. Bunu kabul etmeyince de darp etmitir. Mardiros Telliyann zerinde bulunan birer liralk 20 banknot ile 7 lira ve 3 ngiliz liras ki toplam 3276 kuruu Simon ve Kuryan gasp ederek kamlardr. Daha sonra bu meseleyi Kirkor ve Simon etrafa yaymlardr. Kirkorun babas Karabet ve annesi Eskohi de Mardirosa gitmiler; Mademki tecavz ettin ocuumuzu be yl Avrupada11 okutacaksn. Bize para vereceksin. diyerek birtakm kiileri Mardirosa musallat ettikleri duyumu alnmtr. Kirkor, arlarak ifadesi alnm ve unlar sylemitir: Mardiros, bundan iki ay nce dkknda fes kalplatarak evine gtrmemi tembihledi. Fesi evine gtrdmde yukar arp, evde zorla ve tehditle tecavz etti. Bundan dolay iki gn evde hasta yattm. Bir hafta sonra kilisede kendisine rastladmda, Kumkap ncirdibi Muhsinehatun Mahallesindeki bo evine tekrar tecavz etmek zere beni arrken Simon bunu iitmi. Bana sorunca meseleyi anlattm. Simon da Kabul et. Ben de gelir grrm. dedi. Bunun zerine Mardirosun teklifini isteyerek kabul ettim. Bo eve gittik. Arkamzdan Simon ve Kuryan gelip Mardirosu darp ettiler. Ohannes olu Mardiros Telliyan da arlarak sorguland. Telliyan meselenin bir iftira olduunu; bo evinin onarmn grmek zere gittiinde anszn Kirkor, Simon ve Kuryann gelerek kendisini darp ettiklerini, 500 lira isteyip Zorla Kirkora tecavz ettin. Biz de grdk. dedikten sonra Kzn bu ocua vereceine dair imza vereceksin. yazl bir kd imzalatmak istediklerini sylemitir. Telliyann kabul etmemesi zerine darp ederek, zerinde bulunan 3276 kuruu alarak firar etmilerdir. Telliyan, sz konusu kiilerden korkarak meseleyi ihbar edemediini, ancak bunlarn Hnakyan rgtnden olduklar iin, rgte bilgi verdiini sylemitir. Bu ihbar zerine kiliseye bir heyet gelerek inceleme yapm, fakat sonucun ne olduunu bildirmemilerdir. Bu husustan dolay Mardiros Telliyan bo evde tehdit ederek 27 lira ve 3 ngiliz lirasn arkada Kuryanla gasp edip firar ettikten sonra bu
11

Daha sonraki ifadelerde, Kirkorun Amerikada okutulmas istenmektedir.

13

olay etrafa yayan, Gedikpaa Glhan Soka 4 numarada ikamet eden, u anda bota olduunu syleyen 26 yandaki Simon sorgulandnda, bu eylemi tamamen inkr etmise de daha sonra Kuryana gvenerek, Evet, biz Mardirosun bo evine gittik. Orada Kirkorla beraber grdk, fakat kt bir ey yaptklarn grmedik. Kuryan Mardirosa iki tokat att. Yakasndan tutup odaya gtrd fakat para alp almadn bilmiyorum. demitir. Kuryann aratrmalar sonucu stanbulda bulunmad, hlen Bahecikte olduu anlalmtr. Yakalanamadndan ifadesi alnamamtr. Soruturma sonucu: Mardiros Telliyann Kirkora tecavz ettiini bizzat grp ahitlik eden bulunamamtr. ocuun kaydedilen ifadesi; Simon ve Kuryann dedikodular ile anne ve babasnn iddias; dedikodunun yaylmas sonucu Bogos Vartazyan olu Kirkor, Artin olu Agop Cihan Glyan, Avadis olu Samoil Tomacyan, Avadis olu Agop, Arzruni, Parseh Zakaryan olu Nerses adl ahitlerin tanklklar, Mardirosun Kirkora tecavz ettiini kapal biimde anlatmaktaysa da madurun ncelikle resm makamlara bavurarak iddialarn dile getirmesi gerekirken, yasal olamayan yollara girierek, haksz taleplerde bulunmas ve yaplan tbb muayenede tecavz edildiine dair bir belirti bulunamam olmas, tecavz meselesinin uydurulmu bir hl olduunu akla getirmektedir. Mardiros Telliyan, bu meseleden bir an nce yetkilileri haberdar etmesi gerekirken, Simon ve Kuryandan korkup ihbar etmeyerek Hnakyan rgtne bavurmutur. Konu hakknda ahitlik eden Agop Cihan Glyan, Avadis olu Samoil Tomacyan, Avadis olu Agop ve Arzruni adl kiiler de Hnakyan rgtnce meselenin halledilmesinde grevlendirilmilerdir. Bu kiiler aratrma sonularn yetkililere ihbar etmeyerek kanuna aykr davranmlardr. Simon ve Kuryann tehditle 3276 kuru gasp ettiklerini Telliyann iddias ve daha sonra Simonun Kuryana isnadyla anlalmtr. Tamamnn haklarnda dzenlenen 29 sayfalk soruturma evrak, iki ihbarname, doktor raporu ve bir dileke Ekte, Simon da mevcutlu olarak gnderilerek takdim edilmitir. 10 ubat 1915 Komiser (mza) 29 sayfalk soruturma evrak, ekleriyle Simon da mevcut olarak Adl Ksm Mdrlne gnderilerek takdim edildi. 10 ubat 1915 (mza-Mhr)

----------

----14

----------

kametgh Senedi Tehdit etmekten dolay, Adliye tarafndan gnderilecek btn teblilerin; aada gsterdiim yer, ikametghm olup buraya gnderilecek teblilerin ahsma yaplm gibi kabul edilerek, hibir itirazm dikkate alnmamak zere ikametgh adresim arz olunur. 11-12 ubat 1915 Gedikpaa Glhan Soka 4 numaral Vakfhanede ikamet eden Kilise korosu yesi Aleksan olu Simon Yukarda gsterilen yer, Simonun ikametghdr. 11-12 ubat 1915 -----------------------

Beyazt Merkez Memurluuna 626 Tehdit etmekten sank Simonun ikametgh teminata eklenerek senetlerin iadesi iin ad geen ahs gnderilmitir. 11 ubat 1915 Adl Ksm Mdr (mza) 4 10135 Mevcutlu olarak Gedikpaa Muavinliine / 11-12 ubat 1915 2 2571 Alnan ikametgh ve teminat ktlar Ekte takdim edilmitir. 13 ubat 1915 Gedikpaa Muavini (mza) Alnan senetler Ekte, Adl ube Mdrlne iade olunmutur. 13 ubat 1915 (mza-Mhr)

----------

-----

----------

15

Teminat Senedi Gedikpaa Glhan Soka 4 Numarada kamet eden kilise korosu yesi Aleksan olu Simon Yukarda knyesi yazl Simonu, ne zaman resm makamlardan bir istek gelirse hemen teslim edeceime kefil oluyorum. Eer teslim etmezsem, onun firar etmesini salam olarak kabul edilerek, hakkmda uygulanacak yasal ilemleri itirazsz kabul edeceime dair bu teminat senedi verilmitir. 12 ubat 1915 Gedikpaa Divan- li Mahallesi Gedikpaa Caddesinde 81 numaral dkknda Meyhaneci Vasil olu Koco

Koconun kefaletinin geerli olduunu onaylarm. Gedikpaa Mahallesi Muhtar / 11-12 ubat 1915

---------stanbul Emniyet Genel Mdrl Adl ube Mdrl Say 8651

-----

----------

Tecavz ve tehdit eylemlerinden dolay dzenlenerek Ekte takdim edilen hazrlk soruturmas evraknda isimleri yazl sanklarn kefil gstermeleri gerektiinden, durum Sorgu Dairesince derinletirilerek soruturulmak zere stanbul Asliye Savclna takdim edilmitir. 6 Mart 1915 Emniyet Genel Mdr adna (mza)

----------

-----

----------

16

STANBUL ASLYE MAHKEMES SORGU DARESNE AT SORGU TUTANAI

Gedikpaa Glhan Sokak 4 numaral evde kirac olarak ikamet eden, eskiden ayakkabc olup imdi bota gezer, 26 yanda, stanbul doumlu, orta boylu, yuvarlak yzl, el gzl, siyah sal ve bykl, sakalsz, orta burun ve azl, esmer tenli, sank olarak arlan Aleksan olu Simonun ifadesidir. (22 Mart 1915)
imdiye kadar hi mahkm olup hapse girdin mi? Okur yazar msn? Evli misin? imdiye kadar hi mahkm olup hapse girmedim. Ermenice okur yazarm. Bekrm. Mardiros Telliyan, Kirkor adl ocua tecavz etmi. Sen, Kirkor ve Kuryan, Mardirosu darp ve tehdit ederek, belirli bir miktar parasn almsnz. Nasl oldu? Ben size iin gereini syleyeyim. Bir pazar gn kilisedeyken, Kirkoru Mardirosla samimi bir ekilde konuurken grdm. Mardirosun, Kirkoru batan karmak istediini iitmitim. Kirkoru arp ne konutuklarn sordum. nce gizledi. Sonra sktrnca Mardiros, beni uraya buraya davet ediyor. Para vereceini sylyor. Ben de kabul etmiyorum. dedi. Kirkoru biraz daha sktrnca, bir gn dkkndan ald fesi evine yolladn, sonra kendisine para vereceini zengin edeceini hatta kzn verip damat alacan syleyip kandrarak tecavz ettiini syledi. Ayp deil mi? Byle bir eye ihtimal vermem. Gzmle grmezsem inanmam. dedim ve ayrldm. Bir akam Kirkor geldi ve Mardirosun kendisini ardn, gidip grmemi istedi. Ertesi gn 10 Aralkta, Gedikpaa Alibey Yokuunda, Arabac Sokann karsndaki sokakta Mardirosun bo evine gittim. Burada geziniyorken, Kirkorun gelip eve girdiini grdm. Bu srada Kuryan geiyordu. Ne aradm sordu. Kirkoru Kuryan da tanyordu. Ona anlattm. Birlikte bo evin aralk kapsndan ieriye girdik. Kimse yok mu? diye seslendik. Yukarda ayak sesleri duyunca, biz de yukar ktk. Mardirosu grdk. Mardiros bizi grnce, Buraya girmeye hakknz yok. diye sylenmeye balad. Beni grememiti. Mardirosun n ak, Kirkorun da donu ve pantolonu aaya ekilmiti. Bu hl nedir? dedik. Ben, bir ey yapmyorum. dedi. Yapmyorsun da nn neden ak? dedikten sonra Kuryan, Mardirosu kenara itip, Kirkora bir iki tokat att. Mardiros yalvarmaya balad. Size 50 lira vereyim bana ilimeyin, ekin gidin. 17

Kimseye sylemeyin. dedi. Kabul etmeyince, paray hemen vereceini, ek vereceini syledi, ancak kabul etmedik. Kendisi kilisede ye, ben de koristtim. Bu ii, kilise mektebindeki dier ocuklara kar da yapar dncesiyle, bir kt yazdk. Burada ocua kar yapt hareketi yazdk. mzalamasn istedik. Bu kd, gtrp Patrie vereceimizi syledik. O kadar srar ettik fakat imzalamad. yleyse polise gidiyoruz. dedik. Gitmek zereyken, ayaklarmza kapand. Baylyor gibi yapt. Kendisine bir ey olur diye, polise haber vermedik, gittik Kirkorun annesine syledik. Annesi de gidip Mardirosa sylemi. Mesele bu hldeyken, Mardiros Askerleri kkrtyor. Karklk karmaya hazrlanyor. diyerek beni ikyet etmi. Ayrca, Emniyet Mdrlne de giderek, zerimden 30 lira aldlar. Beni tehdit ettiler. Darp ettiler. diye davac olmu. On yedi gn Emniyet Mdrlnde kaldm. Biz, Mardirosu dvmedik. Tehdit de etmedik, parasn da almadk. Yazp imzalamasn istediimiz kt da o imzalamaynca hkmsz kaldndan yrtp atmtk. Pazar gn kilisede, Kirkorla Mardirosun konutuklarn grp, Mardirosun ocuu batan karmak istediini iittiin, Kirkorla konuarak, sebebini sorduunu sylyorsun. Mardiros Telliyann ocuu batan karmak istediini kimden iittin? Ben Kirkorun apknla vurduunu, Gedikpaada devam ettii Ermeni mektebindeki12 ocuklara ...... karp gsterdiini, okuldaki imdi hatrlayamadm, ocuklardan iitmitim. Mardirosun Kirkora satatn kimseden iitmedim. Kuryan imdi nerededir? Bahecikte hem otelcilik hem de Amerikan Okulunda da khyalk yapyor. Karakoldaki ifadende nce bu meseleyi hepten inkr ettikten sonra anlatyorsun. Kuryann Mardirosu tokatladn, yakasndan tutup odaya gtrdn, o srada para alp almadn bilmediini sylemisin. Neden byle ifade verdin? Bana, Kirkorun annesiyle Mardirosun bartklarn sylemilerdi. Bu yzden nce inkr ettim, sonra iin nasl olduunu anlattm. Kuryan

Gedikpaa Okulu: Amerikan Board (American Board of Commissioners for Foreign Missions) adl tekilat tarafndan finanse edilen en faydal misyoner okulu olarak nitelendirilmitir. rencilerin ounluunu Ermeni kz ve erkek ocuklar oluturmaktadr. Milli Mcadele dnemlerinde de faaliyetini srdren bu okul, 1933 ylnda kapanmtr. Gedikpaa Okulunun btesinin yarsn rencilerden alnan cret, kalann da dardan gelen yardmlar oluturmutur. Ayten Sezer; Atatrk Dneminde Yabanc Okullar (1923-1938), Trk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1999, s. 59.

12

18

Mardirosu tokatlamamtr, odaya da gtrmemitir. Byle bir ey grmedim. Karakolda yanl yazlm. Mademki bota gezersin. Gerein ortaya kmasn istiyorsun, neden hemen karakola haber vermedin? Mardiros Telliyan bize ok yalvard. Sonra baylr gibi oldu. Bir ey olacak ve bundan sorumlu tutulacaz diye korktuk. Annesine sylemekle yetindik. fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

ahit olarak arlan, Gedikpaa Alibey Yokuu, 36 numarada ikamet eden, hazr elbiseci, 48 yanda, Bogos olu Kirkorun taraflar hakknda ahitlik yapmasna engel bir yaknlk, dmanlk ve ilikisi olmad sorulup anlaldktan sonra alnan yeminli ifadesidir. (22 Mart 1915)
Mardiros Telliyan, Kirkora tecavz etmi. Kirkor, Simon ve Kuryan da Mardirosu tehdit ve darp ederek parasn almlar. Konuyla ilgili bilgileriniz, grdkleriniz nelerdir? Ben, olayn meydana geldiini sadan soldan iitiyordum. Gerek, bence mehul. Byle olmu, diye sylyorlar ancak ne derece doru bilmiyorum. Belli bal bir kiiden iitmedim. Mardiros, benim amcamn einin vey oludur. Bu yaknla dayanarak kendisine meseleyi sorduumda, bunun kesinlikle iftira olduunu syledi. Mardiros, bu konunun yaylmamas iin bana, Kirkorun annesine syle, namusum belasna ocuu iki sene mektebe verir okuturum. dedi. Bunu sylerken, ocua satatndan dolay kapatmak m istiyordu yoksa bu aibeden kurtulmak m istiyordu, ayrt edemem. Kendisi paral ve zengin birisidir. Bu gibi ayp eylere alkanl olup olmadn bilmiyorum. Mardirosun bana sylediklerini gelip Kirkorun annesine syledim. Hibir ekilde kabul etmedi. Dava aacan ifade etti. Hatta daha da ileri giderek namusunu temizleyeceini kastederek Trkiyede de Madam Fabyo bulunabiliyor. dedi.

19

Daha sonra iki taraf bartlar. Birbirlerinde ikyeti olmadklarn biliyorum. Bu hldeyken Mardiros, kiliseye ye olmasna ramen, utancndan oraya bile gelmiyor. Btn bildiklerim budur. fadeni imzala Edeyim (mza)

----------

-----

----------

Sanklardan, Gedikpaada kilise arkasnda 43 numarada kirac olarak ikamet eden, Okularbanda Fes Kalps Karabet Kaykyann olu, 15 yanda, Adapazar doumlu, orta boylu, yuvarlak yzl, ela gzl, siyah sal ve kal, orta burun ve azl, henz sakal ve by kmam, buday tenli, Karabet Kaykyan olu Kirkorun ifadesidir. (22 Mart 1915)
imdiye kadar hi mahkm oldun mu? Hapse girdin mi? Osmanl belgen var m? Okur yazar msn? imdiye kadar hi mahkm olmadm ve hapse de girmedim. Osmanl belgem var. te burada. Okur yazarm. Mardirostan niin davacsn? Bundan drt ay nce bir gn kiliseye gitmitim. Tanmadm hlde Mardiros gelip karma geti ve kt kt bakt fakat bir ey sylemedi. Birka gn sonra Okularbandaki dkknmza geldi. Fesini kalplatp gitti. Ertesi gn tekrar geldi. Eski bir fes getirmiti. Bunlar kalplatp eve getirmemi istedi. Pederin tarifiyle, fesleri alp evine gtrdm. Evde kimse yokmu. Beni yukar ard. Girmek istemedim. Israr edince yukar ktm. Kaplar kapayp bana saldrd. Bardysam da Ne yapsan bo. Burada kimseler yok. Seni yanma alacam. 4 lira maa vereceim. Seni adam edeceim. Kzm sana vereceim. gibi laflar syledi, sonra tehdit etti. Seni ldrp mahzene atarm. dedi. Sonunda baktm are yok, ben de teslim oldum. Tecavz etti. Evden karken, bana bir avu para verdi. Paralar yzne frlatp katm. Utancmdan meseleyi kimseye sylemedim. Bu adam beni nerede grse, evine armaya balad. Bir gn yine ard. Simon bunu grd. Ne olduunu sordu, ben de her eyi anlattm. Simon, Sen, bunun syledii yere git. Biz seni takip eder bu adam polise teslim ederiz. dedi. Daha sonra, Mardiros, tekrar Kumkap ncirdibindeki evine ard. Evin bo olduunu syledi. Ben de geleceime dair sz verdim. Syledii zamanda eve gittim. Kapy aralk braktm. Mardiros, 20

pantolonunu zd. Israr zerine ben de nm zdm. te tam bu srada Simonla Kuryan geldiler. Mardirosa Utanmyor musun? u sralarda bu kadar kan dklyor, herkesin ii kan alyor. Sen lemin ocuunu batan karmakla urayorsun. diyerek, tokatladlar, yumrukladlar. Kalk, seni polise teslim edeceiz. dediler. Bunun zerine Mardiros, yalvarmaya balad. Size 300 500 lira vereyim. Beni rezil etmeyin. dedi. Onlar da kabul etmediler. Bu srada, korkudan aaya indim. Simon ve Kuryan da aa indiler. ktk gittik. Bama gelenleri anneme anlattm. Mardiros Telliyan, Kirkor Vartazyan evimize gndererek annemden polise bildirmemesini istedi. 100 liraya kadar para teklif etti. Annem kabul etmedi. Bunun zerine Mardiros, Simonla Kuryan Asker kartyorlar diye Harbiye Nezaretine ihbar etmi. Harbiye Nezaretince yaplan soruturmada, bu ihbarn iftira olduu anlalnca, serbest brakldlar. Bundan bir ey kmaynca, Telliyan, Emniyete bavururak, bizim hakkmzda darp, tehdit ve hrszlk sulamasnda bulundu. Senin Simon ve Kuryan birlikte, olay gn Mardirosu darp ve tehdit ederek parasn aldnz iddia ediliyor. Ne dersin? Ben hibir ekilde kendisini darp etmedim. Ne tehditte bulundum ve ne de parasn aldm. Gerei syledim. Mesele bu ekilde meydana gelmitir. Mardiros Telliyann sana zorla tecavz ettiine dair bir iddian var m? ddian neyle ispat edebilirsin? Birinci olayla ilgili ahidim yok. kinci olayda Simon ve Kuryan ahitler. imdilik ahs davam takip etmeyeceim nk vaktim yok. fadeni imzala. Edeyim. (mza) -----------------------

Tecavzden dolay sank olup arlan; orta boylu, tknaz, byke gzl, orta burunlu, kr bykl, kr sal, yuvarlak eneli, Divriili olup, Gedikpaa Sarayii 24 numarada kendisine ait evde ikamet eden, evli, Unkapannda kepek, deirmen altndaki maazada buday satan ve kepekilik yapan, 55 yanda, Ohannes olu Mardiros Telliyann ifadesidir. (22 Mart 1915)
Maln mlkn, oluk ocuun var m? Oturduum evden baka, malm ve mlkm; ocuklarm var. 21

Baka bir iten dolay hkm giydin mi? Hapse girdin mi? Krk yldan beri stanbuldaym. Hi mahkm olmadm. Sen, Kirkor adl ocuu kandrarak nce Gedikpaadaki evine gtrp zorla tecavz ettikten sonra, Kumkap ncirdibindeki evinde de tecavz edecein srada Simon ve Kuryan olay duyarak evinize girmiler ve seni grmler. Ne diyorsun? Kirkorun babas hemehrimdir. Kendisini tanrm. Her zaman gider fes alr kalplatrm. Hibir zaman, kendisine braktm fesi, ocukla eve gnder, demedim. ocuk da evime gelmedi. yle bir ey yapmadm. ncirdibindeki evime de armadm. Ben kilisede yeyim. Kilisenin bir evinde, Simon teden beri kirac olarak oturuyor. Dokuz aydr kira vermedi. Olaydan bir hafta nce, kira iin sktrmtm. Bir gn ncirdibindeki kiralk evimi badana ettirmitim. Svacdan anahtar alp, evi grmek iin gittim. Sokak kaps ak kalmt. Bir de baktm Kirkorla beraber Simon ve Kuryan ieri girmiler. Simon ve Kuryan zerime atlayarak, beni dvdler. Simon cebinden bir senet kard ve gya kendisinden 500 lira dn para aldm iddiasnda bulunarak imzalamam istedi. Ben imzalamayacam sylediimde her ikisi zerime hcum ederek, 20 adet birer liralk banknotla 7 Osmanl liras ve 3 ngiliz altnn gasp ederek katlar. Kirkor, bunlarn yaptklarna katlmyordu. Bunlarn bir plan yaparak beni takip ettiklerini anladm. O gn bo olan eve girdiimi grdklerinden, bana kar bu eylemi gerekletirdiler. Hatt yanma geldikleri zaman senedi imzalamam ve ayn zamanda kzm da Kirkora vermemi istediler. in dorusu, anlattm ekilde olmutur. Utandmdan olay kimseye anlatmadm. Sonradan Simon ile Kuryana bir su isnat ederek, Harbiye Nezaretine bilgi vermiler ve bu durumdan faydalanmlar. Polise haber verilip, bana ve onlara su isnat edilmesinin ardndan polis tarafndan celp edildim. in gereini orada syledim. Simon ile Kuryan olayn polise intikal etmesini de frsat bilerek bana, Kirkora tecavz edildii suunu isnat ettiler. Bu davalar, delile dayanmad gibi, benim de davayla ilgili elimde delilim olmadndan davam takip etmeyeceim. Sen Kirkorun annesine adam gndererek davalarndan vazgemeleri iin para teklifinde bulunmusun. Bu doru mu? Ben asla byle bir teklifte bulunmadm. Ancak Kirkor adl birisi bana gelerek Sana byle bir ey isnat olunuyor. ocua bir iyilik yap da namusuna zarar gelmesin. dedi. Ben de Belay savmak iin bir ey yapamam. ocuk zaten Bahecik Okulunda renciymi. sterlerse ocuun 2 senelik eitim cretini vereyim. Gidip eitimine devam etsin. dedim. Sonradan Kirkor bana gelerek ocuun annesinin 40-50 lira istediini syledi. Bu teklifi kabul etmedim ve ocuu da okula gndermedim. te olaylarn geliimi bundan ibarettir. 22

fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza) -----------------------

Tank olarak arlan, Kumkapda Hisardibi 53 numaral evde oturan, Gedikpaa Ermeni Okulu Mdr, 32 yanda Parseh olu Nersesin davada ad geenlerle herhangi bir dmanl ve ilikisi olmad anlaldndan yeminli ifadesi aadadr. (23 Mart 1915)
Mardiros, Kirkora zorla tecavzde bulunmu. Kirkor, Simon ve Kuryan da Mardirosu dvp tehditle parasn gasp etmiler. Bu konuyla ilgili bildikleriniz ve grdkleriniz nelerdir? Ben her zaman Galatada bulunuyorum. Bir gn Mardiros beni Havyar Hanna ard. Bir kadnn kendisine gelerek, olu Kirkora gya kendisinin tecavz ettiinden bahsederek, olunun 1-2 sene okulda eitiminin salanmasn istediini sylediinden bahsetti. Sorduum soru zerine, byle bir eyin asl olmadn, belay savmak ve srf bir hayr ilemek iin bir iki sene ocuun eitimini stlenebileceini syledi. Onlarn dava amayp da kendisine byle musallat olmalarnn sebebini bilemediini syledi. Ben, gereken eyleri syledim. Bahsettii kadnn bir ocuu da bizim okulda olduundan kadn tanyordum. Mardiros, bandaki belay savmak iin ocuu bir iki sene okutabileceini kadna sylememi istedi. Bir gn ocuunun okul ayln vermek iin gelen Kirkorun annesine bu ii sordum. Barp armaya balad. Mademki olumun namusu lekelenmitir, bu lekenin temizlenmesi iin 4-5 yl olum Amerikaya eitime gnderilmeli. dedi. Neden dava amadn sorduumda; Dava aacam ama ii iyice aratryorum. dedi. Bu szlerden ocuun rzna geildiiyle ilgili hibir ey anlamadm. Benim bildiklerim ve iittiklerim bunlardr, baka bir ey bilmiyorum. lk soruturmada, Simon ile Kuryan, Mardiros Telliyan ve Kirkoru bo olan evde pantolonlar ak ekilde grp iki tokat vurduklarn ve Mardirosun ricas zerine brakp gittiklerini sylediler, demisiniz. Bunu kim syledi? Mardiros, kadn iin byle sylyor dedi, fakat asl olmadn syledi. fadeni imzala mzalayaym. (mza) -------------23 ----------

Tank olarak arlan, Bakrky Cevizlikte 11 numaral evde oturan ve ayn yerde bakkal, Vanl, 60 yalarnda ve davallarla herhangi bir yaknl ve ilikisi olmadn aklayan Agop olu Artinin yeminli ifadesidir. (23 Mart 1915)
Mardiros, Kirkoru ifal etmi, Kirkor, Simon ve Kuryan da Mardirosu dvp tehditle parasn gasp etmiler. Bu konudaki bilginiz nedir? Hnakyan rgtnn merkez azasym. Geen sene 22 Ocakta, Kirkorun annesi bir dilekeyle rgte bavurdu. Dilekesinde ve szl aklamalarnda, olu Kirkorun zorla rzna geen Mardiros Telliyandan ikyet ediyordu. Bunun rgt yesi olarak kalmasnn caiz olmayacandan bahsetti. ocuu ardk. Telliyann evinde tecavze uradn ve daha sonra kendisini ncirdibindeki eve ard, bunun zerine olaydan Simonu haberdar ettiini syledi. ncirdibindeki davet edildii eve gittiini ve daha sonra Simon ile Kuryann da geldiini ayrntl olarak anlatt. O gn, Telliyan bize bavurarak rgtmz mensuplarndan Simon ile Kuryann bir gn ncirdibindeki bo olan evime gelerek 27 Osmanl lirasyla 3 ngiliz lirasn gasp ettiklerini ve gya bir ocua tecavz ettiimle ilgili iftirada bulunuyorlar. dedi. Bunun zerine biz gayri resm soruturma balattk. Simon ile Kuryan aradk. Telliyann Ermeni askerlerinin firarlarn kolaylatryorlar. ihbar zerine onlarn Harbiye Nezaretine gtrldn rendik. Sonra Kirkorun annesini ardk. Kadn, Telliyan, olumu Amerikada 5 sene okutur ve eitim masraflarn karlarsa davamdan vazgeerim. dedi. Telliyan ardk. Byle bir ey yapamayacan ancak ocuun Bahecik Okulunda eitimi iin 40-50 lira vereceini syledi. Bunun zerine ben, Simon ve Kuryan tarafndan parasnn gasp edilmesine ramen niin polise bilgi vermediini sordum ve onu sktrdm. Kendisinin polise haber vermedii gibi Simon ile Kuryan hakknda da asker yetkililere bilgi vermediini syledi. Farz edin ki Kirkoru taciz ettim. Bundan dolay Amerikan Okulunda ocuun eitimi iin 500-1000 lira verilir mi? dedi. Telliyann bu szlerinden, isnat edilen suu ilemi olduu dncesi bende olutu. Taraflarn anlaamamas zerine Emniyet Mdrlne bavurarak Byle bir konu var, gereini yapnz. diye ihbarda bulundum. Bunun zerine polis soruturma balatt. Sonra Telliyann kardei stefan bana mracaat ederek, Telliyann, davadan vazgeildiinde ocuun annesine 90 lira ve kendi cebinden de 30 lira kadar para vereceini syledi. Kirkorun annesini ardm. Telliyandan davac olmayacana dair bir senet verdi ve 100 lira kadar para aldn syleyerek, davadan vazgetiini syledi. Telliyan bize mracaat ettii zaman Simon ile Kuryann, yalnz zerindeki paray gasp ettiklerini syledi ve dvldne dair bir ey sylemedi. Simon ile Kuryan, iddia ettii gibi Telliyann parasn gasp 24

etmediklerini ancak Kirkora tecavz etmek zereyken onu grdklerini sylediler. Bildiklerim ve grdklerim bundan ibarettir. fadeni imzalar msn? mzalarm. (mza) Ktib (mza)

----------

-----

----------

Tank olarak arlan, Feriky Kuyuluba 2 numaral evde oturan ve akmaklar Yokuundaki Sebuhyan Hannda 19 numaral broda iplik tccar, 37 yanda, davallarla herhangi bir yaknl ve ilikisi olmad anlalan Avadis olu Samoil Tomacyann yeminli ifadesidir. (24 Mart 1915)
Mardiros, Kirkoru ifal etmi. Kirkor, Simon ve Kuryan da Mardirosu dvp parasn gasp ve tehdit etmiler. Bu konuda bildikleriniz ve grdkleriniz nelerdir? Eylemin oluuyla ilgili grdm herhangi bir ey yoktur. Taraflar, birbirlerine isnat ettikleri eylemleri yazl olarak Hnakyan Partisine bildirmilerdir. stekleri zere, iin parti tarafndan soruturulmasna baland. Bunlar Gedikpaadaki okulun yanndaki misafirhaneye arp ii sorduumuzda her biri inkr etti. Simon ve Kuryann asker firarilerine yardmc olduklar da ihbar olunmutu. Kendileri bunu kabul etmeyip, bu sulamann Mardiros tarafndan kendilerine isnat edildiini sylyorlard. Mardiros ise byle bir ey yapmadn sylyordu. i defalarca sorduk. Mardirostan para alnd kanaatine varamadk. Zira hibiri byle bir olay kabul etmiyordu. Mardirosun Kirkorun dkknna fes kalplatmak iin geldii, fesi Kirkor eve getirdiinde ocuu ifal ettii ve sonra kilisede ocuu tekrar arp bo olan evine gitmek istediini sylemi. Bunun zerine Kirkor, konuyu Simona sylemi. Simon ve Kuryan eve gittiklerinde her ikisinin de nlerinin ak olduunu grdklerini srarla belirttiler. Kirkorun annesi de bu minval zere ikyette bulundu. i, Mardirosa tekrar tekrar sorduumuzda Artk ne kurcalayp duruyorsunuz. Bir i oldu, bir b... yedim, ii artk kapatn. dedi. ocuun kendisi tarafndan ifal edildiini kabul ve itiraf etti. ocuun annesine 50-60 lira kadar para vererek bu iin kapanmasn teklif etti. Ancak ocuun annesi 100 lira istiyordu. Bu paray vermedii zaman i zaten polis tarafndan soruturulmakta olduundan dava 25

alacan Mardirosa syledim. Mardiros 100 lira vermeyi kabul etti. Hatta paralar alp broma geldi. Benim o srada poliste iim vard, oradan dndmde kadnn antasna paralar yerletirdiini grdm. Bu ekilde ii kapatmak istediler. Hatta mahkemeden arldktan sonra Mardiros Telliyan bana , iki taraf iin de kapanmtr. Bu konuyu bir daha amayn, aleyhimde bir sz sylersin de sorumlu olurum. eklinde ricada bulundu. Mademki ahit olarak geldim ve doruyu sylememi istediniz ve yemin ettim iin dorusunu size aklamaya mecburum. Benim bildiklerim ve grdklerim bundan ibarettir. fadeni imzala. mzalayaym. Samoil Tomacyan -----------------------

ahit olarak arlan, Beyolu Aa Camii Aa Soka 24 numaral evde kirac olarak ikamet eden, akmaklar Yokuu Sebuhyan Hannda matbaada dzeltmenlik yapan, 46 yanda, iki tarafla da dmanlk ve ilikisinin olmad anlalan Agop Avadisin yeminli ifadesidir. (24 Mart 1915)
Mardirosun, Kirkora zorla tecavz ettii, Kirkor, Simon ve Kuryann Mardirosu darp ederek parasn aldklar ve tehdit ettiklerine dair bildiklerin ve duyduklarn nelerdir? Bu i olduu zaman beraber deildik. Tabi bir ey grmedim. Kirkorun annesi ve dierleri, yesi olduumuz Hnakyan Partisine olay ihbar etmiler. Soruturmaya balanmt. Ben de soruturma yapldnda oradaydm. Simon ve Kuryan, Mardirosun Kirkoru bo eve gtrp, tecavz edecei srada yakaladklarn sylyorlard. Mardirosun parasn aldklar iddiasn kabul etmiyorlard. Mardirosu bu durumda bulunca, kendileri polise ihbar etmek istemiler, ancak ok yalvard iin polise haber vermediklerini, haber verecek olurlarsa belki bir yerine iner diye korktuklarn sylediler. Biz bunlar bartrmak istiyorduk. Kirkorun annesi, olu be sene Amerikada renim grrse baracan sylyordu. Mardirosa syledik. Ben, Amerikada bu ocuun renim grmesi iin senede 100 lira versem, be senede 500, 200 lira versem 1.000 lira eder. Farz edelim ki bir insan byle bir i yapm olsun, 1.000 lira m verir? dedi. Ben de Oras bizi ilgilendirmez, sizin bileceiniz ey. dedim. Benim bildiim bu kadardr. Sonra Samoil Tomacyandan Mardirosun, Kirkorun annesine 100 lira para verdiini duydum, fakat ben grmedim. Benim bildiklerim ve duyduklarm bundan ibarettir. 26

Mardiros Bir itir oldu. Bir b...tur yedim. Kapatveriniz. diye itiraf etmi yle mi? Mardirostan byle bir sz, byle bir itiraf iitmedim. Sonra 100 liray verdiini duyduumdan kendisine de bir ey sormadm. fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

Sank olarak arlan, Bahecikte otelci ve Amerikan Okulu khyas, 50 yanda, Bahecik doumlu, orta boylu, dz alnl, el gzl, byk burun ve azl, enli ve ukur eneli, sakalsz, kumral ka, sa ve bykl, buday tenli, Karabet olu Bogos Kuryann ifadesidir. (3 Nisan 1915)
Bugne kadar hi mahkm olup hapse girdin mi? Okur yazar msn? Evli misin? Bugne kadar hi mahkm olup hapse girmedim. Okur yazarm. Evliyim ve ocuum var. Mardiros, Kirkora zorla tecavz etmi. Simon, sen ve Kirkor da Mardirosu darp ve tehdit ederek belirli bir miktar parasn almsnz. Nasl oldu? Bahecikte, Amerikan Okulunda khya olduum iin stanbula ok gelir giderdim. Yine kitap almak iin stanbula gelmitim. 10 Aralkta sabahleyin Kumkapdan Beyazta doru giderken, uzun zamandr tandm Simona rastladm. Simon, urada bir i var. Gel, takip edelim. dedi. Nedir? dedim. Telliyan adnda biri, sizin Bahecik Okulundan Kirkoru batan karm, tecavze alyor. Bugn de uradaki bo evine gtrd. Tecavz edecek. Gel, bunlara baskn yapalm. dedi. Bir sre tereddtten sonra okulumuzun rencisi olmas sebebiyle, Simonun teklifini kabul ettim. Telliyan adndaki ahs kesinlikle tanmyordum. Simonla beraber ncirdibine gittik. Simon, bana evi gstererek te ocuu buraya getirdi. dedi. Sokak kapsn ittim. Kapnn iki kanad birden ald. Kapnn srglerinin srlmeyerek kapatldn, itince aldnda da evin tamir edilmekte olduunu anladm. Simonla kapdan ieri girdik. Kimse yok mu? diye seslendim. Merdivene baktmda yukarda tanmadm ve sonradan isminin Telliyan olduunu rendiim ahs grdm. Yukar ktm. Simon da arkamdan geliyordu. Telliyann pantolon dmeleri akt. Kirkorun da 27

pantolonu karlm, donu da ak donsuz bir hlde holde ayakta duruyordu. Bu durumu grnce, Telliyann yzne tkrdm. Btn dnya kan alyor, sen burada lemin ocuklarn kandrp tecavz ediyorsun. dedim. Gzlerim kararm olduundan ocua da bir tokat vurdum. ocuk, utanp alamaya balad. Telliyana imdi gidip polise bilgi vereceim. dedim. Yalvarmaya balad. Namusuma leke srmeyin, anlaalm. Size para vereyim. 100 lira 300 lira vereyim, beni brakn. dedi. Bunun zerine Namus para ile satlmaz. dedim. Cebimden bir kt kardm. Mardirosun azndan Kirkora evimde tecavz ederken Simonla Kuryan geldiler ve grdler. yazl kd imzalamasn istedim. mzalamaktan ekindi. Polise bilgi vermek zere aa indiimde Kirkorla Simon Telliyan bayld. dediler. kp baktmda gerekten Telliyann sersemlemi, zlm olduunu grdm. Bunun zerine polise bilgi vermeye gerek grmedim. Simonla Kirkoru alp dar ktm. Annesine giderek bilgi verdim. Sonra brakp Bahecike dndm. Bahecike gittikden, olaydan be alt gn sonra Simonla ikimizi Sultanahmet Askerlik ubesine ardlar. Oradaki asker memurlar Mslman olmayan askerlerin Ordudan firar etmeleri iin yol gsteriyormusunuz. dediler. Tabi biz bilgimiz olmadn beyan etmekle birlikte, Telliyan ile Kirkor meselesini de anlattk. Bizi braktlar, baka bir muamele yapmadlar. Onun zerine Bahecike gittim. imdi, davet etmisiniz kalktm geldim. Biz kesinlikle Mardirosu darp etmedik, parasn almadk ve tehditle senet imzalatmak da istemedik. Yalnz Mardiros bize para vereceini syledi. Biz teklifini kesinlikle kabul etmedik. te mesele bundan ibarettir. Simon, Mardiros Telliyann Kirkora tecavz edeceini nereden haber alm ve Kirkor kendisine neler sylemi? Simon, Kirkorun Mardiros Telliyanla konutuunu, Telliyann bunun peinde dolatn grp phelendiini, Kirkora sorduunda Telliyann kendisine, rzna gemek zere para teklif ettiini sylediini, o gn bunun bo eve gittiini grp, gzetlemek zere gitmek istediini beyan ederek benim de gelmemi teklif etmesi zerine birlikte gitmitim. Simon, Mardirosun ocua tecavz ettiini de haber aldn syledi mi? Hayr, yle bir ey sylemedi. Mardirosun ocua tecavz ettiini haber aldn anlatmad. Sonra Kirkor, annesinin yannda bize anlatt. Bir gn Mardiros Telliyan fesci dkknlarna gelmi fes kalplatm. Fesi bununla evine gndermi ve evinde tecavz etmi. Ben, bundan iittim. fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

----------

----28

----------

ncelenmek zere tebli olunur. 3 Nisan 1915. Kirkorun muayenesini ieren ve bir sureti Salk Dairesinden gnderilmi olan raporda, Kirkora iddet uygulanp uygulanmadyla ilgili ak bilgi bulunmadndan ve ifal edilip edilmediine dair aklama da grlememesinden dolay bu durum, ilgili daireden sorulacaktr. Mardiros Efendi 55 yanda olduunu sylediine gre, bu kiinin tecavz eylemini gerekletirmeye gcnn yetip yetmeyecei ile Kirkorun muayene raporundaki eksikliklerden dolay tekrar muayenesi gerekiyorsa muayene edilmesi ve grlecek izlerin Mardirosun bu eyleminden meydana gelebilecek derecede olup olmadnn Salk Dairesinden verilecek raporda belirtilmesi iin evrak geri gnderilmitir. 4 Nisan 1915 Kirkorun muayene raporunun aklamas istenmi, ilgili konu kesin olarak aklandndan tekrar aklama yaplmasna gerek grlmemitir. 55 yanda olduunu syleyen Mardirosun da iddia edilen eylemi gerekletiremeyeceine dair bir iddias yoktur. Bir kiinin, hastalk veya sakatlk olmadka o yata doal olarak tecavz eylemini gerekletiremeyecei kural da bulunmadndan, konuyla ilgili istein yerine getirilmesine gerek grlmediinden, esas madde hakknda grleri aklanmak zere evrak iade edilerek tekrar tebli olunur. 5 Nisan 1915 Raporda sadece, iddet ve zorlama izi olmad aklanm ve bu ynden ad geenin tecavze urayp uramad aklk kazanmadndan, nceden belirtildii gibi gereinin yaplmas iin evrak iade edilmitir. 6 Nisan 1915 Bamuavin (mza)

----------

-----

----------

stenilen aklamaya, Salk Dairesinden ayrntl cevap verilmi olduundan tekrar tebli olunur. 17 Nisan 1915 (mza-Mhr) Soruturma evrak grld ve incelendi. Kirkor adl ocuu ifal ettii sylenen Mardiros Efendi ve Mardiros Efendiyi dvp, tehditle belirli miktarda parasn gasp ettikleri bildirilen; Simon, Kirkor ve Kuryan haklarnda, istek zerine yaplan soruturma tamamlanmtr. Mardirosun tecavze ve dierlerinin de adam dvme ve tehditle para gaspna kalkmalaryla ilgili kanun delillere ulalamadndan, Ceza Muhakemeleri 29

Usul Kanununun 123 nc maddesine gre men-i muhakemelerine karar verilmesi talep ve iddia olunur. 20 Nisan 1915 Bamuavin (mza-Mhr) ddianame grld. Kirkor adl ocuu ifal ettii iddiasyla sank, kimlik bilgileri yazl tutuksuz Mardiros Efendi ve Mardiros Efendiyi dvp, tehditle parasn alanlar Kirkor, Simon ve Kuryan haklarnda yaplan soruturma tamamlanmtr. Sanklarn, sz konusu eylemlere kalktklarna dair bir delile ulalamadndan Ceza Muhakemeleri Usul Kanununun 123 nc maddesi gereince men-i muhakemelerine ve 80 kuru soruturma harcnn Kirkordan alnmasna karar verildi. 21 Nisan 1915 Mhr: stanbul Asliye Mahkemesi Sorgu Hakimlii Onayland. 21 Nisan 1915 Geli Tarihi: 22 Nisan 1915

----------

-----

----------

TUTANAK Bir meseleden dolay, Siyas ube memurlarndan Aravir Efendiye verilmek zere, yedi adet zeri II iaretli para ile iki adet iekli Osmanl lirasnn, Aravirin sa pantolon cebinden karldn grdmz aklayan bu tutanak dzenlenerek imzalanmtr. 27 Haziran 1915 Gedikpaa Kayt Memuru (mza) Siyas ube Memuru Hidayet Gedikpaa Polis Muavini (mza)

(mza)

(mza)

Gedikpaa Memurlarndan 817 Vehbi

----------

-----

----------

30

Gedikpaa Mevki Muavinlii 1 512 Beyazt Merkez Komiserliine Bilinen meseleden dolay Telliyan Efendinin evinde alnan tedbirler sonucunda sust yakalanan, Beyolu Siyas ube memurlarndan Aravir Efendinin, ele geirilmesi esnasnda el konulan biri Smith-Wesson, dieri Willie marka iki adet tabanca ve tabancalara ait arjrler ile arjr iinde ve akta 12 adet dolu mermi, yanmzda bulunan ve ayn ubede grevli Hidayet Efendiye teslim edilerek gnderilmitir. Ayrca Aravirin zerinin aranmas sonucu ortaya kan ve konuyla ilgili tutanakta zellikleri yazl 9 adet Osmanl lirasyla ele geirilen zel evrak da imzal bir zarfa konularak ilgili memura teslim edilmi ve Aravir de bu memurla birlikte gnderilmitir. 27 Haziran 1915 Gedikpaa Muavini Ahmet Hamdi -------------TUTANAK Gedikpaada Bostanali Mahallesinin Kilise Caddesinde, sahibi bulunduu 24 numaral evde oturan Tccar Telliyan Efendiyi, Kafkasya Ermeni rgtne yardmda bulunduundan dolay, kendisi ve arkadalar haklarnda gya kendisine gnderilmi bir liste olduundan bahseden Emniyet Genel Mdrl Siyas ube memurlarndan Aravir, soruturma aacan ve konuyu resmiyete koyduu takdirde iin idam da gerektirebilecek kadar tehlikeli bir durum alaca tehdidinde bulunmutur. Telliyana, elindeki evrakn ierii gerei, iin nn almak gerektiini syleyip, bizzat kendisi araclk ederek, icap edenlerle grtkten sonra bu iin neye ml olacan renip, iki gn sonra gelip anlatabileceini, bunun da tabi ki parayla mmkn olacan, tekrar gelinceye kadar para tedarik etmesi gerektii uyarsnda bulunarak gitmitir. Aravirin gitmesinin ardndan Telliyan Efendinin Emniyete yapt bavuru zerine, verilen emre uyularak 26 Haziran Cumartesi gn akam saat 17:00 sralarnda sz konusu eve, aada imzalar bulunan memurlarla gidildi ve evin st katndaki odalardan birinde oturuldu. Dier tutanaklarda yazl olduu zere, burada 7si iaretli ve 2si iaretsiz toplam 9 adet Osmanl liras, gelecek olan Aravir Efendiye verilmek zere Telliyan Efendiye verildi. Gece saat 24:00e kadar beklenilmise de Aravir gelmeyince evden ayrldktan sonra pazar gn sabahleyin saat 09:30da tekrar eve gidildi. Tahminen 1 saatlik bekleyiten 31 ----------

sonra Aravir Efendi geldi ve ev sahibi Telliyan Efendi tarafndan alt katta, giri kapsna gre sol tarafta bulunan odaya alnd. Odann kapsn ksmen kapatnca, hepimiz aa indik. Odann kapsna gelindiinde; evin kaps ynnde Sivil Memur Hidayet, Hidayet Efendinin gerisinde Polis Memuru Vehbi Efendi ve mutfak tarafnda da Muavin Ahmet Hamdi Efendi bulunuyordu. Kap aralndan unlar iittik: Aravir, iin nnn alnabilmesi iin ilk nce 1.000 lira istedi. Telliyan Efendi iin 200 lira ile sonulandrlmasn istemesine ramen, Aravir son olarak 250 liraya raz oldu. Telliyan Efendi o gn iin ancak 30 lira verebileceini, geri kalan miktar be gn sonra deyeceini syledi. Aravir bunu kabul etti. Telliyan, yannda bulunan 9 liray verip, geri kalann st kattan getirmek zere dar kt. Bunun zerine biz odaya girip Aravir Efendiyi yakaladk ve zerinde bulunan iki adet tabancaya el koyduk. Hamdi Efendi, karlkl konumalarda yalnz Aravir Efendinin 1.000 lira laf edip, sonra 250 liraya raz olduunu, kararlatrld gibi o gn Telliyan Efendi tarafndan 30 lira verilip geri kalann drt be gn sonra vereceini syleyip yannda bulunan 9 liray yksek sesle saydn iitip st tarafn yukardan getirmek zere dar ktktan sonra ieri girerek Aravir Efendiyi yakaladklarn syledi. Vehbi Efendi de yalnz 9 lirann saylarak verilip kalan ksmnn yukardan getirileceini iittiini ve Aravirin yakalanp karakola getirildiinde, daha nceden iaretlenmi paralarn pantolonunun cebinden ktn belirtti. Bu tutanak tarafmzdan dzenlendi ve okunup, imzaland. 27 Haziran 1915

Gedikpaa, Bostanali Mahallesi Kilise Caddesinde, sahibi olduu 24 numaral evde oturan, kepek tccarlarndan Mardiros Telliyan (mza) Beyazt Merkez Polis Karakolu Memurlarndan 817 Vehbi Emniyet Genel Mdrl Siyas ube Memurlarndan Hidayet Beyazt Merkezine Bal Gedikpaa Mevki Muavini Ahmet Hamdi

----------

----32

----------

TUTANAK 27 Haziran 1915 Pazar gn, saat 13:30 sralarnda, grlen resm lzum zerine, Beyolu Feridiye Eri Sokaktaki yorgancnn stndeki evin bir odasnda ikamet eden, Emniyet Genel Mdrl Siyas ube memurlarndan Nian Efendinin odas aranmsa da bir ey ortaya kmamtr. Dnte Tarlaba Caddesinde, Niana rastlanlarak yakalanm ve Taksim Merkez Karakoluna gtrlmtr. zerinin aranmas sonucu ele geen zel evrak bir zarf iine konularak zeri imzaland ve kendisine verildi. Evinde olduunu syledii revolverin de getirtilerek mermileriyle beraber el konulup merkeze ulatrldn belirten bu tutanak dzenlendi ve ilgililere okunarak imzaland. 27 Haziran 1915 Emniyet Genel Mdrl Siyas ube Memurlarndan Hidayet Beyazt Merkezi Personelinden 817 Vehbi

Beyazt Merkezi Muavinlerinden Ahmet Hamdi -------------TUTANAK 27 Haziran 1915 pazar gn, saat 13:00 sralarnda, grlen resm lzum zerine Emniyet Genel Mdrl Siyas ube memurlarndan Aravir Efendinin ikamet ettii, Beyolu Tarlaba Caddesi 124 numaral Madam Kleopatra Apartmannn st katndaki odasnda yaplan aramada bavulun iinde el yapm Ermenistan tablosu ile zel yazmalarna ait baz evrak, kartpostal, mektuplar, Ermeni ehirlerine ait 3 cilt kitap, bir tane [E M R A S Y] harfli damga, siyah kapl bir evrak czdan, bir not defteri, 11 adet ufak bo not defteri ve bir kutu ierisinde lastik harflerle yazlm yazlar vesaire ortaya km ve el konularak merkeze getirilmi olduunu belirten bu tutanak dzenlendi ve ilgililere okunup imzaland. 27 Haziran 1915 Emniyet Genel Mdrl Siyas ube memurlarndan Hidayet Beyazt Merkez Karakolu polis memurlarndan 817 Vehbi Beyazt Merkez Karakolu polis muavinlerinden Ahmet Hamdi -------------33 -------------------

Beyolu Tarlabanda cadde zerinde 124 numaral ev, 3 nc katta kirac olarak ikamet eden Siyas ube kinci Ksm memurlarndan, 27 yalarnda, Yozgatn Boazlyan Kazasndan, orta boylu, sarn, uzun yzl, sa, ka kumral, sakal ve by kesilmi, siyah ceket, beyaz yelek, lacivert-beyaz izgili pantolon giyen, sivrice burunlu Yasi olu Aravirin ifadesidir. (27 Haziran 1915)
Ne zamandan beri Siyas ube memurluunda bulunuyorsunuz? Ka kuru maa alyorsunuz? ki seneden beri alyorum. Aylk 15 lira maa alyorum. Aileniz stanbulda m? Buradaysa kimler ve ka kiiler? Ailem memlekette. stanbulda yalnz oturuyorum. Oturmakta olduunuz eve ka lira kira veriyorsunuz? Bir buuk lira veriyorum. Nerelerde ve hangi okullarda okudunuz? Bu ana kadar hangi grevlerde bulundunuz? Kayseride Talas Amerikan Okulunda13, Bursa pek Okulunda14 okudum. Bir sre Msrda Ermeni Okulunda ngilizce retmenlii yaptm. Merutiyetten sonra Ermeni Hnak rgtne katlarak 4 sene kadar rgte hizmet ettim. Daha sonra istifa ederek Msra gidip, sylediim gibi retmen oldum. kamet etmekte olduunuz ev veya odada senden baka kimler var? Kiraladm odada yalnz ben varm. 11 Haziran Perembe gn gece saat 22:00 sralarnda, Gedikpaa Neviye Caddesinde, un tccar Mardiros Telliyan Efendinin evine gitmisiniz. Oraya hangi amala gittiniz? Telliyan bir olan meselesinden dolay tanyordum. O akam beni grd ve nemli bir meseleden dolay grmek istediini syledi. Beni evine davet etti. O gece saat 21:30-22:00 sralarnda evine gittim. Bana,
13

Amerikal misyonerler tarafndan 1889 ylnda Talasta kurulmu ve 1893te Henry K. Wingate adl Amerikal misyoner, bu okula ynetici olarak gnderilmitir. Okul binas kk olduundan 1906da yeni okul binasnn inaatna balanmtr. Bu binalar, Birinci Dnya Sava yllarnda hastane; 1919-1923 yllarnda yetimhane olarak kullanlmtr. 1927de alnan izinle alan okul, 1968 ylnda kapanmtr. Bursa pek Okulu, o zamanki adyla Harir Darttalimi 2 Nisan 1888 tarihinde almtr. 12 rencisi olan okulda ipek bcekilii ve tohumculuk retilmitir. 1894 ylnda Maksem civarnda Erefiye semtindeki bir binaya tanm ve ad pek Bcekilii Enstits olmutur. Osman Ergin; Trk Maarif Tarihi, stanbul, 1981, C. 3-4, s. 875.

14

34

Siz, nemli bir grevde bulunuyorsunuz. Ben de sizinle grmek istiyorum. Benim iin ok nemli. diye baladktan sonra nemli bir meseleyi enine boyuna grmek istediini, fakat vakit darlndan dolay, ne olursa olsun cumartesi gn evine gelmemi syledi. Ben de kabul ederek ayrldm. Cumartesi gndz gidemedim. Akam saat 22:00 sralarnda evine gittim. Beni samim bir ekilde karlad ve resm makamlarca rgtlerden ele geirilen evrak iinde, bir ihtimal benim de evrakm kabilir. nk rgtlerle aram iyi olmad iin bana bir dmanlk yapmalarndan korkuyorum. Rica ediyorum o evrak inceleyiniz. ayet benimle ilgili bir evrak karsa bana haber veriniz. Beni koruyunuz, belki bir ktlk gelir dedi. Ben, meseleyi btn aklyla yetkililere arz etmek iin, bu meselenin 1000 liradan aa halledilemeyeceini syledim. Onun ricas zerine nihayet 250 liraya talebini kabul edeceimi ve kendisini kurtaracam syledim. drt gn sonra tekrar grmek ve kalan 241 lirasn o zaman vermek zere bana dokuz Osmanl liras verdi. Ben de paralar aldm. Bu esnada bir sivil ve arkasndan da bir resm polis odadan ieriye girip zerimi arayarak, bulduklar evraklar, revolver ve mermileri aldlar. Paralar elimde olduundan dolay grmediler. Beni alp Gedikpaa karakoluna gtrdler. Yoldayken elimde tuttuum 9 liray pantolonumun cebine koydum. zerimin tekrar aranmasnda da bu paralar cebimde buldular. Perembe gn Telliyan Efendiyi nerede grdnz? Bu srada sizi baka kimse grd m? O gn saat 17:30 sralarnda Tavukpazarnda fskiyeli kahvehaneye gidip kahveyi ileten bacanam Kaprilden Memleketten mektup gelip gelmediini sordum. Gelmedi cevabn alnca, kahvede oturmayarak doruca emberlita karsnda, ke banda, ismini bilmediim bir tatlcya girdim. Orada bir dondurma yedikten ve bir iki ayran itikten sonra (Dondurma vineli veya kayslyd.) bir gezinti yapmak amacyla tramvay caddesini takiben, caddenin sol tarafndan Beyazta doru yrrken Gedikpaaya inen sokaa yakn bir yerdeki mezarln nnde Telliyan Efendiye rastladm. Yalnzd. nceden sylediim gibi orada beni evine davet etti. Telliyanla saat 18:00de grtnz ve gece saat 22:00de evine gittiinizi sylyorsunuz. Bu arada geen drt saat nerelerde ve kimlerin yanndaydnz? Telliyan Efendiden ayrldktan sonra emberlitan yanndaki caddeden Siyas ube Dairesinin nnden geerek Eminn, kpr ve tnel yoluyla Beyoluna ktm. Beyolunda Misi(?) Sokanda Operatr Doktor Zartar Efendinin muayenehanesine gittim. Doktoru orada 35

bulamadm. Yalnz ismini bilemediim hizmetisi oradayd. Dizimdeki kurun yarasn kendim pansuman yapp baladktan sonra, yaya olarak Byk Cadde15, Yksek Kaldrm, Karaky, Galata kprs, Eminn caddelerini takiben Sirkeciye geldim. Orada akrn kahvesinin alt tarafndaki kahvenin nnde oturmakta olan Deniz Merkezi Komiserlerinden Murtaza Efendiyi sivil elbiseyle grdm. Onunla konumadan, Babali ve Divanyolu Caddelerini izleyerek, hi kimseyle grmeden ve hibir yere uramadan Gedikpaa Karakolu nnden getim. Telliyan Efendinin evinin Ermeni Kilisesi civarnda bulunduunu biliyor, ancak sokak ve numarasn bilmiyordum. Bunun iin, karakoldan aadaki keyi dndmde, gece olduundan dolay tanmadm ve eklini tarif edemeyeceim bir Ermeniye Trke olarak evini sordum. O da bana evi gsterdi. Kapy aldmda Telliyan Efendinin kk kz kapy at ve ne istediimi sordu. Kendimi tanttm. Telliyan Efendi, kendisi gelip beni ieriye ald. Birinci katta sol taraftaki bir odaya geirdi. Bundan sonra olan olaylar anlatmtm. Bu meseleden, gerek Siyas ube Mdrln grevlilerden kimseyi haberdar ettiniz mi? ve gerekse

Kendisiyle ilk olarak grtmzde meselenin asln anladmdan tabi ki ne Siyas ube Mdrln ne de bakasn haberdar etmedim. Perembe gn akam Telliyan Efendiyle grtnz zaman, sana nemli bir ey syleyeceini ifade ettii hlde, neye dayanarak byle nemli bir meseleyi cumartesi gnne braktnz. Uzun sre oradan buradan konutuktan sonra mhim bir mesele syleyeceini, fakat vakit ok ge olduu iin cumartesi gn tekrar gelmemi syledi. Israr ettiysem de sylemedi. Cumartesi gn bir kahveye ya da Emniyet Mdrlne gelip beni grmesini teklif ettiysem de uygun grmedi. Evinde grmemizin daha uygun olacan syledi. Sonra onun evinden ayrldm. fadeniz okundu. Doruysa imzalaynz. mzalayaym. Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

15

stikll Caddesi

36

Gedikpaa Sarayii, 24 numaral evde ikamet eden, Unkapannda 47 numaral maazada kepek ve un ticareti yapan, Osmanl uyruklu, stanbullu, 58 yalarnda, evli, Ohannes olu Mardiros Telliyan Efendinin ifadesidir. (27 Haziran 1915)
Siyas ube memurlarndan Aravir Efendiyi ne zamandan beri ve nereden tanyorsunuz? Bu adam geen sene Aralk ayndan beri tanyorum. Hatta bunlar, Aravir ile Gedikpaada Sarayiinde bir evde ikamet eden ayakkabc Simon Aleksyan ismindeki ahs, Hnak rgtne mensupturlar. O zaman, bunlar, rgt adna beni tehdit ederek 30 lira 30 kuru aldlar. Bu mesele, Emniyet Mdrlne aksetti. Hatta Simon, sekiz gn kadar gzaltnda tutulduysa da Aravir onu kurtard. te kendisini o zamandan beri tanrm. Onun Siyas ube memurlarndan olduunu nereden ve kimden rendin? Onun Siyas ube memurlarndan olduunu, hlen ankrda srgn olan akmaklar Yokuu Sebuhyan Han 19 numaral yazhanede komisyonculuk yapan Tomacyandan renmitim. Araviri 11 Haziranda evinize davet ettiniz mi? Ettinizse kendisini nerede grp davet ettiniz? Ben bu adamn ne olduunu syledim. nceden ne olduunu bildiim iin asla evime davet etmedim, etmem de. Yalnz 11 Haziran Perembe gecesi saat 22:10da evimizin kaps alnd. Bizzat kapy ap, kim olduunu anlamak iin darya baktmda, gzlkl, k giyimli bir ahsn kapnn nnde durmakta olduunu grdm. Ne istediini sorduumda, benimle biraz grmek istediini syledi. Kendisini, nezaketen ieriye aldm. Alt kattaki odaya girer girmez, kim olduunu ve neden ziyarete geldiini sordum. Bana, kendisinin geen yl grtm Aravir Efendi olduunu ve nemli bir konuyu grmeye geldiini syledi. Aravirin ismini duyunca yreime bir korku dt. Ne yazk ki kapy am ve onu ieriye alm olduumdan dolay bir ey yapamazdm. Meselenin ne olduunu sordum. Beyolunda yaralandndan, Bakanlar Kurulunu kurtarm olduundan bahsetti. Bundan dolay da Talat Paann kendisini el stnde tuttuunu hatta emri altnda iki polis memurunun bulunduunu syledi. Hnak rgtne para verip vermediimi sordu. Vermediimi syleyince, Belki sen para vermedin, fakat ben resm makamlarca rgt mensuplarndan ele geirilmi olan evraklar iinde, sizin tarafnzdan 10 lira verildiine dair, yaz ileri brosunda Ermenice yazl bir kt grdm. Belki de bu kt Hnak rgt tarafndan 37

yazlp size gnderilecekti. te bu kd grdm. Sizi tandm iin Yaz lerine ben kefil olup yazy aldm. diyerek yeil renkli, el byklnde ve mor mrekkeple Ermenice yazlm bir kd gsterdi. Mardiros Telliyan. 10 lira yazl bir kdn geen sene 15 Ocakta yazlm olduunu grdm. Bu arada bir de ayrntl, Trke yazlm bir kt kararak, bunun da fezleke olduunu syledi. Bu fezlekenin kii tarafndan dzenlendiini, aleyhimde olduunu ve yetkili makama verileceini syleyip bunlarn aa karlp karlmamasn sordu. Ben de geen seneki durumu hatrladmdan, kendisini bir tuzaa drmek maksadyla, bu konuda yardmna muhta olduumu syledim. yleyse ben bu kii ile grr sonucu yarn sana bildirir, bir eyler yaparz. dedi. Ben bunun amacnn bu vesile ile benden para szdrmak olduunu biliyordum. Ertesi gn belki merkez memuru Bahri Beyi grp, olay syleyemeyeceimi dnerek, cuma gn Kadkye gitmek zorunda olduumu ve cumartesi gn saat 17:00den sonra evimize gelmesini syledim. O, Ben size haber gnderirim. Tramvay caddesine gelirsiniz orada grrz. dediyse de ben kabul etmedim. Evden ayrlmasndan sonra, olum Karabeti, onu takip etmek zere arkasndan gnderdim. Biraz sonra Karabet geldi, keden dnp, Gedikpaa Karakolu nnden geerek tramvay caddesine doru gittiini, syledi. Bunun zerine olumu karakola gnderip muavini arttm. Muavin izinli olduundan Polis Memuru zzet Efendi geldi. Meseleyi ona anlattm. Bahri Beyin merkezde olup olmadn sordum. Merkezde olduunu syledi, ancak sabah haber vermeyi tercih ettim. Cuma sabah erkenden merkeze gidip, Bahri Beye meseleyi ihbar ettim. Onun tertibiyle 9 adet Osmanl lirasn iaretleyip keseme koydum. Cumartesi gn saat 17:00den sonra Bahri Bey ile drt sivil memur geldiler. Bekledikse de Aravir gelmedi. Ertesi sabah yine ayn ekilde beklerken, saat 09:00 sralarnda, Aravir, yalnz olarak evime geldi. Ben de aadaki odada onu kabul ettim. Kendisinin ok ii olduundan dolay gece gelemediini belirtti. Konunun bilinen neminden dolay 1.000 liraya bile yaplacak bir i olmad hlde, sadece hatrnz iin kesin olarak 250 lira verildii takdirde, bahsedilen kdn imha edileceini ve meselenin kapanmasna alacan, aksi takdirde sonucun vahim olacan, syledi. Ben de 250 lirann ok olduunu, elli lirasnn daha alnmamasn rica ettim. Olamaz. Fakat, bir icabna bakarz. dedi. Teekkr ettikten sonra, yleyse size, 20-30 lirasn pein olarak imdi vereyim. Kalann, drt gn sonra derim. dedim. Kalannn bir an evvel verilmesini, syledi. Ben de ilerin yolunda olmadn, ancak bu sre ierisinde paray bulabileceimi syleyerek, para kesemi karp, nceden iaretlenmi olan 9 Osmanl lirasn eline saydm. 21 lirasn da 38

yukardan getireceimi syleyerek odadan ktm. Bu arada darda beklemekte olan memurlar onu sust hlinde yakalayp karakola getirdiler. Bu paralarla revolver ve dier evrak zerinde bulundu. Olay da burada son buldu. Onun evinize gelip gittiini gren ve sizi bu yzden tehdit ederek para talep ettiini iiten kimse var m? Onun evimize gelip gittiini, btn ev halkmz grd. Beni tehdit ettiini ve para talep ettiini gren kimse yoktur. Yalnz Sucu Bedrosun ra, komumuz Zari, bu ktlar bana gsterirken perdenin arasndan grdn bana sylemitir. fadeniz okundu. Doruysa imzalaynz.

----------

-----

----------

Gedikpaa Sarayiinde 24 numaral evde Babas Mardiros Telliyanla birlikte ikamet eden, Galatada Ermeni Getronagan Okulu16 rencilerinden, 16 yalarndaki Karabet Efendinin ifadesidir. (27 Haziran 1915)
Siyas ube memurlarndan Aravir Efendiyi ne zamandan beri ve nereden tanyorsunuz? Bendeniz kendisini tanmam. Yalnz, ilk olarak geen Perembe akam evimize geldiinde kendisini grdm. sminin Aravir olduunu da babamdan rendim. Bu adam Perembe gn akam hangi amala evinize gelmi ve babanzla neler konumular? Gerei syleyiniz. Onun hangi amala evimize geldiini bilemem. Perembe akam tahminen saat 22:00 sralarnda evimizin kaps vuruldu. Babam kapy atnda, hi tanmadmz bu adam, babamla birka dakika konumak istediini syleyerek ieriye girdi. Babamla birlikte aa kattaki odaya girdiler. Bir buuk saat kadar grtler. Fakat ne
16

Patrik Nerses Varjabetyan, 16 Aralk 1882de Patrikhanenin onarm ve Getronagan Okulunun kurulmasyla ilgili Ermeni ileri gelenleriyle bir toplant yapmtr. Hastal sebebiyle balad ie devam edemeyecek olan Patrik; vefatndan nce bu iki projeden ikincisinin neminin bykln sezerek, toplanan btn parann Getronagan Okulu'na tahsis edilmesini ister. 1884 ylnda Nerses Varjebetyann vefatndan sonra bu projeyi gerekletirmek amacyla Nerses Varjabedyan Vakf kurulur. Ermeni rencilerin yksek retimine vakf olunan Getronagan Okulu'nun inasna, 6 Mays 1886da balanm ve 1 Eyll 1886 tarihinde Patrik Bapiskopos Harutyun Vehabetyan tarafndan al yaplan okul 64 renci ile eitime balamtr.

39

konutuklarn bilemem. Onun evden kmasndan sonra, nereye gittiini renmek amacyla, babam beni arkasndan gnderdi. Ben de Gedikpaa Karakolu nnden geerek tramvay caddesine doru gitmekte olduunu grnce, gelip babama haber verdim. Neden geldiini, babama sordum. Gya Hnak rgtnn 10 lira istediini ieren Ermenice bir kdn, rgtten ele geirilen evraklar arasnda olduunu ve evrakn da Emniyet Mdrlnde mevcut bulunduunu, bu kdn meydana karlmamas iin kendisinden para koparmak amacyla gelmi olduunu, bu adamn sivil polis olduunu syledi ve muavini armam istedi. Ben de karakola gittim. Muavin izinli olduundan Polis Memuru zzet Efendi evimize geldi. Babam meseleyi ona syledi. Ertesi gn de Merkez Memuru Bahri Beye ihbar etti. Bahri Beyle birka memur evimize gelip cumartesi gecesi bekledilerse de Aravir grnmedi. Sabahleyin memurlar tekrar gelip saklandlar. Babamdan 9 Osmanl liras ald srada, memurlar Araviri yakalayp Merkeze getirdiler. te benim bildiim bundan ibarettir. Bu meseleyi babanzdan baka, gerek evinizde bulunanlar gerekse bakalar duydu ya da grd m? Orasn bilemem. Belki annemin de benim kadar haberi vardr. Bir de Sucu Bedrosun ra, komumuz Zarinin de ayn ekilde bilgisi vardr. Bunlarn dnda kimse bilmiyor. fadeniz okundu. Doru ise imzalaynz. mzalayaym.

----------

-----

----------

Gedikpaa Bileziki Han Sokanda numarasn bilemedii bir evde ikamet edip, Nuruosmaniye arkapsnda Bedrosun 23 numaradaki sucu dkknnda raklk yapan, 17 yalarnda, Einli, bekr, Hogas olu Zarinin ifadesidir. (27 Haziran 1915)
Siyas ube memurlarndan Aravir Efendi, 11 Haziran Perembe akam saat 22:00 sralarnda komunuz Mardiros Telliyan Efendinin evine gelerek, Hnak rgtnn 10 lira talebini ieren Ermenice yazl bir kd gsterip, bu kdn Emniyet Mdrlnce Hnak rgt mensuplarndan ele geirilen evrak iinden grp aldn syleyerek, bunun imhas iin kendisinden para talep etmi. Bugn de tekrar eve gelip 9 lira ald srada yakalanm ve olay sen de grmsn. Grdklerin ve duyduklarn neden ibaret ise gerei syleyiniz. 40

Perembe akam saat 22:00 sralarnda Mardiros Efendinin olu Karabetle birlikte, evlerinin kapsnn nnde oturuyorduk. Bu esnada isminin Aravir Efendi olduunu daha sonra rendiim, ok k giyinmi birisi gelip kapy ald. Mardiros Efendi kapy ap ne istediini sorduunda, bir iki dakika grmek istediini syledi. eride, alt kattaki odaya girdiler. Karabet, bu yabanc adamn kim olduunu bana sordu. Bilmem cevabn verdim. Ne konutuklarn anlamak zere, pencerenin arasndan baktm. Bu esnada Aravir Efendinin, cebinden nce Trke yazl bir kd ardndan ufak bir para da Ermenice yazl bir kd okuduunu grdm. Fakat ne konutuklarn ve bu ktlarn neden bahsettiini iitemedim. Bir buuk saat sonra, o adam kp gitti. Karabet, bu adamn kim olduunu ve neden gelmi olduunu babasna sorduunda, bu adamn Sivil Polis Aravir olduunu, gya Emniyet Genel Mdrlnce Hnak rgt mensuplarndan ele geirilen evraklar arasnda rgtn 10 lira talebini ieren, kendisine ait bir yaz ktn, bu kdn yok edilmesi iin para koparmak amacyla geldiini ve cumartesi gecesi tekrar geleceini syledi. Bunun zerine olunu karakola gnderip muavini artt. Muavin izinli olduundan, Polis zzet Efendi geldi. Olay ona anlatt. Onun tekrar geldiini grmedim. Sonucun ne olduunu bilmiyorum. Adamn yakalandn, bugn Karabetten duydum. Benim grdklerim ve duyduklarm bundan ibarettir. fadeniz okundu. imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

Beyolu, Eri Sokakta, yorgancnn zerindeki evin ikinci katnda bir odada ikamet eden, Siyas ube 3 nc Ksm memurlarndan, Sivasl, 32 yanda, bekr olduunu ifade eden, Karabet olu Niann ifade tutanadr. (27 Haziran 1915)
Ne zamandan beri Siyas ube memurluunda bulunuyorsunuz? Ka kuru maa alyorsunuz? Bir sene iki aydan beri memuriyette bulunuyorum. Aylk 500 kuru maa alyorum. 41

Ayda ka kuru ev kiras veriyor ve memleketinize ka kuru gnderiyorsunuz? Drt mecidiye kira veriyor ve aylk yarm lira da memleketime gnderiyorum. Aravir Efendi de aynen aylk bir lira memlekete gnderir. Siyas ube memurlarndan Aravir Efendiyle bir yaknlnz ya da dmanlnz var mdr? Kendisini ne zamandan beri tanyorsunuz? Kendisi benim enitemdir. dmanlmz yoktur. Be seneden beri tanrm. Hibir

Siz hangi okullarda tahsil grdnz? Memuriyete girmeden nce ne gibi iler yaptnz? Bendeniz pek az derecede Ermenice yazabilirim. Trke hi yazamam. nk hi tahsil grmedim. Memuriyetten nce, pastaclk yapmaktaydm. Siz devaml Aravir Efendiyle birlikte mi gezersiniz? ou zaman birlikte gezeriz. Kendisi Hnak rgt tarafndan saldrya uram olduundan dolay, birlikte gezmek zorundayz. 11 Haziran Perembe gnnden bu gne kadar yine onunla beraber mi gezdiniz? Nerelere gidip, kimlerle grtnz? Gerei syleyiniz. O gn, lene kadar evimde oturdum. Daha sonra tek bama Siyas ubeye geldim. Akamzeri saat 18:00 sralarnda Aravir Efendiyle birlikte daireden kp, Beyolundaki odasna gittik. Saat 20:00ye kadar oturduk, sonra birlikte ktk. Yemek yemek zere kendi evime gittim. Aravir de gezmek zere Taksime doru gideceini syleyerek, benden ayrld. Cuma gn onu hi grmedim. Dairede de hi i olmadndan, o gn evimde geirdim. Cumartesi gn sabah saat 10:00da Aravirin evine gittim. Saat 11:30 sralarnda birlikte darya ktk. Yemek yemek iin odama geldim. O da Daireye gitti. Bir mddet sonra Daireye geldiimde, Araviri orada grdm. Akamzeri saat 17:30, 18:00 sralarnda birlikte Daireden kp Beyolu Mis Sokanda Doktor Zartaryann muayenehanesine uradk. Yarasn doktora pansuman ettirip, birlikte onun odasna gidip gazete okuduk. Saat 20:00 sralarnda birlikte ktk. Yemek yemek zere odama geldim, o da Taksime gideceini bildirerek ayrld. Bugn sabah saat 07:30 sralarnda odamdan kp onun yanna geldim. Birlikte Beyolundan yryerek tnel yoluyla Karakye, oradan da tramvaya binerek doruca arkapsna geldik. Daireye gitmek istedimse de Gedikpaada birisini grmek zere beraber gitmemizi syledi. Ben de Peki dedim. Gedikpaaya doru biraz ilerledik. Bana, Siz, urada dondurmac dkknna giriniz. Ben greceim adamla konuup geleyim. dedi. O dkkna girip iki saat beklediysem de gelmedi. Karnm acknca tramvaya binerek Eminnne gittim. Oradan 42

da kpr ve tnel yoluyla Tarlabandan evime gitmekteyken, polisler tarafndan Tarlaba Karakoluna gtrldm. Orada zerimi aradlar ve bulduklar evraklar aldlar. Evimi de aradlar. Bulduklar revolverimi aldlar. Neden yakalandm, ne amala karakola getirildiimi bilmiyorum. Beyolundan, daireye gelmek zere birlikte Gedikpaaya kadar geldiniz. Dondurmac dkknnda iki saat kadar bekledikten sonra, yemek iin tekrar Beyoluna gitmekteki amacnz neydi? Ben adetim zere her gn le yemeini evimde yerim. Bugn de ayn ekilde hareket ettim. Aravir Efendiyle Gedikpaaya kadar geldiinizde kimi greceini ve nasl bir ii olduunu size sylemedi mi? Bana, daha nce belirttiim gibi, birisini grp geleceini ve sz konusu dkknda beklememi syledi. Sizin yemek yemek zere Gedikpaadan tramvay ve tnel creti vererek evinize gitmeniz ve ayn vastayla tekrar Daireye gelmeniz hayli masraf demektir. Bu parayla yemek yemeniz mmkn iken bu kadar zorlua katlanmanz, sadece yemek maksadyla Beyoluna gitmediinize kesin delildir. Gerei syleyiniz. Hayr. Ben, Beyoluna, tek bama yemek yemek amacyla gittim. Perembe gn Aravirle beraber Tavukpazarnda fskiyeli kahveyle, emberlitata ke bandaki bir tatlc dkknna uramadnz m? Evet, o gn saat 17:00 sralarnda birlikte fskiyeli kahveye gidip kahveci Kaprile mektup sorduk. Kahvede eyrek saat kadar oturduk. Birer gazoz ierek, emberlita karsndaki tatlc dkknna geldik. Orada, ben bir stla, o da kaymakl ve vineli dondurma yedi. Kalktk ve hibir yere uramadan emberlita Caddesinden Mahmutpaa yoluyla Eminnne ve oradan da tnel yoluyla evlerimize geldik. Gedikpaadaki evde ikamet eden, un ve kepek tccar olan Mardiros Telliyan Efendiyi tanyor musunuz? Bu kiiyi tanmadm gibi ismini bile duymadm. Perembe gn emberlitada tatl yedikten sonra bu Mardiros Efendiyi grdnz m? Grdnzse nerede ve neler konutunuz? Syleyiniz. Ne ben ne de Aravir Efendi byle bir kimseyle grmedik. Perembe akam saat 21:00 sralarnda Sirkeciden Aravir Efendiyle birlikte geerken, orada kahve nnde Deniz Merkezi Komiserlerinden Murtaza Efendiyi sivil elbiseyle grmediniz mi, ya da onunla konumadnz m? 43

Perembe akam Sirkeciye gelmediim gibi, Murtaza Efendiyi de grmedim. Yalnz aramba akam kendisinden phelendiimiz bir ahs Beyolundan Sirkeciye kadar takip ettik. O kii kahveye girip selm verdi. Mslman olduunu anlaynca istasyon karsndaki kahvelerin nnden gemekteyken Komiser Murtaza Efendiyi tekrar orada grdk. Kendisine sadece selm vererek Beyoluna ktk. Aravir Efendinin bankada veya baka bir yerde paras var mdr? Bilmiyorum. Aravir Efendi, Mardiros Telliyan Efendinin evine gelip Genel Mdrlke, Hnak rgt mensuplarndan ele geirilen evraklar arasnda rgtn 10 lira talebini ieren Ermenice yazl bir kt grdn sylemi. Bu meseleden tabi ki sizin de haberiniz vardr. Gerei syleyiniz. Bu konuda hibir bilgim yoktur. te bunun iin kendisinden 250 lira talep etmi, bu parann 9 lirasn ald srada yakalanmtr. u duruma ve ifadenize gre bu hususta onunla ibirlii yaptnz anlalyor. Ne diyeceksiniz? H. Bu ie hi karmadm gibi, Aravir Efendinin de yapacan zannetmem. Sizin de arkadanz varm. Bunlar kimdir? Bilmiyorum. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

Sank: Aravir Efendinin ikinci defa alnan ifadesidir. (28 Haziran 1915)
Perembe gn tek bana Tavukpazarnda bacananz Kaprilin fskiyeli kahvehanesine gelip, oturmadan mektup sorup, emberlita karsndaki tatlcdan dondurma yedikten sonra Gedikpaaya doru gelmekteyken Mardiros Telliyan Efendiye rastladnz ve onun, sizi evine davet ettiini sylemisiniz. Hlbuki o gn kayn biraderiniz Nian Efendiyle birlikte evinizden kp fskiyeli kahveye gelerek bir gazoz iip, mektubu sorup, bir eyrek saat oturduktan sonra tatlcdan 44

bir tatl ve dondurma alp, Mardiros Efendiye de rastlamadan doruca Beyoluna getiiniz anlalyor. Ne diyeceksiniz? Ben her zaman kayn biraderim Nian Efendiyle birlikte gezdiim iin ismini sylemeyerek, yalnz olduumu sylemitim. O gn de Nian Efendi benimleydi. Fskiyeli kahvede oturduumu ve gazoz itiimi hatrlamyorum. Yalnz tatlc dkknndan ktktan sonra, Nian Efendiden ayrlarak Gedikpaaya giderken, Telliyan Efendiye rastladm. O, beni evine davet etti. Nian Efendiye Mahmutpaaya yakn bir yerde yetitim ve birlikte Beyoluna geldik. Nian Efendinin ifadesiyle sizin beyannz arasnda aykrlk var. Hangisi dorudur? Nian Efendi zaten benim emrim altnda korumama memur edilmitir. Benim davranlarma kesinlikle mdahale edemez. Neyi emredersem onu yapar. Bunun iin benim sylediklerim dorudur. Bir de perembe gn Sirkecide bir kahvede Deniz Merkezi Komiserlerinden Murtaza Efendiyi yalnz grdnz sylemitiniz. Hlbuki bu srada Nian Efendinin yannzda olduunu ve Murtaza Efendiye perembe gn deil aramba gn rastlam olduunuz anlalyor. Ne diyeceksiniz? Nian Efendinin yanmda olup olmadna dair bir soru sorulmamtr. Ayn zamanda Murtaza Efendiyi de perembe gn grmtk. Doktor Zartar Efendinin muayenehanesine de yalnz gittiinizi ve doktor olmadndan yaranzn pansumann kendi elinizle yaptnz sylemitiniz. Hlbuki Nian Efendi sizinle birlikte olduunu ve Doktor Zartar Efendinin de muayenehanesinde bulunduunu ve pansuman yaptn sylyor. Buna ne diyeceksiniz? Zannetmiyorum. Doru Nian Efendi benimle beraberdi. Pazar gn Beyolundan tramvayla tek banza doruca arkapsna geldiinizi sylemitiniz. Bu esnada Nian Efendi yannzda deil miydi? nceki ifademde de sylediim gibi Nian Efendi dn yanmdayd. arkapsna kadar tramvayla geldik. Onu Gedikpaa Caddesi zerinde bir st dkknna braktm. Bir yere gidip geleceimi syleyerek, beni beklemesini tembih ettim. Ben de Telliyan Efendinin evine gitmitim. Mardiros Telliyan Efendinin siyas partilerden birine ya da Hnak rgtne mensup olup olamadn biliyor musunuz? Telliyann hibir rgtle ilgisi ve mensubiyeti yoktur.

45

Hibir rgte mensup olmadn sylyorsunuz. O hlde, neden evine kadar gidip 250 lira isteyerek, hatta dokuz lirasn da pein almaya teebbs ettiniz. nceden arz ettiim gibi bu konuda daha fazla aklama yapamam. Neden aklama yapmaktan ekiniyorsunuz? nceki ifademde maksadm aklamtm, onun iin. Telliyan Efendi tarafndan kesinlikle davet edilmeden perembe akam onun evine giderek, kendinizin Hnaklar tarafndan yaralandnz ve Bakanlar Kurulunu kurtardnzdan dolay, bakanlar tarafndan el stnde tutulduunuzu sylediniz. Hnak rgt mensuplarndan Emniyet Mdrlnce ele geirilen evraklar arasnda rgtn Telliyan Efendiden 10 lira talebini ieren Ermenice bir yaz bulunduunu ve bir senet karlnda bu yazy, Yaz lerinden aldnz, bununla ilgili olarak kii tarafndan tanzim olunan fezlekeyi de gsterip, okuyarak sonunun kt olacan syleyerek onu tehdit ediyorsun. Telliyann ricas zerine cumartesi gn dier arkadanzla konutuktan sonra, sonucu bildireceinizi sylediniz. Pazar gn yine ayn amala onun evine gelip arkadalarnzla bulutuunuzu, meselenin nemli olduunu, 1.000 liradan aaya bu i yaplmazsa da hatr iin 250 liraya bu meselenin kapanacan sylemisiniz. Buna karlk Telliyandan alacanza sayarak, 9 lira aldnz ve kalann da drt gn sonra almak zere kesin sz aldnz srada, sust yakalanyorsunuz. Bu arkadalarnz kimlerdir? Evrak hangi Yaz lerine senet verip aldnz? Gerei syleyiniz. Meydanda ne byle bir evrak, ne de arkada var. Kendisine Bakanlar Kurulundan, bakanlardan ve yaralanmam konusundan hi bahsetmedim. Hibir ekilde tehditte bulunmadm. O, her nedense kendisinden phe etmi. Dn de sylediim gibi beni evine davet etti. nemli bir grevim olduu iin, benimle ok mhim bir meseleyi grmek istediini bildirdi. Aklamasn sylediysem de cumartesi gn gelmemi rica etti. Peki deyip ayrldm. Cumartesi iim olduu iin gidemedim. Pazar gn sabah gittiimde o evrak arasnda kendisine ait evrak bulunmas ihtimalinden sz ederek, ayet byle bir ey ortaya karsa kapatmam ve evrakn imha edilmesini syledi. Ben de daha sonra Siyas ube mensuplarna bilgi vermek zere, meselenin neminden ve Yaz lerinde daha kii bulunduundan bahsederek, 1.000 lira verilmedike konunun kapattrlamayacan, hatr iin 250 lira verilirse bu kdn imha olunacan syledim. O da Pekl imdilik 30 lira vereceini syleyerek kesesini kard. 9 Osmanl altnn elime sayarak 21 liray yukardaki odadan getireceini, kalann da drt gne kadar tamamen deyeceini syleyip, odadan kt. Onun arkasndan polis memurlar ieriye girdiler. Para elimdeyken beni 46

yakaladlar. Fakat benim amacm, paray alp Siyas ubeye teslim etmek ve gerekli tedbirleri almakt. Bu konudan Siyas ube Mdrln haberdar ettiniz mi? nce meselenin mahiyetini anlayamadm iin haberdar etmedim. Paray alp, maksadn anladktan sonra haber verecektim. Nian Efendinin bundan bir bilgisi var mdr? Kesinlikle yoktur. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

Aravir Efendinin grlen lzum zerine tekrar alnan ifadesidir. (28 Haziran 1915)
Dnk ifadenizde, bu meselenin kapanmas iin Telliyanla 250 liraya pazarlk yaptnz, 9 lirasn pein aldnz, kalan 241 lirasn da drt gn sonra vereceini sylemitiniz. Bugn ise 250 liraya mahsuben 30 lira vereceini syleyip bunun 9 lirasn teslim ettiini, 21 lirasn da yukardaki odadan getireceini ve kalann da drt gn sonra vereceini syleyerek odadan ktn ve o esnada yakalandnz sylyorsunuz. Bunun hangisi dorudur? Bugn verdiim ifade dorudur. Dn herhlde unutmuum. Bana 30 lira vereceini syleyerek 9 lirasn peinen verip, 21 lirasn yukardaki odadan getireceini, kalann da drt gn sonra vereceini syleyip odadan kmt. Dnk ifadenizde meselenin halledilmesi iin arkadanz olduundan hi bahsetmediiniz hlde, bugnk ifadenizde bunun iin arkadanzn olduunu Mardiros Efendiye sylediinizi bildiriyorsunuz. Bu tutarszlk nereden ileri geliyor? Dnk tela arasnda herhlde sylemeyi unutmuum. Ben bu meselede yalnz olmadm ve arkadamn bulunduunu Mardiros Efendiye sylediimi yine tekrar ediyorum. Perembe akam Mardiros Efendiyle grmeye gelirken yalnz mydnz, yoksa arkadanz var myd? 47

O gece, yanmda Nian vard. Birlikte, Beyolundan kalkp, kpr, Sirkeci yoluyla emberlita nlerine kadar geldik. Onu caddede brakp, bir yere gidip geleceimi ve beni beklemesini tembih ettim. Doruca Telliyan Efendinin evine geldim. Dndmde Nian emberlita nnde grdm. Birlikte kendi evlerimize dndk. Nian Efendinin cadde zerinde mi, yoksa bir yerde beklemesini mi tembih ettiniz? Caddede beklemesini syledim. O da yle yapt. Dnk ifadenizde yine tek banza evinize geldiinizi sylediiniz hlde, bugn Nianla beraber olduunuzu ifade ediyorsunuz. Buradan Niann btn hareketlerinizden ve yaptklarnzdan haberdar olduu anlalyor. Gerei syleyiniz. Nian, hep yanmda bulunan arkadam olduu iin sylemeye gerek duymadm. Onun hibir eyden haberi yoktur. fadenizi imzalaynz. (mza) Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

Nian Efendinin grlen lzum zerine tekrar alnan ifadesidir. (28 Haziran 1915)
Sizin greviniz Aravir Efendiyi korumak ve emirlerini uygulamak mdr? Ben Siyas ube memuruyum. Aravir Efendinin emrine, onun korumasna grevlendirildiime dair bana hi kimse tarafndan emir verilmemitir. Perembe gn akamzeri evinize gittiinizi, cuma gn de evinizden kmadnz sylemitiniz. Hlbuki gece saat 21:00 sralarnda Aravir Efendiyle birlikte Eminn, Sirkeci yoluyla emberlitaa kadar geldiiniz anlalyor. Ondan sonra Aravir nereye gitti, sen nerede kaldn? Gerei syleyiniz. Hayr, Aravir Efendiyle o gece hibir yere gitmedim. Bu yanltr. Sen Aravir Efendiyle beraber emberlitaa kadar gelmisin. Aravir Efendi Bir yere kadar gidip geleceini ve kendisini caddede beklemenizi syleyerek gittiini ve dnnde yine sizi orada 48

grdn, aklaynz.

birlikte

Beyoluna

getiinizi

sylyor.

Gerei

H. Bu geree aykrdr. fadenizi imzalaynz. mzalayaym.

----------

-----

----------

ikyeti Mardiros Telliyann ei, 45 yalarnda, stanbullu, Artin kz Takoy(?) Hanmn ifadesidir. (28 Haziran 1915)
Siyas ube Memurlarndan Aravir Efendi 11 Haziran Perembe gecesi saat 22:00 sralarnda evinize gelip Hnak rgt mensuplarndan, yetkililer tarafndan ele geirilen evrak iinde einize ait bir evrakn ortaya ktn ve bunu senet karlnda Yaz lerinden aldn sylemi. Bu mesele hakknda kii tarafndan gya bir fezleke dzenlendiinden bahsederek, her iki yazy da grp okuduktan sonra meselenin neminden bahsetmi. Pazar gn de tekrar evinize gelip arkadayla grtn, meselenin 1.000 liradan aaya halledilemeyeceini, fakat hatr iin 250 lira verirse imha edebileceini bildirmi. Bu i iin 9 liray pein olarak ald srada yakalandn sylemitir. Sizin bu mesele hakkndaki bildikleriniz ve grdkleriniz nelerdir aklaynz? Perembe akam kap alnd. Efendi kapy at. eriye gzlkl bir adam girdi. Aadaki odada oturdular. Tahminen bir buuk saat sonra bu adam gitti. Kim olduunu eimden sorduumda, bunun Aravir isimli sivil polis olduunu syledi. Gya Hnak rgtnn ktlar arasnda bana ait bir kt bulmu. Bunu alp Trke yazl dier bir ktla bana getirmi. Bu adamn amacnn bu vesileyle benden para koparmak olduunu anladm. Cumartesi gn tekrar gelecek. dedi. Ne tarafa gittiini renmek iin olum Karabeti peinden gnderdi. Gedikpaa Karakolu nnden geerek tramvay caddesine gittiini renince, Karabeti tekrar karakola gnderip muavini artt. Muavin izinli olduundan, Polis Memuru zzet Efendi evimize geldi. Eim meseleyi ona syledi. Sabahleyin de merkeze gidip, Merkez Memuru Bahri Beye haber vermiti. Cumartesi gn birtakm memurlar bizim evimizde Aravirin geliini bekledilerse de gelmedi. Pazar sabah yine geldiler. Saat 09:00 sralarnda Aravir geldi. Eimle beraber odaya girdiler. Ne konutuklarn duymadm. Biraz sonra eim darya kp, Aravire para verdiini syledi. Memurlar kendisini yakalayp karakola gtrdler. 49

Ne konutuklarn duymadm. Yalnz 9 lira verdiini duydum, baka bir eyden de malumatm yoktur. Bu ktlar, Aravir Efendi einize gsterip okurken grdnz m? Hayr, grmedim ve duymadm. fadenizi imzalaynz. Yazm yoktur, istavroz yaparm.

----------

-----

----------

Nian Efendinin baz aklamalarda bulunacan sylemesi zerine tekrar alnan ifadesidir. (28 Haziran 1915)
Baz aklamalarda bulunacanz sylemisiniz. Ne syleyeceksiniz? Aklaynz. Biraz nce perembe akam Aravir Efendiyle birlikte emberlitaa gelmediimizi sylemitim. Biraz dnnce hatrladm. O gece, Aravirle birlikte Beyolundan kalkp Sirkeci ve Babali Caddelerini takip ederek emberlita nlerine kadar geldik. O, bana hitaben Ben urada bir yere gidip geleceim. Sen de beni buralarda bekle. dedi. Ben, nereye gideceini sorduumda, hiddetlenerek Sen karma. Nereye istersem giderim. Yalnz, beni burada bekleyiniz. dedi. Ben de bir buuk saat kadar oralarda dolatm. Aravir gelince de Beyoluna getik. te gerek bundan ibarettir. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

50

Gedikpaa, Glhan Sokak, 4 numaral evde kirac olarak ikamet eden, arkaps Kalpaklar banda, Avadisin kundurac dkknnda raklk yapan, 27 yanda, bekr, tutuksuz, stanbullu, Aleksan olu Simonun ifadesidir. (28 Haziran 1915)
24 Haziran Perembe gnnden pazar gnne kadar nerelere gittiniz? Kimlerle grtnz? Perembe gn sabah dkkna gittim. Akam saat 24:00te evime geldim. Cuma sabah da dkkna gidip, akam yine 24:00te eve geldim. Cumartesi gn de ayn ekilde. Pazar gn sabah saat 07:00de evimden kp Bahekapsnda Enabet(?) maazas karsndaki muayenehanede ismini bilmediim bir Ermeni doktora gittim. Dilerim aryordu. Bir saat kadar orada dilerimi temizlettim. Oradan knca Gedikpaada kilise arkasndaki bir evde ikamet eden ve meyhanelerde meze satan arkadam Onnik Aa ile birlikte Gedikpaaya geldik. Ermeni kilisesi piskoposu (diocese) olduum iin kiliseye gittim. Tahminen saat 10:00 sralarnda kiliseden ktm ve doruca evime gittim. Saat 11:00 sralarnda tekrar evden kp biraz hava almak iin tek bama Yedikulede Ermeni Hastanesi17 bahesine gittim. Saat 17:30 sralarnda evime dnmek zere Gedikpaa Karakolu nnden geerken, polisler tarafndan karakola getirildim. Siyas ube memurlarndan Aravir Efendiyi tanyor musun? Bu isimde bir kiiyi tanmyorum. Un ve kepek tccarlarndan Mardiros Telliyan Efendiyi tanyor musunuz? Komumuz olduu iin tanyorum. Mardiros Efendiyle herhangi bir yaknlnz veya dmanlnz var mdr? Geen sene Kasm ay balarnda Mardiros Efendinin, Kirkor isminde bir ocuu ifal ettiini grmtm. Mesele mahkemeye aksetti. Sorgu hakimi huzurunda aleyhinde ahitlik ettiim iin bana ksmtr. Bunun zerine gya bu ocuk meselesinin kapanmas iin kendisinden 30 lira aldm ve askerlerin firarna yardmc olduum iddiasyla Emniyet Mdrl ile Sultanahmet Askerlik ubesine ihbarda bulunmutu. O zaman Emniyet Mdrlnde 17 gn gzaltnda kaldm. Susuz olduum anlalnca serbest brakldm. Ayn meselede, Bahecikte Bogos Kuryan hakknda da soruturma yapld fakat bu meselenin

17

Yedikule Surp Prgic Ermeni Hastanesi, 1832 ylnda, II. Mahmutun fermanyla dnemin Darphane Mdr olan Kazaz Artin Amira Bezciyana verilen arazi zerinde 31 Mays 1834 ylnda faaliyete gemitir.

51

gereklii anlalamad. te bu nedenle aramzda, o zamandan beri kslk vardr. Emniyet Mdrlnde gzaltnda bulunduun srada kimin gvencesi ve kefaletiyle serbest brakldnz? Bana kimse kefil olmamtr. Dorudan doruya serbest brakldm. Bu siyas ube memuru, o zaman serbest braklmanz iin yardmc olmad m? Kendisini tanmyorum ki bana yardmc olsun. Aravir Efendi, perembe akam saat 22:00de ve pazar gn sabah saat 09:00da Mardiros Telliyan Efendinin evine geldii srada senin de kapnn nnde gzclk yaptn grlm. Gerei syle! Mardiros Telliyan Efendinin evine geleni grmediim gibi, hibir zaman gzclk yapmadm. Bu hakszlktr. Senin cuma akam ve pazar sabah Mardiros Telliyan Efendinin evinin nnden defalarca gelip getiin grlmtr. Bu konuda ne diyeceksin? Cuma gn sabahtan akama kadar arkapsndaki kundurac dkknndaydm. le vakti bir kez yemek iin evime gittim. Bir de akam saat 24:00te evime dndm. Pazar gn sabah saat 07:00de daha nce sylediim gibi diim iin mezeci Ohannesle birlikte Bahekapdaki diiye gittim. Birlikte bir saat sonra mahallemize dndk. Ben evime geldim. Ohannes de evine gitti. O gn yine kiliseye gittim ve evime dndm. Yemek yemeden hava almak iin Yedikuledeki Ermeni Hastanesi civarna gittim. Saat 17:30da tramvayla evime dndm. Hatta Gedikpaada bir frndan sekiz tane simit alp eve giderken Gedikpaa Polis Memurlarndan zzet Efendi tarafndan yakalanarak karakola, oradan da Merkeze gtrldm. Ev kiras olarak ka kuru veriyorsun? ten haftada ka kuru alyorsun? Drt mecidiye ev kiras veriyorum. Haftada 80, 100 kuru kadar alyorum. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

52

Tavukpazarnda fskiyeli kahveyi ileten Kigork olu Kaprilin ifadesidir. (29 Haziran 1915)
Aravir Efendiyi tanyor musunuz? Nereden ve ne mnasebetle tanyorsunuz? Sizinle ilgisi nedir? Evet, tanyorum. sene nce kayn biraderim Nian Efendinin kz kardeiyle evlenmitir. Bundan dolay tanyorum. ok sk konumam. Dokuz aydr stanbuldaym. drt defa kahveme gelmitir. Benimle olan ilgisi bundan ibarettir. Son olarak ne zaman kahvenize geldi? Yannda kimler vard? Aranzda hangi konularda konuma gemitir? En son 15 gn nce Nian Efendiyle birlikte kahvehaneme geldiler. On dakika oturduktan sonra gittiler. Aya yaralyd. Bununla ilgili konutuk. Gnden gne iyilemekte olduunu syledi. Ayrca drt gn nce Nian Efendiyle yine geldiler, gazoz iip gittiler. yi dnp en son hangi gn ve saatte geldiklerini syleyiniz. Bu sefer geldiklerinde aranzda nasl bir konuma geti ve ne kadar oturdular? Geldii gn iyice hatrlayamyorum. Akam saat 22:00, 22:30da geldiler. On dakika kadar oturdular. Bu arada yine ayan sordum. Aravir Efendi de tedavisinin yapldn ve gnden gne iyilemekte olduunu syledikten sonra kalkp gittiler. Aramzda baka konuma gemedi. nk beni dier mteriler ard. O zaman bunlar Allahasmarladk deyip gittiler. Bundan drt be gn nce, Perembe gn kahvehanenize gelmiler, oturmular, gazoz imiler ve hatta mektup gelip gelmediini sormular. Bu konudaki malumatnz nedir? Evet efendim. Belki perembe, ama iyi hatrlayamyorum. Gelip gazoz iip gittiler. Aravir Efendi mektup gelip gelmedii hakknda bir ey sylemedi. Belki kayn biraderim Nian Efendi sylemi olabilir. yice hatrlayamyorum. Dorusu bundan ibarettir. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

53

Sank Aravir Efendinin grlen lzum zerine tekrar alnan ifadesidir. (29 Haziran 1915)
11 Haziran Perembe gn Mardiros Telliyan Efendiyi saat kata grdnz de sizi evine davet etti? Tahminen saat 18:30, 19:00 arasnda. Daha nce sylediim yerde rastladm ve beni evine davet etti. fadenizi imzalaynz. mzalayaym Aravir Sahakyan -----------------------

Mardiros Telliyan Efendinin grlen lzum zerine tekrar alnan ifadesidir. (30 Haziran 1915)
11 Haziran Perembe gn yazhanenizden saat kata ktnz? Hangi yoldan evinize geldiniz? O arada kimlerle konutunuz? O gn, saat 14:30 sralarnda kp frn ustas Artin Acemyan ile birlikte Galataya geldik. Tatlc Recepin dkknnda birer dondurma yedikten sonra ayrlarak Bahekapsnda Fesi Zinop(?) Agopyann dkknna geldim. Ziya Beye verilmek zere bir mektup braktm. Bu esnada saat 16:30du. Oradan tramvaya binip doruca arkapsna geldim. Gedikpaa Karakolu nnden geip doruca evime gittim. Bu srada saat tam 17:00 idi. Baka kimseyle de grmedim. arkapsnda tramvaydan indikten sonra Aravir Efendiye rastlam ve kendisini nemli bir konuyu grmek zere evinize davet etmisiniz. Doru mu? Ben onu oralarda hi grmedim. Evime de davet etmedim. Daha nce de sylediim gibi, o kendi kendine evime gelmitir. Aravir, davetiniz zerine evinize geldiini, kendisinin nemli bir mevkide olduundan dolay, bir konuyu grmek istediinizi bildirmisiniz. Fakat vaktiniz msait olmadndan cumartesi gn tekrar evinize gelmesini tembih etmisiniz. Pazar gn, geldiinde Ermeni rgtyle aranz iyi olmadndan, bu rgt mensuplarndan ele geirilen evrak iinde size ait bir ey bulunmas ihtimalinden korktuunuzu, byle bir ey bulursa hemen imha etmesini rica etmisiniz. O da gayenizin ne olduunu daha iyi anlamak iin ancak 1.000 liraya halledileceini sylemi. Siz de 250 liraya raz olmusunuz. 54

Parann 9 lirasn peinen verdiiniz esnada Aravir yakalanm, Gerei syleyiniz. H. Benim rgtle hibir lkam yoktur ki, bunlardan ele geirilen evrak arasnda benim de evrakm olsun diye korkaym da byle bir eye teebbs edeyim. Bu, sadece, kendisini dt tuzaktan kurtarmak iin dzenlemi olduu uydurma eydir. Ben bu adam davet etmi olsaydm, perembe akam evime geldiinde ne istediini sormaz ve kendisi de iki dakika grmek istediini sylemezdi. Bu durumu zaten olum Karabet ve komumuz Zari de aynen grm ve duymulardr. Pazar gn geldiinde talebin benim tarafmdan teklif edilmi olduunu sylemesi de garip. Garip olduu kadar da glntr. nk o srada aramzda geen konuma, oradaki memurlar tarafndan tamamen duyulmu ve harfiyen kaydedilmitir. O, bu ii pazar gn deil perembe gecesi gndeme getirdi. Hatta nceki ifademde sylediimden baka, bu adam daha baka neler syleyerek beni tehdit etti. te; Gllyan ismindeki Ermeni, bugn 20.000 lira vermelidir ki ancak kendisini kurtarabilelim. Fakat kendisi de bu paray veremeyeceinden tabi ki idam(?) edilecektir. Hrdavat Kuryan da kendisinin kurtarlmas iin 2.500 lira veriyor. Galatasarayn yanndaki Sucu Ermeninin ei, her gn bana gelerek, einin kurtarlmasna karlk 2.000 lira vereceini sylyor, gibi szlerden sonra, benim mesele de bunlar kadar ok nemli deilse de ileme konulursa sonucun bunlar gibi olacan ima etti. Bu ahsn nasl eytanca bir dnceye sahip olduu ortadadr. Ben, daha fazla sz sylemeye gerek duymuyorum. Bir de, Simon isminde bir arkada vard. Bu adam da Pazar sabah Aravir evimize geldikten sonra, evimizin nnden birka kez gelip geerek gzclk ediyordu. Aravir, Emniyet grevlileri tarafndan evden kartlarak karakola gtrldnde, bu Simon, yzme kzgnlkla bakyor, beni tepeden trnaa kadar szyordu. Bu adamn bana dman olduunu daha nceden sylemitim. Zaten Hnak rgtne mensuptur. Bu duruma gre kundurac Simonun da Aravirle ibirlii etmi olduundan phe yoktur. Simonun Hnak rgtne mensup olduunu gsteren bir belge var mdr? nceleri bu yakalanan adamlarla devaml temasta bulunduunu gryordum. Buradan da onlardan olduu anlalyor. Zira, Simon, Hnak rgt sana ne emrederse yap! diye uyarda bulunmutu. Hatta, bu rgt iin lebileceini sylyordu. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza) -------------55 ----------

Soruturma Sonucu lem numaras: 94 Bu soruturma evrak ve ekindeki tutanaklardan da anlalaca zere, Gedikpaada Bostanali Mahallesinde Kilise Caddesinde sahibi olduu 24 numaral evde ikamet eden ve un ticaretiyle uraan Osmanl Devleti vatanda Ermenilerden Mardiros Telliyan Efendi, 25 Haziran 1915 Cuma gn Beyazt Merkez Karakoluna yapt bavuruda; Emniyet Genel Mdrl Siyas ube memurlarndan Aravirin 24 Haziran Perembe gnn Cuma gnne balayan gece, saat 23:00 sralarnda evine gelip, kendisiyle birka dakika grmek istediini sylemesi zerine onu evine alp ziyaret amacn sorduunda, Aravir, Hnak rgt mensuplarnn Beyolunda bacana kurun sktndan ve yaralandndan bahsedip, bu suretle Bakanlar Kurulu yelerini suikasttan kurtarm olduundan dolay bakanlarn kendisini el stnde tuttuunu, hatta emrinde iki polis memuru olduunu sylemitir. Resm makamlarn el koyduu Hnak rgtne ait belgeler arasnda, gya Telliyann Kafkas Ermeni Hnak rgtne yardmda bulunduuna dair bir belge grdn syleyerek szlerine devam etmitir. Bu belgeye resm ilem yapld taktirde sonucunun vahim olacan ve hatta idam gerektirebileceini bildiini syleyip, ilgili evrak senet karlnda yanna aldn ve ilgililerde de liste olduu tehdidinde bulunup cebinden kard Ermenice bir kttan Mardiros Telliyan, 10 lira. 28 Ocak 1915 yazsn okumutur. Daha sonra Trke olarak krmz mrekkeple yazl baka bir kt daha kararak, bu kdn memur arkada tarafndan dzenlenen bir fezleke olduunu ve meselenin kapatlmas istenirse bunun ancak parayla mmkn olabileceini ve arkadalaryla grtkten sonra cuma gn gelip sonucunu bildireceini sylemitir. Mardiros Telliyan, Araviri bir tuzaa drerek sust yakalatmak ve ilgili kiilerle grerek, alnmas gerekli tedbirleri yerine getirmeye imkn bulabilmek amacyla, cuma gn nemli bir mesele iin Kadkye gitmek mecburiyetinde olduundan bahsedip cumartesi gn saat 17:00den sonra gelmesini Aravire sylemitir. Aravir bu teklifi kabul ederek evden ayrlm, ardndan da Telliyan konuyu Gedikpaa Karakolu polis memurlarndan zzet Efendiye bildirmitir. Bunun zerine, meselenin nemi gz nnde bulundurularak, gerekli tedbirler alnp tutanakta isimleri yazl memurlara talimatlar verilmi ve 25 Haziran Cumartesi gn leden sonra saat 17:00 sralarnda Mardiros Telliyan Efendinin evine gidilmitir. Ad geen polis memurlar, 9 adet Osmanl lirasn tutanakta anlatld ekilde iaretleyip, Mardiros Efendiye vermilerdir. Gece ge vakte kadar beklenilmise de Aravirin gelmemesi zerine memurlar evden ayrlmlardr. Memurlar, Pazar gn yine ayn ekilde gidip gizlenmilerdir. Aravirin gelmesinin ve alt kattaki odaya alnmasnn ardndan, memurlar da aa inip oda kapsnn yannda durarak Telliyanla Araviri gzlemilerdir. Sze balayan Aravir, iin nnn alnabilmesinin ancak 1.000 lirayla 56

olabileceini sylemi, Mardiros Efendinin 200 lirayla kapatlmasn rica etmesi zerine Aravir, meselenin en son 250 lirayla kapatlabileceini sylemitir. Bunun zerine Mardiros Efendi yleyse size bugn 30 lira vereyim. Geri kalann da 4-5 gn sonra derim. diyerek, iaretli 9 liray Aravire vermi ve 21 lirasn da yukardan getireceini syleyerek dar kmasnn ardndan, Aravir Efendi, memurlar tarafndan sust hlinde yakalanmtr. zerinin aranmas sonucu ele geirilen, 2 revolver ile 12 mermiye el konulmutur. Sz konusu zeri iaretli paralar da pantolonunun sa cebinde bulunmutur. Aravir Efendinin ifadesine bavurulduunda, 24 Haziran perembe gn saat 06:30 veya 07:00 sralarnda Divanyolu arkapsndaki mezarlk tarafnda Mardiros Efendiye rastladn ve onun daveti zerine cuma gn gece saat 21:30 veya 22:00 sralarnda Mardirosun evine gittiini sylemitir. Mardirosun Siz nemli bir grevdesiniz. Ben de sizinle grmeyi kendimce nemsiyorum. Sizinle gayet nemli bir meseleyi enine boyuna konumak istiyorum. demesi zerine Aravir, konunun ne olduunu sormutur. Zamannn yetersizliinden dolay cumartesi gn evine gelmesini sylemesi zerine, Aravir Peki. diyerek, evden kp yatmak zere kendi evine gittiini ifade etmitir. Cumartesi gn ii ktndan dolay, pazar sabah saat 10:00 sralarnda Telliyann evine geldiini belirten Aravir, nceden olduu gibi alt kattaki odaya alndn ve Mardiros Efendinin kendisine Resm makamlarn rgtlerden el koyduu evrak arasnda muhtemelen benim de evrakm kabilir. nk rgtlerle aram iyi olmad iin, bana bir dmanlk yapmalarndan korkuyorum. Rica ediyorum u evrak inceleyiniz. Benimle ilgili evrak karsa imha ediniz, yoksa benim zararma olur. dediini, bunun zerine meseleyi btn ayrntlaryla yetkililere arz edeceini, ancak bunun 1.000 liradan aa olmayacan, Mardiros Efendinin ricas zerine 250 liraya anlatklarn sylemitir. Geri kalan 241 liray 3-4 gn sonra vermek artyla anlap, 9 lirasn pein olarak verdii esnada, para elindeyken sust yakalandn anlatt hlde, ikinci ifadesinde az deitirerek 250 liraya pazarlk ettikten sonra Mardiros Efendinin imdilik size 30 lira vereyim, stn 3-4 gn sonra derim. dediini sylemitir. Mardirosun bu lafndan sonra kesesinden 9 lira karp verdiini, geri kalan 21 lirasn da yukardan getireceini syleyip odadan kt esnada yakalandn belirterek, anlatt her iki olayda da Beyolundaki ikametghndan yalnz olarak Mardirosun evine geldiini aklamtr. Her zaman Aravir Efendiyle birlikte gezdikleri anlalan Siyas ube memurlarndan Nian Efendinin ifadesine bavurulduunda, 17:30 sralarnda Aravirle birlikte daireden kp Tavukpazarnda Aravirin akrabas olan Kaprilin kahvehanesine urayp mektup sorduktan sonra birer gazoz itiklerini ve daha sonra emberlitan karsndaki tatlcya gidip birer de tatl yediklerini syledi. Tatlcdan kp doruca Beyolundaki ikametghlarna gittiklerini syleyen Nian, Mardiros Efendiye rastlamadklarn, Mardirosun Araviri evine davet ettiini bilmediini ve 57

cuma gndz ve gecesini Beyolunda geirdiini belirtmitir. Ancak tekrar alnan ifadesinde cuma gecesi saat 21:00 sralarnda Aravir Efendiyle birlikte Beyolundan kalkp Sirkeci ve Divanyolu Caddelerini takip ederek emberlitaa geldiklerini ve Aravirin bir yere gidip geleceinden bahsederek kendisinin orada beklemesini syleyip gittiini, bir buuk saat sonra geri dndn, nereye gittiini sorduunda Sen karma, istediim yere giderim. cevabn verdiini belirtmitir. Pazar gn yine birlikte saat 08.30 sralarnda, Beyolundan Karakye, oradan da tramvayla Kapalar kapsna geldiklerini ve Gedikpaa Caddesinden aa doru inerlerken Aravirin yine bir yere gidip geleceini syleyerek, Niandan orada bulunan st dkknnda kendisini beklemesini ister, 2 saat bekledii hlde Aravir gelmeyince, yemek zaman da olduundan yemek yemek zere Beyolundaki evine gitmekteyken, yolda Tarlaba Karakolu polisleri tarafndan tutuklandn, Mardiros Efendiyi tanmadn ve olaydan da asla bilgisi olmadn syledi. Aravir Efendinin Tavukpazarna Kaprilin kahvehanesine tek bana gelip, mektup sorduktan ve emberlitataki tatlcdan bir dondurma yedikten sonra yatmak iin Gedikpaaya doru gitmekteyken arkaps karsndaki mezarlk nnde Mardiros Efendiye rastlayarak, onun kendisini evine davet ettii ifadesinde yer aldndan dolay, konu tekrar kendisine sorulduunda; Nianla birlikte cuma gecesi Beyolundan emberlitaa kadar geldiklerini, Niana kendisinin bir yere gideceinden bahsederek orada beklemesini sylediini belirterek nceki ifadesini deitirmitir. Aravirin, Mardiros Efendinin evine gittiini, perembe gn Nianla birlikte Tavukpazarnda Kaprilin kahvehanesinden kp, emberlitataki tatlcda birer tatl yedikten sonra Nian Efendiyi orada brakp gezinmek zere Gedikpaaya doru gitmekteyken oradaki mezarlk nnde Mardiros Efendiye rastlayp evine davet olunduu gsteriyor ki bu ifadesi, hem kendisinin ilk ifadesine hem de Nian Efendinin beyanna taban tabana zttr. Pazar gn yalnz eve geldiini aklad hlde, tekrar ifadesine bavurulduunda yine ifadesini deitirerek, Nian Efendiyle birlikte tramvayla arkapsna geldiklerini ve oradan Gedikpaaya doru inerlerken, bir yere gidip geleceinden bahisle oradaki st dkknnda kendisini beklemesini syleyerek, Mardiros Efendinin evine gittiini fakat nereye gideceinden ve Mardiros Efendinin kendisini evine davet ettiinden haberi olmadn sylemitir. fadelerindeki beyanlarna ve her iki defasnda Gedikpaaya kadar beraber geldikleri hlde, Aravir Efendinin srarla yalnz olarak gelip gittiini syleyerek gerekleri gizlemesine bakldnda Nian Efendinin de su orta olduu aka ortaya kar. zetle, Aravirin yaplan davet zerine eve gitmesi ve meseleyi nce Mardiros Telliyann sylemi olduunu ve kendisinin de gya paray aldktan sonra Siyas ube Mdrlne konuyu bildirecei yolundaki iddiasna gelince; perembe gn Nian Efendiyle tatlc dkknndan kp doruca Beyolundaki ikametghlarna geldikleri ve Mardiros Efendiyle asla grmedii Nian Efendinin ifadesinden anlaldna, eve gidildiinde 58

Mardiros Efendinin kapy ap ne grmek istedii sorusuna kar, birka dakika grmek istediinin, Karabet ve Zari tarafndan aklanmas ve cuma gn Mardiros Efendinin nemli bir meseleden dolay greceini syledii hlde, ksa bir ey syleyip vaktinin kstl olmasndan dolay cumartesi gn gelmesini sylemesi yine kendi ifadesiyle sabittir. Aravirin pazar gn eve gittiinde aralarnda geen konuma da polis memurlar tarafndan aynen kayt altna alndndan, bu iddiasnn da tamamyla doru olmad meydandadr. Karklklardan yararlanarak eytanca elde etmi olduu nfuz ve grevini ktye kullanp, kendi isteiyle Mardiros Telliyann evine gitmi ve yukarda anlatld ekilde Bakanlar Kurulu yelerini suikasttan kurtardndan dolay el stnde tutulmakta ve hatta ileri Bakan Talat Bey ile gayet teklifsiz grmekte olduunu ve beraberinde devaml iki polis memuru bulunduunu, Hnak rgt mensuplar tarafndan silahla yaralandn, bu rgt mensuplarnn kendisinde listesi olup her birinin kurtulmak iin ykl miktarda para vaat etmelerine ramen yetkisi bulunmad ve hkmetin el koyduu rgt mensuplarna ait evrak arasnda 10 lira isteiyle ilgili bir kt bulunduunu, bu kd bir senet karlnda yanna aldn ve konuyla ilgili 3 kii tarafndan bir de fezleke dzenlendii tehdidinde bulunarak, cebinden evrak karp okuduktan sonra meselenin kapatlmasnn ancak 1000 lirayla olabileceini, de arkada olduunu syleyip son olarak 250 liraya raz olmutur. Geri kalann 3-4 gn sonra almak zere, Mardirosun 9 lirasn ald srada sust yakalanarak, devletin an ve erefini ihll ve grevini suiistimal ettii; Niann, Aravir Efendinin eylemine yardmc ve ortak olduu; Kundurac Simonun ise, Aravir Efendinin Telliyann evinde bulunduu srada etraf gzetleyerek ad geenlerle birlikte hareket ettii anlaldndan, bu kiilerin haklarnda ilgili kanun gerei ilem yaplmas gerekmektedir. Aravir Efendinin ikametghnda ortaya kan ve dikkat ekici olan, bamsz Ermenistan gsteren el ilemeli bir tabloyla, 3 adet Ermenice kitap ve zel evrak bir kutu ierisine konulup zeri mhrlenmitir. Bunlar hakknda da soruturma yaplmas gereiyle Aravirin zerinden kan 2 adet revolverle 29 mermi; Nian Efendinin evinde ortaya kan bir revolverle 12 mermi ve zel evrak incelenmesi iin grevlilere teslim edilerek gnderilmitir. 1 Temmuz 1915 Beyazt Merkez Karakolu Bakomiseri (mza)

----------

-----

----------

59

Emniyet Genel Mdrl 1008 Mardiros Telliyan Efendiden tehditle para alarak grevlerini suiistimal ettiklerinden dolay sank olan Siyas ube memurlarndan Aravir ve Nian Efendiler ile eylem gerekletirilirken gzclk yapt anlalan Simon haklarnda dzenlenen soruturma evrak ekte sunulmutur. zerlerinde ve evlerinde yaplan aramalarda ortaya kan zel belgeleriyle 3 adet revolver ve bunlarn mermileriyle zel iaretli 7 ve iaretsiz 2 adet Osmanl liras da gnderilmitir. 1-2 Temmuz 1915 Mhr: Beyazt Polis Merkezi Memurluu Beyazt 114 Adl ubeye / 1-2 Temmuz 1915 stanbul Emniyet Genel Mdrl Adl ube Numara:1647 Daha nceden Dairenizce ilem gren ve gerei yaplan bu evrak, daha sonra Divan- Harbe gnderileceinden, geri gnderilmek zere Siyas ube kinci Blme arz olunmutur. 2 Temmuz 1915 Adl ube Mdr (mza) 2 ube 319 Geli tarihi: 5 Temmuz 1915

----------

-----

----------

60

Mardiros Telliyan Efendinin grlen lzum zerine tekrar alnan ifadesidir. (13 Temmuz 1915)
nceki ifadenizde Simon ile Aravirin sizden 30 lira aldklarn sylemitiniz. Bu paray, onlar nerede ve nasl aldlar? Ocak 1915te cereyan ettiini de bahsettiin bu eski olaylarn nasl olduunu ayrntl ekilde anlat. Efendim, bu olayn esas yledir. nce benim, Aratrma Dairesinde sorgulanmam gerektiren eski bir mesele vard. Ben o zaman da ifademi vermitim. Beyaztta Fesi Kaykyann olu olan bir apkn bana musallat ettiler. Bunu Hnakyanlar yaptlar. Bu ocuk, benim onarttm eve arkadalar Kundurac Simon ve Bahecikte otel ileten Bogos Kuryan isminde 38 yalarnda bir ahsla beraber geldiler ve gya ben ocuun rzna (Buras mrekkep dklen blm.) Bunlar beni daha fazla sktrmaya baladlar. Sen, bu ocua cinsel tacizde bulunmusun. Asker kaaklarn, yetkililere haber vermisin. Bu 30 liradan baka, daha ok para vereceksin ki, namusunu ve kendini kurtarabilesin. dediler. te bu be kii ve bunlarn arkasndaki destekleyici Aravir, bana bask yaptlar. Tomacyan, bana Aravirin gvenilirliinden, resm grevinden ve itibarl bir kii olduundan defalarca sz etti. Aravir yaralandktan sonra kymeti daha da artt. Tomacyan bana, ok nemli bir adamdr. Elinden her i gelir. Kendisi yaral olarak yatyor. Polis mdr de kendisini ziyarete gidiyor. dedi. Beni sktrdka sktrdlar. Ben, bir taraftan nemli bir devlet memuru, dier taraftan da Hnakyanlar arasnda kaldm. Aravir aslsz bir ihbaryla bile bir adam mahveder. dediler. Yetkililere mracaat edip, laykyla durumu anlatamadm. Aratrma Dairesinde sorgulanmamda resm olmayarak bu Hnakyanlarn edepsizliinden, antajndan bahsederek tehdit edildiimi sylemitim. Ksaca, Kprlhanda avukatm Agop Bahri Efendi ve orta Arif Beyin nnde Aravir iin benden 30 lira aldlar. Sonra, Hnakyanlar iin de 100 lira aldlar. Bunu da vekilim Bahri Efendi araclyla verdim. Sonra da olann anas yani Kaykyann kars da 100 lira ald. imdi de Tomacyana 50 liralk bir senet daha verdim. Bu uurda beni bu kadar param alarak soydular. Pekl bu kadar paray verdiini neden yetkililere haber vermedin? Hkmetin Hnakyanlar hakknda kovuturma yaptn bilmiyor muydun? Bunlar bu tr sularndan dolay yakalanp cezalandrlrlar. Bir avukata mracaat etmisin. Avukatn, sana, neden yetkililere mracaat etmen yolunu gstermedi? Senin byle soyulmana sebep oldu? 61

Efendim, ben namuslu bir adamm. Namusuma ynelik bir suikastt. Bir ocuk meselesi kardlar. Avukatm da namusumu kurtarmak iin bu edepsiz ve alak heriflerle uramamak yolunu seti. Sen Aravirle ilk olarak nerede tantn? Evine ilk kez geldiinde onu tanyabilmi miydin? Benden para aldklar zaman Kprlhanda grmtm. Ama benim bulunduum avukatn brosuna girmedi, darda dolat. O, darda dolarken beni tehdit ettiler. Sen mademki ocua da bir ey yapmamsn, bu meseleyi kapatmayacaktn. Davac olacaktn. Tbb muayene sonucunda susuzluun anlalrd. Para vermenin doru bir yol olmadn anlamalydn. Efendim, Bir eyin dedikodu olarak yaylmas, gerekte olmasndan daha ktdr derler. Namusum bsbtn lekelenecekti. Herkesin azna decektim. Ne yapaym? Edepsiz insanlarn elinden byle kurtuldum. Beni mazur grn. Baka bir syleyecein var m? Yoksa imzalaynz. Yoktur. (mza)

----------

-----

----------

Mardiros Telliyann grlen ifadesidir. (13 Temmuz 1915)

lzum

zerine

tekrar

alnan

nceki sayfada mrekkep dklerek lekelenen ifade temize ekilmitir. Siz, nceki ifadenizde Simonla Aravirin daha nce 30 lira aldklarn sylemitiniz. Bu paray, nerede aldlar? Ocak 1915te olduunu sylediin olaylar, nasl oldu? Ayrntl olarak anlat. Efendim bu olayn esas yledir: nce benim Aratrma Dairesinde de sorgulanmam gerektiren eski bir mesele vard. Be o zaman da ifademi vermitim. Hnakyanlar, Beyaztta Fesi Kaykyann olu olan bir apkn bana musallat ettiler. Bu ocuk benim tamir ettirmekte olduum evime, yakn arkadalar Kundurac Simon ve Bahecikte bir otel ileten Bogos Kuryan ismindeki 38 yandaki bir ahsla beraber geldiler. Gya ocuu ifal ediyormuum gibi, beni tehdit ederek cebimdeki 30 lira 30 kuruu aldlar. Sonra da 500 liralk bir senet imzalatmaya kalktlar. Ama imzalamadm. Kafama vurdular. Bu Simonun Hnakyan olduunu 62

biliyordum. nk beni rgtle tehdit etti. Param kurtarmak ve bu terbiyesizlie engel olmak iin Hnak olan Okul Mdr Zakaryana mracaat ettim. Zakaryan, bana Bakanmz Murattr. Ona mracaat eder, paran geri alr ve o apknlar da rgtten kovarz. dedi. Ben de Murata bir kt yazdm. Bundan sonra beni daha ok sktrmaya baladlar. Sen bu ocuu ifal etmisin. Asker kaaklarn yetkililere haber veriyormusun. 30 lirann dnda, daha ok para vereceksin ki kendini ve namusunu kurtarabilesin. dediler. te, bu be kii ve bir de bunlarn arkasnda destekleyici olan Aravir, bana bask yaptlar. Tomacyan bana Aravirin neminden, resm grevinden ve onun ok itibrl bir kii olduundan defalarca bahsetti. Aravirin yaralanmasyla, deeri daha da artt. Tomacyan bana, Pek deerli bir adamdr. Elinden her i gelir. Yaral olarak yatyor. Polis mdr de kendisini ziyarete gidiyor. dedi. Beni sktrdka sktrdlar. Ben de bir taraftan nemli bir devlet memuru, dier taraftan da Hnakyanlar arasnda kaldm. Aravir, bir jurnaliyle adam mahveder. dediler. Yetkili makamlara bavurup, durumu anlatamadm. Aratrma Dairesinde sorgulanmamda gayri resm olarak Hnakyanlarn edepsizliinden, antajndan bahsettim. Tehdit edildiimi de sylemitim. Ksaca, Kprlhanda avukatm Agop Bahri Efendi ve orta Arif Beyin nnde Aravir iin benden 30 lira aldlar. Sonra kendileri iin yani Hnakyanlar iin de 100 lira aldlar. Bu paray avukatm Bahri Efendi araclyla verdim. Sonra olann annesi yani Kaykyann kars da 100 lira ald. 50 liralk bir senedi de Tomacyana verdim. Jamanak gazetesi Mdr Kounyan bu meseleyi duymu Seni tehir edeceim diye bir adam gnderdi. Ben de tandklarmdan, bitpazarnda Elbiseci Kirkor Vartazyan gnderdim. Gelen adam 50 lira istemiti. Ona da be lira vererek anlatk. Bu uurda beni bu kadar param alarak soydular. Fakat sen neden bu kadar para verdin? Yetkili makamlara haber vermedin? Yetkililerin Hnakyanlar ile ilgili kovuturmas olduunu bilmiyor muydun? Onlar bu sularndan dolay sk ekilde takip ederek cezalandryorlard. Avukatna da bavurmusun. O, neden senin yetkili makamlara bavurman yolunu semedi de soyulmana sebep oldu? Efendim. Ben namuslu bir adamm. Bu ocuk meselesi namusuma yaplm bir suikastt. Avukatm da namusumu kurtarmak iin bu edepsiz ve alak heriflerle uramamak yolunu tuttu. Araviri ilk olarak nerede grdn? Nerede tantn? Bu sefer evine geldiinde tanyabildin mi? Benden para aldklar zaman Araviri Kprlhanda grdm. Oraya gelmiti. Fakat avukatmn brosuna girmedi. Holde dolayordu. Onun oradaki varlndan yararlanarak, Tomacyan beni tehdit edip paray ald. 63

Mademki bu ocua da bir ey yapmamsn, bu meseleyi kapatmayacaktn. Dava atnda yaplacak bir tbb muayenede susuzluun anlalacakt. Para vermenin iyi bir yol olmadn ve bu iin sonunun gelmeyeceini anlamalydn. Bir eyin dedikodu olarak yaylmas, gerekte olmasndan daha ktdr derler. Ben de bu mesele byyp, dalgalanarak namusumun bsbtn lekeleneceinden ve herkesin diline deceimden korktum. Bu edepsiz adamlardan byle kurtuldum. Beni de mazur grn. Baka syleyecein var m? Yoksa ifadeni imzala. Yoktur. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

Sirkeci, Kprlhan, 32 numaral broda alan Avukat Agop Bahri Efendinin orta Avukat Arif Beyin ifadesidir.
Kimlik bilgilerinizi syleyiniz. smim Mehmet Arif. Babamn ad Mustafa Efendidir. 25 yandaym. Nuruosmaniyede kbal Kraathanesi karsnda, 48 numaral evde ikamet etmekteyim. ki senedir avukatlk yapyorum. Ortan Agop Bahri Efendinin mvekkili Mardiros Telliyan Efendiyi tanyor musun? Evet. Tanyorum. Telliyan Efendi size neden mracaat etmiti? Bu konuda ne biliyorsunuz? Telliyan Efendi yaklak drt be ay nce (Dosya yanmda olmadndan tam gnn syleyemiyorum.) heyecanl bir ekilde broya geldi. Kendisinin Gedikpaadaki evini tamir ettirmekte olduunu, iin tamamlandn, ustann paray hak edip etmediini anlamak zere incelemeye gittiini, bu srada Kirkor Kaykyan, Simon ve bir de Kuryandan oluan kiinin kapnn ak olmasndan yaralanarak ieri girdiklerini; Telliyan st katta yakaladklarn ve ona 500 liralk bir bono gstererek bunun altn imzalamasn ve kznn Kirkor Kaykyanla evliliini onaylayan bir senet istediklerini; bunlara Telliyan Efendinin raz olmamas zerine cebinde bulunan 27 Osmanl ve 3 ngiliz lirasn gasp ettiklerini, bu meselenin duyulmas durumunda da ldrleceini syleyerek, tehdit edip gittiklerini syledi. 64

Bir iki gn sonra da sabahleyin Simon ile Kuryan, Telliyan Efendinin Gedikpaadaki evine gelerek nceki artlarn yinelemiler. Onaylamamas hlinde Kirkor Kaykyan ifal ederken sust yakaladklarna dair ahitlik yapacaklarn bildirmiler. Telliyan Efendinin verdii ters cevap zerine brakp gitmiler. Telliyan, hemen kendileri aleyhinde kovuturmada bulunulmasn rica etmi. nce, konuma Ermenice olduundan anlayamamtm. ki gn sonra Trke anlattnda meseleyi anladm. Bu esnada broya, banda siyah earp olan, buday benizli, orta boylu, balk etinde, siyahlar giyinmi bir kadn, yannda akrabas olduunu syledii siyah bykl, yuvarlak yzl, esmerce bir adamla geldi. ocuun ifal edilmi olmas ve bizlerin de Telliyan Efendinin avukat olmamz dolaysyla meseleyi aklamaya mecbur kaldn bildirdi. Kadn, ayet Telliyan Efendi ocuuna yapt fenala karlk, 300 lira para verir ve ocuu da okula gnderirse ahs haklarndan vazgeeceini syledi. Ortam Bahri Efendi, senin ocuuna yaplan bir ktln gerek olmad ortaya karsa, piyasada namusluluuyla tannm bir tccara antaj yapmak ve namusuna tecavz sularn ilemi olur. Onun iin mmknse siz bunu halledin ki kanun nnde cezas bir derece hafiflesin. Kadn, Olumun bu iin faili olduu doru deildir. Ancak gerek olan bir ey varsa, ocuumuza tecavz edilmesidir. Buna karlk ben Telliyan Efendiden para istiyorum. Bahri Efendi de, size bir bedel vermek gerekiyorsa mahkeme deer bisin. Kendi ailesinin namusunu dnmeyen Telliyan Efendiden para alsn. Kadn brakp gitti. Bir iki gn sonra ayn kadn, ayn kyafetle, yannda uzunca boylu, zayf, elmack kemikleri dar km, eski Kozan milletvekili olduunu syledikleri Murat Efendi isminde birisiyle gelerek, ayn isteklerini tekrarlad. Bahri Efendiyle birka gn nceki konumalarn yapp sonra kp gittiler. Yalnz, Murat Efendi Ermenice olarak Bu iin barla zlmesi gerektiini sylemi. Bir ya da iki gn sonra Telliyan Efendi arlarndan dolay strab olduunu, Emniyet grevlileri kendisini isterlerse sedyeyle gelebileceini, ertelenmesi mmknse ertesi gn mracaat etmeyi isteyeceini bildirdi. Ben de Aratrma Dairesinde rfan Efendiye aynen tebli ettim. Ertesi gn bavurmam sylediler. rfan Efendinin yanna gittiimde kalp hastas olduundan, yeni emirleri neyse onu yapp, ertesi sabah gelsinler, dedi. Ertesi akam saat 17:00 sralarnda birisi bizim broya gelerek bu meselenin Emniyette olmasna ramen kapatlabileceini, ancak buna karlk 30 lira para istediini syledi. Bu mesele dardaki odann nnde cereyan etmi. Bundan dolay grmedim. Bu adam darya knca, beni caml odaya ardlar. Byle bir istekte bulunduunu ve bu adamn Aravir ya da Araron adl, Emniyette nemli birisi olduundan, elinden her i gelebileceini belirttiklerini, Telliyan Efendi syledi. Kanun herkesten kuvvetlidir. 65

Haksz olan bir meselede, byle adamlarn hi nemi olmayacan ve kanuna gre hareket edilmesi gerektiini, syledim. O srada kk odann koridora alan penceresi nnde sarn, byksz, ngiliz tarz [a la Anglais] kulaktan takma gzlkl, zayfa, orta boylu, yaklak 28, 30 yalarnda bir adamn gezinmekte olduunu ve Aravir ya da Aaron denilen adamn bu olduunu sylediler. Yine nceki fikrimde srar ederek bu adama para vermek deil, hemen yetkililere haber vermek gerektiini syleyip odama dndm. Telliyan Efendi, Aravire 30 lira vermi, ben grmedim. Telliyan Efendiden duydum. Para verildiyse de brodaki iki odann arasnda verilmi olduu kanaatindeyim. Bunun arkasndan evrak, Emniyet glerinden alnarak Sorgu Hakimliine verildi. Sorgu Hakimliinden gelen ar zerine Telliyan Efendiyle, davac olduumuz iin beraber Sorgu Hakimliine gittik. fadeleri alnd. Kirkor Kaykyan ile annesi oradayd. Yaplan incelemeler sonucunda Sorgu Hakimliince, gerek antaj gerek rza geme maddelerinden dolay men-i muhakeme kararlar km ve bu kararlar savclka da onaylanmtr. Bu kararlarn Kendi rzasyla olduunu sylemesinden dolay ktn Kirkor Kaykyan syledi. Bu meselenin kapanmas iin istenilen paralar, kimlerin istediini ve kimlere verildiini grdnz m? Kadnn para istediini bilmiyorum. Aravir Efendi diye gsterdikleri adamn 30 lira para talep ettiini ve bu parann verilip verilmemesi konusunda benim grm sordular. Onaylamadm. Benim yanmda bir para bile verilmedi. Ancak dar kapnn nnde Telliyan Efendi, Bahri Beyden birka tane banknot ald. Bizzat kime verildi, niin verildi, bunu bilmiyorum. Bu srada para meselesinden dolay yetkili makamlara bavurmadnz m? Telliyan Efendi, Emniyette verdii ifadede, yalnz 30 liradan ilk bata evinde yaplan antajdan itibaren sz ettiini syledi. Gzmn nnde bir ey olmad iin ve baz kelimeler de Emenice sylendiinden kimseye bir ey sylemedim. Bu konuda baka bir bildiiniz var mdr? Bu kadar. Baka bir bildiim yoktur. fadenizi okuyunuz. Doruysa imzalaynz. Evet. Dorudur. mzalayaym. 15 Temmuz 1915 Arif Mustafa -----------------------

66

stanbul Emniyet Mdrlne Kardeim, Aleksan olu Simon Manukyan, 20 gnden beri Mdrlnzde tutukludur. Kardeim hapsi gerektirecek bir su ilememitir. Bu, bir yanllk veya iftira eseridir. Rica ediyorum, bir an evvel soruturma yaplarak tahliyesine karar verilsin. Anneme zntsnden inme inmitir. Benim kocam askerdir, oluk ocuumu dnrken bir de kardeimin tutuklanmas beni ok zd. Allah akna, kardeimin bir an nce tahliyesini salamanz, yalvararak tekrar istirham ederim. 14 Temmuz 1915 Gedikpaada Bostanali Mahallesinde Glhan Sokak 8 numaral evde oturan Haykoni Sedefiyan

----------

-----

----------

1 1466 14 Temmuz 1915 Simonun, Beyazt Polis Merkezinden 1-2 Temmuz 1915 tarih ve 1108 numaral zarfla gelen belgeleri Adl ube Mdrlne ve oradan da Siyas ube Mdrlne verilmek zere Mdrlnze takdim edilmitir. 14 Temmuz 1915 (mza-Mhr) Siyas Ksm 2 nci ube Mdrlne Evrak Adl ubeye gnderilmek zere Evrak Kalemine iade edildi. 20 Temmuz 1915 kinci ube Mdr (mza)

stanbul Emniyet Genel Mdrlne arz edildi. 20 Temmuz 1915 Adl ube / 20 Temmuz 1915 -------------67 ----------

fadesinin alnmasna ihtiya duyulan Simonun tekrar alnan ifadesidir. (16 Temmuz 1915)
Sizin, Bogos Kuryanla beraber Mardiros Telliyann evine girdiinizde kendisinden 30 lira 30 kuru aldnz, hatta 400, 500 liralk bir senet imzalattrmak istediiniz anlalyor. nceki ifadende bunlar sylememisin. Bu husus nasl olduysa akla! nce de sylediim gibi kilisede piskoposum (diocese). Bir gn kilise civarnda Mardiros Efendiyle ocuu konuurlarken grdm ve phelendim. ocuu yalnz grdmde, aklama yapmasn istedim. Beni otele, hamama gidelim, gibi birtakm szler syleyerek kandrmaya alyor. dedi. Kendisi kilise cemaatindendi. nceden beri tanyor olmamdan dolay, bu meseleye inanmadm. Bir aramba gn, ocuk benim evime gelerek Yarn sabah saat 09.00da Mardiros Efendinin evine gideceim. dedi. Ben de gzmle grerek inanmak iin sabahleyin gidip bekledim. Mardiros Efendiyi eve girerken grmedim. Yalnz ocuun eve girdiini grdm. Bu srada Bogos Kuryan da oradan gemekteydi. Neden orada beklediimi sordu. Durumu kendisine akladm. Beraberce eve girdik. ocuun donu zlm olduu gibi Mardiros Efendinin de pantolon ve donu akt. Bogos Kuryan ocua iki tokat vurdu. Her ikimiz, Telliyandan byle bir edepsizlikte bulunduunu bildiren bir yaz imzalamasn teklif ettik. Kesinlikle raz olmad. Bunu yazmamak iin 300 liralk bono imzalayacan syledi. Biz raz olmadk. 400, 500 liraya kadar kt. Biz yine raz olmadk. Bunun zerine ocuu alp annesine gtrdk. Meseleyi anlattk. 30 lira aldmz kesinlikle yalandr. Mardirostan olay annda yakalandn gsterir bir belgeyi hangi amala istedin? Mardiros kiliseye yedir. Byle bir adamn kilise yeliinde bulunmas doru deildir. Bu kd alp Patrikhaneye gtrecektik. Bylece kendisini azledeceklerdi. Kirkor sana, Mardiros Efendinin evine gideceini syledii ve kendilerini gzetlediin hlde, meseleyi emniyet grevlilerine haber vermeyerek, neden kendi kendine zmeye kalktn? nce grmek, sonra emniyet grevlilerine haber vermek niyetindeydim. Hatta grdkten sonra gidip emniyet grevlilerine haber verecektim. Ayaklarma kapand. Ben de ocukla beraber annesine gidip durumu haber verdim. Emniyet grevlilerine haber verirsem, rezil olacan dndm. Kendisi kilise yesi olduundan dolay bu ekilde tehir edilmesini uygun grmedim. Ermeni partilerinden hangisine yesin? 68

Kumkap Hnak Kulbne yeyim. Kt vesaire masraflarna karlk ayda bir kuru verirdim. Hlbuki, senin Tanakstyun Partisine ye olduun ve Mardirosu da rgtle tehdit ettiin sylenmektedir. Buna ne diyeceksin? Hayr. Ben kesinlikle Tanakstyun Partisine ye deilim. Bir defa bile gitmedim. Mardiros Efendiyi tehdit konusuna gelince, bunun da asl yoktur. fadenizi okuyorum. mzalaynz. Dorudur. mzalayarak onaylyorum. (mza)

----------

-----

----------

Gedikpaa, Bostanali Caddesi, 43 numaral evde kirac olarak ikamet eden Kirkor Kaykyann arlarak alnan ifadesidir. (16 Temmuz 1915)
smin, babann ismi nedir? Ailenizin lakab nedir? Ka yandasn? Nerede ikamet ediyorsun? Ne i yapyorsun? smim Kirkor. Babamn ismi Karabettir. Ailemize Kaykyan derler. 15 yandaym. Gedikpaa, Bostanali Mahallesi, 43 numaral evde ikamet ediyorum. Okularbanda fes kalpl yapyorum. Mardiros Telliyan Efendiyi tanyor musun? Evet. Onu alt aydan beri tanyorum. Mardiros Telliyan Efendiyi nereden tandnz? Ben Bahecik Amerikan Okulu rencilerindenim. Geen Aralktan, tahminen iki ay nce stanbula gelmitim. Bir gn kiliseye gittim. Mardiros Telliyan Efendinin bana dikkatli dikkatli baktn grdm. Daha sonra dkkna gelerek babamla grt. lsn verip bir fes smarlayarak gitti. Bir cumartesi gn geldi, fakat fesi almadan gitti. Pazar gn geldiinde bir eski fes daha getirip, her ikisinin evine gtrlmesini, kendisinin ii olduundan maazaya gideceini syledi. Bir saat sonra, fesleri alp eve gtrdm. Evde bulunan hizmeti kadn Efendi burada. dedi. Telliyan Efendi de darya karak Size syleyeceklerim var. dedi. Ben de odaya girdim. Odada bana be lira maa ve kzn vereceinden bahsetti. Oda kapsn kapatarak beni bir defa pt. Bardm. Fakat evde kimse olmadn syledi. Gerekten 69

kimse gelmedi. Ben her eyi yaparm gibi baz szler de ekledi. Korktum. Durdum ve beni ifal etti. Para vermek istedi. Paralar yzne frlatp, evden ktm. Drt gn hasta yattm. Daha sonra beni nerede grdyse ok sevdiinden, ok iyilik yapacandan ve kzn vereceinden sz etti. Kendisine yz vermiyordum. Bir gn kilisede yine arkamdan gelerek baz szler sylemeye balad. Ben kendisini azarladm. Kilisede piskopos (diocese) olan Simon bunu grm. Meseleyi bana sordu. nce sylemek istemedim. Israr etti. Nihayet meseleyi kendisine anlattm. Simon da Sen tamam de. Yalnz nceden haber ver. Bir memur veya polis alarak kendisine iyi bir ders vereyim.dedi. Bundan sonra Mardiros Telliyan Efendi beni saat 09:00da evine davet etti. Ben de geleceimi syledim. Simona da haber verdim. Saat 09:00da kalkp, gittim. Telliyan Efendi evin balkonunda oturuyordu. Simon ise evin dnda gzetliyordu. Kede de Bogos Kuryan duruyordu. Ben eve gireceim srada, Kap aktr. eriye girerken kapy hzla kapat ve yine a. Bir ey anlalmasn.dedi. Ben de yle yaparak yukarya ktm. Arkasndan Mardiros Efendi bana sarld. Bu srada Simon ile Bogos Kuryan yavaa gelerek bizim bulunduumuz odaya girdiler. Bogos Kuryan bana bir tokat att. Mardirosu da bir odaya doru ittiler. Simon, polis armak zere gitmeye kalkt. Bu srada Mardiros Efendi ayaklarna kapanarak, yalvarmaya balad. Size 500 lira vereyim, 1.000 lira vereyim. diye sylenmekteydi. Bu srada Kuryann bana Git. Aada bekle! demesi zerine aaya indim. Bekledim. 10 dakika sonra aaya indiler. Bogos Kuryan Bunu kimseye sylemeyeceksin! Yoksa seni ldrrm. Bu namus meselesidir. Ortaya karsa seni ldrrm! dedi. Ben de yalnz anneme anlattm. Vartazyan isminde birisini anneme gndererek 50 lira vaat etmi. Annem davac olacan syleyince, araya dierlerini de kartrdlar ve 100 liraya kadar ktlar. Fakat sonuta davac olduk. Mardiros evden karken Bu i ortaya karsa seni ldrrm. dedii srada, Simon ne yapyordu? Bu sz duydu, fakat bir ey sylemedi. Hlbuki, Mardiros Efendiden 30 lira para almlar. Hatta 500 liralk senet imzalattrmak istemiler. Bunlar neden inkr ediyorsun? Yukarda da sylediim gibi, beklemem iin beni aaya gnderdiklerinden dolay o konudan haberim yoktur. Alm olabilirler Daha sonraki aratrmalarma gre bu meseleden sonra her ikisi Beyoluna gitmiler. Benim yanmda sadece, imzalamas iin ona bir kt verdiler. Bu ktta ifal hlinde yakalandn imzasyla onaylayacakt. Fakat bunu imzalamad. Bu srada beni aaya yolladlar. Daha sonra onlarn ne yaptn bilmiyorum. 70

Mardiros Efendi sana ilk kez tacizde bulunduunda, neden emniyet grevlilerine haber vermedin? hbar etmeye korktum. nk, ilk gn bana Seni ldrr, mahzene gmerim. demiti. fadeni okuyorum. Doruysa imzala. Dorudur. mzalar ve onaylarm. Kirkor Kaykyan

----------

-----

----------

Sirkeci, Kprlhan, 32 numarada avukat, Nianta, Beki Sokak, 6 numarada ikamet eden Kirkor olu Agop Bahri Efendinin ifadesidir. (17 Temmuz 1915)
Mardiros Efendi ismindeki mvekkilinizin bir meselesinden dolay bronuzda birtakm para verilmi. Neler olduysa aklaynz? Mardiros Telliyan Efendi bir gn broya geldi. Kendi aleyhinde bir iftira ve antaja maruz kaldndan haklarnn savunulmas iin bir vekil tayin etmek istediini syledi. Davasn sorduk. Kirkor isminde bir ocuk varm. Kumkapda bo bir evde bulunduum srada bu Kirkorla birlikte iki kii daha ieriye girdiler. Bu iki kii, sen ocuu ifal ediyordun, biz de grdk. Sen kzn bu Kirkora vermelisin. Bunun yan sra 500 lira da para vermelisin. Yoksa sana unu, unu yapacaz. Mahkemeye vereceiz. diye, nce tehdit, bir de bu konuda yazlm kt gstererek imzalamasn teklif etmiler. Mardirosun, buna kar kmas zerine yannda bulunan 30 ksur liray alp gitmiler, bununla da yetinmeyerek meseleyi bir komisyona havale etmiler. Bu Kirkorun annesi de Sen bu komisyon tarafndan mahkm oldun. Bana 1.000 lira vereceksin. diye tehdit etmi. Sonunda mesele polise yansm. Mahkemeye verileceinden dolay haklarnn savunulmas iini bize verdi. Meselenin, zaten polis tarafndan incelenmekte olduunu rendim. Arkadam Arif Beyden Emniyete giderek meselenin incelenmekte olduu birimde ii anlatmasn, Mardiros aleyhine sylenen szlerin antajdan ibret olduunu, ne zaman istenilirse bu adamn polise ifade vermeye hazr bulunduunu sylemesini rica ettim. Kendisi gitti. Dier taraftan da gelmesi iin kadna haber gnderdik. Bylece muamelenin birinci ksm bitmiti. 71

Ertesi gn ocuun annesi geldi. Telliyann olunu ifal etmi olduundan dolay namusunun ayaklar altna alndn, buna karlk olarak da olunun okul masraflar iin 1.000 lira vermesinin lazm geldiini sylemi. Bunun zerine ben kendisine, ok yanldn, gerekte, oluyla arkadalarnn, Telliyan soymak iin evine gittiklerini, hatta parasn gasp ettiklerini, bundan dolay da Telliyann bu hususta susuz olduunu syledim. Olunun arkadalarna kaplmakta olduunu dndm, namus meselesi olduundan dolay davac olunmasnn her iki tarafn namusunu lekeleyeceini syledim. kna olmad. Bu konuyu inceleyenlerin, Telliyan sulu bulduklarn, izin verirsem, broya gelip bana anlatmalarn istediini rica etti. Peki, dedim. Bir iki gn sonra iki kiiyle beraber broya geldiler. Bunlardan birisi Cihan Glyan isminde, uzunca boylu, sivri sakall, akr gzl birisiydi. Dieri, daha ksa boyluydu. Fakat kendisini tanmyorum. zerinden sekiz ay getiinden eklini hatrlayamyorum. Kadnla beraber geldiler. Bunlar kadnn tarafn tuttuklarndan dolay Telliyan suludur. Bu kadna para verilmeli ve ocuu okula gnderilmelidir. dediler. Ben de antaj olayn kantlamak ve bir delil yakalayabilmek amacyla bu konudaki konumama devam ettim. Telliyan zengindir. ocuu Bahecik Okuluna gndersin. Bunun iin arac olaym. dedim. Bunun zerine Namuslu adamdr. Namus meselesinden dolay iftira edildiinden bunu kabul etmez. Ancak, ocuunuzun terbiyesiz olduu anlaldndan eitilmek zere okula gnderilmesi iin ikna edebilirim. dedim. Gittiler. Ertesi gn tekrar geldiler. Byk okula gnderilmesi, para verilmesi gibi baz tekliflerde bulunmaya kalktlar. Bu durum byle drt kez devam etti. Sonra bir gn sinirlenerek kovdum. Kadn tekrar geldi. Baka Mslman bir beyle geleceini syledi. iman, ksa boylu, siyah sakall bir adamla geldiler. Ben onlara Bu meseleyi mahkeme halleder. Biz, antaj davas aacaz. Siz de ifal davas anz. diyerek kadn kovdum. in mahkemeye sevk edilmesini beklediim srada Galata Sulh Mahkemesindeydim. Telliyan Efendiyle arkadam Arif Beyin telala geldiklerini grdm. Ne olduunu sordum. Telliyan Efendi Sizin arkadanz Arif Beyin Emniyete gittii zaman orada brakt kartvizitini bir avukatn brosuna gndermiler. O avukat beni ard. Sen kendini kurtarmak iin Arif Mustafa Beye mracaat etmisin. O da Emniyete gndermi. Hlbuki 300 lira vermeden, hapsedilmekten kurtulman mmkn deil. Bu 300 liray karakoldan memurlar alacaklar. dediini, bana telala syledi. Telliyan, bu avukat tanr. Ben, bu ite bir yanllk olduunu, Emniyetten byle bir haber gelme imknnn olmadn syledim. Sen yanl anlamsn dediimde, doru anladn, mmknse beni o avukatn brosuna gtrmeye hazr olduunu, syledi. Mahkemeden sonra, birlikte gittik. 72

akmaklar yokuunda ismini bilmediim bir handa, yeni avukatlardan bir Ermeni avukat, meseleyi akladmda, ilk nce benden korkarak tereddt etti. Sonra Telliyann yukardaki sylediklerini tekrar etti. Ben, nsanlk iin Telliyan Efendiye haber gnderdim. Polisler bana gelip, bu kart getirdiler. dedi. Bu insaniyetine teekkr ederek Bu polisler gelirlerse anlatnz. Telliyan susuzdur. Bir antaja maruz kalyor. Biz kendilerinden byle susuz adamlar korumasn bekleriz. Nazike idare ediniz. Ne olacan bana bildiriniz. dedim. Kalkp bromuza gittik. Ya o akam ya da bir iki akam sonra bromda dier mterilerden oluan pek ok kalabalk vard. Telliyann da bulunduu bir srada bana birisi gelip, onunla zel bir ey grmek istediini syledi. Bu adam ilk defa grdm. Gayet k giyimli ve renkli gzlklyd. Telliyan Efendi bu adam tand. Korkuyla benden birlikte gitmemizi rica etti. Broda yer olmadndan ve bromuza da gelmediinden, kardaki odaya getik. Orada oturduk. Bu gelen adam biraz nce bahsettiim avukatn syledii szleri tekrarlad. Kendisinin karakoldaki nfuzlu memurlardan olduunu ve bu meseleden dolay tutuklanmamas iin Telliyann fedakrlk etmesi gerektiini, bu akam hemen 30 lira verilmezse gitmeyeceini, tutuklanmasnn kesin olduunu syledi. Telliyan Efendi 300 lirann 30 liraya indiini grnce biraz rahatlar gibi olduysa da, ben resm yetkili olduunu syleyen bir adamdan, byle szlerin sarf edilmesini beklemediimden sinirlendim. Sizden bye mracaat ederim. diyerek ktm. Bekleyen mterilerimin yanna gittim. Sonra herkes kalkp gitti. Bu dava da ben bunlarn hepsini kovduktan sonra Sorgu Hakimliine gitti. Orada tekrar Arif Bey, Telliyanla beraber Sorgu Hakimine gittiler. Sorgu Hakimliinde gerek Telliyan aleyhine alan ifal davasndan dolay, gerekse Telliyann onlar aleyhine at antaj davasndan dolay men-i muhakeme karar verilmi olduunu haber aldm. Bildiim bundan ibarettir. Aratrmalarmza gre sizin odanzda Aravir iin 30 lira ve Hnakyanlar iin 100 lira alnd anlalyor. Bu nedenle kadnn, kendisine hak verdiini syledii komisyon hakknda ne biliyorsanz syleyiniz? Aravir, 30 liraya tamam, dedi. Ben kendisine Deveden byk fil vardr. Byklerine mracaat ederim. diyerek bulunduumuz odadan ktm. Hnakyanlar iin 100 lira alndndan haberim yoktu. Aravire 30 lira verildiini de grmedim. nk ben kp broma gittim. Telliyan, vermi olabilir. Komisyon konusuna gelince, kadnla beraber gelen adamlar gibi, tanmadm baz kiilerden olumu olmaldr. Bu mesele, emniyet grevlilerince takip edildii zaman imdiki gibi bir sonu bekleyerek, dorudan doruya dava amanzn sebebini aklar msnz? 73

Arada antaj gsteren delil ve ip ucu yoktu. Mahkemeye mracaat etsem de bunu o srada ispatlayamayacaktm. Bundan dolay bir ipucu bulabilmek iin kadnla grp konumaya mecbur kaldm. Ayrca Arif Beyi de Emniyet Mdrlne gnderdim. Bu konuda baka bir bildiiniz var mdr? Hayr. Yoktur. fadenizi okuyorum. Doruysa imzalaynz. Evet. Dorudur. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

74

stanbul Emniyet Genel Mdrl Siyas Ksm 2 nci ube Adet 2 nci ube 319 ikyeti Mardiros Telliyann, 1914 yl Aralk aynda Kirkor Kaykyan adl ocuu ifaliyle ilgili mesele zerine derinlemesine soruturma yaplmtr. Buna gre, gerek Gedikpaa Hnak rgt yelerinden olup, bugn eitli yerlere uzaklatrlm olan Nerses Zakaryan, Samoil Tomacyan, Arzruni ve arkadalarnn, gerekse sank Aravir Sahakyan ve ocuun annesi ile Jamanak gazetesi sahibi Misak Kounyann, Mardiros Telliyan tehdit ederek para aldklar anlalmaktadr. Bu konunun zamannda polise tam olarak bildirilmemesi ve bilhassa antajla para ald iddia edilen Hnak yeleri hakknda, o zamanlar yetkililerce Hnak rgt aleyhinde iddetle takibat yapld hlde, bu rgtten korkulduu dncesiyle yetkililere bilgi verilmemesi dikkat ekicidir. Soruturma evrak ekleriyle birlikte gnderilmitir. Aravirin evrak arasnda kan ve tercme ettirilmek zere nce kendisine verilip daha sonra alnan Ermeni tarihine ait birka kitapla, silahlara el konulmutur. zel evrak ve yazmalarla bir adet Araksi Mayer(?) levhas ve Niana ait evrak da Adl ube Mdrlne gnderilmitir. 21 Temmuz 1915 Siyas Ksm 2 nci ube Mdr (mza) stanbul Emniyet Genel Mdrl Adl ube Numara 1647 Divan- Harbe gnderilmesi iin Merkez Komutanlna yazs yazlmak zere ubeye

----------

-----

----------

17 Temmuz 1915 Jandarma Tabur Komutanlna Soruturma sonucunda, ad geenin Konyaya uzaklatrld anlalmtr. zmit Mutasarrflna geri gnderildi. 19 Temmuz 1915 (mza-Mhr) 75

Ad geenin arlmas mutlaka gerektiinden Konya Valiliine durumun bildirilmesi ricasyla Emniyet Genel Mdrlne gnderildi. 20 Temmuz 1915 zmit Mutasarrf Adna Yaz leri Mdr (mza) Siyas Ksm 2 nci ubeye 23 Temmuz 1915

Aravir Sahakyan davasyla ilgili olarak sorgulanmas gereken Bogos Kuryann zmitte olmayp Konyada olduu anlaldndan gerekirse getirtilmesi ve bu yaznn da ilgili evraka eklenmesi iin Adl ube Mdrlne gnderilmitir. 24 Temmuz 1915 2 nci ube Mdr (mza) ---------stanbul Emniyet Genel Mdrl Siyas Ksm 2 nci ube Adet 219 zmit Mutasarrflna Bahecikte otel ileten 38-40 yalar arasndaki Bogos Kuryann korumal olarak stanbula gnderilmesi rica olunur. 14 Temmuz 1915 Emniyet Genel Mdr (mza) ------------------------------------

Soruturma Kurulu Bakanlna Grevlerini ktye kullandklar ve tehdit eyleminde bulunduklar bildirilen Aravir, Nian ve arkadalar Simon haklarnda hazrlk soruturmas yaplmas talebiyle ilgili evrak gnderilmitir. 24 Temmuz 1915 stanbul Divan- Harb-i rf Savcl -------------76 ----------

Davac: Gedikpaada Sarayiinde, 24 numaral evde ikamet eden, Unkapannda 47 numaral dkknda kepek ticaretiyle uraan, stanbullu, 58 yanda, Ohannes olu Mardiros Telliyann ifadesidir. (31 Temmuz 1915)
Aravir, Nian ve Simonu tanr msnz? Nian tanmam. Bundan 8 ay nce Muhsinehanm Mahallesinde odal bir evim vard. Badana yaptrmtm. Badanac sabah saat 07:00de geldi ve im bitti, param ver. dedi. Evime bakmaya gittim. Badanacya Okulun bozulmu su borusu var. Ona bak. Ben gelir paray veririm. deyip eve gittim. Kapy atm, mutfaktan yukar ktm, taraa kapsnn krk olan menteesi nasl olmu diye bakarken kii zerime saldrarak elbisemin eteinden? tuttular. Bu kiiler; Simon, Kuryan ve Kirkor Kaykyand. Bana bir kt gstererek, 500 liralk u senedi imzalayacak ve Kirkora vereceksin. dediler. Simona senedi okuttum. Emre yazl 500 liralk bir senetti. Ayrca kzm Kirkora vereceime dair taahht de vard. Ben, lrm de bunu asla imzalamam. dedim. Kuryann kafamn sol tarafna vurmas zerine, odann iine dtm. Simon stm arayarak 30 lira, 30 kuruumu ald. birlikte Bunu resm makamlara bildirirsen, durumun tehlikeye girer. Senin namusunla oynayacaz ve Kirkorun rzna gemeye kalktn diye tanklkta bulunacaz. diyerek, savutular. Hnakyan Okul Mdr olan Zakaryana gittim ve ona, Sizin ocuklar benden 30 lira, 30 kuru paray antaj yaparak aldlar. Bir senet gstererek imzalatmak istediler. dedim. Zakaryan O zaman rgte bir mektup yaz. dedi. rgt kimdir? dedim. O da Bizim bamz Murat Boyacyan ve Cihan Gldr. dedi. Bahsettii adamlara bir mektup yazdm. Murat mektubu alarak okula gelmi. Zakaryann yannda beni ard. Mektubun ve imzann benim olup olmadn sordu. Evet benim. dedim. Peki, biz pazar gn le vakti gelir, 30 liray sana veririz. Onlar da rgtten atarz. dedi ve gitti. Pazar gn Zakaryan bana Misafirim geldi, ben gelemeyeceim. Tomacyan, Cihan Gl ve Arzruni gelecekler. Siz de bulunun ve grn. diye bir mektup yazd. Bu mektubu hl saklyorum. Pazar gn okulda Zakaryann odasnda bulutuk. Onlar 30 lira, 30 kuru aldklarn iddia ediyorsun. Hlbuki sen askerlik ubesi bakan binbaya, Kirkor ve dierleri yani Bogos ve Kuryann asker kardklarn ihbar etmisin. Bunlar aslrsa kan bedeli olarak 1.000 lira vermen gerekir.Senin hakknda byle karar verdik. Bu paray vereceksin. diyerek, drt gn dnme sresi verdiler. Bu drt gn ierisinde ne yapacam ararak Avukat Agop Bahri Efendiye bavurdum. Agopun, Arif Bey adnda bir orta var; fakat ben 77

tanmyorum. Agop Bahri, bana, Ermenice Sen ounu anlatma. dedi. Agop Bahriye olay anlattm. Pazarlk yaptm ve 30 lira verdim. Davay stlendi. Bu kiiler hakknda dava aacakt. O gn kahvede Murat grdm. Bahri ile konutular, lokantada karnlarn doyurdular. Daha sonra Murat kt. Agop da odasna gitti. Arkasndan Cihan Gl ve Tomacyan, Bahrinin odasna geldiler. Bir eyler konutular. Sonra ben yanna gittim Yarna kald. dedi. Ertesi gn de Barmanz iin urayorum. Bakalm bir ey yapacaz. Bunlarla dalamak olmaz. Kt adamlardr. Bana 100 lira ver. dedi. Ben de verdim. O anda orada Mardiros Mazmanyan vard. O da Hnaktr. Makulyan Hannda kiracdr. Agop Bahriye beni gtren bu adamdr. Arif Bey, Agop Bahrinin ortadr. Bana Mazmanyann, Bahriye bir mektup gnderdiini syledi. 10 lira Aravire, 50 liray da Sebuhyan Hannda Komisyoncu Tomacyana verdi. Gece saat birde ben camekn arkasndayken, paray saydn grdm. Arta kalan 40 liray Cihan Gl ve Murata vermek zere Mazmanyana verdi. Bu paray Sirkecide, Sobac Papazyann zerindeki handa bulunan Hnaklara ait bir odaya gtrd. 50 liray da 4 ay vade ile Cihan Gle bir senet verdim ve dedim. Bundan sonra, bana gelip Biz 150 liray aldk. Asker alma gammazln ile bir iimiz yoktur. diyerek ve bu konuyla ilgili bir kt vererek, kadn ve olu iin kendi irketlerine 100 lira vermemi istediler. Bunlar; Aravir, Tomacyan falan paylatlar. Benden de Bunlarn yapt antaj deildir. diye kt aldlar. Jamanak gazetesi sahibi Serkis Kounyan, kendi gazetesindeki adamyla iki defa haber gnderdi; Ya 50 lira verir ya da namusuyla oynarm. dedi. Kirkor Vartazyan gnderdim. Geldiinde, 50 lira istediini ve namusuma dokunacak eyler yazacan sylemi. Kirkor Vartazyan 5 liraya raz etmi. Ona verdim, gtrp verdi. Kirkor Torosyan da bana bir kt gnderdi. Ktta Efendi, senin iyi ismini kirletmeyelim. Bize 800 kuru kadar para ver. Biz kiiyiz. yazlyd. Kt bende sakl. Gazetelerde bizimle uramasnlar diye, korkumdan 800 kuru da onlara verdim. Bu mesele bu kadardr. Bu Aravir denilen adam, ayn on birinde (24 Aralk 1914) Perembe akam ben evdeyken kapm ald. ki dakika grebilir miyiz? dedi. Kapy atm, geldi oturdu. Bana selm verdi, ben de Sen kimsin? dedim. Ben Aravir. Beyolunda vurulduumda vekiller beni el stnde gezdirmedi mi? dedi. Bu herif kn krklyd, imdi klam. Tanyamadm. Hnak rgtne 10 lira vermisin. dedi. Hayr. dedim. O da nanmam. Belki de vermemisindir; fakat evrak zerinde adn yazldr. diyerek cebinden bir kt kard. Kt el kadar bir eydi. ki taraf krmzyd. ine mavi mrekkeple 10 lira yazlmt. Bu kd ve dier krmz yazl Trke bir kd gstererek Bunlar resm mi yoksa gayri resm mi yapalm. dedi. 78

Bu adamn beni mahvedeceini dnerek Gayri resm yapalm. Zahmet edip geldin. Rica ederim. dedim. Birok yakartan sonra kandrdm, yleyse cuma gn tramvay yolunda grelim. dedi. Ben de Hayr bizi tanrlar, eve gel. dedim, Ben iki polisle geziyorum. dedi. Neyse cumartesi akam bulumay kararlatrdk, Saat 17:00den sonra gelirim dedi ve yarm saat oturduktan sonra kalkp gitti. Sohbetimiz srasnda Kuryann 2.500 lira verdiini, Galatasaraydaki gazetecinin kars 2.000 lira veriyor, 20.000 lira Gllyan vermelidir ki biz vekillere verelim kurtaralm, yoksa aslacak gibi birtakm szler sylyordu. O gider gitmez olumu ve Zariyi karakola kadar gnderdim. Muavin beyi arttm, yokmu. Vekili zzet Efendiyi ardm ve meseleyi anlattm. Haberin olsun. dedim ve onu gnderdim. Ertesi gn cuma sabah Beyazta gittim. Merkez Memuru Bahri Beye meseleyi anlattm. O da bana Peki, cumartesi akam saat 16:30da ben gelirim. dedi. Gerekten o akam kendisi, Hidayet Efendi, Muavin Hamdi Bey ve dier bir komiser geldiler. Bunlar sivil geldiler. Resm elbiseleri boha ierisindeydi. Terzi kyafetine girmi muavin beyle ieri girdiler. O gece saat 01:00e kadar beklediler; fakat Aravir gelmedi. Ertesi gn gelmek zere gittiler. Saat 07:00de Hidayet Efendi, Hamdi Efendi ve Vehbi Efendi geldiler ve gzetlemeye baladlar. Saat 09:30da kzm, Aravirin geldii haberini verdi. Aa indim, Araviri karladm ve onu kapnn yanndaki odaya aldm. Pencere nne oturdu. Kapy biraz aralk braktk. Darda Hidayet, Hamdi ve Vehbi Efendiler bekliyorlard. Hidayet Efendi bana, polisler tarafndan da anlalmas iin konumann Trke yaplmasn sylemiti. Aravire Perembe akam getirdiiniz evrak elinizde mi? dedim. Hayr, onlar senin iine yarar bir ey deildir. Yalnz paray verdiin zaman yrtmak zere sana bir tanesini vereceim. dedi. Bunun karlnda ne vermem gerektiini ve neye karar verdiklerini sordum. Zira kendisi kii olduklarn sylemiti; fakat isim vermemiti. Bana, 1.000 liraya anlatklarn syledi. Birok konumalar oldu. zetle dam edileceksin, bu para ok deil. diye beni korkuttu. dam edilirsem sizin elinize ne geer? Benim bu kadar para vermeye gcm yetmez. Bu miktar oktur, veremem. demem ve ricam zerine, Peki, ben onu bilmem, en son 250 liraya raz olurum. dedi ve pein olarak istedi. Bunun zerine birka gn sre istedim. gn sre verdi. O hlde size 30 lira pein olarak kaparo vereyim, geri kalann gne kadar hazrlarm. dedim. Cebimden kesemi kardm. Beyazt Polis Merkezinin memurlar tarafndan evde hazrlanm olan iaretli liralar kesemden kardm. 9 taneydi. Yksek sesle saydm. Buradan 9 tane kt, yukardan da 21 lira getireyim. diye bahane uydurup 9 liray vererek, odadan ktm. Polis memurlarna da Benim grevim bitti. Bundan sonras sizindir, buyurun. dedim. 79

Vehbi Bey, sivil olarak, kibrit almak bahanesiyle hizmeti gibi ieri girdi ve birden onun kollarn tuttu. Muavin Bey ve Hidayet Bey de ieri girdiler. Onu yakaladlar, silahlarn aldlar ve karakola gtrdler. Artk ben gzkmedim. Zakaryanla size bir ey sylemi olduunu belirttiniz. Ne sylediyse aklayn. Zakaryan bir gn benim eve gelerek, bu meseleler hakknda yani Murat ve dierlerini kastederek Eer bizi haber verirsen, sen sa kalmazsn. nk biz 80.000 kiiyiz ve 150 ubemiz vardr. dedi ve beni tehdit etti. Bu sz sylediinde, vefat etmi olan Hayk Erzurumluyan da vard. Sizde bunlar tarafndan gnderilmi ne gibi yazl evrak vardr? Agop Bahrinin, bizi Hnak rgt ile bartrp, paralarm ald zaman Askerlik ubesine Hac Bey iftira etmemitir. diye yazl ktlar, Simonun, Kirkor meselesinin yalan olduunu ve Hac Beyin yle bir ey yapmadn bildiren bir mektubuyla, rgt ile bartna memnun oldum. Senden byk bir miktar istemiyorum, Bir i istiyorum. diye yazl ikinci bir mektubu; Kirkorun annesinin, babasnn ve kendisinin imzalarn tayan ve Kirkor hakknda benim iin uydurulan duyumlarn doru olmadn bildiren birer mektuplar vardr. Her iimde, bu adamlar, rgt hlinde karma ktlar. Bunlarn bir irket gibi olduklar anlald. Hatta nceden, 30 lira meselesinden dolay Emniyet Mdrlnde soruturma yapld. Simon 18 gn yatt ve Aravirin desteiyle kt. Dier para olayn sylememem iin de beni lmle tehdit etti. Bu irket hlinde olduklarn sylediiniz adamlar kimlerdir? Aravir, Tomacyan, Zakaryan, Cihan Gl, Arzruni, Murat, Simon, Kuryan, Bogos, Kirkor Kaykyan, Kirkorun annesi Eskohi, Mazmanyan Mardiros ve Agop Bahri ile Jamanak gazetesinden Kirkor Torosyandr. Aravirin evinize ilk kez geliini kimler grd? Konumasn kimler duydu? Garbis Karabet, olum ve olumun arkada Zari grdler. Seninle iki dakika grebilir miyiz? dediini duydular. Krmz yazl olarak bana gsterdii kd grdn, Zari bana daha sonra syledi. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

----80

----------

ahitlik etmek zere arlan; Gedikpaa Bileziki Sokak numarasz evde ikamet eden, Nuruosmaniye arkapda Sucu Bedros Aann yannda rak, 17 yanda, Einli, Hogas olu Zarinin yeminli ifadesidir. (31 Temmuz 1915)
Mardiros Telliyan tanyor musun? Tanyorum. Komumuzdur. Aravirin Mardirosun evine geldiini sen de grmsn. Aravir geldii zaman evde kim vard? Ne syledi? Saat 22:00 sularyd. Mardirosun olu Garbis ile birlikte dardaydk. Aravir kapya geldi. Mardiros, kapnn yanndaki pencere camn at. Aravir, Mardirosa ki dakika grebilir miyiz? dedi. O da Buyurun diyerek ieri ald. Onlar odada otururlarken biz dardaydk. Aravirin cebinden nce krmz yazl byk bir kt kardn, sonra cebine koyarak kk bir kt kardn grdm. Biz darda bekliyorduk. Biraz sonra Aravir dar kt ve gitti. Mardiros Efendiye bu adamn kim olduunu sorduumuzda, isminin Aravir olduunu, kendisini Kafkasya tarafnda bir rgte 10 lira verdiine dair makbuzun imhas iin para isteyerek, tehdit ettiini syledi. Mardiros, olunu karakola yollad. Muavin yerinde olmadndan baka bir polis geldi. Ben de evime gittim. Bakaca bir bilgim yoktur. Sana Nian, Simon ve Araviri gsteriyorum. Bunlardan hangisi Mardiros Telliyan Efendinin evine gelerek, iki dakika grmek istedi ve cebinden biri krmz, dieri kk iki kt kararak gsterdi? Araviri gstererek, budur dedi. fadeni imzala. mzalayaym. (mza) -----------------------

ahitlik etmek zere arlan; Gedikpaa Sarayii Sokak 24 numaral evde ikamet eden, Ermeni Getronagan Okulu rencilerinden, stanbullu, 16 yanda, Mardiros Telliyan olu Karabetin yeminli ifadesidir. (31 Temmuz 1915)
Aravir bir gn babanzn evine gelmi, siz de Zari ile birlikte kapdaymsnz. Geldii zaman ne dedi? Kim grd? Anlatnz. 81

Aravir geldii zaman babam ierdeydi. Kapnn yanndaki pencereden bakt, ki dakika grebilir miyiz? dedi. Babam Araviri ieri ald. Oturup konutuktan sonra, Aravir evden kt gitti. Babam beni karakola gnderdi. Muavin bey karakolda olmad iin vekilini eve getirdim. Babamla grt. Sana Nian, Aravir ve Simonu gsteriyorum. Evvelce gelen bunlardan hangisiydi? (Araviri gstererek.) Buydu. fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

82

Divan- Harb-i rf Bakanlna Dilekemdir, Bu yazdklarm, defalarca maruz kaldm haksz yalanlar ve iftiralardan kurtulabilmem iin, kiisel bilgilerimi ve gerekleri, adaletinize arz etmekten ibarettir. Ben, 1911 ylnda, Kahirede, Bogos Nubar Paann okulunda 12 ngiliz liras maala retmendim. Bu srada Balkan Sava kt ve Yunanistan, Trkiyede bir i ihtilal ve karklk karp Osmanl Devletini megul etmek zere Ermeni Ramgavar rgtne araclarla bavurdu. Yunanllar, rgtn bakan ve ayn zamanda Sason ihtilalinin18 tertipleyicisi mehur komiteci Berc Mulu kod adl, Mihran Damadyan19 bularak, 14.000 Yunan grasa tfei, 1 milyondan fazla mermi ve 80 sandk bombayla dinamiti Pirede teslim ettiler. Msrda Hnak rgt bakan olduumdan, bu konudan haberdar oldum. Bu arada Bogos Nubar Paa Ermenistan daha iyi duruma getirmek iin Avrupadaki siyas merkezlerde dolayordu. Dier taraftan Msrda Tanak, Sosyal Demokrat Hnak ve Ramgavar rgtleri, birlikte hareket etmek zere anlaarak, er kiiden oluan bir ynetim kurdular. Bu ynetim ukurovada kacak ihtilali idare edecekti. Bu ynetimi kuran Tanak rgt ileri gelenlerinden Agnuni kod adl, Malumyandr. Bu kii, benzer birtakm karklklar daha tertip etmek zere ukurovaya gitti ve Anadolu sahillerini dolat. zmirden stanbula gitti. 9 kiiden oluan ihtilal ynetiminde ye olmam dolaysyla bu gizli srlara ulatm.

18

Sason, Siirte bal bir iledir. Kumkap gsterisinden sonra karlan Birinci Sason isyan, yabanc devletlerin mdahalesini salamak amacyla Hnak Komitesince dzenlenmitir. 1894 ylnda Murat (Hamparsum Boyacyan), Ermenileri toplayarak isyan karmtr. syan, askeri birliklerce bastrlm, Hamparsum Boyacyan yakalanmtr. Esat Uras; Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yaynlar, stanbul, 1987, s. 471- 478. Mihran Damadyan (1863-1945): lkretimini Istanbul Pangaltdaki Viyana Mkhitarists okulunda, ortaretimini S. Hagop okulunda tamamlam ve daha sonra eitimine Venedikte Murat Rapayelian okulunda devam etmi, 1880de mezuniyetinden sonra stanbula dnm ve 1884-1888 arasnda Muta bir ilkokulun mdrlne atanmtr. 1886da ihtilalci olmaya karar veren Damadyan, stanbula dnerek Hnak Partisine katlmtr. Temmuz 1890daki Kumkap olaynn nde gelen isimlerindendir. Atinaya kaarak Osmanl kart ihtilalci gruplarla temasa geerek Temmuz 1891deki gsterilerde yer almtr. Kimliini deitirerek Sasona gitmi ve Ermeni etelerini kurmutur. Eyll 1896da Londrada Shepherds Bushtaki Frithville Gardensda dzenlenen birinci Hnak Genel Kongresine katlmtr. Daha sonra parti ileri iin skenderiyeye gemi ve partiyle ortaya kan anlamazlklar sonucunda istifa etmitir. 1908de Armenakanlar ve bir ksm Veragazmiyal (Reformcu) Hnaklar birletirerek Sahmanadrakan Ramgavar (Anayasal Demokrat) Partisini kurmutur. 19132te ukurovada silahl isyan karmak istemi ancak ukurova Katogikosu II nci Sahak tarafndan durdurulmutur. Birinci Dnya Sava srasnda ABD ve Avrupada genellikle Pariste bulunmutur. Savatan sonra Bogos Nubar Paann Ermeni Milli Delegasyonuna katlm ve 1919-1920 yllar arasnda Adana temsilcisi olarak grev yapmtr. Ramgavar Azatakan partisinin 1921de kuruluundan itibaren bakanln stlenmitir. 1929-1937 yllar arasnda Beyrutta AGBU (Ermeni Genel Yardmsever Birlii) komitesi yeliinde bulunmutur. 1937de Zartonk [Uyan] gazetesi kurucular arasnda yer almtr. Daha sonra Kahireye yerlemi ve orada Ermeni Apostol Kilisesi yesi olarak lmtr.

19

83

Bu srada Hnak rgtnn 7 nci genel kongresinin, Romanyann Kstence ehrinde yaplacana dair bltenle birlikte davetiye geldi. htilal meselesinin konuulacan ieren sz konusu blten elime geti. Msrda, ihtilale ait baz nemli belgeleri, Osmanl Devletine verme fedakrlnda bulunmak iin gizlice rgtten alp sakladm. Sonra Kstenceye gitmek zere Kahire ve skenderiye Hnak rgtleri tarafndan delege tayin edildim. Elimdeki bu belgelerle, Kstenceye gitmeden nce stanbula geldim. Olaylar anlatmak iin ileri Bakan Talat Beyle grtmde, kendisi bana, o zaman Emniyet Mdr olan Azmi Beyle grmemi emretti. Azmi Beyle grmemizde; ukurovada ihtilalin ortaya kmasn ve devletin megul edilmesini istemediim iin, Ermenilerin Trklerle birlikte Osmanl kardei gibi yaamalar isteimin, teden beri samim bir maksadm olduunu arz ettim. Elimdeki birok nemli belgeyi kendisine verdim ve Kstenceye gittim. Kstencedeki gelimeleri tamamen rendikten sonra, ikinci kez stanbula geldim ve son durumu anlattm. Bu konular takip etmem iin 1.000 kuru maala, siyas blme polis memuru olarak atandm ve Msra gnderildim. Grevim gerei her hafta yazdm raporlar dzenli olarak gnderiyordum. retmenlik yapmam grevime engel olduundan, oradan aldm 12 lira maatan vazgeip, istifa ettim. Emniyet Genel Mdrlnden tahsis edilen maam da gnderilmiyordu. Gayet perian bir durumda olduum halde yine ciddiyetle grevime devam ettim. Azmi Bey skenderiyeye geldiinde, Msr Olaanst Osmanl Komiserlii Baktibi smail Hakk Beyle grm. Evimde bulunduum bir srada, smail Hakk Bey tarafndan el-malum imzal ve skenderiyedeki Savoy Oteline acil olarak gitmemle ilgili adma ekilen bir telgraf, her naslsa rgt mensuplarnn eline geince, beni takibe almlar ve skenderiyede Azmi Beyle grtm renmiler. Bunun zerine rgtten karlmam ve ortadan kaldrlmam iin suikasta dzenlemeye altlar ve idamma hkmettiler. Zeytunlu Ermeni fedaler tuttular, hatta beni zehirlemek istediler. Dikkatli davrandm, baarl olamadlar. Bu baarszlklar zerine, Osmanl Devletinin Merutiyetle ynetilmesinin aleyhinde bulunan muhaliflerden, o srada misafir olarak Kahirede bulunan Albay Sadk Bey, gya Polis Mdr Azmi Beyin suikast dzenlediini, suikastt bana yaptracan, yanmda her zaman var olduunu iddia ettii zehir ile iki adamn zehirlemi olduumu ve defa da dolandrclk suu ilediimi syledi. Ermenilerin kasten ortaya attklar iddialar ve ihbarlar, benim yeni tayin olan Emniyet Genel Mdr Bedri Beyin emriyle tebdil-i kyafet stanbula gitmeme engel oldu. Ayrca evim kuatld ve ngiliz silahl kuvvetlerince tutuklanarak, Kahire Hapishanesinde hapsedilmeme sebep oldu. Yaplan soruturma sonucunda masum olduum anlalarak salverildim. Sonra Kahirede, Msr Devleti tarafndan, 15 ngiliz liras maala; fakat maam yava yava artrlmak artyla polis olmam teklif edildi. Bu grevim, Osmanl ttihat ve Terakki Cemiyeti yelerinden olup da Msrda bulunanlar 84

ngilizlere ihbar etmekten ibaret idi. Vefa gerei byle bir alakl kabul etmedim. Emniyet Genel Mdrlnden bana verilen grevleri Kahirede yerine getirmek ve gelien olaylardan beni haberdar etmek zere bin trl zorluklarla, orada Hnak rgtne mensup bir matmazeli grevlendirdim. Son derece fakir ve muhta bir durumdaydm. Elbiselerimi satarak Kahireden skenderiyeye geldim. Bu hareketime kzan Msr Devleti yetkilileri, skenderiyede beni 15 gn hapsettiler. Daha sonra koruma altnda Msrdan snr d ettiler. Tm bu anlattklarma, o zaman Msr Olaanst Komiserhanesi Baktibi olan ve bugn stanbulda bulunan Baktip smail Hakk Bey ahittir. Burada yine asl grevime devam ettim. te rgtlerin benim aleyhimde karp ortaya koyduklar eyler, tm Ermenilerin bana dmanlna sebep olmu ve benim iin Bu adam mehur ajanlardandr ve hem de Ermeni dmandr. denilmi ve her tarafa fotoraflarm gnderilmitir. Hatta zmirde hi oturmadm halde gya zmirde dolandrclk yapm olduuma dair namusumu lekeleyecek iftiralar bile atmlardr. Bu yalanc haberleri buradaki Pamper gazetesiyle20 de iln ettirdiler. Bu yzden stanbulda bana suikast yapld, sol bacamdan kurunla vuruldum. Beni vuranlar, idam edilen Ermenilerin arasndayd. Asldlar, zaten bu konuyu biliyorsunuz. Tccardan, Mardiros Telliyan adndaki Ermeninin henz sakal, by kmam olan bir Ermeni ocuunu ifal etmesi, Telliyan aleyhinde ikyeti gerektirmi ve meselenin stanbuldaki Hnak rgtnde anlamayla bitirilmesi ve resmiyete dklmeden kapatlmas taraflar arasnda kararlatrlmt. Bu anlama meselesinin dnceden eyleme geirilmesi iin stanbuldaki Hnak rgt ile tam bir temas salamak amacyla Telliyana gerekli uyarlarda bulundum. Bu ii Genel Mdr Bedri Bey ile Siyas ube Mdr Reat Beye haber verdim. Memnun oldular. Mardiros Telliyann, manev basknn tesiriyle ikyeti ocuk tarafna anlama iin vermi olduunu syledii paray, gya benden korktuundan verdiini, tekrar tekrar nefretle syleyerek aleyhimde bulunmas, inkr edilemeyecek bir gerektir. Hem daha sonra aleyhimde tertip ettii rvet aldm iftirasna, kuvvetli bir esas tekil eder. Mardiros Telliyann teklif ettii rveti kabul etmek ve almak yle dursun, yle bir durumda hemen yetkililere teslim ederek doruluumu gstereceim beni tanyanlarca bilinen bir gerektir. Mardiros Telliyan, beni evine davet ettii gn, gizlice intikam almak iin, saklam olduu memuru bu ite ahit tutmutur. Mardiros Telliyann tertip ve iftira ettii bu plandan ama, hem ihtilal rgt mensuplarna hizmet, hem de bana dman olan tm Ermenilerin intikamn almaktr. Bylece Osmanl Devletine yapm olduum hizmetleri, hi olmam gibi gsterip beni gzden drmek, yaptm fedakrlklar ihanet gibi gstermek ve nihayetinde iddetli ve etkili takiplerle ncesini ve sonrasn pek iyi bildiim rgtlerden beni uzak tutarak, bu
20

1910 ylnda stanbulda yaynlanmaya balayan Ermenice gazetedir.

85

sayede alaka arzular olan ihtilal maksatl isteklerine engelsiz ve kolayca ulamak istemilerdir. Geleceimin yok olmas nemli deil; ancak byle bir iftira yznden sadakatimin ihanetle kirletilmi olmasna zlyorum. ok zc ve yaralayc olan bu durum, haddim olmayarak vatanna, devletine ve tbi olduu hkmete sadk olan benim gibi bir fedakr iin, diri diri mezara girmektir. Hakkmda ikyeti olan Mardiros Telliyann srf kin ve nefretle bana ynelttii iftiralara uramsam da, Devletimizin adaleti bu yalanlara kar kutsal bir siper olduundan, maduriyetimin etraflca gz nne alnmasn ve kanun nnde bir an nce hakkn yerini bulmas iin istirham ediyorum. Tutuklanma tarihim 27 Haziran 1915tir. Konuyla ilgili takdir sizindir. 31 Temmuz 1915 Divan- Harb-i rf Hapishanesinde tutuklu bulunan Emniyet Genel Mdrl Siyas Blm memurlarndan Yasi olu Aravir Esas evrakyla birletirilmek zere Soruturma Kurulu Bakanlna 2 Austos 1915 Bakan

----------

-----

----------

86

ahitlik etmek zere arlan, Sirkecideki Balkan Otelinde kalan, Emniyet Mdrl Siyas Blm memurlarndan, Gebzeli, 46 yanda, Abdullah olu Hidayet Efendinin yeminli ifadesidir. (1 Austos 1915)
Tccardan Mardiros Telliyan Efendinin evinde geen olaya dair bilginiz ne ise syleyin. Gedikpaada, tccardan Mardiros Telliyan Efendiyi, Kafkasya Ermeni rgtne yardmda bulunduu iin, kendisi ve dier baz kimseler haklarnda, gya kendisine gnderilmi bir liste olup, soruturma aacan syleyip ve rgt mhryle mhrl iki kt gstererek, meseleyi resm ileme koyduu takdirde, iin tehlikeli ve korkulu bir durum alacan, belki de idam gerektirebilecei tehdidinde bulunarak, iin nn almak lazm geldiini ve gerekli yerlerle grerek, neyi gerektiriyorsa yaplmasnn lzumlu olduunu ve bunun da tabi ki parayla mmkn olacan ve geri dnene kadar paray bulmasn Emniyet Mdrl memurlarndan Aravir syleyerek gitmi. Onun bu tehditkr szleri ve para karlnda evrakn satlmasn teklif etmesi zerine, Telliyan Efendi, Beyazt Merkez Memuru Bahri Beye olay anlatm. Bahri Bey de Reat Beye anlatm. Bunun zerine Reat Bey, beni grevlendirdi. Bahri Beyi grdm. Birinci gn, yani Cumartesi gn saat 16:30-17:00 sularnda Bahri Beyle birlikte sz konusu evde iken Muavin Hamdi ve Polis Vehbi de sivil olarak geldiler. Resm elbiselerin kadnlar araclyla getirtildiini dnyorum. O gece saat 24:00e kadar beklememize ramen gelmedi. Ertesi Pazar gn sabahleyin eve tekrar geldik. Bahri Bey gelmemiti. Muavin ve polis benimle beraberdiler. Saat 09:35te Mardiros Efendinin kz, Aravirin geldiini haber verdi. Mardiros aa inerek, onu kapnn sol yanndaki odaya ald. Kap biraz aralk brakld. Ben, Muavin Hamdi ve Polis Vehbi kapnn arkasnda bekliyorduk. Mardirosa yanmdakilerin de anlayabilmesi iin biraz da Trke konumalarn rica etmitim. Aravir, Arkadalarla grtm. i kapatmak ancak 1.000 lirayla olur. Bu paray verdikten sonra evrak imzalarz. dedi. Mardiros, evrak kendi eliyle yrtmak iin birka kere rica etti. Uzun konumalardan sonra 250-300 liraya pazarlk yapld. Aravirin Son olarak 250den aa olmaz. demesi zerine anlatlar. Mardiros 30 liray pein olarak, o gn kapora olarak vereceini, geri kalann aramba ya da perembe gn deyeceini syledi. Cebinden kesesini karp, benim nceden iaretlemi olduum 7 adet elgazili ve 2 adet iekli liray sayarak verdi. 21 liray da odadan getirmek zere, darya geldi. Muavin Vehbi ve ben, hemen ieri girdik. Bizim stmzde resm elbiselerimiz vard. Araviri yakalayarak yakndaki karakola gtrdk. Gtrmeden nce zerindeki silah ve evrak almtk. 87

Karakolda da Muavin Hamdi, Kayt Memuru Muammer, Polis Vehbi, Polis zzet ve Polis Nuri Efendilerin karsnda, sa pantolon cebinden iaretli 9 liray kararak, gerekli tutana hazrladk. Bildiklerim ve grdklerim bu kadardr. Sonra Nian yakaladm, onu da syleyeyim. Nian hakknda bir ey syleyecektiniz. Syleyiniz. Bir pazar gn, biz Mardirosun evindeyken, Aravir geldikten sonra Nian da evin alt sokanda ve etraf gzetlerken grdk. Sonra biz aa indik. Aravir ile urarken Niann nereye gittiini gremedik. Mardirosun olunun ifadesine gre, aa doru gitmi. Aravirin geldii oda alt katta ve zemine yakn olduundan ve Aravir de pencere kenarnda oturduundan dolay byk ihtimalle, kimsenin eve gelmemesi iin Nian gzetleyicilik yapyordu. Araviri karakolda brakarak ben, muavin ve Vehbi Efendi birlikte Beyoluna gittik. Niann evini aradktan sonra, onu sokakta yakaladk. Silahn alarak karakola gtrdk. Aravirin evini aradnz m? Aradk. Bulduumuz evrak bir kutuya koyduk. Kutu Beyazt merkezine teslim edildi. Ermenistan gsteren, kabartma ipekle ilenmi bir levha vard. Niann evinde neler buldunuz? Onun evinde hibir ey bulamadk. Baka bir bilginiz var m? Bildiim ve grdm baka bir ey yoktur. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. Hidayet

----------

-----

----------

Mardiros Telliyann tekrar alnan ifadesidir. (1 Austos 1915)

Sizin evinize gelerek, iki dakika grmek isteyen ve cebinden kard ktlarla sizi tehdit eden ve daha sonra geleceini syleyerek giden Aravir hangisidir? (Nian, Simon ve Aravir gsterilmitir.)

88

(Araviri gstererek.) Budur; (Nian gstererek.) Bunu karakolda tandm. (Simonu gstererek) Bu da Muhsinehatun Mahallesindeki iin planlaycs olup, bama tekileri toplayan da budur. fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

ahitlik etmek zere arlan: ehzdebanda Tatekne Camisi karsnda 36 numaral evde ikamet eden, Gedikpaa polis noktas memurlarndan, 817 sicil numaral, stanbullu, 28 yanda, Mustafa Fikri olu Mehmet Vehbinin yeminli ifadesidir. (1 Austos 1915)
Tccardan Mardiros Telliyan Efendinin evinde cereyan eden ve Aravir ile ilgisi bulunan olay hakkndaki bilgilerinizi olduu gibi yaznz. Cumartesi gn izinden dndm. Gedikpaa Mevki Muavini Ahmet Hamdi Efendi bana resm elbise giymememi tembih etti. Sebebini sordum. Bana: Memur Bahri Bey ile Siyas ube memurlarndan Hidayet, Mardiros Telliyann evinde bekliyorlar. Ben de darda bekleyeceim. Gerekirse ieriye gireceiz dedi. Memur Bahri Bey, Hidayet ve Muavin Hamdi gece saat bire kadar bekledikten sonra, karakola dndler. Ben de sabah saat 07:00ye kadar bekledim. Daha sonra karakola dndm. Meseleyi karakolda Hamdi Beyden ikinci kez sorduumda; Siyas ube memurlarndan Aravir, Telliyandan 1.000 lira istemi ve cumartesi akam eve gelip paray alacan, ayet vermezse hakknda ilem yaplacan syledikten sonra gitmi. Mardiros da durumu karakola bildirmi. Memur Bahri Bey, Hidayet Efendi ve Muavin Hamdi Efendi arasnda cereyan eden bu mesele hakknda, ne gibi tedbirler alnmas gerektii kararlatrlm. Derhl Mardirostan, 9 adet Osmanl liras alnarak, yedisinin zerine tura ile Reat arasna ikier ince izgi ekilmi ve ikisi de ylece braklmtr. Pazar gn saat 11:00de tekrar Hidayet Efendi, Muavin Hamdi Efendi ve ben birlikte Telliyann evine gittik. Saat 11:30da Aravir geldi. Telliyan, Araviri aa odaya aldktan ve kahveler iildikten sonra, para meselesi konuulmaya baland. Hamdi Efendi ile Hidayet Efendi Ermenice bildikleri iin, kapdan dinliyorlard. Ben de arkalarnda duruyordum. Yalnz 250 lira lakrds ile 9 adet liray Aravire teslim ederken parann sesini duydum. Mardiros yukardan 21 lira daha getireceini syledikten sonra, odadan 89

dar kt. Ben, hemen odaya girip Aravirin zerinde bulunan iki adet revolveri aldktan sonra, Muavin Hamdi Efendi de odaya girdi. Aravir yakalanarak karakola getirildi. Aravirin zeri arand ve Mardirostan ald 9 adet lira, birka grevlinin huzurunda cebinden karlp, tutanak tutulduktan sonra merkeze gnderildi. Bildiklerim bundan ibarettir. fadeni imzala. mzalayaym. Vehbi (817) (mza)

----------

-----

----------

Aklamada bulunmas iin arlan; Beyolu Nianta Beki Sokak 6 numaral evde ikamet eden, Sirkeci Kprlhan 32 numaral yazhanede avukat, Ankaral, 50 yanda, Kirkor olu Agop Bahrinin ifadesidir. (1 Austos 1915)
Mardiros Telliyann bir tehdit meselesinden dolay size bavurduu ifade ediliyor. Siz, tehdit edenlerin kimler olduu ve sonuta bunlar hakknda dava alp almad konusundaki bilgilerinizi ve bu dava ile ilgili giriimlerinizi yaznz. Mardiros Telliyan, Arif Mustafa Bey ile ortaklaa avukatlk yaptmz, Sirkeci Kprlhandaki yazhanemize geldi. Kirkor adl bir ocua, szde tecavz etmi olduundan bahsederek aleyhinde iftira edilmekte olduunu syledi. Telliyan, Gedikpaa taraflarnda yeni onarlm bo evini grmek zere gittii bir gn, Kirkor adl ocukla iki arkada birlikte Telliyann ak brakm olduu kapdan ieriye girmiler. Kirkorun iki arkada, Telliyana Sen bu ocua tecavz ediyordun. Biz de seni grdk. demiler. Telliyana daha nceden hazrlam olduklar bir belgeyi imzalattrmak istemiler. Bu belgede Kzm Kirkor ile evlendirmeyi, 500 ya da 1.000 lira -tam miktar aklmda kalmamtr- para vermeyi kabul ediyorum. yazldn anladnda, byle bir taahht senedini imzalamaktan kanm. Bunun zerine Telliyan sktrarak zerinde bulunan 30 liradan fazla parasn gasp ederek kamlar. Daha sonra da Kirkorun annesini kkrtarak, tecavz olayndan dolay Telliyan takip etmeye ve aleyhinde iftiraya balamlar. Olay polise yansm olduundan, gerek antaj ve gerekse tecavz meselesinden dolay polis tarafndan soruturmaya balanm. Telliyan, bu meselede haklarnn korunmas konusunda vekletini 90

almamz isteyince, biz de kabul ettik. Daha sonra ortam Arif Mustafa Beyden, polis dairesine gitmesini ve olayn ne durumda bulunduunu mmkn olursa aratrarak; Telliyan aleyhinde sarf edilen szlerin antaj olduuna dair bilgi vermesini rica ettim. Dier taraftan olayn aile namusuyla ilgili olmas yznden iin asln renmek gayesiyle Kirkorun annesine haber gnderip bromuza ardm. Birka gn sonra Kirkorun annesi odama geldi. Ona; Madam! Sizin ocuk baz kt arkadalara uyarak, namuslu bir ailenin namusuna leke srmek ister gibi grnyor. Sen akll bir kadna benziyorsun. Byle iftiralar gnahtr. Hem Telliyann hem de ocuun namusuna dokunur. Benim anladm kadaryla; olun Kirkor, Telliyann kzn istemek ve almak amacyla ve Telliyandan para koparmak dncesiyle arkadalaryla birlikte byle bir senaryo hazrlamlar. Hatta Telliyann evine gittikleri gn nceden hazrlam olduklar kd da yanlarnda gtrmler. Sen byle iftiralara ve antajlara alet olma. diye tavsiyede bulundum. Kirkorun annesi Geri ilk nce ben de phelendimse de sonradan, Telliyann ocuuma tecavz etmi olduuna kanaat getirdim. dedi. Nasl kanaat getirdin? diye sordum. Bana Telliyan size daha yeni geldi. Oysa bu meseleden dolay daha nce bir komisyon kuruldu. Komisyon yapt soruturma sonucunda Telliyan sulu buldu. Telliyann, ocuumu byk bir okula gndermek zere 1.000 lira vermesini uygun grd. dedi. Konuyu iyi anlatamadn syleyen kadn, Komisyonda bulunan ahslar getireyim. Onlarla grr ve Telliyann oluma tecavz ettiini anlarsnz. diye izin isteyince; buna laf anlatmann zor olduuna kanaat getirerek, yannda kimi isterse laftan anlayan bir adam getirmesini tavsiye ettim. Bir iki gn sonra kadn, yannda birka kiiyle tekrar bromuza geldi. Ben, daha nce sylediklerimi tekrar ederek aile namusu ile ilgili bu gibi sorunlarn kovuturulamayacan Ceza Kanununun uygun grdn ve taraflar davay takip edip etmemekte serbest brakm olduunu, hele bu meselede bir tecavzn meydana geldiine dair ortada hibir delil ve iz olmad gibi, bu ite bir iftira ve antaj grdm syledim. Bunun zerine kadn ve yanndakiler, bu ite bir antajn olmadn, Telliyann bu ii yapm olduuna inandklarn ve ocuun okula gnderilmesi iin Telliyann 1.000 lira vermesi hlinde kadnn vazgeebileceini sylediler. Ben de cevap olarak; Telliyann sulu olduunu kesinlikle kabul etmem, i mahkemeye de gitse beraat karar alnr. dedim. Mademki okul paras ad altnda bir para isteniliyor, bu durumda Kirkorun yeterli terbiye ve eitim almam bir ocuk olduu anlalyor. Bari Telliyana tavsiye edeyim de ocuu birka sene Bahecikteki okula gndersin. diye yumuak bir dille syledim. Ancak bunlar, bu teklifimi kabul etmedikleri gibi, istedikleri para miktarn artrmak 91

dncesiyle birka defa daha bromuza gelip gitmilerdi. Ben de baka bir ey kabul edilemeyeceini ve Telliyana iftira etmi olduklarn saklamayp kabul etmeleri gerektiini syleyince, artk broya gelmez oldular. Ancak, son olarak Kirkorun annesi Mslman bir adamla broma geldi. Bana, Telliyann belirli bir miktar paray kendilerine vermesini syledi. Ben, Madam! Bu meseleyi mahkeme zecektir. Hakl haksz mahkemede ortaya kar. dedim, gnderdim. Olayn polis tarafndan soruturulmasnn tamamlanmasn ve antaj hakknda bu soruturmada baka deliller ortaya karsa, bunlardan faydalanmay beklerken, bir gn Galata Sulh Mahkemesinde durumadayken, Arif Bey ile Telliyan koa koa kan ter iinde mahkemeye geldiler. Ne oldu? Hayrola! dedim. Telliyann, Arif Bey polise gitmiti. Orada kartn brakm. Bu kart, emniyetten Mahmutpaa civarnda bir avukatn odasna gndermiler. O avukat beni ard. Bu kart gstererek Sen daireye Arif Beyi gndermisin. Fakat o seni kurtaramaz. Bu i iin emniyetin sz geen memurlarndan kiiye 300 lira vermeyecek olursan, seni hapsedecekler ve namusun lekelenmi olacak. Ben bunu size dostluk iin sylyorum. demesi zerine; Bunda bir yanllk var. Emniyet gvenilirdir. Byle bir haber gndermez. Sen yanl anlam, telalanmsn. dedim. Telliyan; Hayr ben yanl anlamadm. Dorudur. stersen bu avukatn yazhanesine birlikte gidelim. dedi. Benim durumam bittikten sonra, Telliyan beni alp oraya gtrd. Avukat, yenilerden gen bir avukatt. Kendisini daha nce hi grmemitim. Meseleyi sorduumda, balangta benden ekindi, sylemek istemedi. Daha sonra Telliyana sylediklerini aynen tekrar etti ve polis iin 300 lira verilmezse, Telliyann tutuklanmasnn kesin olduunu syledi. Ben de Bu ite bir yanllk var, Telliyan antaja uram namuslu bir kiidir, niin tutuklansn? Rica ederim, bu ahslara durumu anlatnz, gnahtr. dedim. O gn m, yoksa ertesi gn m, iyi hatrlayamyorum; nk sekiz aydan fazla bir zaman geti. Bir akam Telliyan yine bizim brodayd. Baka mterilerimiz de vard. Bu srada, dardan bir adam geldi.Telliyan ile yalnz grmek istediini syledi. Ben de yazhane kalabalk olduundan, yandaki bir odada grebileceklerini syledim. Telliyan, grmede benim de bulunmam istedi. Ben de kabul ettim. Yandaki odaya gittiimizde; gelen kiinin olduka sz geen bir kii olduu hl ve tavrlar ile Telliyann ondan ekinmesinden belli oluyordu. Ben kendisini Mslman bir bey zannettim. Ancak konumaya baladnda, kendisinin emniyetin en sz geer memurlarndan olduunu, Telliyann tutuklanmamas karlnda 300 lira istediklerini syledi. Ben de Telliyann antaja maruz kalm, susuz birisi olduunu syledim. Bu adamn aceleyle saatine bakarak, Bugn akam istenilen parann 30 lirasn vermezsen, kesinlikle hapsedileceksin. diye, Telliyan tehdit etmesi zerine, kendisine hkmet memuru sfat veren bir adamn bu ekilde tehdidine canm sklarak, Beyefendi rica ederim. Deveden byk fil vardr. Mvekkilim susuz yere tutuklanyorsa, biz de elbette daha byk makamlara bavurarak haklarn koruruz. diyerek o 92

odadan ktm ve kendi odama gittim. O dakikaya kadar, gelen adam Mslman birisi sanyordum. Bu ahsn, Aravir olduunu, sonradan Telliyan syledi. Kirkorun annesinin beraberinde getirdii ahslarn adlar neydi? Birisinin adna Canglyan diyorlar. Dierlerini bilmiyorum. Sekiz dokuz ay geti. Birisinin de Tomacyan olduunu sanyorum. Kirkorun annesiyle bronuza gelen Mslman ahs kimdi? smini bilmiyorum. iman, siyah sakall bir adamd. Mahmutpaa civarnda olduunu sylediiniz ve Arif Beyin kartnn polis tarafndan kendisine gnderildiini anlattnz avukat kimdir? Daha nceden tandm birisi deildi. Sanrm Tanilyan olmaldr. Telliyan daha iyi bilir. Bronuza Telliyan grmek iin gelen ve sizin Mslman bir ahs olduunu zannettiiniz adam ile Telliyann grmelerinde sizden baka kim vard? Sanrm baka kimse yoktu. Sonradan isminin Aravir olduunu rendiiniz ve nceden Mslman bir kii olduunu zannettiiniz adam, size gsterdiim ahs mdr? Aravir gsterilmitir. Evet budur; fakat ben bu adam nceden tanmyordum. Telliyan tehdit edenler hakknda dava alp almadn ve sonucunun ne olduunu sylemediniz. Bu hususu da akla kavuturunuz. Mesele polisten yargya havale edildi. Ortam Arif Mustafa Bey, Telliyan ile birlikte adliyeye gittiler. fadeleri alndktan sonra Kirkor ve annesi davadan vazgemi. antaj yolu ile tehdit meselesi iin de sorgu hakimlii tarafndan yaplan soruturma sonucunda, Telliyan ve onu tehdit ederek para alanlar hakknda son soruturmann almasna yer olmad kararnn verilmi olduu haberini aldm. Telliyann avukatydnz. Gerek tehdit meselesini ve tecavz davasn stlendiinize gre, tehdit edenlerin kim olduunu bilmeniz gerekir. Kimler hakknda tehdit davas amtnz? Sanrm birisi Simon idi. Dierlerini unuttum, bilemiyorum. Arif Bey ile Telliyan Efendi daha iyi bilirler. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza) -------------93 ----------

Divn- Harb-i rf Soruturma Kurulu Bakanlna Telefonla istenen, emberlitada Hamamgl Hannda ikamet eden Atiyenin kardei Mahmut ile Jamanak gazetesi sahibi Serkis Kounyan gnderilmilerdir. Jamanak gazetesinden Kirkor Torosyann ise bir sre nce ankrya uzaklatrld anlalmtr. 2 Austos 1915 Mhr Ayasofya Polis Merkezi Memurluu (mza)

----------

-----

----------

skdar Polis Mdrlne nceleri akmalarda Kirkor Vartazyann ticarethanesinde ktip iken, bugn skdar cadiyede oturan Grnl Kegam Kounyann gnderilmesi. 3 Austos 1915 Divan- Harb-i rf Soruturma Kurulu Bakan Hseyin Hsn Acilen Cenbiye(?) Merkez Memurluuna 3 Austos 1915 Ad geen ahs bugn Divan- Harbe arlm ve Emniyet Genel Mdrlne gnderilmitir. 4 Austos 1915 skdar Polis Mdr adna (mza)

----------

-----

----------

94

Agop Bahri ve (25 Austos 1915)

Mardiros

Telliyann

yzletirilmeleridir.

Telliyan Efendi! Agop Bahri Efendiye nasl bavurduunu sonularn anlat, dinlesin.

ve

Simon Aleksanyan, Bogos Kuryan ve Kirkor Kaykyan bana antaj yaparak 30 lira almlard. Mazmanyan ile birlikte Agop Bahri Efendiye gittik. Konuyu anlatarak, davaya bakmasn istedik ve 30 liraya anlatk. Tomacyan, Cihan Gl, Arzruni, Murat ve Aravirin hem Hnak Partisi mensubu hem de asker kaa olduklarn Sultanahmet Askerlik ubesi Bakanna haber vermitim. Bunlar geldiler. Bahri Efendinin brosuna, dava iin bavurmak zere gittiimde, Bahri Efendi; bu ahslarn zararl kimseler olduunu, benim onurumla oynadklarn ve bunlarla uralmamasnn daha hayrl olacan, syledi. Bunlarla uramamn, canma ve namusuma leke getireceini anlatt. Siz bu adamlar grdnz m? Ben bu adamlar grmedim. Agop Bahri Efendi bunlar oraya toplam. Agop Bahri Efendi! Ne diyeceksiniz? Telliyan Efendi bana gelerek, Kirkor adndaki bir ocua tecavz ettii iddiasyla hakknda dava aldn syledi. Konunun polis tarafndan incelenmekte olduunu belirterek, 20 Ocak 1915 tarihinde bana bavurmutu. Kendisinden konu hakknda aklama istediimde; Gedikpaadaki onarlmakta olan bo evini grmek zere gittii bir gn, arkasndan kiinin ieriye girdiini ve bunlardan ikisinin, Sen Kirkora tecavz ediyordun. Biz grdk diyerek kendisine iftira ettiklerini ve nceden hazrlam olduklar bir senedi imzalattrmak istediklerini syledi. Telliyan Efendi, kendisine imzalattrlmak istenilen bu belgenin ieriinde kzn Kirkora vermeye ve 500 ya da 1.000 lira gibi miktar tam hatrmda kalmayan bir paray demeye sz verdiinin yazl olduunu grnce, hibir ekilde bunu kabul etmeyip, imzadan kanm. Bunun zerine bu ahslar kendisini soyarak, zerinde bulunan 30 liray alp gitmiler. Daha sonra Kirkorun annesini kkrtarak, Telliyan hakknda tecavz davas amasn sylemiler. Onuru inenen Telliyan Efendi de aleyhinde alan bu tecavz davasnda, kendisini savunmamz iin beni ve ortam Arif Beyi tayin etmiti. Kendisiyle 40 liraya anlatk. 20 lirasn nceden, kalan 20 lirann da 10 lirasn bu tecavz davasndan dolay sorgu hakimi tarafndan son soruturmann almasna yer olmad karar verilip, karar kesinletikten sonra verdi. 95

Bu antaj ve tecavz meselesinden dolay, niin olay gn hemen bunlar takip ederek polise teslim etmediini sordum. Ancak burada hatal davrandm. nk onlarn byle bir antaj yaptklarna ilikin elinde hibir delil ve ipucu olmadn syledi. Kirkorun annesini broma ararak, Telliyan Efendi namuslu adamdr. Grnyor ki, senin olun kt arkadalarn kkrtmasyla Telliyan Efendiye byle bir iftira atyor. Gnahtr, ayptr. Bu olayda iki ailenin namusu sz konusudur. Byle ihtiyar bir adam tecavzle sulayarak, hem onun namusunu hem kendi namusunuzu lekelemi olursunuz. diye nasihat ettim. Bunun zerine, Kirkorun annesi Siz Telliyan daha yeni tanmsnz. Onu yeterince tanmyorsunuz, O kt bir adamdr. Oluma tecavz etmitir. Hatta tecavz ettii bundan nce kurulmu olan bir komisyon tarafndan kantlanmtr. Bu komisyon Telliyann 1.000 lira vermesini uygun bulmutur. dedi. Kadn, sonu olarak, Ben sizi inandramyorum ve olay yeterince anlatamyorum. zin verirseniz bu ii anlatmak zere konu hakknda bilgisi olanlar size getireyim. dedi. Ben de bu kadnn ok konuan ve sz anlamayan biri olduunu grdmden, Yannda bir erkek getir de kim olursa olsun! dedim. Sonra bu kadn, Cihan Glyan ve dier baz arkadalaryla beraber broma geldiler. Bunlara yine, Telliyan Efendinin namuslu bir adam olduundan, Kirkor ve arkadalarnn antajna uradndan sz ederek, kadna sylediklerimi onlara da syledim. Bunlar cevap olarak, Telliyan sizin bildiiniz gibi iyi bir adam deildir. Bu ocua iki defa tecavz etmitir. Hatta bundan nce iki kiiye de asker kaaksdrlar diyerek iftira etmi ve onlar hapsettirmitir. Gerek tecavz ve gerekse iftira meselesi, Gedikpaadaki herkes tarafndan bilinmektedir. Bundan dolay imdi bu ocuu bir okula gndermek zere 1.000 lira verirse kadn da davasndan vazgeer. dediler. Ben de karlk olarak; Telliyan Efendinin namuslu bir kii olduu hakkndaki grm deitirmeme sebep olacak hibir delil grmyorum. Amacm ve veklet grevim bu tecavz davasndan dolay iki ailenin namusunu korumaktr. Bu tecavz meselesinin geree aykr olduunu aklayan bir mektup verirlerse, Telliyan Efendiye rica edeyim, bu Kirkor adl ocuu birka sene Bahecikteki okula gndersin. dedim. Onlar kendi fikirlerinde srar ederek, Hi olmazsa Robert Koleje21 sekiz dokuz sene gnderilmeli. dediler. Ben bunu kabul etmedim. Sonuta bu meselenin mahkeme tarafndan zlmesi iin birka defa gelip gittiler. Bunlarn bu gelip gitmeleri, bromdaki ilerimi yapmama engel olmaya balad iin,
21

Amerikallarn at en nemli protestan okuludur. 1863te stanbulun Bebek semtinde Cyrus Hamlin adl misyoner tarafndan almtr. Kolej, adn, finansn stlenen New Yorklu tacir Christopher Rinlender Robertten almitr. nceleri dil ve ticari bilim retimine arlk verilirken, 1912 ylndan itibaren mhendislik retimine balanmtr. Birinci Dnya Sava dneminde ak kalan okul, Cumhuriyet dneminde de faaliyetine devam etmitir. Ayten Sezer; Atatrk Dneminde Yabanc Okullar (1923-1938), Trk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1999, s. 64-67.

96

kendileri ile bir daha grmemeye karar verdim. Mesele bundan ibarettir. Telliyan Efendinin Bahri Efendiye bavurmasna araclk eden Mazmanyan ile ilgili blm okunarak Buna ne diyeceksiniz? Mazmanyann siyasal bir partiye mensup olup olmadn bilmiyorum. Mazmanyan aracdr. Bizim broya baz iler getirir ve getirdii ilerden araclk cretini alrd. Bundan nce Kadri Beyin davasn getirmiti. Vekletini aldm ve Kadri Beyden aldm cretten Mazmanyann araclk cretini verdim. Bu sefer de bana bir kart yazarak tecavz olayndan dolay Telliyan Efendiye iftira edildiinden sz ederek, vekletini vermek zere bize getireceini belirtmiti. Bundan maksad kendi araclk cretini garanti altna almakt. Telliyan aracsz olarak bize gelse, Mazmanyann bundan bir kazanc olamazd. Yukarda sylediim zere Cihan Glyan ve arkadalar birka kez broma gelip gittiler. Belki bu srada Telliyan Efendiye byle bir sz sylemi olabilirim. Murat bir kez geldi. Fakat bu i iin mi yoksa eine ait bir arsa ii vard onun iin mi geldi, hatrlamyorum. Muratn einin skdarda posta yolunun sol tarafnda bulunan arsas ile ilgili bir dava almt. Arsada pay bulunanlar bize veklet verdikleri iin Muratn ei de kendi hissesi iin vekletini stlenmemizi ve ilerini takip etmemizi istedi. Ancak bunlar veklet cretini pein olarak vermek istemedikleri gibi, masraflarn da icra yoluyla almamz istediklerinden, onlarn vekletini almay, dier pay sahiplerinin durumunun biraz belirginlemesini bekleyerek erteliyordum. Bu arsa davasndan dolay, dier pay sahiplerinin vekleti resm olarak benimle birlikte Tehafi olu Ahmet Bey adna alnmt. Bu yzden bunlarn vekletini almay geciktiriyordum. Sanrm bu konu zerine konuuldu. Ben dier meseleye yzeysel olarak girmek istediysem de Murat bu konuya girmek istemedi ve Bu konuyu kapatnz. dedi. fadelerinizi imzalaynz. mzalayaym. Agop Bahri

----------

-----

----------

97

Sank; Gedikpaa Gelenmi Sokak 4 numaral evde ikamet eden, arkap Kalpaklarbanda Avadis Ustann dkknnda kunduraclk yapan, stanbullu, 1888 doumlu, Aleksan Manukyan olu Simonun ifadesidir. (25 Austos 1915)
Ka senedir Hnaksn? Alt yedi sene kadar oldu. Hnak Kulbnde yani Kumkapdaki halk kulbnde yelik yaptm. Bir buuk senedir kapal olan bu kulpte, akamlar ders alr, oyun oynardk. Kulbn altnda bulunan kahveye herkes gelirdi. Ben Hnak rgtne girmedim, fakat Hnaklara sevgi besliyorum. Mardiros Telliyan tanyor musun? Tanyorum. Bu bir ocua bir ey yapm. Nasl oldu? Gedikpaa Kilisesinde papaz yardmcl yapyorken, bir sabah, su dkmeye kmtm. Bu srada kilisenin bir kesinde Kirkor ile Telliyan konuuyorlard. Sonra, Kirkoru ardm ve ne konutuklarn sordum. Kirkor, Telliyann kendisini bir takm yerlere davet ettiini yani hamama ve otele davet ettiini syledi. Ben de bu adamn namuslu olduunu syledim. Kirkor Sen grrsn. demi, gitmiti. Pazar gn kilisede grdm. gn sonra evimde otururken akam saat 23:30 sralarnda, Kirkor kapy ald ve dedi ki, Sabah saat 09:00da Alibey yokuunda Fransz Okulunun bulunduu sokan altnda, ifte gelinlerin karsndaki alt sokakta bulunan ift balkonlu evlerden bo olana gideceiz. Kirkoru gnderdim. Ertesi sabah saat dokuza eyrek kala oraya gittim. Kede beklerken, Kirkor eve girdi. Bogos Kuryan, Kumkapdan yukar doru karken selam verdi ve Birlikte gidelim. dedi. Kuryana orada neden beklediimi, yani Mardiros Efendinin Kirkora ne yapacan grmek iin beklediimi syledim. Kuryan Ben de seninle gelirim. dedi. Bunun zerine bir ahit daha olsun, diyerek birlikte Mardirosun evine gittik. Kap akt. Kimse yok mu? diye seslendik. Ayak sesi geldi, Kimdir o? diyerek Kuryan yukarya kt. Telliyan, Kuryan grnce Ne hakkn var evime giriyorsun? diyerek dirseiyle Kuryan itti. Ben de yanlarna gittim. Mardiros Efendi beni grnce Aman Simon sen bilirsin. Aman bir eydir oldu. dedi. Telliyann ocua tecavz etmi olduu anlalyordu. Bunun zerine Kuryan, ocua iki tokat vurarak Utanmaz edepsiz! diye bard. Telliyana da Utanmyor musun? Dnya kan alyor, sen burada edepsizlik yapyorsun! dedi. Telliyan, ocuk beni zorla kendisine aryor. dedi. Kuryan, polise haber vermeye gitti. Telliyan benim elime ayama kapanarak, Namus ve rzm senin elinde! diye yalvaryordu. 98

Telliyan, bu arada fenalat. Ben, hemen Kuryan ardm. Telliyan bizi odaya gtrd. Size 300 liralk bir bono vereyim, bu i burada kapansn. dedi. Ben de Deil 300 lira, 300 para da versen istemeyiz. dedim. Teklif ettii para miktarn 500 liraya kadar kard. Paray bir beze sardm, darda size vereceim. dedi. Biz, stemeyiz. dedik. Bu arada Kuryan cebinden bir kt kararak, Telliyann azndan Ben bu ii yaparken Simon ve Kuryan beni yakaladlar. diye yazdktan sonra, Telliyana Bunu imzala! dedi. Telliyan imzalamad. Biz bu kd imzalattrp Patrikhaneye gtrecektik. nk kendisi kilise yesiydi. Telliyana bunu imzalattramaynca, ocukla birlikte evden dar ktk. ocuun annesine giderek olay anlattk. Siz davac olun, biz de ahidiz. dedik. Bunun zerine Kirkorun annesi, Telliyann yanna gitmi. Sonra ne olduunu bilmiyorum. Telliyan bu olaydan sonra, Topkap Sarayndaki askerlik ubesine giderek, Simon ile Kuryan askerlikten kayorlar ve askere gitmemek iin sizi aldatyorlar. diye, bizi ihbar etmi. Bunun zerine, bizi gzetim altna aldlar. Ertesi akam kefaletle ktk. Askerlik ubesi bakan t vererek bizi brakt. Sonra Telliyan, Hnak Partisi Merkezine bir mektup yazarak Simon ve Kuryan benim zerime saldrarak, bana antaj yaptlar. 30 lira 30 kuruumu aldlar. diye, bizi ikyet etmi. Hnak Partisinden Tomacyan, Cihan Glyan ve Arzruni meseleyi anlamak iin bizi ardlar. Biz de tecavz olayn bunlara anlattk. Sonra Kirkorun annesi ile Telliyan da bu ahslara bavurmu. Telliyan, ocuun annesi ne istiyorsa sylesin. demi. Kadn da ocuun Avrupadaki okullarda ya da be sene okutulmas iin gerekli paray vermesini sylemi. Telliyana kadnn bu isteini iletmiler. Telliyan, Bana 1.000 liralk masraf ayorsunuz. demi. Bunun zerine Telliyana, bu istei kabul etmemesi halinde, resm makamlara bavurulacan syleyen Tomacyan, Cihan Glyan ve Arzruni kendilerinin de ahitlik yapacaklarn sylediler. Daha sonra Emniyet Mdrlnde ve adliyede bizim ifadelerimiz alnd. Daha sonra bu konuda son soruturmann almasna yer olmad karar verilmi olduunu duydum. Kuryan, o zaman ne i yapyordu? Bahecikte otelciydi. Sen dkknda ne kadar kazanyorsun? ler iyi gittii zaman 150 kurua kadar kard. imdi 80 - 100 kuru kadar kazanyorum. Madem Kirkor, Telliyann kendisini kandrmak istediini sylemi. Niin annesine bilgi verip engel olmadn? 99

Ben ocuun lafna inanmamtm. Kirkoru da annesini de tanmazdm. Yalnz kendileri kilisede tabaa para brakrlard. Bu kadaryla tanrm. Annesini tanmazdm, bu olaydan sonra kendisini tandm. Kirkorun babas kimdir? Ad nedir? Fesi Karabet Kaykyandr. Tanyor musun? Sonradan tandm. Sen evi gzetledin. Kuryan iin iine neden soktun? Gelirse ahit ift olsun diye, durumu ona anlattm ve birlikte gittik. Sen bu gzetleme iini ocuu korumak iin mi yaptn? Telliyann namussuzluunu ortaya karmak ve ocuun namusunu korumak iin yaptm. Telliyan kilise yelerindendir. Byle bir ey yapan namussuzdur. Telliyann namussuzluunu ortaya karmak ve ocuun namusunu korumak amacyla da olsa zel bir eve ocuun girmesine izin vermeden nce, durumu polise veya ocuun annesine sylemen gerekirdi. Byle yapmayp da anlattn ekilde sadece gzetleme yapman, senin Telliyan aleyhinde hareket ettiini ispatlyor. ocuun szlerine nceden inanmadm. Gzmle grmek istedim. O gne kadar Telliyan namuslu birisi olarak bildiim iin, grmek istedim. Senin, yaadn mahallede kilise yelii, muhtarlk, ihtiyar heyeti yelii ya da khyalk gibi bir grevin var m? Hayr. Kilisede papaz yardmcsym. O halde Telliyann drstln aratrmak senin grevin olmadna gre, niin takip ettin? Kendisi kilise yesidir. Okulun, kilisenin rz ve namusu kendisinin elindedir. Bakalarna da yapabilir. Senin Telliyan Efendinin drstl zerine kovuturma yapmaya ne yetkin vard? Kendisiyle ayn mahalledeniz. Telliyann kilise yeliine seilmesi iin ben de oy verdim. Kilise yelerinin namuslu mu, namussuz mu olduklarn ben de aratrabilirim. Kuryan da sizin mahallede mi oturuyor? Hayr. Kendisi Baheciklidir.

100

Polise bilgi vermezsen, ocuun annesine haber vermezsen kilise ve mahalle asndan baz bahaneler sylediin halde ne kilise yetkililerine ne de mahalle muhtarlarna bilgi vererek bir heyet almazsn deil mi? Evet, bilgi vermedim. u halde; sizinle ayn mahallede oturmayan ve Telliyan Efendiyle bir ilgisi bulunmayan Kuryan ile ortak hareket etmeniz, sizin Telliyan aleyhinde uydurulmu bir yalann failleri olduunuzu gsterir. yle deil mi? Hayr. Bunu asla kabul etmiyorum. Kuryan, Hnak deil midir? Kendisinin hangi partiye mensup olduunu bilmiyorum. Ben Kuryan otelinde kalm olduumdan dolay tanyorum. Telliyan Efendinin 30 lira 33 kuruunu aldnz m? Hayr. Telliyan Efendiye 500 liralk bir bono imzalatmaa almadnz m? Kendisi 500 liralk bir bono verecekti. Biz kabul etmedik. Mardiros Telliyan Efendiye; 27 Kasm 1914 tarihinde Gya bizim de hazr bulunduumuz halde Kirkor Kaykyan ile aranzda gemi olan onur krc olay hakknda dolamakta olan sylentiler tamamyla geree aykrdr. Biz, sizi kesinlikle namusu lekeleyen bir halde grmedik. Bundan dolay bu konuda sylenen szleri reddederiz. inizin rahat olmas iin bu belgeyi imzalayp size veriyoruz. Verdiimiz bu belgeyi isterseniz hemen gazetelerle yaynlamaya yetkili olduunuzu bildiririz. 3 Ocak 1915 stanbul. (mza: Simon Aleksan Manukyan)

Bu okunan kt ve imza senin deil mi? Dosya iindeki (3) numaral belgedir Kttaki yaz benim deil, fakat imza benimdir. Niin bu kd verdin? Kendisi o kd yazl olarak alp geldi. Biz kadn ile anlatk. Bu i kapansn. u kd imzala. dedi. Ben de kadn ile anlam diyerek imzaladm. 101

Okuduktan sonra m imzaladn? Evet. Okudum, yle imzaladm. Bu kd bu ekilde imzaladktan sonra neden Telliyan aleyhinde aklamalarda bulundun? nk nce Emniyet Mdrlnde inkr ettim. Sonra dorusunu syledim. Daha sonra Adliyeye gnderildi. Adliyede bu kttan bahsettim. Sonra son soruturmann almasna yer olmad karar verildi. Sana bu kd gsterinceye kadar niin bundan hi bahsetmedin? Hi aklmda deildi. Sen ve Kuryan, Kirkoru Telliyann evinde grdnz zaman Telliyan Efendiye Bu suu iledim. diye yazl olan bir kt imzalattrmak istemisiniz. Patrikhaneye getirecektik. Niin kt almak istediniz? Kt olmazsa, kimse inanmayacakt. Bunun iin kt almak istedik. Sen ve Kuryan inanlmayacak adamlar msnz? Kunduraclkla uraan birisiyim. Kundurac ismi biraz kt kmtr. Bu aklamalara gre senin, Kuryann ve Kirkor Kaykyann Hnaklarla birleerek Telliyan Efendi aleyhine iftira ile tehdide kalktnz anlalyor. Ne diyeceksin? Kabul etmiyorum. (mza)

----------

-----

----------

Yukarda ad geen Simon ile yzletirilmeleridir. (25 Austos 1915)

Telliyan

Efendinin

Telliyan Efendi! Simonun imzas bulunan kd ne zaman aldn? Hnaklarn benden paray aldn ve onlarla bartm haber alm. Bunun zerine imzal mektubunu sevinerek gnderdi. Hatta onlarn dediklerine uy, yani Tomacyan ne derse onu yap, diyordu. Bu kd kendi kendisine Hnaklarn ald paradan keyiflenerek, evime 102

gnderdi. Bu Tomacyan, Simonun 17 - 18 gn tutuklu kalmasna acyarak benden para istiyordu. Simon Aleksan! Ne diyeceksin? Hayr. Kabul etmiyorum. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

ahitlik yapmak zere arlan; Gedikpaa Tiyatro Caddesi Alibey yokuu 38 numaral evde oturan, Byk ar Hac Hasan Sokak 12 numaral dkknda elbiseci, Divriili, 48 yanda, Bogos olu Kirkorun yemin ettirildikten sonra ve Mardiros Telliyan Efendinin karsnda alnan ifadesidir. (28 Austos 1915)
Mardiros Telliyan Efendi! Kirkor Vartazyan ne biliyor? Simon ve Kuryann 500 lira isteyerek, 30 lira 30 kuru aldklarn ve benden tehditle bunu istediklerini, kzm Kirkora vermem iin bir kt yazm olduklarn, Kirkor Vartazyan Efendiye syledim. Kirkor Vartazyan, Simonu ararak, bu durumu ona sordu. Simon da 30 liray aldn, bunun 15 lirasn kendisine ayrdn, 10 lirasn Bogos Kuryana ve 5 lirasn da Kirkor Kaykyana verdiini syledi. Kirkor Vartazyan bu konuyu biliyor. Kirkor Vartazyan Efendi! Nasl oldu? Mardiros Telliyan Efendinin evinde, yemek odasna Simonu ardk. Ayp deil mi? Nedir bu? dedim. Simon da Telliyan Efendinin aklad ekilde durumu anlatt. Aldklar parann 15 lirasn kendisine ayrdn, 10 lira Bogos Kuryana ve 5 lira da Kirkor Kaykyana verdiini, Simon itiraf etti. fadelerinizi imzalaynz. mzalayalm. (mza) -------------103 ----------

Daha nce ifadesi alnan Kirkor Kaykyann tekrar alnan ifadesidir. (29 Austos 1915)
Mardiros Telliyan ile seni, Telliyann evinde bulduklarnda bu Kuryan ile Simon, Telliyan Efendiyi dvdler mi? Onlar geldiklerinde Telliyan Efendinin n akt. Utanmyorsun. Byle zamanda bunu dnyorsun. diyerek, onu dvdler. Kuryan bana da bir tokat vurdu. Mahallede ocuklar sana ibne falan diyorlar m? Ben ibne deilim. Simon ve Kuryana, Mardiros Telliyann evinde sizi basmalarndan nce de Telliyann sana tecavz ettiini sylemi miydin? Telliyann evinde bana tecavz ettiini, daha nce Simona sylemitim. Ben Kuryann yerine polis gelecek sanyordum. Neden polis geleceini dnyordun? Simon bana nceden, ya baban ya da polisi getirir, ahit olmalarn salarm, demiti. Simona bu hikyeyi nerede syledin? Kilisede. Ben Telliyan kovmaya alrken Simon grm ve Durum nedir, anlayaym. demiti. Ben de kilisede kendisine anlattm. Telliyann sana ilk tecavz madem senin istein dnda oldu, bu durumu neden annene ve babana sylemedin? Babam sinirli olduu iin. Sinir hastalndan fel olabilir, diye sylemedim. Anneme de sylemedim. ki gn hasta yattm. Yalnz annene syleyebilirdin. Neden sylemedin? imdiye kadar anneme bir ey sylememitim, utandm. Simon sizin eve gelip gider mi? Durumu anlatmak iin o zaman bir kere geldi. Fakat ondan nce gelmedi. Annem tanmyordu. Sen tanyor muydun? Kilisede papaz yardmcl yapt iin tanr, fakat grmezdim. Sadece selamlamadan meydana gelen tanklnla bir adama bu srrn syleyerek, polis armaya kalktn da neden bakasna sylemedin? Simonu orada tandm iin kendisine syledim. 104

Simon, komiserle o eve gelecek olsayd duruma resm grevliler el koyduunda, annen baban duymayacak myd? O zaman polis de ahit olurdu. Anne ve babann en samim dost olduunu, o an dnemedim. Annem ve babam duymayacak sandm. Simon komiseri getirmeyip, neden Kuryan getirmi? Kuryan, ahit olsun diye getirmi. Annen baban davac olursa, biz ahitlik yaparz. Sen merak etme. dediler. Sen, hem ben ibne deilim diyorsun, hem de Telliyan bana tecavz etti diyorsun. Telliyan bir kere tecavz etti. Bakas tecavz etmemitir. Doktor muayene ettii zaman, Yeni el dokunmu. zerinden iki buuk ay gemi. dedi. Muayene raporundan senin tecavze uram olduun anlalamam. ki buuk ay gemi olduundan, doktor, bir hafta geince belli olmaz demiti. Mardiros Telliyan zengin birisi deil mi? Zengin birisidir. Kuryan ile Simon, Mardiros Telliyana bir kt imzalattrmak istemiler. Bu neydi? O srada bir kt karmlard. Bunu imzala, diyorlard. Byle kt bir vaziyette yakalandn. mza at. dediklerini duyuyordum. Fakat imzalayp imzalamadn bilemiyorum. Ben aadaydm, onlar yukardaydlar. Mardiros Telliyann kz var m? Varm. Ben bilmiyordum, kendisi syledi. Kzm sana vereceim. dedi. Kz gzel mi? Grmedim. Ben geleli bir ay olmutu. Tanmyordum.Tifo Hastal geirmi bir kz. Duyduuma gre fena bir ey deilmi. Simon ve Kuryan, Telliyana orada sylediler mi? Simon ve Kuryan, Telliyann azndan, Kzm Kirkora vereceim. diye kda yazmlard. Ben kabul etmedim. Seni okula gndermek zere para vermesini kda yazmlar myd? Ben grmedim. Yalnz Telliyan, 500 lira, 1.000 lira vereyim. diye, yalvaryordu. Sonra Mardiros Telliyan size de para verdi mi? 105

Bilmiyorum. Anneme sorunuz . O aldysa bilemiyorum. kinci tecavz olayndan sonra, sen Bahecikteki okula m gittin? Bu olaydan sonra, ay kadar hasta yattm. Sonra babam fel oldu. Ben dkkna gittim. Bahecike gitmedim. Seni Hnak rgtnn Aratrma Kurulu ard m? Evet. Bunlar kimlerdi? Arzruniyi tanyorum. Dierlerini bilmiyorum. Baban Hnak mdr? Hayr, 50 senedir hibir yere ye olmamtr. Kendi bana hareket eden birisidir. Adliyede davadan neden vazgetin? Babam hasta yatyordu. Annem de hasta olan babama bakyordu. Baka kimse yoktu. Onun iin davadan vazgetik. Melkon Kaykyan kimdir? Benim amcamdr. Mardiros Telliyann kardei stefan Telliyann ortadr. Madem bir amcan var, onun da Telliyan ile ilikisi var. Bu olay bandan itibaren ona sylemeyip de niin Simona syledin? Burada deildi. Tccardr. Eskiehire gitmiti. Bu olaydan bir ay sonra buraya gelmiti. Mardiros Telliyana baban, annen ve senin imzanzla Davamz yoktur diye neden bir kt verdiniz? Bu adam, her tarafa sylyordu. Bunun iin kendisine Davamz yok. diye, imzal bir kt verdik. Bu durumu ben ok iyi bilmiyorum, annem daha iyi biliyor. Bu gibi ilerde bir kere adliyede ifade verince, adliye olay takip ederdi. Babann hastaln ve annenin ona bakmasn sz konusu etmeye gerek yoktu. Zaten ifade de verdiine gre, adliye olay takip edecekti. Ama sen adliyede davadan vazgetiin gibi, annen ve baban da Telliyan Efendiye kar alan davadan vazgetik, diye imzal kt vermisiniz. Hatta Simon da Ben bir ey grmedim. diye, Mardiros Telliyana imza vermi. Buna gre sizin bunlarla birleerek Mardiros Telliyan Efendiden para koparmaya altnz anlalyor. Hayr. Ben dava ile ilgilenecek zamanm olmad iin davadan vazgetim. Bunu avukat sylemi, annem biliyor.

106

Annen, baban ve senin tarafndan imzalanm olan ve bu davann aldatmaca olduu belirtilen kt (6) numaral kt gsterilerek bu mudur? mza senin midir? Evet. mza benimdir, yaz annemindir. Bu kt, avukatlarna bavuran Telliyan hakkndaki namussuz laf ortadan kalksn, diye verildi. Hibir ekilde para alnmadan byle imzal bir kt verilir mi? Bilmiyorum. Suu yoksa niin para versin. Para aldklarn bilmiyorum. Annem bilir. Namusunu kirlettiini sylediin kiiye byle bir kd nasl verirsin? Sokaktaki sylentiler son bulsun, diye vermitik. fadelerini imzala. mzalayaym. Kirkor Kaykyan

----------

-----

----------

Kirkor Kaykyann annesi Eskohinin tekrar alnan ifadesidir. (29 Austos 1915)
Simon Manukyan nceden tanyor muydun? nceden hi tanmyordum. ocua, Mardiros Telliyann ktlk yaptn kimden duydun? ocuktan duydum. Ne zaman duydun? lk olay olduu zaman hastaland, sylemedi. kinci olay olduu zaman gelip syledi. ahitler sana syleyecek, dava aacaksn dedi. Olun adliyede ifade verdi mi? eriye ardlar. Sanrm ifade verdi. Olun ikyeti olmu mu? Babam hastadr. Bakacak kimse yok. ikyeti deilim, demi. Sen, Mardiros Telliyandan ka lira aldn? 120 lira kadar bir para vermek istedi, fakat biz almadk. 107

Hi para almadn m? Almadm. Samoil Tomacyann dkknnda para almsn. Samoil, davadan vazgememi syledi. Ancak para almadm. Bu (6) numaral kd Telliyana siz mi verdiniz? Evet, ben verdim. Bununla birlikte iki kt daha verdim. mza ve yaz benimdir. Sen bu ktta iin asl olmadn belirtiyorsun. Bu kd niin verdin? Peimize dmesin, dava bitsin, diye verdim. Mazmanyan Bu dava kapanacak, i bitecek. Sen byle bir kt ver. dedi. Ben de verdim. Hi, bir insan evladnn namusunu kapatmaa alr m? Hep Telliyandan yana olacaklar. Avukata da gvenmedim. Hatta Bakan beye bir mektup yazp, kolaylk gsterilmesini istemitim. Sen, baz avukatlara da gitmisin. Tanilyan haber gndermi, gittim. Fakat kendisine sylemedim. Avukat tutarsan sylerim, dedim. Serkis Ayciyan Efendiye gitmedin mi? Hsrevyan gnderdi. Fakat avukatlara gvenemedim ve tutmadm. O halde savcla verdiin mektubu kim yazd? Bir asker ocua hatrlayamyorum. yazdrdm. Mardiros mu, Antranik miydi,

Savcla dileke verip davaya baladktan sonra neden vazgetiniz? Eim hastaland, alamaa balad. Bunun zerine dava ile ilgilenecek vaktimizin olmadn savcla da syledim. Dava atktan sonra bundan vazgemenden ve bir de Telliyana imzal kt vermenden Telliyandan para aldn anlalyor. Mazmanyan, Sen davac olsan da hapiste gn yatmaz. dedi. Vazgememi syledi. Ben de vazgetim. Para almadm. Para aldn sylyorlar. Para almadm. fadelerini imzala. mzalayaym. (mza) -------------108 ----------

stanbul Asliye Mahkemesi Savcl aracl ile arlan; stanbul Asliye Mahkemesi Sorgu Hakimlii tarafndan 21 Nisan 1915 tarihinde verilen son soruturmann almasna yer olmadna ilikin karar ieren ifade tutana ve ayrntlar okundu. Dava sahibi Mardiros Telliyann Kirkor adl ocua tecavz etmesi; Mardiros Efendiyi darp ve tehdit ederek parasn zorla alan Simon, Kuryan ve Kirkor hakknda polis tarafndan yrtlen soruturma belgelerinin verilmesi ve yaplan aratrma ve soruturmalar sonucunda yasal kantlara rastlanlamadndan son soruturmann almasna yer olmadna karar verilmitir. Dosya ierisinde bulunan hazrlk soruturmasn ieren belgelerde isimleri geen baz ahslarn arlmadklar ve dinlenilmedikleri gibi tanklarn ve sanklarn aklamalarndan ortaya kan sonu zerine de derinlemesine inceleme yaplmad grlmtr. Kirkor adl ocuun muayene sonucunu gsteren doktor raporunda, tecavz olaynn gereklemi olduuna ilikin bilimsel bir kant yoktur. Men-i Muhakeme Kararnamesinde, baz zanllar hakknda son soruturmann almasna ilikin ak bir karar yoktur. nk her iki olaydan zanl olan ahslarn drt kii olmalarna ramen, Men-i Muhakeme Kararnamesinde Zanl iki ahs hakknda son soruturmann almasna yer olmad kararna deiniliyor olmasndan hareketle ancak iki kiiyi kapsayaca aktr. Bu hkmn dier iki kiiyi kapsamayaca, bundan dolay mevcut kararn herhangi iki kiiye ynelik olduu ve eksik kald meydandadr. 4 Eyll 1915

---------

-----

----------

109

ddia sahibi Mardiros Telliyan Efendinin tekrar alnan ifadesidir. (6 Eyll 1915)
1 numaral zarftaki kart size kimden gelmitir? Kigo gazetesi imtiyaz sahibi, Kigo Tarosyandan gelmitir. Sen bu pis adamlarn iine deceksin, biz kiiyiz. diye yazm. Bunun zerine kendisine 800 kuru verdim. imdi Tarosyan srgndedir. Nerede olduunu bilmiyorum. 2 numaral mektup kimden gelmitir? Murat Boyacyan ile Cihan Glden gelmitir. Askerlik ubesine gya ben gammazlamm. Bundan dolay bu mektubu gndermiler. Buna da senin sebep olduun anlald. diye bu belge iin 1.000 lira istediler. Mhr de rgtn mhrdr. 3 numaral mektup kimdendir? Okul Mdr Zakaryandan gelmitir. Bunda Ben gelmeyeceim. Tomacyan ile Arzruni ve Cihan Gl gelecekler, soruturma yapacaklar. deniliyor. nk Zakaryan antaj yoluyla alnan 30 lira 30 kuruu alr, bunlar da rgte veririz. demiti. Ben de Mektubu kime yazacam? dedim. Murata yaz. dedi. Ben de Murata yazdm. Ben, Murat ve Cihan Gl bulunacaz, demiti. Daha sonra bu mektupla kendisinin bulunamayacan bildirmitir. 4 numaral mektup kimden geldi? Bu, Simonun mektubudur. Bunun hakknda nceden aklama yapmtm. 5 numaral mektup kimden geldi? Simondan gelmitir. Simon bu mektubunda, Senin rgt ile bartna ok sevindim. diyor. Simonun benim aleyhimde yapt iin, rgt adna yaplm olduu, bu mektuptan anlalmaktadr. 6 numaral mektup kimden geldi? Kaykyanlardan gelmitir. Bunlar, dierleriyle ibirlii yaparak, beni soyan kiilerdir. Gnderdikleri bu mektupta Senin hibir suun yoktur, hakknda sylenilenler yalandr. diye, belge imzalyorlar ki kendileri de bylece itiraf etmi oluyorlar. 7 numaral belge nedir? Agop Bahri Efendinin, olan biten bu ilerden haberi olmadn syledii halde, onlarla birleerek, paray almak zere bunlarla beraber yapm olduu plandr. 110

fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

---------

-----

----------

Mardiros Telliyan Efendiyle yzletirilmeleridir. (6 Eyll 1915)

Telliyan Efendi! Bu adam kim? Tomacyan Efendidir. fadeni syle. Dinlesin.

Samoil

Tomacyann

fadelerini tekrar etmekle beraber, Agop Bahrinin brosunda 50 liray Agop Bahriden ald. Bir gn sonra da kendi odasnda 20 liray ald. Birka gn sonra da yine kendi odasnda 20 lira ald. 4 liray da Arzruniye vermek zere ald. Aravir iin Bu polistir seni uzaa srdrr. dedi. Kendisi de dierleri adna beni tehdit etti. Telliyan Efendi! Siz Kirkor Kaykyan ile aranzdaki sorunun zm iin Samoil Tomacyan Efendiye bavurdunuz mu? Hayr. Benim byle bir bavurum yoktur. Ben kendisini tanmyordum. Bir ara bana heyet ierisinde Senin 15.000 lira kadar servetin vardr. 1.000 lira vereceksin. dedi. Benim bu kadar servetim yok. dediimde Kan bedeli olarak 1.000 lira vermeni kararlatrdk. dedi. Bunu bana bildiren Tomacyan Efendiydi. Samoil Tomacyan Efendi! Ne diyeceksin? En bata ben bir toplantda bulunmak amacyla gitmedim. Bunu o toplantda bulunanlardan sorabilirsiniz. Kaykyan Bana elik etmen mmknse, sen de benimle gel. dedi. rgte mektup yazarak bavurduunu bilmiyordum. Oraya gittik. lk nce Telliyan Efendi geldi. Okulun bir odasnda oturduk. Benim bu ile bir ilgim yoktur. Cihan Gl ile kendisinin ilgisi vardr. fadenizi imzalaynz. mzalayaym. Samoil Tomacyan -------------111 ----------

Sank; Beyolu Eri Sokakta yorgancnn stndeki evde oturan, Emniyet Genel Mdrl Siyas Ksm nc ubede Reat Beyin emrinde, Siyas Ksm memurlarndan, Sivasl, 32 yandaki, Karabet Setyan olu Niann ifadesidir. (7 Eyll 1915)
Aravir senin neyindir? Enitemdir. Kz kardein yayor mu? Sivasta yayor. Aravir, Mardiros Telliyan Efendiyi tehdit etmi. Bu i nasl oldu? Pazar gn Aravirin evine gittim. Biraz oturduktan sonra Aravir ile birlikte Tnele binip Karakye indik. Tramvay ile arbana, oradan Gedikpaaya geldik. Aravir bana, Bir yere gideceim. Sen beni muhallebicide bekle. dedi. Dkknda leye kadar bekledim, Aravir gelmedi. Yemek iin eve giderken Beyolu Tarlabanda karlatm bir polis memuru, karakola gelmemi syledi. Karakola gidince zerimi aradlar ve czdanm aldlar. Drt polis memuruyla Beyazt Polis Merkezine geldim. Merkez memuru bana Aravir ile bugn nereye gittiniz? diye sordu. Yukarda akladm gibi anlattm. fademi aldlar. Telliyan Efendiyi tanyp tanmadm sordular. Tanmadm syledim. Aravir Efendinin ii nedir? Siyas ksmda memurdur. 1.500 kuru maa alyordu. Aravir vurulduu zaman, maan ben aldm. Lira hesabyla 15 lira verdiler. Benim maam da 500 kurutur. Sen Mardiros Telliyan hi tanmyor musun? Hayr. Evini de bilmiyor musun? Hayr. Tavukpazarnda tramvay duranda Araviri beklemedin mi? Muhallebici dkknnda bekledim. Nereye gideceini sana sylemedi mi? Nereye gideceksen bana bela getirme! dedim. in ne, yarm saat bekle. Bir yere gidiyorum. dedi. Gidecei yeri sylemedi. Aravir Efendi o gece geri geldi mi? Gelmedi. 112

Baka bir gece hi Gedikpaa tarafna gitti mi? Sen onu bekledin mi? Hayr gitmedi. O gece de k gitmiti. Bir kadna m gidiyor, diye phelendim. O halde seni neden yakaladlar? Bilmiyorum. Senin zerinden belge kt m? Czdanm ile bir defter vard. lemeli harita senin mi? Hayr benim deildir. Aravirin kald evde grmtm. fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

----------

-----

----------

Sank; Beyolu Tarlabanda 124 numaral evdeyken imdi 63 numaral evde ikamet eden, Emniyet Genel Mdrl kinci ubede siyas ksm memurlarndan, Yozgatl, 27 yanda, Abayasi olu Aravir Efendinin ifadesidir. (7 Eyll 1915)
Telliyan Efendiyi tehdit etmisin. Nasl oldu? Ben, Telliyan Efendiyi tehdit etmedim. Meseleyi anlataym. Telliyan grmek iin beni evine ard. Perembe gnyd. Akam evine gittim. Ermenilerin durumlarndan sz ederek, benim gibi bir memurun kymetli bir dost olduunu syledi. im olduunu belirterek, benimle grmek istedii nemli konunun ne olduunu sordum. Bunun zerine cumartesi akam gelmemi istedi. Emniyet Mdrlnde tandklar olduunu ve benimle de orada grmek istediini syledi. Cumartesi akam gidemedim. Pazar gn sabah saat 11:00de Telliyann evine gittim. Bir kahve syledi. Ermenice konuuyorduk. Oda kapsn kapatt. Ksk bir sesle Ermeni rgtlerinin belgeleri, yaplan aramalar srasnda alnm. Belki beni sulayc bir ey kar. Byle bir ey karsa onun ortadan kaldrlmasn istiyorum. Bunun iin sana bir miktar para vereceim. diye Ermenice syledi. Ben siyas ksm memuru olmam sfatyla, amirime bu meseleyi sylemek isterdim. Bu teklifi grnte kabul ettim. Ne kadar paraya bu ii yapacam sordu. Bana byle bir teklifte bulunduunu ispatlayabilmek iin, bu iin 250 lira kadar bir para 113

ile yaplabileceini syledim. Trke olarak, ne vereceimi sordu. Makbuz dedim ve drt gne kadar vereceimi de syledim. Ben oradan ayrlmak zere ayaa kalktmda Bir dakika bekleyin biraz pein para vereyim. dedi. Kesesinden bir miktar para karp, masasnn stne koydu ve darya kt. Resm elbiseli bir polis muaviniyle, iki sivil ieri girdiler. Para eldivenimin stndeydi. Polisler para elimdeyken beni alp, Gedikpaa Polis Karakoluna gtrdler. Mesele budur. Siz Telliyan Efendiyi tehdit etmediniz mi? Hayr. Samoil Tomacyan Efendiyi tanyor musunuz? Evet, tanyorum. Telliyan Efendi ile Kirkor Kaykyan arasndaki meseleyi biliyor musunuz? O meseleyi Reat Beyden duymutum. Hnak rgt, onlar arm, gya kendilerini tehdit etmi. Ben, Reat ve Bedri Beylerin verdii bilgiler dorultusunda Telliyann kardeiyle grtm ve barmalarn teklif ettim. Hnaklardan da Murat, Arzruni ve Tomacyan adl kiilere syledim. Memnun oldular. Sonra bartlar m? Ben Beyolunda edinemedim. Hayr. Bunun brosuna gitmediniz mi? Hatrlayamyorum. lemeli bir harita var. Bu nedir? Oturduum evin sahibesindeydi. Orada grdm. mza blmnde ismi de vardr. Aragohiyavir 6 Mart 1913. Bunlar eski Ermenistann ykntlardr. Ortadaki kadn Ermenistan temsil eder. Oradaki da Ararattr.22 Erzurum, Mu gibi ehirler de var. Ben bunu vermesini syledim. Kadn vermedi. Cumartesi gn kendisinden aldm. Reat Beye verecektim. Evde antama koydum. Tutuklandm iin gtrp, veremedim. Size ait belgeler arasnda tercmesini okuduum (1) numaral mektup kimindir? Aklaynz.
22

vurulduktan

sonra,

bu

konu

hakknda

bilgi

Avukat Agop Bahriyi Tanyor musun?

Ermenilerin Ar Dana verdikleri isimdir.

114

Bu mektubu gnderen, Msrda Hsn-el- Meserret Okulunda retmenlik yapan bir kzdr. Msrda, Hnaklardan Sadk Beye bir suikast dzenlediimi, Jn Trkler tarafndan gnderilmi olduumu ve Sabah Gl ldreceimi iddia ederek beni tutuklattrdlar. Sonra beraat ettim. Hkmet beni snr d etti. Oradayken rapor sundum. Ayrlm srasnda bir ok glkle kendisine ulam olduum bu kz, yerime vekil brakmtm. Bu mektup, o kz tarafndan yazlmtr. Msr Komiserliine buraya fedai geleceini bildiren de bu kzdr. Bu kz Bedri Bey de tanr. Belgeler arasnda bulunan ve tercmesini okuduum (2) numaral mektubu akla. Setyan, benim kayn biraderimdir. Ben Msra Artur Yasesyan ismini kullanarak gitmitim. Gerek adm bilmiyorlard. Orada rgte haber vermemek iin Setyana Aravir hakknda bilgim var. Aileye haber verin. diye, yazmtm. Bu da onun bana yazd mektuba cevaptr. Tarihi eskidir. Drt sene ncesine aittir. Benim oradaki adresim Artur Yasesyan idi. Size ait belgeler arasnda bulunan ve tercmesini okuduum (3) numaral mektup hakknda bilgi veriniz. Bu mektup ev sahibim olan kadnn kzndandr. Tercmede yanllk var. arliyos benim kod admdr. ngiliz uyruklular gibi deniz merkezinde bulunuyordum. (4) numaral tercmeyi okuyorum. Bunun hakknda da gerekli aklamay yapnz. Msrdan geldiim zaman defterime kaydettiim notlardr. Aadaki isimler de oradan gelecek fedai isimleriydi. 1915 ylna ait ajandann birinci sayfasndaki yaznn tercmesini okuyorum. Bu yaz hakknda bilgi ver. Bu, Azak gazetesinde yazl olan bir eydir. Emniyet Mdrlne haber vermek iin kaydettiim nottur. Ayn ajandann 25 Nisan Pazar tarihli sayfasndaki yaznn tercmesini okuyorum. Bunu akla. Emniyet Mdrlne bilgi vermek zere kaydettiim bir nottur. 31 Mart aramba tarihli sayfadaki tercmeyi akla. Bu da aldm ve Reat Beye verdiim bir bilgidir. 12-13 Mart tarihli sayfalardaki yazlar akla. Vurulmadan nce, beni tehdit eden ve aleyhimde alan, ismini hatrlamadm birisi vard. Ona sorduum sorulara aldm cevaptr. 115

1 ubat tarihli sayfadaki yazlar akla. Madam erisme tandm bir kadndr. Ermeni Katolik Hastanesinde hasta bakcdr. Tomacyana da srekli giderdim. 1914 tarihli ajandann 1 Ocak gnk sayfasndaki adres kimindir? Manyetizma hakknda bir kitap olduunu gazetede grdm. Bu kitab getirtecektim. 5 Ocak tarihli sayfadaki adres kimindir? Msrdaki Hnak yanllarnn isimleridir. pheli olduklarn renmi ve kaydetmitim. Agop Bahrinin brosunda Hnaklarn antaj ve tehdidinden dolay 30 lira almak ve daha sonra, Telliyan Efendiyi evinde tehdit etmek eylemlerini ilemi olduunuz gerekesiyle, sizin hakknzda dava ayorlar. Ne diyeceksiniz? Ben hi kimseyi tehdit etmedim. Hakkmdaki son sulamalara ilikin ifade verdim. 30 lira konusundaysa bilgim yoktur. Kimseden bir kuru para almadm. Telliyann benim hakkmdaki sulamalarnn baka bir sebebi yok. Kendisine Emniyet Genel Mdr ve Reat Beyin bilgisi dahilinde kardei aracl ile barmalar iin sert bir ekilde davranmamn sebebiyse, Hnak rgt ile ilikileri kuvvetlendirerek ve onlarla temas kurarak bilemediimiz bilgileri elde etmekti. Bunlara aykr bir ekilde Telliyan bana eitli sulamalarda bulunuyor. Bugn, ben btn Ermeniler arasnda pek alak bir gizli polis olarak alglanm ve bir milletin nefret ve dmanlna hedef olmuum. Bunlarn tamam intikam duygusuyla bana kar cephe almlardr. Hatta bugne kadar pek ok kereler tehdit edildim. Telliyann hakkmdaki sulamalarnda, daha nce rgt mensuplarnn kendisini tehdit ettiklerinden sz ediliyordu. Onlarn gzne ho grnmek, hem de milletin intikamn almak ve bu ekilde de beni resm makamlarn gznden drerek rgt mensuplarna bir kolaylk gstermektir. Gerek kendi kiisel kini ve gerekse Ermeni olmas nedeniyle kini vardr. Ben byle bir ey yapmadm. Ben Msrda polis olmadan nce Polis Komiserliinin de bilgisi vardr 15 - 20 lira kazanyordum. Burada 1.000 kurula polis oldum. Hnak rgtnde bulunduum iin beni idam edeceklerini de biliyordum. Bu kadar eyi gze almamn sebebi, para deil, sadece vatan sevgisidir. Baka bir diyeceim yoktur. fadelerini imzala. mzalayaym. Aravir -------------116 ----------

Aklama yapmak zere arlan; Beyolu Tarlabanda 26 numaral adet evden ncsnde oturan, Avukat Artin Yaver Efendinin ei, stanbullu, 34 yanda, Apal kz Aragohinin ifadesidir. (8 Eyll 1915)
Araviri tanyor musun? Evimizde kiracyd. Tanyorum. Gsterdiimiz u ileme levhay sen mi iledin? Sokakta satlan bir resimden aldm. Bunu ilediim gibi Yenierilerin resimlerini de ilemitim. Bu levha bende duruyordu. Aravir Efendi, Bu yasaktr. diyerek benden ald. Bu resim hakknda biraz aklama yapn. Ermenistana ait, bamszlk zamannda yaplm bir resimdir. Memleketlerin, Diyarbakr, Sis, Adanann isimleri vardr. Ben ilemeye merakl olduum iin bunu da iledim. Baka tarih resimlerden Yenierilerin de resimleri vardr. Bunlar sokakta satlan resimlerdendir fadeni imzala. mzalayaym. (mza)

---------

-----

----------

117

Samoil Tomacyann 37, 123, 151, 156 nc sayfalarndaki ifadeleri zerine ayrca derinletirilmesine gerek kalmadndan bu eylemden sank olmakla beraber 364; Hrant Aacanyan ile ortaklaa giritikleri eylemlere dair yazlarla birletirilmesi, esas hakkndaki deerlendirmeleri ve bu evrakta isimleri yazl dier ahslarn soruturmalarna devam edebilmek ve ayrlmas aklanmak zere gnderilmitir. 8 Eyll 1915 (mza-Mhr) ----------------------

Osmanl Devleti snrlar ierisinde bulunan Ermenilerden Rusya hesabna gnll kaydetmek; Ermenilerin ikamet ettikleri yerlerde isyan ve karklk karmak, sonu olarak Osmanl Devletinin bir blmn idaresi altndan karmaya teebbs etmek zere Msrda kurulmu olan ihtilal rgtnn stanbuldaki faal yelerinden olduu ortaya kan ve Divan- Harb-i rfce idama mahkm edilen sz konusu karar Padiaha sunulmu ve Padiahn onay zerine aslarak idam edilen Erzurumlu Hrant Aacanyanndr. (Mlkiye Ceza Kanununun 54 nc maddesi 23ekine gre ) --------563 KARAR Ermeni Karabeti sebepsiz yere ve srf kar amacyla yakalayp daha sonra iki lira rvet karlnda serbest brakt iddiasyla sank Polis Fahri Efendi hakknda yaplan soruturma neticesinde; ahsn hak ihlline sebep olmayacak ekilde rvet ald ahitler ve soruturma evraknn ierii ile sabit olmu ve bu hareketi Ceza Kanununun 68 nci maddesinin24 son fkras gereince ar cezay gerektiren fiillerden olduundan Divan- Harb-i rf tarafndan mahkemesi yaplmak zere cinayetle lzum- muhakemesine oybirlii ile karar verildi. (24 Eyll 1915) (mza) (mza) (mza) (mza) (mza) --------------

----------

-----

----------

23 24

Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri.1914-1918, C. III, s. 158 Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri.1914-1918, C. III, s. 162

118

DDANAME25
banda bulunan hkmet yelerine suikast giriiminde bulunmalarndan dolay soruturulan Samoil Tomacyan ile Osmanl Devleti Ermenilerinden olup Rusyann hesap ve menfaatine gnll olarak alan ve Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgt adyla kurulan ihtilal rgtnn yneticisi olmalarndan dolay, sank Hrant Aacanyan ve bu kiiyle ortaklndan dolay soruturulan Samoil Tomacyan; yine grevlerini ktye kullanarak ayaklanmaktan dolay mahkemeye ikyet olunan Emniyet Genel Mdrl Siyas ler ubesi memurlarndan Aravir ve Nian ile Simon, Aleksan ve sonradan soruturulan Kirkor Kaykyan ve Avukat Agop Bahri Efendilerle, ad geen Samoil Tomacyan ile evinde Ermeni bamszlna ait tablo kmasndan dolay soruturulan Aragohi isimli kadn hakkndaki adet soruturma evraknn gereince yaplan soruturma sonucunda: smi geenlerden Sivasn Grn kasabasndan, 37 yandaki Samoil Tomacyann, akmaklarda Sebuhyan Han 19 numarada manifatura ticaretiyle urat ve soruturmalar tamamlanarak haklarnda idam karar verilmi olan dier ad geen kiilerle birlikte, 1913 ylnn Austos aynda Kstencede yaplan kongrede, mensubu olduklar Ermeni Sosyal Demokrat Hnakyan Partisinin, Osmanl topraklarnda emellerine ulamak iin yasal olmayan iler ile isyan ve karklk karma karar almalarndan sonra durumu ubelere bildirmitir. Bu gelimeden sonra Samoil Tomacyan, bata ileri Bakan Talat Bey olmak zere ibandaki hkmet yelerine suikast dzenlemek amacyla birtakm suikastlar stanbula gndermi ve kongrede alnan dier kararlar yerine getirmee ynelik ilere girimitir. Samoil Tomacyan, ad geen sanklardan Sultanhamamnda Topalyan Han 12 numarada manifatura ticaretiyle uraan, 28 yandaki Erzurumlu Hrant Aacanyanla birlikte 1912 senesinde, bata genel merkez Kahire olmak zere, btn Ermeni komitelerinin birlemeleri ve katlmyla, bunlar dnda kalan tm Ermenileri bir at altnda toplamak zere oluturulan ve aslnda Hnak Partisinden olup, Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgt adn alan Hnak, Tanakstyun ve dier rgtlerle birlikte almalarn birletirerek Osmanl Devleti topraklarnda Ermenilerin yerleik bulunduu yerlerde, silahl isyan ve karklklar kartp, aralarnda topladklar yardmlarla Avrupa kamuoyunu Osmanl Devleti aleyhine kkrtarak, Ermeni meselesine dikkatleri ekme hususunu esas program olarak benimsemilerdir. Bunun yannda, Birinci Dnya Savann ortaya kmasndan sonra ulusal amalarna ulamak iin yapacaklar genel ayaklanmada
25

Bu iddianamede ve takip eden kararda Tomacyan ve Aacanyann dnda ad geen kiilerin yarglamalar bu dizinin dier ciltlerinde ele alnmtr.

119

silahlanm bir ekilde hazr olarak, Osmanl Devleti topraklarnda yerleik Ermenilerin bulunduu blgeyi, Osmanl idaresinden zorla karmaya teebbs etmee dnk kt niyetlerini dahi programlarna almlardr. Bu suretle, kaydedilen yeler arasna, zaten Hnak olmasndan dolay girmi olan Samoil Tomacyan, Hrant Aacanyan da Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgtne alm ve her ikisi de bu cemiyetin etkin yesi olmulardr. Sanklardan Emniyet Genel Mdrl kinci ube Siyas ube memurlarndan, 27 yandaki Aravir Efendi de ikyeti Mardiros Telliyan Efendinin Gedikpaa Bostanali Mahallesindeki 24 numaral evine, 24 Haziran 1915 Perembe gn akam saat 22:00de giderek, kendisinin Hnak rgt yelerinden olduunu, rgte ihanet ettii gerekesiyle Beyolunda bacandan kurunla Hnaklar tarafndan yaralanarak Bakanlar Kurulu yelerini kurtardna dair bir giri yaparak, yetkili makamlarca toplanan evrak arasnda Kafkasya Ermeni Hnak rgtne yardmda bulunduuna dair bir kt grdnden sz ederek, szl olarak tehdit ve idam gerektiren bu durumdan kurtulmak iin nce 1.000 sonra 250 lira bir mebla isteyerek baz tekliflerde bulunmutur. Siyas ube memurlarndan, 32 yanda, Nian Efendi; Kalpaklarbanda Usta Avadisin dkknnda ayakkabclk yapan, 27 yanda, Aleksan olu Simon; Gedikpaa Bostanali Mahallesinde ikamet eden, 16 yanda Kirkor Kaykyan; Kprl Handa brosu olan Avukat, 50 yanda, Agop Bahri Efendi ile Samoil Tomacyan birlikte olay yerine kadar giderek etraf gzetledikleri, bazen de Kirkora yapld iddia edilen tecavzden sz ettikleri bu tehdit eylemine Aravirin eyleminin ortaya kmasnda gerek hazrlk gerekse silahl olarak tamama ermesine sebep olan eylemde, bilerek ona yardm etmek suretiyle sz konusu eyleme ikinci derecede itirak etmilerdir. Aragohinin evinde de halkn galeyann tahrik edecek tablo ortaya kmtr. Sanklardan Samoil Tomacyann mevcut hkmet yelerini ldrmek maksadyla kurulan rgt ileri gelenlerinden olmak eyleminden dolay sorgu tutanann 37, 123 nc sayfalarnda geen Hnakyan rgt ynetim kurulu yesi olduu, Kstencedeki kongreden haberdar olunca Aravirden ayrntl bilgi aldna ve yaplan hazrlklara da vkf olarak yetkili makamlara ihbar iin gvenemediine dair daha nce geen kabul ve itiraflar, ahitlerin sral ihbarlar ve hazrlk soruturmas evrakyla emniyet glerince dzenlenen fezlekenin tam tersi elde edilen evrak, defterler, mektuplar, talimatname tercmelerinin ierikleriyle, Hrant Aacanyann da Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgt yelerinden bulunmak suundan dolay, konuyla ilgili soruturma evraknn 5 nci sayfasnda Samoilin akmaklardaki odasnda buluup Zakaryan kendisine takdim ederek, rgtten sz 120

edip bask ile Samoilin 25 lira kadar bir parasn aldn, birka kez grtklerine Nubar Paann plan gerei Avrupaya gnderilecek delegeler iin harcanmak zere para toplandn, buna Nerses Zakaryan, Samoil Tomacyan, Murat Hamparsum Boyacyan, Cihan Glyan ve Sakonun dahil olduuna dair kabul ve itiraflar ve bu ekilde dier sank Samoil Tomacyana suu balamlardr. 25 ubat 1916 [1915]26 gecesi Hrant Aacanyann evinin aranmas srasnda yatann altnda ele geirilen Kahire Partiler Aras Ulusal Kurtulu dare Kurulu mhrn, Bakan Aram, Ktip Haykoni imzal 19 Ekim 1914 tarihli ve kendisinin almalarn takdir ederek, Trk Hkmetinin siyas ve asker harekt hakknda ayrntl bilgi vermesi, ok yaknda hill yerine galip ha greceklerinden dolay korkusuzca almalarnn gereinden, kurtuluun yaknda gerekleeceinden ve saireden sz eden rgtn resm mhrn ieren damgal bir mektup ile yine rgtn ismi ve resm mhr bulunan Kasadar Viram abuh imzal 5 Temmuz 1914 tarihli Hrant Aacanyandan gnl rzasyla Partiler Aras Ulusal Kurtulu dare Kurulu iin 25 lira alndn gsteren bir makbuzun evirisi; Komiser Ali Rza, Abdurrahman, Denetleyici Hidayet ve Siyas ubeden Kemal Efendilerin ahitlikleri, soruturma evrakndaki iddialar, fezlekenin ierii, tehdit eyleminde aka grlen, ikayetinin dile getirdii ikayetler; Aravirin gerek hazrlk soruturmas srasnda gerek sorgu srasnda, olay gecesi Mardirosun rgte yardm ettiini gsteren belgenin resm makamlarca ele geirilen evraklar arasnda ortaya kmasndan korktuunu itiraf etmesine karlk, iin resm makamlar tarafndan btn plaklyla anlalmas halinde kendisini kurtarmak zere 1.000 lira istediine dair; Kirkor Kaykyan ve Agop Bahri Efendilerin de tecavz meselesinden dolay para alnp verildiine ilikin nceki kabulleri, dier sanklarn ifadeleri; Aravirin ahitlerden Vehbi, Hidayet ve Hamdi Efendiler tarafndan sust yakalanmas; dinlenen ahitlerin ikyeti ve nceki ihbarlar; tutanaklar, soruturma evrak ve fezlekenin ierii; sank Aragohinin evinde tablo kmas; kendi rzasyla kabul ve itiraf gibi deliller ile yasal dayanaklarla anlalm olan btn bu sular ilemi olmas gibi nedenlerle yaplmakta olan soruturmalar birletirilmitir. Sanklardan Samoil Tomacyan ve Hrant Aacanyann eylemlerinin Mlkiye Ceza Kanununun 5527 ve 58 nci28 maddeleri hkmn ieren ldrmeye ynelik eylemlerden olduundan cinayetle lzum- muhakemelerine; Aravirin iddia edilen suun, tehdit olaynn, szl olarak gereklemesinden dolay Mlkiye Kanununun 191 nci
26 27 28

25 ubat 1915 tarihi sehven 25 ubat 1916 olarak yazlmtr. Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. III, s. 159 Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. III, s. 160

121

maddesinin29 2 nci fkrasna; dier sanklardan Nian, Simon ile Kirkor Kaykyan ve Agop Bahri Efendilerin sular ise, bunlardan Kirkorun yann kklnn yarglamada gz nne alnmak zere, Mlkiye Kanununun 45 nci maddesinin30 delletiyle 191 nci maddesinin 2 nci fkrasna gre Aragohinin de ayn kanununun 99 ncu madde31 3 nc ek hkmn gerektiren kk sulardan olduundan dier cinayet sanklaryla birlikte yarglanmak zere bunlarn da kk sulardan lzum- muhakemelerine; soruturma srasnda sular anlalan, tutuksuz Nerses Zakaryan, Murat Hamparsum Boyacyan ve Cihan Glyan haklarnda Ulusal Kurtulu rgtne katlma ve tehdit eyleminde bulunma; Sako, Haak, Minerva, Parseh ahbazyan ve ukuryan hakknda Ulusal Kurtulu rgtne hizmet etme; Arzruni hakknda ise yalnz tehdit eyleminden dolay devam etmekte olan soruturmalarnn ayrlmasna karar verilmesi talep ve iddia olunur. 6 Ekim 1915 (mza-Mhr)

----------

-----

----------

29 30 31

Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. III, s. 163 Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. III, s. 157 Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. IV, s. 172-173

122

KARAR banda bulunan hkmet yelerine suikast giriiminde bulunmalarndan dolay soruturulan Samoil Tomacyan ile Osmanl Devleti Ermenilerinden olup Rusyann hesap ve menfaatine gnll olarak alan ve Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgt adyla kurulan ihtilal rgtnn yneticisi olmalarndan dolay, sank Hrant Aacanyan ve bu kiiyle ortaklndan dolay soruturulan Samoil Tomacyan; yine grevlerini ktye kullanarak ayaklanmaktan dolay mahkemeye ikyet olunan Emniyet Genel Mdrl Siyas ler ubesi memurlarndan Aravir, Nian, Simon ve Aleksan ile sonradan soruturulan Kirkor Kaykyan ve Avukat Agop Bahri Efendilerle, ad geen Samoil Tomacyan ile evinde Ermeni bamszlna ait levha kmasndan dolay soruturulan Aragohi isimli kadn hakkndaki adet soruturma evraknn gereince yaplan soruturma sonucunda: smi geenlerden Sivasn Grn kasabasndan, 37 yandaki Samoil Tomacyann, akmaklarda Sebuhyan Han 19 numarada manifatura ticaretiyle urat ve soruturmalar tamamlanarak haklarnda idam karar verilmi olan dier ad geen kiilerle birlikte 1913 ylnn Austos aynda Kstencede yaplan kongrede, mensubu olduklar Ermeni Sosyal Demokrat Hnakyan Partisinin, Osmanl topraklarnda emellerine ulamak iin yasal olmayan iler ile isyan ve karklk karma karar almalarndan sonra durumu ubelere bildirmitir. Bu gelimeden sonra Samoil Tomacyan, bata ileri Bakan Talat Bey olmak zere ibandaki hkmet yelerine suikast dzenlemek amacyla birtakm suikastlar stanbula gndermi ve kongrede alnan dier kararlar yerine getirmee ynelik ilere girimitir. Samoil Tomacyan, ad geen sanklardan Sultanhamamnda Topalyan Han 12 numarada manifatura ticaretiyle uraan, 28 yandaki Erzurumlu Hrant Aacanyanla birlikte 1912 senesinde, bata genel merkez Kahire olmak zere, btn Ermeni komitelerinin birlemeleri ve katlmyla, bunlarn dnda kalan tm Ermenileri bir at altnda toplamak zere oluturulan ve aslnda Hnak Partisinden olup, Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgt adn alan Hnak, Tanakstyun ve dier rgtlerle birlikte almalarn birletirerek Osmanl Devleti topraklarnda Ermenilerin yerleik bulunduu yerlerde, silahl isyan ve karklklar kartp, aralarnda topladklar yardmlarla Avrupa kamuoyunu Osmanl Devleti aleyhine kkrtarak, Ermeni meselesine dikkatleri ekme hususunu esas program olarak benimsemilerdir. Bununla beraber, Birinci Dnya Savann ortaya kmasndan sonra ulusal amalarna ulamak iin yapacaklar genel ayaklanmada silahlanm bir ekilde hazr olarak, Osmanl Devleti topraklarnda yerleik Ermenilerin bulunduu blgeyi, Osmanl idaresinden zorla 123

karmaya teebbs etmee dnk kt niyetlerini dahi programlarna almlardr. Bu suretle, kaydedilen yeler arasna, zaten Hnak olmasndan dolay girmi olan Samoil Tomacyan, Hrant Aacanyan da Partiler Aras Ulusal Kurtrulu rgtne alm ve her ikisi de bu cemiyetin etkin yesi olmulardr. Sanklardan Emniyet Genel Mdrl kinci ube Siyas Ksm memurlarndan, 27 yandaki Aravir Efendi de, ikyeti Mardiros Telliyan Efendinin Gedikpaa Bostanali Mahallesindeki 24 numaral evine, 24 Haziran 1915 Perembe gn akam, saat 22:00de giderek, kendisinin Hnak rgt yelerinden olduunu, rgte ihanet ettii gerekesiyle Beyolunda Hnaklar tarafndan bacandan vurulduunu ve Bakanlar Kurulu yelerini bu rgtn saldrsndan kurtardna dair aklama yaptktan sonra, Kafkasya Ermeni Hnak rgtne Telliyan Efendinin yardmda bulunduuna dair resm makamlarca Ermenilerden msadere olunan evrak arasnda, grevi dolaysyla bir kt grdnden sz ederek, bu kadn ortadan kaldrlmas iin kendisine para vermesi gerektiini sylemitir. Aksi taktirde evrakn, ieriinden dolay, idamn dourabileceini dile getirerek, nce 1.000 daha sonra da 250 lira isteyerek tehdit etmitir. Aravirin bu hareketine Emniyet Genel Mdrl Siyas ube memurlarndan 32 yandaki Nian da ortak olmutur. Geen sene Muhsinehatun Mahallesinde tamir ettirmekte olduu evinde bulunduu srada, Kalpaklar banda Usta Avadisin dkknnda kunduraclk yapan, 27 yanda Aleksan olu Simon ve Bahecikteki Amerikan Okulunda alan, srgnden dnenlerden Kuryan, Hnak rgtnden aldklar talimatla, Telliyann ahs servetinin dikkat ekici olmasndan dolay, rgt hesabna para koparmak amacyla, Gedikpaada Bostanali Mahallesinde oturan 16 yalarndaki Kirkor Kaykyan ikna ederek, Telliyan Efendinin, bo olan evinde bulunduu srada, zaten ak olan evin kapsndan Kirkoru ieriye sokarak, Telliyann bulunduu yerden yukar kmasnn ardndan kendileri de giderek, gya ocua tecavz giriiminde bulunduu bahanesiyle tehdit ederek, gvenlik glerine haber vermemek iin, nceden hazrlam olduklar 500 liralk bir senedi imzalamas iin korkuttuklar, Telliyann kabul etmemesi ve barmas zerine, zerindeki 30 liradan fazla parasn gasp ederek kamlardr. Birka gn sonra, planland gibi durum Hnak rgt Merkez Kuruluna bildirilmi, Gedikpaa Okulu Mdr olan Hnak rgtnn ileri gelenlerinden ve srgnden dnenlerden Parseh Zakaryan Efendi olu Nersesin srarl giriimi ve yardmyla Hnak rgt Merkez Kurulunca alnan karar gerei idare yelerinden, Agop Cihan Glyan olu Artin, Samoil Tomacyan ve Arzruniden oluan jri, taraflar dinlemitir. rgt Bakan Murat Hamparsum Boyacyan tarafndan da Telliyan Efendinin ayrca ikna edilememesi zerine, yeler 124

soruturmay doal olarak Telliyan aleyhine neticelendirmiler ve durumu Hnak Merkez Kuruluna, ocua 1.000 lira tazminat verilmesini de Telliyan Efendiye bildirmilerdir. Telliyan Efendi ortaya kan karar kabul etmemi, dier taraftan da polis tarafndan yaplan soruturma evraknn adl makamlara gnderilmesi zerine, Telliyan Efendi Avukat Agop Bahri Efendiye mracaat ederek, devam etmekte olan soruturmada kendisini savunmak zere davay stlenmesi karlnda 40 liraya pazarlk etmi, yarsn pein demitir. Agop Bahri Efendi, zerine ald bu grevi yerine getirmesi lazm gelirken, bir taraftan, srgnden dnenlerden olan ve yukarda ismi geen rgt bakan ve yelerini durumdan haberdar ettii gibi, dier taraftan da Telliyan Efendiyi rgtn kararndan ve rgt yelerinin varlndan korkutarak soruturma safhasnda belirlenen paray rgte verdirmi, kendisine verilmesi kararlatrlan parann dier yarsn da almtr. Hatta Aravirin dahi paylama t o zaman ortak olarak otuz lira ald ve sonradan tehditlerinin balamasyla mesele duyulmu ve bu sebepten ad geen ahslar tehdit ve para gaspna teebbs etmilerdir. Aragohi isimli kadnn evinde, Ermenileri ayaklandrmaya tahrik eden Ermenilik emellerini yanstan tablo bulunmutur. Samoil Tomacyann, ibandaki hkmet yelerine suikast amacyla kurulan ve Osmanl Devleti topraklarndan bilinen vilayetleri kartrmak ve koparmak maksadyla karar alan ve teebbste bulunan rgt yelerinden olduu, sorgu tutanann 123 nc ve 37 nci sayfalarnda yer almtr. Kstencedeki kongreden haberdar olup, Aravirden ayrntl bilgi alarak, yaplan hazrlklardan haberdar olduu; resm makamlara durumu bildirmeyip gvenmediine dair ortaya kan kabul ve itiraflar, Hnak rgt ile dokuz on aydan beri ilikisini kestiini syledii halde, bir taraftan da Hrant Aacanyan rgte dahil etmesi, yine geen sene ocak ay ierisinde yukarda akland zere, Telliyan Efendi meselesi ile ilgili kurulan jride bulunduunun anlalmas, ahitlerin srasyla verdikleri bilgilerden ve hazrlk soruturma evrakyla emniyete dzenlenen fezleke ve elde edilen evraklar, defterler ve mektuplar ile ynetmelik evirilerinin ieriinden Samoil Tomacyann Hnakyan Partisi ileri gelenlerinden ve idare yelerinden olduu anlalmtr. Hrant Aacanyann Partiler Aras Ulusal Kurtrulu rgt yesi bulunmak suundan dolay, konuyla ilgili soruturma evraknn 5 nci sayfasndaki ifadesinde; Samoilin akmaklardaki odasnda bulutuu, Samoilin kendisini Zakaryan ile tantrd, kendisine rgtten bahsedip, zorla yirmi be lira kadar para alarak rgte soktuu, bu grmelerin birka defa tekrarland ve Nubar Paann plan gerei kendisinden alnan parann Avrupaya gnderilecek delegelere harcanmak zere topland ve bu cemiyetin idare heyetinde 125

stanbuldan Nerses Zakaryan, Samoil Tomacyan, Murat Hamparsum Boyacyan, Cihan Glyan, Sako, ve Minervann bulunduuna dair kabul ve itirafta bulunmutur. Hrant Aacanyann bu itiraf ile dier sank Samoil Tomacyan da sulamas, Hrantn 25 ubat 1915 gecesi evinin aranmas srasnda yatann altnda ele geirilen Kahireden gnderilen ve Partiler Aras Ulusal Kurtulu rgtne ait 205 ve 169 numaral, 19 Ekim 1914 ile 3 Temmuz 1914 tarihli Bakan Haykoni ve Ktip Aram imzal mhrl iki adet mektup ieriinde; Aacanyan tarafndan gnderilen yirmi be lirann alnd ve bu gibi kiilerin rgte katlmasnn kendilerince vnlecek bir durum olduu belirtilmi ve Hrant Aacanyann stanbul merkez yeleri arasnda rgte ok yardmc olmas nedeniyle de ayrca iftihar edildii yazldr. 205 numaral mektubun gnderilme zamannn Birinci Dnya Savann balangcndan sonraya rastlamas itibaryla mektupta; Trk Hkmetinin siyas ve asker harekt hakknda ayrntl bilgi veriniz. Bu, Ermeni milletvekilleri vastasyla mmkn olabilir. Pastrmacyan acele Kafkasyaya gnderiniz. Yaknda hill yerine muzaffer ha greceksiniz. Korkusuzca alnz. Yabanc lkelerden Kafkasyann kurtarc ordusuna takm takm gnlller katlmaktadr. Siz de gnlller gnderip onlar iin yardm toplamaya alnz. Kurtulu yakndr. Devaml gizlilik ve acele cevap. cmlelerini ieren yaz vardr. Bamsz Ermenistan iin Trkiyeye kar savaan Rus kuvvetlerine katlma ve sonuta ieriden ve dardan Osmanl Devleti zerine saldr ierikli olan kkrtma olaylarnn bu tarihten sonra fiil sonular ortaya km, bu iler Hrant Aacanyann ak itiraf ile de desteklenmitir. Aravirin faaliyetleri hakknda da Komiser Ali Rza ve Abdurrahman, Denetleyici Hidayet ve siyas ubede alan Kemal Efendilerin ahitlikleri, soruturma evrak ve karar zetinin ierii, tehdit iinde de Telliyan Efendinin ikyeti olmas ile onu destekleyen Kirkor Kaykyan ve Agop Bahri Efendilerin ifadeleri sunulmutur. Kirkor Kaykyann annesi de tehdit sonucunda paray almtr. Bu paralar aldktan sonra Hnak rgt adna Murat Hamparsum Boyacyan ve kiisel olarak Simon Aleksanyan tarafndan Telliyan Efendiye bu konuda hi suu olmadna ve kendilerinin bir ey grmediklerine dair el yazlar ile yazlarn ve imzalarn ieren evrak sureti tercmelerini vermilerdir. Aragohinin de kendi istei ile ifade ettii kabul ve itirafna, Aravirin su ilerken yakalanmasndan dolay, sanklarn yaptklar iler ortaya km ve Sularn Birletirilmesi Kanunu usulne gre yaplmakta olan soruturmay kapsayan adet tutanak ve eklerinin birletirilmesine karar verilmitir. Her ne kadar mahkemece, tehdit fiilinden dolay Simon Aleksan, Kuryan ve Kirkor Kaykyan haklarnda soruturma icra edilmi ve men-i muhakeme karar verilmi ise de verilen kararn dayana yalnz iki tarafn cevaplarndan ibaret kalarak ad geen evrak ve dier soruturma ayrlmtr. Yeni deliller 126

meydana kncaya kadar, kesin kararlardan saylmas ak olan ad geen kararnamenin, soruturma esnasnda ele geirilen deliller ve gelien hususlar erevesinde derinlemesine aratrma yaplmasna ve durumun sonulanmasna engel olmayacaktr. Samoil Tomacyan ve Hrant Aacanyann aklanan sularnn byk eylemleri olan, Osmanl Devleti topraklarndan bir ksmnn koparlmasna fiilen teebbs ieren hareketlerinden dolay Ceza Kanununun 54 nc maddesine ek ilk fkrasna uygun olarak ar cezay gerektirici fiilleri iermi olduundan ve Nian ile Aravirin de tehdit eylemini szle yapmalarndan dolay 191 nci kanun maddesinin 2 nci fkrasna, Simon, Kirkor Kaykyan ve Agop Bahri Efendilerin eylemleri de; Kirkor Kaykyann yann kk olmas nedeniyle 40 nc maddenin32 2 nci fkras gz nne alnarak 191 nci madde 2 nci fkrasna, Aragohi isimli kadnn eylemi de 99 ncu madde 3 nc ekine uygun olarak slah cezalarn ieren sulardan olduundan Divan- Harb-i rfce yarglanmalar yaplmak zere, Bunlardan, tutuklu Samoil Tomacyan ve Hrant Aacanyan cinayetle, dier tutuklular Nian, Aravir ve Simon Aleksanyan ile tutuksuz bulunan Kirkor Kaykyan, Agop Bahri Efendi ve Aragohi kadnn kk su derecelerinde lzum- muhakemelerine, Soruturmalar srasnda yaplan aratrmalarda sulu olduklar anlalan; srgnden dnenlerden, tutuklu olmayan Nerses Zakaryan, Murat Hamparsum Boyacyan, Cihan Glyan, Partiler Aras Ulusal Kurtrulu rgt yelerinden Sako, Haak, Minerva, Parseh ahbazyan, ukuryan, Arzruni ve Kuryan ile 63 ve 84 numaral evrakta isimleri yazl dier arkadalar haklarndaki soruturmann birlikte onaylanmasna ve birletirilmesine oybirlii ile karar verildi. 8 Ekim 1915 (mza-Mhr) Yarglamalar yaplmas talebiyle bu konudaki dava evrak Divan- Harb-i rf Bakanlna sunulur. 9 Eyll 1915 (mza-Mhr)

----------

-----

----------

32

Bkz. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, C. IV, s. 171

127

Divan- Harb-i rf Mahkemesi Bakanlna cizane Dilekemdir.

Kirkor adl ocuu gya ifal etmesinden dolay polis tarafndan tutuklanmas sz konusu olan Mardiros Telliyan Efendiye ait, benim ve i ortam Mustafa Arif Beyin stlendii dava, Telliyann haklarnn savunmasndan ibaret olup dier meselelerden bizi haberdar etmemiti. Tecavz davalarndan dolay ikyeti olan kiinin davasndan vazgemesi durumunda, mahkemece davann devam ettirilmemesi kanun gerei olduundan, birinci vazifem Kirkorun annesini ararak ocuunun baz kt arkadalarna uyup Telliyan Efendiye iftira etmekte olduunu ve bu gibi namusu kirletecek bir konuda vicdan sahibi bir annenin phe zerine dava amasnn uygun olmayacan anlatmakt. Grevim gerei ocuun annesini odama arttmda, ocua tecavz eyleminin gerekletii ortaya kmt. Kirkorun annesi, Telliyan Efendi meselesiyle ilgili olarak bana bavurmadan nce, kendisinin talebiyle bu meseleyi bir komisyonun incelediini ve Telliyan sulu bulduklarn, kendisinin konuyu anlatmaya gc yetmeyeceinden bahsedip, iznim olursa meseleyi bilenleri alp birlikte tekrar geleceini syledi. Belki daha iyi sz anlayan bir adam getirir dncesiyle, Kimi istersen getir. dedim. Bunun zerine Cihan Glyan ve arkadalarn getirdi. Bunlara, her iki ailenin namuslarn lekeleyecek bir konu olan bu meseleyle ilgili davadan vazgeilmesinin, her iki ailenin de yararna olacan syledim. Bana cevaben, Telliyann bavurusu zerine, nceden yaplan incelemede Telliyann sulu olduunun ortaya ktn ve Telliyan Efendinin bu meselede ahit olan kiileri bir kuru iftirayla hapsettirmi bir iftirac olduunu ve benim dndm gibi namuslu bir kii olmadn sylediler. Bundan dolay baka dava da aabileceklerini ve ocua tecavz meselesinin tatlya balanmas isteniyorsa ocuun bir yksek okula gnderilmesi gerektiini, bunun iin de 1000 lira verilmesini istediler. Ben de byle bir teklifin asla kabul edilemeyeceini ancak Telliyann susuzluu iin, Kirkorun anne ve babasnn onay olursa; ocuun, eitim ve retim amacyla birka seneliine Bahecik Okuluna gnderilmesi iin Telliyandan ricada bulunacam syledim. Bunlar ocuu Amerikan Okuluna gndereceklerini ve hatta Robert Koleje de verseler senelii 70 liradan 9 sene okumas gerektiini sylediler. Ben Bahecik Okulundan baka bir okul iin sz veremeyeceimi syledim ve onlar da gittiler. Telliyan Efendi geldiinde onlarla konutuklarm kendisine anlattm. Aman ailemin namusu bir paralk oldu, Gedikpaada beni ekitiriyorlar. ftiraclkla sulanmaktan beni kurtar. dedi. Yklendiimiz davann yalnz tecavz 128

davas olduunu dier meseleye karmayacam, zaten henz aleyhine alnm iftira davas olmadn syledim. Sonra Kirkorun annesi ve yaknlar, birka defa gelip gittiler. ocuun Bahecik Okuluna gnderilmesiyle ilgili teklifimi ve bu hususta yazdm mektup msveddesini de mahkemede kendilerini sulayacak ekilde yazlm olduundan dolay kabul etmediler. Ben de Bo sz dinlemeye vaktim yok. Bu meseleyi mahkeme zsn. dedim ve onlar bamdan savdm. Konu emniyetten adliyeye intikal etti. Savcnn ard gn, i ortam Arif Beyi Telliyanla beraber gnderdim. Akamleyin dndklerinde, ne oldu diye sormam zerine Arif Bey utanarak, Telliyan kadn kandrm. Kadn tecavz davasndan vazgeti. dedi. Sorgu hakimliince tehdit fiilinden dolay bir iki ay daha soruturma srd. Soruturma sonucunda, gerek tehditle alnan 30 ksur lira ve gerekse tecavz meselelerinden men-i muhakeme karar verildi. Telliyan Efendi bizden ok memnun kald. Kalan cretimizi de men-i muhakeme karar kesinletikten sonra verdi. Mesele bu ekilde adliyede geen yl sona ermiti. Telliyan Efendi bizden memnun kaldndan dier davalarn ve hatta kardei stefan Efendinin davasn da bize verdi. Aravirin sonradan Telliyandan para koparmaya teebbs etmesi zerine Telliyan, geen ylki sz konusu davadan dolay Kirkorun annesine ve onun tarafn tutanlara para verdiini sylyor. Suunu hafifletmek iin ahitler aleyhine tehdit davas amak amacyla bize geldii halde dava amam olduumuzu ve bizim nerimizle para vermi olduunu sylyor. Yce mahkemeniz de Telliyandan bu ekilde para istenildiinden haberdar olduumuz halde niin savcya dileke yazp bilgi vermediimizi soruyor. Cevaplarm unlardr: 1- Her avukat nce, stlenecei davann btn delillerini hazrlamaldr. Delilleri hazrlanmam bir davay stlenen avukat, davay kaybeder ve mahcup olur. 2- Telliyan Efendi bana yalnz tecavz davasn verdi. Baka dava vermedi. 3- Tecavz davas ahitleri aleyhinde tehdit davas amak iin bana gelmi olsayd hemen iki satr dilekeyle dava aardk. Dava amazsak baka avukata giderdi. 4- Telliyan Efendinin bize verdii davay onun istedii ynde sonulandramam olsaydk, geri kalan cretimizi vermezdi. 5- Telliyan Efendi bizden memnun olmasayd dier davalarn ve sonradan kardeinin davasn bize getirmezdi. 6- Mahkemenin sorusuna gelince, Telliyan Efendi tecavz ve iftira davalarndan vazgemek iin kar tarafa bizim haberimiz olmakszn 129

para vermise, bunda dava amay gerektirecek bir ey yoktur. Bize byle bir dava da verilmemitir. Telliyan gazetelere ilan vererek namusunu korumak iin baz kiilerden belge istemi onlar da vermilerdir. Gazete sorumlularnn byle bir belge vermeye kanun mecburiyetleri varken para isteyip de dolandrmlarsa bu bir dolandrclk suudur. Fakat byle bir belge vermeye ve gazetelerde yaymlayp Telliyann namusunu korumaya kanunen mecbur deillerken, Telliyan para vermise buna dolandrclk denilemez. Sonu olarak, benden bir ey istenmedi ki dava aaym veya yetkililere ihbara mecbur olaym. Telliyan da bana savunmam iin byle bir dava vermedi. Tarafmzdan byle bir dava aldnda, olduunu iddia edeceimiz tehdit eylemini nasl ispat edecektik. spat edemediimiz takdirde aleyhimize mfteri davas alarak bizi cezaya arptrma haklar olmayacak myd? u dilekem yce mahkemenizde dikkate alnarak, grevimi kanun ve vicdan dairesinde yerine getirdiim grlerek beraatma karar verilmesini istirham ederim.

2 Aralk 1915 Sirkeci Kprl Han 32 numarada Avukat Agop Bahri

----------

-----

----------

TUTANAK Evindeki odann kesinde dayal duran takviye birliine ait tfeklerden birini, ldrmek kastyla polis memuru adi ile arkada Ramiz Efendilere kar tetiini ekmeye alt iddiasyla zanl olarak yakalanp Beyazt Merkezine gtrlen, adrc Ahmet elebi Mahallesi emeli Soka 21 numaral evde ikamet eden Minas olu Arakele olay annda hemen yetiilerek elinden tfein alnm olduuna ilikin bu tutanak dzenlenerek imzalanmtr. 8-9 Eyll 1915 Polis Memurlarndan (770) Ali (904) (mza) (1141) (mza)

----------

----130

----------

TUTANAK 9 Eyll 1915 Perembe gecesi saat bir sularnda grlen lzum zerine, Gedikpaa ve civarndaki Ermenilerin evlerinin aranmas srasnda, adrc Ahmet elebi Mahallesi emeli Sokanda bulunan 21 numaral evde ikamet eden ve ldrmek kastyla gvenlik glerine kar silah kullanmaktan zanl, Elmas kz Meryem olu Arakelin evinin, aada imzalar bulunan memurlarn tanklnda aranmas srasnda; krmz-siyah zemin zerine Ermenice ibarelerin bulunduu bir bayrak, iki adet Ermenice yazl resim, bir adet Arakelin kulland revolver, btn ailenin yer ald ereveli ve caml bir fotoraf ile kark halde bir torba Ermenice evraka el konularak merkeze gtrldne dair bu tutanak dzenlenerek imzalanmtr. 8-9 Eyll 1915 Kapalar Karakolu Yardmcs (mza) 3 nc Snf Aratrma Memuru (mza)

----------

-----

----------

TUTANAK 9 Eyll 1915 Perembe gecesi saat bir sularnda Gedikpaa ve civarndaki Ermenilerin evlerinde bekr ve taradan gelmi olan ahslar aranmaktayken; adrc Ahmet elebi Mahallesi emeli Soka 23 numaral evde kirac olarak oturan anakkaleli Toros kz Drikin evinde de arama yapmak zere eve giren Beyazt Merkezi sivil memuru 1238 sicil numaral adi ile 713 sicil numaral polis Ramiz Efendiler, evin beinci katnda denize bakan taraada bir ahsn saklanmakta olduunu grmlerdir. Sivil memur adi Efendi tarafndan kendisine, birok kez, ellerini yukar kaldrp teslim olmas ihtar edildii halde, buna kar gelmesi ve ellerini srekli kararsz bir ekilde gsnde tutarak yukar kaldrmamas, zerinde silah bulunduu phesini dourduundan adi Efendi tarafndan kendisine yaklalp, elleri tutularak yukar kaldrlmtr. Ancak ad geen ahs, nasl olmusa sa elini kurtararak yeleinin altnda saklam olduu byk mavzer apndaki revolverini ekmi ve taraann kapsnda bulunan adi Efendinin zerine ldrmek kastyla bir el ate etmise de isabet ettirememitir. adi ve Ramiz Efendiler ad geen ahs yakalayarak revolverini elinden almaya altklar srada, birbiriyle itiirlerken, dengelerini kaybederek her birden merdivenlerden nc kattaki sofaya kadar yuvarlanmlardr. Bu esnada ad geen ahs hl elinde bulunan revolverini, yine ayn gayeyle iki el daha atelemi ancak yine isabet ettirememitir. Silah sesi zerine olay yerine ilk gelen, Beyazt Merkezi sivil memurlarndan Haim ve 131

ardndan gelen Genel Mdrlk soruturma memurlarndan Selahattin ile Ali Rza Efendilerin yardmlaryla revolveri elinden alnmtr. Bu revolver incelendiinde; byk apta on ateli bir mavzer olduu, arjrnde yedi adet dolu mermi bulunduu; itimekten her naslsa en son ate edilmi olan bo mermi kovannn namlu ile arjr arasna skmasyla arjrde bulunan mermilerin dzenini bozarak tekrar ate edilmesini engellii; revolverin namlusu koklandnda da barut kokusuna baklarak, henz ate edildii anlalmtr. Taraa kaps nndeki sofada yaplan aratrma ve incelemeye ramen atlan kurunun isabet ettii yer grlememise de taraa nnde bulunan bir adet bo mermi kovan, revolverle karlatrlm ve revolverin mermisi olduu anlalmtr. Evin nc katndaki sofadan taraaya klan sofaya balayan merdivenin drdnc basamann tam ortasnda da bir kurun delii grlm; ancak nc merminin isabet ettii yer grlememitir. ahsn zeri arandnda; cebinde ayrca iki arjr iinde yirmi adet dolu mermi bulunarak, revolver iinde bulunan 7 mermiyle toplam 27 adet merminin tamamna el konmutur. Revolverin namlusu ile arjr arasnda skan dieri de taraaya dm olarak bulunan 2 adet bo mermi kovan da alnmtr. Kimlii, ne amala sakland ve gvenlik glerine kar silah kulland kendisinden sorulduunda; hi cevap vermeyerek suskun kalmtr. Dardan yaplan soruturmaya ve zerinde bulunan Osmanl tezkeresine baklarak, ahsn Gedikpaa emeli Sokakta su mahalli olan evin bitiiinde 21 numaral evde kirac olarak oturan ve gazete satcs 1304(1888) doumlu Arapgirli Minasolu Arakel olduu anlalm ve bu tutanak dzenlenerek imzalanmtr. 8-9 Eyll 1915 Ali Rza Genel Mdrlk 3 nc Snf Aratrma Memuru Selahattin Polis Memuru (713) Mehmet Ramiz Beyazt Merkezi Sivil Memuru (1238) adi

Merkez Sivil Memuru (1183) Haim

----------

-----

----------

Merkez Muavinliine 9 Eyll 1915 Perembe gecesi saat 01:00 sularnda Gedikpaa ve civarndaki Ermenilerin evlerinde bekr ve taral ahslar aranmaktayken, bu arada, adrc Ahmet elebi Mahallesi emeli Soka 23 numaral evde kirac olarak oturan anakkaleli Toros kz Drik adl kadnn evinde de arkadam, Byk ar personelinden, 713 sicil numaral polis memuru Mehmet Ramiz Efendi eve girerek arama yapmaktayken; evin beinci 132

katnda denize bakan taraada bir ahsn saklanmakta olduunu grdm. Kendisine birok kez ellerini yukar kaldrarak teslim olmasn sylediim halde, kar gelmesi ve ellerini srekli gsnn stnde tutarak yukar kaldrmamas, zerinde silah bulunduu phesini dourduundan; iki elimle ellerini yukar kaldrdm srada, nasl olduysa, sa elini kurtararak yeleinin altnda saklam olduu byk aptaki mavzer revolverini kararak taraann ieri tarafnda bulunduum srada ldrmek kastyla zerime bir el ate ettiyse de isabet ettiremedi. Bu srada arkadam Ramiz Efendi yetiti ve revolverini elinden alaca zaman, her naslsa dengemizi kaybederek merdivenden aa yuvarlanmaktayken yine iki el ate ettiyse de isabet etmedi. Silah sesi zerine olay yerine ilk nce gelen merkezimiz sivil memurlarndan Haim ve ardndan gelen Genel Mdrlk soruturma memurlarndan Selahattin ve Ali Rza Efendilerin yardmyla revolverin elinden alnarak cebinde bulunan bir adet dolu ve on mermili arjr ile Merkeze getirildiini bildiren rapor takdim edilmitir. 8-9 Eyll 1915 Merkez Aratrma Memuru adi

----------

-----

----------

TUTANAK 9 Eyll 1915 Perembe gecesi saat 01:00 sularnda grlen lzum zerine, Gedikpaa ve civarndaki Ermenilerin evlerinin aranmas srasnda, adrc Ahmet elebi Mahallesi emeli Sokanda bulunan 21 numaral evde oturan Elmas kz Meryemin olu olup, ldrmek kastyla gvenlik glerine kar silah kullanmaktan zanl bulunan Arakel isimli ahsn kald evin st kat ile at aral diye adlandrlan bir odasnn arandn ve yatann yannda, revolvere ait iki arjrde dizili 19 adet dolu merminin bulunduuna dair bu tutanak tarafmzdan dzenlenerek imzalanmtr. 8-9 Eyll 1915 Beyazt Aratrma Memuru Mehmet Haim adi

----------

-----

----------

133

TUTANAK Gvenlik glerine kar, ldrmek kastyla silah ekmekten zanl olup, merkez nbet odasnda koruma altnda tutulan Minas olu Arakel, 14 Eyll gecesi saat 21:00 sularnda o odadaki idare lambasn alarak gazn gsne dkm ve parlama neticesinde elbisesi, elleri, gs yanmtr. Yangnn hemen sndrlerek ahsn hayatnn kurtarlm olduuna ilikin bu tutanak dzenlenerek imzalanmtr. 13-14 Eyll 1915 Merkezden (639) (mza) Sevk Dairesi Memuru (770) Ali Merkez Memuru (mza) Merkez Yardmcs (mza)

----------

-----

----------

Belediye Akl Hastalar Gzlemevi Mdrl Adet 506 Emniyet Genel Mdrlne ldrmek kasdyla gvenlik glerine kar silah kullanan ve intihara teebbs eden, Arapgirli, Gedikpaada oturan, yirmi yedi yanda Minas olu Arakel, delilik belirtileri gstermesi zerine gzlem amacyla 13-14 Eyll 1915 tarihinde hastahaneye gnderilmiti. Boaznda, gsnn eitli yerlerinde hl mevcut yank izleri, sol elinde iki bak yaras, sol gznn st ve altnda meydana gelmi yara izleri ilk muayenesinde rastlanan bulgulard. Hasta iki gn ncesine kadar kesinlikle konumuyor, genellikle inliyor, kat maddeleri yutamyor ve sv gdalarla besleniyordu. lk dolay 38-38,5 arasnda seyreden ateinden baka genel bir deiiklik gstermedi. Delilik belirtisi gstermiyor, gya baskdan ileri gelen bir hl sebebiyle konuamadn iddia ediyor; bununla beraber isteklerini iaretle ve Trke yazarak ifade ediyordu. Hasta iki gndr konumaya balamtr. lk gnden beri bir uur kayb da grlmemi, adeta histeriyane bir konumazlk meydana gelmiti. Yalandan olduu kuvvetle ihtimal dahilinde olan bu histeri halinde bile olsa; hastann suu iledii anda iradesine sahip olamayacan gstermez. Halbuki hasta, ilk gnden beri gvenlik glerine silah ektiini hatrlamadn ve masum olduunu iddia ediyordu.

134

Bu klinik bulgular Minas olu Arakelin akl hastas olmadn ve kendinde deilken su ilemediini gsterdii iin; yaralar kapanmak zere olan ad geen ahs nezdinize gnderilmitir. 29 Eyll 1915 stanbul 3121 Akl Hastalar Hastahanesi Bahekimi Mazhar Osman33

yice korunmasnn nezarethane ksmna tembihi.

Siyas Ksm 2 nci ube Mdrlne 29 Eyll 1915 2 nci ube 1025 Rapor, baz tbb terimlerin anlalamamas nedeniyle, mesela fcr halinin ne demek olduu bilinmediinden, aklanmas iin Genel Mdrlk Hekimlik Dairesine gnderildi. 29-30 Eyll 1915 2 nci ube Mdr (mza) 3/161 fcr hali, sara gibi baz sinir hastalklarna tutulmu olanlarn, nbetleri ardndan meydana gelen sersemlik ve aknla benzeyen hli anlatr. Raporun sonundaki blm, ad geen ahsn, suu iledii anda delirdiini kendini bilmez bir halde olmadnn anlaldn; yani ne yaptn bilerek su ilediini anlatyor. 6 Ekim 1915 Bahekim (mza) -----------------------

33

Mazhar Osman Usman: 1884 ylnda Sofuluda dodu. 1904 ylnda Askeri Tbbyeyi bitirdi. Mnih ve Berlinde ihtisas yapt. 1914te Hasekide bulunan Akl Hastalklar Mahadehanesine bahekim atandktan sonra btn almalarn bu alanda younlatrd. Bahekim atand Topba Bimarhanesini modern bir akl ve sinir hatanesi durumuna getirdi. 1933te stanbul niversitesi Psikiyatri Kliniine ordinaryus profesr atand. Trk Nro-psikiyatri Cemiyetinin kurucusu olan Usman, Sinir Hastalklar (1935-1936, 2cilt), Keyif Veren Zehirler (1934) gibi eitli esreler yazd.11 Eyll 1951 ylnda stanbulda ld.

135

Emniyet Genel Mdrl Nezarethane Numaras 774 Beyazt Merkez Memurluuna yiletii iin hastahaneden gnderilen ve Beyazt Merkezince hakknda soruturma yaplmakta olan Minas olu Arakel gnderildi. 3-4 Ekim 1915 Mehmet Nuri (Mhr) 3 6865 Bu adamn aklland ve ahmaklk etmesinin sadece bir kayttan ibaret olduu doktorlarn raporuyla kesinlemitir. Silah nereden edinmi ve ne amala kullanmtr? Olayn meydana geliiyle ilgili ifadesinin alnmas iin Merkez Muavinliine. 4 Ekim 1915 (mza)

----------

-----

----------

stanbul Emniyet Mdrl Siyasi Ksm 2 nci ube Adet 498 Genel Mdrlk Bahekimliine Gvenlik glerine kar silah kullanmas zerine yakalanan ve yakalandktan sonra jandarmalarn tfeini kaparak kullanmaya kalkan, bunun ardndan da kendisini lambann zerine atmasyla vcudunun baz blgeleri yanan ve yakalandndan beri bir dilsiz olduunda srar eden Arapgirli Minas olu Arakelin, gnderildii hastahanede konumaya balad ve kendisinde delilik eseri grlemedii belirtilerek geri gnderilmitir. Nezarethanede tutuklu olarak yaplan sorgusunda kendisinden hibir laf alnamamtr. pheli ve korkmu hli, zaten bnyesinin zayf ve ok halsiz grlmesi zerine saln kazanmas iin tedavi ve gzetim altnda tutulmas Genel Mdrlke emredildiinden 136

gereinin yaplmas rica sunulmutur. 7 Ekim 1915

olunur.

Hastahaneden

gelen

rapor

Ekte

7 Ekim 1915 stanbul Emniyet Genel Mdrl Siyas Ksm Mdrl 8 48 Ad geen ahs hakkndaki muamele takip edilmediinden iade edilmitir. 13 Mays 1916 (mza-Mhr)

----------

-----

----------

137

10 ncu stihkm Taburu 3 nc Shhiye Bl Arapgir kazasnn Derbent Mahallesinden ababo olu Minas olu Arakel Doumu 1888 10 ncu Kolorduya bal 10 ncu stihkm Taburunun 3 nc Bl erlerinden yukarda ak knyesi yazl Minas olu Arakelin her iki gznde ilerlemi miyop mevcut bulunduundan askerlikten men edilmesine dair Merkez Hastahanesi Salk Kurulu tarafndan verilen 4 Eyll 1911 tarihli rapor zerine; Genelkurmay 2 nci ubenin yazsyla, ad geen ahsn kaydnn silinerek serbest brakldna ilikin bu mazbata kendisine verilmitir. 24 Austos 1911 mam Tabur Ktibi

4 nc Blk 2 nci Blk 1 nci Blk

10 ncu stihkm Taburu Komutan

Temen (Mhr)

Temen (mza) (Mhr)

Yzba (Mhr) (Mhr) (Mhr)

Binba (Mhr)

----------

-----

----------

Gnlk Erzincan ile Arapgirden 6 Austos maa 11 00

15 7 22

Ad geen ahsn alaca olan 22 kuruun kendisine verilmesine 24 Austos 1911 Tabur Ktibi (Mhr) 10 ncu stihkm Taburu Komutan Binba

138

Ad geen ahsn kayd blke silinmitir. Nfusa da bu ynde ilem yaplmak zere nfus memurluuna. 8 Temmuz 1914 Mehmet Ali Mstakil Numara 1/37 Ad geen erin nfusa da kayd dzeltilmitir. 8 Temmuz 1914 (Mhr)

----------

-----

----------

139

To: Ministry of Interior As the writing of a reply to the coded telegram dated January 4, 1916 necessitated further explanation, the situation had to be conveyed through a written message. The Kaimakam Yevanaki Effendi misused his power in performing his duties on the Armenians in Mihalk1 who were only of 2025 families. The movable properties of the Armenians were sold for nothing, and the real estates were handed over to the prominent people of the town without charge. All of the real estates handed over were taken back from those people and given to the commission. But as the outcome of the moveable possessions is difficult to investigate no procedures were followed. However, most of the moveable belongings were taken back. I do not believe that Yevanaki Effendi sought personal benefit in this. Yevanaki Effendi was dismissed from office upon my suggestion as his fearfulness, non-diligence, and his inability in administration and complying with the laws were observed as in his pervious applications. Consequently, I believe that there is no need for further procedures. The kadhi2 and the head of the state tax office, acted together with the other prominent people of the town, they even wanted to buy homes for their sons, but they later abandoned the idea out of fear. However, it is understood that the head of the state tax office is understood to have taken some moveable possessions, but it is not known whether he paid for them or not. Upon the information on Kadhi Nuri Effendis being the father-in-law of the new kaimakam, the Shaikh al-lslam3 was informed about the situation and he was dismissed from the office a month ago. Should your honor deem it plausible, it would be appropriate to punish the head of the state tax office by dismissing him from his office. It has been understood that the evaluations are made through the documents sent by the Derelict Property Administrative Commission, as the Investigation Committee did not go to Mihalk. Upon returning of these documents the investigations shall be deepened to include the other low ranking officers and the gendarmeries that misused their authorities. Their due punishments shall also be appropriate in accordance with their misuse of duty. January 9, 1916 Eskiehir Mutasarrif (Signed)
4

----------

-----

----------

1 2 3 4

An administrative district in Eskiehir. Muslim judge. The chief religious official in the Ottoman empire Governor of a sanjak.

141

Investigation Committee Number The names of the authorities and the people of Mihalk who were sent to Konya Martial Court, for misusing their authorities in dealing with the movable and immovable properties of the Armenians are as follows: Position Kaimakam Kadhi Head of State Tax Office Official at the title deeds office Officer at the treasury Tax collector Member of the General Assembly of the Liva6 Member of the Administrative Assembly Member of the Administrative Assembly Mayor Gendarmerie corporal Gendarmerie soldier Gendarmerie soldier Gendarmerie soldier Merchant Merchant Merchant Merchant Merchant Grocer From Ahurky7 Name Yevanaki Effendi Mehmet Nuri Effendi Suat Effendi Mfti5 Effendi Onnik Raci Effendi Akif Effendi Mehmet Effendi Durmu Effendi Emin Efendi Saffet Effendi kr Effendi Ali Osman Hac Hseyin Koca Osman Osman Cemal Effendi emsettin Effendi Hafz Hasan Effendi Hac Hseyin Aa Hac Ali Aa Ramazan Aa Sleyman Usta Sadk eremet(?) Ahmet Ahmet avu Yzba olu Kadir Molla Hseyin Kr Mustafa Rza Effendi

Former clerk of the Sharia Court8

---------5 6

-----

----------

Official learned in Islamic law, who is in charge of Islamic affairs for a province/district.

Region under the administration of a mutasarrif. It is also referred to as sanjak. Mehmet Zeki Pakaln. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl [Glossary of Ottoman Historical Idioms and Phrases]. Istanbul: 1946, fascicle 6-11, p. 367. A village in Mihallk, Eskiehir. Courts where the Islamic canonical laws are practiced.

7 8

142

Number 22-267 To: Ministry of Interior In reply to the note numbered 15, dated November 11, 1915. The documents prepared at the end of the investigations pertaining to misuse of authority during the sending of the Armenians living in Mihalk were received from the Eskiehir Derelict Property Administrative Commission and brought before the Investigation Committee. After thorough consideration of the documents investigated it has been understood that most of the moveable and immoveable assets of the Armenians were seized by Emin and Saffet, members of the Mihalk Administrative Committee; kr, Mayor; Durmu Effendi, one of the members of the General Assembly; acted together with several other people. Yevanaki Effendi, who was the Kaimakam then, did not prevent this injustice being committed freely. For example, it has been found out that he gathered the Takrir9 Commission and forced the Armenians to sign documents declaring that they have given up their rights to dispose their possessions. It has been understood that Yevanaki had helped and made the seizure of the properties easier for the usurpers by forcing the owners to give up their rights of disposition; and that he had misused his authority and acted in unison with them. It has also been understood that the people forming the Tahkir Commission, Mehmet Nuri, Kadhi; Suat, Head of State Tax Office; Onnik Raci Effendi, official at the title deeds office; Emin Effendi, whose name is mentioned above; and their friends were all accomplices in this plot. The investigation documents containing the names of the people are hereby sent to Konya Martial Court for their due trials. January 29, 1916 Chief of the Investigation Committees (Signed)

----------

-----

----------

(law) Conveyance. To state officially that one has relinquished the title to a piece of real estate.

143

Ministry of Interior General Directorate of National Police Organization Draft date: January 20, 1916 Fair copy : January 23, 1916 Ministry of Interior, Directorate of Officials and Employment Records Attached are the copies of the documents pertaining to Kaimakam Yevanaki Effendi removed from the office due to his behavior and his neglect of duty in the Armenian affairs received from Hulsi Bey, the Chief of the Investigation Committee; and from the Office of Eskiehir Mutasarrf. The Ministry approved the sending of Yevanaki Effendi to Martial Court for his indifference, and the relevant Investigation Committee has been informed about the issue. Note has been sent to: Ministrys Directorate of Officials and Employment Records Eskiehir and Hulsi Bey (Signed)

----------

-----

----------

Ministry of Interior General Directorate of National Police Organization Draft date: January 20, 1916 Fair copy : January 20, 1916 Code to Hulsi Bey, the Chief of Investigation Committee in Afyonkarahisar Reply: December 27, 1915. It is appropriate to send the former Kaimakam of Mihalk, Yevanaki Bey, to Martial Courts. (Signed) (Signed)

----------

-----

----------

144

Ministry of Interior General Directorate of National Police Organization Draft date: January 20, 1916 Fair copy : January 20, 1916 To: The Office of Eskiehir Mutasarrf C. Official script, January 9, 1916. The Investigation Committee has been informed about the sending of the former Kaimakam of Mihalk, Yevanaki Bey, to Martial Court for his unprincipled behaviors. (Signed)

----------

-----

----------

To: Ministry of Interior Attached are the names of the people who are found to be guilty of unprincipled behaviors and impropriety after the investigations carried out in Afyonkarahisar. Actually, the sending of the Armenians living in Afyonkarahisar, who were very few in number, and the prevention and the administration of their properties have been realized under the due terms of the law. As for the foreigners, who stayed here for a while before being sent to the other places, they were not subjected to any other events of impropriety other than those written, neither during their stay nor during their voyages. Above all, the diligent work of the authorities working at the Derelict Property Administrative Commission is worthy of beyond praise. February 9, 1916. From Balkesir, Chief of the Investigation Committees (Signed)

----------

-----

----------

145

The names of the people who are sent to the Martial Court after having been found guilty of unprincipled behaviors and impropriety following the investigations carried out in Afyonkarahisar. For hiding some 100 animals of the derelict property: Osman Effendi, tax collector at the Financial Office Fourth Rider Department Bceks son Mehmet, mukhtar of the obanlar10 village affiliated to sanjak center. Uzuns son Ibrahim, member of the village council of the obanlar village affiliated to sanjak center. Violating two Armenian girls at the ay11 train station: Lieutenant Rasim Effendi, the commander of the Line Guard Company. Nazm, enlist, Dispatch Officer of the ay Train Station Confiscating the moveable properties of an Armenian soldiers family, by frightening and deceiving, for a value less than their real price. Hafz Ibrahim Effendi, the imam of the obanlar village affiliated to sanjak center.

----------

-----

----------

10 11

An administrative district in Afyonkarahisar. An administrative district in Afyonkarahisar.

146

Following is the list of the Armenian judges and civilian officers working at the courthouses who are dismissed from the office by the ministry upon the orders of the Sultan between March and August 1915, including the date and the reasons of their dismissal. Name
Frankian Horen Effendi Huruf Bekian Effendi Place of Employment Member of the Bursa Central Court of First Appeal Member of the Afyonkarahisar Court of First Appeal Date of Dismissal May 13, 1915 Reason of Dismissal As it is deemed necessary for the reasons of war.

April 14,1915

Upon the information obtained from the Office of the Governor of Sivas: declaring that he has been denouncing the secrets of the government and that he has been directing the Armenian Organization. Upon the information received from the Office of the Governor of Sivas, suggesting his dismissal is necessary for the well being of the country. As it was deemed necessary.

Lion Effendi

Office of the Public Prosecutor at the Hafik Court of First Appeal

April 27, 1915

Vahram Effendi Migirdich Effendi Refail Kardashian Effendi

Member of the Mersin Court of First Appeal Member of the Mersin Court of First Appeal Chief of Adana Penal Court of First Instance

April 27, 1915 April 27, 1915 May 8, 1915

As it was deemed necessary.

Allowing his feelings interfere with the issues pertaining to Armenians and thus committing breach of authority. Upon his lack of knowledge, and his irregular attendance at work.

Dikran Haradjian Effendi

Member of the Diyarbakr Central Court of First Appeal

May 8, 1915

Handanian

Member of the

May 8, 1915

For he is a native of

147

Karabet Effendi

Diyarbakr Central Court of First Appeal

Diyarbakr, his bad reputation as a member of the law court, and his old age; but above all his not having had a proper education. May 13, 1915 Upon the clear information received from the Office of the Governor of Trabzon suggesting that he has been denouncing the secrets of the government and that he has been revealing his observations to the people who had close contacts with the enemy and even to the foreign states, thus committing breach of authority under the pressure of his nationalistic fervor. Upon the clear information received from the Office of the Governor of Trabzon suggesting that he has been denouncing the secrets of the government and that he has been revealing his observations to the people who had close contacts with the enemy and even to the foreign states, thus committing breach of authority under the pressure of his nationalistic fervor. Upon the clear information received from the Office of the Governor of Trabzon suggesting that he has been denouncing the secrets of the government and that he has been revealing his observations to the people who had close contacts with the enemy and even to the foreign states, thus committing breach of authority under the pressure of his nationalistic fervor.

Karabet Effendi

Member of the Trabzon Court of First Appeal

Arshak Effendi

Member of the Trabzon Central Court of First Appeal

May 13, 1915

Serkes Effendi

Member of the Trabzon Central Court of First Appeal

May 13, 1915

Dikran

Member of Bitlis

May 13,

Upon the information

148

Altunian Effendi

Court of Appeals

1915

received from the Office of the Governor of Bitlis, proving his treachery and malicious intentions Upon the information received from the Office of the Governor of Bitlis, proving his treachery and malicious intentions Upon the information received from the Office of the Governor of Bitlis, proving his treachery and malicious intentions Upon the request of the Office of the Mu Mutasarrif, and Mu Attorney General; suggesting his removal for his proved treachery and being a member of the organization. Upon the information received from the Office of the Siirt Mutasarrif, and Siirt Attorney General; suggesting that his working at the office is not appropriate. Upon the request of the Office of Gen Mutasarrf, and Gen Attorney General; suggesting his appointment elsewhere for he is one of the undesirable people. As it was deemed necessary.

Mihran Markuian Effendi

Member of the Bitlis Central Court of First Appeal

May 13, 1915

Oseb Ubian Effendi

Member of the Bitlis Central Court of First Appeal

May 13, 1915

Manuk Chekenlerian Effendi

Member of the Mu Court of First Appeal

May 13, 1915

Alim Kalemian Effendi

Member of the Siirt Court of First Appeal

May 13, 1915

Karakin Effendi

Member of the Gen Court of First Appeal

May 13, 1915

Ermenak Effendi

Member of the Adana Central Court of First Appeal Member of the Mu Court of First Appeal Member of the Elaz Court of Appeals

May 18, 1915

Avadis Effendi Alexander Effendi

May 18, 1915 May 29, 1915

Upon the clear proof of his treachery and his being a member of the organization. Upon the information received from the Office of the Governor of Elaz; proving his pursuing the goal of Armenianhood rather than his duty, and being a member of the organization.

149

Agop Effendi

Member of the Elaz Central Court of Appeals

May 23, 1915

Upon the information received from the Office of the Governor of Elaz; proving his pursuing the goal of Armenianhood rather than his duty, and being a member of the organization. Upon his insulting of the street cleaner Ibrahim by saying You the Turkish nation have only four days to live! Upon the information received from the Office of the Governor of Erzurum, proving his dealing with defeatist publications, and being a member of the Armenian Daschnak Organization. Upon the information received from the Office of the Governor of Erzurum, proving his dealing with defeatist publications, and being a member of the Armenian Daschnak Organization. Upon the information received from the Office of the Governor of Elaz, proving his treachery and malicious intentions Upon the request of the Office of Siirt Attorney General; suggesting his dismissal from office as he is a native of Van, and thus not being suitable for office. Upon the information received from the Office of the Attorney of Mosul Court of Appeals, reporting that he has been gathering the gamblers, Muslim women, and immoral people around him, thus attempted to display shameless attitude not suiting to the honor of a government official. Upon the information received from the Office of the Governor of Elaz, proving his treachery and malicious intentions

Bartin Mh Effendi

Member of the Krehir Court of First Appeal Member of the Erzurum Central Court of Appeals

June 6, 1915

Mihran Effendi

June 6, 1915

Mardiros Effendi

Member of the Erzurum Central Court of Appeals

June 6, 1915

Artin Effendi

Member of the Malatya Central Court of Appeals Member of the Siirt Court of First Appeal

June 9, 1915

Hemayak Effendi

June 9, 1915

Ohannes Effendi

Member of the Mosul Court of Appeals

June 17, 1915

Artin Keshishian Effendi

Member of the Malatya Court of First Appeal

June 17, 1915

Kigork Effendi

Judicial Inspector

June 17,

Upon the Vilayets refusing of his assignment to another place due

150

in Erzurum Artin Effendi Member of the Sivas Central Court of First Appeal

1915 July 18, 1915

to the reasons of war. Upon his incapacity of possessing a thorough knowledge of the law, of writing, and of not being able to understand the things he is told due to his deafness. Upon the information received from the Office of the Diyarbakr Governor, asserting that he was removed from office as he was discovered to be a member of the Armenian revolutionary organization. Asking for retirement as his age was old enough.

Kigork Effendi

Member of the Mardin Court of Appeals

July 18, 1915

Coherian Judas Effendi

Member of the Ankara Central Court of First Appeal Member of the Karaman Court of First Appeal

July 31, 1915

Ardashin Bekian Effendi

July 31, 1915

Upon the information received from the Office of the Attorney of Konya Court of Appeals, stating that he was visiting the Armenian districts and especially paying visits to the homes of the Armenians whom the government sent to exile at night and propagandizing against the activities of the government. For being a member of the Urfa defeatist organization, working together with the removed Armenians, and for his continual support of Armenianhood. Upon the information received from the Office of the Attorney of Konya Court of Appeals, stating that he was visiting the Armenian districts and especially paying visits to the homes of the Armenians whom the government sent to exile at night and propagandizing against the activities of the government. As it is deemed necessary for the reasons of war.

Andon Effendi

Member of the Urfa Court of First Appeal

July 31, 1915

Ohannes Effendi

Member of the Urfa Court of First Appeal

July 31, 1915

Dikran Effendi

Member of the Canik Court of Appeals Member of the

August 10, 1915

Dikran

August

As it was deemed necessary.

151

Effendi Artin Effendi

Ankara Court of Appeals Bolu Member of the Court of First Appeal

10, 1915 August 10, 1915 For his suspicious activities and behaviors, along with his harsh criticism of the government.

Following is the list of the judiciary officials who were appointed to various ports by the Ministry upon the approval of the Sultan, between March and the beginning of August 1915. Name Kostantin Effendi Date of Appointment March 14, 1915 Position From the membership of the Istanbul First Commercial Law Court to the candidate membership of the Istanbul Court of Appeals From the membership of the Istanbul First Commercial Law Court to the presidency of the Istanbul Commercial Court of Appeals. From the membership of the Konya Court of First Instance to the membership of the Karaman Court of First Instance. From the post of Balkesir Examiner Judge to the Eceabat12 Examiner Judge. From the membership of the Gelibolu13 Court of Appeals to the membership of the Ktahya Court of Appeals

Viram Shabuh Effendi

March 20, 1915

Ardashin Bekian Effendi

March 20, 1915

Abraham Effendi Kigork Effendi

April 1, 1915

May 29, 1915

REPORT

12 13

An administrative district in anakkale. An administrative district in anakkale.

152

Simon and Kurian entered Mardiros Tellians house 54, from Divrii, living at his own house in Gedikpaa Sarayii at number 24, dealing with bran trade at number 47 in Unkapan in accordance with the plan they devised with the boy, Kirkor son of Karabet Kayikdjian, tenant at starch dealers house in Gedipaa Sarayii Neviye Street at number 40, fez molder in Okularba, Beyazt, as if they have caught Mardiros Tellian while violating the child, once two months ago and a week later in his vacant house in the Muhsinehatun District, ncirdibi, Kumkap. Kurian insisted on Mardiros Tellians giving 500 Liras, and signing a paper saying Kurian and Simon saw me while violating Kirkor. Upon his refusal he beat him. Simon and Kurian seized 20 banknotes a lira each 7 Liras, and 3 English Liras, constituting 3276 kurushes in all, by violence and ran away. Later Kirkor and Simon spread the rumor around. Kirkors father Karabet, and mother Eskohi, went over to see Mardiros and said, Since you have violated our son you will send him to Europe for education for five years14. You will pay us some money as well. It is said that they set some people on Mardiros to this end. Kirkor was invited to give his testimony this is what he said: Mardiros ordered the molding of a fez in our shop and told me to take it to his house some two months ago. When I took the fez to his house he called me upstairs and violated me by force and threat. I stayed in bed for two days at home. When I met him at the church a week later, he called me to his vacant house in Kumkap, Incirdibi, Muhsinehatun District, and Simon overhearing his calling me. I told him about the incident when he asked me. And Simon said, Accept it. I will come and see to it. I accepted his invitation unwillingly. We went to the empty house. Simon and Kurian came afterwards and beat Mardiros up. Ohanness son Mardiros Tellian was invited over and questioned. Tellian said that the whole issue was nothing but libeling; that when he went to inspect the repair work at his vacant house Kirkor, Simon and Kurian suddenly came over and beat him and demanded 500 Liras, after having said, You have violated Kirkor by using force. We have seen it. Forced him to sign a paper that stated that he had to wed his daughter to Kirkor. Upon Tellians refusal they beat him and took his 3276 kurushes and ran away. Tellian said that he did not denounce the issue, as he was afraid of those people, but that he informed the Hntchagian Organization of which they were members. Upon this information a committee came over to the church and carried out an investigation but has not declared the results of the investigation.

14

In the following testimonies they want Kirkor to be educated in the US.

153

Although Simon, 26, living on Gedikpaa Glhan Street at number 4 who threatened Madiros Tellian in the empty house and ran away after having seized his 27 Liras and 3 English Liras by force together with his friend Kurian, and spread the rumor around denied the incident thoroughly when he was questioned he, relying on Kurian, later confessed saying that; Yes, we went over to Mardiross empty house. We saw him there with Kirkor, but we did not see him doing anything amoral. Kurian slapped him on the face twice. He grabbed him by his collar and took him to the adjacent room, but I do not know whether he took his money or not. At the end of the investigations it has been found out that Kurian was not in Istanbul, but in Bahecik. His testimony could not have been heard, as he could not have been detained. To conclude: Nobody seeing Mardiros Tellians violating Kirkor was found. Although the childs recorded testimony; Simon and Kurians rumors and the claims of the mother and the father; and the witnessing of Bogos Vartanians son Kirkor, Agops son Agop Dzjihan Glian, Avadiss son Samoil Tomadjian, Avadiss son Agop, Arzruny, Parsih Zackharians son Nerses, as a result of the spreading of the rumors, implicitly reveal that Mardiros had violated Kirkor. However, the victims not informing the authorities and pronouncing his claims in the first place, and instead, preferring to use illegal actions in pursuit of demanding unjust treatment; and not founding of any medical evidence as to the childs violation; brings to the mind the idea that this violation is one of pure fabrication. Although Mardiros Tellian had to inform the authorities about the plot at once, fearing from Simon and Kurian, instead of denouncing them he had applied to the Hntchagian organization. The witnesses Agop Dzjihan Glian, Avadiss son Samoil Tomadjian, Avadiss son Agop, and Arzruny were given the task of settling the issue by the Hntchagian organization. Those people, by not informing the authorities about the results of the investigations have committed a breach of law. Simon and Kurians seizing of 3276 kurushes by force has been proved by Tellians claims, and later by Simons accusing Kurian. The 29-page investigation documents pertaining to all of the abovementioned people, two notifications, doctors report, and a written application have been submitted in attachment. Simon was sent under supervision. February 10, 1915. Police Commissioner (Signed) The 29-page investigation documents together with its attachments, and Simon was sent to the Legal 154

Affairs Division under supervision. February 10, 1915 (Signed Sealed)

----------

-----

----------

Residence Paper I hereby request the sending of all the communiqus to be forwarded by the Courthouse to the following residence address; I also declare that I shall accept all the communiqus delivered to this address as they have been delivered to me in person; and hereby declare that I shall bear all the consequences of my objections on the communiqus to be delivered to my residence address. February 11-12, 1915 Alexans son Simon Member of the Church Choir Residing at Waqf numbered 4 Gedikpaa Glhan Street The above-mentioned address is Simons residential address. February 11-12, 1915. To: Beyazt Central Police Headquarters 626 Simons, who is convicted of threat, residence paper attached to the letter of guarantee sent in return for the receipts for the release of the mentioned person. February 11, 1915. Director of the Department of Legal Affairs (Signed) 4 10135 To the Gedikpaa Police Station under supervision / February 11-12, 1915. 2 2571 155

The residence paper and the letters of guarantee taken are here hereby presented in the attachment. February 13, 1915 Gedikpaa Police Station (Signed) The attached letters of guarantee taken are returned to the Department of Political Affairs. February 13, 1915. (Signed Sealed)

----------

-----

----------

Letter of Guarantee Alexans son Simon Member of the Church Choir Living at Number 4 on Gedikpaa Glhan Street With this letter of guarantee, I hereby declare that I shall return Simon, whose identity is given above, to the authorities whenever they will. Should I ever fail to return him, I shall be convicted of helping him run away, and further, I am willing to bear the consequences of the legal procedures to be carried out without any reservation whatsoever. February 12, 1915. Vasils son Kodjo Barkeeper at Number 81 Gedikpaa Street Gedikpaa Divan- l District I hereby declare that Kodjos guarantee is valid. Gedikpaa District Mukhtar / February 11-12, 1915.

----------

-----

----------

General Directorate of National Police Organization, Istanbul Directorate of Legal Affairs 156

Number: 8651 As the suspects, convicted of acts of violation and threat and whose names are written in the documents attached, required to show guarantors, the issue is hereby submitted to the further considerations of the Investigation Department at the Istanbul Court of First Instance. March 6, 1915. On behalf of the General Director of National Police Organization (Signed)

----------

-----

----------

QUESTIONING MINUTES OF THE

157

INVESTIGATION DEPARTMENT ISTANBUL COURT OF FIRST INSTANCE

Following is the testimony of Alexans son Simon, 26 previously employed as a shoemaker now an idler, born in Istanbul, a person of medium built, round face, hazel eyes, dark hair and moustache, no beard, middle nose and mouth, darkskinned living at number 4 on Gedikpaa Gulhan Street. (March 22, 1915)
Have you ever been convicted and sentenced to imprisonment? Are you literate? Are you Married? I have never been convicted and sentenced to imprisonment. I can read and write in Armenian. I am single. Mardiros Tellian is said to have violated a boy, Kirkor. You, Kirkor, and Kurian are said to have taken some money from Mardiros by means of using force and threat. How did this happen? Let me tell you the truth. One Sunday I saw Kirkor talking to Mardiros in a very intimate manner. I once had heard that Mardiros was trying o seduce Kirkor. I called Kirkor and asked what they were talking about. He first tried to hide it. But on pressuring him he said, Mardiros is inviting me to here and there. He says he is going to give me some money. And I am not accepting it. After forcing for Kirkor a little more he said that he had violated him under the pretext of sending his fez over to his house, and by telling him that he would make him rich by giving money and by marrying him to his daughter. I left saying, Is not that a shame? This is not something possible. I would not believe in such a thing without seeing it with my own eyes! One night Kikor came over and said Mardiros had called him; he wanted me to go over there and see it. Next day, on December 10, I went over to Mardiross empty house on the Ali Bey hill, on the street across the Arabac Street, in Gedikpaa. While touring in the street I saw Kirkor entering the house. Meanwhile, Kurian was passing by. He asked what I was doing. Kurian also knew Kirkor. I told him. We entered the house through an adjacent door. We called out, Anybody home? Upon hearing footsteps above we went upstairs and saw Mardiros. When Mardiros saw us he started saying, You do not have the right to get in here! He had not seen me. Mardiross pants were unbuttoned, and Kirkors pants and underpants were stripped down. We said, What 158

is going on here? He said, I am not doing anything. We said, Then, why are your pants unbuttoned? Kirkor pushed Mardiros aside slapped Kirkor once or twice in the face. Mardiros started begging. He said, I will give you 50 Liras to you not to touch me, just let me be. Do not tell anybody! Upon refusing his offer he said he would give the money right away, that he would sign a check, but we did not accept it. He was a member of the church and I was a chorister. We wrote a note with the idea that he would do the same thing to the other children at the church school. We wrote down what he did to the boy there. We told him to sign it. We said we were going to take the note to the Patriarch. NO matter how hard we tried he did not sign it. We said, Then we are going to inform the police. Just as we were about to leave he bowed down to our feet. He pretended as if he was falling unconscious. We did not inform the police fearing that something bad would happen to him, we told all about the affair to Kirkors mother. His mother went to see Mardiros and talked to him. As the events were developing in this manner Mardiros complained about me saying, He is inciting the soldiers. Moreover, he went to the police and brought an action against me claiming They have taken 30 Liras from me. They threatened me. They beat me. I was detained at the police headquarters for 17 days. We did not beat him. We neither threaten him nor took his money. We tore the note he did not sign apart, for it was invalid without his signature. You are saying that you had seen Kirkor talking to Mardiros, on Sunday at church, and that you heard that Mardiros was seducing the child, and that you asked for the reason. From whom did you hear that Mardiros was trying to seduce the child? I heard from the children, whose names I cannot remember now, that Kirkor was acting as if he was a Casanova and showing his genitals to the other children at the Armenian school in Gedikpaa15, where he was attending. I did not hear from anybody that Mardiros was seducing Kirkor. Where is Kurian now? He both runs a hotel in Bahecik, and works as a steward at the American School. You are saying all this after you denied the affair thoroughly at the police station. You claimed that Kurian slapped Mardiros, took him to a
15

Was regarded as the most successful missionary school. The American Board of Commissioners for Foreign Missions supported it financially. The majority of the boy and girl students were Armenians. The school that continued its education during the Turkish War of Independence was closed in 1933. The half of the schools budget was met by students tuitions. Sezer, Ayten. Atatrk Dneminde Yabanc Okullar (1923-1938) [Foreign Schools in Atatrks Era (1923-1938)]. Ankara: Trk Tarih Kurumu Yay. [Turkish History Foundation Pub.], 1999, p. 59.

159

room by grabbing him by the collar, and that you did not know whether he took his money or not. Why did you testify in this manner? I was told that Kirkors mother and Mardiros were reconciled. For this reason I first denied, then I told them how things developed. Kurian did not slap Mardiros in the face, and did not take him to room. I did not see anything like this. They must have written it wrong at the police station. Since you are an idler; you want the truth to come to the light; why did not you inform the police station right away? Mardiros Tellian begged us so much. He was about to fall unconscious. We were afraid that something would happen to him and we would be held responsible for it. We satisfied our selves only telling his mother. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Bogoss son Kirkor, taken under oath, 48 called in as a witness following the investigations carried out on him revealed that he is not a relative of either party, and has no enmity or any other kind of relation to the parties deals with ready-made clothing trade, and lives at Number 36 on Gedikpaa Alibey Hill. (March 22, 1915)
It is said that Mardiros Tellian violated Kirkor. Kirkor, Simon, and Kurian are said to have taken money from him by threatening and beating him. What did you hear and see about the affair? I heard about the affair from here and there. For me, the truth is covered. They say it happened thus, but I do not know how true it is. I did not hear from anybody specific. Mardiros is my aunt-in-laws stepson. When I asked him about the affair, taking this relation for granted, he said it was thoroughly a calumny. Mardiros told me Tell Kirkors mother that I will sent him to school for education for two years to save my honor. I just cannot say whether he wanted to close the issue for he had violated the child, or for he wanted to get rid of this grave moral flaw. He is a rich man with a lot of money. I do not know whether he is inclined to such amoral affairs. I told the things Mardiros told me to Kirkors mother. She did not accept it. She said she would sue him. What is more, she claimed that she would do 160

what ever she could to save her honor, and said There are Madam Fabios in Turkiye. Later both sides reconciled. I know that they do not have a complaint against each other. Even under these circumstances, although Mardiros is a church member he cannot go there out of his shame. This is all I know. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed)

----------

-----

----------

Testimony of Karabet Kayikdjians son Kirkor, 15 born in Adapazar, medium built, round face, hazel eyes, dark hair, medium nose and mouth, has no beard or moustache yet, dark skin son of Kirkor Kayikdjian living at number 43 behind the church in Gedikpaa, working as a fez molder in Okularba. (March 22, 1915)
Have you ever been sentenced before? Or imprisoned? Do you have an Ottoman identification Card? Are you literate? I have never been sentenced or imprisoned before. I have an Ottoman identification card. Here it is. I am literate. Why are you complaining against Mardiros? I went to the church some three or four months ago. Mardiros stood before me and looked at me in a malevolently but he did not say anything. Couple of days later he came to our shop in Okularba. He left after having his fez molded. He came again the next day. He had brought an old fez. He wanted me to take them to his house after molding them. I took them to his house, which my father described. There was nobody at home. He called me upstairs. I did not want t o enter. I went upstairs on his insistence. He closed the doors and attacked me. Although I shouted, he said, What ever you do is all in vain. There is nobody here. You will wok for me. I will give you a 4 Lira salary. I will make you a man. I will give my daughter to you in marriage, and threatened me. He said, I will kill you and leave you in the cellar. Then seeing that I had no other choice, I surrendered. He violated me. He gave me hand full of money. I threw the money at his face and ran away. 161

I could not tell anything about the affair, as I was ashamed. This man started to call me to his house wherever he saw me. One day he called me again. Simon saw this. He asked me what it was all about; and I told everything. Simon said, You go where he wants you to go. We will follow you and turn him to the police. Later, Mardiros called me to his house in Incirdibi, Kumkap. He said the house was empty. I promised to go. I went to the house at the set hour. I left the door ajar. Mardiros unbuttoned his trousers. I unbuttoned mine on his insistence. Just then Simon and Kurian came in. They started slapping, beating him saying, Are not you ashamed of yourself? There is bloodshed everywhere; people are shedding tears of blood. And you are trying to seduce children. They said, Get up! We will take you to the police. Then Mardiros started begging. He said, I will give you 300 500 Liras. Please do not disgrace me. They did not accept it. I went down stairs out of fear. Then, Simon and Kurian came down stairs and we left. I told my mother the things happened. Mardiros Tellian sent Kirkor Vartazian over to our house and wanted my mother not to tell the police. He offered 100 Liras. My mother did not accept it. Upon this Mardiros denounced Simon and Kurian to the Ministry of Defense saying, They are helping soldiers escape. When, at the end of the investigations carried out, it was understood that it was a nothing but a calumny they were set free. Since nothing came out of the denunciations Tellian, this time, went over to the police headquarters and accused us with using force, threat, and theft. It is claimed that you, together with Simon and Kurian, on the same day, have stolen Mardiross money by using force, and threatening him. What do you say? I did not hit him whatsoever. I neither threatened him nor took his money. I told you the truth. This is how things happened. Do you have any claims on Mardiros Tellians violating you by force? How can you prove your claim? I do not have any witnesses on the first incident. Simon and Kurian are witnesses to the second. I will not sue my personal case, because I do not have time. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed) -----------------------

Testimony of Ohanness son Mardiros Tellian, 55 medium built, plump, prominent eyes, medium nose, gray mustache, gray hair,
162

round chin from Divrii, married, lives at his own house, number 24, in Gedikpaa Sarayii [District]; deals with bran trade in Unkapan, selling wheat and bran at a shop below the mill. (March 22, 1915)
Do you have goods and property, any children? I do not have any goods and property other than the house I am living in; I have children. Have you ever been sentenced for any offense? Have you ever been imprisoned? I have been living in Istanbul for forty years. I have never been sentenced. It has been claimed that you having deceived the child named Kirkor violated him by force at your house in Gedikpaa, and when you were about to violate the boy at your house in Kumkap ncirdibi Simon and Kurian hearing the incident entered your house and saw you. What do you say? Kirkors father is my townsman. I know him. I always go to him to buy fez and to mold them. I have never asked him to send the fez I left with the child. The child has never come to my house either. I did not do such a thing. I did not call him to my house in Incirdibi. I am a church member. Simon has been living in one of the houses belonging to church for a long time. He did not pay his rent for the last nine months. I pressed him for the rent a week before the incident. I had my house in Incirdibi painted. Taking the key from the plasterer, I went to see my house. The street door was open. I saw Simon and Kurian together with Kirkor in the house. Simon and Kurian attacked and beat me up. Simon took out a bond from his pocket and told me to sign it claiming that I took 500 Liras of loan from him. When I said I would not sign it, they both attacked me and took 20 One-Lira banknotes, 7 Ottoman liras, and 3 English gold coins and ran away. Kirkor did not take part in the attack. I realized that they have been following me in accordance with a plan. When hey saw me entering the empty house they decided to realize the plot. When they came close they told me to sign the bond and give my daughter to Kirkor in marriage. The truth is as I say. I did not tell anybody about the incident, because I was ashamed. They later ascribed a charge on Simon and Kurian, and informed the Ministry of Defense, and benefited from the consequences. Upon ascribing of charges on them and me I was detained by the police. I told the truth there as well. Simon and Kurian, taking the informing of the police for granted, claimed that I violated Kirkor. As their case does not rely on any particular proof, and as I do not have reliable evidence at hand I will not pursue my case. 163

You have sent a man to Kirkors mother and offered her some money in return for their not suing you. Is that true? I have never made such an offer. But, somebody named Kirkor came to me and said, They are going to ascribe you a charge. Make a favor to the child and save your honor. I said, I cannot do anything to get rid of the problem. The child is already a student at the Bahecik School. If they want, I can meet his education expenses for two years. So, he can continue his education. Later Kirkor came to me and said that the childs mother wanted 40-50 Liras. I did not accept it, and I did not send the child to the school. This is how the events developed. Please sign your testimony. Of course. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Parsihs son Nerses, taken under oath, 32 called in as a witness for he is not a relative of either party, and has no enmity or has any other kind of relation to the parties the Principal of the Gedikpaa Armenian School, living at number 53 Hisardibi, Kumkap. (March 23, 1915)
Mardiros violated Kirkor by force. Kirkor, Simon, and Kurian beat Mardiros threatened him and took his money by force. What do you know about the case? And what did you see? I am always in Galata. One day Mardiros called me to Havyar Inn. He said that a woman came to see him and told him allegedly that as he had violated her son he had to pay for her sons school expenses for a year or two. Upon my question, he said the claim had no ground, and that he would meet the childs school expenses just as a favor for a year or two. He said he did not know why they plagued him thus instead of suing him. I told him the necessary things. I know the woman he talked about for her other child is a student at our school. Mardiros wanted me to tell the woman that he would meet the childs school expenses for a year or two just to get rid of the problem he was suffering from. One day I asked Kirkors mother the issue when I went to give her Kirkors monthly school expense. She started screaming and shouting. She said, Since my sons honor has been besmirched he should send my son to America for education for 4-5 years to clean his sullied honor. When I inquired why she did not sue him; she said, I am going to, but I am investigating the issue deep. From those words I did not understand 164

whether the child was violated or not. This is all I know, and heard. I do not know anything else. In the first questioning Simon and Kurian said that they saw Mardiros Tellian and Kirkor with their pants down and they slapped them in the face, and that they left upon Mardiross request. Who said this? Mardiros said that the woman was claiming thus, but that it was not the truth. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Agops son Artin, taken under oath, in his sixties called in as a witness for he said that he is not a relative of either party, and has no enmity or has any other kind of relation to the parties living at number 11 Cevizlik, Bakrky, running a grocery store at the same address. (March 23, 1915)
Mardiros violated Kirkor. Kirkor, Simon, and Kurian took Mardiross money by beating and threatening him. What do you know about this? I am a member of the Hntchagian organization central committee. Last year on January 22, Kirkors mother applied the organization with a petition. In her written petition and statements she was complaining about Mardiros Tellian who violated her son Kirkor by force. She said that it would not be proper for him to continue as a member in the organization. We called over the child. He said that he was violated at Tellians house, that later he called him over to the house in Incirdibi, and that he informed Simon about affair. He said he went to the house in Incirdibi where he was invited and explained Simon and Kurians arrival in detail. The same day Tellian applied to us and said, One day Simon and Kurian, two of the members of our organization, came to my empty house in Incirdibi and took 27 Ottoman Liras and 3 English Liras by force, and slandered me of violating a child. Then we launched an informal investigation. We searched for Simon and Kurian. Then we learned that they were taken to the Ministry of Defense on Tellians denouncing them saying, They are helping the Armenian soldiers desert the army. Then we invited Kirkors mother. The woman said, If Tellian sends my son to the US and meets his expenses for five years I can renounce my claim on him. We called Tellian and he said he would 165

not do such a thing but would pay 40-50 Liras for the childs education at the Bahecik School. Then, I asked him why he did not inform the police when Simon and Kurian took his money by force, and forced him to answer. He said he neither informed the police nor he informed the military authorities on Simon and Kurian. He said, Assume that I violated Kirkor. Is it rational to pay 500-1.000 liras to an American School for the childs education? Upon Tellians words I was convinced that Tellian had committed the offense he was charged with. Upon sides not reconciling I informed the Police Headquarters saying, There is such a case, please apply the necessary procedures. Then the police started an investigation. Later, Tellians brother, Stephan, came to me and said that Tellian was willing to pay 90 liras to the childs mother, and that he would pay 30 liras more from his own pocket if they renounce their claims on the case. I called Kirkors mother. She signed a document declaring that she will not sue Tellian, and that she denounced her claims on Tellian as she had already taken some 100 liras. When Tellian applied to us he only said that Simon and Kurian took his money by force, he did not say anything about their beating him. Simon and Kurian said that they did not take Tellians money by force but that they saw Tellian just as he was violating Kirkor. This is all I know. Could you please sign your testimony? Certainly. (Signed) Clerk (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Avadiss son Samuel Tomadjian, taken under oath, 37 called in as a witness for he is understood not to be a relative of either party, or has any other kind of relation to the parties living at number 2 Feriky Kuyuluba, a yarn dealer at number 19 in the Sebuhyan Inn on the akmaklar Hill. (March 24, 1915)
Mardiros violated Kirkor. Kirkor, Simon, and Kurian took Mardiross money by beating and threatening him. What do you know about this? I did not see the case happening. The sides informed the Hntchagian Party about their claims on the other side through their written 166

applications. On their will the party started an investigation. When we called them to the guesthouse next to the Gedikpaa School and asked about the case they all denied the charges. It was said that Simon and Kurian were helping the deserters. They refused the charges saying that it was all Mardiross imputation. On the other hand, Mardiros was saying that he did not do such a thing. We repeatedly questioned the case. We were not convinced on taking of money from Tellian. In fact, none of them accepted the charge. It was claimed that Mardiros went to Kirkors shop to mold a fez, and when Kirkor took the fez to his house he violated the child, and later called the child over to his empty house when he saw him at the church. Upon this Kirkor informed Simon about the case. Both Simon and Kurian insistently claimed that when entered the house they saw that both of their pants were unbuttoned. Kirkors mother raised her accusations thus. When we questioned Mardiros repeatedly on the issue he said, Why are you still delving into this? I admit I got into a mess. Lets get over with it. He accepted and confessed that he violated the child. He wanted to settle the issue by offering some 50-60 liras the childs mother. But the childs mother demanded 100 liras. I told Mardiros that if he would not give the amount the mother demanded the case would be sued as the police was already investigating the issue. Mardiros agreed to give 100 liras. He even brought the money to my office. I was busy at the police station; when I returned, I saw the woman putting the money into her purse. They tried to settle the issue thus. Moreover, after having been called by the court, Mardiros requested, The issue is settled for both sides. Do not bring it to the day light anymore. I can be held responsible for any word you might say against me. Since you invited me as a witness and told me to tell the truth and I sworn in, I am obliged to tell the truth. This is all I know and heard. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed: Samuel Tomadjian)

----------

-----

----------

The testimony of Agop Avadis, taken under oath, 46 called in as a witness for he is understood not to be a relative of either party,
167

or has any other kind of relation to the parties tenant at number 24, Beyolu Agha Mosque Agha Street, a typesetter at the Sebuhyan Inn on the akmaklar Hill. (March 24, 1915)
What do you know about Mardiross violating Kirkor by force; and Kirkor, Simon, and Kurians taking Mardiross money by force and threatening him? We were not together when it happened. I actually did not see anything. Kirkors mother and others denounced the issue to the Hntchagian Party of which we are members. An investigation was started. I was there during the investigation. Simon and Kurian were saying that they caught Mardiros just as he was violating Kirkor in the empty house. They were rejecting the charge of stealing Mardiross money. They said, when they found Mardiros in such a situation, they wanted to inform the police, but, that they did not inform the police as he begged them deeply; they also said that if they were to inform the police they were afraid that he might suffer a stroke. We wanted to reconcile them. Kirkors mother was saying that she would reconcile on condition that her son was sent for five years education in America. We told Mardiros. He said, If I give 100 liras for a year for education in America it will cost me 500 liras in five years, if I pay 200 it will amount to 1.000 liras. Assume that someone did such a thing, would he give 1.000 liras? And I said, It is not our concern, it is all up to you. This is all I know. Later I heard from Samuel Tomadjian that Mardiros had given 100 liras to Kirkors mother. But I did not see it. This is all I know and heard. It is said that Mardiros admitted saying, It happened. I got into a mess. Lets get over with it! is that so? I did not hear such a confession from Mardiros. When I heard that he gave 100 liras I did not even ask him anything. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed)

----------

-----

----------

168

Testimony of Karabets son Bogos Kurian, 50 born in Bahecik, middle height, flat forehead, hazel eyes, prominent nose and mouth, large and hollow chin, beardless, brown eyebrows, hair and moustache, dark-skinned a hotel owner in Bahecik, and the warden of the American School. (April 3, 1915)
Have you ever been sentenced and imprisoned? Are you literate? Are you married? I have never been sentenced to imprisonment. I am literate. I am married and I have a child. It is said that Mardiros violated Kirkor by force. Simon, you, and Kirkor are said to have taken a certain amount of money from Mardiros by force and threat. How did it happen? As the warden of the Bahecik American School I used to go to Istanbul frequently. I was in Istanbul to buy books. I met Simon, whom I had known for a long time, on my way to Beyazt from Kumkap in the morning of December 10. Simon said, There is something going wrong. Lets pursue it. I asked, What is it? He said, Some Tellian seduced Kirkor, one of the students of Bahecik School, and trying to violate him. Today he took him to the empty house there. He is going to violate him. Come let us pay them an unexpected visit. I accepted Simons scheme after a moments hesitation for he was one of our schools students. I did not know Tellian before. We went to Incirdibi together with Simon. Simon pointing the house said, This is where he brought the child. I pushed the street door. Both flanks of the door flew open. I understood that the door was closed without being bolted, and when it flew open I saw that the house was in repair. I entered through the door with Simon. I called out, Anybody home? When I looked up the stairs I saw the man whom I did not know before; later I learned that he was Tellian. I climbed the stairs. Simon was behind me. Tellians pants were unbuttoned. Kirkor was standing in the corridor pants taken off, underwear down. Seeing this I spat on Tellians face. I said, All the world is shedding tears of blood, but here, you are deceiving peoples children and violating them. I slapped the child once because I was blinded by rage. The child started to weep out of shame. I said, I will now go to police and inform them, to Tellian. He started begging. He said, Do not besmirch my reputation, and let us reconcile. Let me give you some money. I will give you a hundred or threehundred liras, just let me be. Then I said, Honor is not a commodity. I took out a piece of paper. I told him to sign the paper declaring, Simon and Kurian came in to my house as I was about to violate the child, and took him away, from Mardiross mouth. He did not want to sign it. When I went down the stairs to inform the police, Kirkor and Simon said, 169

Tellian fell unconscious. When I went up the stairs I saw Tellian really stupefied and sad. I did not feel it necessary to inform the police. I took Simon and Kirkor out. I went to see his mother and informed her. Later, I went back to Bahecik. Some five or six days later, Simon, and I were called to the Sultanahmet Draft Office. The military officials there said, You are said to be helping the non-Muslim soldiers desert the army. Having declared that we had no information about the issue, we told them about the Tellian and Kirkor affair. They set us free, and did not do anything else. Then I went to Bahecik. Now, you have invited and came here. We definitely did not beat Mardiros, did not take his money, and neither forced him to sign a written proof. But Mardiros said he would give us money. We refused his offer strictly. This is what it is all about. How did Simon hear that Mardiros Tellian was going to violate Kirkor; and what did Kirkor tell him? Simon declared that he saw Kirkor talking to Mardiros Tellian, that he was suspicious of Tellians following him, that when he asked Kirkor he said Tellian offered him money to violate him, that he saw him going to the empty house, that he wanted to spy on him; and offered me to go with him, and I did. Did Simon tell you that he had also heard that Mardiros violated the child? No, he did not say anything like that. He did not say that he was informed about Mardiross violating the child. Later, Kirkor told us about the affair in the presence of his mother. Mardiros Effendi went to their fez shop to have his fez molded. He ad his fez sent to his house with him and violated him there. I heard it from him. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed)

----------

-----

----------

170

Following is presented hereby for further investigation. April 3, 1915. As there is no clear information in the copy of the report, pertaining to Kirkors examination, sent by the Department of Health, whether Kirkor was subjected to brute force and was violated, the report is sent to the mentioned department to be asked once more on the case. Since Mardiros Effendi declared that he was 55 years old, the Department of Health should include information on whether he is capable of committing such a violation, and if Kirkors re-examination is necessary to follow the traces of the violation he shall be re-examined, the report should also include information on whether the traces stem from Mardiross attempts. April 4, 1915. Further explanation was required on Kirkors examination; as the case is explained in detail no further explanations are found to be necessary. Mardiros, who says he is 55, has no claims against the charges pertaining to his capability in committing the stated violation. As there are no rules declaring that a person of the stated age cannot commit the stated act, unless he is sick or disabled, and as the request pertaining the issue is not deemed necessary, the document is hereby sent back for further considerations and for the declaration of the basis of the relevant article. April 5, 1915. The report only explains that there is no trace of physical coercion or forcing, and as the violation of the mentioned person could not have been understood clearly, the document is hereby send back for the completion of the necessary procedures. April 6, 1915. Chief Assistant of Police (Signed)

----------

-----

----------

As detailed information on the requested explanation had been given earlier by the Department of Health, the report is hereby reiterated. April 17, 1915. (Signed - Sealed) The investigation documents have been discussed and examined. The requested investigations carried out on Mardiros Effendi who is said to have violated the child named Kirkor; and on Kirkor, Simon and Kurian, who are said to have beaten Mardiros Effendi and taken certain sum of his money by force, have been completed. As no legal evidences have been found on Mardiross violating the boy, and on others seizing money by use of force and threat, it is hereby requested and claimed that they should be held 171

exempt from trial in accordance with the Penal Proceedings Law Article 123. April 20, 1915. Chief Assistant of Police (Signed) The indictment is hereby discussed. The investigations of the non-detainee Mardiros Tellian, convicted of violating the child named Kirkor, whose identity is given; and of Kirkor, Simon, and Kurian who are convicted of seizing money from Mardiros Effendi by force and threat are hereby completed. As no evidence have been found on the convicts attempting the mentioned offenses it is hereby decided that they shall be held exempt from further trials in accordance with the Penal Proceedings Law Article 123, and that the investigation expense worth of 80 kurushes shall be taken from Kirkor. April 21, 1915. Seal: Chair of Investigation Court at Istanbul Court of First Instance. Approved: April 21, 1915 Date Received: April 22, 1915

----------

----REPORT

----------

This report is drawn and signed upon finding of seven coins marked II and two Ottoman liras which were set to be given to Arshavere, one of the officials at the Division of Political Affairs, due to a cause in Arshaveres right pocket. June 27, 1915 Gedikpaa Registry Officer (Signed) (Signed) Political Division Official Hidayet (Signed) Gedikpaa Assistant Chief of Police (Signed) Official at Gedikpaa Station 817 Vehbi

----------

----172

----------

Gedikpaa Regional Constabulary 1 512 To: Beyazt Central Police Station Two guns, a Smith-Wesson and a Willie including their cartridges, and 12 bullets, in and out of the cartridges were found on Arshavere Effendi, one of the officers at the Beyolu Political Division, who was caught in flagrante delicto as a result of the preventive measures taken at Tellian Effendis due to the known issue, have been confiscated and handed over to Hidayet Effendi, an officer at the same division, and sent. Moreover, the 9 Ottoman liras, found on Arshavere, the characteristics of which are written on the relevant reports, have all been put in a signed envelop and handed over to the concerned officer, and Arshavere was also sent together with the same official. June 27, 1915 Gedikpaa Assistant Police Officer Ahmet Hamdi -------------REPORT Arshavere, one of the officers at the General Directorate of National Police Organization Division of Political Affairs, has threatened Merchant Mardiros Tellian, living at his own house number 24, on the Kilise Street of the Bostanali District in Gedikpaa saying that he had a list proving that he and his friends had helped the Caucasian Armenian Organization; and further said that he was going to start an investigation and if he were to pursue the investigations further they would be sentenced even to death. He left after having said, in relation to the document he was holding, that the case must be curbed, that he would talk to the relevant people to learn how much would this cost, that he would come back two days later and talk to him, that this could be settled only by money, that he had to find some money until he comes back. Upon Tellian Effendis application to the police, after Arshaveres leaving, the police officers, whose signatures are below, went to the mentioned house on June 26, Saturday, at about 17:00 oclock and took their positions in one of the rooms upstairs. As indicated in the other reports, 7 marked and 2 unmarked, 9 Ottoman liras in total, were given to Tellian Effendi to be given to Arshavere Effendi. Although they waited until 24:00, they left the house, as Arshavere did not come; and on Sunday morning at about 09:30 they returned to the house. Waiting for about an hour, Arshavere Effendi came in, and was taken to the room down stairs located on the left side of the main entrance by the owner of the house Tellian Effendi. When he closed the door half way, we all went down stairs. When we came to the rooms door; civilian officer Hidayet took his position at the main entrance door, behind Hidayet Effendi was police officer Vehbi 173 ----------

Effendi, and on the kitchen side was the Assistant Police Officer Ahmet Hamdi Effendi. We heard these through the half closed door: In order to curb the issue Arshavere first asked for 1.000 liras. Although Tellian Effendi insisted on curbing the issue for 200 liras Arshavere consented to 250 liras at the minimum. Tellian Effendi told him that he would give only 30 liras that day, and would pay the remaining sum within 3 or 5 days. Arshavere accepted this. Tellian gave the 9 liras he had, and came out of the room to bring the remaining sum from upstairs. Then, we entered the room and caught Arshavere Effendi, and confiscated the two guns found on him. Hamdi Effendi said that he heard only Arshavere Effendi talking of 1.000 liras and then agreeing to 250 liras; and that he heard Tellian Effendi agreed to pay 30 liras that day as agreed and that he would pay the remaining amount within 3 5 days, that he heard him counting the 9 liras on him aloud; and after his leaving the room to bring some more money to complete the agreed 30 liras they entered the room and caught Arshavere Effendi. And Vehbi Effendi said that he heard the counting of 9 liras aloud, that some more money would be brought from upstairs to complete the remaining sum, and that when Arshavere was brought to the police station the previously marked coins were found in his trouser pockets. This report has been drawn, read, and taken under signature by us. June 27, 1915 Mardiros Tellian A bran dealer, living at his own house number 24, on the Kilise Street of the Bostanali District in Gedikpaa (Signed) An officer from the Beyazt Central Police Station 817 Vehbi An officer from the General Directorate of Police Organization Department of Political Affairs Hidayet Assistant Police Officer at the Gedikpaa Region affiliated to Beyazt Central Headquarters Ahmet Hamdi -------------174 ----------

REPORT Although the room, above the quilt-maker on Eri Street, in Feridiye, Beyolu, where Nishan Effendi one of the officers at the General Directorate of National Police Organization Department of Political Affairs was staying was searched at 13:30 on June 27, 1915, Sunday, upon an official necessity, nothing was found. On returning, Nishan was seen in the Tarlaba Street and was caught. He was taken to Taksim Central Police Station. The private documents found on him were put in an envelope, signed, and given to him. The revolver he said he had at home was brought to the station and seized. This document has been drawn, and read to the concerned parties, and signed. June 27, 1915. Officer from General Directorate of National Police Organization Department of Political Affairs Hidayet Officer at the Beyazt Central Police Headquarters 817 Vehbi

Assistant Chief of Police at the Beyazt Police Headquarters Ahmet Hamdi -------------REPORT This report drawn after conducting of a search on June 27, 1915, Sunday, at 13:00, as it was deemed necessary by the authorities, over Arshavere Effendis residence one of the officers at the General Directorate of National Police Organization Department of Political Affairs living in a room on the upper floor of Madam Cleopatras apartment at number 124 on the Tarlaba Street, Beyolu; where a hand-made picture showing Armenia, some letters of personal correspondence, postcards, letters, a 3-volume book on the Armenian cities, a seal bearing the letters [E M R A S Y], a document folder covered black, a not book, 11 unused small note pads, and a box containing writings written with rubber letters, and alike material were discovered and have all been brought to the central headquarters has been read to the concerned, and signed. June 27, 1915 Officer from General Directorate of National Police Organization Department of Political Affairs Hidayet Officer at the Beyazt Central Police Headquarters 817 Vehbi ----------

Assistant Chief of Police at the Beyazt Police Headquarters Ahmet Hamdi -------------175 ----------

The testimony of mid-height, blonde, long face, brown eyebrows and hair, beard and mustache shaved, wearing black jacket, white vest, navy and white trousers, sharp nosed, Jassis son, Political Office Second Section Officer Arshavere, 27, from Boazlyan, Yozgat, tenant at number 124, third floor, Tarlaba avenue, Beyolu. (June 27, 1915)
How long have you been working as a Political Branch Officer? How much do you earn? I have been working for two years; I earn 15 liras per month. Is your family in Istanbul, if so who are they and how many people are they? My family is in our hometown. I live by myself in Istanbul. How much rent do you pay for the house you live in? I pay 1,5 liras. Where and which school have you attended? Which jobs have you worked in until now? I attended Talas American College16 in Kayseri, and Ipek College17 in Bursa. For some time I worked as an English teacher at an Armenian School in Egypt. After the declaration of the Constitutional Monarchy, I joined the Hntchagian Organization and served about 4 years. Then, I resigned and went to Egypt and, as I have said, I worked as an English teacher. Who else lives with you in the house you live? I live alone in the room I rented. It is said that, on June 11, at about 22:00, you were at Mardiros Tellian Effendis house on the Gedikpaa Mevaiye Street. Why did you go there? I got to know Tellian from a boy issue. That night he told me he wanted to see me for an important issue. He invited me to his house. I went there around 21:30, 22:00. Having said, You are doing an important
16

Was established in Talas in 1889 by the American missionaries; missionary Henry K. Wingate was appointed as the principal in 1893. The school premises were used as a hospital during the First World War; and as an orphanage between 1919-1923. The school took up education in 1927 upon permission, and was closed in 1968.

The school was opened on April 2, 1888, under the name of Harir Darttalimi [Silk College]. Sericicultureand seeding was taught to the 12 students of the school. In 1894 the school was moved to its new premises in Erefiye district, near Maksem, and assumed its new name as Sericiculture Institute. Ergin, Osman. Trk Maarif Tarihi [History of Education in Turkiye]. Istanbul: 1981, Vol: 3-4, p. 875.

17

176

job. I wanted to talk to you. It is important for me. He said he wanted to talk on an issue in detail, but due to lack of time he told me to go to his house on Saturday no matter what. I accepted the invitation and left. I could not go during the daytime on Saturday. I went there at 22:00; he gave me a warm welcome. Then he said, Some of my documents might be among the documents seized by the officials at the organization. I am afraid that the organizations might harm me, since I do not get along well with them. Please, check the documents, if there is any document about me, please let me know. Protect me, there might be something harmful in it. I told him that mentioning this to the authorities would not cost less then 1.000 liras. As he begged, I reduced to 250 liras and told him that I was going to protect him. After arranging a meeting for 3-4 days later, I took 9 Ottoman liras from him, and was going to get the remaining 241 liras at the next meeting as agreed. I took the money. Right at this moment a civilian police and a police officer came into the room searched me, took my documents, revolver, and bullets. Since I was holding the money in my hand they did not see it. They took me to Gedikpaa police station. On the way, I put the 9 liras into my pocket. As they searched me once again, they found the money in my pocket. Where have you seen Tellian Effendi on Thursday? Has anybody else seen you at that moment? That day, at 17:30, I went to the Fskiyelikahve in Tavukpazar and asked the coffeehouse manager Kapril, my sisters husband, whether there was a letter from my hometown. He said, There is none. Then, I left and went to a confectionery, of which I do not know the name, across emberlita. I had cherry and apricot ice cream there, and a few cups of ayran18. As I was taking a walk on the left side of the avenue towards Beyazt, following the cable car. I came across Tellian Effendi in front of the cemetery. He was alone. As I have just said, he invited me to his house. You say you met Tellian at 18:00 and went to his house at 22:00. What did you do and whom did you meet in the period in between? Meeting Tellian Effendi, I went to Beyolu, passing by the Political Branch Office, Eminn, the bridge, and the Tnel19. I went to Surgeon Zartar Effendis office on Mis (?) Street in Beyolu. I could not find the doctor there. However, his servant, whom I do not know by name, was there. After treating my bullet wound on my knee and bandaging it my
18 19

Yogurt drink, made of yogurt and water.

Tnel [tunnel]: One of the oldest subways funiculars in the world. It was completed in 1874 by the French civil engineer Eugene-Henri Gavend. The Tnel connected the Galata and the Pera districts together the former was where the trading took place, where the stock exchange and customs stood; the latter, situated over a hill with a 24 % slope, hosted the hotels, embassies, and houses.

177

self, I went to Sirkeci following the Istikll Avenue, Yksek Kaldrm, Karaky, the Galata Bridge, and Eminn Avenue on foot. There I saw one of the central sea commissioners, Commissioner Mertis Effendi, casually dressed, at the coffeehouse below akrs coffeehouse. Without talking to him; I followed Bab- li and Divanyolu avenues, did not talk to anybody, did not stop anywhere, and I passed by Gedikpasa Police Station. I knew Tellian Effendis house was somewhere near Armenian Church; however, I did not know the street and the house number. Because of this, when I turned around the corner down the police station I asked Tellians house to an Armenian, whom I do not know and cannot define. He showed me the house. Tellian Effendis younger daughter opened the door and asked me what I wanted. I introduced myself. Then came Tellian Effendi and let me in. He took me to a room on the left on first floor. I had already told the things happened then on. Did you inform anybody either from the Department of Political Affairs or any officials about this issue? As I knew the content of the subject at our first meeting, I naturally did inform neither the Department of Political Affairs nor anybody else. When you met Tellian Effendi on Thursday, even though he said he had something important to tell, what made you delay this important issue to Saturday? After chatting about daily issues, he said he was going to talk about an important issue but because it was late he wanted me to visit him on Saturday. Even though I insisted he did not want to talk. I offered him to meet me at a coffeehouse or at the police headquarters he rejected. He said it would be the best to talk at his house, and I left. Your testimony has been read. Please sign if it is correct. Certainly. (Signed: Arshavere Sahakian)

----------

-----

----------

The testimony of Ohannes son Mardiros Tellian Effendi, 58, an Ottoman subject living at number 24, Gedikpaa Sarayii; dealing with bran and flour trade at a shop, number 47, in Unkapan. (June 27, 1915)
Where do you know Arshavere Effendi, officer at the Department of Political Affairs, from and for how long? 178

I know this man since last December. Whats more, they, Arshavere and Simon Alexian, a shoemaker living at a house in Gedikpaa Sarayii, are members of Hntchagian organization. They had threatened me, in the name of the organization and took my 30 liras and 30 kurushes then. This issue was taken to the Police headquarters. Simon was even held under arrest for 8 days and Arshavere saved him. I know him since then. When and from whom did you learn that he was an officer at the Department of Political Affairs? I learned that he was an officer at the Department of Political Affairs from Tomadjian, who is a broker at number 19, Sebuhyan Inn, on akmaklar Hill, who is still in exile in ankr. Did you invite Arshavere on June 11? If so, where did you see and invite him? I told you who he was. Since I knew what kind of a person he was previously, I never did invite him to my house, and I will never. But on June 11, Thursday night, at 22:10 there was a knock on our door. I opened the door myself and tried to figure out who he was, I saw this smart looking person with glasses, standing in front of my door. When I asked what he wanted, he told me that he wanted to talk. I let him in as a matter of courtesy. As soon as we entered the room downstairs, I asked who he was and why he came. He said he was Arshavere Effendi whom I met last year and that he wanted to talk about an important issue. As I heard his name, I was scared. Unfortunately, I have already let him in and I could not possibly do anything. I asked what the matter was. He talked about getting wounded in Beyolu and thus he saved the Council of Ministers, he also mentioned that Talt Pasha valued him greatly for his deed, and appointed 2 police officers at his command. He asked whether I gave money to the Hntchagian organization. When I said, I did not, he said, maybe you really did not, but I saw a document in Armenian, about your giving 10 liras to the organization, among the documents that was seized from the organization members. Maybe this paper was going to be sent to you by the Hntchagian organization. I took the document by guaranteeing the Office of Correspondences that I would give it to you, as I knew you. Then he showed me a green paper, as big as a hand, which had Armenian writings in purple ink. Mardiros Tellian. 10 liras, read the paper. It was written on January 15. Then he took out another paper in Turkish and told me it was a detailed police report. He said it was against me, and was drawn by three people, and whether I wanted it to be put into procedure or not. Remembering what happened last year and in order to entrap him I said I was desperate and needed his help. He replied, Then I will talk to those three people and let you know the result tomorrow, then we can do something. 179

I knew this was a frame to get money from me. I told him I was going to go Karaky and that he should come on Saturday after 17:00 fearing that I might not be able to see central headquarters officer Bahri Bey and tell him about the frame. Although he said, I will let you know. Come to Tramway Avenue and we shall meet there, I refused. After he left my house, I told my son Karabet to follow him. A little later Karabet came back and told me that after turning the corner he went towards the Tramway Avenue, passing the Gedikpaa Police Station. Then I sent my son to the station and asked assistant commissioner of police to come over to my house. Because he was on vacation, police officer zzet Bey arrived. I informed him about the issue and asked if Bahri Bey was at the station. He told me he was there, but I preferred to inform him in the morning. I went to the station early Friday morning and informed Bahri Bey. As he arranged the 9 marked Turkish liras, I put them in my moneybag. Saturday at 17:00, Bahri Bey together with 4 civil police officers came but Arshavere did not. As we waited, just like the day before, around 09:00, Arshavere came to my house alone. I welcomed him in the room downstairs. He said he could not come the night before because he was too busy. Due to the known importance of the problem, he said it was very difficult to solve this issue even for 1.000 liras, but for my sake he could solve it for 250 liras and destroy the mentioned paper; otherwise the results would be much severe. I said 250 was too much and asked for another 50 liras of discount. Impossible, he said, but Ill try to take care of it. Having thanked him I said, Then I will give you some 20 or 30 liras in cash now, and I shall pay the remaining amount within three or four days. He told me to give the remaining amount as soon as possible. I said I was not doing so well, therefore I would be able to give the money within this time, but he should take the previously marked 9 liras, which I had in my moneybag. I gave the exact 9 liras and told him that I was going to fetch 21 liras from upstairs and left the room. Then the police officers waiting outside caught him red-handed and took him to the station. Revolver and other documents were found on him along with this money. This is how it happened. Did anybody saw or hear him keep coming to your house and threaten you for money? My entire family saw him keep coming to my house; however, nobody saw him threatening me and asking for money. But water seller Bedros apprentice Zari told me that he saw him showing me the papers, behind the curtains. You have read you testimony. Please sign if it is true. (Signed) -------------180 ----------

The testimony of Karabet Effendi, 16 living at number 24, Gedikpaa Sarayii, with his father Mardiros Tellian a student at the Armenian Getronagan School20 in Galata. (June 27, 1915)
For how long, and from where, have you known Arshavere, an officer at the Department of Political Affairs? I do not know him. I first saw him when he came to our house on Thursday evening. I learned from my father that his name was Arshavere. Why did this man come to your house and what did he talk with your father? Tell us the truth please. I do not know why he came to our house. Thursday night around 10:00 somebody knocked on the door. When my father opened, this man whom we do not know, told my father that he wanted to talk to him and entered. They went into the room downstairs. They talked for about an hour-and-a half. But I do not what they talked about. When he left my father sent me to after him in order to know where he went. I saw him going towards Tramway Avenue passing the Gedikpaa Police Station; I ran back and told my father. I asked my father why he had come. My father said the man had a paper from the Hntchagian organization proving that my father had given 10 liras to the Hntchagian organization, and that this paper was seized from the organization by the authorities, that this man was trying to get money from him, that he was a civilian police officer, and told me to fetch assistant commissioner of police. So I went to the police station; however, since the assistant commissioner was on vacation, police officer zzet Bey came instead. My father told him about the issue. The other day he informed Central Police Officer Bahri Bey. Although Bahri Bey and few other officers came over to our house and waited all Saturday night Arshavere did not show up. The other morning the officers came again and hid themselves. The officers caught Arshavere as he was taking 9 Ottoman Liras from my father, and they took him to the police headquarters. This is all I know. Did anybody else, besides your father, from your house or outside hear or see this?
20

Patriarch Nerses Varjabetyan invites major Armenian donors to Patriarchate on December 16, 1882, for the repair of Patriarchate and establishment of Getronagan School. The Patriarch realizes that he will not be able to continue these projects due to his sickness and before he dies, he assigns priority to the school's establishment with donation and postpones repair work at the Patriarchate. Following the death of Patriarch Nerses Varjabetyan in 1885, Nerses Varjabetyan Education Society is established. The construction of the school began on May 6, 1886; and on September 1, the same year, the academic year started with 64 students following Patriarch Archbishop Harutyun Vehabetyans opening the Getronagan School that was established for the higher education of the Armenian youth.

181

I do not know that. Maybe my mother knows as much as I do. Also, water seller Bedross apprentice Zari knows this as well. Nobody besides these people knows this. Your testimony has been read. Please sign if it true. Certainly. -----------------------

The testimony of Hogass son Zari, 17, single, from Ein21, lives in a house on Gedikpaa Bileziki Han Street, does not know the number of the house, apprentice at Bedross water shop in Nuruosmaniye, arkaps, number 23. (June 27, 1915)
Arshavere Effendi from the Political Branch came to you neighbor Mardiros Tellian Effendis house on the night of June 11, around 22:00 and showed a paper from the Hntchagian organization asking for 10 liras from Tellian Effendi, and said he found this paper among the others seized by the police at the organization and asked for money to destroy this document. Then today he got there to get 9 liras and you have witnessed this event. Tell the truth on whatever the thing you have seen and heard is. Thursday night at 22:00 I was sitting with Mardiros Effendis son Karabet, in front of their house. Meanwhile, somebody looking very smart came and knocked on the door, whom I learned later was Arshavere Effendi. Mardiros Effendi asked what his name was and he said he wanted to talk about something for a few minutes. They entered the room downstairs. Karabet asked me who this stranger was. I replied, I do not know. I looked in through the window trying to understand what they were talking about. Right then I saw Arshavere Effendi reading out a paper first in Turkish and then another in Armenian. However, I could not hear what they have talked about or what read on the papers. One and a half hours later that man left. When Karabet asked his father who the man was, he said that he was a civil police, Arshavere, working at the police headquarters, that he had found a paper belonging to him among the documents seized by the police from the Hntchagian organization, that the paper read the organization was asking for 10 liras, that this man was trying to swindle some money from him, and that Arshavere said he was going to come back on Saturday night. So he asked his son to go to the police station and call the assistant commissioner. Since he was on vacation, officer zzet Effendi had come and he told about him the event. I did not see
21

Erzincan, Kemaliye

182

him come again. I do not know how it concluded. Today I heard from Karabet that man was caught. This is all I have heard and seen. Your testimony has been read. Please sign. Certainly.

----------

-----

----------

The testimony of Karabets son Nishan, 32, an officer at the Department of Political Affairs Third Section, single, lives in a room on the second floor, above the quilt maker on Beyolu Eri Street. (June 27, 1915)
How long have you been working as a Political Branch Officer? How much do you earn? I have been an officer for a year and two months. I earn 500 kurushes per month. How much do pay for rent and how much do you send to your hometown? I pay four mecidiyes22 for rent and send half a lira to my hometown. Arshavere Effendi just as well sends a lira to his hometown. Is there an enmity or friendship between you and Political Branch officer Arshavere Effendi? Since when do you know him? He is my sisters husband. I have known him for five years. We do not have any kind of enmity. Which schools have you attended? Before becoming an officer what jobs have you done? I can write just a little Armenian but I cannot write in Turkish. I have never attended any school. Before my job at the office, I have been working as a confectioner. Do you always go around with Arshavere Effendi? We mostly go around together. Because he was attacked by the Hntchagian organization, we have to stay together. Have you been going out with him since the night of the June 11? Where did you go and whom have you talked to? Tell the truth.

Mecidiye: Gold or silver coins issued on the sixth anniversary of Sultan Abdulmecits coming to throne. The name is generally given to the mecidiyes worth of 20 kurushes.

22

183

That day I was at my house until noon. Then I went to the Political Branch by myself. In the evening at 18:00 Arshavere Effendi and I left office and went to his room in Beyolu. We sat there until 20:00 and left together. I went to my house to have dinner. Arshavere said he was going to take a walk around Taksim and left. I did not see him at all on Friday. Since there was nothing to do at the office I was at home all day. I went to Arshaveres house at 10:00 on Saturday. About 11:30 we went out together. I came to my room to eat something and he went to the office. After a while when I came to the office I saw Arshavere there. In the evening at about 17:30-18:00 we left office and went to Doctor Zartarians office on Mis Sokak Beyolu. He had his wound treated and then went to his room and read newspaper. We left together around 20:00. I came to my room to eat; he said he was going to Taksim. This morning I left my room about 07:30 and went to see him. We walked along Beyolu and went to Karaky through the Tnel and to arkaps together. Although I wanted to go to the office, he said we needed to see somebody in Gedikpaa. I said fine. We went towards Gedikpaa. He said, You wait for me at the ice cream shop there. I will talk to the man I am going to see. Although I waited for him for two hours he did not come back. When I got hungry I got on the cable car and went to Eminn. As I was going to my house from Tarlaba via the Bridge and Tnel, police took me to the police station. They searched me there and took the documents they found. They also searched my house. They took my revolver they have found. I do not know why I am caught, and brought to the police station. You came until Gedikpaa together from Beyolu to go to your office. After waiting for two hours at the ice cream shop why did you go back to Beyolu to eat something? I am used to having my lunch at home, I was doing the same thing today. When you came until Gedikpaa, did Arshavere Effendi tell you who he was going to see and what the matter was? As I have already told you, he said he was going to see somebody and that I should wait for him at the shop mentioned. Your going from Gedikpaa to your house to eat and come back to the office by the same way by paying the cable car and Tnel must be very costly. Although you could have lunch for the same cost, your bearing all this trouble definitely proves that you have not been to Beyolu just for lunch. Tell the truth. No. I went to Beyolu just to eat by myself. On Thursday, have you not been to a confectionery in Tavukpazar together with Arshavere, on the corner of Fiskiyelikahve, in emberlita? 184

Yes, that day together we went to see Kapril, the coffeehouse owner, at Fskiyelikahve and asked for a letter. We sat there for about a quarter of an hour. We each had a soda and went to a confectionery across emberlita. There, I had a stla23, and he had a creamy and cherry ice cream. Then we left for our houses via embelita Avenue, Mahmutpaa, Eminn, and the Tnel. Do you know the flour and bran merchant Mardiros Tellian Effendi, who lives in Gedikpaa? I have not even heard of his name, and do not know who this person is. After you had dessert in embelita, did you meet with Mardiros Effendi? If you did, where did you meet and what did you talk about? Please tell us. Neither Arshavere Effendi nor I met this person. Thursday evening as you were passing by Sirkeci together with Arshavere Effendi, did not you see Naval Headquarters Commissioner Murtaza Effendi dressed in plain clothes, or did not you talk to him? I neither did see Murtaza Effendi, nor did I pass by Sirkeci. However, we followed a suspect from Beyolu to Sirkeci on Wednesday evening. He went into a coffeehouse and greeted everyone. We understood that he was a Muslim. As we were passing by the coffeehouse across the station, we saw the Commissioner Murtaza Effendi there again. We just greeted him and went to Beyolu. Does Arshavere Effendi have money in the bank or somewhere else? I do not know. Arshavere Effendi told Mardiros Tellian Effendi that he had found a paper among documents at the headquarters seized from the Hntchagian organization reading that the organization was asking 10 liras from him. Of course you do know about this issue. Tell the truth. I know nothing about this. He asked 250 liras for this and caught as he received 9 liras of this money from him. Thus, it is evident that you have been working with him your testimony proves this. What do you say? May God forbid! I have no part in such a thing. I do not think Arshavere Effendi is in it. You have three other friends. Who are they? I do not know. Sign your testimony please.

23

A kind of rice pudding.

185

Sure. (Signed)

----------

-----

----------

Suspect: Arshavere Effendis second testimony. (June 28, 1915)

You said that you went to your wifes sisters husband Kaprils Fskiyelikahve in Tavukpazar alone, that you did not sit there but just asked for a letter, and then had dessert right across the coffeehouse and left for Gedikpaa on Thursday, that on your way you met Mardiros Effendi, and that he invited you over to his house. However, it is evident that on that day with your brother-in-law you left your house together, had soda at the Fskiyelikahve, asked for the letter, sat there for 15 minutes, bought a dessert and an ice cream from the confectionery, then went directly to Beyolu without coming across Mardiros Effendi. What do say? Since I am always with my brother-in-law, I did not mention him and said I was alone. Nishan Effendi was with me on that day. I do not remember sitting at the Fskiyelikahve and having soda but as I left Nishan Effendi to go to Gedikpaa, after having dessert, I saw Tellian Effendi. He invited me to his house. I caught up with Nishan Effendi close to Mahmutpaa and we went to Beyolu. There are discrepancies between your declarations Nishan Effendis testimony. Which one is true? Nishan Effendi was appointed to protect me and was under my command. He cannot interfere my doings whatsoever. He does whatever I order. Due to this fact, what I say is true. Moreover, you said you saw commissioner Murtaza Effendi from the Naval Headquarters alone at a coffeehouse in Sirkeci on Thursday. But, in fact, it seems clear that Nishan Effendi was with you and you did not see Murtaza Effendi on Thursday but Wednesday. What do you say? There was not any question about Nishan Effendi being with me. On the contrary, we saw Murtaza Effendi Thursday. You also said that you went to Doctor Zartar Effendis office alone and treated your wound by yourself. However, Nishan Effendi said he was with you and the doctor Zartar Effendi was there in his office, and he treated your wound. What do you say? Do not think so. Yes, Nishan Effendi was with me. 186

You said you went straight to arkap from Beyolu by cable car on Sunday. Was not Nishan Effendi with you meanwhile? As I said in my previous testimony, Nishan Effendi was with me yesterday. We came to arkaps by cable car. I left him at a milk shop on Gedikpaa Avenue. I told him to wait for me, for I had to leave and see somebody. I went to Tellian Effendis house. Do you have any information on Mardiros Tellian being a member of any political party or of the Hntchagian organization? Tellian neither has connection nor a member of any organization. You are saying he is not a member of any organization. Then why did you go to his house and try to get 250 liras from him, and even got 9 liras in cash at that moment? As I have already said, I cannot give any more information about this. Why are you so reluctant to make an explanation? I have already told my intention in my previous testimony that is why. When you went to Tellian Effendis house, you told Tellian Effendi that, before definitely being invited to Tellian Effendis house, the Hntchagians wounded you, and that since you saved the Council of Ministers they held you in high regard. You added that you found a document among the documents seized by the police from the Hntchagian organization reading in Armenian that the Hntchagian organization was asking for 10 liras from him, and added that you have took this paper from the Office of Correspondences in return for a promissory note, and that three people have drawn a verdict against him and you threatened him by talking about severe conclusions he is to face. You said, upon his begging you told him that you needed to talk to your other three friends on Saturday and inform him about the result. You went to his house on Sunday with the same aim and told him you met with your friends and that the issue was crucial and it could not be solved for anything less than 1000 liras but for his sake it could be settled for 250 liras. You were caught in flagrante delicto; while you accepted the 9 liras, as the first installment of this money as Tellian was promising you that you will get the rest in the following 3-4 days. Who were those friends of yours? To which Office of Correspondences did you give the promissory note to get the document? Tell the truth. There are no such document or friends. I have not told him anything about my wounding, about the Council of Ministers, or about the ministers. I have not threatened him in any way. As I said yesterday, he invited me to his house. He said he wanted to talk about a very important issue since I had an important post. Even though I insisted on him telling the matter he invited me on Saturday, I said, Fine, and left. I could not go on Friday because I was busy. On Sunday when I went 187

there he talked about the possibility of finding the mentioned document among the other documents, and asked me to destroy the document. Then I spoke about the importance of the issue, keeping in mind informing the Political Branch later, about the three people at the Office of Correspondences, and that the issue could only be settled for 1.000 liras but that it could be solved for 250 liras for his own sake. He said Alright, and he would give me 30 liras for the time being, and took out his moneybag. He counted and gave me 9 golden Ottoman Liras and went upstairs to bring the remaining 21 golden liras. He added that he was going to give me the rest of the money in 3-4 days and left the room. As he went upstairs police officers came in. They caught me as a held the money. However, my intention was to take the money to the Political Branch and take the necessary precautions. Did you inform the Political Branch on this subject? I did not because I could not understand the subject in depth. I was going to inform them after taking the money and understanding the subject in depth. Does Nishan Effendi know anything about this? Definitely not. Sign your testimony. Certainly. (Signed: Arshavere Sahakian)

----------

-----

----------

Arshavere Effendis testimony, taken again upon necessity. (June 28, 1915)
In your testimony yesterday you said that you bargained with Tellian for 250 liras to settle the issue, that you took 9 liras then, and that he was going to give the remaining 241 liras in 3-4 days. However, today, you said that you had taken 9 liras, that he told you he was going to bring remaining 21 liras from upstairs, and that he said he was going to give the remaining amount within 3-4 days on leaving the room, and you were caught right then. Which one is correct? The testimony I have given today is true. I must have forgotten it yesterday. He said he would give me 30 liras right then and the remaining amount within 3-4 days, and left the room to get the 21 liras from upstairs. 188

Although you did not mention your three friends in testimony yesterday, today you say that you told Mardiros Effendi you had three friends to fix this problem. Where does this incongruence stem from? I must have forgotten to tell this in all that commotion. I repeat that I was not alone, and I told Mardiros Effendi that I had three other friends. Thursday night as you were going to Mardiros Effendi, were you alone, or did you have company? That night Nishan was with me. We left Beyolu and came to emberlita via the bridge and Sirkeci. I left him on the street, told him to wait for me, for I needed to go somewhere. I went straight to Tellian Effendis house, when I got back I saw Nishan in emberlita. We went back to our houses. Did you tell Nishan Effendi to wait on the street or somewhere else? I told him to wait on the street and he did so. In your testimony, yesterday, once again you said you were alone but today you are saying you were with Nishan. It is clear that Nishan knows all your actions and whatever you have done. Tell the truth. Because Nishan used to be with me all the time I did not feel the necessity of telling it. He does not know anything. Sign your testimony. (Signed: Arshavere Sahakian) -----------------------

Nishan Effendis testimony, taken again upon a necessity. (June 28, 1915)
Is your duty to protect Arshavere Effendi and do whatever he orders? I am an officer at the Political Branch. I was not notified by anyone that I was appointed to serve him or to protect him. You said you went home Thursday and you were there all day Friday. However, at 21:00 it is clear that you went to emberlita, via Eminn and Sirkeci with Arshavere Effendi. Where did he go and where did you wait? Tell the truth No. I have not been anywhere that night with Arshavere Effendi. This is wrong. According to Arshavere Effendi, you went to emberlita with him. Arshavere Effendi told you to wait for he needed to go somewhere, that he was going to come back, and that when he got back you were there. Then you walked to Beyolu together. Tell the truth. 189

I swear to God this is a lie. It is not the truth. Sign your testimony Sure. -----------------------

Testimony of the plaintiff Mardiros Tellians wife, Artins daughter, Takoi (?) Hanm24, 45, from stanbul. (June 28, 1915)
One of the officers at the Political Branch, Arshavere Effendi, came to your house at about 22:00 oclock in the evening of June 11, Thursday, and said he had a paper belonging to your husband which he found among the documents seized by the police at the Hntchagian organization, and that he took the document by giving a promissory note to the Office of Correspondences. Claiming that three others have written an indictment and having read both of the documents he said he realized the importance of the case. On Sunday he came back again and told that he talked to his three friends and that this problem could only be solved for 1.000 liras but for your husbands sake he could make a deal to destroy the paper for 250 liras. He was caught as he received the fist 9 liras of this money. What do you know about this issue and what did you see? Please explain. Somebody knocked on the door Thursday night. My husband opened the door. Somebody wearing glasses entered. They sat in the room downstairs. He left about in one and a half hour. When I asked who he was my husband said, He is a civil police named Arshavere. He says he found one of my papers among the documents seized at the Hntchagian organization. He brought this along with another paper written in Turkish to me. I have realized that this man is trying to swindle some money from me. He is going to come again on Saturday In order to learn what direction he went, he sent my son Karabet after him. When he learned he went towards the Tramway Avenue passing by the Gedikpaa police station, he sent Karabet once again to the police station to invite the assistant commissioner. Since the assistant commissioner was on leave, officer zzet Bey came over to our house in his stead. My husband told him about the issue. In the morning he had gone to the station and informed the police commissioner Bahri Bey about the issue. On Saturday some officers waited in our house for Arshavere to come but he did not. They came back again on Sunday morning, and at about 09:00 Arshavere arrived. My husband and he entered the room. I did not hear what they spoke of. A little later my
24

Hanm is a title meaning lady, Mrs. or Miss. (used after a first name)

190

husband came out and said that he gave some money to Arshavere. Officers caught him and took him to the police station. I did not hear what they talked about. I only heard he gave 9 liras, I know nothing else. Have you seen Arshavere Effendi showing these papers to your husband and reading them? No, I did not see and did not hear such a thing. Please sign your testimony. I cannot write. I will draw a cross.

----------

-----

----------

Nishan Effendis testimony, taken again, upon his will to give extra information. (June 28, 1915)
You said that you are going to explain certain points. What are they? A little earlier I told that we did not go to emberlita with Arshavere Effendi on Thursday evening. After thinking for a while, I remembered. That night we went to emberlita, through Sirkeci and Bab- li avenues. He, then, said, I need to go somewhere near, wait for me here. When I asked where he was going he got angry and said, It is none of your business. I go wherever I want, but you wait here. I walked around there for about one and a half hours. On his return we walked to Beyolu. This is the whole truth. Sign your testimony. I shall. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Aleksas son Simon, 27, from Istanbul, single, non-detainee. Tenant at number 4, Glhan Street, Gedikpaa, works as an apprentice at the shoe shop in arkap, Kalpaklar. (June 28, 1915)
191

Where were you between June 24, Thursday, and Sunday? Whom did you meet? I went to the shop on Thursday morning. I came back to my house at 24:00. I went to the shop in the Friday morning and returned home at 24:00 in the evening. And Saturday was the same. Sunday morning I left home at 07:00 and went to an Armenian doctor, across Eshnabet(?) store in Bahekaps, whom I do not know. I had a toothache. I had my teeth cleaned for about an hour there. Then I went to Gedikpaa together with Onnik Aa who sells appetizers in the pubs and lives behind the church in Gedikpaa. Since I am a diocese of the Armenian Church, I went to the church. About 10:00 oclock I left the church and went straight away to my house. Around 11:00, I went to Armenian Hospitals25 garden in Yedikule to have some fresh air. At 17:30 as I was going back home, passing by the Gedikpaa Police Station, the officers detained me. Do you know Political Branch officer Arshavere Effendi? I do not know anybody in this name. Do you know Mardiros Tellian Effendi one of the bran and flour merchants? He is our neighbor. Do you have any kind of friendship or enmity against Mardiros Effendi? Last November, I saw Mardiros Effendi violating a child named Kirkor. This issue was taken to the court. I witnessed against him in the presence of the investigation judge, he does not talk to me ever since. Upon this incident, he denounced me to the Police Headquarters and to the Sultanahmet Recruiting Office, as if I asked for 30 liras for the closing of this child affair, and as if I were helping people desert the army. They kept me on custody for 17 days at the Police Headquarters. They released me upon proving my innocence. They carried out an investigation in Bahecik about Bogos Kurian on the same issue. For this reason we are not on good terms with him since then. When you were detained, under whose protection and with whose bail were you released? Nobody guaranteed for me. I was released directly. Did not this Political Branch officer help your release then? I do not know him, how could he help.

Yedikule Surp Prgich Armenian Hospital: Was built on the land given to Kazaz Artin Amira Bezdjian, Mint Director, upon Sultan Mahmut IIs firman, and entered service on May 31, 1834.

25

192

You were seen spying on Mardiros Tellian Effendi in Thursday evening at 22:00 and Sunday morning at 09:00 oclock when Arshavere Effendi was there. Tell the truth! I have never spied on anyone, just like I have not seen anybody going in Mardiros Tellian Effendis house. This is a lie. You were seen many times passing by Mardiros Tellian Effendis Friday night and Sunday morning. What would do you say? I was at shoe shop in arkap on Friday, all day. At noon I left once to go home for lunch. I went home at 24:00. Sunday morning at 07:00 I went to the dentist in Bahekap together with the appetizer maker Ohannes, as I said before. An hour later we came back to our district. I went home. So did Ohannes. That day I went to the church again and came back home. Before having dinner I went to Armenian Hospitals garden in Yedikule to have some fresh air. At 17:30 I went back home with a cable car. I even bought 8 simits from a bakery in Gedikpaa, and on my way back home, zzet Bey one of the police officers at the Gedikpaa Station detained me and took me to the headquarters. How much do you pay for rent? How do you earn weekly at work? I pay 4 mecidiyes for rent. I earn about 80-100 kurushes. Sign your testimony. Yes sir. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Kigorgs son Kapril, manager of the Fiskiyelikahve in Tavukpazar. (June 29, 1915)
Do you know Arshavere Effendi? From where and in what context do you know him? What is his relation to you? Yes, I do know him. Three years ago my brother-in-law married Nishan Effendis sister. This is how I got to know him. We did not meet very often. I have been in stanbul for 9 months. He came to the coffeehouse three or four times. This is the whole connection he has with me. When did he last come to your coffeehouse? Who were the people with him? What did you talk with him? The last time he came to my coffeehouse was 15 days ago, with Nishan Effendi. They sat for 10 minutes and left. He was wounded in the foot. 193

We talked about it. He said he was getting better day-by-day. He came again 3-4 days ago with Nishan Effendi, they had soda and left. Think well and tell us the exact day and time they came? What did you talk about this time and how long did they stay there? I cannot remember the day they came precisely but it was 22:00-22:30 in the evening. They sat for about 10 minutes. I asked how his foot was. Arshavere Effendi said it was being treated and getting better, and left. We did not say anything else because other customers called me. They said, Goodbye! and left. It is said that they came to your coffeehouse four or five days ago, on Thursday, sat and had a soda and even asked if they had letters. What do you know about this? Yes sir. Maybe on Thursday, but I do not remember clearly. They had a soda and left. Arshavere Effendi did not ask anything about the letter. My brother-in-law Nishan Effendi might have asked something. I cannot remember precisely. This is the entire true story. Sign your testimony. Certainly. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of the suspect Arshavere Effendi, taken again upon necessity. (June 29, 1915)
What time did you see Mardiros Tellian Effendi and he invited you to his house in the evening of June 11, Thursday? About 18:30-19:00. I met him at the place I have told you before and he invited me to his house. Sign your testimony. Certainly. (Signed: Arshavere Sahakian) -----------------------

The testimony of the suspect Mardiros Tellian Effendi, taken again upon necessity. (June 30, 1915)
194

What time did you leave your office on June11, Thursday? Which road did you take to come to your house? Whom did you talk to in the meanwhile? On that day, I left at 14:30 and went to Galata together with baker Artin Adjemian. After eating an ice cream each, we split, and I came to fez maker Zinop Agopians shop in Bahekaps. I left a letter to be given to Ziya Bey. At this point it was 16:30. Then I got on the cable car and came straight to arkaps. I went home passing by the Gedikpaa police station; it was sharp 17:00 at that moment and I went home. I did not talk to anybody else. It is said that after you got off the cable car at arkaps, you met Arshavere Effendi and invited him over to your house in order to discuss an important issue. Is it true? I did not see him there. I did not invite him to my house. As I said before he came to my house without any invitation. Arshavere said that he has come to your house upon your invitation, and that you told Arshavere you needed to talk about an important issue as he was in an important position. However, due to limited time you asked him to come again on Saturday. On Sunday, when he came, you told him that you were in bad terms with the members of the Armenian organization, and you were afraid that there might be a document belonging to you among the documents seized from the organization, and wanted him to destroy the document immediately if he came across. The in order to understand your intention he told you t hat it could be settled only for 1.000 liras. You agreed for 250 liras. Arshavere was caught as you gave him the first 9 liras of the agreed amount. Tell the truth. Heaven forbid. I have no relation with the organization at all; so why should I attempt for such a thing just for fear of a document to be found among the papers seized. This is all a fabrication to save himself from the position he fell in. If I had had invited this man over to my house and would not have asked why he came and he would not have told me that he wanted to talk to me for a couple of minutes. My son Karabet and our neighbor Zari witnessed the situation anyway. His saying I made the invitation is also strange when he came over on Sunday. It is both strange and ridiculous. Because all the conversation we made was heard and recorded word by word by the officers there. He brought the issue to the fore on Thursday evening not on Sunday. Whats more, in addition the all the things I have said before this man threatened me saying much more. After claims like, Here is an Armenian, Gullian, he should pay at least 20.000 liras so that we can save him. But as he will not be able pay this amount he will of course be sentenced to capital (?) punishment; the hardware dealer Kurian is 195

giving 2.500 liras to save his life; Armenian water sellers wife, running a shop next to Galatasaray, comes to me everyday and says she is willing to pay 2.000 liras to save her husband, he implied that if my case was to be put to the procedures the result would be the same as theirs, although my case was not as important as theirs. It is obviously clear what kind of devilish character this man has. Therefore there is no need to talk about him further. He had a friend named Simon. This man was watching our house as a passer by when Arshavere came to our house on Sunday. When Arshavere was caught and taken out of the house this man was staring at me with great anger and inspecting me from top to toe. I have already mentioned that he bears a grudge against me. He is a member of the Hntchagian organization. Under these circumstances it is evident that the shoemaker Simon is Arshaveres accomplice. Do you have any document proving Simon is a member of the Hntchagian organization? I used to see him always in contact with the men who are caught. This shows us that he is one of them. Moreover, Simon warned me saying, Do whatever the Hntchagian organization orders you to do. He even told me he could die for this organization. Sign your testimony. Of course. -----------------------

Investigation Results

196

Procedure Number: 94 As it will be understood from these investigation documents and attached minutes, the Ottoman subject, Mardiros Effendi who lives at his own house in Gedikpaa, Bostanali District, Church Street, number 24 dealing with flour trade, applied to the Central Police Station in Beyazt on June 25, 1915, Friday; and complained that Arshavere, one of the officers at the General Directorate of National Police Organization Department of Political Affairs, had gone to his house at 23:00 oclock on June 24, Thursday; and upon his asking the reason for his visit, Arshavere told him that he was shot in the leg by the members of the Hntchagian Organization in Beyolu, that his wounding uncovered the plot against members of the Cabinet, that he was mostly welcomed by the ministers, and that there were two police officers under his command. He said, he had continued by saying that he had had seen a document, which was among the documents belonging to the Hntchagian Organization, seized by the authorities, proving that Tellian was helping the Caucasian Armenian Hntchagian Organization. He, moreover, asserted that if any official procedures were to be sued on this document it would have tragic consequences that might even lead to capital punishment; and read a document that he took out from his pocket written in Armenian, he said he took after having signed a receipt, and that the authorities had a list which said, Mardiros Tellian, 10 Liras. January 28, 1915. He later took out another document from his pocket written in Ottoman and in red ink which he said was a Report drawn by three of this officer friends; and said that it would cost him some money if he wanted to get rid of this document, and that he would be back on Friday after having talked to his friends. Mardiros Tellian, in order to have Arshavere caught red-handed, and to find time to talk to the relevant people about the procedures to be taken, told him that he had to attend an important meeting in Kadky on Friday, and gave Arshavere an appointment for Saturday after 17:00. Arshavere accepting the offer left home, and Tellian informed the Izzet Effendi a police officers at the Gedikpaa Police Station. Upon this, taking the importance of the issue into consideration, necessary measures were taken and the officers, whose names are written in the minutes, who were given due orders took their positions at Tellian Effendis house on June 25, Saturday, at about 17:00. The police officers mentioned marked 9 Ottoman Liras as suggested in the minutes, and gave them to Mardiros Effendi. Although they waited late in the evening, they departed, as Arshavere did not come. The officers went there and hid themselves in the same manner on Sunday. Upon Arshaveres arrival and his being taken into the room below, the officers descended the stairs and standing by the door watched Tellian and Arshavere. Arshavere who started to speak said that the issue could be settled but for 1.000 Liras, upon Mardiros Effendis insisting the covering of the issue for 200 Liras, Arshavere said that the issue could be settled for at least 250 Liras. Upon this Mardiros Effendi saying, Then, I shall give you 30 Liras today. I will pay the remaining amount 4-5 days later, gave the marked 9 Liras to Arshavere, 197

upon his leaving the room saying that he would fetch the other 21 Liras from upstairs, the officers caught Arshavere Effendi red-handed. 2 revolvers and 12 bullets that were found on him were seized. In his testimony Arshavere claimed that he had met Mardiros Effendi near the cemetery in Divanyolu arkap, on June 24, Thursday at about 06:30 or 07:00 oclock; and went over to Mardiross house upon his invitation on Friday night at about 21:30 or 22:00 oclock. When Arshavere asked for the reason his invitation, he said, You are holding an important office. I am also giving a special importance to talking to you. I would like to discuss an important issue with you in all its dimensions. Arshavere testified that upon his [Mardiross] giving an appointment for Saturday, for being tight on schedule, Arshavere left his home by saying, OK! and went home to sleep. Arshavere, who claimed to have been busy on Saturday, said he went over to Tellians house on Sunday morning at 10:00 oclock; that he was taken to the room below as always, and that Mardiros told him There might be documents on my name among the documents seized by the authorities. I am afraid to encounter with the enmity of the organizations, as I am not in good terms with them. I am begging you please investigate those documents. If there are any, please destroy them, other wise I will have to bear the consequences. And he [Arshavere] said that he would convey the issue to the authorities in detail, that it will only be possible to settle the issue for 1.000 Liras, and that they agreed on settling the issue for 250 Liras upon Mardiros Effendis pleas. Although he said he was caught in flagrante delicto with the 9 Lira cash in his hand, after having had agreed for the payment of the remaining 241 Liras in 3-4 days; he changed his tune in his second testimony and conveyed Mardiros Effendis words, where he said, I shall give you 30 Liras for the time being, and shall pay the remaining the sum within 3-4 days, after having bargained for 250 Liras. He said that, following these words; Mardiros took out 9 Liras from his moneybag and handed over to him, and that he was caught just as he [Mardiros] was going out of the room to bring the remaining 21 Liras from upstairs. In the two events he narrated he explained that he went over to Mardiross house by himself from his own house in Beyolu. Nishan Effendi, one of the officers at the Department of Political Affairs, who is known to be close company of Arshavere Effendi, in his testimony claimed that he left office together with Arshavere at about 17:30, went to the coffeehouse in Tavukpazar which one of Arshaveres relatives, Kapril, was running to ask for mails and to drink soda pop; and that later they went to the confectionary across the emberlita and had a cup of sweet each. Nishan, who said they went directly to their house in Beyolu after leaving the confectionary, said that they did not meet Mardiros Effendi, that he did not know Mardiros Effendi invited Arshavere over to his house, and that he spent all Friday morning and evening in Beyolu. However, in his second testimony he asserted that he left Beyolu together with Arshavere and walked to emberlita through Sirkeci and Divanyolu Street in the evening of 198

Friday, at about 21:00; where Arshavere told him to wait for he would be going to a certain place and left, he returned an hour and a half later, upon his asking where he had been he retorted, Mind your own business, I can go wherever I want. Again on Sunday, at about 08:30, he said, they went to Karaky from Beyolu then to Kapalar by streetcar, and as they were going down through the Gedikpaa Street Arshavere tells him to wait at the dairy shop for he had to go somewhere, as Arshavere did not come back in two hours time, and as it was lunch time he decides to go his house in Beyolu, and on his way, he said, he was detained by the police officers working at the Tarlaba Police Station, he also said that he did not know Mardiros Effendi and he did not know anything about the incident. Arshavere Effendi changed his first testimony where he said, he went to Kaprils coffeehouse alone, asked for letters, and as he was going towards Gedikpaa to sleep after having had ice-cream at a confectionary in emberlita he met Mardiros Effendi at the cemetery across the arkap, who invited him to his house when he was asked to repeat his testimony; saying that he went to emberlita from Beyolu together with Nishan at Friday night, and that he told Nishan to wait for him there for he had to go somewhere. Arshaveres going over to Mardiros Effendis house, after leaving Kaprils coffeehouse in Tavukpazar on Thursday together with Nishan, and after having had some dessert his leaving of Nishan Effendi, his coming across Mardiros Effendi accidentally in front of the cemetery as he was on his way to Gedikpaa, and his inviting him over to his house, proves that all he said was in thorough contradiction to his own previous testimony and to Nishan Effendis testimony. Although he declared that he went home alone, in his second testimony he changed his testimony and said he went to arkap together with Nishan Effendi by streetcar, and as they were walking down towards Gedikpaa he told him to wait for himself at a dairy shop as he had to go somewhere, and he went o Mardiros Effendis house alone. However, Nishan Effendi said that he did not know where he was going and that Mardiros Effendi had invited him over to his house. Considering their declarations in the testimonies, although they went to Gedikpaa together at both times, Arshavere Effendis insisting on his assertion on his being alone proves his hiding the truth, and Nishan Effendis being his accomplice. Briefly, coming to Arshaveres claim that he has been to Mardiros Tellians house and his mentioning that he [Mardiros] told him about the issue first, that he was going to inform the Directorate of Political Affairs after having taken the money; as it is understood from Nishan Effendis testimony that he did not talk to Mardiros Effendi when they directly went to their residence in Beyolu after leaving the confectionary together with Nishan Effendi on Thursday; Karabets and Zaris explanations on, when he went to Mardiros Tellians house, upon his [Mardiross] asking what he wanted when he opened the door, he said he wanted to talk to him for a couple of minutes; and it is evident from his own testimony that Mardiros Effendi told him that 199

he did not have enough time to talk to him unless it was important, and that he might as well come back on Saturday. It is also evident that this claim he made is also false as their talks were recorded by the hiding police officers, as they were, when Arshavere went to the house on Sunday. He, by misusing his personal influence and duty which he devilishly acquired by taking the prevailing chaotic atmosphere for granted, went over to Mardiros Tellians house and claimed as it has been mentioned above that as he saved the Members of the Cabinet from assassination they have been holding him in high esteem and that he could talk to the Minister of Internal Affairs Talt Bey on his free will; that he there were two policemen accompanying him all the time; that he was wounded with a gun fired by the members of the Hntchagian organization; that he had a list of the names of the members of this organization who were offering him huge amounts of money in order to be saved from the possible consequences to arise although he had not had the authority to do so; that there was a paper demanding 10 Liras among the documents seized by the government; that he took this document in return for a receipt; that a report was drawn in relation to the issue by 3 people; threatened him by reading the document which he took out from his pocket, and told him that the issue could be solved only for 1.000 Liras; that he had three other friends; and finally he accepted the 250 Liras offered. For he was caught while taking 9 Liras from Mardiros, to receive the remaining amount 3-4 days later; thus infringed the dignity and the glory of the state by misusing his power; that Nishan was the aide and accomplice to Arshavere; as for the shoemaker, Simon, it is understood that he was watching the neighborhood while Arshavere was in Tellians house, thus helping the people whose names are mentioned above; consequently, necessary legal measures ought to be taken for the people here by mentioned. An eye catching handwork picture showing the free Armenia, 3 books written in Armenian that were found in Arshavere Effendis residence, along with the other personal documents, have been put in a box and sealed. For carrying out due investigations, the two revolvers, and 29 bullets found on Arshavere; and a revolver and 12 bullets found in Nishan Effendis house along with the documents found in his house are submitted to the officials and forwarded. July 1, 1915 The Police Superintendent at the Beyazt Central Police Station (Signed) ---------1008 200 --------------

To: General Directorate of National Police Organization

Attached are the investigation documents pertaining to Arshavere and Nishan Effendis, officers at the Department of Political Affairs, who seized money from Mardiros Tellian Effendi by means of threat and thus misusing their power; and to Simon, who is found out to be watching the neighborhood while the other two were realizing their actions. Their private documents discovered either on them or at their homes, 3 revolvers, and their bullets, along with the 7 marked and 2 unmarked Ottoman Liras are here by submitted. July 1-2, 1915. Seal: Beyazt Police Station Beyazt 114 To: Division of Legal Affairs / July 1-2, 1915 Istanbul General Directorate of National Police Organization Department of Legal Affairs Number: 1647 These documents that have been subjected to due procedures at your department are sent to the Department of Political Affairs Second Division to be returned, and sent to the Martial Court. July 2, 1915. Director of Division of Political Affairs (Signed) 2 Division 319 Date Received: July 5, 1915

----------

-----

----------

The testimony of the suspect Mardiros Tellian Effendi taken again as it was deemed necessary. (July 13, 1915)
201

In your previous statement you claimed that Simon and Arshavere seized 30 liras from you. How did they take this from you and where? Tell us all the details of this event that you said to have happened in January 1915. Sir, the truth is: I had a case at the Department of Investigations earlier. I had given my testimony then. They set fez maker Kayikdjians son on me. The Hntchagians set this. This boy and his friends Simon and Bogos Kurian, about 38, running a hotel in Bahecik, came to the house I was having repaired, and claimed that they caught me violating the child

(Ink spilled over this part.)

They kept on suppressing me more and more. They said, You have violated this child. You denounced the deserters to the authorities. You will pay more than this 30 liras, to save your honor and your life. These five people and Arshavere who backed them put pressure on me. Tomadjian always told me about Arshaveres reliability, his official job, and his being a prestigious person. When Arshavere was wounded, he became even more precious. Tomadjian said, He is a very important person. He is a very powerful person. Now he is wounded and resting. The chief police officer keeps visits him. They put pressure on me more on more. I was stuck in between a civil servant and the Hntchagians. They said, Arshavere can ruin a person with a single insubstantial denunciation. I could not apply the authorities and tell the situation with all its aspects. During my questioning at the Department of Investigations I unofficially told about the Hntchagians shameless behavior, and about their blackmailing and threatening me. Shortly, they took 30 liras from me at the Kprl Inn in the presence of my lawyer Agop Bahri Effendi and his partner Arif Bey. Then, they took another 100 liras from me for themselves, I mean for the Hntchagians. I gave this amount with the intermediary of my lawyer Bahri Effendi. Then the boys mother, Kayikdjians wife, took another 100 liras. I gave a 50-lira deed to Tomadjian. They robbed me by taking this much money for this goal. Then, why did not you inform the authorities on the amount of the money you have given? Did not you know that the government is holding an investigation against the Hntchagians? These people would have been caught and punished for their actions. You have applied to a lawyer. Why did not your lawyer direct you to go to the officials, and caused your losing money?

202

Sir, I am an honest man. It was conspiracy directed against to my honor. They set up a child issue. My lawyer chose not to fight with those vile men in order to save my honor. Where did you first see Arshavere? When he first came to your house, did you recognize him? I first saw him when they took money from me at the Kprl Inn. But he did not come in to the lawyers office, where I was; he waited outside. They threatened me while he was touring outside. Since you have not done anything to the child, you should not have closed the issue. You should have sued them. Your innocence would have been proved after a medical investigation. You should have known that paying is not the right way. Sir, you know the saying, It is worse for something to be heard as a rumor, than it really happens. I would have been greatly desecrated. Everybody would be talking about me. What else could I do? This is how I saved myself from these people. Please excuse me. Do you have anything else to say? If not please sign. I have nothing to say. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of the suspect Mardiros Tellian Effendi taken again as it was deemed necessary. (July 13, 1915)
(The testimony stained by the spilled ink has been rewritten.) In your previous statement you claimed that Simon and Arshavere seized 30 liras from you. How did they take this from you and where? Tell us all the details of this event that you said to have happened in January 1915. Sir, the truth is: I had a case at the Department of Investigations earlier. I had given my testimony then. They set fez maker Kayikdjians son on me. The Hntchagians set this. This boy and his friends Simon and Bogos Kurian, about 38, running a hotel in Bahecik, came to the house I was having repaired, and claimed that they caught me violating the child and took 30 liras and 30 kurushes I had in my pocket by threatening me. Then they forced me to sign a 500-lira deed. But I did not sign it. They hit my head. I knew that Simon was an Hntchagian. He 203

threatened me with the organization. In order to save my money and to put an end to this shame I applied to the School Principal Zackharian, who is an Hntchagian. Zackharian said, Murat is our president. We shall apply to him and take your money back, and dispel those lustful people from the organization. I wrote a note o Murat. They kept on suppressing me more and more. They said, You have violated this child. You denounced the deserters to the authorities. You will pay more than this 30 liras, to save your honor and your life. These five people and Arshavere who backed them put pressure on me. Tomadjian always told me about Arshaveres reliability, his official job, and his being a prestigious person. When Arshavere was wounded, he became even more precious. Tomadjian said, He is a very important person. He is a very powerful person. Now he is wounded and resting. The chief police officer keeps visits him. They put pressure on me more on more. I was stuck in between a civil servant and the Hntchagians. They said, Arshavere can ruin a person with a single insubstantial denunciation. I could not apply the authorities and tell the situation with all its aspects. During my questioning at the Department of Investigations I unofficially told about the Hntchagians shameless behavior, and about their blackmailing and threatening me. Shortly, they took 30 liras from me at the Kprl Inn in the presence of my lawyer Agop Bahri Effendi and his partner Arif Bey. Then, they took another 100 liras from me for themselves, I mean for the Hntchagians. I gave this amount with the intermediary of my lawyer Bahri Effendi. Then the boys mother, Kayikdjians wife, took another 100 liras. I gave a 50-lira deed to Tomadjian. The editor-in-chief of the Jamanak newspaper, having heard about the case, sent me a man to say, I will make you a subject of common gossip! I sent one of my acquaintances Kirkor Vartazian, a dressmaker in the flea market. The man had asked for 50 liras. We paid five liras to him. They robbed me by taking this much money for this goal. But, why did you give so much money? Why did not you inform the authorities? Did not you know that the government is holding an investigation against the Hntchagians? They were pursuing those people and punishing them. You have applied to your lawyer. Why did not your lawyer direct you to go to the officials, and caused your losing money? Sir, I am an honest man. This child conspiracy was directed against to my honor. My lawyer chose not to fight with those vile men in order to save my honor. Where did you first see Arshavere? Where did you meet him? When he came to your house, did you recognize him? 204

I first saw him when they took money from me at the Kprl Inn. He was there. But he did not come in to my lawyers office; he was touring in the corridor. Taking his presence there for granted Tomadjian threatened me and took the money. Since you have not done anything to the child, you should not have closed the issue. You should have sued them. Your innocence would have been proved after a medical investigation. You should have known that paying is not the right way. They say, It is worse for something to be heard as a rumor, than it really happens. I was afraid of becoming a subject for a common gossip by the ever-widening issue; I would have been greatly desecrated. Everybody would be talking about me. This is how I saved myself from these people. Please excuse me. Do you have anything else to say? If not please sign. I have nothing to say, I shall sign. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Lawyer Agop Bahri Effendis partner, Lawyer Arif Bey, working at number 32, Kprl Inn, Sirkeci.
Your identification please. My name is Mehmet Arif. My father is Mustafa Effendi. I am 25 years old. I live at number 48, across kbal Coffeehouse, in Nuruosmaniye. I have been a lawyer for 2 years. Do you know your partner Agop Bahri Effendis client Mardiros Tellian Effendi? Yes, I do. Why did Tellian Effendi apply to you? What do you know about the case? Tellian Effendi came to our office in great excitement about four or five months ago (I cannot tell the exact date since I do not have the file with me). He said he had his house, in Gedikpaa, repaired and went there to check if the work was properly done and to see if the workers deserved the money or not. At this point; he said that Kirkor Kayikdjian, Simon and Kurian, taking the advantage of the open door went in; that they caught Tellian upstairs and forced him to sign a 500-lira bond; that they also 205

forced him to sign a promissory note approving his daughters marriage to Kirkor Kayikdjian; that when Tellian Effendi rejected this they usurped 27 Ottoman and 3 English liras that were in his pocket; and that they left after having threatened him with death if the this case was ever to be heard. That, a couple of days later Simon and Kurian reiterated their demands at Tellian Effendis house in Gedikpaa; that they told him they were going to denounce him for violating Kirkor Kayikdjian, if he were to resist. And they left upon Tellian Effendis retorting them. Tellian immediately appealed to start an investigation on them. At first, I could not understand what was going on, because they were speaking in Armenian. I understood the case when he told me in Turkish 2 days later. Meanwhile a woman with a black scarf, dark skinned, mid height, little chubby, wearing all black came into the office with a man whom she said was her relative, who had black mustache, round face, dark-skin. He said since the child was violated, and since we were Tellian Effendis lawyers, he had no chance but to explain the situation to us. The woman said, were Tellian Effendi to give 300 liras and sent him to school she would renounce all her rights. My partner Bahri Effendi said, If it turns out that my client has not done anything bad to your child, a merchant who is known with his reliability and honesty, then you would be guilty for blackmailing and violating his personal rights. If it is possible, try to solve it with him so that he be less guilty before the law. Then the woman said, It is not true that my son is the instigator of this event. However, if something is true, it is that our son was violated. This is why I ask money from Tellian Effendi. Then Bahri Effendi said, If there is a need to pay any compensation, let the court should decide. And make Tellian Effendi, who does not think of his familys honor, pay the compensation to be declared. The woman left. A few days later she came with a slim, rather tall man who had prominent cheeks whom she said was Murat Effendi, the former Kozan deputy, and repeated her request. They had the same dialogue they had previously with Bahri Effendi, and left. But, I learned that Murat Effendi said, This issue ought to be sought in peace, in Armenian. A day or two days later, Tellian Effendi, claiming that he was suffering from pains, said if the officers wanted he would come with a stretcher, but if it was possible to delay the application he wanted to apply the following day. Then I informed Irfan Effendi at the Department of Investigation. They told me to apply the following day. When I went to see Irfan Effendi, he said, Let him do whatever his new instructions are, and come back tomorrow morning, because he [Tellian Effendi] had a heart disease. Other evening, at 17:00, somebody came to our office 206

and said that he would settle the case for 30 liras, although the case was currently at the police. This event happened in front of the room outside, this is why I could not see what happened. When he left, they called me in to the glass room. Tellian used to tell me that he was someone called Arshavere or Asharon, that he was an important person at the police headquarters, and that people said he was capable of doing everything. Law is above anybody. I said, in such an unjust case, these men did not have any importance and that we should act in accordance with the law. At that moment, in front of the door window that met with the corridor, I saw a blonde man pacing back and forth, he had no mustache, had English style glasses, he was slim, and middle built, about 28 or 30 years; whom I was told Arshavere or Asharon. Insisting on my previous idea I said we ought to inform the authorities immediately rather than giving this man any money and returned to my office. Tellian Effendi gave Arshavere 30 liras, but I did not witness it. Tellian Effendi told me. If any money was given, I believe that it was given between the two rooms in the office. Later the documents were taken from the Police Headquarters and submitted to the Court of Investigations. Upon the invitation we received from the Court of Investigations we went to the court together with Tellian Effendi as plaintiffs. He gave his testimony. Kirkor Kayikdjian and his mother were also present. Following the completion of the investigations the Court of Investigations decided for prevention of trial on the charges of blackmailing and violation; and the office of the public prosecutor approved these verdicts. Kirkor Kayikdjian himself admitted that this verdict was also declared upon his words, the violation happened upon my own free will. Did you see the people who asked money to close the case, and the people whom the money was given? I do not know if the woman asked for money. They said the man, whom they identified as Arshavere Effendi, asked for 30 liras; and they asked for my opinion on giving the money. I rejected. They did not give a single para in my presence. However, Tellian Effendi took a few banknotes from Bahri Effendi in front of the door outside. But I do not know to whom it was given and why. Did not you inform the authorities on the money issue? In his testimony at the police headquarters, Tellian Effendi said that he started talking about 30 liras as of his blackmailing him at his own house. I could not say anything to anybody as nothing happened before me, and some of the words were spent in Armenian. Do you know anything else about the issue? 207

That is all. I do not know anything else. You have read your testimony. Sign it if true. Yes, it is correct. Certainly. (Signed: Arif Mustafa) July 15, 1915

----------

-----

----------

To: Istanbul Directorate of National Police Organization 208

My brother, Alexans son Simon Manukian has been under detention for 20 days at your Directorate. My brother has not committed anything illegal to deserve imprisonment. This is all a work of either a mistake or calumny. I am begging you, please carry out the necessary investigations immediately, and decide for his release. My mother developed apoplexy, as she is terribly distressed. My husband is in the army; I am worried about my brothers imprisonment happened at a time when I was thinking of my children. Please, for Gods sake, I am begging you to release my brother as soon as possible. July 14, 1915 Haykoni Sedefgian, living in Gedikpaa, Bostanali District, Gulhan Street, Number 8. ---------1 1466 July 14, 1915 The documents sent by the Beyazt Police Station in an envelope numbered 1108 and dated July 1-2, 1915 pertaining to Simon have been submitted to your Directorate to be forwarded first to the Directorate of Legal Affairs, and then to the Directorate of Political Affairs. July 14, 1915 (Signed Seal) To: Directorate of Political Affairs, Chief of Second Division The documents are sent to the Office of Correspondences to be submitted to the Department of Legal Affairs. July 20, 1915 Chief of Second Division (Signed) --------------

Submitted to the Istanbul Directorate of National Police Organization. July 20, 1915 Department of Legal Affairs / July 20, 1915 -----------------------

The testimony of Simon, taken again upon a need. (July 16, 1915)
209

It is clear that you took 30 liras and 30 kurushes from Mardiros Tellian together with Bogos Kurian, and even tried to force him to sign a 400 or 500-lira deed. You did not mention it in your previous testimony. Tell us how this happened! As I have said earlier I am a diocese at the church. One day I saw Mardiros Effendi talking to the boy around the church and I got suspicious. When I saw the boy alone, I asked for an explanation. He said, He is trying to convince me by saying Let us go to a hotel, hamam26. He was from the religious community. As I have known him for a long time, I did not believe him. On a Wednesday, the boy came to my house and said, I will go to Mardiros Effendis house at 09:00 tomorrow morning. To witness the things happening I went there in the morning and waited. I did not see Mardiros Effendi entering the house. But I saw the boy entering the house. I saw Bogos Kurian passing by. He asked why I was waiting there. I explained the situation. We entered the house together. The childs underwear was untied; Mardiros Effendis trousers and underwear were also unbuttoned. Bogos Kurian slapped the boy twice. We both wanted Tellian to sign a paper declaring that he was indulged in such an immoral behavior. He rejected. He said he would sign a 300-lira deed instead of signing such a paper. We refused. Thus, he went up to 400-500 liras. We refused his offer again. Then, we took the child to his mother. We told her about the issue. Our taking 30 liras is completely a lie. What was your purpose in asking a paper from Mardiros, declaring that he was caught at the very moment the act was being committed? Mardiros is a member of the church. It is not right to have such a person in the church. We were going to take the paper to the patriarchate. Thus, he would be dismissed. Kirkor told you he was going to Mardiros Effendis house; you even watched them; and why did not you inform the police but tried to solve the issue on your own? I wanted to witness it first and then tell about it to the police. I was going to inform the police after I had seen it. He went down on his knees. Then I took the boy to his mother and told her all about it. I thought he would be extremely shamed if I denounced him the police. I did not want him to fall in such a disgrace for he was a member of the church. Which Armenian party are you a member of? I am a member of Kumkap Hntchagian organization. I used to give a kurush a month for the paper and similar expenditures.
26

Turkish word for Turkish-bath.

210

However, it is said that you are a member of Daschnakzoutioun Party; and you have threatened Mardiros with the party. What do you say? No. I am definitely not a member of Daschnakzoutioun Party. I have never been there. And about the threatening of Mardiros Effendi, it is thoroughly groundless. I am reading your testimony. Please sign. It is correct. I approve and sign it. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Kirkor Kayikdjian he is invited to give his testimony living in at number 43 Bostanl Street, Gedikpaa, as a tenant. (July 16, 1915)
What is your name? And your fathers? What is your family name? How old are you? Where do you live? What do you do? My name is Kirkor. My fathers name is Karabet. Our family name is Kayikdjian. I am 15 years old. I live at number 43 in Bostanali Mahallesi, Gedikpaa. I am a fez molder in Okularba. Do you know Mardiros Tellian Effendi? Yes. I have known him for 6 months. How did you meet Mardiros Tellian Effendi? I am a student at the Bahecik American School. I came to Istanbul approximately two months before last December. I went to the church one day. I realized Mardiros Tellian Effendi staring at me. Later he came to the shop and talked to my father. He gave his size and ordered a fez. He came on a Saturday and left without taking the fez. When he came on Sunday, he brought an old fez, and asked us to take them to his house; he said he had to go to his shop. An hour later I took the fezzes to his house. The maid in the house said, Effendi is here. Tellian Effendi came out and said, I have things to tell you. I went in to the room. He said he would pay me a 5-lira salary and marry me to his daughter. He closed the door and kissed me once. I screamed. But he said there was nobody in the house. Indeed, nobody came. He added, I can do anything. I was scared. I stopped and he violated me. He wanted to give money. I threw the money at his face and left the house. I was in bed for 4 days. 211

Then wherever he saw me, he mentioned how much he loved me; that he would marry his daughter to me; and he would do me so many favors. I ignored him. One day, at the church, he came behind me and started talking to me. I retorted him. Simon, the diocese of the church, saw this. He questioned me about this. At first, I did not want to say it. He insisted. Eventually, I told him. Simon said, You accept it; but tell me beforehand. I will teach him a lesson by calling a civil servant or a police officer. Later, Mardiros Tellian Effendi invited me to his house at 09:00 oclock. I said I was going to go. I informed Simon. I went there at 09:00 oclock. Tellian Effendi was sitting in the balcony. Simon was watching us from the street. Bogos Kurian was waiting in the corner. As I was entering, he said, The door is open. As you get in slam the door and then open it again, I do not want anything to be understood. I did so and went upstairs. There, Mardiros Effendi embraced me. Simon and Bogos Kurian tip toed in to the room slowly as Mardiros Effendi embraced me. Bogos Kurian slapped me. They pushed Mardiros into a room. Simon rushed to call the police. But just as he was leaving Mardiros Effendi caught his leg and begged him saying, I will give you 500 liras, I will give you 1.000 liras. I went down stairs upon Kurians telling me, Go downstairs and wait there. They came downstairs 10 minutes later. Bogos Kurian said, You tell about this to nobody, otherwise I will kill you. This is a matter of honor. If anyone learns about this I will kill you. I told only to my mother. He sent a man named Vartazian to my mother to make a 50-lira offer. When my mother said she was going to sue him, they put others in and went up to 100 liras. Nevertheless, we sued them. When Bogos said, If the case is ever revealed I will kill you! while Mardiros was leaving the house. What was Simon doing? He heard it, but did not say a word. However they took 30 liras from Mardiros Effendi. They even wanted to make him sign a 500-lira voucher. Why are you denying it? As I said above, they sent me downstairs; that is why I did not hear any thing. They might have taken it. The researches I have carried out later revealed that, they went to Beyolu together after the event. They only gave him a paper to sign before me. He was going to approve that he was caught while violating. But he did not sign this as well. Then they sent me downstairs. I do not know what they did after sending me downstairs. When Mardiros Effendi first abused you, why did not you inform the security officers? I was scared to denounce. Because, the first day he said, I will kill and burry you in the cellar. 212

I am reading your testimony. Sign if it is true. It is true. I sign and approve it.

----------

-----

----------

The testimony of Kirkors son Agop Bahri Effendi, lawyer at number 32, Kprlhan, Sirkeci; lives at number 6 on Beki Street, Nianta. (July 17, 1915)
Certain amount of money was exchanged in your office in relation to your client Mardiros Effendis case. Tell us what happened? Mardiros Tellian Effendi came to the office one day. He said he wanted a lawyer to defend him in the court against the libeling he faced. We asked about his complaint. He said there was a boy named Kirkor. He said, As I was in an empty house in Kumkap, Kirkor together with two other men came in. These two men said, you were sexually violating this boy we saw it. You have to give your daughter to Kirkor in marriage. On the other hand, and you will have to give 500 liras. Or else we will do this and that. We will sue you. He explained that they first threatened him and told him to sign a paper recording the event. Upon Mardiross refusal they took some 30 liras form him and left; moreover, not satisfying themselves with the result they obtained, they took the issue to a commission. Kirkors mother also threatened him saying, You have been found guilty by the commission. You will give me 1.000 liras. At last the issue was taken to the police. He hired us to defend his rights. I learned that the police had already been investigating the case. I sent my friend Arif Bey to the police station, and told him to tell the investigation department that all the aspersions on Mardiros were all libeling and blackmailing, and that he could come anytime he is asked to. He went there himself. We invited the woman from the other side to come. Thus, the first phase of the case was completed. The boys mother came next day. She saying Tellian violated her son, her honor and dignity were deteriorated, and told him that he had to pay 1.000 liras for her sons school expanses. I told her she was very wrong; that, in fact, her son and his friends went to Tellians house to rob him, that they even usurped his money; and this was why Tellian was innocent in this case. I also added that his son was carried away by his friends; and that as the case was a matter of honor it could ruin the both sides. She was not convinced. She said that the people who 213

investigated the case found Tellian guilty; and that if I were to consent, they would come to my office and explain to me. I said, Fine. A day or two later, they came to my office. One of them was Dzjihan Gulian, rather a tallish man, with a sharp beard, and blue eyes. The other was much shorter. But I do not know him. I cannot remember his features; it has been eight months. They came together with the woman. Because they were on the womans side, they said Tellian is guilty and he should give money to this woman and send her son to school. In order to prove the blackmailing and to find more evidence I kept on talking, and said, Tellian is rich. He should send the boy Bahecik Scholl, and I will do my best to this end. Then I said, He is an honorable man, he would not accept it because it is a matter of honor but I will tell him that your son is ill mannered, and he should be send to school for proper education. This is the only way I can convince him. They left. They came back again the other day. They tried to make demands like sending of the child to a high school, and giving of money. These demands were repeated three or four times. One day I lost my control and told them to get out. The woman came back again. She said she was going to come with another Muslim person. She came with a fat, short man who had black mustache. I said, This issue can only be solved at the court. Sue us on violation and we will sue you on blackmailing, and, sent the woman out again. I was at the Galata Justice Court, while waiting for the forwarding of the case to the court. I saw Tellian Effendi and my friend coming in a hurry. I inquired what had happened. Mardiros Effendi said, They sent your friend Arif Beys calling card, which he left at the police headquarters when he went there, to a lawyers office. That lawyer called me. He said, you have applied to Arif Mustafa Bey in order to save yourself. But without paying 300 liras, it is impossible for you to save yourself from imprisonment. The officers at the police station will take 300 liras from you, in great agitation. Tellian knows this lawyer. There said there is something wrong in it, because police headquarters can never send such a message. When I said, You must have misunderstood him, he said he did not understand him wrong, and if it was possible he would take me to his office. We went there together after the hearing. We went to a lawyers office in an inn on the akmaklar hill, which I do not know; he was a new Armenian lawyer, when I explained the situation he hesitated for a while at first. Then, he repeated what Tellian said above. He said, I called for Tellian Effendi in the name of humanity. The police officers came and gave me this card. I, thanking for humane behavior, said, If those police officers come again please explain them. Tellian is innocent. He is being subjected to extortion. We would like to see them in protecting such innocent men. Please talk to 214

them gently. Let me know what might happen. Then we left for our office. It was in that night or a few nights later, my office was crowded with other clients; somebody came up to me and said he wanted to talk to Mardiros, who was also there, in person. I saw that man for the first time. He looked smart and had colored glasses. Tellian Effendi recognized him. He asked me to go with him in fear. Because there was not any room at the office, we went in to the room across. We sat there. This man repeated the same words of the lawyer I mentioned above. He said, he was one of the influential officers at the police station; that if Tellian wanted to save himself from imprisonment he had to make sacrifices; that if he were not to give 30 liras that night he would not go; and that this would cause Tellians immediate arrest. Although Tellian looked relieved when the amount he was to pay was brought down to 30 liras from 300 liras, I was furious to hear such words from an authority. I left saying, I will complain about you to your superior. I went to see my other clients waiting. Later everybody left. The case was later taken to the Investigation Committee. Arif Bey went to the office of the Investigation Judge together with Tellian. Then I heard that prevention of trial was granted for both the violation case opened against Tellian, and for the charges Tellian brought against them for blackmailing. This is all I know. Our researches clearly put forward that 30 liras for Arshavere and 100 liras for Hntchagians were taken at your office. Now, please tell us whatever you know about the commission, which, the woman said, found her rightful. Arshavere said, deal for 30 liras. I told him everything has something superior to it, so lets apply to his superior. And left the room. I do not know anything about the 100 liras taken for the Hntchagians. I did not see the giving of 30 liras to Arshavere either. I had left the room and went to my office. Tellian might have given it. As for the commission, it might have consisted of people whom I do not know, just like the men who came with the woman. While the police was investigating the case, and as you were expecting the same result as now, tell us why did you take the case directly to the court? There was no evidence or clue about blackmailing. I knew that I had no chance of proving it even if I applied the court. That is why I had to talk to the woman, to find a clue. Moreover, I sent Arif Bey to the police headquarters. Do you know anything else about the case? 215

No, I do not. I am reading your testimony sign it if true. Yes, it is true. I will sign. (Signed) -----------------------

General Directorate of National Police Organization, Istanbul Department of Political Affairs Second Division Number 216

2nd Division 319 An in-depth investigation has been carried out on the claimant Mardiros Tellians violating a boy, Kirkor Kayikdjian, in December 1914. Consequently, it has been understood that Nerses Zackharian, Samuel Tomadjian, Arzruny, and their friends, the members of Gedikpaa Hntchagian Organization who have been sent away to various places; and that the suspect Arshavere Sahakian, the mother of the child and Misak Kochunian, the owner of the Jamanak newspaper have all been threatening Mardiros Tellian for money. Not informing of the police about the issue thoroughly at the right time; and especially at a time when an in-depth investigation was being carried out on the Hntchagian members who were said to be taking money by means of extortion; and not informing of the authorities upon the conviction that this organization was provoking fear, is extremely noteworthy. The investigation documents are here by sent together with the attachments. Several Armenian history books, found among the documents belonging to Arshavere, which were first given to him earlier for translation and then taken back along with the firearms, are confiscated. Private documents and correspondences, a signboard bearing the inscription Araxi Meier (?), and the documents pertaining to Nishan have been forwarded to the Department of Legal Affairs. July 21, 1915 Director of the Political Affairs Second Division (Signed) General Directorate of National Police Organization, Istanbul Department of Legal Affairs Number 1647 To the division to be sent to the Provost Marshall Command to be forwarded to the Martial Court

----------

-----

---------July 17, 1915

To: Gendarme Battalion Command 217

After the completion of the investigation, it has been understood that the mentioned person is in exile in Konya. The documents have been sent back to the Office of the Governor of Izmit. July 19, 1915. (Seal Signed) As the calling of the mentioned persona is deemed obligatory, the documents have been sent to the General Directorate of National Police Organization to be forwarded to the office of the Governor of Konya. July 20, 1915. On behalf of the Governor of Izmit Director of the Office of Correspondences (Signed) To: Department of Political Affairs Second Division July 23, 1915

As it has been understood that Bogos Kurian, who is supposed to be questioned in relation to Arshavere Sahakians case, is not in Izmit but in Konya; as his calling might be necessary, this document in attachment to the other relevant documents is sent to the Department of Legal Affairs. July 24, 1915. Director of Second Division Signed

----------

-----

----------

General Directorate of National Police Organization, Istanbul 218

Department of Political Affairs Second Division Number 219 To: Office of the Governor of Izmit The sending of Bogos Kurian, about 38-40 years old, running a hotel in Bahecik, under supervision is hereby requested. July 14, 1915 General Director of the National Police Organization (Signed)

----------

-----

----------

To: Chief of the Investigation Committee Attached are the relevant documents for the staging of preparatory investigations of Arshavere, Nishan, and their friend Simon, who are said to have indulged in activities of extortion and charged with misuse of authority. July 24, 1915 Office of Attorney at the Istanbul Martial Court

----------

-----

----------

Following is the testimony of Ohanness son Mardiros Tellian, 58, the plaintiff, from Istanbul, living at number 24, in
219

Gedikpaa, Sarayii, dealing with bran trade at number 47 in Unkapan. (July 31, 1915)
Do you know Arshavere, Nishan, and Simon? I do not know Nishan. I had a three-room house in the Muhsine Hanm district eight months ago. I had it painted. The painter came at seven oclock in the morning, and said, I finished my job, give my money! I went to see my house. Having told the painter The water pipe of the school is broken. You go and repair it. I will bring you the money, I went to check the house. I opened the door, climbed the stairs through the kitchen. Three people attacked and held me from the skirts of my coat as I was controlling the fixed hinges of the garden door. These people were Simon, Kurian, and Kirkor Kayikdjian. Holding a paper to me they said, You are going to sign this 500-lira voucher and will give it to Kirkor. I asked Simon to read the voucher. It was a 500-lira voucher signed to the bearer. Moreover, there was an obligation that I will marry my daughter to Kirkor. I said, I would die and still would not sign this paper. Upon Kurians hitting on the left side of my head I fell down in the room. Simon, after checking my pockets, took my 30 liras and 30 kurushes. Then, all three of them, said, If you ever apply to the authorities you will put yourself in danger. We will ruin your reputation, and testify against you about your attempting to violate Kirkor, and they ran away. I went to see the Hntchagian School principal Zackharian and told him Your boys extorted 30 liras and 30 kurushes from me. They also wanted me to sign a voucher. Zackharian said, Then write a letter to the organization. I asked, Who is the organization? He said, Our chiefs are Murat Boyadjian and Dzjihan Gl. I wrote to the people he mentioned. Having received the letter, Murat came to the school. He called me in Zackharians presence. He asked whether the letter and the signature was mine or not. I said, They are mine. He said, Alright, we will come on Sunday noon and give the 30 liras back to you and expel them from the organization and left. On Sunday, Zackharian sent me a note writing I have guests I will not be able to come. Tomadjian, Dzjihan Gul, and Arzruny will come. You might come and talk to them as well. I still save this letter. We met in Zackharians room at the school on Sunday. They said, You claim that they have taken 30 liras and 30 kurushes. But, you denounced Kirkor and the others to the major, chief of recruitment office, I mean, Bogos and Kurian were helping people to desert the army. If they are ever hung, you should pay 1.000 liras as blood money. This is our decision about you. You will pay the money. They gave me four days to think it over. 220

I did not know what to do in these four days and applied to Agop Bahri Effendi. Agop has a partner, Arif Bey, whom I do not know. Agop Bahri, said, Do not to tell most of the story, in Armenian. I told the whole story to Agop Bahri. I made a bargain for 30 liras. He took my case. He was going to bring a lawsuit against these people. That day I saw Murat at the coffeehouse, he talked to Bahri, and they had something to eat in a restaurant. Then Murat left. Agop went to his office. Later, Dzjihan Gl and Tomadjian went to Bahris office. They talked. Then I went to see him. He said, It is delayed to tomorrow. The other day he said, I am trying to reconcile you. We will do our best. It is not wise to confront them. They are cruel men. Give me 100 liras. And I gave it to him. Mardiros Mazmanian was also there. He is also an Hntchagian; he is a tenant at the Makulian Inn. He is the man who took me to Agop Bahri. Arif Bey is Agop Bahri Effendis partner. He said that Mazmanian sent a letter to Bahri. He gave 10 liras to Arshavere, and 50 liras to Tomadjian, a broker at the Sebuhyan Inn. At 01:00 oclock I saw him counting money as I was standing behind the shop window. He gave the remaining 40 liras to Mazmanian to be given to Dzjihan Gl and Murat. He took this money to the Hntchagian office at an inn above the stove maker Papazians shop in Sirkeci. I paid the 50 liras with a time draft of four months. Then they came to me and said, We have received the 150 liras and have nothing to do with your denouncing of the recruitment, and gave me a paper; and asked me to pay 100 liras to their company for the woman and her son. They, Arshavere and Tomadjian shared the money. And they took a paper from me declaring, What these people have done is not blackmailing. The owner of the Jamanak newspaper, Serkis Kochunian, sent me news with one of his men twice. He said, He either pays 50 liras or I will ruin his honor. I sent Kirkor Vartazian. When he came back he said that he wanted 50 liras or else he would write things to defame me. Kirkor Vartazian persuaded him to 5 liras. I gave it to him and he took the money to him. Kirkor Torossian also sent me a note saying, Effendi, we do not want to ruin your honor, pay us some 800 kurushes. There are three of us. I still have the paper. I did not want them to defame me in their newspaper; so I gave 800 kurushes. This is all about it. This man called Arshavere knocked on my door in night of Thursday the eleventh (December 24, 1914) and said, Can we talk for two minutes? I opened the door; he came in, and sat. He greeted me, and I asked, Who are you? He said, I am Arshavere. Did not the authorities held me in high regard when I was shot in Beyolu? This fellow was in pelts during the winter now he looks much smarter. I could not recognize him. He said, You gave 10 liras to the Hntchagian Organization. I said, No! Then saying, I do not believe you. Perhaps you might not have given it, but your name is on the documents he took out a paper out of his 221

pocket. It was a hand size paper. Both sides were red. 10 liras was written on it, in blue ink. Showing this paper and another red paper having writings in Turkish, he asked, Shall we render these official or unofficial? Thinking that this man would ruin me, I said, Let us render them unofficial. You were so kind to come. Please! I convinced him after begging him for a long time. He said, Then, let us meet on the Cable Car Street. I said, No! They might see us, come over to my house. He said, I am going about two police officers. Anyway, we decided to meet on Saturday night, he said I will come after 17:00 oclock, and sitting for another half an hour he left. As he sat, he told me things like Kurian is giving 2.500 liras, the wife of the newspaper agent in Galatasaray is giving 2.000 liras, (Gulian should give 20.000 liras so that we would give to the money ministers and save him, otherwise he will be hung.) As soon as he left, I sent my son Zari to the police station. I told him to call the assistant commissioner over, but he was not there. I called his deputy zzet Effendi, told the story, and said, Now you know. Next morning, Friday morning, I went to Beyazt. I told all about it to Bahri Bey, the chief commissioner in Beyazt. He said, Alright, I will come over at about 16:30 on Saturday afternoon. He really came that evening together with Hidayet Effendi, assistant chief of police Hamdi Bey, and with another commissioner. They came in casual clothes. Their official uniforms were in their packs. They came in together with the assistant police commissioner dressed as a tailor. That night they waited until 01:00, but Arshavere did not show up. They left to come next morning. Hidayet Effendi, Hamdi Effendi, and Vehbi Effendi came at 07:00 next morning and started to watch secretly. At 09:30 my daughter said Arshavere had arrived. I went downstairs, welcomed him in, and led to the room next to the door; he sat in front of the window. We left the door ajar. Hidayet, Hamdi and Vehbi Effendis were waiting outside. Hidayet Effendi had told me to hold the conversation in Turkish so that the police officers can understand. I asked Arshavere Effendi Did you bring the papers you had in Thursday evening? He said, No, they are not of any use to you. However, I brought one for you to tear up when you give the money. I asked what I needed to do in return and what they had decided. Because he had said they were three but had not mention any names. He told me they made a deal for 1.000 liras. We talked for a long time. In short, he threatened me saying, You will be hanged, and this money is not much. I said, What will you gain if I am hanged? I do not have enough to pay this amount, this is too much I cannot pay it. Upon my begging he said, Alright then, we can make a deal for 250 liras, I do not care about anything else and asked me to pay the sum in cash. I asked for a few days. He gave me three days. I said, Then I shall pay you 30 liras deposit now, and I will find the remaining amount in three 222

days. I took out the marked money at home by the officers of the Beyazt Police Station, from my moneybag. There were 9 of them. Counted them aloud. I left the room saying, There are only 9 liras, I shall bring you 21 more liras from upstairs, and left the room. I told the police officers My job is finished. Now it is your turn, proceed. Vehbi Bey entered the room, as a butler, in casual clothes looking for a match, and grasped his arms. The deputy and Hidayet Bey entered the room. They caught him, seized his guns, and took him to the police station. I did not appear afterwards. You claimed that he sent you a message with Zackharian. Explain the message. Zackharian came to my house one day implying this issue. Implying Murat and the others, he threatened me saying, If you denounce us, you will not survive. Because there are 80.000 of us, and we have 150 branches. When he told this, the deceased Hayk Erzurumluian was also there. What kind of written documents did they send you? The documents Agop Bahri gave me, when he reconciled me with the Hntchagians and took my money, reading, Hadji Bey did not slander the Department of Recruitment; Simons letter writing declaring Kirkors issue is a lie, and that Hadji Bey had not done such a thing; and a second letter, writing, I am pleased that you have made peace with the organization, I do not want a big amount of money from you, but a job; letters bearing Kirkors, his mothers, and his fathers signature stating that the rumors that were made up against me were all lies. I came across those people in all my doings. It was then understood that they were working in unison like an agency. In fact, the police headquarters ran an investigation about the 30 liras issue. Simon was imprisoned for 18 days but was released with Arshaveres help. He threatened to kill me so that I would not be able to talk about the other money issue. Who are those men whom you said to be acting like an agency? Arshavere, Tomadjian, Zackharian, Dzjihan Gl, Ardzruni, Murat, Simon, Kurian, Bogos, Kirkor Kayikdjian, Kirkors mother Eskohi, Mazmanian Mardiros, Agop Bahri and Kirkor Torossian from Jamanak Newspaper. Who saw Arshaveres first coming to your house? Who heard him speak? Garbis Karabet, my son, and my sons friend Zare. They heard him say, Can we talk for 2 minutes? Zare told me later that he saw the paper with red writings on it. Please sign your testimony Certainly. 223

(Signed) -----------------------

The testimony of Hogass son Zare, 17, from Ein, called in to testify under oath, lives at a house without a door number on Bileziki Street, Gedikpaa, apprentice to water seller Bedros Agha, in Nuruosmaniye, arkap. (July 31, 1915)
Do you know Mardiros Tellian? Yes, I know him. He is our neighbor. It is said that you too have seen Arshavere come Mardiross house. When Arshavere came who was in the house? What did he say? It was about 22:00. We were out with Mardiross son Garbis. Arshavere came to the door. Mardiros opened up the window next to the door. Arshavere asked Mardiros, Can we talk for two minutes? He saying, Please come in, let him in. When they were sitting in the room, we were outside. I saw Arshavere first taking out a paper that had red writings on it, and after he putting it back in his pocket took out a smaller paper. We were waiting outside. A little while later Arshavere got out and left. When we asked who he was, he said his name was Arshavere and asked for money for the destruction of a receipt proving that he had given 10 liras to an organization on the Caucasus, and threatened him. Mardiros sent his son to the police station. Since the assistant chief was not there another police officer came. Then I went to my house. I do not know anything else. Now, I am showing you Nishan, Simon and Arshavere. Which one of these came to Mardiros Tellian Effendis house, asked to talk for two minutes, and took out two papers, one red, and one small paper? (Pointing at Arshavere) This one. Please sign your testimony. Certainly. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Mardiros Tellians son, Karabet, 16, called in to testify under oath, from Istanbul, lives at number 24 on the
224

Sarayii Street, Gedikpaa, student at the Armenian Getronagan School. (July 31, 1915)
It is said that Arshavere came to your fathers house one day, and you were at the door with Zare. What did he say when he came? Who saw him? Please explain. When Arshavere came my father was at home. He looked through the window next to the door, and said, Can we talk for two minutes? My father let him in. After talking for a while Arshavere left. My father sent me to the police station. As the assistant police commissioner was not there I brought the deputy in. He talked to my father. Now, I am showing you Nishan, Arshavere, and Simon. Which one of them previously came to your house? (Pointing Arshavere) He was. Please sign your testimony. Yes, sir. (Signed)

----------

-----

----------

225

To: The Chair of the Martial Court My personal petition, Following are my personal information and the only truth, which I think as the only way to purge myself from the difficulties caused by libeling and lies which I faced a number of times, submitted to your justice. I was a teacher at Bogos Nubar Pashas School in Cairo, in 1911; I was earning 12 liras per month. Upon the outbreak of the Balkan War, Greece, through mediators, applied to the Armenian Ramgavar Organization to incite insurgencies and chaos in Turkiye to keep the Ottoman State busy. The Greeks applied Mihran Damadian27 the instigator of the Sason Insurgence28, the leader of the organization, and the famous komitadji code named Berc from Mu, and delivered 14.000 Greek Grasa rifles, more than one million cartridges, 80 boxes of bombs in Piraeus. I learned about it, as I was the president of the Hntchagian Organization in Egypt. Meanwhile, Bogos Nubar Pasha was visiting the influential political headquarters in Europe to promote Armenia. On the other hand, the Daschnaks, Social Democrat Hntchagian, and the Ramgavar organizations found an executive committee, composed of three representatives from each, to work in collaboration. This committee was to conduct the insurgency to arise in ukurova. The founder of this committee is Malumian alias Agnuni one of the prominent characters at the Daschnak organization. This person went to ukurova, and toured the Anatolian shores to instigate similar insurgencies. He went to Istanbul from Izmir. I learned all this secret information, because I was a member of this 9member revolutionary executive committee.

Mihran Damadian (1863 1945): Early education at the school of the Viennese Mkhitarists, Pangalti (Istanbul), and at school of S. Hagop. Then to the Murad Rapayelian school, Venice. After his graduation in 1880, he returned to Istanbul and appointed as a principal of an elementary school in Mu, 18841888. His first-hand experience of Armenian conditions persuaded him to become a revolutionary in 1886; returned to Istanbul and joined the Hntchagian party. One of the main participants in the Kumkap Affray, July 1890. Escaped to Athens, contacted other anti-Ottoman revolutionaries; took part in a demonstration in Athens, July 1891. Returned to Sason in disguise; organized some Armenians into a gang. He went to London for the first Hunchak general congress, held in Frithville Gardens, Shepherds Bush (September 1896). To Alexandria, on party work. Resigned from the party after disputes; but in 1908 founded the Sahmanadrakan Ramkavar (Constitutional Democrat) party by uniting the Armenakans with part of the Verakazmial (reformed) Hntchagians. Planned an armed attack on ukurova in 1913; dissuaded by Catholicos Sahak II of ukurova. He was in the USA and Europe (mostly in Paris) during the First World War. Associated with the Armenian National Delegation of Boghos Nubar Pasha after the war; and was appointed its representative in Adana 191920. Became leader of the Ramkavar Azatakan party from its foundation in 1921. In Beirut 192937; member of AGBU committee; one of the founders of Zartonk ('Awakening') newspaper, 1937. Retired to Cairo, where he died a member of the Armenian Apostolic Church.
28

27

An administrative district in Siirt. The insurgence, known as the First Sason Rebellion, was flamed after Kumkap Affary by the Hntchagian organization under the leadership of Murat (Hamparsum Boyadjian) who instigated the Armenians in order to have the foreign powers interference. The rebellion was subdued by the military units. Hamparsum Boyadjian was captured. Uras, Esat. Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi [Armenian Question and the Armenians in History]. Istanbul: Belge Yay. 1987, pp. 471-478.

226

I received an invitation and a bulletin declaring that the Seventh General Congress of the Hntchagian Organization was to be held in Constanta, Romania. I got hold of the bulletin declaring that the insurgence issue would be discussed. When I was in Egypt, I took some of the documents secretly from the organization and hid them to hand them over to the Ottoman State. Then, the Hntchagian Organizations in Cairo and Alexandria elected me a delegate to attend the congress in Constanta. I came to Istanbul prior to going Constanta with those documents. When I talked to the Minister of Interior Talt Pasha to narrate the events he ordered me to talk to Azmi Bey, who was the Director of the National Police Organization at the time. During our talk, I told Azmi Bey, first, that I was not favoring a rise of an insurgence in ukurova which would keep the State busy; and second, that, my sincere belief was to see the Armenians and the Turks living together like Ottoman brothers. I gave him all of the important documents I had, and went to Constanta. Having learned all the developments in Constanta I returned to Istanbul and informed him about the last developments. I was appointed to the Department of Political Affairs as a police officer with 1.000 kurushes salary, and sent to Egypt. I was sending my reports every week regularly. As my teaching was keeping me away from my duty I had to resign and renounced my 12-Liras salary. They were not sending the salary I was allocated by the General Directorate of the National Police Organization. I continued my job earnestly, although I was in a miserable condition. I heard that, when Azmi Bey came to Alexandria, he talked to the Chief Secretary of the State of Emergency at the Ottoman Police Organization in Egypt, Ismail Hakk Bey. When I was at home, I received a telegraph message signed al-malum, urging me to go to the Savoy Hotel in Alexandria, at once. When the members of the organization confiscated this message, I do not know how they were informed about it, they started to follow me, and learned about my meeting with Aziz Bey in Alexandria. Thus, they tried to dismiss me from the organization, and to assassinate me they sentenced me to death. They hired Armenian fedaiins from Zeytn, and they even tried to poison me. I was cautious. They could not succeed. Upon their failure, they made use of Colonel Sadik Bey, one of the opposition leaders campaigning against the Monarchic regime of the Ottoman State, who happened to be visiting Cairo, spread the rumor that the Director of Police was plotting an assassination, that he was going to have to realize the plot, that I poisoned two of his men with the poison I was carrying around everyday, and that I attempted fraud for three times. The aspersions and denunciations the Armenians deliberately spread around kept me from going to Istanbul in disguise upon the orders of the newly appointed General Director of National Police Organization, Bedri Bey. Moreover, my house was surrounded; I was arrested by the English armed forces, and sent to Cairo Prison. I was released after an interrogation where my innocence was proved. 227

Later, the Egyptian government offered me to become a police officer for 15 English Liras; my salary was going to be increased gradually. All I had to do was to denounce the members of the Ottoman Union and Progress Party who were in Egypt to the English. I did not accept such a vile offer because of my fidelity. I charged a mademoiselle, a member of the Hntchagian Organization there, with great difficulties, to inform me about the events and the developments in Cairo, and to carry on the duties I was assigned by the General Directorate of Police. I was hopeless, and in extreme poverty. I sold my clothes and came to Alexandria from Cairo. The Egyptian State authorities getting angry at my behavior imprisoned me in Alexandria for 15 days. Then, later, they deported me from Egypt under supervision. The Chief Secretary Hakk Bey, the chief secretary at the Egyptian State of Emergency Police Headquarters at the time, who is now in Istanbul witnessed to all I declare. I continued to my actual duty here as well. These aspersions directed against me by the organizations instigated Armenians enmity towards me, and they started to spread a rumor saying, This man is one of the famous agents, and is also an Armenian hater! and sent my pictures around. They have even cast aspersions on me to blacken my name by saying that I was a swindler in Izmir, although I have never been to Izmir all my life. These aspersions were published in the Pamper29 newspaper here. This is why I was subjected to an assassination plot; I was wounded in my left leg with a bullet. The people who shot me were among the Armenians that were sentenced to death. They were hanged, you know this already. Merchant Mardiros Tellians violation of an Armenian boy, who has not even came of age, necessitated complaints against Tellian; the issue was to be settled within the capacity of the Hntchagian Organization in Istanbul, rather than taking it to the government authorities. I warned Tellian in order to establish a thorough contact with the Hntchagian Organization in Istanbul and to curb the issue from getting into effect. I also informed Bedri Bey, the General Director, and Reat Bey, the Chief of the Division of Political Affairs. They were contented. Mardiros Tellians saying, with repulsion, that he had given the money to the boys family for fear of me repeatedly, is an undeniable truth, under this heavy pressure. Moreover, this forms a firm basis for his accusing me for taking bribes later. My acquaintances do well know the fact that, to prove my innocence, I would denounce Mardiros Tellian to the authorities even for his attempt, let alone accepting and taking the bribe he offered. To take revenge, Mardiros Tellian invited three officers, as witnesses, to his home when he invited me. The goal of this plot, which is full of aspersions, was devised by Mardiros Tellian in order to serve the interests of the members of the rebellious organization, and to revenge all the Armenians who were bearing grudge against me. Thus, they wanted to denigrate the services I made for the Ottoman State, cause my fall into disgrace, to libel the things I did in a sacrificing manner as
29

An Armenian newspaper in Istanbul issued since 1910.

228

treason, and to keep me away from the organization, which I knew very well, by their passionate and effective pursuits so as to achieve their vile intentions and rebellious aims easily without any obstacles. I am not worried about my disappearing future, but I am abraded with the idea that my loyalty is being threatened with treason. This disturbing and hurting situation is nothing but being buried alive, mind me saying this, for those people who are truly devoted and loyal to their country, to the state, and finally to the government in force, like me. Although I encountered the plaintiff Mardiros Tellians aspersions full of resentment and hatred; believing that the justice of our State is a sacred shield against those lies, I request your honors considering my unjust treatment, and bringing the issue in conclusion before the law rightfully. The date of my detention is June 27, 1915. I hereby leave my application to your honors discretion. July 31, 1915 Jesus son Arshavere Officer at the General Directorate of National Police Organization Division of Political Affairs Detained at the Martial Court Prison House To be submitted to the Chair of the Interrogations Committee, in attachment to the original documents. August 2, 1915 Chief

----------

-----

----------

The testimony of Abdullahs son Hidayet Effendi, called to testify under oath, 46, from Gebze, an officer at the Police Headquarters Department of Political Affairs. (August 1, 1915)
229

Tell us whatever you know about what happened in merchant Mardiros Tellians house. Arshavere Effendi told merchant Mardiros Tellian Effendi that he had a list sent to him; that his and some others names were on it since he helped the Caucasian Armenian organization; that he was going to start an investigation against him and showed him a two papers with the organizations stamp on it. Arshavere went on threatening Tellian saying that if he were to put this paper into legal procedure the situation will get dangerous and frightening, and it might even end up in capital punishment. Moreover, Arshavere, one of the officers at the Directorate of National Police Organization, left adding that it would be best to curb the issue; that to the this end he had to make talks with the relevant officials; that everything necessitated should be met; that it would be possible to settle the issue only by money; and that he should prepare the money until his return. Upon his threatening words, and his offering of the giving the document in return for money, Tellian Effendi informed the Beyazt Police Station officer Bahri Bey. Bahri Bey informed Reat Bey. Later Reat Bey appointed me. I talked to Bahri Bey. The first day, I mean on Saturday, when we were at the mentioned house at about 16:30-17:00 together with Bahri Bey, the Assistant Chief of Police Hamdi Effendi and police officer Vehbi Effendi came in civilian clothes. I think the women brought their official uniforms. Although we waited until 24:00 that night he did not come. The next morning, Sunday morning, we went to the house again. Bahri Bey was not there yet. The chief assistant of police and the officer were with me. At 09:35 Mardiros Effendis daughter said Arshavere had arrived. Mardiros Effendi descending the stairs took Arshavere into room on the left side of the door. The door was left ajar. Assistant Chief of Police Hamdi Effendi, police officer Vehbi Effendi, and I were waiting behind the door. I had earlier asked Mardiros Effendi to speak Turkish for the people who were with me to understand. Arshavere said, I have talked to my friends and they said we could make a deal for 1.000 liras. We will sign the document after you pay the money. Mardiros Effendi asked several times to destroy the paper with his own hands. After a long talk they have agreed on 250-300 liras. After Arshavere saying, I cannot do anything for less than 250, they made a final agreement. Mardiros told him that he will pay the 30 liras on that day as a deposit, and he would pay the rest on Thursday or Friday. He took out his moneybag and gave al-ghazi30 minted 7 liras, and 2 flower minted liras I
30

Monogram, Ottoman Sultans official stamp.

230

had marked earlier counting. He came out of the room to bring the remaining 21 liras from another room. The assistant chief of police and I went right in. We had our official uniforms on. We caught Arshavere and took him to the nearest police station. Before taking him to the station we took his gun and documents. At the station, in the presence of assistant chief Hamdi, registry officer Muammer, officer Vehbi, officer zzet, and officer Nuri Effendi, we took out the 9 liras from his trousers right pocket and wrote the report. This is all I have seen, and know. Then I caught Nishan, let me explain. You were going to say something about Nishan. Please say it. On a Sunday, as we were in Mardiross house, we saw Nishan down the street spying on the house after Arshaveres coming. Later we went down the street. As we were dealing with Arshavere we could not see where Nishan went. According to Mardiross son, he went down the street. Because the room Arshavere sat was on the first floor, close to the ground, and as he sat next to the window, Nishan was watching around to prevent anybody coming to the house. We left Arshavere at the police station; and Assistant Chief Vehbi Effendi and I went to Beyolu. After searching his house we caught Nishan on the street. We seized his gun and took him to the station. Did you search Arshaveres house? We did. We put the documents we found in a box. The box was delivered to Beyazt Police Station. There was a silk embroidered relief plate showing Armenia. What did you find in Nishans house? We could not find anything in his house. Do you have any other information? There is nothing else I know or I saw. Please sign your testimony. Certainly. (Signed: Hidayet)

----------

-----

----------

The testimony of Mardiros Tellian, taken again. (August 1, 1915)

Which one is Arshavere who came to your house, told you he wanted to talk for two minutes, threatened you with the two papers he took out 231

of from his pocket and told you that he was going to come again. (Nishan, Simon and Arshavere are shown.) (Showing Arshavere) That is him; (showing Nishan) I met him at the police station; and (showing Simon) this is the one who organized all this in the Mssena Hatun District, and convinced others to come after me. Sign your testimony. Of course. (Signed) -----------------------

The testimony of Mustafa Fikris son Mehmet Vehbi Effendi, 28, police officer, registration number 917, called in to testify under oath, lives at number 36 across the ehzadeba Tatekne Mosque. (August 1, 1915)
Please write whatever you know, related to Arshavere, about what happened in the merchant Mardiros Tellians house. I returned from leave on Saturday. Ahmet Hamdi Effendi, Chief of Police Gedikpaa Police Station, warned me not to wear official uniform. I asked for the reason. He said, Officer Bahri Bey, and Hidayet Effendi from the political branch are waiting in Mardiros Tellians house. I will be waiting outside. We will get in if need occurs. Officer Bahri Bey, Hidayet Effendi, and the assistant chief of police Hamdi Effendi came back to the police station after waiting until 01:00 in the morning. I waited until 07:00 in the morning then went back to the police station. When I asked about the case to Hamdi Bey for the second time; they said Arshavere left after having asked for 1.000 liras and telling him he would come back on Saturday evening to take the money, and if he were to fail, he would be put to legal procedure. Mardiros Effendi informed the police station on the issue. Officer Bahri Bey, Hidayet Effendi, and the assistant chief Hamdi Effendi discussed the issue and decided on the measures to be taken. They immediately took nine Ottoman liras from Tellian Effendi, and marked two lines between the monogram and Resats seal on seven of them, and two of them were left unmarked. On Sunday at 11:00 oclock Hidayet Effendi, assistant chief Hamdi Effendi, and I went to Tellian Effendis house again. At 11:30 Arshavere arrived. Tellian Effendi took Arshavere to the room downstairs, and after drinking coffee they started talking about money. Since Hamdi Effendi and Hidayet Effendi knew Armenian they were listening through door. I was standing behind them. I heard them talking 232

about some 250 liras and the noise of nine liras as Tellian was counting them for Arshavere. Mardiros Tellian left the room having said he would bring the rest of the money, 21 liras, from upstairs. I went straight into the room and seized Arshaveres two revolvers, assistant chief Hamdi Effendi came into the room and arrested Arshavere, and then we took him to the police station. After searching him, the 9 liras he took from Mardiros Effendi was taken out of his pocket in the presence of the other officials. A report was written and then he was sent to the central police headquarters. This is all I know. Please sign your testimony. Certainly. (Signed: Vehbi, 817)

----------

-----

----------

The testimony of Kirkors son Agop Bahri, 50, from Ankara, called in to make further explanations, lives at number 6, Nianta Beki Street; lawyer at number 32, Kprl Inn, Sirkeci. (August 1, 1915)
It is claimed that Mardiros Tellian Effendi applied to you about a threat issue. Please write who threatened him, what you know about their legal procedures, and your attempts in dealing with the case. Mardiros Tellian Effendi came to our office at the Kprl Inn, Sirkeci, which I share with Arif Mustafa Bey. He said that he was being libeled for allegedly violating a boy named Kirkor. One day as Tellian Effendi was checking his restored house near Gedikpaa, the boy, and his two friends sneaked in through the door, which Tellian left open. Kirkors two friends told Tellian, You were violating this boy. We saw you. They wanted to get Tellian Effendi sign the document they had prepared earlier. When he realized the writings on the paper stated: I accept to marry my daughter to Kirkor, and to pay 500 or 1.000 liras, (I do not remember the exact amount) he refused to sign such a document of commitment. Upon his refusal they usurped more than 30 liras Tellian had, and ran away. Later, they provoked Kirkors mother, and started following Tellian, and libeling him with violation. As the police took the case in hand they had already launched an investigation for both the blackmailing and the violation. When Tellian asked us to take this case 233

in order to protect his rights, we accepted it. Then I asked my partner Arif Mustafa Bey, to go to the police and try to learn about the case as much as possible and inform them that all the things said against Tellian were nothing but blackmailing and libeling. Then in order to learn the truth, because this was about family honor, I sent someone to invite Kirkors mother to my office. A couple days later Kirkors mother came to my office. I advised her saying, Madam! Your son seems to be being misled by his bad friends and seems to be attempting to libel the honor of a decent family. You look like a wise woman. Such a libeling is a sin. It will harm both Tellians and your sons honor. As far as I have understood, your son and his friends devised a scenario to get Tellians daughter marry your son, and usurp money. They even had a paper written earlier, when they went to Tellians house. Do not surrender to such denunciations and extortions. Kirkors mother said, At first I doubted it, but then I came to a conclusion that Tellian Effendi violated my son. I asked her, How did you reach to this conclusion? She replied saying, Tellian had just come to you. However, a commission was established long before and the investigation held by this commission proved that Tellian was guilty. They decided that Tellian should pay 1.000 liras to send my son to a higher school. The woman, saying she could not express the situation well, suggested, I can bring people from the commission, you can talk to them and understand that Tellian violated my son. Realizing that it was difficult to talk and explain anything to this woman, I suggested her to bring anybody she wanted who is open to communication. A few days later she came to our office again with a couple of men. Repeating what I had previously told her I told them that although the Penal Code found it appropriate the matters of family honor cannot be made a subject of investigation; that it left the applying to the courts at the discretion of the sides; that as there were no traces of any evidence as to the occurrence of the violation, I said, I observed only calumny and extortion. Finishing my words the woman and the people with her said that there was no means of extortion; that they were convinced that Tellian had committed it; and that the woman might withdraw her claim if Tellian was to give 1.000 liras for the boys education. I, in reply, said, I will never accept that Tellian is guilty, if the case is taken to the court the verdict shall be an acquittal. I said, Now that you are asking money for this boys education, it is evident that this boy lacks manners and adequate education. Then, I shall suggest Tellian Effendi to send the boy to the school in Bahecik for a couple of years, kindly. However, besides rejecting my offer, they came to my office quite a few times with the conviction to raise the amount of the money they asked previously. They stopped coming when 234

I told them that nothing else will be accepted and that they should explicitly confess they have libeled Tellian. But Kirkors mother finally came to my office with a Muslim man. She told me to that Tellian should give certain amount of money to them. I replied saying, Madam! This case will be solved at the court. The guilty and the innocent will be revealed at the court. I was waiting for the completion of the investigation by the police to make use of any evidence on extortion to surface; one day when I was in a trial at the Galata Justice Court, Arif Bey together with Tellian came to the courthouse gasping. I said, What happened? I hope nothing is wrong! Upon Tellians saying, Arif Bey had been to the police. He left his card there. They have sent this card from the police headquarters to the office of a lawyer somewhere around Mahmutpaa. He called me. And showing this card he said, You sent Arif Bey to the headquarters. But he cannot save you. If you fail to give 300 liras to each of the influential officers, they will imprison you, and your honor will be stained. I am telling you all this out of friendship; I said, There is something wrong in it. The police headquarters is a reliable office. It does not send such a message. You must have misunderstood it you are worried. Tellian said, No. I did not misunderstand it. It is true. We can go to that lawyers office together if you like. After the completion of the trial Tellian took me there. The lawyer was one of the young lawyers. I had not seen him before. When I asked about the issue, feeling reluctant in front of me he did not want to speak at first. Then he repeated the same words he said earlier, and added that if he were to fail 300 liras for three police officers Tellians imprisonment was inevitable. I said, There is something wrong, Tellian is an honorable man facing extortion why should he be arrested? Please inform those people about the case, it is reprehensible. I do not remember exactly whether it was the same day or the following day, it has been more than eight months. Tellian was at our office: There were other clients as well. A man came in. He said he wanted to talk to Tellian in person. I told him that they could talk in the room next door since the office was crowded. Tellian wanted me join him during the talk. I accepted it. When we entered the room I realized that all his manners were proving that he was an influential man, and this was also evident from Tellians feeling reluctant before him. I thought he was a Muslim. As soon as he started to talk he said he was one of the influential officers at the police headquarters, and that they wanted 300 liras for not imprisoning Tellian. I said Tellian was an innocent person who is subjected to extortion. Upon his looking at his watch in a hurry, and threatening Tellian saying, If you fail to give the 30 liras f this money tonight, you will definitely be imprisoned, I said, feeling tense in the face of a threat directed by a person who was using the title of government employee, Please sir! There are superior people. If my client is going to 235

be imprisoned unjustly, we shall indeed apply to a higher authority for the protection of our rights. And I left the room and entered my office. I thought he was Muslim until then. Tellian told me later that this person was Arshavere himself. Who were the people accompanying Kirkors mother? They said one of them was Dzjihan Gulian. I do not know the others, it has been eight or nine months. I think one of them was Tomadjian. Who was the Muslim came to your office with Kirkors mother? I do not his name. He was a fat man with black beard. Who is the lawyer to whom the police sent Arif Beys business card, and whose office you said is somewhere near Mahmutpaa? He is not somebody I knew before. He must be Thanilian. Tellian Effendi should know better. Who else was there with you, besides the man, who came to your office to see Tellian Effendi, and whom you thought was Muslim, in Tellians meetings? I think there was nobody else. Is this whom you first believed to be a Muslim; and whom you later learned was Arshavere? (Arshavere is shown) Yes, it is him. However, I did not know this man earlier. You did not tell anything about whether Tellian Effendi was sued, and what the result was. Please explain. The police had transferred the case to the court. My partner Arif Bey went to the Court House together with Tellian Effendi. Kirkor and his mother withdrew their claims after giving their testimonies. I have also heard that upon the investigations carried out by the Court of Investigations; the final decision was that there was no need to launch another investigation on Tellian and on those who usurped money from him. You were Tellians attorney. So you have taken both the cases of violation and threat, therefore you should know who threatened him. Who did you sue for threatening? I think one of them was Simon. I forgot the others, I do not remember. Arif Bey and Tellian Effendi should know better. Please sign your testimony Certainly. (Signed) 236

----------

-----

----------

To: The Chair of the Investigation Committee at the Martial Court Atiyes brother Mahmut , living at the Hamamgul Inn in emberlita; and the owner of the Jamanak newspaper Serkis Kochunian, who have been summoned on the phone are transferred. It has been understood that Kirkor Torossian from the Jamanak newspaper is banished to ankr a little while ago. August 2, 1915. (Seal) Ayasofya Police Station (Signed) -----------------------

To: skdar Police Headquarters Sending of Kegam Kochunian, form Grn, who used to be a clerk at the Kirkor Vartazians trading firm in akmaklar and know living in cadiye, skdar, is here by requested. August 3, 1915 Chief of Investigation Committee at the Martial Court Hseyin Hsn To be sent to Cenbiye(?) Headquarters urgently. August 3, 1915 The above mentioned person is invited to the Martial Court, and transferred to Directorate of National Police Organization. August 4, 1915 On behalf of the skdar Chief of Police (Signed) -----------------------

The confrontation of Agop Bahri and Mardiros Tellian Effendi. (August 25, 1915)
Tellian Effendi! Tell Agop Bahri Effendi how you applied to him, and how the consequences came about.

237

Simon Alexanian, Bogos Kurian and Kirkor Kayikdjian extorted 30 liras from me. I went to Agop Bahri Effendi together with Mazmanian. Explaining the situation, we wanted him to take the case to the court, and we agreed for 30 liras. I informed the chief of the Sultanahmet Recruitment Department that Tomadjian, Dzjihan Gul, Ardzruni, Murat, and Arshavere were deserters and that they were the members of the Hntchagian Party. Then these people came. When I went to Bahri Effendis office, to sue them, Bahri Effendi told me that they were dangerous people, they were playing with my honor, and that it would be wise to keep away from them. He added that messing with them would stain both my life and honor. Have you seen these people? I have not seen them. Agop Bahri Effendi gathered them there. Agop Bahri Effendi! What do you say? Tellian Effendi came to me and said a suit was going to be brought against him, on the charge of his violating a boy. Telling me that the police had been investigating the case, he applied to me on the January 20, 1915. When I asked for an explanation on the case, he said one day he went to see his house in Gedikpaa that was being repaired, three people came in the house after him, and two of them started libeling him saying, You were violating Kirkor, we saw you! and forced him sign a voucher they have prepared earlier. Tellian Effendi said he strongly refused to sign this paper for it contained promises like he was to marry his daughter to Kirkor, and pay some 500 or 1.000 liras, I do not remember exactly now. Upon his refusal these people extorted the 30 liras he had on him and left. Then convinced Kirkors mother to bring a violation case against Tellian. Being dishonored, Tellian Effendi appointed my partner Arif Bey, and me to defend him in the case brought against him. We agreed for 40 liras. He paid the 20 liras earlier, and then the 10 liras of the remaining 20 liras after the investigations judge decided that there was no need to launch a final investigation. I asked him why he did not inform the police right away about these extortion and violation cases. But I was wrong here. Because he told me that he had no evidence or clue on their performing the act of extortion. I invited Kirkors mother to my office and advised her saying, Tellian Effendi is an honorable man. It seems that your son is libeling Tellian Effendi thus under the influence of his bad friends. It is a sin; it is a shame. In this case the honor of both families are in question. By libeling such an elderly person you will ruin both his honor and of your own. Upon this Kirkors mother said, It seems like you have just met Tellian. You do not know him enough. He is an evil person. He violated my son. 238

The commission, found earlier, proved this violation. This commission decided on Tellian Effendis paying 1.000 liras. As a result, this woman said, I can not make you believe and explain the situation enough. If you allow, I will bring you the people who know about this issue. Seeing that this woman was an undignified person and does not listen at all, I said, Bring anyone you like as long as it is a man! Later, this woman came to my office together with Dzjihan Gulian and her other friends. I told them the same things I had told the woman; that Tellian was an honorable person and he was extorted by Kirkor and his friends. They replied, Tellian is not the person whom you think he is. He violated this boy twice. He even slandered two people and said that they were deserters and had them imprisoned. Everybody in Gedikpaa knows both the violation, and the extortion case. Consequently, she will withdraw her claim if he sends the boy to school and pays 1.000 liras. I replied saying; I see no evidence that will convince me to Tellians being a dishonorable person. My aim and my job as a representative are to protect the honor of these families. If they give a letter declaring that this violation is unreal, I will convince Tellian to send this boy named Kirkor to the school at Bahecik for a couple of years. But they insisted on their own idea and said; He should at least send the boy to Robert College31 for eight or nine years. I rejected this. As a result, they came several times for this issue to be solved by the court. Since their visits were keeping me from the work I had to do in my office, I decided not to see them anymore. This is the whole story. [The part about Mazmanian, who mediated for Tellian Effendi applying to Bahri Effendi, is read.] What do you say? I do not know if Mazmanian is a member of any political party. Mazmanian is a middleman. He used to bring some cases to our office and takes his commission. Prior to this one, he brought Kadri Beys case. I took his case and gave Mazmanian his share from the money I received from Kadri Bey. This time he wrote me a card, telling about the libeling of Tellian Effendi by violation, and said that he was going to give his case to us. His aim was to guarantee his commission. If Tellian were to apply to us directly, Mazmanian would not have any advantage. As I

31

The most prestigious protestant school opened by the Americans. A missionary Cyrus Hamlim in Bebek, Istanbul, inaugurated the school in 1863. The school was named after a merchant in New York, Christopher Rinlender Robert who supported the school financially. Although the school gave importance on studies in teaching languages and commerce in its early years, it started to offer engineering degree as of 1912. The school continued its education during the First World years, as well as during the Republican Era. Ayten Sezer, Atatrk Dneminde Yabanc Okullar (1923-1938) [Foreign Schools During Atatrks Era (1923-1938)]. Ankara: Trk Tarih Kurumu Yay. 1999, pp. 64-67.

239

said earlier, Dzjihan Gulian and his friends came to my office several times. I might have said something in this manner to Tellian Effendi. Murat came once. But I do not remember if he came for this case or for his wifes estate problem. There was a case against Murats wifes estate, which was located on the left side of the road to post office, in skdar. Since the estates shareholders gave their case to us, Murats wife wanted us to take the case and follow it on her behalf. However, since they did not want to pay our fee in cash, moreover, they wanted us to take our fee and the expenses via execution, I kept delaying their case to wait for the clarification of the other shareholders situation. Tehafis son Ahmet Bey and I were appointed as the legal representatives of the shareholders in this estate problem. I think this issue was mentioned before. Although I wanted to get involved into the other issue cursorily Murat did not want to get involved and said, Get it over with! Please sign your testimony Of course. (Signed: Agop Bahri)

----------

-----

----------

The testimony of Alexan Manoukians son, suspect Simon, born in 1888, from stanbul, lives at number 4, Gelenmi Street, Gedikapaa, shoemaker at Avadis Ustas shop in Kalpaklarba, arkap. (August 25, 1915)
How long have you been an Hntchagian? It has been six or seven years. I used to be a member of Hntchagian Club, I mean the public club in Kumkap. We used to play games and attend the classes in the evenings at this club that has been closed down for one and a half years. Everybody used to come to the coffeehouse under the club. I have not been a member of the Hntchagian Organization, but I sympathize with the Hntchagians. Do you know Mardiros Tellian Effendi? I do know him. He has done something to a boy. How did it happen? I was assisting the priest at the Gedikpaa Church. One morning, I went out for the toilet. I saw Kirkor and Tellian Effendi talking in a corner in the church. Later I called Kirkor and asked him what they were talking about. 240

Kirkor said Tellian invited him to places like public baths and hotels. I told him that he was an honorable man. Kirkor left after saying, You will see! I saw him at the church on Sunday. Three days later, when I was at home, Kirkor knocked on the door at about 23:30 and said, At 09:00 oclock in the morning, we will go to an empty house, one of the twobalcony-houses, located below the street across the iftegelinler, the street where the French school is, on the Alibey hill. I sent Kirkor away. I went there at quarter to nine in the morning. As I waited on the corner, Kirkor entered the house. Begos Kurian greeted me as he was coming up from Kumkap and said, Let us walk together. I told Kurian why I was waiting there; I mean I told him that I was waiting to see what Mardiros Effendi was doing to Kirkor. Kurian said, I will come with you. Thinking of having another witness we went to Mardiross house together. The door was open. We called out, Anybody home? We heard some footsteps. Kurian went up stairs saying, Who is it? Tellian on seeing Kurian said, How dare you to enter my house? and nudged him. I went over them. Mardiros Effendi seeing me said, Please Simon, you know. It happened, I just could not help! It was clear that Tellian violated the boy. Upon this Kurian slapped the boy twice and shouted, You shameless nasty boy! Then to Tellian, You should be ashamed, the whole world is suffering, and you are behaving in a disgraceful manner! Tellian said, The boy keeps inviting me insistingly. Kurian left to inform the police. Tellian got on his knees, cried, and begged, My honor and dignity is in your hands! Tellian suddenly felt ill. I immediately called Kurian. Tellian took us to the room. He said, Let me give you a 300-liras bond and let us forget this! I replied, We do not want 300 paras let alone 300 liras. Then his offer went up to 500 liras. He said, I wrapped the money into a cloth and will give it to you outside. We said, We do not it! Meanwhile, Kurian took out a piece of paper, and wrote, Simon and Kurian caught me redhanded while as I was doing this; and told Tellian Sign this paper. Tellian did not sign it. We were going to take the paper to the patriarchate. Because he was a member of the church. As we could not make him to sign the paper we took the boy and left the house. We went to the boys mother and told what happened. We said, You sue him and we have witnessed. Relying on this Kirkors mother went to see Tellian. I do not know what happened afterwards. Later, Tellian went to the Topkap Recruiting Office and denounced and libeled us saying, Simon and Kurian are draft dodgers, and they are deceiving you in order not go to the army. Upon this, they took us under custody. The other night we were released on bail. The chief of the Recruiting Office released us after giving some advice. 241

Afterwards, Tellian wrote a letter of complaint to the Hntchagian Party Headquarters saying, Simon and Kurian have assaulted and extorted me. They seized 30 liras and 30 kurushes from me. Tomadjian, Dzjihan Gulian, and Ardzruni from the Hntchagian Party called us to learn about the problem. We told them about this violation issue. Later, Kirkors mother and Tellian also went to see those people. It is said that, Tellian said, Let the boys mother speak whatever she wants. Then the woman asked for enough money to have her son educated for three or four years in the European schools. They conveyed this request to Tellian. Tellian said, You are making me spend 1.000 liras. Upon this, Tomadjian, Dzjihan Gulian, and Ardzruni told Tellian that they would go to the authorities and testify against him. Later, our testimonies were taken at the Police Headquarters and courthouse. Much later, I heard that the verdict passed required no final investigation on the case. What was Kurian doing then? He was running a hotel in Bahecik. How much do you make at the shop? When the things go well enough, I used to make up to 150 kurushes. Now I earn some 80-100 kurushes. Kirkor told you Tellian wanted to deceive him. Why did not you infom his mother and prevent it? I did not believe boy words. I neither knew Kirkor nor his mother before. They used leave money in the plate at the church. This is how I know them. I did not know his mother; I get to know her only after this issue. Who is Kirkors father? What is his name? Fez-maker Karabet Kayikdjian. Do you know him? I got to know him much later. You watched the house. Why did you bring Kurian into all this? There would be two witnesses if he came, I told him the issue and we went together. Did you do all this watching just to protect the child? I did it in order to expose Tellians shamelessness and save the boys honor. Tellian is a church member. Anyone who commits such a thing is definitely disgraceful. You should have told the police or the boys mother before letting the boy enter a private house; even though you intended to protect the boy 242

and to expose Tellians disreputable action. Instead doing so your watching secretly proves that you acted against Tellian. At first I did not believe what the boy said. I wanted to see this with my very own eyes. I wanted to see it because until that day I thought Tellian was an honorable person. Do you have any duty in the district you are living? Such as being a church member, a mukhtar, or a steward. No. I was a priest assistant at the church. Then, it is not your duty to question Tellians honesty. So why did you question it? He is a church member. The honor and dignity of the school and the church are in his hands. He would do the same to others. What authority do you have to investigate Tellians honesty? We live in the same district. I voted for Tellian to be elected to the church membership. I can investigate the church members as to their honesty. Does Kurian also live in your district? No. He is from Bahecik. By not informing the police, the boys mother; and by making up some pretexts about the district and the church, you cannot form a committee just by informing the church and the district mukhtar can you? Yes. I have not informed them. In this case, being accomplices with Kurian, who does not live in your district and has no connection with Tellian Effendi, proves that you are perpetrators of an invented story. Does not it? No. I totally refuse this. Is not Kurian an Hntchagian? I do not know which party he is a member of. I know Kurian because I stayed in his hotel. Did you take Tellian Effendis 30 liras and 33 kurus? No. Did you try to make Tellian Effendi sign a 500-lira bond? He was going to give 500-lira voucher. We did not except it.

243

To Mardiros Tellian Effendi, We hereby declare that the events that took place on November 27, 1914, in which we allegedly said to have taken part, are all disgraceful rumors surrounding you and Kirkor Kayikdjian, and are all wrong. We have never seen you in an attempt staining your honor. Therefore, we reject all the rumors. We are signing and giving you this document to you relieve you. We hereby confirm that you have the right to have this paper published in all the newspapers. January 3, 1915 Istanbul Signed: Simon Alexan Manoukian. Are not this paper and the signature yours? (Document number (3) from the file) The handwriting is not mine. However the signature is mine. Why did you give this paper? He brought this paper in his hand. He said, We made a deal with the woman. Let us get over with it. Sign this paper. I signed the paper thinking that he made a deal with the woman. Did you sign it after you read it? Yes. I signed after having read it. After signing this paper, why did you testify against Tellian? I denied this it the police station at first. Then I told the truth. Then it was sent to the courthouse. I talked about this paper at the courthouse. Later it was decided that there was no need to launch a final investigation. Why did not you talk about this paper until it was shown to you? I have totally forgotten all about it. It is said that when you and Kurian saw Kirkor at Tellians house you tried to get Tellian sign a paper declaring I have committed this crime. We were going to take it to the Patriarchate. Why did you try to get a paper? No one would believe if there was not a paper. This is why we wanted a paper. Are you and Kurian non-credible? 244

I am a shoemaker. A shoemaker has a bad reputation. According to your explanations, you, Kurian, and Kirkor Kayikdjian working together with Hntchagians tried to slander and threaten Tellian Effendi? What do you say? I do not accept this. (Signed) -----------------------

The confrontation of Simon and Tellian Effendi. (August 25, 1915)

Tellian Effendi! When did you receive the paper that has Simons signature? He heard that Hntchagians took the money from me, and I made up with them. He sent his letter, with his signature on it, with great happiness, upon this. He even wrote, Do what they ask you to do, do whatever Tomadjian tells you to do. He sent this letter to my house with great pleasure, since the Hntchagians took the money from me. This Tomadjian asked money from me because he pitied Simon being under arrest for 17-18 days. Simon Alexan! What do you say? No. I do not accept it. Please sign your testimony. Certainly. (Signed)

----------

-----

----------

The testimony of Bogoss son Kirkor, taken under oath before Mardiros Tellian Effendi. Kirkor, 48, from Divrii, tailor at number
245

12 in Bykar, on the Hac Hasan Street, living at number 38, in Alibey, on Gedikpaa Tiyatro Street. (August 28, 1915)
Mardiros Tellian Effendi! What does Kirkor Vartazian know? I told Kirkor Vartazian Effendi that Simon and Kurian asked for 500 liras, and took 30 liras 30 kurushes by extortion, and they wrote a letter declaring that I was to marry my daughter with Kirkor. Kirkor Vartazian Effendi called Simon and asked about it. Simon told him that he took the 30 liras and spared 15 liras for himself, gave 15 liras to Bogos Kurian, and 5 liras to Kirkor Kayikdjian. Kirkor Vartazian knows about all this. Kirkor Vartazian Effendi! How did it happen? We called Simon to the dining room in Mardiros Tellian Effendis house. I said, Is not that a shame! What is this? Then, Simon explained the situation just as the same as Tellian Effendi did. Simon confessed that he took the 15 liras himself, spared 10 liras for Bogos Kurian, and gave 5 liras to Kirkor Kayikdjian. Sign your testimonies. Certainly. (Signed)

----------

-----

----------

Kirkor Kaikdjians testimony, taken again. (29 August 1915)

Did this Kurian and Simon beat Tellian Effendi when they found you together with Mardiros Tellian in Tellians house? Tellian Effendis pants were unbuttoned when they came in. They beat him saying, You are not ashamed are you? You are thinking of such things at a time like this. Kurian slapped me. Do the children call you gay in your district? I am not gay. Before they found you in Tellians house, did you tell Simon and Kurian that Tellian violated you? I had told Simon earlier that Tellian violated me in his house. I thought a police officer was going to come instead of Kurian. 246

What made you think that a police officer would come? Simon told me to bring either a police or my father; he said he would have them as witnesses. Where did you mention this issue to Simon? At the church. When I was trying to get rid of Tellian, Simon saw us and said, Tell me what is going on. And I told him at the church. Considering that Tellian violated you without your will, why did not you inform your mother or father? My father is easily angered. I did not tell him because he might have had a paralysis due to nervous breakdown. I did not tell my mother either. I was in bed for two or three days. You could have told just to your mother. Why did not you? I could not tell my mother until now I was ashamed. Does Simon come to your house? He came to explain the situation then. Not before that. My mother did not know him. Did you used to know him? I used to know him as the priests aid, but I am not used to seeing him. You told your secret to someone whom you knew just by sight and attempted to call the police, but did not bother to tell anybody else, why? I told Simon because I met him there. If Simon had come together with a ranking police officer, and if the authorities had taken over would not your mother and father heard about this issue? Then the police would have been my witness. I could not think that mothers and fathers make the best friends then. I thought they would not hear. Why did not Simon bring the police officer but Kurian instead? He brought Kurian as a witness. They said, If your mother and father sue him, we will testify against him. Do not you worry. You refuse being a gay, but you are saying Tellian violated you. Tellian violated me once. Nobody else violated me. When doctor examined me, he said, It has just been touched. It has been two-and-ahalf months. The examination reports did not show any signs of violation? 247

It had been two-and-a-half months, and the doctor said it was difficult to diagnose after a weeks time. Is not Mardiros Tellian rich? He is a rich man. Kurian and Simon wanted to get Mardiros Tellian sign a paper, what was it? They took out a paper at that moment. They were telling him to sign it. I heard them say, You were caught in such a bad situation. Sign it. I do not know if he signed it or not. I was downstairs they were upstairs. Does Mardiros Tellian have a daughter? He said has a daughter. He said, I will give my daughter to you in marriage. Is his daughter beautiful? I have not seen her. It has been a month since I arrived. I did not meet her. She had suffered from a Typhoid fever. It was said she is nice. Did Simon and Kurian tell this to Tellian there? Simon and Kurian wrote, I will give my daughter to Kirkor in marriage, from Tellians mouth. I did not accept it. Had they written anything about Tellians financing your education? I did not see it. However, Tellian was begging, I will give you 500 liras, 1.000 liras. Did Mardiros Tellian pay you afterwards? I do not know. Ask my mother. I do not know if she took any. After the second violation, did you attend the school in Bahecik? After the event, I was in bed for three months. Then my father had a stroke. I went to the shop. I did not go to Bahecik. Did the Hntchagian Organization Investigation Committee call you? Yes. Who were they? I know Ardzruni, but I do not know the others. Is your father an Hntchagian? No. He has not been a member of any for almost 50 years. He acts by himself. Why did you withdraw your suit at the courthouse? 248

My father was lying sick. And my mother was taking care of my sick father. There was nobody else. So we withdrew the suit. Who is Melkon Kayikdjian? He is my paternal uncle. He is the partner of Mardiros Tellians brother Stephan Tellian. Seeing that you have an uncle, and he has a connection with Tellian, why did not you tell him at the beginning but Simon instead? He was not here. He is a merchant. He was in Eskiehir. He came here a month after the event. Why did you, your father, and mother give Mardiros Tellian a signed paper, declaring, We have no conflict? This man was telling this everywhere. This is why we gave him a signed paper declaring, We have no conflict. I do not know it in detail but my mother knows much better. In such cases once you testify at the courthouse, the court pursues the case. You did not need to mention your fathers illness and your mothers taking care of him. Since you testified the court would pursue it. However, you did not just personally withdraw the suit, your mother and father gave Tellian a paper declaring that they also withdrew their cases against Tellian. Even Simon gave a signed paper to Tellian saying, I did not see anything. This proves that working as accomplices you tried to extort money from Tellian Effendi. No. I withdrew my suit because I had no time to deal with it. The lawyer said this, my mother knows. Is this the paper signed by you, your father, and mother, telling that this case is a trick on Tellian? [Document number (6) shown.] Is this your signature? Yes. The signature is mine; the handwriting is my mothers. This paper was given to put an end to the rumors on the dishonorable image of Tellian, who had applied to his lawyers. Is it possible to give such a signed paper, without taking any money? I do not know. Why should he give money if he were innocent? I do not know if they took money. My mother might. How come you give such a paper to a person whom you blame to have stained your honor? We gave it to stop the rumors on the street. Sign your testimonies. Yes, sir. 249

(Signed: Kirkor Kayikdjian)

----------

-----

----------

The testimony of Kirkor Kayikdjians mother Eshoki, taken again. (August 29, 1915)
Have you known Simon Manukian before? I did not know him. Who told you that Mardiros Tellian harmed the boy? I heard it from the child. When did you hear it? When it first happened the boy got sick and did not tell me. He told me when it happened the second time. He said, The witnesses will tell you, you will bring a suit. Did your son testify at the courthouse? They called him in. I think he did. Did your son complain to the court? I heard he said, My father is sick. There is nobody to look after. I do not complain. How much did you take from Mardiros Tellian? He wanted to give me an amount about 120 liras, but I did not take it. Did not you take any money at all? I did not. It is said that you have taken some money at Samuel Tomadjians office? Samuel told me to give up my claim. But I did not take any money. Did you give this paper numbered (6) to Tellian? Yes, I did. I gave two more papers together with this one. The handwriting and the signature are mine. On this paper you state that this is a false situation. Why did you write this paper? 250

I gave it so that the suit would end, and he would give up coming after us. Mazmanian said, This case needs to end, it will be over. I want you to give such a paper. And so I did. What kind of a person would try to close a case that is staining her childs honor? They were all going to be on Tellians side. I did not have confidence in the lawyer. I even wrote a letter to the minister asking for help. You have been to some lawyers. Tanilian wanted to see me. I went to see him. However, I did not tell him. I said, I will tell all about it if you hire me a lawyer. Did not you go to Serkes Aidjian Effendi? Housrevian sent me. But I did not trust the lawyers and did not hire any. Then who wrote the letter you gave to the Office of Attorney General? I had a young soldier write it. I do not remember whether he was Mardiros or Antranik. Why did you withdraw your suit after giving a petition to the Attorney General? My husband got sick and started crying. Upon this I told the Office of the Attorney General that we had no time to deal with the case. Your suing first and then withdrawing your case, and your giving Tellian a signed paper all prove that you have taken money from Tellian. Mazmanian said, He will not be imprisoned for more than three days if you sue him. So I withdrew. I did not take any money. They say you took money. I did not. Please sign your testimony. Certainly. (Signed) -----------------------

The contents and the minutes of the testimonies, and the verdict given by the Investigation Committee of the Court of First Instance dated April 21, 1915 stating that there is no need for a further investigation on the last case has been requested and studied by the Attorneys Office of the Istanbul Court of First Instance. Upon submitting of the investigation documents pertaining to Simon, Kurian, and Kirkor who have taken money from the 251

plaintiff Mardiros Tellian by use force and threat on the charge of raping a child named Kirkor by the police it has been decided that there was no need for further investigation on the case as no legal evidences were obtained at the end of the researches and the hearings carried out. It has been found out in the documents pertaining to the preparatory stage of the investigations that some of the people whose names are mentioned in the documents have not been called for investigation and listened to; moreover, it has also been understood that no further investigations were carried out upon the testimonies of the witnesses and the accused. There is no definite medical evidence proving that the child named Kirkor was raped. In the verdict pertaining to the Prevention of Trial, there is no clear decision for launching an investigation on the suspects. Although there were four people found guilty on the case, the minutes of the Prevention of Trial records there is no need for further investigation on the two suspects, it is thus evident that the investigation will only cover two people. The verdict mentioned here will not be covering the other two people, and thus, the verdict submitted pertains only to the further interrogation of the other two people, hence it is hereby concluded that the investigation is deficient. September 4, 1915

Claimant Mardiros Tellian Effendis testimony taken again. (September 6, 1915)

Who sent you the card found in the envelope number (1)?

252

The concessionaire of the Kigo newspaper, Kigo Tarossian sent it to me. He wrote, You will be surrounded by those wicked people, there are three. Upon this I gave him 800 kurushes. Tarossian is now in exile. I do not know where he is. Who sent the letter number (2)? Murat Boyadjian and Dzjihan Gul sent it. They say that I denounced them to the recruiting office. That is why they sent this letter. They wanted 1.000 liras for this document by saying, You caused all this as well. The seal belongs to the organization. Who sent the letter number (3)? Zackharian, the principal of the school, send it. It says here I will not come. Tomadjian, Arzruny, and Dzjihan Gul will come together and carry out an investigation. Because, Zackharian had said, After taking the 30 liras and 30 kurushes by extortion we will hand it over to the organization. I asked, Where shall I write a letter to? He said, Write it to Murat! And I wrote to Murat. He said, Murat, Dzjihan Gul, and I will be there! Later, with this letter he declared that he would not be able to be here. Who sent the letter number (4)? This is Simons letter. I made my statement about it earlier. Who sent the letter number (5)? Simon sent it. In this letter Simon says, I am glad that you reconciled with the organization. This letter proves that the things Simon did against me were all instigated by the organization. Who sent the letter number (6)? The Kayikdjian sent it. These are the people who robbed me in collaboration with the others. They signed a document stating, You are not guilty. The rumors spread about you are all lies, and thus they are in a way confessing. What is the document number (7) about? It is the plan, devised by Agop Bahri Effendi, put in to practice to take the money together with them, although he says he was not aware of what was going around him. Sign your testimony. Yes sir. -----------------------

The confrontation of Mardiros Tellian Effendi and Samuel Tomadjian. (September 6, 1915)

253

Tellian Effendi! Who is this man? He is Tomadjian Effendi. Tell him your testimony, so that he hears it. Abiding by my earlier testimony; I would like to reiterate that he took 50 liras from Agop Bahri at Agop Bahris office. He took 20 liras at his own place a day later. A couple of days later he took 20 liras more again at his own place. He took 4 more liras to give to Ardzruni. He said, about Arshavere, He is from the police, he can have you sent to a distant corner for exile. And he threatened me on behalf of the others. Tellian Effendi! Did you ask Samuel Tomadjian Effendi to help you in settling the problem between you and Kirkor Kayikdjian? No. I never asked him for such a thing. I did not know him. He once told me, in the presence of the committee, You have a fortune totaling 15.000 liras. You will give me 1.000. When I said I did not have that much of fortune, he said, We decided upon your paying 1.000 liras as blood-money. Tomadjian Effendi himself told me about this. Samuel Tomadjian Effendi! What will you say? First, I did not go there to attend a meeting. You can ask the others who were there then. Kayikdjian asked me, I would be glad if you could accompany me. I did not know that I was writing a letter in application to the committee. We went there. First, Tellian Effendi came in. We sat in one of the rooms in the school. I have nothing to do with this. Dzjihan Gul and he know all about this. Please sign your testimony. Certainly. (Signed: Samuel Tomadjian)

----------

-----

----------

Accused: Karabet Sityans son Nishan, from Sivas, 32, an officer at the disposal of Reat Bey, the Department of Political Affairs Third Division, General Directorate of National Police
254

Organization; living in the apartment over the quilt-maker in the Eri Street, Beyolu. (September 7, 1915)
What is Arshaveres relation to you? He is my brother-in-law. Is your sister alive? She lives in Sivas. Arshavere is said to have threatened Mardiros Tellian Effendi. How did it happen? I went over to Arshaveres house on Sunday. Having spent couple of minutes at his house we went to Karaky through the tunnel. We went to arba on the cable car, and arrived Gedikpaa. Arshavere said, I will go to the barbers. You go and wait for me at the pudding shop. I waited until noon. Arshavere did not show up. As I was going home for lunch I met a police officer whom I know; he told me to go to the police station. When I arrived at the police station they searched me and took my wallet. I was sent to the Beyazt Police Headquarters under the surveillance of four police officers. An officer at the headquarters asked, Where did you go with Arshavere today? I explained it as I have just stated. They took my testimony. They asked me whether I knew Tellian Effendi. I told them I did not know him. What does Arshavere do? He is an officer at the political division. He used to receive 1.500 kurushes salary. When he was shot I drew his money. They gave me 15 liras. I receive 500 kurushes salary. You do not you know Mardiros Tellian, do you? No. You do not know even his address, do you? No. Did not you wait for Arshavere at cable car stop in the Tavukpazar? I waited for him at the pudding shop. Did not he tell you where he was going? I told him, Keep away from trouble wherever you are going! He said, You do not have anything to do, wait for half-an-hour I will go the barbers. He did not tell me where he was going. Did Arshavere Effendi come back that night? No, he did not. 255

Did he ever go to Gedikpaa in any other night? Did you wait for him? No he did not. That night he was very chic. I thought he was going to meet a woman. Then, why did they detain you? I do not know. Did they find any documents on you? I only had my wallet and notebook. Is the engraved map yours? No it is not mine. I saw it over the house where Arshavere Effendi was staying. Sign your testimony. Yes sir.

----------

-----

----------

Accused: The testimony of Aghbayasis son Arshavere Effendi, from Yozgat, 27, an officer at the Second Division of the General Directorate of National Police Organization Political Department; arrested at number 63 [although he declared his home address as number 124] Tarlaba, Beyolu. (September 7, 1915)
It is claimed that you threatened Tellian Effendi. How did it happen? I did not threaten Tellian Effendi. Let me tell you the truth. Tellian invited me over to his house to discuss the issue. It was Thursday. I went over to his house in the evening. Talking about the present situation of the Armenians he said an officer like me was a very precious friend. Telling him I had other duties asked him about the important issue he wanted to talk with me. Then he told me to come back on Saturday evening. He said he wanted to talk to me at the Police Headquarters where he had some acquaintances. I could not go on Saturday evening. At 11:00 oclock on Sunday I went over to Tellians. He ordered a cup of coffee. We were talking in Armenian. He closed the door. In a silent voice, he said, in Armenian, The documents of the Armenian organizations are taken during the searches. There might be some documents accusing me. I want to get rid of such documents if they are ever found. I will pay you for this. I wanted to inform my commanding officer, as it was appropriate for an officer working at the political division. I accepted the 256

offer seemingly. In order to prove his offer I told him that it would cost for 250 liras. He asked, in Turkish, what I would give him in return. I said, A receipt; I said that it would take some three or four days. When I stood up to leave he said, Wait a second, I will give you some in cash now. He took out some money from his wallet, put on the table, and walked out off the room. A police commissioner, in uniform, and two civilians entered the room. The money was on my gloves. The police detained me as I was holding the money, and took me to Gedikpaa Police Station. This is the whole issue. Did not you threaten Tellian Effendi? No. Do you know Samuel Tomadjian Effendi? Yes, I do. Do you know the quarrel between Tellian Effendi and Kirkor Kayikdjian? I heard about it from Reat Bey. The Hntchagian organization is said to have invited, and threatened them. I talked to Tellians brother to reconcile them; under the light of the information Reat Bey and Bedri Bey had given to me. I told about my intention to the Hntchagians Murat, Arzruny, and Tomadjian. They said they appreciated my intervention. Did they reach reconciliation? I could not obtain any information about it after getting shot in Beyolu. Do you know Agop Bahri, the lawyer? No. Did not you go to his office? I do not remember. There is an embroidered map. What is it? It belonged to the proprietress of the house where I was living. I saw it there. It bears her signature on the label, it says, Arshagohiavere March 6, 1914. They are the ruins of the ancient Armenia. The woman in the middle represents Armenia. The mountain is Mt. Ar. There are also cities like Erzurum, and Mu. I asked her to give it to me. But she refused. I took it from her on Saturday. I was going to give it to Reat Bey. I put in my briefcase at home. I could not give it to him as I was detained. 257

Please explain to whom does the letter number (1), whose translation I have just read for you, belong? A schoolmistress working at Husn-al-Meserret School in Egypt sent this letter. They arrested me on the charges of setting up a plot to assassinate Hntchagian Sadik Bey in Egypt; that I was sent by the Young Turks; and that I was going to kill Sabahgul. Then I was acquitted. The government deported me. I submitted a report when I was there. I had appointed this girl, whom I reached with great difficulty, as my deputy. This letter is written by her. This is the girl who informed the Egyptian Police Headquarters about the coming of a bodyguard. Bedri Bey also knows this girl. How would you explain the letter number (2), found among the documents, and whose translation I have just read aloud? Setian is my brother-in-law. I went to Egypt under the name of Arthur Iasessian. They did not know my real name. In order not to inform the organization I wrote Setyan I have information about Arshavere. Inform the family. This is a letter written in reply to my letter. It dates far back. It was written four years ago. My address there was Arthur Iasessian. Explain the letter number (3), found among your documents, and whose translation I have just read aloud? This letter is from the daughter of my proprietress. But there is a mistake in translation. Charlios is my nickname. I used to serve in the naval headquarters as any other English subject. I am reading you the translation number (4) now. Please make the necessary explanations on it. I wrote down these notes to my notebook on my arrival from Egypt. The names listed there are the names of the bodyguards coming from Egypt. I am reading you the translation of the writings found in the dairy belonging to 1915. Give us your explanations on it. This was something that took place in the Azak newspaper. It was a note I recorded to inform the Police Headquarters. I am now reading the translation of the notes found on the page dated April 25, Sunday, in the same agenda. Explain it. It is a note I recorded to inform the Police Headquarters. Explain the translation found on page dated March 31, Wednesday. 258

It is also a note I recorded, and reported to Reat Bey. Explain the writings on the pages dated March 12-13. There was somebody, whose name I cannot remember, threatening, and working against me before I got shot. They are his answers to my questions. Explain the writings found on the page dated February 1. Madam Cherism is a woman whom I know. She is a nurses aid at the Armenian Catholic Hospital. To whom does the address found, in the 1914 agenda, on page dated January 1 belong? I read a newspaper article on a book about magnetism. I was going to order the book. To whom does the address found on page dated January 5 belong? They are the names of the Hntchagian sympathizers in Egypt. I recorded their names after hearing that they were suspects. You will be convicted on the charges of taking 30 liras from Tellian Effendi who was threatened and extorted by the Hntchagians at Agop Bahris office; and, later, threatening him at his home. What will you say? I have never threatened anyone. I gave my testimony on the latest accusations directed against me. I do not know anything about the 30 liras issue. I did not take a single kurush from anybody. There is no other basis for Tellians accusations on me. The reason of my being so harsh on them was to reconcile their relations with the Hntchagian organization with the intermediary of his brother; and to acquire the information we did not know. All this was carried out under the support of the General Director of the Police, and Reat Bey. Tellian accuses me with charges against all these. Today I am nothing but a contemptible secret police officer among the Armenians; moreover, the target for the hatred and enmity of a nation. They all have taken stance against me with the desire to avenge. They have threatened me lots of times until today. In Tellians accusations directed against me, it was stated that the members of the Hntchagian organization threatened him. His accusations aim at pleasing them, taking the nations revenge, libeling me in the eyes of the authorities, and thus to ease the path the organization will follow against me. He bears grudge against me for personal reasons, and as an Armenian [of differing ideas]. I did not do such a thing. Before joining the police force 259

in Egypt I used to make 15-20 liras. The police headquarters knows about it. I joined the police here for 1.000 kurushes. I knew that they were going to kill me [as an Hntchagian with differing ideas]. The sole reason for my risking my life is not money but mere love of country. I have nothing more to say. Sign your testimony. Yes, sir. (Signed: Arshavere)

----------

-----

----------

The testimony of Apals daughter Arshagohy, 34, invited to make some explanations, from Istanbul, the lawyer Artin Yaver Effendis spouse, living at number 26, in Tarlaba, Beyolu. (September 8, 1915)
Do you know Arshavere? He was a tenant at our house. I know him. Did you make this embroidered picture I am showing you? I took it from a picture sold in the street. I made this embroidery, as did the Janissary pictures. I was keeping this embroidered work. Arshavere Effendi took it from me saying that it was illegal to keep it. Please explain the picture for us. It is a painting made during the age of freedom of Armenia. The cities have names like Diyarbakr, Sis, Adana. I embroidered them as well for I am fond of embroidery. There are also other historical pictures of the Janissaries. These pictures are sold in the streets. Sign your testimony. Yes, sir.

----------

-----

----------

As a consequence of Samuel Tomadjians words on pages 37, 123, 151, 156 the deepening of his interrogation is not deemed necessary, 260

although he is a suspect in this action, 364; it is hereby decided that his testimonies should be put together with that of Hrant Aghagianians on their co-operations; and that in order to be able to continue the interrogations of the suspects mentioned here and to base them on safe principles, his case should be held separately. September 8, 1915 (Signed Sealed) -----------------------

Hrant Aghagianian from Erzurum found guilty of recruiting Ottoman subject Armenians as volunteers on behalf of Russia; proved to be one of the active members of the revolutionary organization, established in Egypt, whose main aim is to instigate insurgence and turmoil in the regions where the Armenians settled so as to separate some of the regions from the Ottoman State was sentenced to death by hanging after the approval of the Martial Courts verdict by the Sultan. (In accordance with the supplementary code of the Penal Law Article 5432) ---------563 VERDICT As a result of the investigations carried out about the police officer Fahri Efendi, who first arrested the Armenian Karabet simply for selfinterest and set him free in return for two liras of bribe, it was clearly put forward by the testimonies of the witnesses that the accused person took bribe; hence as the offence he committed comes under the final paragraph of Article 6833, requiring capital punishment, of the Penal Law it is hereby requested unanimously that his case should be taken in consideration by the Martial Court on the conviction of homicide. September 24, 1915 (Signed) (Signed) (Signed) ----(Signed) ---------(Signed) --------------

----------

32

See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 328 See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 332

33

261

INDICTMENT34 Under the light of the further investigations carried out on three interrogation documents pertaining to Samuel Tomadjian who was interrogated for getting indulged in a plot against the members of the government in force; and to Hrant Aghagianian, an Ottoman subject who was serving to the Russian interests voluntarily, and who is found out to be the one of the executives of a revolutionary party established under the name of Inter-party National Freedom Organization, and again Samuel Tomadjian for his relation with this person; and again to Arshavere, Nishan, Simon, and Alexan, the officials of the General Directorate of National Police Organization Political Affairs Division, who were complained about to the courts for their misuse of power, and Kirkor Kayikdjian and the lawyer Agop Bahri Effendi who were included in the interrogations later; and to the lady called Arshagohy in whose house, in Samuel Tomadjians apartment, a painting illustrating the freedom of Armenia was discovered it has been decided that: It has been understood that the above-mentioned Samuel Tomadjian, 37, from Grn town of Sivas, indulged in drapery trade at number 19, at the Sebuhyan Inn in akmaklar; that he attended the Constanta Conference in the August of 1913 together with the suspects, whose interrogations are completed and sentenced to death; and that he had informed the branches about the decisions taken at the congress held by the Social Democrat Hntchagian Party, of which they were all members, pertaining to the instigation of illegal activities, insurgence, and turmoil in order to realize their desires in the Ottoman lands. Following these developments Samuel Tomadjian sent several assassins firstly to kill the Minister of Internal Affairs Talt Bey, and then the other members of the government and indulged in activities to realize the other decisions taken at the congress. Samuel Tomadjian, together with Hrant Aghagianian from Erzurum, 28, who deals with drapery trade at number 12, at the Topalyan Inn, in Sultanhamam has adopted the idea of instigating armed insurgences, and turmoil in the Armenian settlements on the Ottoman lands, to provoke the European public opinion against the Ottoman State, and thus to draw attention to the Armenian allegations, in order to unite all the Armenian committees, starting with the headquarters in Cairo, and the other Armenians who were not embraced by these committees under the control of the Inter-party National Freedom Organization Central Committee, being essentially Hntchagian, which was

The questionings of the people whose names are mentioned in this indictment and the following verdict, other than Tomadjian and Aghadjianian, are taken in hand in the other volumes of the series.

34

262

established in 1912 embracing the Hntchagian, Daschnakzoutioun, and other organizations. Moreover, after the break of the First World War they had included their evil intentions suggesting to be ready for a general armed insurgence, and to separate the Ottoman regions occupied by the Armenian settlements from the Ottoman State by force, in their party program. Hence, Samuel Tomadjian who had entered the party being a Hntchagian, had recruited Hrant Aghagianian to the Inter-party National Freedom Organization Central Committee, and thus they both became the active members of this party. Arshavere Effendi, 27, one of the officers at the General Directorate of National Police Organization the Second Department Political Affairs Division, going to the complainant Mardiros Tellians house, on June 24, 1915, at 22:00, and after introducing himself as a Hntchagian and he was shot in the leg by the Hntchagians in Beyolu for he was thought to have betrayed the organization, and that he saved the members of the Council of Ministers thus; claiming that he had seen a paper proving that he was helping the Caucasian Armenian Hntchagian Organization among the documents confiscated by the authorities, he asked first for 1.000 liras and then for 250 liras in order to get rid of this document the context of which might even led to his execution. Nishan, 32, one of the officers at the General Directorate of National Police Organization the Political Affairs Division, helped Arshavere in his scheme. Alexans son Simon, 27, shoemaker working at the master Avadiss shop; Kirkor Kayikdjian, 16, who lives in Bostanali District, Gedikpaa; the lawyer Agop Bahri Effendi, 50, who has an office at the Kprl Inn; have all observed the place where the incident took place secretly. Moreover, they have contributed the above-mentioned activity secondarily in helping him deliberately, by the rise of the alleged menacing of Kirkor, and by the rise of the Arshavere incident and culminating of this incident in an armed clash. Furthermore, a painting that would entice the public uprising was discovered in Arshagohys house. It has been understood that the accused Samuel Tomadjian was one of the leaders of the organization set up for the murdering of the members of the government as was declared on the 37th and 123rd pages of the interrogation minutes, and one of the executive members of the Hntchagian organization; moreover, as he had previously accepted and confessed, that when he was informed about the congress held in Constanta he received additional information from Arshavere, and knowing about the preparations he did not informed the authorities for he had not had any confidence in them; that, on contrary to the successive denunciations of the witnesses, and the documents pertaining to the preparatory investigations and summaries 263

of the cross-examinations of the police, the translations of the documents, registries, letters, and regulations books, reveal that the accused Hrant Aghagianian is one of the members of the National Resistance Organization; as revealed on page 5 of his interrogation document, he went to Samuels room in akmaklar and introduced Zackharian to him, told about the organization and took some 25 liras from Samuel; in their successive meetings he told him that they were collecting money for the delegates to be sent to Europe in accordance with the plan devised by Nubar Pasha, and that his acceptance and confession on Nerses Zackharian, Samuel Tomadjian, Murat Hamparsum Boyadjian, Cihan Gulian, and Saco were accomplices in this plan, but put al the blame on to Samuel Tomadjian. During the investigation of Hrant Aghagianians house in the evening of February 25, 1916, the discovery of the seal of the Executive Committee of the International National Resistance Organization; a document discovered at the site, bearing the official stamp of the organization, and signed by the president Aram and the clerk Haykoni, dated October 19, 1914, talking about various issues, gives detailed information on the Turkish governments political and military maneuvers and praises his treacherous attempts, and says that they should work unceasingly and fearlessly for they would be seeing the victorious cross in the place of the crescent, and that the freedom will be obtained in the near future; moreover, the translation of a receipt, dated July 5, 1914, bearing the name and the official stamp of the organization, and the signature of Viram Shabuh, declares that Hrant Aghagianian willingly donated 25 liras for the National Resistance Committee; the witnessing of the commissioner Ali Rza, Abdurrahman, the controller Hidayet, and of Kemal Effendi from the political division, the claims in the interrogation documents, the contents of the cross-examination reports, and the complaints that were clearly observed in the claims of the people are: although Arshavere, during the preparatory stage and during the interrogations, confessed that he was afraid of the consequences of the discovery of the document, which was found in the evening of the incident, proving that Mardiros had helped the organization, he asked for 1.000 liras to save himself should the authorities learn more about the plot; first the acceptance of the taking and giving of money in the menacing of Kirkor Kayikdjian and Agop Bahri Effendis, the testimonies of the other accused; the capturing of Arshavere in flagrante delicto by the witnesses Vehbi, Hidayet, and Hamdi Effendis; the previous denunciations proving the complaints given by the witnesses listened before to be true; the minutes, and the contents of the summaries of the cross-examinations; and the evidences like finding of a painting in Arshagohys home and her acceptance and confession at her own free 264

will; are all united relying on the verdict declaring that the crimes proved by legal procedures should be put together. It is hereby requested and claimed that: the accused Samuel Tomadjian and Hrant Aghagianian should be judged in accordance with the stipulations of the Penal Law, Articles 5535 and 5836, for their activities bore intention of murder; that Arshavere should be judged, in relation to the claims pertaining to the menacing incident, in accordance with the stipulations of the Penal Law article 191, 2nd paragraph37, as the act was committed by word of mouth; the other convicts Nishan, Simon, Kirkor Kayikdjian, and Agop Bahri Effendi, should all be judged, taking Kirkors small-age in consideration during the trials, in accordance with the stipulations of the Penal Law Article 4538, and Article 191, 2nd paragraph; and Arshagohy in accordance with the 3rd statute of the Article 9939, as her case is one of the minor offences, however, that she should be judged together with the other convicts in a due manner; the non-detainees Nerses Zackharian, Murat Hamparsum Boyadjian, and Cihan Gulian, who are found to be guilty during the interrogation phase, shall be charged with joining the National Resistance Organization and taking part in menacing activities; Saco Hadjak, Nirva (Mizva?), Parsih Shahbazian and Churkurian to be charged with offences for serving at the National Resistance Organization; and Arzruny, on the other hand, with only menace; and therefore it is hereby claimed that the still continuing interrogations should be separated here after. October 6, 1915 (Signed Sealed)

----------

-----

----------

35

See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 329. See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 330-331. See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 333-334. See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 327-328. See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. IV, p. 348-349.

36

37

38

39

265

VERDICT Under the light of the further investigations carried out on three interrogation documents pertaining to Samuel Tomadjian who was interrogated for getting indulged in a plot against the members of the government in force; and to Hrant Aghagianian, an Ottoman subject who had been voluntarily serving to the Russian interests, and who is found out to be the one of the executives of a revolutionary party established in Egypt under the name of Inter-party National Freedom Organization, and again Samuel Tomadjian for his relation with this person; and again Arshavere, Nishan, Simon, and Alexan, the officials of the General Directorate of National Police Organization Political Affairs Division, who were complained about to the courts for their misuse of power, and Kirkor Kayikdjian and the lawyer Agop Bahri Effendi who were included in the interrogations later; and to the lady called Arshagohy in whose house, in Samuel Tomadjians apartment, a painting illustrating the freedom of Armenia was discovered it has been decided that: It has been understood that the above-mentioned Samuel Tomadjian, 37, from Grn town of Sivas, was indulged in drapery trade at number 19, at the Sebuhyan Inn in akmaklar; that he attended the Constanta Conference in the August of 1913 together with the suspects, whose interrogations are completed and sentenced to death; and that he had informed the branches about the decisions taken at the congress held by the Social Democrat Hntchagian Party, of which they were all members, pertaining to the instigation of illegal activities, insurgence, and turmoil in order to realize their desires in the Ottoman lands. Following these developments Samuel Tomadjian sent several assassins firstly to kill the Minister of Internal Affairs Talt Bey, and then the other members of the government and indulged in activities to realize the other decisions taken at the congress. Samuel Tomadjian, together with Hrant Aghagianian from Erzurum, 28, who deals with drapery trade at number 12, at the Topalyan Inn, in Sultanhamam has adopted the idea of instigating armed insurgences, and turmoil in the Armenian settlements on the Ottoman lands, to provoke the European public opinion against the Ottoman State, and thus to draw attention to the Armenian allegations, in order to unite all the Armenian committees, starting with the headquarters in Cairo, and the other Armenians who were not embraced by these committees under the control of the Inter-party National Freedom Organization Central Committee, being essentially Hntchagian, which was established in 1912 embracing the Hntchagian, Daschnakzoutioun, and other organizations. Moreover, after the break of the First World War they had included their evil intentions suggesting to be ready for a general armed insurgence, 266

and to separate the Ottoman regions occupied by the Armenian settlements from the Ottoman State by force, in their party program. Hence, Samuel Tomadjian who had entered the party being a Hntchagian, had recruited Hrant Aghagianian to the Inter-party National Freedom Organization Central Committee, and thus they both became the active members of this party. Arshavere Effendi, 27, one of the officers at the General Directorate of National Police Organization the Second Department Political Affairs Division, going to the complainant Mardiros Tellians house, on June 24, 1915, at 22:00, and after introducing himself as a Hntchagian and he was shot in the leg by the Hntchagians in Beyolu for he was thought to have betrayed the organization, and that he saved the members of the Council of Ministers thus; claiming that he had seen a paper proving that he was helping the Caucasian Armenian Hntchagian Organization among the documents confiscated by the authorities, he asked first for 1.000 liras and then for 250 liras in order to get rid of this document the context of which might even led to his execution. Nishan, 32, one of the officers at the General Directorate of National Police Organization the Political Affairs Division, helped Arshavere in his scheme. Last year, being aware of Tellians personal wealth, Alexans son Simon 27, shoemaker working at the master Avadiss shop in Kalpaklar and Kurian who recently returned from exile, and who was working at the American School in Bahecik with the orders they had taken from the Hntchagian organization, advocating snatching of money on behalf of the organization, persuaded Kirkor Kayikdjian 16, living in the Bostanali District in Gedikpaa to enter Tellians house whose door was open as he was having his house repaired and to go upstairs where Tellian was, and then they were to enter the room and blame him as if they caught him red handed on child molestation, and get him sign a written certification of 500 liras by threatening him telling that they would inform the authorities on his misconduct; upon Tellians refusal of their demand and reprimanding them, they seized more than 30 liras by violence from him and ran away. Couple of days later, this incident was conveyed to the Central Committee of the Hntchagian organization as it was planned earlier. Upon the insistent requests and help of the principal of the Gedikpaa School, and Parsih Zackharian Effendis son Nerses who had recently returned from exile and the forerunners of the Hntchagian Committee, the Hntchagian Central Committee assigned Agop Cihan Gulyans son Artin, Samuel Tomadjian, and Arzruny as jury. The jury listened to the both sides. Upon the failure of Murat Hamparsum Boyadjian, the president of the organization, in persuading Tellian Effendi, the members of the jury voted against Tellian and told their 267

verdict to the Hntchagian Central Committee, they had also informed Tellian to pay 1.000 liras to the child as compensation. Tellian Effendi refused the charges and the verdict, and upon the sending of the investigation documents to the judicial authorities by the police, he applied to Agop Bahri Effendi, a lawyer, and agreed to pay 40 liras to defend himself at the still continuing investigation process, he paid half of the amount in cash. Although Agop Bahri Effendi was to undertake the task he was given, he, on the one hand, informed the president of the organization who had recently returned from exile and the other members whose names are mentioned above; and on the other, by threatening Tellian Effendi by making use of the organizations decisions and of the influence of the members he forced him to pay the amount fixed during the investigation stage to the organization, and took the remaining half of the money. Moreover, Arshavere was an accomplice even then and received 30 liras; and with the beginning of the threats the issue became well known and the above-mentioned people started threatening others and seizing money by violence. A painting reflecting the Armenian desires and provoking the Armenians to an insurgence was found at the house of a lady named Arshagohy. It has been understood that the accused Samuel Tomadjian was one of the leaders of the organization set up for the murdering of the members of the government as was declared on the 37th and 123rd pages of the interrogation minutes, and one of the executive members of the Hntchagian organization; moreover, as he had previously accepted and confessed, that when he was informed about the congress held in Constanta he received additional information from Arshavere, and knowing about the preparations he did not informed the authorities for he had not had any confidence in them; that although he said he had broken his ties with the Hntchagian organization some nine or ten months ago he recruited Hrant Aghagianian to the organization; again as it is explained above, it is understood that he had taken part in the jury set for Tellian Effendis issue in January last year; that, the documents pertaining to the preparatory investigations and summaries of the cross-examinations of the police, the translations of the documents, registries, letters, and regulations books, reveal that the accused Samuel Tomadjian is one of the forerunners and one of the members of the administrative board of the Hntchagian party. Hrant Aghagianian is discovered to be one of the members of the InterParty National Resistance Organization; as revealed on page 5 of his interrogation document, he said and confessed that he met Samuel over his apartment in akmaklar, and Samuel introduced him to 268

Zackharian, and by telling him about the organization and took 25 liras from him by force and recruited him to the organization, and that those meetings were repeated for several times; that the money taken from him was collected to be given to the delegates to be sent to Europe in accordance with the plan devised by Nubar Pasha; and that he accepted and confessed that Nerses Zackharian, Samuel Tomadjian, Murat Hamparsum Boyadjian, Cihan Gulian, Saco and Mnerva were the representatives from Istanbul. Following his confessions Hrant Aghagianian accused Samuel Tomadjian. The letters numbered 205 and 169, dated October 19, 1914, and July 3, 1914, consecutively signed by the president Haykoni and the clerk Aram, found at his apartment under his bed during the researches in the evening of February 25, 1915, declare that 25 liras he had sent was received, and recruiting of such people into the organization was something to be appreciated for them, and that they were taking high pride in Hrant Aghagianians efforts as he was the only person giving the greatest support to the committee from Istanbul. As the postage date of the letter numbered 205 corresponds to the days after the outbreak of the First World War there are lines saying Give us detailed information on political and military campaigns of the Turkish Government. This can only be provided with the help of the Armenian members of the parliament. Send Pastirmadjian immediately to the Caucasus. Soon you will see the victorious cross instead of the crescent. Work fearlessly. Volunteers from other countries are flocking in the Caucasian freedom army in groups. Please try to send volunteers and try to collect some money for them. Freedom is waiting just ahead. Secrecy by all means. Reply urgently. Joining the Russian forces against Turkiye for a free Armenia, and the consequences of the provocative attacks on the Ottoman State, both from the inland and from abroad, were further supported by Hrant Aghagianians overt confessions. The testimonies of the witnesses commissioner Ali Rza, Abdurrahman, the controller Hidayet, and of Kemal Effendi from the political division on Arshaveres activities, the claims in the interrogation documents, the contents of the cross-examination reports, Tellian Effendis complaints, Kirkor Kayikdjians and Agop Bahri Effendis testimonies in his support are hereby submitted. Kirkor Kayikdjians mother took the money in the face of threats. After taking the money Murat Hamparsum Boyadjian, on behalf of the Hntchagian organization, and Simon Alexanian, on her personal account, wrote letters, in their very own handwritings, stating that Tellian Effendi had nothing to do with such a shameful offense and that they had not seen anything as stated at all; the translations of these letters are also hereby presented. As Arshagohy willingly testified, accepted and confessed, and as 269

Arshavere was caught in flagrente delicto, the offenses the suspects were indulged in were brought to daylight. Thus, it is hereby claimed that the minutes of three interrogations, carried out in accordance with the stipulations of the Law for Joining of Offences, and their appendices shall be joined together. Simon Alexan, Kurian, and Kirkor Kayikdjian were subjected to interrogations by the court; and although it was decided for their prevention from trial, as the only basis of the verdict solely relies on the answers given by the sides, the abovementioned document and the other interrogation are separated. Until the acquisition of the new evidences, this decree shall be in force, however, it shall not hinder the accomplishment of the new in-depth researches under the light of the new evidences to be discovered and within the framework of the developing circumstances. It is hereby decided that Samuel Tomadjian and Hrant Aghagianian shall be judged in accordance with the first paragraph of the Penal Law Article 54, as their offenses included the separation of some Ottoman lands from the Ottoman State; Nishan and Arshavere shall be judged in accordance with the second paragraph of the Penal Law Article 191, as their offense was committed by word of mouth; And the offences committed by Simon, Kirkor Kayikdjian, and Agop Bahri Effendi taking Kirkor Kayikdjians age in to consideration as stated in the second paragraph of Article 4040 shall be judged in accordance with the second paragraph of the Penal Law Article 191; And the offence committed by the lady called Arshagohy is one of the offences requiring correction as stated in the third supplement of Article 99, shall be judged at the Martial Law Courts. The detained Samuel Tomadjian, and Hrant Aghagianian shall be sent for trial for committing murder, other detainees Nishan, Arshavere, Simon Alexanian, and the non-detained Kirkor Kayikdjian, Agop Bahri Effendi, and the lady called Arshagohy shall be sent for trial on minor charges. It has been decided unanimously that the interrogations on the nondetained Nerses Zackharian, Murat Hamparsum Boyadjian, Dzjihan Gulian; the members of the Inter-party National Freedom Organization Central Committee Saco, Hadjak, Minerva, Parsih Shahbazian, Chukurian, Arzruny, and Kuryan, along with their friends whose names are written in the documents numbered 63 and 84, shall be joined together. October 8, 1915 (Signed - Sealed)

40

See. Ariv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 [Armenian Activities in the Archive Documents 1914-1918], Vol. III, p. 347-348.

270

The documents pertaining to the case are hereby submitted to the Martial Court for the conducting of legal procedures. September 9, 1915. (Signed Sealed)

----------

-----

----------

271

To: The Chair of Martial Court My Humble Petition, The case opened against Mardiros Tellian Effendi who is to be detained by the police on the alleged charge of violating a child named Kirkor my associate Mustafa Arif Bey and I have undertaken only embodies the defense of Tellians rights, he had never informed us about the other issues. As in violation cases, if the claimant withdraws his claim the court does not pursue the legal procedures in accordance with the law; therefore my primary objective was to call Kirkors mother and convince her that her son conformed to his bad friends improper behaviors libeled Tellian Effendi, and to tell her that it was not proper for a rational and conscience mother to sue somebody just upon a suspicion in such a case of libeling a persons honor. When I invited the childs mother to my office, it was understood that the violation of the child had already been realized. Kirkors mother, prior to Tellians applying to me in relation to his own case, said that a commission had already investigated this case upon her request and that the found Tellian guilty; she also added that she was not competent enough to narrate the situation properly and to do this she said she would come back with the people who were informed of the case if I might permit. With the idea of her bringing more rational person I said, Bring whomever you please! Upon this she brought Dzjihan Glian and his friends. I told them that it would be appropriate to withdraw their claims that would stain both families honor. In reply to my proposal they said Tellian was found to be guilty at the end of the investigation carried out upon his will; that Tellian Effendi was a calumniator who had all the witnesses imprisoned with his false allegations; and that he was not an innocent person as I had thought. Moreover, they said they would bring another suit against him, and demanded 1.000 liras for the boy to continue his education at a higher school and thus settling the boys violation case to their own advantage. And I, refusing such an offer told them, for the innocence of Tellian, that I would talk to Tellian and ask him to send the boy to the school in Bahecik for education for a couple of years, should the boys parents consent. They said they would send the boy to an American school; and even more, if they were to send the boy to Robert College he had to meet the yearly tuition of 70 liras for 9 years. I said I could not guarantee any other school but the one in Bahecik, and they left. When Tellian Effendi came, I told him every thing we had talked. He said, My family honor has been corrupted. They are gossiping about me in Gedikpaa. Save me from being libeled as a calumniator. I told him that the case we had undertaken was a violation suit, that I was not authorized to deal with the other charge, and that there was no suit brought against him on the charge of slandering yet. Kirkors mother and her friends came to my office for a couple of times. They refused the draft letter, where I had written my proposal for sending the boy to the school in Bahecik, claiming that I 272

had written it in an accusing manner. I sent them away saying, I do not have time to waste in vain. Let the court settle the case. The police forwarded the issue to the courthouse. The day the attorney called, I sent my associate Arif Bey together with Tellian. Upon my inquiring on what had happened, on their return in the evening, Arif Bey, feeling ashamed, said, Tellian convinced the woman. She withdrew her claim about the violation case. The investigation continued for a couple of months more by the Court of Investigation in relation to the threat issue. At the end of the investigations the court decided for prevention of trial for both the extortion of some 30 liras and violation. Tellian Effendi was pleased with us. He paid our remaining wage after the finalizing of the verdict for the Prevention of Trial. As Tellian Effendi was contented with us he hired us for his other suits, and even more he gave his brother Stephan Effendis case to us. Upon Arshaveres trying to extort money from Tellian, he says he had given some money to Kirkors mother, and to those who were on their side in relation to the case that was held last year. Claiming, although he applied to us in order to sue the witnesses on the charge of threat to alleviate his guilt he says we did not sue them and we proposed him to give money. Your eminent court asks why we had not had informed the office of the attorney although we were aware of the fact that they were extorting money from Tellian. Here are my answers: 1. All the lawyers have to prepare all the evidences of the case he is about to undertake. Any lawyer who undertakes a case whose evidences are not fully prepared loses the case and feels ashamed. 2. Tellian Effendi only given his violation case. He did not appoint me to any other case. 3. If he had applied to me for suing the witnesses of the violation suit on the charge of threat we would sue them with a two-line petition. If we would fail to sue them he would always apply to another lawyer. 4. If we were to fail in finalizing the case Tellian Effendi had given to us to his advantage, he would not pay our remaining wage. 5. Were he not contented with us he would not appoint us to his other cases, and would not appoint us to his brothers case later. 6. As for the courts query; if Tellian Effendi gave some money to the plaintiffs without our knowledge, in order to have them withdraw their claims of violation and libeling, there is no necessity for the opening of a case. What is more, we are not given such a case. Tellian, in order to save his honor, asked for some documents from the newspaper owners by announcements he had published in the newspapers and so they did. If they asked for money in return for the documents, although they had legal obligations to give such documents, it is extortion. But if Tellian gave them money to give him a document and publish it in the 273

newspapers when they are not legally obliged to give such a document and publish it in the newspapers to defend Tellians honor, then it cannot be regarded as extortion. Consequently, I cannot held be obliged to open a case or inform the authorities since no one asked anything from me. Tellian did not give me such a case to defend him. How were we to prove the threat case we were about to bring to the court? If we were to fail in proving would not they have the right to sue us on the charge of calumniator? I, hereby, most respectfully request your eminent court to take my petition, proving that I have been performing my duty within the framework of law and conscience, in to consideration and decide for my acquittal. December 2, 1915 32, Kprl Inn, Sirkeci Lawyer Agop Bahri

----------

-----

----------

REPORT

This report has been devised upon seizing of the gun, found positioned against a corner in one of the rooms of Minass son the suspect Arakels house. Minass son Arakel living at number 21, emeli Street, adrc Ahmet elebi District was caught in flagrante delicto while trying to pull the trigger of the gun, belonging to the reinforcement unit, for the realization of the premeditated murder of the police officers adi Effendi and his friend Ramiz Effendi and taken to the Beyazt Police Headquarters. September 8-9, 1915 Police officers at the Beyazt Headquarters (770) Ali (904) (Signed) (1141) (Signed)

----------

-----

----------

274

REPORT During the searches carried out in the Armenians houses in Gedikpaa and environs upon a necessity in the evening of September 9, 1915, at about 01:00 oclock; a flag on which expressions in Armenian were written over a red-black background, two framed Armenian writings, Arakels revolver, a framed picture where all the family members took place, and a bag full of miscellaneous Armenian documents were found over Elmass daughter Meryems son Arakel, who is charged with using arms with the intention of murdering the security forces living at number 21 on the emeli Street, adrc Ahmet elebi District and taken to the headquarters after the writing of this report by the witnessing police officers whose signatures are below. September 8-9, 1915 Deputy Chief of Police at Kapalar Police Station (Signed) Third Corps Investigation Officer (Signed)

----------

-----

----------

REPORT

During the searches carried out in the evening of September 9, 1915, at about 01:00 oclock for finding the single people and the people coming from the rural areas and residing in the Armenians houses in Gedikpaa and environs; as the civilian police officer adi Effendi service number 1238 and police officer Ramiz Effendi service number 713 were about to search the tenant Duriks Toross daughter from anakkale apartment at number 23 on the emeli Street, in adrc Ahmet Paa District, spotted a person hiding in the penthouse overlooking the sea on the fifth floor. Although the civilian officer adi Effendi warned him to hold his arms up and surrender for many times, upon his resistance and keeping his arms hesitantly crossed on his chest without lifting them up aroused the idea that he was carrying a gun, adi Effendi approached him and lifted his arms up. But the mentioned person all of a sudden freed his right arm pulled out his revolver, having the same caliber with that of a Mauser rifle, which he had hid under his vest, and fired a single shot over adi Effendi who was standing at the penthouse door with the intention of murdering but could not succeed. 275

While adi and Ramiz Effendis were trying to seize the revolver the mentioned person was holding, they all lost their balance and rolled down to the sofa on the third floor through the stairs. Meanwhile the mentioned person fired his revolver twice again with the same intention but could not succeed. His revolver was seized upon the arrival of civilian police officer from the Beyazt Headquarters, Haim, who first was to arrive at the scene, and upon the coming of Selahattin and Ali Rza Effendis, investigations officers at the General Directorate. On analyzing the revolver it was found out that it was a ten-cartridge large caliber Mauser, still having seven bullets; that the last cartridge case was stuck between the barrel and the magazine during the scuffle, thus disarranged the bullets and kept the weapon from firing; that when the barrel was smelled the gunpowder smell proved that the gun had been fired just recently. Although the head of the bullet fired at the penthouse door could not have been spotted despite all the searches and investigations, an empty cartridge found in front of the penthouse was matched with the revolver and it was found out that the cartridge belonged to the revolver seized. A bullet whole was observed right on the middle of fourth step of the stairs leading from the sofa on the third floor to the penthouse; however, the place of the third bullet head could not have been observed. On searching the person two magazines containing twenty bullets were found in his pockets, and together with the seven bullets remaining in the gun, twenty-seven bullets have been seized. The empty cartridges, one stuck between the barrel and the magazine, and the other found on the penthouse floor have also been taken. On his question about his identity, his hiding, and his using a firearm against the security forces, he did not give any reply but kept his silence. On relying the investigations carried outside, and observing the Ottoman permit found on him it was understood that he was Minass son Arakel from Arapgir, born in 1304 (1888), tenant living at number 21, next to the crime scene, on Gedikpaa emeli Street; and this report has been written and taken under signature. September 8-9, 1915 Ali Rza Third Corps Investigation Officer at the General Directorate Selahattin Civilian Police Officer at the Central Headquarters (1183) Haim Police Officer (713) Mehmet Ramiz Civilian Police Officer at the Beyazt Headquarters (1238) adi

----------

----276

----------

To: Office of the Deputy Chief at the Central Headquarters

While the single and people coming from rural areas were being searched in the Armenians houses in Gedikpaa and environs in the evening of September 9, 1915, at about 01:00 oclock; and while my friend police officer Mehmet Ramiz Effendi service number 713, a Byk ar personnel was carrying out a search in Duriks Toross daughter from anakkale apartment at number 23 on the emeli Street, in adrc Ahmet Paa District, I saw somebody hiding in the penthouse overlooking the sea on the fifth floor. Although I told him to surrender holding his arms up for many times, his resisting, keeping his hands on his chest and not holding them up aroused the idea that he was holding a gun; as held his hands up with my hands, he suddenly freed his right arm pulled out the large caliber Mauser gun he had hid under his vest and fired at me with the intention of killing me while I was still in the penthouse but he could not succeed. At this moment my friend Ramiz Effendi rushed in, and as he was about to seize the revolver from his hand we lost our balance and started to roll down through the stairs, he managed to fire his gun twice again but could not succeed. The revolver was seized with the help of one of the civilian officers at our headquarters Haim, who arrived the firing scene first, and with the help of Selahattin and Ali Rza Effendis; a loaded magazine and a magazine of ten-cartridges found in his pocket were also seized. This report is hereby drawn to be submitted to the Central Headquarters. September 8-9, 1915 Investigation Officer at the General Directorate adi

----------

----REPORT

----------

This report has been drawn and taken under signature during the searches carried out upon a necessity in the evening of September 9, 1915, Thursday, at about 01:00 oclock; following the search carried out on the upper floor of the house, which is located at number 21 on emeli Street in the adrc Ahmet elebi District, and the place referred to as attic where Elmass daughter Meryems son Arakel charged with using firearms with the 277

intention of killing the security forces was staying; and where nineteen bullets arranged in two magazines, next to the bed, were discovered. September 8-9, 1915 Investigation Officer at the Beyazt Headquarters Mehmet Haim ----------------------adi

REPORT This report has been drawn and taken under signature to record; Minass son Arakel who was kept under detention in the guards room at the headquarters on the charge of using firearms with the intention of killing the security forces has poured the kerosene found in the night-lamp on his chest in the evening of September 14, at about 21:00, and upon the flaming of the kerosene his clothes, hands, and his chest were burned. The flames were immediately put out, his life was saved. September 13-14, 1915 Central Headquarters Officer (639) (Signed) Dispatch Department Officer (770) Ali Central Headquarters Officer (Signed) Headquarters Deputy Chief

(Signed)

----------

-----

----------

278

Municipal Directorate of Observations for Mental Patients Number 506 To: General Directorate of National Police Organization Minass son Arakel, 27, from Arapgir, living in Gedikpaa, who used firearms with the intention of killing the security forces attempted to commit suicide, was sent to hospital for observation upon displaying signs of madness on September 13-14, 1915. In his first examination signs of burn on his throat and in various places on his chest, two slight knife wounds on his left hand, and some bruises around his left eye were observed. The patient did not speak until two days ago, he was generally moaning, he could not swallow his bites and he was nourished with liquid nutriments. He showed no signs of major changes other than his temperature which altered between 38-38.5 [0C] in parallel to his wounds for the first two or three days. He is not showing any signs of madness, he pretends as if his ability to speak was affected because of what he has been living through under pressure; however, he was expressing his needs by gestures and writing in Turkish. The patient has been talking for the last two days. Moreover, there were no signs of unconsciousness as of the very first day; there was a lack of speech as it were stemming from hysteria. Even under the pressure of this hysteria, which is probably a pretension, the crime he had committed does not denote to his being in a state of fcr(?) at the time of committing the crime. Nevertheless, the patient was claiming that he did not remember that he fired on the security forces, and that he was innocent. Under the light of these clinic observations it can be hereby asserted that Minass son Arakel is not mentally ill; and that he did not commit the crime at a time when he felt unconscious; the patient whose wounds are about to recover is sent over to you for your further concerns. September 29, 1915 stanbul 3121 Hospital For Metal Patients Mazhar Osman41 Chief of Staff

41

Mazhar Osman Usman: Was born in Sofulu in 1884. He completed his education at the

Military Medical Academy in 1904. He earned his specialist degree in Munich and Berlin. After having been appointed as a Chief Doctor to the Mental Patients Hospital in Haseki in 1914 he intensified his studies in field. He converted the Topba Clinic where he was appointed as the chief doctor into a modern hospital for the mental and neuropathy patients. He was appointed to the Psychiatry Clinic, Istanbul University, as an Emeritus Professor in 1933. Usman, the founder of Turkish Neuro-psychiatry Association is the author of several volumes: Neuropathy (19351936, 2 vols.), Pleasure Stimulating Poisons (1934) to name the few. He died in Istanbul on September 11, 1951.

279

Department of detention should be informed for his well-being. To: The Chair of Department of Political Affairs Second Division September 29, 1915 2 Division 1025 The report is sent to the Department of Health at the General Directorate as it embodied medical terms that could not be understood clearly, as the state of fcr (?). September 29-30, 1915 Chief of 2nd Division (Signed) 3/161 The state of fcr (?) denotes to a state of unconsciousness and confusion following the seizures in some cases of neuropathy such as epilepsy. The final part in the report claims that the mentioned persona is understood to be conscious at the time of the crime he committed; in other words it says he was conscious of what he was doing. October 6, 1915 Chief Doctor (Signed) ----------------------nd

Directorate of National Police Organization Detention Room Number 774 To: Beyazt Central Police Headquarters. Minass son Arakel, who was under investigation by the Beyazt Headquarters, was sent from the hospital for he recovered, is hereby transferred. October 3-4, 1915 Mehmet Nuri (Signed)

3 6865 280

It has been clearly understood from the reports of the doctors that this man started behaving sensibly and the reasons for his madness were only a pretension. From where and how did he find the gun, and for what purpose did he use it? To be transferred to the Office of the Deputy Chief at the Central Headquarters for his testimony on the development of the event. October 4, 1915 (Signed) ---------Istanbul Directorate of National Police Organization Department of Political Affairs 2nd Division Number 498 To: Office of Chief Doctor at the General Directorate Minass son Arakel, from Arapgir, who was caught in using firearms against the security forces, and, after his seizure, attempted to seize the gendarmeries rifle and use it; who later jumped over to a night-lamp and had his body burned in various places; and who had been claiming that he was mute; started to talk at the hospital and is transferred back as he showed no sign of madness. No word could have been taken from him during his questioning at the detention room. We hereby request the performing of the necessary procedures for the treatment of the detainees suspicious and agitated behavior, frail body, and lassitude under surveillance; as it has been ordered by the Directorate of National Police Organization. The report received from the hospital is attached. October 7, 1915 Istanbul Directorate of National Police Organization Directorate of Political Affairs 8 48 As no procedures could have been followed about the persona mentioned he is retransferred. May 13, 1916 (Signed Seal) ---------th

-----

----------

----rd

----------

10 Engineering Battalion 3 Medical Company Shababos son Minass son Arakel 281

From Derbent District, Arapgir Born 1888 This official report has been given to Minass son Arakel whose full identity is given above one of the soldiers in the 3rd Battalion of the 10th Engineering Battalion affiliated to 10th Army Corps, for his discharge from his compulsory military service in line with the report given by the Health Council at the Central Medical Hospital dated September 4, 1911 declaring that he had a highly developed myopia; following the approval of the General Staff 2nd Division. August 24, 1911 4th Co. 2nd Co. Lieutenant Lieutenant (Signed) (Seal) (Seal) (Seal) (Seal) (Seal) 1st Co. Captain Imam Batt. Clerk 10th Engineering Battalion Commander Major (Seal)

---------Daily From Erzincan and Arapgir August wage

-----

----------

6 15 11 7 00 22

The amount, 22 kurushes, owed to the above-mentioned persona is to be given August 24, 1911 Battalion Clerk (Seal) 10th Engineering Battalion Commander Major

The above-mentioned persona has been expunged from the company. To be forwarded to the Public Registration Office for completion of necessary procedures. July 8, 1914 282

Mehmet Ali Private Number 1/37 The Public Registration Office updated the mentioned soldiers registration information. July 8, 1914 (Seal) -----------------------

283

KNC BLM PART TWO

287

288

289

290

291

292

293

294

295

296

297

298

299

300

301

302

303

304

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322

323

324

325

326

327

328

329

330

331

332

333

334

335

336

337

338

339

340

341

342

343

344

345

346

347

348

349

350

351

352

353

354

355

356

357

358

359

360

361

362

363

364

365

366

367

368

369

370

371

372

373

374

375

376

377

378

379

380

381

382

383

384

385

386

387

388

389

390

391

392

393

394

395

396

397

398

399

400

401

402

403

404

405

406

407

408

409

410

411

412

413

414

415

416

417

418

419

420

421

422

423

424

425

426

427

428

429

430

431

432

433

434

435

436

437

438

439

440

441

442

443

444

445

446

447

448

449

450

451

452

453

454

455

456

457

458

Eskiehir Mutasarrfl Tahrrt Kalemi Aded Dhiliyye Nezret-i Cellesine Marzt- mahrem-nedir Devletl Efendim Hazretleri 22 Knn- evvel 331 trihli ifre telgraf-nme-i smleri cevb biraz mufassalca yazlmak lzm geldiinden tahrrtla arz- keyfiyyete mecbriyyet hsl oldu Mihalkdaki Ermeniler nihyet yirmi, yirmi be hneden ibret iken Kaim-makam Yevanaki Efendi bunlara id mumelt hsn-i idreye muvaffak olamamdr emvl-i menkle yok bahsna elden karlm ve emvl-i gayr- menkle de hemn bil-bedel kaznn erf ve mutebern srasnda bulunan kesna fer edilmidir emvl-i gayr- menkle kmilen istirdd olunarak komisyona teslm etdirildi fakat emvl-i menklenin tahkk ve tedkiki pek mteassir olduundan bunlar hakknda tammen bu yolda mumele icrs mmkin olamad ve maa-m-fh bir ksm- mhimmi yine elde edildi bu s-i mumeltdan Yevanaki Efendinin mddeten istifde etdiine kanatm yokdur mm-ileyh bu ahvle dier umrda olduu gibi yalnz korkakl, azimsizlii ve idre hussundaki aczi ile meydn vermi ve vuku bulan marzt- keri zerine bundan dolay da azl buyurulmudur binen aleyh hakknda bakaca mumele yaplmasna lzm yokdur mlhazasndaym kad ile ml mdrinin mutebern takmyla hem-henk olarak harekete tasadd ve hatt mahdmlar nmna birer hne teferruna kym etdikleri ve fakat bilhire cretleri krlarak bundan sarf- nazar eyledikleri ve yalnz ml mdrinin baz emvl-i menkle ald anlalyor ve bedeltn tediye edib etmedii mechl kalyor Kad Nuri Efendinin Kaim-makam- lhikin kin-pederi olduu anlalmas zerine keyfiyyet makam- mehata arz eylemi ve mm ileyh bir ay mukaddem oradan kaldrlmdr tasvb buyurulduu takdrde ml mdrinin de azl sretiyle cezlandrlmas mnsib olur heyet-i tahkkiyye kaz-y mezkre azmet etmemi olduundan Emvl-i Metrke Komisyonundan gnderilen evrk- tahkkiyye zerine beyn- mtlaa eyledikleri anlalyor evrk- mezkre ide buyurulduu takdrde tahkikat tamk olunarak dier baz kk memrn ile jandarmalarn da irtikb etdikleri s-i istimlta gre cezlandrlmalar muvfk olacakdr ol bbda emr fermn hazret-i men leh-l-emrindir 27 Knn- evvel 331 Eskiehir Mutasarrf (mza) -------------459 ----------

Heyet-i Tahkkiyye Aded Mihalk Kazs Ermenilerinin emvl-i menkle ve gayr- menkleleri hakknda s-i istimlta tasaddleri anlalarak Konya Dvn- Harb-i rfsine sevk edilen memrn ve efrdn esmsi
Kaim-makam Kad Ml Mdri Mft Efendi Tapu memru Sandk Emini Tahsl-dr Meclis-i Ummi-i Liv azsndan Meclis-i idre azsndan Meclis-i idre azsndan Belediyye Resi Jandarma Jandarma Jandarma Jandarma Tccrdan Tccrdan Tccrdan Tccrdan Tccrdan Jandarma Jandarma Jandarma Tccrdan Tccrdan Tccrdan Tccrdan Tccrdan Bakkal Ahurkyl Yevanaki Efendi Mehmed Nuri Efendi Suad Efendi Onnik Rci(?) Efendi kif Efendi Mehmed Efendi Durmu Efendi Emin Efendi Safvet Efendi kr Efendi Ali Osman Onba Hac Hseyin Koca Osman Osman Cemal Efendi emseddin Efendi Hfz Hasan Efendi Hac Hseyin Aa Hac Ali Aa Hac Hseyin Koca Osman Osman Cemal Efendi emseddin Efendi Hfz Hasan Efendi Hac Hseyin Aa Hac Ali Aa Ramazan Aa Sleyman Usta Sadk eremet(?) Ahmed Ahmed avu Molla Hseyin Kr Mustafa Rza Efendi

Yzba olu Kadir

Mahkeme-i eriyye ktib-i sbk

----------

----460

----------

Numro 22-267 Dhiliyye Nezreti Cellesine Devletl Efendim Hazretleri 29 Tern-i evvel 331 trihli ve on be numrolu tahrrt- aliyye-i nezretpenhilerine cevbdr Mihalk Kazs Ermenilerinin sevki srasnda ka edilen s-i istimlt hakknda icr klnan tahkikat neticini hv olarak Eskiehir Emvl-i Metrke Komisyonu Riysetinden takdm olunub li-ecl-it-tedkik-i heyta tevd buyurulan fezleke sretiyle bil-muhbere mahallinden celb edilen evrk- tahkkiyye zerine icr klnan tedkikat ve tamkat netcesinde kaz-i mezkr meclis-i idre azsndan Emin, Safvet, Belediyye Resi kr, Mecls-i Umm-i Liv azsndan Durmu Efendilerin dier baz ehs ile tevhd-i fikr ve nfz ederek Ermenilerin menkl ve gayr- menkl mallarnn byk bir ksmn cebr ile ellerinden aldklar ve o esnda Kaim-makamlkda bulunan Yevanaki Efendinin serbestce ka edilen bu taaddiytn meni yoluna gitmeyerek mesel gece vakti Takrr Komisyonunu toplayb cebr altnda yaptrld muhakkak olan fer takrrlerini istim ile mumele-i feriyyeyi fi-l-hll icr etdirmek gibi sretlerle gsblara ibrz- suhlet ve muvenet ve dier baz s-i istimltda da onlarla terk-i fil-i hareket etdii anlalmala Kaim-makam- mm ileyh ile sret-i ictim ve mumelesi ber vech-i bl arz olunan Takrr Komisyonunu tekl eyleyen Kad Mehmed Nuri, Ml Mdri Suad ve Tapu Memru Onnik Rci Efendiler ve yukarda isimleri zikr edilen Emin Efendi ve rfekasyla bunlarn erk ve muvini olduklar anlalb merbt varakada isimleri muharrer bulunan ehs hakknda icr-y muhkeme olunmak zre ol bbdaki evrk- tahkkiyyenin Konya Dvn- Harb-i rfsine irsl klnd marzdur ol bbda emr fermn hazret-i men leh-l-emrindir 16 Knn- sn 331 Tahkk Heyti Resi (mza)

----------

-----

----------

Dhiliyye Nezret-i Emniyyet-i Ummiyye Mdriyyeti Trih-i Tesvd: 7 Knn- sn 331 Trih-i Tebyz: 10 minh Nezret-i Celle Memrn ve Sicill-i Ahvl Mdriyyet-i Aliyyesine Mihalk Kazs Kaim-makamlndan azl edilmi olan Yevanaki Efendinin Ermeni ilerinde vuku bulan ahvl ve harekt- gayr- lykasna dir Heyet-i Tahkkiyye Resi Hulusi Beyefendi ile Eskiehir Mutasarrflndan 461

alnan telgraf-nme ve tahrrtn sretleri leffen tesyr klnm ve mm-ileyh Yevanaki Efendinin beyn olunan ahvl-i gayr- lykasndan n Dvn- Harbe tevdi taraf- l-i nezret-penhice mnsib grlerek mezkr Heyt- Tahkkiyye Riysetine cevben f-y tebligat edilmi olmala ibu mzekkire Nezret-i Celle Memrn ve Sicil-i Ahvl Mdriyyet-i Aliyesine tevd klnd (mza) Eskiehire ve Hulusi Beye de yazld (mza)

----------

-----

----------

Dhiliyye Nezret-i Emniyyet-i Ummiyye Mdriyyeti Trih-i Tesvd: 7 Knn- sn 331 Trih-i Tebyz: 7 Karahisr- shibde Heyet-i Tahkkiyye Resi Hulusi Beyefendiye ifre C. 14 Knn- evvel 331 Mihalck Kaim-makam- sbk Yevanaki Efendinin bildirilen ahvle nazaran Dvn- Harbe tevdi mnsibdir (mza) ----------------------(mza)

Dhiliyye Nezret-i Emniyyet-i Ummiyye Mdriyyeti Trih-i Tesvd: 7 Knn- sn 331 Trih-i Tebyz: 7 Eskiehir Mutasarrflna ifre C. Tahrrt 27 Knn- evvel 331 Mihalck Kaim-makam- sbk Yevanaki Efendinin bildirilen ahvl-i gayr- lykasna nazaran Dvn- Harbe tevdi bi-t-tensb keyfiyyet Heyt- Tahkkiyye Riysetine yazlmdr (mza) (mza)

----------

----462

----------

Numro 279-4 Dhiliyye Nezreti Celilesine Devletl Efendim Hazretleri Karahisar- shib livsnda icr klnan tahkikat netcesinde mstelzim muhkeme-i harekt ve s-i istimlt anlalarak Dvn- Harb-i rfye sevk olunanlarn esmsini hv varaka leffen arz ve takdm klnd. Essen mikdr pek ok olmayan bu liv Ermenilerinin sevki ve terk ettikleri emvlin muhfaza ve idresi husst maksad- liye muvfk bir tarz- slimde cereyn etdii gibi mahall-i muayyeneye gnderilmek zre baka yerlerden gelib burada bir mddet kalan yabanclarn gerek ikametleri mddetince gerek sevkleri srasnda da varaka-i merbtada gsterilen vakadan m-ad yolsuzluk hdis olmam ve ahren f-y vazfeye balayan Emvl-i Metrke Tasfiye Komisyonu erknnn vkf-ne-i mersi yznden emvl-i mebhsenin hl-i hzr idresinde yn- takdr bir inzibt ve intizm grlmdr, ol bbda emr fermn hazret-i men leh-l-emrindir. 27 Knn- sn 331 Tahkk Heyt Resi (mza) Balkesirden -----------------------

Karahisr- shib livsnda icr klnan tahkikat netcesinde mstelzim-i muhkeme s-i istimlleri grlerek Dvn- Harb-i rfye sevk edilenler: Emvl-i metrkeden yz kadar hayvan ketm ve ihf etmek: Mliyye Drdnc Svr Diresi tahsldr Osman Efendi Merkez Livya mlhak obanlar Karyesi Muhtr Bcek(?) olu Mehmed Merkez Livya mlhak obanlar Karyesi Heyt- htiyriyyesinden Uzun(?) olu brahim ay stasyonunda iki Ermeni kznn rzna tecvz etmek: Hat Muhfz Bl Kumandan Mlzm Rasim Efendi ay stasyonu Sevk Memru nefer Nazm Bir Ermeni asker ilesini tahvf ve ifl ederek pek az bir bedel mukabilinde eysn elinden almak: Merkez livya merbt obanlar Karyesi mm Hfz brahim Efendi -------------463 ----------

 yz otuz bir senesi Mart ibtidsndan sene-i merkume Austos ibtidsna kadar nezret-i cellece b-irde-i seniyye-i hazret-i hilfet-penh azl edilen Ermeni memrn-i adliyye ve hkkmnn esbb- azlleriyle trih-i azllerini ntk cedveldir smi
Frenkyan Horen Efendi

Mahall-i memriyyeti
Hdvendigr Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan Karahisar- ark Bidyet Mahkemesi azsndan

Trih-i azli
30 Nisan 331

Esbb- azli muhtasaran

Hl-i harb hasebiyle grlen lzm zerine

Huruf Bekyan Efendi

1 Nisan 331

Ermeni komitesini idre ve esrr- hkmeti if eyledii Sivas Vilyetinden ir olunmasna mebn Menfi-i vataniyye cbndan olarak mahall-i memriyyetinden kaldrlmas Sivas Vilyetinden ir olunmasna mebn Grlen lzm- idriyyeye binen Grlen lzm- idriyyeye binen Ermenilere mteallik husstda dim fikr-i milliyyete tbi olarak btaraf-ne hareket edememekde olmasna ve evsf- hkimiyyete mnf baz ahvlde bulunmasna mebn Malmt dn ve vazfesine devmszl hasebiyle

Leon Efendi

Hafik kazs Bidyet 14 Nisan 331 Mahkemesi Mdde-i Ummsi

Vahram Efendi Mgrdi Efendi Refail Kardayan Efendi

Mersin Bidyet Mahkemesi azsndan Mersin Bidyet Mahkemesi azsndan Adana Bidyet Cez Resi

14 Nisan 331

14 Nisan 331

25 Nisan 331

Dikran Harayan Efendi

Diyarbekir Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

25 Nisan 331

464

Handanyan Karabet Efendi

Diyarbekir Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

25 Nisan 331

Mm-ileyhin yerli olub bulunduu mahkeme azlklarnda iyi nm brakmam ve sinn-i devr-i inhitt da olmakla berber essl bir tahsle de mlik bulunmamasna mebn Mevki-i resmiyyelerinden bi-l-istifde mehdt ve mesmt bi-hasb-el milliyye hrice ve hatt dmanla tems olanlara ihbr etmeleri iddetle mahss olduu Trabzon Vilyetinden ir olunmasna mebn Mevki-i resmiyyelerinden bi-l-istifde mehdt ve mesmt bi-hasb-el milliyye hrice ve hatt dmanla tems olanlara ihbr etmeleri iddetle mahss olduu Trabzon Vilyetinden ir olunmasna mebn Mevki-i resmiyyelerinden bi-l-istifde mehdt ve mesmt bi-hasb-el milliyye hrice ve hatt dmanla tems olanlara ihbr etmeleri iddetle mahss olduu Trabzon Vilyetinden ir olunmasna mebn Hynet ve ihneti muhakkak olduu Bitlis Vilyetinden ir olunmasna mebn Hynet ve ihneti muhakkak olduu Bitlis Vilyetinden ir olunmasna mebn

Karabet Efendi

Trabzon stnf Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

Arak Efendi

Trabzon Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

Serkis Efendi

Trabzon Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

Dikran Altunyan Efendi Mihran Markuyan Efendi

Bitlis stnf Mahkemesi azsndan Bitlis Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

30 Nisan 331

465

Oseb Ubyan Efendi

Bitlis Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan Mu Bidyet Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

Hynet ve ihneti muhakkak olduu Bitlis Vilyetinden ir olunmasna mebn Hynet ve komiteye mensbiyyeti cihetiyle lzm- azli Mu Mutasarrflyla mdde-i ummliinden ir olunmasna mebn Mm-ileyhin istihdm gayr-i ciz olduu mahall-i mutasarrflyla mdde-i ummliinden ir olunmas zerine Ehs- muzrreden olduundan bil-bahs lzm- tebdli mahall-i mutasarrflyla mdde-i ummliinden ir olunmas zerine Grlen lzma binen

Manuk ekenleryan Efendi

30 Nisan 331

Alim Kalemyan Efendi

Siird Bidyet Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

Karakin Efendi Genc Bidyet Mahkemesi azsndan

30 Nisan 331

Ermenak Efendi Avadis Efendi

Adana Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan Mu Bidyet Mahkemesi azsndan Mamret-l-azz stnf Mahkemesi azsndan

5 Mays 331

5 Mays 331

Hynet ve komiteye mensbiyyeti tahakkuk eylemesine mebn Hsn-i vazfeden ziyde gayret-i milliyye ile komite mensbninden olduu anlalmasna mebn lzm- azli Mamret-l-azz Vilyetinden ir olunmasna mebn Hsn-i vazfeden ziyde gayret-i milliyye ile komite mensbininden olduu anlalmasna mebn lzm- azli Mamret-l-azz Vilyetinden ir olunmasna mebn

Aleksandr Efendi

16 Mays 331

Agob Efendi

Mamret-l-azz Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

16 Mays 331

466

Bartin Mhc Efendi

Krehir Bidyet Mahkemesi azsndan

24 Mays 331

Sprnt arabacs brahime siz Trk milleti deil misiniz urada drt gnlk mrnz kald gibi hissiyyt- Osmniyyeyi rencide edecek szlerle etm ve tahkir eyledii anlalmasna mebn Ermeni Tanak komitesine mensb ve ner-i fesd ile mtevaggl olduu Erzurum Vilyetinden ir olunmasna mebn Ermeni Tanak komitesine mensb ve ner-i fesd ile mtevaggl olduu Erzurum Vilyetinden ir olunmasna mebn Hynet ve ihneti tahakkuk ettii Mamret-l-azz Vilyetinden ir olunmas zerine Vanl olmasna mebn devm- memriyyeti gayr-i ciz grld ir- mahalliyye atfen mdde-i ummlikden ir olunmasna mebn Kumr-bzlar ve slm kadnlaryla zen-preleri toplayarak haysiyyet-i memriyyetiyle gayr-i kbil-i telf fazyihe cret eyledii mahall-i istnf mdde-i ummliinden ir olunmasna mebn Hynet ve ihneti tahakkuk eyledii Mamret-l-azz Vilyetinden ir olunmas zerine

Mihran Efendi

Erzurum Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

24 Mays 331

Mardiros Efendi

Erzurum Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

24 Mays 331

Artin Efendi

Malatya Bidyet Mahkemesi azsndan Siird Bidyet Mahkemesi azsndan

27 Mays 331

Hemayak Efendi

27 Mays 331

Ohannes Efendi

Musul stnf Mahkemesi azsndan

4 Haziran 331

Artin Keiyan Malatya Bidyet Efendi Mahkemesi azsndan

4 Haziran 331

467

Kigork Efendi

Erzurum Adliyye Mfettii

4 Haziran 331

Mm-ileyhin hin-i tayninde ahvl-i harbiyye dolaysyla vilyetin adem-i kablne mebn azl edilmidir Ahkm- kanniyyeye vkf olmamakla berber kuvve-i kalemiyyeden mahrm ve muhkemt istim edemeyecek derecede sar bulunmas hasebiyle Ermeni ihtill komitesine mensb bulunduu tahakkuk etmesine binen tebd edildii Diyarbekir Vilyeti Valiliinden ir olunmasna mebn Sinn-i mecbr-i tekd ikml eylemesine mebn Leylen mahallt arasnda dolaarak baz Ermeni hnelerine girib kd ve bi-l-hssa idreten nefy edilenlerin akaribi ile tess-i mnsebt ederek hkmetin bu hussdaki harektn baz mahallerde tenkid eyledii Konya stnf Mdde-i Ummliinden ir olunmasna mebn Urfa heyet-i fesdiyyesinden bulunmalar ve tebd edilen Ermenilerle tevhd-i mes ve Ermenilik hissiyytyla taraf-drlk etmekde olmasndan dolay

Artin Efendi

Sivas Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

5 Temmuz 331

Kigork Efendi

Mardin Bidyet Mahkemesi azsndan

5 Temmuz 331

Coheryan Cudes Efendi

Ankara Merkez Bidyet Mahkemesi azsndan

18Temmuz 331

Aradain Karaman Bidyet Bekyan Efendi Mahkemesi azsndan

18Temmuz 331

Andon Efendi

Urfa Bidyet Mahkemesi azsndan

18Temmuz 331

468

Ohannes Efendi

Urfa Bidyet Mahkemesi azsndan

18Temmuz 331

Urfa heyet-i fesdiyyesinden bulunmalar ve tebd edilen Ermenilerle tevhd-i mes ve Ermenilik hissiyytyla taraf-drlk etmekde olmasndan dolay Ahvl-i harbiyye dolaysyla grlen lzm zerine Grlen lzm- idr zerine Mm-ileyhin ahvl ve harekt dim itibh bulunmakla berber harekt- hkmeti tenkid eyledii mtefehhim olmasna mebn

Dikran Efendi

Canik stnf Mahkemesi azsndan Ankara stinaf Mahkemesi azsndan Bolu Bidyet Mahkemesi azsndan

28Temmuz 331

Dikran Efendi

28Temmuz 331

Artin Efendi

28Temmuz 331

----------

-----

----------

469

 yz otuz bir senesi Mart ibtidsndan sene-i merkume Austos ibtidsna kadar Nezret-i Cellece tayn olunan irde-i seniyye ile mensb- memrn-i adliyyenin esmsini mbeyyin cedveldir. smi
Kostantin Efendi

Trih-i Tayni
1 Mart 331

Memriyyet
Der-sadet Birinci Ticret Mahkemesi Azlndan Der-sadet stnf Mahkemesi Az Mlzmlna

Viram abuh Efendi

7 Mart 331

Der-sadet Birinci Ticret Mahkemesi Azlndan Der-sadet stnf Ticret Mahkemesi Riysetine

Ardain 7 Mart 331 Bekyan Efendi Abraham Efendi Kigork Efendi 19 Mart 331 16 Mays 331

Konya Bidyet Mahkemesi Azlndan Karaman Bidyet Mahkemesi Azlna Karesi Mstantikliinden Ecebd Mstantikliine Gelibolu stnf Mahkemesi Azlndan Ktahya stnf Mahkemesi Azlna

----------

-----

----------

470

FEZLEKE Gedikpaada Sarayiinde yirmi drt numrolu hnede mutasarrfen skin Kapandakikde krk yedi numrolu dkknda kepek tccr Divrikli elli drt yalarnda Mardiros veled Ohannes Telliyan Efendi Gedikpaada Sarayiinde Neviye Cddesinde krk numrolu niastacnn hnesinde msteciren skin Byezidde Okcularbanda Fes Kalbcs Karabet Kaykcyann mahdmu on be yalarnda Kirkora bundan iki mh akdem bir kerre ve ondan bir hafta sonra da Mardiros veled Ohannes Telliyann Kumkapda ncirdibinde Muhsinehtn Mahallesinde teh bulunan hnesinde defaten fil-i en icrsna teebbs etdii bir srada Simon ve refki Kuryan nmnda iki ahsn evvelce Kirkor ocukla birlikde tertb ve tasn etdikleri plan zerine hne-i mezkra duhl ederek Kuryan nm merkumun Mardiros veled Ohannes Telliyan Efendiden be yz lira taleb ve ben Kirkor ocua fil-i en yapmakda iken Kuryan ve Simon grdler diye muharrer bir kdn imz edilmesi musirren teklf olunmu ve teklf-i vkii kabl etmediinden n darb ve bu cmleden olmak zre orada Mardiros veled Ohannes Telliyan Efendinin zerinde mevcd birer liralk yirmi aded banknot ile yedi lira ve ngiliz liras ki min-hays-il-mecm bin iki yz yetmi alt guru merkuman ahz gasb ile firr etdikleri ve bade meseleyi de Kirkor ve Simon ve Kuryan nm ehs y buldurduu ve Kirkor ocuun pederi Karabet ve vlidesi Eskohi kadn dahi Mardirosa bi-l-mrcaa m-dm ki fil-i en icr etdin ocuumuzu be sene Avrupada mektebde okutacaksn ve bize para vereceksin diyerek bir takm ehs Mardiros Efendiye musallat etdikleri istihbr klnm ve bu bbda tahkikat- lzmeye ibtidr klnmdr. Bu bbda Kirkor ocuk bi-l-celb ifdesine mrcaat olundukda Mardiros Efendi bundan iki mh akdem dkknda fes kalblatarak hnesine gtrmesini tenbh etdiini ve merkum dahi hnesine fesi gtrd vakt yukar davet edib hnesinde cebren ve tehdden fil-i en yapdn ve bundan dolay iki gn hnesinde hasta yatdn ve bir hafta sonra da kilsada kendisine tesdf etdiinde Kumkapda ncirdibinde Muhsinehtn Mahallesinde teh hnesine fil-i mezkru icr etmek zre davet etdii esnda Simon tarafndan iidildiinde kendisinden sulinde Simona dahi hikye etdiini Simon da sen kabl et bende gelir grrm diyerek sylediinden n Mardiros Efendinin ikinci teklfini tavan kabl etdiini ve teh hneye gitdiklerinde arkalarndan Simon ve Kuryan gelib Mardiros Efendiyi darb etdiklerini beyn eylemidir. Mardiros veled Ohannes Telliyan Efendi celb edilerek isticvb olundukda meselenin bir iftirdan ibret olub teh hnesinin tamrini nazar- teftden geirmek zre gitdiinde hneye anszn Simon ve Kirkor ve Kuryan nm merkuman gelerek kendisini darb ve be yz lira para taleb ve cebren Kirkor ocua sen fil-i en icr etdin biz de grdk ve kzn dahi bu ocua vereceine dir bir imz vereceksin diyerek yazlm bir kd imz etdirmek istedikleri ve 471

kabl etmediinden dolay kendisini darb ile berber zerinde bulunan yirmi dne birer liralk banknot ve yedi aded lira ve ngiliz liras ki min-hays-il-mecm bin iki yz yetmi alt guruu bi-l-ahz firr etdiklerini ve merkumndan havf ederek ihbr- keyfiyyet edemediini ve ancak merkumann Hnakyan Cemiyyeti efrdndan olduklar iin cemiyyet-i mezkreye bu yolda malmt verdiini ve ihbrm zerine cemiyyet-i mezkre tarafndan kilsaya bir heyet gelerek tedkikatda bulunduklarn fakat netcesinin neden ibret kaldn kendisine malmt vermediklerini beyn eylemidir. Bu hussdan dolay Mardiros Telliyan teh hnede tehdden yirmi yedi lira ve ngiliz liras refki Kuryan ile ahz gasb ederek firr eden ve bade meseleyi yi eden ve Gedikpaada Glhan Sokanda drt numrolu hnede sakin ve imdiki hlde boda olduunu syleyen yirmi alt yalarnda Simon veled Aleksan isticvb olundukda fil-i mezkru klliyyen inkr etmi ise de muahharen ve arkada Kuryana istinden evet biz Mardirosun teh hnesine gitdik orada Kirkor ocukla Mardirosu grdk fakat fen bir mumele yapdklarn grmedik yalnz Kuryann Mardiros Efendiye iki tokad darb etdii ve yakasndan tutub odaya gtrdn grd ve para alb almadn bilmedii beyn eylemidir ve Kuryan nm merkum lede-t-taharr Der-sadetde olmayb el-yevm Baecikde olduu anlalm ise de der-dest edilemediinden ifdesine mrcaat edilememidir. Netce-i Tahkikat Mardiros veled Ohannes Telliyan Efendinin Kirkor ocua fil-i en icr etdiini bi-z-zt grb izhr- ahdet eden bulunamam ise de ocuun mazbt ifdesi ve Simon ve Kuryan nm merkumann yit ile ebeveyninin iddis ve tevtren yia netcesi olarak Kirkor veled Bogos Vartazyan ve Artin veled Agob Cihan Glyan ve Samoil Tomacyan veled Avadis ve Agob veled Avadis Arzumoni ve Nersis veled Parsih Zaharyan nm uhdun ahdeti Mardirosun merkum Kirkor ocua fil-i en icr etdii irb etmekde ise de madurun evvel emirde hkmete mrcaatla ve mddeaytda bulunmas muktez iken vesit-i gayr-i kanniyyeye tevessl ve mutlebt- gayr-i muhikkada bulunmas ve ocuun muyene-i tbbiyyesinde filin vukuuna dir bir emreye tesdf edilememesi fil-i en meselesinin musanna bir keyfiyyet olduu vrid-i htr ve Mardiros Efendi de bu hlden bir an evvel hkmete ihbr- keyfiyyet etmesi lzm iken merkum Simon ve Kuryandan havf ederek ihbr etmeyib Hnakyan cemiyyetine mrcaat etmesi ve bu bbda ahdet eden Artin veled Agob Cihan Glyan ve Samoil Tomacyan veled Avadis ve Agob veled Avadis Arzimoni nm ehsn dahi cemiyyet-i mezkre tarafndan bu meselenin halline tayn edildikleri ve netce-i tahkikatlarn hkmete ihbr etmedikleri cihetle hilf- kann harektda bulunmalarndan dolay ve Simon ve Kuryan nm merkuman da Mardiros Telliyandan tehdden bin iki yz yetmi alt guru ahz gasb etdikleri Mardirosun iddis ve Simonun muahharen refki 472

Kuryana istinden ikrryla anlalmakda olduundan cmlesi haklarnda mumele-i mukteziyyesinin fs zmnnda ol-bbda tanzm olunan yirmi dokuz sahfelik evrk- tahkkiyye iki kta ihbr-nme ve tabb muyene raporu ve bir kta istid merbten ve Simon mevcden izm ve takdm klnd efendim 28 Knn- sn 330 Komiser (mza)

Yirmi dokuz sahfelik evrk- tahkkiyye maa-teferrut ve merkum Simon mevcden Ksm- Adl Mdriyyet-i Aliyyesine takdm ve izm klnd efendim 28 minh (mza-Mhr)

----------

-----

----------

kamet-gh Senedi Tehdd mddesinden dolay cihet-i adliyyeden vuku bulacak bi-l-cmle teblgatn zrde ire etdiim mahall-i ikamet-ghm olub bu mahalle tevd olacak teblgat ahsma teblg edilmi nazaryla baklarak bir gn itirztm sem-i itibra alnmamak zre ibu ikamet-ghm it klnr / 29-30 Knn- sn 330 Gedikpaada Glhne Sokanda 4 Numrolu Vakf-hnede mukm Kilsada mugann Simon veled Aleksan Blda ire olunan mahall merkumun ikamet-gh olunduunu tasdk klnr 29-30 minh

----------

-----

----------

473

Byezid Merkez Memrluuna 626 Tehdd mddesinden dolay maznn- aleyh olan Simon veled Aleksan nm merkuma ikamet-gh tayn ve temnta rabt edilerek senedlerinin idesi zmnnda merkum izm klnr / 29 Knn- sn 330 Ksm- Adl Mdri (mza) 4 10135 Mevcden Gedikpaa Muvinliine / 29-30 minh 2 2571 Mehz ikamet-gh ve temnt varakalar merbten takdm klnd efendim 31 minh Gedikpaa Muvini mz

Mehz senedler merbten Ksm- Adl Mdriyyet-i Aliyyesine ide olunur / 31 minh (mza-Mhr)

----------

-----

----------

TEMNT SENED Gedikpaa Glhne Sokanda 4 Numrolu hnede mukm Kilsa mugannsi Simon veled Aleksan Blda knyesi muharrer merkum her ne vakt cnib-i hkmetten taleb edilirse hemn teslm edeceimi keflet eylerim yed teslm edemez isem merkumun firrna teshl etmi nazaryla baklarak hakkmda icr edilecek 474

takbt- kanniyyeyi bil-itirz kabl edeceimi mbeyyin ibu temnt senedim it klnr 30 Knn- sn 330 Gedikpaada Dvn- l Mahallesinde Gedikpaa Cddesinde 81 numrolu dkknda Mey-hneci Koco veled Vasil Merkumun kefleti muteber olduu tasdk klnr/ 29 -30 minh Mhr (Gedikpaa Mahallesi Muhtr) -----------------------

stanbul Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Adl Mdriyyeti Aded 8651 Fil-i en ve tehdd fillerinden dolay tanzm ve merbten takdm klnan evrk- tahkkiyye-i ibtidiyyede esmsi muharrer maznnnin temnta rabt edilmi olduundan keyfiyyetin Dire-i stintkca tamkan tahkiki temennsiyle Der-sadet Bidyet Mdde-i Ummlii Memriyyet-i Vlsna takdm klnr / 21 ubat 330 Polis Mdr-i Ummsi nmna (mza) -----------------------

475

Der-sadet Bidyet Mahkemesi stintak Diresine Mahss sticvb-nme

Maznn- aleyhimden olub celb olunan Gedikpaada Glhan Sokanda 4 numrolu hnede msteciren mukm kunduraclk edib imdi bota gezen yirmi alt yanda Der-sadetde mtevellid orta boylu mdevver alnl, el gzl, siyah sa ve ka ve bykl, tra eneli, orta burun ve azl, esmer benizli Simon veled Aleksann ifdesidir / 9 Mart 331
imdiye kadar hi mahkm ve mahbs oldun mu okur yazar msn mteehhil misin? imdiye kadar hi mahkm ve mahbs olmadm Ermenice okur yazarm. Mcerredim. Mardiros Kirkor ocua fil-i en icr etmi sen ve Kirkor ve Kuryan da Mardirosu darb ve tehdt ve malm-l mikdr parasn ahz etmisiniz hakknzda dav olunuyor nasl oldu? Ben size iin hakikatn syleyeyim bir pazar gn kilsada mahallemiz ocuu Kirkorun tandm Mardirosla sk sk konutuunu grdm bunun Kirkoru batan karmak istediini iitmi olduumdan Kirkoru arp konumasnn sebebini sordum evvel saklad sonra skdrdm beni Mardiros uraya buraya davet ediyor bana para vereceini sylyor ben kabl etmiyorum dedi daha ziyde stne dtm bir gn dkkndan fesi alb evine yollayarak kendisini ieri alp zengin edeceini ve para vereceini ve hatt kendisine kzn verip dmd edeceini syleyerek kandrp filini icr etmi olduunu syledi ben buna ayb deil mi dedim ve buna byle eye ihtiml veremem gzmle grmezsem inanmam dedim merkumdan ayrldm bir akam Kirkor bana gelib Mardirosun yine kendisini davet ettiini gelib bakmaklm syledi ertesi gn Tern-i snnin yirmi yedinci Pencenbih gn idi bunun syledii mahall Gedikpaada Alibey Yokuunda ve Arabac Sokann karki sokanda Mardirosun tamr olunan bo hnesi idi ben burada geziniyorken Kirkorun gelib eve girdiini grdm o girdikten sonra tandm Kuryan geiyordu orada durmaklmn sebebini sordu Kirkoru bu da tanr syledim berberce bo eve gitdik kap aralkd ieriye girdik kimse yok mu diye seslendik yukarda ayak sesi duyduk biz de kdk Mardirosu grdk merkum bizi grnce buraya girmeye hakkn yoktur diye sylenmeye balad henz beni grmemiti biz bunun n ak ve Kirkorun da donu ve pantolonu aaya ekilmidi buna hl nedir dedik ben bir ey yapmyorum dedi yapmyorsun da nn neden ak diye Kuryan bunun ak olan nnden tutub gsterdi ve bunu yle itib Kirkora bir iki tokat vurdu Mardiros bize yalvarmaya balad aman size elli lira vereyim bana ilimeyin brakb gidin kimseye sylemeyin deyib adem-i kablmz zerine bu paray yz liraya 476

kadar kard hemn bunu vereceini ve ek vereceini syledi biz kabl etmedik kendisi kilsada az ve ben de okuyucu olduumdan u hareketini belki kilsa mektebindeki ocuklar hakknda da tatbk eder mlhazasyla bir kd yazdk bunda ocua kar yapd hareketi zikr edib imzlamasn ve bunu Patrie gtrb vereceimizi syledik o kadar srr etdik mmkin deil imzlamad yle ise polise gidiyoruz dedik ve gitmek zere iken ayaklarmza kapand ve baylyor gibi harekette bulundu kendisine belki bir ey olur diye polise haber vermedik gitdik ocuun annesine syledik annesi de gitmi Mardirosa sylemi hl bu merkezde iken Mardiros gidib beni askerleri tevk ediyor haklarnda fesd tertb ediyor diye ikyetde bulunmu ve ayrca Polis Mdriyyetine gidib zerimden otuz lira aldlar beni tehdd ve darb etdiler diye dav etmi on yedi gn Mdriyyetde kaldm biz bunu dvmedik ve tehdd de etmedik ve parasn da almadk bizim yazb buna imz etmesini teklf ettiimiz varaka ise bunun imz etmemesiyle hkmsz kaldndan bunu da yrtb atmtk. Pazar gn kilsada Kirkorla Mardirosun konutuklarn grb bunun ocuu badan karmak istediini iitdiin iin ocuu arb konumusun sebebini sorduunu sylemisin bunu Mardirosun badan karmak istediini kimden iitdin Ben Kirkorun apknla vurduunu ve Gedikpaada devm etdii Ermeni mektebinde ocuklara ... karp gsterdiini mekteb ocuklarndan tayn edemeyeceim kimselerden iitmidim yoksa Mardirosun buna satatn kimseden iitmemidim. Kuryan imdi nerededir Bahecikde otelcidir ve Amerikan mektebinde vekl-i harcdr. Karagolda isticvb olunduunda evvel bu meseleyi klliyyen inkr ve sonra ii hikye edib Kuryann Mardirosa iki tokad vurduunu ve yakasndan tutub odaya gtrdn ve para alb almadn bilmediini sylemisin neden byle ifde verdin Bana Kirkorun anas ve Mardiros bardklarn sylemilerdi o sebeble ben evvel inkr etdim sonra iin cereyn vechle syledim yalnz Kuryan Mardirosa tokad vurmamdr ve odaya gtrmemidir byle bir ey grmedim karagolda yanl yazlm. M-dm ki iin yokdur zerine db hakkatn meydna kmasn istiyorsunuz neden hemn karagola haber vermedin? Bize Mardiros ok yalvard ve sonra baylr gibi oldu korkduk bir ey olacak sonra muheze edileceiz zann etdik yalnz anasna ihbr etmekle iktif etdik. fadeni imz et Edeyim (mza) -------------477 ----------

hid olarak celb olunan Gedikpaada Alibey Yokuunda 36 numrolu hnede mukm hazr elbiseci krk sekiz yanda Kirkor veled Bogosun tarafeyne mni-i ehdet bir gn karbet ve advet ve mnsebeti olmad bi-s-sul anlalmala maa-l-kasem ber-vech-i zr ifdesidir / 9 Mart 331
Mardiros Kirkora fil-i en icr etmi Kirkor ve Simon ve Kuryan dahi Mardirosu tehdd ve darb ve parasn ahz etmiler bu bbda malmt ve mehdtnz neden ibretdir? Ben byle vakayiin cereyn etdiini uradan buradan iidiyorum hakikat bence mechl byle olmu diye sylyorlar ne derecede dorudur bilemem ve ben bunu belli bal bir kimseden iitmedim duyduum u hl zerine bu benim amucamn familyasnn vey oludur u kadar bir karbet sebebiyle kendisine ii sordum kendisi bu meselenin katiyyen iftir olduunu syledi ve i yi olmasn Kirkorun anasna syle nmusum bels ocuu iki sene mektebe verir okuturum dedi fakat bu sznden ocua bir gn satab da m bunu kapatmak iin bu cihete rz oluyordu yoksa bu gibi ibeden kurtulmak iin mi bunu syledi tefrk ve tayn edemem kendisi paral ve ehl-i servetden kimsedir bu gibi efl-i mezmme ile melf olub olmadn da bilemem ben u aldm sz gelip Kirkorun anasna syledim katiyyen kabl etmedi dav edeceini syledi ve hatt daha ilerisine gidip nmsunu temizleyeceini murd ederek Trkiyede de Madam Fabyo bulunabiliyor dedi fakat bilahire bardlar her iki tarafn birbirinden bir gn iddis kalmamdr diye biliyorum yle iken Mardiros utancndan kilsa azs olduu hlde oraya bile gelemiyor benim bildiklerim bunlardr fadeni imz et Edeyim (mza)

----------

-----

----------

478

Maznn- aleyhimden olub celb olunan Gedikpaada kilsa arkasnda 43 numrolu hnede msteciren mukm Okularbanda Fes Kalbcs Karabet Kaykcyann olu on be yanda Adapazarnn Bocul(?) Mahallesinde mtevellid orta boylu, mdevver alnl, el gzl siyah sa ve ka, orta burun ve azl, bb- emred buday benizli Kirkor veled Karabet Kaykcyann ifdesidir / 9 Mart 331
Ktib (mza) Mstantik (mza)

imdiye kadar hi mahkm ve mahbs oldun mu tezkere-i Osmniyyen var m okur yazar msn? imdiye kadar hi mahkm ve mahbs olmadm tezkere-i Osmniyyem var ite ibrz ediyorum Lede-t-tedkik Kirkor veled Karabet bint Osgohi bin yz on be senesinde Adapazarnda tevelld etmi olduu grlerek kendisine verilmidir okur yazarm Mardirosdan davn nedir? Bundan drt ay evvel bir gn kilsaya gitmidim tanmadm Mardiros gelib karma gedi bana fen fen bakd fakat sz sylemedi be gn sonra bu adam Okularbandaki dkknmza geldi fesini kalblatd gitdi bir gn sonra tekrr gelib bir eski fes getirdi bunu kalblayn da eve gnder dedi evini tarf etdi bir sat sonra pederimin tarfi vechle fesi alb hnesine gtrdm meer evde kimse yokmu beni yukar davet etdi ben girmemek istedim ise de nihyet srr zerine yukar kdm kaplar kapad bana taarruza balaynca ben bardmsa da kendisi bana ne yapsan bodur burada kimse yokdur ben seni yanma alacam drt lira ma vereceim seni adam edeceim kermemi sana vereceim yolunda szler syledi beni tehdt etdi seni ldrr mahzene atarm dedi nihyet bakdm ki baka re yokdur ben de teslm oldum rzma gedi ben hneden karken bana karb bir avu para da verdi ise de ben paralar yzne atb kadm utandmdan bu meseleyi kimseye sylemedim bilhire bu adam beni nerede grse hnesine davet etmee balad bir gn beni yine ard davetini tekrr etdii srada Simon grd ne sylediini sordu ben de kendisine ii tammyla anlatdm Simon bana sen bu adamn davet etdii mahalle git biz de seni takb ederiz bu adam polise teslm ederiz dedi bilhire Mardiros tekrr beni Kumkapda ncirdibindeki hnesine davet etdi ve hnesinin de bo olduunu syledi ben de geleceimi sz verdim tayn etdii zamnda eve gitdim talimt vechle kapy aralk brakdm yukar kdk Mardiros pantolonunu zd srr zerine ben de nm zdm ite bu srada Simon ile Kuryan geldiler Mardirosa hitben utanmyor musun u srada bu kadar kan dklyor herkesin ii kan alyor sen bu gibi lemin ocuunu badan karmakla 479

urayorsun diyerek Mardirosu yumruk ve tokadla darb etdiler kalk seni polise teslm edeceiz dediler Mardiros bunun zerine ricya balad size yz be yz lira para vereyim beni rezl etmeyin dedi bunlar kabl etmediler bu srada ben korkumdan aa inmidim bilhire Simon ile Kuryan da aa indiler kp iimize gitdik bilhire ben bu ii vlideme de syledim bilhire Mardiros Kirkor Vartazyan hnemize gnderdi vlideme polise malmt vermemesini teklf etdi bilhire yz liraya kadar kd vlidem kabl etmedi bunun zerine Mardiros Efendi Simon ile Kuryan asker kartdryor diyerek Harbiyye Nezretine ihbr etmi bilhire Harbiyye Nezret-i Cellesince edilen tahkikat netcesinde iftir olduu anlalm bunlar salverdiler bilhire Mardiros bundan da bir ey kmad zbtaya mrcaatla bizden darb ve tehdd ve sirkat iddisnda bulundu Sen Simon ve Kuryan ile berber vaka gn Mardirosu darb ve tehdd ederek akesini sirkat etmi olduunuz dav olunuyor ne dersin? Ben katiyyen ne kendisini darb etdim ve ne de tehdd etdim ve ne de parasn aldm hakikat- hli size syledim mesele bu sretle cereyn etmidir. Sana Mardiros Efendi cebren fil-i en icr etdiine dir iddin var m ve iddin ne ile isbt edebilirsin? Birinci vakaya hidim yokdur ikinci meselede Simon ile Kuryan hiddirler ben imdilik hukuk- ahsiyye davm takb etmeyeceim nki vaktim msid deildir fdeni imz et Edeyim (mza)

----------

-----

----------

Fil-i en mddesinden dolay maznn- aleyh olub celb edilen orta boylu tknazca byke gzl orta burunlu kr bykl kr sal mdevver eneli ve Divrikli olub Gedikpaada Sarayiinde yirmi drt numrolu mutasarrf olduu hnede mteehhilen skin ve Kapandakikde kepek deirmen altndaki maazada buday ve kepekilik eden elli be yanda olduunu beyn eden Mardiros Telliyan Efendi veled Ohannesin ber-vech-i zr ifdesidir / 9 Mart 331

480

Senin ml ve emlkn var mdr ve oluk ocuklarn var mdr Skin olduum hneden baka ml ve emlkm vardr ve oluk ve ocuklarm da vardr Sen baka bir iden dolay mahkmen habs oldun mu Ben krk seneden beri stanbuldaym ve hi mahkmiyyetim yokdur Sen Kirkor ocuu ifl ederek ibtid Gedikpaadaki hnene gtrp cebren fil-i en icr etdikten sonra bilhire kendisini Kumkapdaki ncirdibindeki hnene davetle kendisine fil-i en icrsna tasadd etdiin srada Simon ile Kuryan vakay istihbr ederek hnenize girmiler ve senin tasadd hlinde grmler ne dersin Kirkorun pederi hem-ehrimdir kendisini tanr ve her vakt gider fes alr ve kalblatrm yle hibir vakt kendisine brakdm fesi ocukla eve gnder demedim ocuk da hneme gelmedi ve yle bir mumelede bulunmadm bilhire ncirdibindeki hneme de davet etmedim ben kilsada azym kilsaya mteallik bir hnede Simon teden beri kirac sfatyla oturur ve dokuz aydr kira vermedi vakadan bir hafta evvel kira iin tazyk etmi idim nihyet bir gn ncirdibindeki kiralk hnemi badana etdirmi idim svacdan anahtar alb grmek iin eve girdim sokak kaps ak kalm idi bir de baktm Kirkor ocukla berber Simon Kuryan ieriye girmiler bunlardan Simon ile Kuryan zerime hcm etdiler beni darb etdiler Simon bana cebinden bir sened kard gy kendisinden be yz lira dn para almm bunu imz et dedi ben etmem dedim her ikisi zerime hcmla yirmi adet birer liralk banknot ile yedi Osmnl liras ngiliz altnn gasb edib kadlar Kirkor ocuk bunlarn harektna itirk etmiyor idi anlyorum ki bunlar bir plan tertb etmiler beni takb etmiler o gn bo hneye girdiimi grmler bana kar bu yolda bir mumelede bulundular hatt yanma geldikleri zamn senedi imz etmekle berber kermeni dahi Kirkora vereceksin diyorlar idi ite hakikat- hl bu sretle cereyn etmidir ve ben utandmdan hibir kimseye malmt vermedim bilhire Simon ile Kuryana bir crm isnd etmiler Harbiyye Nezretine malmt vermiler ve bu hli bahne bilmiler bilhire muzibin biri zbtaya mrcaatla bana ve onlara isnd- crm etmi zbta tarafndan celb edildim hakikat orada syledim Simon ile Kuryan zbtaya mrcaat keyfiyyetini de bahne bilerek ite ol-zamn bana Kirkorun fil-i en meselesini isnd etdiler bu davlar bil-dell olduu gibi ben de kendi davm da isbt edecek elde bir dellim olmad cihetle hukuk- ahsiyye davm takb etmeyeceim Sen Kirkorun vlidesine adam gndererek davlarndan fergat etmeleri iin kendilerine para teklfinde bulunmusun yle mi Ben katiyyen byle bir teklftda bulunmadm ancak bir gn ahbbmdan(?) Kirkor bana mrcaatla sana byle bir ey isnd 481

olunuyor sen bu ocua bir iyilik et de senin nmusuna halel gelmesin dedi ben de kendisine def-i bel iin ben bir ey yapamam ancak ocuk zten Baecik mektebinde tahslde imi isterler ise ocuun iki senelik cretini vereyim gidib tahsl etsin demi idim muahharen Kirkor Efendi bana mrcaat ederek ocuun vlidesi krk elli lira istiyor dedi ve ben de bu teklft redd ederek ocuu dahi mektebe gndermedim ite cereyn- hl bundan ibretdir bu ifdeni imz ediniz Edeyim (mza)

----------

-----

----------

hid olarak celb olunan Kumkapda Hisardibinde 53 numrolu hnede mukm Gedikpaa Ermeni Mektebi Mdri otuz iki yanda Nerses Efendi veled Parsihin tarafeyne bir gn advet ve mnsebeti olmad bi-s-sul anlalmala maa-l-kasem ber-vech-i zr ifdesidir / 10 Mart 331
Mardiros Efendi Kirkor ocua cebren fil-i en icr etmi Kirkor ve Simon ve Kuryan da Mardirosu darb ve tehdt ve parasn ahz ve sirkat etmiler bu bbda malmt ve mehdtnz neden ibretdir Ben dim Galatada bulunurum bir gn Mardiros Efendi beni Havyar Hnna arb orada bir kadnn kendisine musallat olub olu Kirkora gy fil-i en icr etmi olduundan bahisle olunun bir iki sene mektebde tahsl etdirilmesini teklf etmekde bulunduunu syledi ve sulim zerine byle bir eyin asl olmadn tekrrla berber ortadan dedi kodu kalksn eer byle bir maksadla beni ocua bakdrmak istiyorlarsa def-i bel iin ve mahz bir hayr ilemek iin bir iki sene tahsline bakaym dedi ve dav etmeyib de byle kendisine musallat olmalarnn sebebini bilemediini syledi ben iktiz eden szleri syledim bu kadnn bir ocuu da bizim mektebdedir kadn tanrdm una syle bir iyilik bekliyorsa bir iki sene def-i bel iin ocuu okutaym dedi bunun zerine bir gn mektebe ocuunun mekteb ayln vermek iin gelen Kirkorun vlidesine bu ii sordum barb armaa balad m-dm ki olumun nmsu lekelenmidir bu leke zerinden kalkmak iin drt be sene olumu Amerikaya gnderib orada tahsl etdirmeli demee balad ben kendisine neden dav etmediini sordum evet edeceim daha iyice ii aradryorum dedi benim bildiklerim bunlardr kendilerinden bu kadar bir ey iitdim ve u 482

szlerinden ocua fil-i en icr edildiine dir hibir ey anlayamadm bu bbda malmt ve mehdtm bundan ibretdir baka bir ey bilmiyorum. Tahkikat- ibtidiyyede Simon ile Kuryan Telliyan Mardirosu ve Kirkoru bo hnede pantolonlar ak olarak grb Mardirosa iki tokad vurduklarn ve Mardirosun rics zerine brakb gitdiklerini beyn etdiler demisiniz bunu kim beyn etdi Mardiros Efendi kadn iin byle sylyor dedi fakat asl olmadn syledi fadeni imz et Edeyim (mza)

----------

-----

----------

hid olarak celb olunan Makri Karyesinde Cevizlikde on bir numrolu hnede skin ve mahall-i mezkrda bakkal Vanl altm yalarnda ve tarafeyne bir gn karbet ve mnsebeti olmadn beyn eden Artin veled Agob Efendinin bade-t-tahlf ifdesidir 10 Mart 331
Mardiros Efendi Kirkora fil-i en icr eylemi ve Kirkor ve Simon Kuryan dahi Mardiros Efendiyi darb ve tehdd ile parasn sirkat eylemiler bu bbdaki malmtnz nedir? Ben Hnakyan cemiyyetinin merkez azsndanm geen sene Knn- snnin dokuzuncu gn idi Kirkor ocuun vlidesi bir arzuhal ile cemiyyetimize mrcaat etdi arzuhliyle ifhen vuk bulan beyn-nmesinde mahdmu Kirkorun cebren rzna gemi olan Mardiros Telliyandan ikyet ediyor idi bunun cemiyyet azsnda bekas ciz olamayacan bahs etdi ve ocuunu celb eyledik ocuk ibtid Telliyan kendi hnesinde cebren rza gediini ve bilhire kendisini ncirdibindeki hnesine davet etdiini bunun zerine kendisi Simona malmt verdiini ve davet ettii gn kendisi o hneye giderek Simon ile Kuryan da geldiklerini ber-tafsl hikye etdi yine o gn Telliyan bize mrcaat ederek cemiyyetimiz mensbninden Simon ile Kuryan bir gn ncirdibindeki bo hneme gelerek yirmi yedi Osmanl lirasyla ngiliz liras gasb etdiklerini ve kendisine bir ocua gy fil-i en icr ettiime dir bana iftirda bulunuyorlar dedi bunun zerine biz gayr-i resm tahkikata baladk Simon ile Kuryan aradk Harbiyye 483

Nezretine gtrlm olduunu anladk sebebi de Telliyan kendilerini Ermeni askerlerinin firrlarn teshl ediyormu yolunda cihet-i askeriyyeye ihbrtda bulunmu bilhire Kirkor ocuun vlidesini celb etdik bu kadn Telliyan oluma Amerikadaki mektebde be sene tahsl edecek ve masrafn verecek olur ise ben davmdan fergat ederim dedi Telliyan celb etdik ben byle bir ey yapmamakla berber ocuun Baecik mektebinde tahsl etmesi iin krk elli lira kadar vereyim dedi bunun zerine ben kendisine m-dm ki Simon ve Kuryan senin paran gasb etmiler ne iin gidib zbtaya malmt vermedin yolunda szler syledim ve skdrdm bunun zerine kendisi zbtaya malmt vermediini Simon ile Kuryann kendisi gidib cihet-i askeriyyeye malmt vermediini sylemekle berber farz ediniz ki Kirkor ocua taarruzda bulunmusam bunun iin ocuun Amerika mektebinde tahsli iin be yz bin lira verilir mi dedi ite ben bu szlerinden Telliyann isnd edilen crm yapm olduuna kni oluyorum bunun zerine tarafeyn uyuamad ben bunun zerine Polis Mdriyyetine mrcaatla byle bir mesele vardr cbna baknz diye ihbrtda bulundum bunun zerine zbta tahkikata balad bilhire Telliyann birderi stepan bana mrcaatla Telliyan davdan fergat etmek zre ocuun vlidesine doksan lira vereceini ve kendi ksesinden dahi otuz lira kadar bir para vereceini syledi ben Kirkorun vlidesini ardm o da bana Telliyandan dav etmeyeceine dir bir sened verib yz lira kadar bir para aldn syledi davdan fergat etdiini syledi Telliyan bize mrcaat etdii zamn Simon ile Kuryann yalnz zerindeki paray gasb etdiini ve darb olunduuna dir bir ey sylemedi Simon ile Kuryan Telliyann iddis vechle parasn gasb etmediklerini ve ancak Telliyann Kirkor ocua fil-i en icr etmek zre iken kendileri mhede etdiklerini sylediler ite benim malmt ve mehdtm bundan ibretdir bu ifdeni imz eder misin? Edeyim Mstantik (mza) Ktib (mza) -----------------------

hid olarak celb olunan Ferikynde Kuyulubada 2 numrolu hnede mukm akmaklar Yokuunda Sebuhyan Hnnda 19 numrolu yaz-hnede iplik tccr otuz yedi yanda Samuel Tomacyan Efendi veled Avadisin tarafeyne bir gn advet ve mnsebeti olmad bi-s-sul anlalmala maa-l-kasem ifdesidir / 11 Mart 331
484

Mardiros Kirkor ocua fil-i en icr etmi Kirkor ve Simon ve Kuryan da Mardirosu darb ve akesini ahz sirkat ve tehdd eylemiler bu bbda malmt ve mehdtn neden ibretdir? Vakann sret-i cereynna dir bir gn mehdtm yokdur tarafeynin yek-dgerine isnd etdii u keyfiyyetleri tahrren Hnakyan Frkasna ihbr etmilerdi frkaca talebleri vechle iin tahkikine tevessl olundu Gedikpaa yannda mekteb kurbndaki misfir-hneye arb bunlardan ii sul etdik her birisi inkr etdiler Simon ve Kuryann asker kartd da ihbr olunmudu kendileri byle bir eyde bulunmadklarn beyn etmekle berber bu iin Mardiros tarafndan kendisine isnd olunduunu sylyorlard Mardiros ise byle bir eyde bulunmadn beyn ediyordu ii defatla sul etdik Mardirosdan para alndn kanat hsl edemedik zr hi biri byle bir eyin tarafndan vukuuna yanamyordu yalnz Kirkorun dkknna bir gn Mardiros gelib fes kalblatarak bununla fesi evine yollayb ocuk fesi eve getirdiinde buna fil-i en icr etmi olduu ve sonra da kilsada bunu tekrr arb nihyet bo eve gitmek isteyib bu da ii Simona syleyib o sretle bu eve dhil oldukda her ikisinin nleri ak iken Simon ve Kuryan tarafndan yakaland beyn ve srr edilerek Kirkorun annesi de bu minvl zre ikyetde bulunarak tekrr tekrr ii Mardirosdan sulimizde artk ii ne kurcalayb duruyorsunuz bir idir oldu bir b... yedim ii kapatnz tarznda ve ocua tarafndan filin vukuunu ikrr ve itirf eyledi ve sonra ocuun vlidesine elli altm lira kadar bir para vererek bu ii kapatmalarn teklf etdi hl-bu-ki ocuun vlidesi yz lira istiyordu vermedikleri hlde zten i zbtaya db tahkik olunmakda idnden dav edeceklerini beyn etdiini haber verdim Mardiros yz lira vermee rz oldu ve hatt paralar alb yaz-hneye geldi ben o srada zbtada iim vard oraya gidib avdetimde kadnn antasna paralar yerletirdiini grdm bu sretle ii kapatmak istediler ve hatt mahkemeden davet vukuundan sonra Telliyan Mardirosu bana iin tarafeynce kapanm olduundan bahsle sakn olmaya ki aleyhimde bir sz sylersin de mesl olurum vechle ricda bulunub u hakikat sylememekliim ric olundu ise de m-dm ki hid olarak geldim yemn etdim iin hakkatn size olduu gibi beyna mecbrum ite benim malmt ve mehdtm bundan ibretdir. fdeni imz et Edeyim Samuel Tomacan (mza)

----------

----485

----------

hid olarak celb olunan Beyolunda Aa Cmisinde Aa Sokanda 24 numrolu hnede msteciren mukm akmaklar Yokuunda Sebuhyan Hnnda matbaa musahhihi krk alt yanda Agob Efendi Avadisin tarafeyne bir gn advet ve mnsebeti olmad bi-s-sul anlalmala maa-l-kasem ifdesidir / 11 Mart 331
Mardiros Kirkora cebren fil-i en icr etmi Kirkor ve Simon ve Kuryan da Mardirosu darb ve akesini ahz sirkat ve tehdd eylemiler malmt ve mehdtn neden ibretdir? Bu i olduu zamn berber deildik bi-t-tab bir ey grmedik ancak Kirkorun annesi ve sirleri mensb bulunduumuz Hnakyan Frkasna ihbr etmiler tahkikine tevessl olunmudu ben de esn-y tahkikde bulundum Simon ve Kuryan ve Kirkor Mardirosun Kirkoru bo eve gtrb yapaca srada tutduklarn sylyorlard Mardirosun iddi etdii para sirkatn kabl etmiyorlard bunu bu hlde bulunca kendileri polise ihbr etmek isteyib hl-bu-ki pek ok yalvarmasndan polise haber vermediklerini ve haber verecek olurlarsa belki bir yerine iner diye korkduklarn sylediler biz bunlar bardrmak istiyorduk Kirkorun anas ise olunu be sene Amerikada tahsl etdirmek zre baracan sylyordu Mardirosa syledik ben senede Amerikada bu ocuun tahsli iin yz lira vermi olsam be senede be yz iki yz lira senev versem bin lira eder farz edelim ki bir insn byle bir i yapm olsa bin lira m verir dedi ben de oras bize id deil sizin bileceiniz eydir dedim benim malmtm bu kadardr sonra Samuel Tomayan Efendiden iitdim ki Mardiros Kirkorun annesine yz lira para vermi fakat ben grmedim benim malmt ve mehdtm bundan ibretdir. Mardiros bir idir oldu bir b..dur yedim kapatveriniz diye ikrr etmi yle mi? Ben Mardirosdan byle bir sz byle bir ikrr iitmedim ve sonra yz liray vermi olduunu iiderek kendisinden de bir ey sormadm. fdeni imz et Edeyim (mza)

----------

----486

----------

Maznn- aleyhimden olub celb olunan Baecikde otelci ve Amerikan Mektebi vekl-i harc elli yanda Baecikde mtevellid orta boylu, dz alnl el gzl, bycek burun ve azl, enli ve ukur tra eneli, kumral ka ve sa ve bykl, buday benizli Bogos Kuryan veled Karabetin ifdesidir / 21 Mart 331
imdiye kadar hi mahkm ve mahbs oldun mu okur yazar msn mteehhil misin? imdiye kadar hi mahkm ve mahbs olmadm okur yazarm mteehilim ocuum vardr. Mardiros Kirkora cebren fil-i en icr etmi Simon ve sen ve Kirkorda merkumu darb ve tehdt ve malm-l mikdr akesini ahz etmisiniz nasl oldu? Baecikde Amerikan Mektebinde vekl-i harc bulunduum iin ok defa stanbula gelir giderim yine kitb almak iin stanbula gelmidim Tern-i snnin yirmi yedinci gn sabahleyin Kumkapdan Byezide doru kmakda iken teden beri tandm Simona tesdf etdim Simon bana gel urada bir i var takb edelim dedi nedir dedim sizin Baecik mektebli Kirkor ocuu Telliyan nmnda birisi badan karm rzna taarruz ediyor bugn de yine urada bo hnesine ard rzna geecek gel bunlara bir baskn verelim dedi ben bir mddet teredddden sonra mektebimizin talebesi olmak mnsebetiyle Simonun teklfini kabl etdim ben Telliyan nmndaki ahs katiyyen tanmyordum Simonla berber ncirdibine gitdik Simon bana hneyi gsterdi ite buraya ard ocuu dedi ben sokak kapsn itdim kapnn iki kanad birden ald u hle gre ev tamr edilmekde imi kapnn srmeleri srlmeyerek kapanm itince aldn anlyorum Simonla kapdan ieri girdik kimse yok mu diye seslendim merdivene bakdmda yukardan tanmadm ve muahharen isminin Telliyan olduunu rendiim ahs grdm yukar kdm Simon da arkam sra gelib Telliyann pantolonu dmeleri ak idi ayn zamnda Kirkor ocuk da pantolonlar zlm donu da ak donsuz bir hlde ayaka sofada bulunuyordu ben bu hli grnce Telliyann yzne tkrdm btn dnya kan alyor sen burada lemin ocuklarn kandrb rzna geiyorsun dedim ve gzlerim kararm olduu iin ocua da bir tokad vurdum ocuk utand alamaa balad ben Telliyana seni gidib imdi polise malmt vereceim dedim yalvarmaa balad benim nmsumu leke-dr etmeyiniz uyualm size para vereyim yz lira yz lira vereyim beni braknz dedi bunun zerine nms para ile satlmaz dedim ve cebimden bir kd kararak kendi lisnndan ben Kirkor ocua hnemde fil-i en icr ederken Simonla Kuryan Efendiler geldiler mhede etdiler bunu imz etmesini teklf etdim imtin etdi 487

bunun zerine polise malmt vermek zere aa indiim zamn Kirkorla Simon Telliyan bayld dediler ben de kb bakdmda hakikaten Telliyan sersemlemi mteessir olmu grdm bunun zerine polise malmt vermee lzm grmedim Simonla Kirkoru alb dar kdm gidib vlidesine malmt verdim ben sonra brakb Baecike avdet etdim Baecike gitmezden evveli be alt gn sonra Simonla ikimizi Sultanahmed Ahz- Asker ubesine celb etdiler bizi oradaki memrn-i askeriyye siz ordunun ierisinden gayr-i Mslim askerlerin firrna dellet ediyormusunuz dediler biz tabi adem-i malmt beyn etmekle berber Telliyan ile Kirkor meselesini der-miyn etdik bizi salverdiler baka bir mumele yapmadlar onun zerine ben Baecike gitdim imdi davet etmisiniz kalkdm geldim biz katiyyen Mardirosu darb etmedik ve bir parasn bile almadk tehdt dahi edib sened imzlatmak dahi istemedik yalnz o bize para vereceini syledi biz teklfini katiyyen kabl etmedik ite mesele bundan ibretdir. Simon Kirkorun Mardiros Telliyan rzna geeceini nereden haber alm ve Kirkor kendisine neler sylemi? Simon bana Kirkoru Mardiros Telliyanla konuduunu ve Telliyann bunun peinde doladn grb bhelendiini ve Kirkordan sulinde kendisine Telliyann rzna gemek zre para teklf etdiini sylediini ve o gnde yine bunun bo eve gitdiini grb gzlemek zre gitmek istediini beyn ve benim de berber gelmekliimi teklf ve srr etmesiyle birlikde gitmidim Simon sana Mardirosun ocuun rzna gediini de haber aldn syledi mi? Hayr yle bir ey sylemedi Mardirosun ocuun rzna gediini haber aldn anlatmad fakat sonra Kirkor ocuk annesinin yannda bize anlatmd bir gn Mardiros Telliyan fesci dkknlarna gelmi fes kalblatm bununla hnesine fesi gndermi hnesinde rzna gemi imi ben bundan iitdim fdeni imz et Edeyim (mza)

----------

-----

----------

488

Bery-i mtlaa tebl olunur / 21 Mart 331 Merkum Kirkorun muyenesini hv olub ahren bir sreti Tabbet Diresinden irsl edilmi olan raporda sr- cebr iddet olub olmadna dir sarhate tesdf edilmeyib filin vuku bulub bulmadna dir zh grlememesine binen u cihetin dire-i mezkreden istifsr Mardiros Efendinin elli be yanda olduunu sylemesine gre mm-ileyhin dahi fil-i mezkru icrya muktedir olub olamayacann ve binen-aleyh Kirkorun muyene raporundaki noksniyyetinden n tekrr muyenesi cb etdii takdrde grlecek srn Mardiros Efendinin bade-l-muyene andan(?) husle gelebilecek derecede olub olamayacann Dire-i Tabbetce verilecek raporda zikr ve tasrhi mtlaasyla evrk ide olundu / 22 minh Kirkor ocuun muyenesini hv rapor istzh taleb edilmi husst mutazammn ve kat-l-mfd bulunmasna nazaran tekrr istzha lzm- kann grlemedii gibi elli be yanda olduunu ifde eden maznn- aleyhin fil-i mdde bihi ka adm-l-iktidr bulunduuna dir bir iddis sebk etmedii gibi kendisinin bir malliyyeti tahakkuk etmedike o sinnde bulunan bir ahsn fil-i livtay tabaten kaa muktedir olamayaca kazyyesi de vrid olamayaca cihetle bu huss hakkndaki taleb vechile f-y mumele olunmasna da lzm- kann grlememi olduundan ess mdde hakknda mtlaalar beyn buyurulmak zre ideten tekrr tebli olunur / 23 Mart 331 Raporda yalnz sr- cebr iddetin mhede edilemedii beyn edilmi ve u cihetle merkumun fil-i ena marz olub olmad tavazzuh etmediinden mtlaa-i sbka vech ile f-y mumele buyrulmas zmnnda ide olunur / 24 minh Bamuvin (mza-Mhr) -----------------------

Vuk bulan istzha Etibb Diresinden ber-tafsl cevb verilmi olmasndan tekrr tebli olunur / 4 Nisan 331 (mza-Mhr) bu evrk- tahkikiyye mtlaa ve tedkik olundu Kirkor ocua fil-i en icr etdii beyn edilen Mardiros Efendi ve Mardiros Efendiyi darb ve tehdd ile mikdr- malm mebla ahz etdikleri ihbr olunan Simon ve Kirkor ve Kuryan haklarnda sebk eden taleb zerine icr klnan tahkikat- istintakiyye netcesinde merkumndan Mardirosun fil-i ene ve dierlerin darb ve tehdd sretiyle parasn ahza mcseretleri hakknda medr- muhkeme dell-i kann ve ihbr olmadndan Usl-i Muhkemt- Ceziyye Kannunun yz yirmi nc mddesine tevfkan men-i muhkemelerine karr its taleb ve iddi olunur / 7 Nisan 331 Bamuvin (mza-Mhr) 489

bu iddi-nme mtlaa klnd Kirkor ocua fil-i en icr eyledii iddisyla maznn- aleyh olub evsf- lzmesi mazbt ve gayr-i mevkuf Mardiros Efendi ve Mardiros Efendiyi darb ve tehdd ile akesini ahz eylemelerinden kezlik maznn- aleyhim olan merkum Kirkor ocuk ve Simon ve Kuryan haklarnda icr klnan tahkikat- istintkiyye netcesinde maznn- aleyhimnn fil-i mezkra mcseretlerine dir bir gn dell ve emreye dest-res olunamadndan Usl-i Muhkemt- Ceziyye Kannunun yz yirmi nc mddesi mcibince men-i muhkemelerine ve seksen guru harc- istintkn Kirkor ocukdan tahsline karr verildi / 8 Nisan 331 Mhr (stanbul Bidyet Mahkemesi Mstantiklii) Tasdk olundu /minh (mza)

Vurdu / 9 minh

----------

-----

----------

Zabt Varakas Bir meseleden dolay ksm- siys memrlarndan Aravir Efendiye verilmek zre metn-i zabta muharrer yedi aded II iretli ve iki aded eekli(?) lira-y Osmn mm-ileyhin sa pantolonun cebinden karlm olduunu aynen mhede eylemi olduumuzu mbeyyin ibu zabt varakas tanzm ve taht- imzya alnd / 14 Haziran 331 Gedikpaa Mukayyidi (mza) Ksm- Siys Memru Hidyet Gedikpaa Muvini (mza)

Bu dahi (mza)

Bu dahi (mza)

Gedikpaa Memrlarndan 817 Vehb

----------

-----

----------

490

Byezid Gedikpaa Mevkii Muvinlii Aded 1 512 Byezid Merkez Komiserliine Mesele-i malmeden dolay Telliyan Efendinin hnesinde ittihz edilen tedbir netcesinde ve crm-i mehd hlinde der-dest olunan Beyolu Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendinin hn-i der-destinde zerinden msdere edilen birisi Simidfesson dieri Villi sistemde olmak zre iki aded tabanca ve mezkr tabancalara id arjr dernunda ve akda on iki aded meml fienk refkatimizde bulunan ksm- mezkr memrlarndan Hidyet Efendiye teslmen gnderilib kez zerinin taharrsinde zuhr eden ve ol-bbdaki zabt varakasnda nin ve almetleri muharrer bulunan dokuz aded Osmnl lirasyla elde edilen evrk- hussiyyesi mmz bir zarfa mevdan ve memra teslmen ve kendisi mevcden irsl ve izm klnd efendim / 14 Haziran 331 Gedikpaa Muvini Ahmed Hamdi

----------

-----

----------

Zabt Varakas
Gedikpaada Bostanali Mahallesinin kilsa cddesinde kin 24 numrolu hnede mutasarrfen skin tccrdan Telliyan Efendiyi Kafkasya Ermeni Komitesine it-y intda bulunduundan dolay mm-ileyh ve emsli haklarnda gy kendisine havle edilmi bir liste olub tahkikat icr edeceini ve meseleyi bi-n-netce resme koyduu takdrde iin vehmet kesb ederek belkide idmn mcib olabileceini makam- tehddde beyn ederek kendisiyle mevcd olan murefelerine binen her hlde iin nn almak lzm geleceini ve buna ise bi-z-zt kendi tavassut ederek cb edenlerle grdkden sonra bunun neye mutevakkf olacan anlayb iki gn sonra gelib anlatabileceklerini ve bu da bi-t-tab para ile mmkin olub avdetine kadar tedrktda bulunmasn tenbh ederek gitmi olan Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendinin ber-mcib-i tafslt avdetini mtekb mm-ileyh Telliyan Efendinin vuk bulan mrcaat zerine telakk klnan emre ittib-en ehr-i hl-i Rmnin on nc Cuma ertesi gn akam zevl sat be karrlarnda mezkr hneye zrde vaz-l imz memrn refkatyla gidilerek st kat odalardan birinde oturulub orada iret konulan dier zabt varakalarnda muharrer olduu vechle yedisi ninl ve ikisi ninsz olarak dokuz aded Osmnl liras gelecek olan Aravir Efendiye verilmek zre Telliyan Efendiye verilib o 491

gece zevl sat on ikiye kadar intizrda bulunulmusa da gelmediinden n klb ferds Pazar gn sabhleyin sat dokuz buukda tekrr zikr olunan hneye gidilib tahmnen bir sat intizrdan sonra gelmi olan Aravir Efendi hne shibi Telliyan Efendi tarafndan alt katda ve kapdan ieriye girilie nazaran sol cihetde bulunan odaya kabl edilerek ieri girib kapy ksmen kapadkdan sonra cmlemiz aa inerek kap nnde aralkdan ber-vech-i t muhverelerini istim eyledik yle ki: Oda kapsna gelindikte cmle kaps cihetinde Sivil Memr Hidyet ve matbah cihetinde muvin Ahmed Hamdi Efendi ve Hidyet Efendinin arka cihetinde Polis Memru Vehb Efendi bulunduumuz hlde Hidyet Efendi ibtidki balayan muhverelerinden iin n alnabilmesi ancak bin liraya mtevakkf olduunu Aravirin beyn edib Telliyan Efendinin de bunun iki yz lira ile bitirilmesini ve Aravir ise nihyet iki yz elli liraya rz olmas zerine Telliyan Efendinin o gn iin ancak otuz lira verilib mtebksini be gn sonra tediye edeceini syleyib dierinin de muvfakat zerine yannda bulunan dokuz liray verib st tarafn yukardan getirmek zre dar kb bunu mtekb ieri girib Aravir Efendiyi der-dest ederek zerinde bulunan iki aded tabancasn msdere etdikleri Hamdi Efendi muhverenin yalnz Aravir Efendinin bin lira laf edib sonra iki yz elli liraya rz olduunu ve ale-l-hesb o gn Telliyan Efendi tarafndan otuz lira verebilib mtebksini drt be gn sonra vereceini syleyib nezdinde olan dokuz lira yksek sesle tadd etdiini iidib st tarafn yukardan getirmek zre dar kdkdan sonra ieri girerek slif-z-zikr mm-ileyh Aravir Efendiyi der-dest etdiklerini Vehb Efendi dahi yalnz dokuz lirann tadd olunarak verilib st tarafnn yukardan getirileceini iidib bade der-dest ile karagola getirildikte mezkr iretli liralarn zerinden vey pantolu cebinden kdn mbeyyin ibu zabt varakas bi-t-tanzm ve bade-l-kre taht- imzya alnd. / 14 Haziran 331

Gedikpaada Bostanali Mahallesinde Kilsa cddesinde 24 numrolu hnede mutasarrfen skin kepek tccrlarndan Telliyan Mardiros (mza) Byezid Merkezi Polis memurlarndan 817 Vehb Mdriyyet-i Ummiyye Ksm- Siys memrlarndan Hidyet Byezid Merkezine merbt Gedikpaa Mevkii Muvini Ahmed Hamdi -------------492 ----------

Zabt Varakas
ehr-i hl-i Rmnin on drdnc Pazar gn zevl sat bir buuk karrlarnda grlen lzm- resmye mebn Beyolunda Feridiyede Eri Sokakda yorgancnn zerinde hnenin bir odasnda ikamet eden Mdriyyet-i Ummiyye Ksm- Siys memrlarndan Nian Efendinin odas taharr edilmise de bir ey zuhr etmeyib avdetde ve esn-y rhde mm-ileyhe Tarlaba Cddesinde tesdf olunarak der-dest edilib Taksim Merkezine getirilerek zerinin dahi icr edilen taharrsinde zuhr eden baz huss evrk bir zarf dernuna konularak zeri imz edildikten sonra ahz edilib Mdriyyet-i Ummiyye tarafndan kendisine verilib hnesinde bulunduunu syledii revolveri dahi bi-l-vsta getirtdirilerek aded fiengiyle maan msdere olunub merkeze getirildiini mbeyyin ibu zabt varakas bi-t-tanzm ve hzirna krat olunarak imz edildi. / 14 Haziran 331

Mdriyyet-i Ummiyye Ksm- Siys memrlarndan Hidyet

Merkez-i mezkr mrettebtndan 817 Vehb

Byezid Merkezi Muvinlerinden Ahmed Hamdi

----------

-----

----------

Zabt Varakas
bu bin yz otuz bir senesi Hazirannn on drdnc gn zevli sat bir karrlarnda grlen lzm- resmye mebn Mdriyyet-i Ummiyye Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendinin ikamet eyledii Beyolunda Tarlaba Cddesinde 124 numrolu Madam Kleopatra Apartmannn st katndaki odasnda icr klnan taharriyytmzda kendisine bavulunun dernunda bir kta el ile ilenmi Ermenistan tablosu ile muhbert- hussiyyesine dir baz evrk ve mektb ve karpostal ve cild eczsz biri [Vank] dieri [adaktar] bir dieri Ani nm Ermeni ehrinin bozulmasna dir yazlm olan kitblarla bir aded [E M R A S Y] harfli tamga ve siyah kabl bir evrk portmeni ile bir aded muhtra ve on bir aded hi yazlmam ufak muhtra defteri ve bir kutu dernunda lstik hurft hv mretteb yazlar ve sire zuhr ederek ahz edilerek merkeze getirilmi olduunu mbeyyin ibu zabt 493

varakas bi-t-tanzm ve hzirna bade-l-kre taht- imzya alnd. / 14 Haziran 1331

Mdriyyet-i Ummiyye Ksm- Siys memrlarndan Hidyet

Merkez-i mezkr mrettebtndan 817 Vehb

Byezid Merkezi Muvinlerinden Ahmed Hamdi -----------------------

494

Beyolunda Tarlabanda, cdde zerinde 124 numrolu hnede nc katda msteciren ikametle Ksm- Siys kinci memrlarndan yirmi yedi yalarnda Yozgadn Boazlyan kazsndan orta boylu sarn beniz (uzunca ehre) kumral sa ve kal, sakal ve by matr, siyah redinkot, beyaz yelek, lacivert ve beyaz izgili pantolon iks eden sivrice burunlu Yasi olu Aravir Efendinin zabt olunun ifdesidir / 14 Haziran 331
Ne vaktten beri Ksm- Siys memriyyetlerinde bulunuyorsunuz ve ka guru ma alyorsunuz. ki seneden beri bu memriyyetdeyim, mhiyye on be lira mam vardr. Der-sadette efrd- ileniz var mdr, var ise kimlerden ve ka nfsdan ibretdir. ilem memleketdedir, Der-sadetde yalnz bulunuyorum kamet etmekde olduunuz hneye ka lira cr veriyorsunuz. Bir buuk lira veriyorum Nerelerde ve hangi mekteblerde tahsl grdnz ve bu na kadar ne gibi memriyyet vey sftla itigl ettiniz. Kayseride Talas Amerikan Mektebinde, Burusa Dr-l-harirnde tahsl etdim. Bir mddet Msrda Ermeni Mektebinde ngilizce muallimliinde bulundum, bir Mertiyyetden sonra Ermeni Hnak Komitesine dhil olarak drt sene kadar komiteye hidmet etdim bilhire istif ederek Msra gidib mrr-z-zikr muallim oldum. kamet etmekte olduunuz hne vey odada senden baka daha kimler vardr. Taht- istcrmda bulunan odada yalnz bir bende-niz varm. Hazirann on birinci Pencenbih gn akam yan Cuma gecesi zevl sat on rddelerinde Gedikpaada Neviye Cddesinde bil numrolu dakk tccrndan Mardiros Telliyan Efendinin hnesine gitmisiniz; oraya ne maksadla gittiniz. Bende-niz mm-ileyhi bir olan meselesinden dolay tanyor idim, mezkr Pencenbih gn bende-nizi grd ve mhimm bir meseleden dolay benimle grmek istediini beyn ve bende-nizi hnesine davet eyledi, bende-niz de Cuma gecesi vasat sat dokuz buuk, on rddelerinde mm-ileyhin hnesine gitdim mm-ileyh m-dm ki siz mhimm bir memriyyette bulunuyorsunuz bende sizinle grmeyi rz eder ve kendimce pek mhimm add ederim diyerek mukaddime 495

yapdkdan sonra bende-nizle gyet mhimm bir meseleden dolay arz ve amk grmek istediini ve fakat vaktin adem-i msadesine mebn Cuma ertesi gn herhlde hnesine gelmekliimi syledi, ben de kabl ederek ayrldm. Cuma ertesi gn gelemedim, bugn vasat sat on rddelerinde yine mm-ileyhin hnesine geldim beni keml-i sammiyyetle hnesine kabl etdi. Ve hkmetce komitelerden msdere olunan evrk miynnda ihtiml ki benim de evrkm zuhr eder ise, nki komitelerle aram iyi olmad iin bana bir dmanlk yapmalarndan korkuyorum ric ederim u evrk tedkik ediniz. yed benim bir kdm zuhr ederse bana haber veriniz ve beni muhfaza ediniz belki bir fenlk gelir dedi, bende-niz de meseleyi btn urynlyla Devm ediniz Hkmete arz etmek zre bu meselenin bin liradan aa hall edilemeyeceini syledim. Mm-ileyhin ric ve istirhm zerine nihyet iki yz elli liraya rzsunu isf edeceimi ve kendisini kurtaracam syledim, mm-ileyh drt gn sonra tekrr grmek ve mtebk iki yz krk bir lirasn dahi o vakt vermek zre bende-nize ale-l-hesb dokuz Osmnl liras verdi, ben de paralar elime aldm bu esnda bir sivil ve mtekben bir resm memr odadan ieriye girib zerimi taharr etdiklerinde, zerimde bulduklar lorur(?) ve fienglerimle evrklar aldlar ise de paralar elimde bulunduu iin gremediler ve beni alb Gedikpaa Karakoluna gtrdler, fakat esn-yi rhde elimde tutmakda olduum dokuz liray pantolonumun cebine koymu olduumdan bu paralar tekrr zerimin taharrsinde cebimden kardlar. Pencenbih gn Telliyan Efendiyi nerede grdnz ve bu esnda sizi dier kimseler grd m. Yevm-i mezkrda sat zevl be buuk rddelerinde Tavukpazarnda fskiyeli kahve-hneye gidib mezkr kahve-hne msteciri bacanahm(?) Gabrilden memleketden mektb gelib gelmediini sul etdim gelmedi cevbn alnca kahvede oturmayarak doruca enberlita karsnda ke banda ismini bilemediim bir tatlcya girdim Devm ediniz. orada bir dondurma yedikden ve bir iki ayran idikden sonra (Dondurma vineli vey kaysl idi) bir gezinti yapmak maksadyla tramvay cddesini takben ve cddenin sol tarafndan Byezide doru gelmekde iken Gedikpaaya inecek sokaa yakn bir mahallde kabr-istn nlerinde Telliyan Efendiye tesdf etdim mm-ileyh yalnz idi evvelce sylediim vechle bende-nizi ite orada hnesine davet etdi

496

Telliyan Efendi ile sat altda grdnz ve gece sat onda hnesine gitdiinizi sylyorsunuz. Bu arada geen drt sat nerelerde ve kimlerin yannda imrr etdiniz Telliyan Efendiden ayrldkdan sonra enberlitan yanndaki cddeden ve Ksm- Siys Diresi nnden geerek Eminn ve kpr ve tnel tarkleriyle Beyoluna kdm. Beyolunda Misi(?) Sokanda Operatr Doktor Zertar Efendinin muayene-hnesine gidib doktoru orada bulamadm. Yalnz hidmetisi ismini bilemediim ahs orada idi dizimdeki kurun cerhasn kendi elimle pansuman yapb baladkdan sonra yaya olarak Cdde-i Kebr ve Yksek Kaldrm, Karaky, Kpr, Eminn cddelerini takiben Sirkeciye geldim, orada akrn kahvesinin alt tarafndaki kahvenin nnde oturmakda olan Deniz Merkezi Komiserlerinden Mrteza Efendiyi sivil elbise ile grdm, kendisiyle konumakszn Bb- l Devm ediniz. ve Divanyolu Cddelerini takben hi kimse ile konumakszn ve hibir tarafa uramakszn Gedikpaa Karakolu nnden geerek Telliyan Efendinin hnesinin Ermeni Kilsas civrnda bulunduunu bildiim halde sokak ve numrosunu bilemediimden karakoldan aa tarafdaki keyi dndmde ism ve hviyyetini bilemediim ve gece olmak hasbiyle eklini dahi tarf edemeyeceim bir Ermeniye Trke olarak hnesini sul etdim, mm-ileyh de hneyi ire etdi, ben de hnenin kapsn vurduumda Telliyan Efendinin kk kermesi kapy ad ve ne istediimi sul etdi, ben de kendimi bildirdikden sonra Telliyan Efendi bi-z-zt gelib bende-nizi ieriye ald ve birinci katda sol kolda bir odaya oturtdu. Bundan sonra cereyn eden hli arz etmi idim. Bu meselenin sret-i cereynndan gerek Ksm- Siys Mdriyyetini ve gerek efrddan hi kimseyi haber-dr ettin mi idi. lk defa kendisiyle grtmzde meselenin mhiyyetine vkf olduum iin bi-t-tabi ne Ksm- Siys Mdriyyetini ve ne de bakasn haber-dr etmedim. Pencenbih gn akam yan Cuma gecesi Telliyan Efendi ile grdnz zamn mm-ileyh size mhimm bir mesele syleyeceini ifde etdii hlde ne esbba mebn byle mhimm bir meseleyi anlaybda Cuma ertesi gn talk etdiniz. Epeyce mddet teden beriden konudukdan sonra mhimm bir mesele syleyeceini ve fakat vakt ge olmasna mebn Cuma ertesi gn tekrr gelmekliimi syledi ben her ne kadar srr Devm ediniz

497

etdimse de sylemedi, o hlde Cum ertesi gn ya bir kahvede ve-yhd Polis Mdriyyetine gelib beni grmesini teklf etdimse de muvfakat etmedi ve hnesinde grmekliimizin daha mnsib olacan sylemesi zerine hneden ayrldm. fdeniz okundu doru ise imz ediniz Ederim Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

Gedikpaada Sarayiinde yirmi drt numrolu hnede mutasarrfen ikametle Unkapannda 47 numrolu maazada kepek ve dakik ticretiyle itigl eden tebaa-i Osmniyyeden, sitneli, 58 yalarnda, mteehhil Mardiros Telliyan Efendi veled Ohannesin zabt olunan ifdesidir/ 14 Haziran 331
Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendiyi ne vaktden beri ve ne sretle tanyorsunuz. Bende-niz bu adam geen sene Knn- evvelinden beri tanrm zr bu Aravir Efendi ile Gedikpaada Sarayiinde bir hnede skin kundurac Simon Aleksinyan ismindeki ahs ile Hnak Komitesine mensbdurlar. O vakt bunlar komite nmna beni tehdd ederek otuz lira ile otuz guru aldlar ve mesele Polis Mdriyyetine aks etdi ve hatt Simon Efendi sekiz gn kadar taht- nezretde kald ise de bu Aravir Efendi ne yapb yapb merkumu kurtarm idi. te kendisini o vaktden beri tanrm Mm-ileyhin Ksm- Siys memrlarndan olduunu nereden ve kimden haber aldn. Merkumun Ksm- Siys memrlarndan olduunu el-yevm Kengiride nefy edilmi olan, akmakclar Yokuunda Sebuhyan Hnnda 19 numrolu yaz-hnede komisyonculuk eden Tomacyandan haber alm idim (mza)

Merkumu Hazirann on birinci Pencenbih gn grb hnenize davet etdiniz mi, etdiniz ise kendisini nerede grb davet etdiniz. 498

Bende-niz bu adamn mhiyyetini zten arz etdiim vechle daha evvelden bildiim iin katiyyen hneme davet etmedim ve etmem yalnz Hazirann on birinci Pencenbih gn akam yan on ikinci Cuma gecesi vasat sat onu on dakika geerek hnemizin kaps vuruldu, bi-z-zt kapy ab kim olduunu anlamak zre darya bakdmda gzlkl ve mkellef elbiseli bir ahsn kapnn nnde durmakda olduunu grdm, ne istediini sul etdiimde birz benimle grmek istediini sylediinde kendisini nezketen ieriye aldm alt katdaki odaya girer girmez kim olduunu ve ne iin ziyrete geldiini sul etdiimde kendisinin geen sene grdm Aravir Efendi olduunu ve mhimm bir mesele iin grmeye geldiini syledi, bende-niz Aravir ismi iidince yreime bir korku kd. e fide ki kapy am ve kendisini ieriye alm olduum iin bir ey yapamaz idim. Meselenin ne olduunu sul eylediimde kendisinin Beyolunda cerh edilmi olduundan ve Heyet-i Vkely da kurtarm olduundan bahsle Talat Beyin kendisini el stnde tutduunu ve hatt maiyyetinde de iki polis memrunun bulunduunu syledikden sonra Hnak Komitesine para verib vermediimi sul etdi, ben de vermediimi syleyince ihtiml ki sen para vermedin, ve fakat ben hkmetce komite efrd yedinden msdere edilmi olan evrk miynnda sizin tarafnzdan on lira verilmesi hakknda tahrrt kaleminde Ermenice yazl bir kd grdm, ihtiml ki bu kd Hnak Devm ediniz Komitesi tarafndan yazlb nmnza gnderilecekdi, ite bu kd grdm ve sizi tandm iin kaleme sened verib nezdime aldm diyerek yeil renkli ve el byklnde ve mor mrekkeble Ermenice yazlm bir kad ire etdi bunun meli: Mardiros Telliyan. On liradan ibret olduunu ve geen sene Knn- snsinin on beinde muharrer olduu anlald ve bu miynda bir de mufassal, Trke yazlm bir kd kararak bu kdn da fezleke olduunu syledi, bu fezlekenin kii tarafndan tanzm edilib aleyhimde makam- idine verileceini beyn ve bunlarn meydna karlb karlmamasn istifsr etdi. Bende-niz de geen seneki hli tahattur etdiim cihetle kendisini bir tuzaa drmek maksadyla bu hussda muvenetine muhtc olduumu syledim, merkum yle ise ben bu efendi ile grb netceyi yarn size bildirir ve bir eyler yaparz dedi, bende-niz de bunun maksad benden bu vesle ile para ekmek olduunu bildiim ve ferds Cuma olmak hasbiyle belki merkez memru Bahr Beyi merkezde grb vakay sylemeyeceimi dnerek Cuma gn Kadkyne gitmek mecbriyyetinde olduumu ve Cuma ertesi gn ancak sat beden sonra hnemize gelmesini syledim mm-ileyh ben size haber gnderirim tramvay cddesine gelir ve orada grrz dediyse de bende-niz muvfakat etmedim. Merkum Cuma ertesi gn sat bede 499

geleceini bi-l-beyn Karabeti merkumu Devm ediniz

hneden

kmasn

mtekb

mahdmum

takb etmek zre arkasndan gnderdim birz sonra Karabet geldi, keden dnb Gedikpaa Karakolunun nnden geerek tramvay cddesine doru gitmekde olduunu syledi. Bunun zerine mahdmumu karakola gnderib muvin efendiyi artdm, fakat muvin efendi mezn bulunduu iin Polis Memru zzet Efendi geldi, meseleyi mm-ileyhe syledim ve Bahr Beyin merkezde bulunub bulunmadn sul etdim, merkezde olduu cevbn aldmsa da ale-s-sabh haber vermeyi terch etdim, Cuma sabh merkeze gelib Bahr Beye ihbr- keyfiyyet etdim, mm-ileyhin tertbi zerine dokuz aded Osmnl lirasn iaretleyib kseme vaz etdim, Cuma ertesi gn sat beden sonra Bahr Bey ile daha drt sivil memru hnemize gelib intizr etdikse de gelmedi bu sabh yine ayn sretle intizrda iken zevl sat dokuz rddelerinde Aravir yalnz olduu hlde hnemize geldi ve bende-niz de kendisini yine aadaki odaya kabl etdim, mm-ileyh vazfesinin kesretinden bahsle gece gelemediinden dolay beyn- itizr etdikden sonra, meselenin derkr olan ehemmiyyetinden dolay bin liraya yaplr bir i olmad hlde mahz htrnz iin kat olarak iki yz elli lira verildii takdrde mebhs kdn imh ve meselenin baslmasna alacan aks takdrde netcenin vahm Devm ediniz olacan syledi, ben de iki yz elli lirann pek ziyde olduunu ve elli lirasnn daha ltf edilmesini ric etdim, olamaz fakat belki bir cbna bakarz dedi, bende-niz de teekkr etdikden sonra yle ise size yirmi otuz lirasn pen olarak imdi vereyim mtebksini de drt gn son tediye ederim dedim, mtebksinin biran evvel verilmesini syledi bende ilerin yolunda olmadndan bahsle ancak bu mddet zarfnda paray tedrik edebileceimi syleyerek para ksemi karb evvelce iret-i mahssa ile ksemde bulunan dokuz Osmnl lirasn eline verdim ve yirmi bir lirasn da yukardan getireceimi syleyerek odadan kmaklm mtekb darda beklemekde olan memrn-i merkumu crm-i mehd halinde der-dest edib karakola getirdiler, bu liralar ile lrver(?) ve sir evrk zerinde zuhr etdi ve vaka da burada hitm buldu Merkumun hnenize gelib gitdiini gren ve sizi bu sretle tehdd ederek para taleb eylediini iiden kimse var mdr Merkumun hnemize gelib gitdiini btn hne halkmz grd fakat beni tehdd etdiini ve para taleb eylediini gren kimse yokdur. Yalnz sucu Bedrosun ra komumuz Zari ismindeki ocuk bu kdlar 500

bende-nize gsterir iken perdenin arasndan grdn bende-nize sylemidir fdeniz okundu doru ise imz ediniz (mza)

----------

-----

----------

Gedikpaada Sarayiinde 24 numrolu hnede pederi Mardiros Telliyan Efendi ile birlikde ikametle Galatada Ermeni Yatrogan(?) Mektebi talebesinden on alt yalarnda Karabet Efendinin zabt olunan ifdesidir. / 14 Haziran 331
Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendiyi ne vaktden beri ve ne sretle tanyorsunuz. Bende-niz kendisini tanmam. Yalnz ilk defa olarak geen Cuma gecesi hnemize geldiinde kendisini grdm ve isminin Aravir olduunu pederimden rendim Bu adam Pencenbih gn akam ne iin, ne maksadla hnenize gelmi ve pederinizle neler konumular ise hakikati syleyiniz Mm-ileyhin ne iin ve ne maksadla hnemize geldiini bilemem Cuma gecesi tahmnen sat on rddelerinde hnemizin kaps vuruldu pederim kapy adnda hi tanmadmz bu adam pederimle birka dakika konumak istediini bi-l-beyn ieriye girib pederimle berber aa katdaki odaya girdiler, bir buuk sat kadar pederimle konudular, fakat ne konuduklarn bilemem merkum hneden kmasn mtekb nereye gitdiini renmek zre pederim beni arkasndan gnderdi ben de Gedikpaa Karakolu nnden geerek tramvay cddesine doru gitmekde olduunu grnce gelib pederime haber verdim ve ne iin geldiini pederimden sul etdim gy Hnak Komitesi tarafndan on lira talebini hv Ermenice bir kadn komite efrd yedinden msdere olunan evrk miynnda Polis Mdriyyet-i Ummiyyesinde mevcd bulunduunu ve bu kadn meydna karlmamas iin kendisinden para koparmak madsadyla gelmi idiini ve kendisinin (hafiyye) memru olduunu beyn ve muvin efendiyi armaklm emr etdi (mza) Devm ediniz.

501

Ben de karakola gitdimse de muvin efendi mezn olduundan Polis Memru zzet Efendi hnemize geldi, pederim meseleyi mm-ileyhe syledii gibi ferds gn Merkez Memru Bahr Beye dahi ihbr etdi, Bahr Bey ile birka memr hnemize gelib Cuma ertesi gecesi intizr etdilerse de merkum grnmedi, bu sabh memrlar yine hnemize gelib saklandlar, pederimden yine bu maksadla dokuz Osmnl liras ald esnda memrlar merkumu yakalayb merkeze getirdiler, ite benim bildiim bundan ibretdir. Bu meseleye pederinizden baka gerek hnenizde bulunanlardan ve gerek sir kimselerden bakasnn malmt ve mehdt var mdr. Orasn bilemem ihtiml ki vlideminde benim kadar malmt vardr, yalnz sucu Bedrosun ra komumuz Zarinin dahi ayn sretle malmt vardr bunlardan baka hi kimse bir ey bilmiyor fdeniz okundu doru ise imz ediniz Ederim (mza)

----------

-----

----------

Gedikpaada Bilezikci Hn sokanda numrosunu bilemedii bir hnede ikametle Nuriosmniyede arkapsnda 23 numrolu Bedrosun sucu dkknnda raklk eden 17 yalarnda Einli, mcerred Zari veled Hogasn ifde-i mazbatasdr/ 14 Haziran 331
Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendi Hazirann on ikinci Cuma gecesi vasat sat on rddelerinde komunuz Mardiros Telliyan Efendinin hnesine gelerek Hnak Komitesi tarafndan on lira talebini hv Ermenice yazl bir kd ire ederek bu kdn Polis Mdriyyetince Hnak Komitesi efrd yedinden msdere olunan evrk miynnda grb aldn beyn ve bunun imhs iin kendisinden para taleb etmi ve bugn dahi tekrr hneye avdetle ale-l-hesb dokuz lira ald esnda der-dest olunmu ve vakay sen de grmsn mehdt ve mesmtnz neden ibret ise hakikati syleyiniz Bende-niz Cuma gecesi sat on rddelerinde Mardiros Efendinin mahdmu Karabet ile birlikde hnelerinin kaps nnde oturuyor idik, bu esnda isminin Aravir Efendi olduunu bilhire rendiim gayet k giyinmi bir efendi gelib kapy vurdu, Mardiros Efendi kapy ab ne istediini sul etdiinde bir iki dakika grmek istediini syleyerek 502

ieriye ve alt katdaki odaya girdiler, mahdmu Karabet bu yabanc adamn kim olduunu bende-nize sul etdi bilmem cevabn verdim ve ne konuacaklarn anlamak zre pencerenin arasndan bakdmda Aravir Efendinin cebinden evvela bir Trke yazl kad karb okuduunu ve mtekben ufak ktada dier bir kad kararak bunun da Ermenice yazlm Devm ediniz. olduunu ve yine mm-ileyh tarafndan krat edilmekde idiini grdm. Fakat ne konuduklarn ve bu kadlarn neden ibret olduunu iidemedim, bir buuk sat sonra merkum kb gitdi, Karabet bu adamn kim olduunu ve ne iin gelmi idiini pederinden sul ettiinde: Bu adamn (hafiyye) memru ve isminin dahi Aravir idiini ve gy Polis Mdriyyet-i Ummiyyesince Hnak Komitesi efrd yedinden msdere olunan evrk miynnda on lira talebini hv kendisine id dahi bir varaka zuhr etdiinden bu kadn yok edilmesi iin para koparmak maksadyla geldiini ve Cuma ertesi gecesi tekrr geleceini beyn etmekle berber mahdmu karakola gnderib muvin efendiyi artd ise de muvin efendi mezun bulunduu iin Polis zzet Efendi geldi vakay mm-ileyh anlatd. Merkumun tekrr geldiini grmediim gibi netcenin dahi ne olduunu bilmiyorum yalnz merkumun der-dest olduunu bugn Karabetden iitdim benim malmt ve mehdtm bundan ibretdir fdeniz okundu imz ediniz Ederim (mza)

----------

-----

----------

Beyolunda Eri Sokakda yorgancnn zerindeki hnenin ikinci katnda bir odada ikametle Ksm- Siys nc ube memrlarndan Sivas kasabas ahlsinden otuz iki yanda mcerred olduunu ifde eden Nian Efendi veled Karabetin ifde-i mazbatasdr/ 14 Haziran 331
Ne vaktden beri Ksm- Siys memriyyetinde bulunuyorsunuz ve ka guru maa alyorsunuz. Bir sene iki aydan beri memriyyetde bulunuyorum ve ehr be yz guru maa alyorum 503

Ayda ka guru hne cr veriyor ve memleketinize ka guru gnderiyorsunuz. Drt mecdiyye cr veriyor ve mhiyye yarm lira da memleketime gnderiyorum, Aravir Efendi de kezlik mhiyye bir lira memlekete gnderir Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendi ile bir gn karbet ve advetiniz var mdr ve kendisiyle ne vaktden beri tanyorsunuz. Mm-ileyh benim enitemdir, be seneden beri kendisini tanrm, bu sebeble bir gn advetimiz yokdur. Siz hangi mekteblerde ve ne derece tahsl grdnz ve memriyyete girmezden mukaddem ne gibi ilerde bulundunuz. Bende-niz pek az derecede Ermenice yazabilirim. Trke katiyyen yazamam zir hi tahsl grmedim memriyyete girmezden mukaddem pastaclkla itigal etmekde idim Siz dimen bu Aravir Efendi ile birlikde mi gezersiniz. ok vaktler birlikde gezeriz nki kendisi Hnak Komitesi tarafndan dur- taarruz olduu iin birlikde gezmek mecbriyyetindeyiz. (mza) Hazirann on birinci Pencenbih gnnden bu gne kadar yine merkumla berber mi gezdiniz, ve nerelere gidib kimlerle grdnz ise hakikati syleyiniz. Yevm-i mezkrda leye kadar hnemde oturub ondan sonra yalnz olarak Ksm- Siys Diresine geldim akamzeri sat alt rddelerinde Aravir Efendi ile birlikde direden kb Aravir Efendinin Beyolundaki odasna gitdik sat sekize kadar mm-ileyhin nezdinde oturub birlikde odadan kdk bende-niz yemek yemek zre kendi hneme gitdim mm-ileyhde gezmek zre Taksime doru gideceini beyn ederek benden ayrld, Cuma gn mm-ileyhi hi grmediim gibi direde de i olmad iin o gn hnemde geirdim, Cuma ertesi gn sabhleyin sat onda Aravir Efendinin hnesine gitdim sat on bir buuk rddelerinde birlikde darya kdk bende-niz yemek iin odama geldim mm-ileyh de direye gitdi bir mddet sonra direye geldiimde Aravir Efendiyi orada grdm, akamzeri sat be buuk alt rddelerinde birlikde direden kb Beyolunda Mis Sokanda Doktor Zartaryann muyene-hnesine uradk cerhasn doktor pansuman yapdrdkdan sonra birlikde kendi odasna gidib bir mddet gazete okudukdan sonra sekiz rddelerinde birlikde odadan kdk bende-niz yemek zre yine odama geldim kendisi de Taksime gideceini bi-l-beyn benden ayrld, bugn sabhleyin sat yedi buuk rddelerinde 504

Devm ediniz odamdan kb mm-ileyhin nezdine geldim ve her ikimiz birlikde Beyolundan miyen tnel tarkiyle Karakye ve oradan dahi tramvaya binerek doruca arkapsna geldik, oradan bende-niz direye gitmek istedimse de Gedikpaada birisini greceini beyn ederek birlikde gitmekliimizi syledi bende peki diyerek Gedikpaaya inen cddeyi takiben birz ilerledik mm-ileyh bende-nize hitben siz urada dondurmac dkknna giriniz ben imdi greceim adam ile grb gelirim dedi ben de mezkr dkkna girib iki sat kadar intizr etdimse de mm-ileyh vrd etmedi, benim de karnm ackd iin kalkb tramvaya binerek Eminnne gitdim ve oradan dahi kpr ve tnel tarkiyle Tarlabandan hneme gitmekde iken polis memrlar tarafndan Tarlaba Karakoluna gtrldm ve orada zerimi taharr edib zuhr eden evrk aldlar, ikamet-ghm dahi taharr etdiler orada bulunan lrverimi(?) aldlar. Binen aleyh ne iin der-dest olunduumu ne maksadla karakola getirildiimi bilmiyorum. Birlikde Beyolundan kalkb direye gelmek zre Gedikpaaya kadar geldiniz ve dondurmac dkknnda iki sat intizrdan sonra gy yemek iin tekrr Beyoluna gitmekdeki maksadnz ne idi. Benim mutdm her gn le yemeini hnemde ekl etdiim iin bugn de ayn sretle hareket etdim Aravir Efendi ile Gedikpaaya kadar geldiinizde mm-ileyh kimi greceini ve ne gibi ii olacan size sylemedi mi. Bana arz etdiim vechle yalnz birisini grb geleceini ve bir mddet mezkr dkknda intizr etmekliimi syledi Siz yemek yemek zre Gedikpaadan tramvay ve tnel creti vererek hnenize gitmeniz ve ayn vesit ile tekrr direye gelmeniz hayli bir masrafa mtevakkfdr ki bu para ile yemek yemek mmkin iken bu kadar klfeti ihtiyr etmeniz her hlde yemek yemek maksadyla Beyoluna gitmediinize bir dell-i katidir hakikati syleyiniz. Hayr bende-niz mahz yemek yemek maksadyla Beyoluna gitdim Pencenbih gn mm-ileyhle berber Tavukpazarnda fskyeli kahve ile enberlitada ge banda bir tatlc dkknna uramadnz m. Evet yevm-i mezkrda sat be rddelerinde birlikde fskyeli kahveye gidib kahve Kabrile mektb sul etdik ve yine birlikde kahve ryek sat kadar oturduk ve birer gazoz ierek yine birlikde enberlita karsndaki tatlc dkknna geldik, orada da ben bir sdlac ve mm-ileyhde kaymakl ve vineli dondurma yedi, oradan yine birlikde kalkb hibir tarafa uramakszn ben enberlita Cddesinden Mahmudpaa tarkiyle Eminnne ve oradan dahi tnel tarkiyle hnelerimize geldik 505

Gedikpaadaki hnede skin dakik ve kepek tccr Mardiros Telliyan Efendiyi tanr msnz Bu zt tanmadm gibi ismini dahi iitmi deilim Pencenbih gn enberlitada tatl yedikden sonra bu Mardiros Efendiyi grdnz m ve grdnz ise kendisini nerde grdnz ve neler konudunuz ise syleyiniz. Ne bende-niz ve ne de Aravir Efendi byle bir kimse ile grmedik. Pencenbih gn akam yan Cuma gecesi sat dokuz rddelerinde Sirkeciden Aravir Efendi ile birlikde gemekde iken orada bir kahvede Deniz Merkezi Komiserlerinden Murtaza Efendiyi sivil elbise ile grmediniz mi, yhd kendisiyle konumadnz m. Cuma gecesi bende-niz Sirkeciye gelmediim gibi Murtaza Efendi grmedim, yalnz ehr-enbih gn akam yan Pencenbih gecesi kendisinden bhe ettiimiz bir ahs Beyolundan Sirkeciye kadar takb etdik merkum orada bir kahveye girib selm verdi slm olduunu anlaynca istasyon karsndaki kahvelerin nnden gemekde iken Komiser Murtaza Efendiyi orada bir kahvenin nnde grdk ve kendisine yalnz bir selm verib tekrr Beyoluna kdk. Aravir Efendinin bankada ve-yhd sir mahallde paras var mdr Bende-niz bilmiyorum Aravir Efendi: Mardiros Telliyan Efendinin hnesine gelib Mdriyyet-i Ummiyyece Hnak Komitesi efrd yedinden msdere olunan evrk miynnda on lira talebini hv Ermenice yazl bir kd zuhr etdiini sylemi bu meseleden bi-t-tabi sizin de haberiniz vardr hakikati syleyiniz. Bu hussda katiyyen malmtm yokdur te bu vesle ile de kendisinden iki yz elli lira taleb etmi ve buna mahsben dokuz lira ald srada der-dest olunmudur, u hle ve ifdenize nazaran bu hussda sizinde mm-ileyh ile erk olduunuz anlalyor ne diyeceksin. H bende-niz bu meselede z-medhal olmadm gibi, Aravir Efendinin irtikb edeceini dahi zann etmem Sizin de arkadanz varm bunlar kimdir. Bilmiyorum fdenizi imz ediniz. Ederim (mza) -------------506 ----------

Maznn- aleyh Aravir Efendinin ikinci defa olarak zabt olunan ifdesidir. 15 Haziran 331
Pencenbih gn yalnz olduunuz halde Tavukpazarnda bacanahnz Gabrilin fskiyeli kahvehnesine gelib mektb sordukdan sonra oturmakszn enberlita karsndaki tatlcdan dondurma yedikden sonra Gedikpaaya doru gelmekde iken Mardiros Telliyan Efendiye tesdf etdiinizi ve mm-ileyhin hnesine davet eylediini sylemidiniz hl-bu-ki yevm-i mezkrda kainbirderiniz Nian Efendi ile birlikde hnenizden kb fskiyeli kahveye gelerek birer gazoz idikden ve mektb sul etdikden ve bir ryek kadar orada oturdukdan sonra tatlcda bir tatl ve dondurma aldkdan sonra Mardiros Efendiye tesdf etmeksizin doruca Beyoluna gediiniz anlalyor ne diyeceksin Bende-niz dim kainbiraderim Nian Efendi ile birlikde gezdiim iin bunun ismini zikr etmeyerek yalnz olduumu sylemidim binen aleyh yevm-i mezkrda da Nian Efendi berberimde idi fskiyeli kahvede oturduumu ve gazoz idiimi tahattur edemiyorum yalnz tatlc dkknndan kdkdan sonra bende-niz Nian Efendiden ayrlarak Gedikpaaya doru gitmekde iken Telliyan Efendiye tesdf etdim ve mm-ileyh beni hnesine davet etdi ve tekrr Nian Efendiye Mahmudpaaya yakn bir mahallde yetidim birlikde Beyoluna geldik. Nian Efendinin ifdt sizin beyntnz arasndaki mbyenetin hangisi dorudur. Nian Efendi zten benim maiyyetime ve muhafazama memr edilmidir benim hl ve hareketime katiyyen mdhale etmez ve neyi emr edersem onu yapar, bunun iin benim sylediim dorudur. Bir de Pencenbih gn Sirkecide bir kahvede Deniz Merkezi Komiserlerinden Murtaza Efendiyi yine yalnz olduunuz hlde grdnz sylemidiniz, hl-bu-ki bu srada Nian Efendinin berberinizde bulunduu ve Murtaza Efendiye Pencenbih gn deil ehr-enbih gn tesdf eylemi olduunuz anlalyor. Ne diyeceksiniz. Nian Efendinin berberimde bulunub bulunmadna dir bana bir sul vrid olmamdr, binen aleyh Murtaza Efendiyi Pencenbih gn grdk idi. Doktor Zartar Efendinin muyenehnesine kezlik yalnz olarak gitdiinizi ve doktorun bulunmamasna mebn kendi elinizle cerhanz pansuman yapdnz beyn eylemidiniz. Hl-bu-ki bu esnda dahi Nian Efendinin berberinizde bulunduu ve Doktor Zartar Efendinin 507

dahi muyenehnesinde bulunub pansuman bi-z-zt yapd tebeyyn ediyor buna ne diyeceksiniz. Zann etmiyorum, binen aleyh Nian Efendi berber idi Pazar gn Beyolundan tramvay ile ve yalnz olarak doruca arkapsna geldiinizi sylemidiniz bu esnda Nian Efendi berberinizde deil mi idi Evvelki ifdemde dahi slediim zre dn Nian Efendi dahi berberimde idi. arkapsna kadar tramvayla geldik mm-ileyhi Gedikpaa Cddesi zerinde bir sdc dkknna brakdm ve bir yere gidib geleceimi syleyerek beni beklemesini tenbh etdim, ben de Telliyan Efendinin hnesine gitmi idim Bu Mardiros Telliyan Efendinin frka-i Siysyyeden hibirine ve-yhd Hnak Komitesine mensb olduu biliyor musunuz Bu efendinin hibir komiteye mensbiyyet ve alkas yokdur Hibir komiteye mensb olmadn sylyorsunuz, u hlde neden dolay hnesine kadar gitmeye ve iki yz elli lira isteyerek hatt dokuz lirasn pen almaa teebbs etdiniz. Evvelcede arz etdiim zre bu hussda daha fazla zht vermem. Neden zht vermekden ekiniyorsunuz. Evvelki ifdemde maksadm zh etmidim onun iin Bu Telliyan Efendi tarafndan katiyyen davet olunmakszn Cuma gecesi mm-ileyhin hnesine giderek kendinizin Hnaklar tarafndan cerh olunduunuzu ve bu sretle heyet-i vkely kurtardnzdan dolay nzrlarn el stnde tutmakda olduunu syledikden sonra Hnak komitecileri yedinden Polis Mdriyyetince msdere olunan evrk miynnda Telliyan Efendiden on lira talebini hv, Ermenice muharrer bir varaka zuhr etdiini ve sened mukabilinde bu varakay kalemden aldnz ve bu mdde hakknda kii tarafndan tanzm olunan fezlekeyi dahi mma-ileyhe ire ve krat netcesinin fen olacan bi-l-beyn mm-ileyhi tehdd, annda cal-i rics zerine Cuma ertesi gn dier refkinizle berber mvere etdikden sonra netceyi kendisine bildireceinizi, Pazar gn yine ayn maksadla mm-ileyhin hnesine gelib, arkadalarnzla mlkat etdiinizde meselenin ehemmiyyetine mebn bin liradan aa bir ey yaplamaz ise de htr iin son ve kat olarak iki yz elli lira verilir ise bu meselenin kapanabileceini sylemenize mukabil mm-ileyhden ale-l-hesb sretiyle dokuz lira aldnz ve mtebksini de drt gn sonra vermek zre taahhd-i kati aldnz esnda crm-i mehud halinde der-dest olunuyorsunuz bu arkadalarnz kimlerdir ve evrk hangi kaleme sened verib aldnz hakikati syleyiniz 508

Meydnda ne byle bir evrk ve ne arkada Devm ediniz. kendisine Heyet-i Vkel ve nzrlardan ve keyfiyyet-i cerhimden hi bahs etmediim gibi bir-gn tehddde dahi bulunmadm mm-ileyh her nedense kendisinden bhe etmi, dnde sylediim zre beni hnesine davetle memriyyetimizin mhimm olduuna mebn benimle grmenin gayet ehemmiyetli bir mesele iin olduunu beyn etdi. Ben de zh etmesini syledimse de Cuma ertesi gn gelmekliimi ric eyledi, ben de peki deyib ayrldm Cuma ertesi iim olduu iin gelemedim. Pazar gn sabh geldiimde mrr-z-zikr evrk miynnda trzle kendisine id evrk bulunmas ihtimlinden bahisle yed byle bir ey zuhr edecek olur ise kapatmaklm ve evrkn imh edilmesini syledi. Ben de bilhire mensb Ksm- Siys Mdriyyetine malmt vermek zre meselenin ehemmiyetinden ve daha kalemde kii bulunduundan bahisle bin lira verilmedikce kapatdrlamayacan ve htr iin nihyet iki yz elli lira verilir ise bu kdn imh olunacan syledim mm-ileyh de pek al diyerek imdilik penen otuz lira vereceini bi-l-beyn ksesini karb dokuz aded Osmnl altnn yedime teslm ve yirmi bir lirasn da yukar ki odadan getireceini ve mtebk meblii dahi drt gne kadar tamamen tediye eyleyeceini bi-l-beyn odadan kmasn mtekb polis memrlar ieriye girdiler ve para elimde olduu hlde beni der-dest etdiler, fakat benim maksadm paray alb Ksm- Siys Mdriyyetine teslm etmek ve cb eden tedbre tevessl eylemekdi Bu meseleden Ksm- Siys Mdriyyetini haber-dr etdiniz mi idi. Evvelce mhiyyet-i meseleye vkf olmadm iin haber-dr etmedim paray aldkdan ve maksadn anladkdan sonra haber verecekdim Nian Efendinin bu hussda malmt var mdr. Katiyyen malmt yok idi. fdenizi imz ediniz. Ederim Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

509

Aravir Efendinin grlen lzm zerine tekrr zabt olunan ifdesidir 15 Haziran 331
Dnki ifdenizde bu meselenin kapanmas iin iki yz elli liraya pazarlk etdiinizi ve bunun dokuz lirasn pen alb mtebk iki yz krk bir lirasn drt gn sonra vereceini sylemidiniz, bugn ise iki yz elli liraya mahsben otuz lira vereceini syleyib bunun dokuz lirasn teslm ve yirmi bir lirasn yukarki odadan getirmek ve mtebksini dahi drt gn sonra vereceini beyn ederek odadan kd esnda der-dest olduunuzu sylyorsunuz. Bunun hangisi dorudur. Bugn sylediim ifde dorudur dn ihtiml ki unutmuumdur bana otuz lira vereceini beyn ve dokuz lirasn penen verib yirmi bir lirasn yukarki odadan getireceini mtebksini dahi drt gn sonra vereceini beyn ederek odadan km idi Bir de dnki ifdenizde meselenin halli iin arkadanz olduundan hi bahs etmediginiz hlde bugnki ifdenizde meselenin halli iin daha arkadanz bulunduunu Mardiros Efendiye sylemi olduunuzu ityn ediyorsunuz bu mbyenet neden neet ediyor. Dnki tel arasnda ihtiml ki sylemeyi unutmuumdur bende-niz bu meselede yalnz olmadm ve arkadam bulunduunu Mardiros Efendiye sylediimi yine tekrr ederim Pencenbih gn akam yan Cuma gecesi Mardiros Efendi ile grmek zre gelir iken yalnz m idiniz yoksa arkadanz var m idi. O gece dahi berberimde Nian Efendi var idi ve birlikde Beyolundan kalkb kpr, Sirkeci tarkleriyle enberlita nlerine kadar birlikde geldi, mm-ileyhi cddede brakb bir yere gidib geleceimi ve beni beklemesini tenbh etdim ve doruca Telliyan Efendinin hnesine geldim avdetimde yine Nian enberlita nnde grdm ve birlikde hnelerimize geldik Nian Efendinin cdde zerinde beklemesini mi tenbh etmidiniz yoksa bir tarafda beklemesini mi. Cddede beni beklemesini syledim ve o da yle yapd Dnki ifdenizde yine yalnz olduunuz halde hneye geldiinizi sylediiniz halde bugn Niann dahi berber olduunu ifde ediyorsun, u halde Niann dahi btn harekt ve icratnzdan haber-dr olduu anlalyor hakikati syleyiniz Nian dim arkadam olduu iin sylemeye lzm grmedim ve Niann hibir eyden haberi yokdur 510

fdenizi imz ediniz (mza) Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

Nian Efendinin grlen lzm zerine tekrr zabt olunan ifdesidir 15 Haziran 331
Sizin vazfeniz Aravir Efendiyi muhfaza ve onun emrini infz etmek midir. Bende-niz ksm- siys memruyum, Aravir Efendinin maiyyetinde, onun muhfazasna memr olduuma dair bana hikimse tarafndan bir emr verilmemidir Pencenbih gn akamzeri hnenize gidib Cuma gecesi ve gn hnenizde kaldnz sylemidiniz. Hl-bu-ki o gece vasat sat dokuz rddelerinde Aravir Efendiye birlikde Eminn ve Sirkeci tarkleriyle enberlitaa kadar geldiiniz anlalyor ondan sonra Aravir nereye gitdi ve sen nerede kaldn ise hakikati syle Hayr bende-niz o gece Aravir Efendi ile hibir tarafa gitmedim bu yanldr. Sen Aravir Efendi ile berber enberlitaa kadar gelmisin Aravir Efendi kendisinin bir yere kadar gidib geleceini ve kendisini cddede beklemenizi syleyerek gitdiini ve dnnde yine sizi orada grb birlikde Beyoluna gediinizi sylyor hakikati izh ediniz. H bu srf hilf- hakikatdir fdenizi imz ediniz Ederim (mza)

----------

-----

----------

511

Mtek Mardiros Telliyan Efendinin zevcesi krk be yalarnda sitneli Madam Takoy(?) bint Artinin ber-vech-i t zabt olunan ifdesidir 15 Haziran 331
Ksm- siys memrlarndan Aravir Efendi Hazirann on birinci Pencenbih gn akam yan Cuma gecesi vasat sat on rddelerinde hnenize gelib Hnak Komitesi efrdndan hkmetce msdere olunan evrk miynnda zevcinize id bir evrk zuhr etdigini ve bu kd sened mukabilinde kalemden aldn beyn ve bu mesele hakknda kii tarafndan gy bir fezleke tanzm olunduundan bahisle her iki kd ire ve krat eyledikden sonra meselenin ehemmiyetinden bahs etmi ve Pazar gn dahi tekrr hnenize gelib arkadayla grb bin liradan aa hall-i mesele olunamayacan ve fakat htr iin nihyet iki yz elli lira verilir ise kd imh edebilecegini beyn etmi ve buna mukabil dokuz lirasn penen ald srada der-dest olunmudur, sizin de bu mesele hakknda ki malmt ve mehdatnz neden ibret zh ediniz. Cuma gecesi kap vuruldu Efendi kapy ad ieriye gzlkl bir adam girdi ve aadaki odaya oturdular tahmnen bir buuk sat kadar sonra bu adam gitdi kim olduunu zevcimden sul ettiimde bunun Aravir ismindeki adam (hafiyye)dr gy Hnak Komitesinin kdlar arasnda bana id bir kd bulmu ve bu kd alb Trke yazl diger bir kdla bana getirmidir bu adamn maksad bu vesle ile benden para koparmak olduunu anladm kendisi Cuma ertesi gn yine geleceksin dedi Devm ediniz ve ne tarafa gitdiini renmek zre mahdmum Karabeti gnderdi Gedikpaa Karakolu nnden geerek tramvay cddesine gitdiini renince Karabeti tekrr karakola gnderib Muvin efendiyi artd, fakat muvin efendi mezn olduu iin Polis zzet Efendi hnemize geldi ve zevcim meseleyi mm-ileyhe syledi sabhleyin dahi merkeze gelib merkez memru Bahr Beye haber vermi idi, Cuma ertesi gn bir takm memrlar bizim hnemize gelib bu Aravirin gelmesini beklediler ise de gelmedi sabhleyin yan Pazar gn yine geldiler. Sat dokuz rddelerinde Aravirde geldi zevcimle berber odaya girdiler ne konutuklarn grmedim birz sonra zevcim darya kb Aravire para verdiini syledi memrlar kendisini tutub karakola gtrdler fakat ne konuduklarn iitmedim yalnz dokuz lira verdiini iitdim baka bir eyden malmtm yokdur. Bu kdlar Aravir Efendi zevcinize ire ve krat eder iken grdnz m. Hayr grmedim ve iitmedim 512

fdenizi imz ediniz. Yazm yokdur istavroz yaparm.

----------

-----

----------

Nian Efendinin baz beyntda bulunacan sylemesi zerine tekrr zabt olunan ifdesidir 15 Haziran 331
Baz beyntda bulunacanz sylemidiniz. Ne syleyecekseniz zh ediniz. Birz evvel Cuma gecesi Aravir Efendi ile birlikde enberlitaa gelmediimizi sylemidim, hl-bu-ki birz dndmde htrma geldi, o gece Aravir ile birlikde ve Beyolundan kalkb Sirkeci ve Bb- l cddelerini takben enberlita nlerine kadar geldik, mm-ileyh bende-nize hitben ben urada bir yere kadar gidib geleceim sen de buralarda beni bekle dedi ben de nereye gideceini sul etdiimde mm-ileyh hiddetlenerek sen karma nereye istersem giderim yalnz beni burada bekleyiniz dedi ben de bir buuk sat kadar oralarda doladm Aravirin gelmesini mtekb Beyoluna gedik ite hakikat bundan ibretdir fdenizi imz ediniz. Ederim (mza) -----------------------

Gedikpaada Glhane Sokanda 4 numrolu hnede msteciren ikametle arkapsnda Kalpakclar banda Avadisin kundurac dkknnda raklk etmekde olduu ve 27 mcerred, gayr-i mahkm Asitneli Simon veled Aleksann ifde-i mazbtasdr. 15 Haziran 331
Hazirann on birinci Pencenbih gnnden Pazar gnne kadar nerelere gitdiniz ve kimlerle grdnz. Bende-niz Pencenbih gn sabh dkkna gitdim akam sat alatrka on ikide hneme geldim Cuma sabh yine dkkna gidib kezlik sat 513

on ikide hneme geldim Cuma ertesi gn dahi ayn sretle hareket etdim Pazar gn sabhleyin zeval sat yedide hnemden kalkb Baekapsnda Enabet(?) maazas karsndaki muyene-hnede ismini bilemediim bir Ermeni doktora mrcaat etdim zr dilerim ard iin bir sat kadar orada dilerimi temizletiyordum oradan kdmda arkadam Gedikpaada kilsa arkasndaki hnede sakn ve mey-hnelerde meze frhtuyla mtagill Onnik Aa ile birlikde Gedikpaaya geldik ben Ermeni kiliss diyakosu olduum iin doruca kilsaya gitdim tahmnen sat on raddelerinde kilsadan kb doruca hneme geldim ve sat on bir rddelerinde tekrr hneden kb bery-i teferruh yalnz olarak Yedikulede Ermeni Hasta-hnesi baesine gitdim sat be buuk rddelerinde hneme gitmek zre Gedikpaa Karakolunun nnden gemekde iken polis marifetiyle karakola getirildim Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendiyi tanr msnz. Bu isimde hibir kimseyi tanmam. Dakik ve kepek tccrlarndan Mardiros Telliyan Efendiyi tanr msnz. Bu efendi komumuz olduu iin kendisini tanrm Mardiros Efendi ile beyninizde bir gn karbet ve advetiniz var mdr Geen sene Tern-i snde mm-ileyh Kirkor isminde bir ocuk ile fil-i en livta icr etdiini grm idim. Mesele muhkemeye aks etdi muberr olmudur bunun zerine gy bu ocuk meselenin kapanmas iin kendisinden otuz lira alm olduumuzdan ve askerlerin firrn teshl etmekde bulunduumuzdan dolay bahisle Polis Mdriyyetiyle Sultanahmed Ahz- Asker ubesine ihbr- keyfiyyet etmi idi, bende-niz o vakt Polis Mdriyyetinde on yedi gn taht- nezretde bulunuyordum b-gnh olduumuz anlalmas zerine serbest brakldm bu miynda Baecikde Bogos Kuryan hakknda da tahkikat icr olundu ise de bu meselede tahakkuk edemedi ite bu sretle beynimizde o vaktden beri advet vardr Polis Mdriyyetinde taht- nezretde bulunduunuz esnda kimin temnt ve kefletiyle serbest brakldnz. Bana hi kimse keflet etmemidir dorudan doruya serbest brakldm. Bu Ksm- Siys memru o vakt serbest braklmanz iin size muvenet ve delletde bulunmad m. Kendisini tanmam ki bana muvenetde bulunsun Merkum Aravir Efendi Cuma gecesi sat onda ve Pazar gn sabh sat dokuzda Mardiros Telliyan Efendinin hnesine geldii esnda 514

senin de kapnn nnde gzclk vazfesini f eylemekde olduun grlmdr hakikati syle Bende-niz mm-ileyhin hnesine geleni grmediim gibi hibir vakt hibir sretle gzclk dahi etmedim bu srf hayfeden ibretdir Senin Cuma akam ve Pazar gn sabh mm-ileyhin hnesi nnden mteaddid defa gelib gediin grlmdr bu bbda ne diyeceksin. Cuma gn sabhndan itibren akama kadar arkapsndaki kundurac dkknnda idim ancak le zamn bir defa yemek iin hneme geldim ve bir de akam alaturka sat on ikide hneme avdet etdim Pazar gn sabh ise alafranga sat yedide diimden muztarib olduumdan evvelce de arz etdiim vechle mezeci Ohannes ile birlikde Baekabdaki diciye gitdim ve yine birlikde bir sat sonra semte kadar geldim ben hneme girdim ve Ohannes de hnesine gitdi ben o gn yine ayn zamnda kilsaya gitdim ve yine hneme avdet etdim ise de yemek yemeksizin bery-i tefrh Ermeni ispitaliye civrna giderek alafranga sat be buukda tramvayla hneme avdet etdim hatt Gedikpaada bir frna urayarak sekiz aded simid alarak hneme gitmekde iken Gedikpaa polis memrlarndan zzet Efendi beni der-dest ederek karakola gitdim oradan da merkeze getirildim Ka guru hne kirs veriyorsun ve iden haftada ka guru alyorsun Drt mecdiyye kadar hne kirs veriyorum ve haftada seksen yz guru kadar alyorum. fdenizi imz ediniz Ederim (mza)

----------

-----

----------

Tavukpazarnda fskiyeli kahve-hnenin msteciri Gabril veled Kigorkun zabt edilen ifdesi / 16 Haziran 331
Aravir Efendiyi tanr mszn ne mnsebetle tanrsnz ve size derece-i mensbiyyeti neden ibretdir. Evet tanrm sene evvel kain birderim Nian Efendinin hemresini almdr bu mnsebetle tanrm fakat sk sk konumam stanbula 515

geleli dokuz aydan beri drt defa kahveme gelmidi derece-i mnsebeti bundan ibretdir En son defa ne zamn kahve-hnenize gelmi ve yannda kimler bulunmu idi ve aranzda ne gibi lkrdlar cereyn etmidir En son defa yan on be gn evvel Nian Efendi ile birlikde kahve-hneme geldiler gazoz idiler on dakika kadar oturdukdan sonra avdet etdiler aya mecrh idi bunun hakknda konuduk kendisi de gnden gne iyi olmakda olduunu sylemidir bundan baka drt gn evvel Nian Efendi ile berber bir defa daha geldiler gazoz idiler gitdiler yi dn bu son defa geldii ne gndr ve hangi satde gelmidir beyn ediniz ve bu defa geldiklerinde aranzda ne gibi kelmlar cereyn etmidir ve ne kadar mddet oturmulardr Geldii gn iyice tayin edemiyorum fakat akama doru on on buuk var idi geldiler on dakika kadar oturdular bu mddet zarfnda yine ayan sordum Aravir Efendi de ayakdan tedvisi icr edilmekde olduunu ve gnden gne iyi olmakda bulunduunu syledikden sonra kalkp gitdiler beynimizde baka kelmlar cereyn etmedi nki beni dier mterler ard ben onlarn yanna gitdiimde bunlar da Allaha smarladk diyerek kalkb gitdiler O gn yan bundan drt be gn evvelki Pencenbih gn kahvehnenize gelmiler oturmular gazoz imiler ve hatt mektb gelib gelmediini sormular bu bbdaki malmtnz nedir Evet efendim belki Pencenbihdir iyice tayn edemiyorum gelib gitdiler gazoz idiler fakat Aravir Efendi mektb gelib gelmedii hakknda bir ey sylemedi belki kain birderim Nian Efendi sylemi ise iyice hatrlayamyorum dorusu bundan ibretdir fdenizi imz ediniz Edeyim (mza)

----------

-----

----------

Maznn- aleyh Aravir Efendinin grlen lzm zerine tekrr zabt olunan ifdesidir. 16 Haziran 331
Hazirann on birinci Pencenbih gn Mardiros Telliyan Efendiyi sat kada grdnz de sizi hnesine davet etdi. 516

Tahmnen zevl sat alt buuk ile yedi arasnda evvelce arz etdiim mahallde tesdf eyledim ve beni hnesine davet etdi. fadenizi imz ediniz . Ederim Aravir Sahakyan

----------

-----

----------

Mardiros Telliyan Efendinin grlen lzm zerine tekrr zabt olunan ifdesidir. 17 Haziran 331
Hazirann on birinci Pencenbih gn yaz-hnenizden sat kada kb ne tarkle hnenize geldiniz ve esn-y rhde kimlerle konudunuz. Yevm-i mezkrda sat iki buuk rddelerinde kb frn ustas Artin Acemyan(?) ile birlikde Galataya geldik Tatlc Recebin dkknnda birer dondurma yedikden sonra bende-niz ayrlarak Baekapsnda fesci Zinob(?) Agobyann dkknna gelib Ziya Beye verilmek zre bir mektb brakdm bu esnda sat akam drt buuk idi Devm ediniz. oradan tramvaya binib doruca arkapsna geldim ve Gedikpaa Karakolu nnden geib doruca hneme geldim, bu esnda sat tam be idi esn-y rhde baka kimse ile grmedim arkapsnda tramvaydan indikden sonra Aravir Efendiye tesdf etmi ve kendisini mhimm bir meseleden dolay grmek zre hnenize davet etmisiniz yle mi Ben merkumu katiyyen oralarda grmediim gibi hneme dahi davet etmedim merkum evvelce de arz etdiim zre hod-be-hod hneme gelmidir. Merkum davetiniz zerine hnenize geldiini ve kendisinin gayet mhimm bir ile itigl etdiinden dolay kendisiyle yine o kadar mhimm bir meseleden dolay grmek istediinizi ve fakat vaktinizin adem-i msadesine mebn Cuma ertesi gn tekrr hnenize gelmesini tenbh etmisiniz. Pazar gn dahi geldiinde Ermeni komitesiyle aranzn iyi olmadndan ve bu komite efrd yedinden msdere olunan evrk miynnda size id de bir evrkn ihtiml-i zuhrundan dolay korkmakda olduunuzu ve yed byle bir ey bulur ise bunun herhlde imh edilmesini ric etmisiniz mm-ileyh 517

de fikrinizi daha iyi anlamak zre bunun ancak bin lira ile hall olacan sylemi siz de iki yz elli liraya rz olmusunuz ve buna mahsben dokuz liras penen verdiiniz esnda der-dest olunmu hakikati syleyiniz H bende-nizin komite ile hibir alkam yokdur ki bunlardan tutulan evrk miynnda benim de evrkm zuhr edecek diye korkubda byle bir hle Devm ediniz teebbs etmi olaym, bu mahz kendisini dd tuzakdan kurtarmak iin tertb edilmi bir sanadr eer bende-niz bu adam davet etmi olsa idim Cuma gecesi hneme geldiinde ne istediini sormaz ve kendisi de iki dakika grmek istediini sylemez idi bu hli zten mahdmum Karabet ve komumuz Zari aynen grm ve iitmilerdir, Pazar gn geldiinde vakann benim tarafmdan teklf olunduunu sylemesini ise garb ve garb olduu kadar glncdr, nki o esnda yanmzda cereyn eden muhvere memrin-i mevcde tarafndan tammiyle iidilmi ve harfiyyen zabt olunmudur, merkum bu ii Pazar gn deil Cuma gecesi ad ve hatt evvelki ifdemde arz etdiimden m-ad: bu adam baknz daha neler sylyor ki beni tehdd etdi, ite Gllyan(?) ismindeki Ermeni bugn yirmi bin lira vermelidir ki ancak kendisini kurtarabilelim fakat kendisi de bu paray veremeyeceinden bi-t-tabi salb edilecekdir, bir de hurde-vtc Kuryan da kendisinin kurtarlmas iin iki bin be yz lira veriyor, Galatasaraynn yanndaki sucu Ermeninin zevcesi dahi her gn nezdime gelerek iki bin lira vereceini ve zevcinin kurtarlmasn istiyor gibi szlerden sonra benim mesele de pek bunlar kadar mhimm deilse de resme konulur ise netcenin bunlar gibi olacan ifhm eyledi ite bu ahs nasl bir fikr-i ibls-ne beslemekde olduu bi-t-tabi ikrdr bende-niz daha fazla sz sylemeye lzm grmyorum, bunun birde Simon isminde arkada vardr ki bu adam da Pazar gn sabh Aravir fdenizi imz ediniz. Devm ediniz hnemize geldikden sonra hnemizin nnden birka defa gelib geerek gzclk ediyordu. Ve kendisi memrn-i zbta tarafndan hneden karlb karakola gtrldnde bu Simon bende-nizin yzme gazb-ne bir nazarla bakyor ve beni tepeden trnaa kadar szyor idi bu adamn zten bende-nize hasm olduunu evvelce sylemidim zten kendisi Hnak Komitesine mensb bir ahsdr u hle nazaran merkum kundurac Simonun dahi u adamla terk-i mesi etmi olduuna bhe yokdur. Simonun Hnak Komitesine mensb olduunu meyyid bir veska var mdr 518

Evvelleri bu der-dest olunan adamlarla dim temsda bulunduunu gryordum bundan anlalyor ki bu da onlardandr. Zr bende-nize merkum Simon Hnak Komitesi efrd size ne emr ederse yapnz diyerek bundan akdem ihtrtda bulunmu idi. Ve hatt bu komite iin lmeyi cna minnet bildiini sylyor idi fdenizi imz ediniz Ederim (mza) -----------------------

519

Netce-i Tahkikat: Mumele 94 bu evrk- tahkkiyye ve merbtu zabt varakalar mfdndan dahi mnfehim buyurulaca zre Gedikpaada Bostanali Mahallesinde kilsa cddesinde yirmi drt numrolu hnede mutasarrfen mukm ve dakik kepek ticretiyle mtagill tebaa-i Osmniyyenin Ermeni milletinden Mardiros Telliyan Efendi: Hazirann on ikinci Cuma gn merkeze mrcaatla Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys memrlarndan Aravir Efendi ismindeki ahsn ehr-i hlin on birinci pencenbih gnn on ikinci cuma gnne sl eden gecede ve zevl sat on rddelerinde hnesine gelerek kendisiyle birka dakika grmek istediini beyn etmesi zerine hnesine kabl ve sebeb-i ziyretini sul etdiinde: Kendisi Hnak Komitesi efrd tarafndan Beyolunda kurunla bacandan cerh edilmi ve bu sretle Heyet-i Vkely kurtarm olduundan dolay nzrlarn; kendini el stnde tutmakda ve hatt maiyyetinde iki de polis memru bulunmakda olduu mukaddimesiyle sze balayarak gy Kafkas Ermeni Hnak Komitesine it-y intda bulunduuna dir Hkmete bu komite efrdndan msdere olunan evrk miynnda kendisine id bir kd grdn, mevki-i resme konduu takdrde netcesinin vahm ve belki de idmn istilzm eyleyeceini bildii ve kendisi de tand iin sened mukabilinde mezkr kd yanna aldn ve zten daha bu kabl kesnn nezdinde listesi bulunduunu makam- tehddde bi-l-beyn cebinden Ermenice hurf ile muharrer ve meli: Mardiros Telliyan on liradan ibret, 15 Knn- sn 330 trihiyle mverrih bir kd karb okuduktan sonra Trke ve krmz mrekkeble muharrer dier bir kd daha kararak ibu kdn da arkada bulunan memr tarafndan tanzm edilmi bir fezleke olduunu ve eer vaktiyle meselenin kapanmas arz olunursa bunun da ancak para ile kabil olabileceini ve bu hussu arkadayla grdkten sonra Cuma gn gelib netcesini bildireceini sylemesi zerine mm-ileyhi bir tuzaa drerek crm-i mehd hlinde der-dest etdirmek ve cb edenlerle grerek tedbr-i mukteziyye icrsna imkn bulabilmek maksadyla: Cuma gn gyet mhimm bir mesele iin Kadkyne gitmek mecbriyyetinde olduu cevbyla Cuma ertesi gn sat beden sonra gelmesini sylemi ve mm-ileyh dahi b-muvfaka hneden infikk etmi olduunu mtekb vakay Gedikpaa polis memrlarndan zzet Efendiye ihbr etdiini ifde eyledi. Meselenin ehemmiyyet ve nezketi nazar- dikkate alnarak tedbr-i lzme ittihz ve ol-bbdaki zabt varakasnda isimleri muharrer memrne talmt- mukteziyye it edilerek Hazirann on ikinci Cuma ertesi gn bade-z-zevl sat be rddelerinde Mardiros Telliyan Efendinin hnesine izm olunmudu. Memrn-i mm-ileyhim yedi aded Osmnl liras zerine zabt varakasnda gsterilen ireti vaz ile Mardiros Efendiye vermi ve ge vakte kadar intizr eylemilerse de 520

Aravir Efendinin adem-i vrduna mebn avdet eylemilerdir. Mh- crnin nc Pazar gn yine ayn sretle mezkr hneye giderek ihtif eylemiler ve bu esnda merkumun vrdunu ve aa katdaki odaya almasn mtekb memrn dahi aaya inerek oda kaps yannda ahz- mevki eylemi ve cereyn- hle nigeh-bn olmulardr bu esnda Aravir Efendi: Sze balayarak bu iin n alnabilmesi ancak bin liraya mtevakkfdr demi ve Mardiros Efendi de iki yz lira ile meselenin kapadlmasn ric etmi ve Aravir ise nihyet iki yz elli lira ile kapadlabileceini sylemesi zerine Mardiros Efendi: yle ise bu gnlk penen size otuz lira vereyim mtebksini de drt be gn sonra tediye ederim diyerek iret-i mahssa vaz edilmi olan dokuz liray Aravirin eline vermi ve yirmi bir lirasn da yukardan getireceini bi-l-beyn darya kmasn mtekb Aravir Efendi memrn-i mm-ileyhim tarafndan crm-i mehd hlinde der-dest olmu ve zerinin taharrsinde iki aded revolver ile on iki aded fienk zuhr ederek msdere olunmu ve mezkr iretli liralar dahi pantolonunun sa cebinde zuhr etmidir. Aravir Efendinin ifdesine mrcaat olundukta Hazirann on birinci Pencenbih gn vasat sat alt buuk ile yedi rddelerinde Divanyolunda arkapsndaki kabr-istn hizlarnda Mardiros Efendiye tesdf etdiini mm-ileyhin vuk bulan daveti zerine Cuma gecesi zevli sat dokuz buuk on karrlarnda hnesine gidildiinde: M-dm ki siz mhimm bir memriyyetdesiniz ben de sizinle grmei kendimce pek mhimm add ederim. Sizinle gyet mhimm bir meseleden n arz ve amk grmek isterim: demesi zerine ne olduunu sul etdiinde vaktin adem-i msadesine mebn Cuma ertesi gn tekrr hnesine gelmekliimi sylemesi zerine peki diyerek hneden karak yatmak zre ikamet-ghna gitdiini, Cuma ertesi gn ii zuhr eylemesine mebn gelemeyerek Pazar gn sabahleyin zevli sat on raddelerinde yine mm-ileyhin hnesine gelerek kem-fi-s-sbk alt katdaki odaya kabl olunduunu ve Mardiros Efendinin kendisine hitben: Hkmetce komitelerden msdere olunan evrk miynnda ihtiml ki benim de evrkm zuhr eder. nki komitelerle aram iyi olmad iin bana bir dmanlk yapmalarndan korkuyorum ric ederim u evrk tedkik ediniz belki bir fenlk gelir. Evrk zuhr ederse imh ediniz demesi zerine kendisi de meseleyi btn urynlyla hkmete arz etmek maksadyla bu meselenin bin liradan aa hall edilemeyeceini ve Mardiros Efendinin rics zerine nihyet iki yz elli liraya rzsunu isf ve kendisini kurtarabileceini sylemesini mtekb mtebk yz krk bir lirasn1 drt gn sonra vermek artyla ale-l-hesb dokuz lirasn penen verdii esnda para elinde olarak der-dest edildiini syledii hlde ikinci defaki ifdesinde tebdl-i lisnla: ki yz elli liraya pazarlk etdikten sonra Mardiros Efendinin imdilik size otuz lira vereyim st tarafn da drt gn sonra tediye ederim diyerek
1

Belgede 141 lira yazlmsa da parann toplam 250 lira olduundan bu miktarn 241 lira olmas gerekmektedir.

521

ksesinden dokuz lira karb verdii yirmibir lirasn da yukardan getireceini bi-l-beyn odadan kd esnda kezlik der-dest olunduunu ve her iki defasnda yalnz bana olarak Beyolundaki ikamet-ghndan kalkb mezkr hneye geldiini isbt eylemidir. Dim Aravir Efendi ile birlikde geldikleri anlalan Ksm- Siys memrlarndan Nian Efendinin ifdesine mrcaat olundukda sat be buuk rddelerinde Aravir Efendi ile birlikde direden kb Tavukpazarnda Aravir Efendinin akrabas Kapril ismindeki ahsn kahve-hnesine urayb mektb sordukdan ve birer gazoz idikden sonra enberlita karsndaki tatlcya gidib birer tatl yediklerini ve oradan kb doruca Beyolundaki ikamet-ghlarna gitdiklerini ve Mardiros Efendiye katiyyen tesdf etmedikleri gibi hneye Telliyan Efendinin Aravir Efendiyi davet etdiini dahi grmediini ve Cuma gecesiyle gndzn Beyolunda geirdiini syledii hlde tekrr zabt olunan ifdesinde Cuma gecesi vasat sat dokuz rddelerinde Aravir Efendi ile birlikde Beyolundan kalkb Sirkeci, Bb- l Dvanyolu cddelerini takben enberlitaa geldiklerini ve Aravir Efendi bir yere gidib geleceinden bahsle oralarda intizr etmesini tenbh ederek gitmi ve bir buuk sat kadar sonra avdet etmi ise de nereye gitdiini sul eylediinde (sen karma nereye istersem giderim) cevbn verdiini ve Pazar gn dahi kezlik her ikisi birlikde sat sekiz buuk rddelerinde Beyolundan Karakye ve oradan tramvay ile doruca ar-y Kebr kapsna geldiklerini ve Gedikpaa Cddesinden aaya doru inmekdeler iken Aravir Efendinin yine bir yere gidib geleceini ve mahall-i mezkrdaki stc dkknnda kendisine intizr etmesini tenbh ederek gzden nihn olduunu ve iki sat intizr eyledii hlde adem-i vrdu ve yemek zamnnn hull hasebiyle yemek yemek zre Beyolundaki hnesine gitmekde iken esn-y rhde Tarlaba polisleri tarafndan der-dest edildiini ve Mardiros Efendiyi tanmadn ve vakadan dahi katiyyen malmt bulunmadn syledi Aravir Efendiyle Tavukpazarnda Gavrilin kahve-hnesine yalnz olarak gelib mektb sul etdikten ve enberlitadaki tatlcdan bir dondurma yedikden sonra kendisi yatmak zre Gedikpaaya doru gelmekde iken arkaps karsndaki kabr-istn nnde Mardiros Efendiye tesdfle mm-ileyh tarafndan hnesine davet olunduunu ifdelerinde grlen mbyenetden n tekrr istifsr mdde olundukda evvelki ifdesini tevl ile Nian Efendi ile birlikde Cuma gecesi Beyolundan kalkb enberlitaa kadar berber geldiklerini ve kendisinin bir yere gideceinden bahsle gelinceye kadar orada intizr etmesini tenbh ile Mardiros Efendinin hnesine gitdiini ve Penenbih gn dahi yine Nian Efendi ile birlikde Tavukpazarnda Gabrilin kahve-hnesinden kalkarak enberlitadaki tatlcdan birer tatl yedikten sonra Nian Efendiyi orada brakb gezinmek zre Gedikpaaya doru gelmekde iken slif-z-zikr kabr-istn nnde Mardiros Efendiye tesdfle hnesine davet olunduunu isbt ediyor ki bu ifdesi hem kendi ifdt- evveliyyesine ve hem de Nian Efendinin beynna taban tabana zddr kezlik Pazar gn dahi yalnz olarak hneye geldiini der-miyn etdii 522

hlde tekrr ifdesine mrcaat olundukta yine tevl-i kelm ile Nian Efendi ile birlikde tramvayla arkapsna geldikleri ve oradan Gedikpaaya doru inmekdeler iken bir yere gidib geleceinden bahsle oradaki sdc dkknnda beklemesini tenbh ederek Mardiros Efendinin hnesine gitdiini ve fakat nereye gideceinden ve Mardiros Efendinin kendisini hnesine davet etdiinden malmt olmadn beyn etmidir ki ifdelerinde grlen u mbyenete ve her iki defasnda Gedikpaaya kadar berber geldikleri hlde Aravir Efendinin bi-l-iltizm yalnz olarak gelib gitdiinde adet srr derecesinde ketm-i hakikat eylemesine baklrsa Nian Efendinin dahi erk-i crm olduu vzhan tebeyyn eder. Ez-cmle vuku bulan davet zerine hneye gitmi ve mesele evvel Mardiros Telliyan tarafndan sylenmi olduunu ve kendisinin dahi gy paray aldkdan sonra Ksm- Siys Mdriyyetine ihbr- keyfiyyet edecei yolundaki iddisna gelince: Penenbih gn Nian Efendi ile birlikde tatlc dkknndan kalkb doruca Beyolundaki ikamet-ghlarna geldikleri ve Mardiros Efendi ile katiyyen mlkat etmedii Nian Efendinin ifdesinden anlaldna ve hneye gitdiinde Mardiros Efendinin kapy ab ne istedii suline kar birka dakika grmek istedii Karabet ve Zari tarafndan haber verilmesine ve Cuma gecesi Mardiros Efendinin yalnz mhimm bir meseleden dolay greceini beyn etdii hlde zt- mdde hakknda hurf- vhid syleyib vaktin adem-i msadesine mebn Cuma ertesi gn gelmesini beyn eylediini yine kendi ifdesiyle meyyed bulunduuna ve Pazar gn hneye vrdunda beynlerinde cereyn eden muhverenin dahi memrn-i zbta tarafndan aynen harfiyyen mazbt bulunduuna nazaran bu iddisnn dahi tammyla mecrh olduu meydndadr. Binen aleyh: Zamnn nezketinden bi-l-istifde: Bir mahret-i ibls-ne ile elde etmi olduu nufz ve haysiyyet-i memresini s-i istiml ederek hd-be-hd Mardiros Telliyan Efendinin hnesine gitmi ve mrr-l-arz vkel-y fihm hazertn kurtardndan dolay el stnde tutulmakda ve hatt Talat Beyefendi ile gyet teklfsiz grmekde olduunu ve maiyyetinde dim iki polis memru bulunduunu ve Hnak Komitesi efrd tarafndan kurunla cerh edildiini ve bu komite efrdnn kendisinde listesi olub her biri kurtulmak iin mebli-i kesre vad etmekde olmalarna ramen imkn- salh bulunmad ve hkmete mezkr komite efrd yedinden msdere olunan evrk miynnda on lira talebini hv bir kd bulunduunu ve bunu bir sened mukabilinde nezdine aldn ve hatt bu bbda her kii tarafndan bir de fezleke tanzm edildii makam- tehddde beyn ve ibu evrk cebinden karb krat etdikten sonra meselenin kapadlmas ancak bin liraya mtevakkf olduunu ve bu miynda de arkada bulunduunu sylemi ve nihyet iki yz elli liraya rz olmasn mtekb mtebksini drt gn sonra almak zre dokuz lirasn tervc-i merm kasdyla ald srada mrr-z-zikr crm-i mehd hlinde tutulduu ve bu sretle Hkmetin n ve erefini ihll memriyyetini s-i istiml eyledii ve Nian ise Aravir Efendinin ibu efl-i reddiyyesinin temni hussu iin muvenet ve mreketde bulunduu 523

ve kundurac Simon ise Aravir Efendinin Telliyan Efendinin hnesinde bulunduu zamnlarda etrf tarassud etmek sretiyle mebhs-n-anhya itirk eylemekde olduu anlalm ve merkumn haklarnda mumele-i mukteziyye-i kanniyye f ve Aravir Efendinin ikamet-ghlarnda zuhr edib cidden clib-i nazar- dikkat olan mstakill Ermenistan ire eder el ilemesi bir tablo ile aded Ermenice kitb ve bir kutu dernunda sir evrk- hussiyyesi memhr olub bunlar hakknda da tahkikat- lzme icrs ve zerinde zuhr eden iki aded rrver ile yirmi dokuz fienkle ve kez Nian Efendi hnesinde zuhr eden bir rrver ile on iki fienk ve evrk- hussiyye-i siresi tedkik buyurulmak marzyla her memra teslmen makam- allerine izm ve ey-y mezkre irsl klnd arz olunur efendim. 18 Haziran 331 Byezid Merkezi Ser-komiseri (mza)

----------

-----

----------

Mdriyyet-i Ummiyye-i Aliyyeye 1008 Tehddi mutazammn olarak Telliyan Mardiros Efendiye mrcaat ve mutlebt- nakdiyye-i irtiiyyede bulunmak sretiyle vazfe-i memriyyetlerini s-i istiml etmelerinden dolay maznn- aleyhim Ksm- Siys memrlarndan Aravir ve Nian Efendiler ile meselede gzclk etdii anlalan Simon nm ahs haklarnda tanzm klnan evrk- tahkkiyye leffen ve zerlerinde ve ikamet-ghlarnda zuhr eden evrk- hussiyye ve sireleri ve aded rrver ve fienkler ve iret-i mahssal yedi ve iretsiz iki aded lira-y Osmn maan izm ve irsl klnd arz olunur efendim / 18-19 Haziran 331 Mhr: Byezid Polis Merkezi Memrluu

----------

-----

----------

524

Byezid 114 Ksm- Adlye / 18-19 minh stabul Polis Mdriyyeti Ummiyyesi Ksm- Adl Kalemi Numrosu 1647 Evvel emirde dire-i behiyyelerince grlerek muktezs f ve bade Dvn- Harbe tevdi zmnnda ide buyurulmak zre Ksm- Siys kinci ube Mdriyyet-i vlsna takdm olunur / 19/ 4 /31 Ksm- Adl Mdri (mza) 2 ube 319

Vrdu / 22 Haziran 331 -----------------------

525

Grlen lzm zerine Mardiros Telliyan Efendinin tekrr alnan ifdesidir / 30 Haziran 331
Siz evvelki ifdenizde Simon ile Aravirin senden evvelce otuz lira aldklarn sylemidin bu paray bunlar nasl ve nerede aldlar ve Knn- sn 3312 aynda cereyn etdiinden bahs eylediin bu eski iler nasl oldu ber-tafsl anlat Efendim bu vakann ess yledir. Evvelce benim Taharr Diresinde de isticvbm medd olan bir eski mesele vardr ki ben o vakt de ifdemi vermidim. Byezidde Fesci Kaykcyann olu bir apkn bana musallat etdiler bunu yapan Hnakyanlardr bu ocuk benim tamr etdirmekde bulunduum eve ber takrb arkadalar kundurac Simon ve Baecikde bir otel tutan Bogos Kuryan isminde otuz sekiz yalarnda bir ahs ile berber girdiler ve gy....... (Mrekkeb dklm okunmuyor. Sonraki sayfalarda ayn ifade mevcuttur.) bunlar beni daha ziyde skdrmaa baladlar sen bu ocuun nmusuna tasallut etmisin asker kaaklarn hkmete haber veriyormusun, sen bu otuz liradan baka daha ok para vereceksin ki nmusunu ve kendini kurtarabilesin dediler ite bu be kii ve birde bunlarn koltuk denei olan Aravir ismindeki ahs beni tazyk etdiler Tomacyan bana Aravirin ehemmiyyetinden hkmetdeki mevkinden kendisinin pek meriyy-l-htr olduundan defalarla bahs etdi sonra bu Aravir cerh edildi ehemmiyyeti daha artd bana Tomacyan bu pek mhimm bir adamdr her i elinden gelir kendisi mecrhen yatyor polis mdri kendisini ziyrete gidiyor dedi. Beni skdrdkca skdrdlar ben de bir tarafdan mhimm bir hkmet memru ve dier tarafdan Hnakyanlar arasnda kaldm. Aravir bir jurnaliyle bir adam mahv eder dediler. Hkmete mrcaat edib lykyla keyfiyyeti anladamadm. Fakat Taharr Diresinde isticvbmda min gayr-i resm bu Hnakyanlarn edebsizliinden antajndan bahs etmi ve tehdd edildiimi sylemi idim. Hulsa Kprl Hnda dav veklim Agob Bahr Efendi ve erki rif Bey muvcehesinde benden Aravir iin otuz lira aldlar. Sonra kendisi kumpanyalar yan Hnakyanlar iin de yz lira aldlar bunu da veklim Bahr Efendi vstasyla verdim eln Tomacyandr sonra olann anas yan Kaykcyann kars da yz lira ald. Hsl elli liralk bir sened daha Tomacyana verdim. u hlde bu uurda beni soydular bu kadar para aldlar.

Belgede Knn- sn 331 tarihi yazlysa da bu tarihin Kann-i sni 1330 olmas gerekmektedir.

526

Pek al fakat sen neden bu kadar para verdin de hkmete haber vermedin bilmiyor muydun ki Hnakyanlar hakknda hkmetin takbat vardr ve bunlar byle bir crmlerinden dolay da iddetle takb ve tecziye eder? Dav vekline de mrcaat etmisin veklin neden sana hkmete mrcaat tarikini gstermedi de senin byle soyulmana sebeb oldu. Efendim ben nmslu bir adamm bu nmsum iin bir s-i kasd idi bama bir ocuk meselesi kardlar. Veklim de nmsumu kurtarmak bu edebsiz ve alak heriflerle uramamak iin bu tarki tutdu. Sen Araviri ilk defa nerede grdn ve tandn bu defa evine geldii zamn kendisini tehs etmi mi idin Ben benden para aldklar zamn Kprl Hnda grdm oraya gelmi idi fakat benim bulunduum veklin odasna girmedi darda dolad. Onun orada dolamasyla beni tehdd etdiler. Sen m-dm ki ocua da bir ey yapmamsn bu meseleyi kapatmayacakdn davya decekdin muyene-i tbbiyye netcesinde masmiyyetin bsbtn tebeyyn ederdi bu para vermek tarkine tevessl etmek iyi bir ey olmadn anlamalydn. Efendim bireyin yu vukuundan fendr derler nmsum btn lekelenecekdi herkesin azna decekdim errlerin elinden byle kurtuldum ne yapaym benide mazr grnz Baka bir diyeceiniz var m yoksa ifdenizi imz ediniz Yokdur (mza)

----------

-----

----------

Grlen lzm zerine Mardiros Telliyan Efendinin tekrr alnan ifdesidir / 30 Haziran 331
br sahfede mrekkeb dklerek lekelenen ifde aynen tebyz edilmidir. Siz evvelki ifdenizde Simon ile Aravirin senden evvelce otuz lira aldklarn sylemidin bu paray bunlar nasl ve nerede aldlar ve Knn- sn 330 aynda cereyn etdiinden bahs eylediin bu eski iler nasl oldu ber-tafsl anlat? Efendim bu vakann ess yledir. Evvelce benim taharr diresince de isticvbm medd olan eski bir mesele vardr ki ben o vakt de ifdemi vermidim Byezidde Fesci Kaykcyann olu bir apkn bana 527

musallat etdiler bunu yapan Hnakyanlardr bu ocuk benim tamr etdirmekde olduum hneme ber takrb arkadalar kundurac Simon ve Baecikde bir otel tutan Bogos Kuryan nmndaki otuz sekiz yalarnda bir ahs ile berber girdiler ve gy ben ocuun rzna tasallut ediyormuum gibi beni tehdd ederek cebimdeki otuz lira otuz guruu aldlar ve aldkdan sonra da be yz liralk sened imz etdirmeye tevessl etdiler. mz etmedim kafama vurdular. Ben zten bu Simonun Hnakyan olduunu biliyordum nki beni komite ile tehdd etdi ben dahi param kurtarmak ve bunlarn etdii edebsizlie mni olmak iin Hnakyanlardan Mekteb Mdri Zaharyana mrcaat etdim. Kendisi bana resimiz Muraddr ona mrcaat eder paran geri alr ve bu apknlar cemiyyetden koarz dedi ben de Murada bir kd yazdm hl-bu-ki bundan sonra bunlar beni daha ziyde skdrmaa baladlar. Sen bu ocuun nmusuna tasallut etmisin asker kaaklarn hkmete haber veriyormusun sen bu otuz liradan baka daha ok para vereceksin ki nmusunu ve kendini kurtarabilesin dediler ite bu be kii ve bir de bunlarn koltuk denei olan Aravir ismindeki ahs beni tazyk etdiler Tomacyan bana Aravirin ehemmiyyetinden hkmetdeki mevkiinden kendisinin pek meriyy-l-htr olduundan defalarla bahs etdi sonra bu Aravir cerh edildi ehemmiyyeti daha ziyde artd bana Tomacyan bu pek mhimm adamdr her i elinden gelir kendisi mecrhen yatyor polis mdri kendisini ziyrete gidiyor dedi. Beni skdrdkca skdrdlar ben de bir tarafdan mhimm bir hkmet memru ve dier tarafdan Hnakyanlar arasnda kaldm. Aravir bir jurnaliyle adam mahv ederler dediler hkmete mrcaat edib lykyla keyfiyyeti anladamadm fakat taharr diresinde isticvbmda min gayr-i resm bu Hnakyanlarn edebsizliinden antajndan bahs etmi ve tehdd edildiimi sylemidim. Hulsa Kprl Hnda dav veklim Agob Bahr Efendi ve erki rif Bey muvcehesinde benden Aravir iin otuz lira aldlar. Sonra kendi kumpanyalar iin yan Hnakyanlar iin de yz lira aldlar bunu da veklim Bahr Efendi vstsyla verdim. Eln Tomacyandr sonra olann anas yan Kaykcyann kars da yz lira ald. Hsl elli liralk bir sened daha Tomacyana verdim. Bundan baka Jamanak Gazetesi Mdri Kounyan bu meseleyi duymu seni tehr edeceim diye adam gnderdi ben de tandklarmdan arda bitpazarnda elbiseci Kirkor Vartazyan gnderdim onunla elli lira istemi ona dah be lira vererek sulh olduk u halde bu uurda beni soydular bu kadar para aldlar. Fakat sen neden bu kadar para verdin hkmete haber vermedin bilmiyor mu idin ki Hnakyanlar hakknda hkmetin takbat vardr. Ve bunlar bu crmlerinden dolay da iddetle tecziye ve takib eder. 528

Dav vekline de mrcaat etmisin veklin neden sana hkmete mrcaat tarkini gstermedi de senin byle soyulmana sebeb oldu. Efendim. Ben nmslu bir adamm bu nmsum iin bir s-i kasd idi bama bir ocuk meselesi kardlar veklim de nmsumu kurtarmak bu edebsiz ve alak heriflerle uramamak iin bu tarki tutdu. Sen Araviri ilk defa nerede grdn ve tandn? Bu defa evine geldii zamn kendisini tehs etdin mi? Benden para aldklar zamn Araviri Kprl Hnda grdm oraya gelmi idi. Fakat dava veklimin odasna girmedi. Sofada dolayor idi. Onun oradaki mevcdiyyetiyle beni tehdd edib Tomacyan paray ald. Sen m-dm ki ocua da bir ey yapmamsn bu meseleyi kapatmayacak idin davya ddnde muyene-i tbbiyye netcesinde masmiyyetin anlalacakd. Para vermek yolunun iyi bir ey olmadn ve bunun sonu gelmeyeceini anlamal idin Bir eyin yi olmas vki olmasndan fendr derler. Ben de bu mesele byyb dalgalanb nmsum bsbtn lekeleneceinden ve herkesin azna deceimden korkdum. Bu errlerin elinden byle kurtuldum ne yapaym beni de mazr grnz Baka diyecein var m? Yoksa ifdeni imz et Yokdur. Evet. mz ederim (mza)

----------

-----

----------

Sirkecide Kprl Hnda (32) numrolu yaz-hnede Dav Vekli Agob Bahr Efendinin erki dav vekllerinden rif Beyin ahz olunan ifdesidir.
sminizi hviyyetinizi syleyiniz smim Mehmed rif pederimin ismi Mustafa Efendidir yirmi be yandaym Nuruosmniyede kbl Krat-hnesi karsnda (48) numrolu hnede ikamet etmekdeyim iki seneden beri dav vekliyim. erkiniz Agob Bahr Efendinin mvekkillerinden Mardiros Telliyan Efendiyi tanr mszn? Evet. Tanrm. 529

Telliyan Efendi size ne iin mrcaat etmidi bu bbdaki malmtnz nedir? Telliyan Efendi takrben bundan drt be ay mukaddem (dosyamz yanmzda bulunmad iin gnn tayn edemem) mteheyyic bir sretde yaz-hneye geldi. Kendisinin Gedikpaadaki hnesini tamr etdirmekde bulunduu cihetle hitm- tamrde ustann parasn istihkak- kesb edib etmediini anlamak zre mezkr hnede tedkikatda bulunduu esnda Kirkor Kaykcyan, Simon ve bir de Kuryann kiinin evvel kapsnn ak olmasndan bi-l-istifde hneye duhl ile kendisini st katda yakalamlar kendisine be yz liralk bir bono ibrz ile bunun zrini imz ve kzn Kirkor Kaykcyan ile akd-i izdivca muvfakatn mir bir taahhd senedi taleb eylediklerini ve mm-ileyhe Telliyan Efendinin adem-i muvfakatna binen cebinde bulunan 27 Osmnl ve ngiliz lirasn cebinden gasb ile bu meselenin yu hakknda vcdunun ifn edilecei tehddiyle savuub gitmiler. Bir iki gn sonra bir sabhleyin Simon ile Kuryan Telliyan Efendinin Gedikpaadaki hnesine gelerek erit-i sbkalarn teklf ve adem-i muvfakat halinde Kirkor Kaykcyana fil-i en icr etmekde iken crm-i mehd halinde der-dest etdiklerine ehdet edeceini beyn eylemelerine kar Telliyan Efendinin gsterdii drt mumele zerine brakb gitmiler. Hemn kendileri aleyhine takbtda bulunulmasn ric etmi. Evvelce u mklemenin Ermeni lisnyla cereyn etmesine binen bi-t-tab vukuf peyd edememidim. ki gn sonra kendisinin Trke anlatmasyla meseleye muttali oldum. Bu esnda yaz-hneye banda siyah arpe budays renkli orta boylu balk etinde siyahlar giyinmi bir kadn yannda akrabas olduundan bahs etdii siyah bykl yuvarlak ehreli esmerce bir adamla geldi. Ve ocuunun nmsu bozulmak ve bizlerin de Telliyan Efendinin vekli bulunmaklmz dolaysyla zh- meseleye mecbr kaldn bi-l-beyn yed Telliyan Efendi ocuuna yapd u fenla mukabil yz lira ahslerinden bir para verdii ve kendisini de mektebe gnderdii takdrde hakk- vaz geeceini syledi. erkim Bahr Efendi senin ocuuna fenlk edildii sbit olduu gibi piyasada nmsuyla tecessm etmi bir tccra antaj yapmak ve nmsuna tecvzle bhtanda bulunmak crmleriyle mcrimdir. Onun iin mmkin ise siz onu hll ediniz ki nazar- kannda cezs bir dereceye kadar haff olsun. Kadn olumun bu eflin fili olduu gayr-i sahhdir ancak sbit olan bir ey varsa ocuumun rznn hetk edilmesidir. Ona mukabil ben Telliyan Efendiden para istiyorum. Bahr Efendi de size bir bedel verilmek iktiz ediyorsa mahkeme takdr etsin ve kendi ilesinin nmsunu dnmeyen Telliyan Efendiden tahsl ve tecrm olunsun. Kadn brakb gitdi. Bir iki gn sonra yine ayn kadn ayn kyafetde yannda uzunca boylu zaf elmack kemikleri dar km Kozan mebs- sbk olduunu syledikleri Murat Efendi nmnda birisiyle gelerek ayn beynt tekrr etdiler. Hl-bu-ki Bahr Efendi tarafndan birka gn 530

evvel cereyn eden mukabelede bulundukdan sonra yine kb gitdiler. Yalnz Murat Efendi Ermenice bu iin sulhen hall edilmesi lzmunu sylemi. Bir ve-yhd iki gn sonra Telliyan Efendi rza-i vcdiyyesi dolaysyla muztarib olduundan ve zbitnn kendisini istemesinden tiyen mrcaat emr olunursa bir sedye ile gelebileceinden tehri mmkin ise ertesi gn mrcaat etdiinden o yolda istirhmda bulunmaklm bildirilir. Bende-niz de taharr diresinde rfan Efendiye aynen tebli etdim. Ertesi gn mrcaatn sylediler. rfan Efendinin yanna kdm esnda rahatszlnn kalb illeti olmasna binen lhik olacak emirleri ne ise onu ricy mtekb ertesi sabh gelsinler der. Ertesi akam alafranga sat be karrlarnda birisi bizim yaz-hneye gelir. Ve bu meseleyi evrk zbtada olduu halde kapadabileceini ve ancak buna mukabil otuz lira bir para taleb eder ve bu mesele dar ki odann nnde cereyn etmesi dolaysyla bende-niz grmedim. Bu adam darya kar. Bende-nizi caml odaya arrlar. Byle bir talebde bulunulduunu ve bu adamn Aravir yhd Araron bir adam olduunu ve zbta nezdinde hiz-i ehemmiyyet olduundan elinden her i gelebileceini sylediklerini Telliyan Efendi beyn eder. Bende-niz de kann herkesin kuvvetindedir. Haksz olan bir meselede bu gibi adamlarn hi ehemmiyyeti olmayacan ve hemn mmkinse kannun dest-i tertbine tevdi lzmunu sylerim. O esnda kk odann koridora alan penceresi nnde sarn byklar kesik alangle(?) tarzda kulakdan takma gzlkl zafe orta boylu tahmnen yirmi sekiz otuz yalarnda bir adam getirmekde olduunu ve Aravir yhd Araron denilen adamn bu idiini sylerler. Yine fikr-i sbkmda srarla byle bir adama para vermek deil hemn hkmete ihbr- mdde olunmas lzmunu sylerim ve kendi odama gelirim. Telliyan Efendi mm-ileyhe otuz lira vermi. Kendim grmedim. Telliyan Efendinin kendisinden iitdim. yed para verildiyse her halde iki odann aralnda verilmi olacak o kanatdaym. Mtekben evrk zbtada ikml edilerek mstantiklie tevd olunur. Mstantiklikden gelen celb zerine Telliyan Efendi ile berber mdde olmaklmz dolaysyla mstantiklie gideriz ifdeleri zabt edilir. Kirkor Kaykcyan ile anas orada idi. cr edilen tedkikat netcesinde mstantiklike gerek antaj ve gerek fil-i en mddelerinden dolay men-i muhkeme karrlar vrid olarak ve karr- vak mdde-i ummlikce tasdk edilmidir. Bu da ocuun (kendi rzsyla fil-i en icr olunduunu beyn eylemesinden) mnbais idiini Kirkor Kaykcyan syledi Bu meselenin kapanmas iin taleb edilen paralarn kimlerin taleb ve kimlere verildiini grdnz m? Karnn para talebini biliyorum. Aravir Efendi isminde gsterdikleri adamn da otuz lira para taleb etdiini ve bu parann it vey adem-i tsnda benim reyimi sordular. Adem-i muvfakat bile etdim ve benim yanmda o adama bir para verilmedi. Ancak dar kapnn nnde 531

Telliyan Efendi Bahr Beyden birka dane banknot ald. Fakat bi-z-zt kime verildi ve ne iin alnd bunu bilmem. Bu bbda para meselesinden dolay hkmete mrcaat etmediniz mi? Zbtada Telliyan Efendi verdii ifde de yalnz otuz liradan ki ilk defa evinde vuku bulan antajdan itibaren bahs etdiini syledi. Gzmn nnde bir ey cereyn etmedii iin ve baz kelimtn Ermenice tekellm olunmasna binen kimseye bir ey sylemedim Bu bbda baka bir malmtnz var mdr? Bu kadardr baka malmtm yokdur. fdenizi okuyunuz doru ise imz ediniz? Evet dorudur imz ederim. 2 Temmuz 331 rif Mustafa

----------

-----

----------

532

stanbul Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Cnib-i lsine Sadetl Efendim Hazretleri Birderim Aleksan olu Simon Manukyan bendeleri yirmi gnden beri Mdriyyet-i Aliyyelerinde mevkufdur. Birderim habsi mstelzim bir fil ileyenlerden deildir. Bu srf bir sehv vey bir iftir eseridir ric ederim bir an evvel tahkikat icr ederek tahliyesine karr verilsin zr vlidem bu yzden merkndan nzle uram criyyelerinin de zevcim askerdir ancak kendi oluk ocuumu dnrken bir de birderim bendelerinin mevkufiyyeti inzimm edince criyyelerini de bsbtn mstark- keder etdi. Allah akna olsun birderimin bir an evvel tahliyesini emr buyurulmasn keml-i szile tekrr istid ve istirhm eylerim ol-bbda emr irde efendim hazretlerinindir. 1 Temmuz 331 Gedikpaada Bostanali Mahallesinde Glhan Sokanda(?) hne 8 mukm criyyeleri Haykoni Sedefiyan

----------

-----

---------Mteferrikaya / 1 Temmuz 331

1 1466 Mteferrika 3945 Merkum Simon Byezid Merkezinin 18-19 Haziran 331 trih ve 1108 numrolu mazrfla bi-l-vrd evrklar Ksm- Adl Mdriyyetine ve muahharan Ksm- Siys Mdriyyetine takdm klnd marzyla Makam- Mdriyyet-i Aliyyeye takdm olunur efendim / 1 Temmuz 331 (mza-Mhr) Ksm- Siys kinci ube Mdriyyetine / 1 minh Evrk Ksm- Adlye der-dest-i tevd olmala Evrk Kalemine ide klnd 7 Temmuz 331 kinci ube Mdri (mza)

Makam- Mdriyyet-i Ummiyyeye arz ve takdm klnr / 7 minh (mza) Ksm- Adl / 7 minh -------------533 ----------

fdesinin ahzna lzm grlen Simonun tekrr ahz olunan ifdesidir /3 Temmuz 331
Sen Bogos Kuryan ile berber Mardiros Telliyan evine girdiiniz srada kendisinden otuz lira otuz guru aldnz ve hatt drt be yz liralk bir sened imz etdirmek istediiniz anlalyor ifdt- sbkanda bu ciheti sylememisin binen aleyh bu huss nasl cereyn etdi ise zh et! Ben evvelce sylediim gibi kilsada diyakosum bir gn kilsa havlsinde Mardiros Efendi ile ocuu gizlice konuuyorlar iken grdm ve bhe etdim ocuu tenh grerek kendisinden istzh etdim (Bana bir takm szler sylyor otele gidelim, hamama gidelim gibi baz szler syleyerek beni kandrmaya alyor) dedi kendisi kilsa azsndan olmak ve teden beri tannm bulunmak itibariyle ben bu meseleye inanmadm bir ehr-enbih gn idi ocuk benim evime gelerek (Yarn sabh sat dokuzda Mardiros Efendinin evine gideceiz) dedi ben de gzmle grmek ve inanmak zre sabhleyin gidib bekledim Mardiros Efendiyi eve girer iken grmedim yalnz ocuun eve girdiini grdm bu srada Bogos Kuryan da oradan gemekde idi ne iin orada beklediimi sordu keyfiyyeti kendisine de zh etdim berberce eve girdik ocuun donlarn zlm grdmz gibi Mardiros Efendinin de pantolon ve donu ak idi Bogos Kuryan ocua iki tokat vurdu ve her ikimiz kendisinden byle bir edebsizlikde bulunduunu mbeyyin bir varaka imz etmesini teklf etdik katiyyen muvfakat etmedii gibi bunu yazdrmamak iin de yz liralk bir bono imz edeceini syledi biz muvfakat etmedik drt yz be yz liraya kadar kd biz yine muvfakat etmedik bunun zerine ocuu alb vlidesine gtrdk ve meseleyi de anlatdk otuz lira aldmzn asl yokdur katiyyen yalandr. Kendisinden vukut zerine tutulduunu mbeyyin bir veska almak istemekden maksad nedir? Kendisi kilsada azdr byle bir adamn kilsa azlnda bulunmas doru deildir bu kd alb Patrik-hneye gtrecek idik ve bu mnsebetle kendisini azl edecekler idi. Grigor sana Mardiros Efendinin evine gideceini syledii ve sen de gidib kendilerini gzetlediin hlde ne iin bu meseleyi zbtaya ihbr etmeyerek hod-be-hod halle kalkdn? Evvelce grmek bade zbtaya haber vermek niyetinde idim hatt grdkden sonra gidib zbtaya haber verecek idim ayaklarma dd ben de ocukla berber vlidesine gidib ihbr etdim zbtaya ihbr edecek olsam rezl olacan dndm kendisi de her ne kadar olsa kilsa azsndan bulunduundan bu sretle tehr edilmesini muvfk grmedim. 534

Ermeni frkalarndan hangisine mensbsun? Kumkapda Hnak Kulbne ayda birer guru kd ve sire cretine mahsben vermek sretiyle mdvim idim. Hl-bu-ki senin Taankstyun Frkasna mensb olduun ve hatt Mardirosu komite ile tehdd etdiin sylenmekdedir buna ne diyeceksin? Hayr ben katiyyen Tanakstyun Kulbne mensb deilim ve hatt bir defa gitdiim bile yokdur Mardiros Efendiyi tehdd cihetine gelince bunun da asl yokdur. fdenizi okuyorum imz ediniz Dorudur imz ve tasdk ederim (mza)

----------

-----

----------

Celb olunan Gedikpaada Bostanali Cddesinde krk numrolu hnede msteciren mukm Grigor Kaykcyann ahz olunan ifdesidir / 3 Temmuz 331
smin, pederinin ismi nedir ilenize ne derler ka yandasn nerede ikamet ediyorsun ve ne ile megulsn? smim Grigor pederimin ismi Karabetdir ilemize Kaykcyan derler on be yandaym Gedikpaada Bostanali Mahallesinde krk numrolu hnede ikamet ediyorum Okularbanda fes kalbcl ediyorum. Mardiros Telliyan Efendiyi tanyor musun? Evet tanyorum kendisini alt aydan beri tanyorum. Kendisini ne mnsebetle tandnz? Ben Baecik Amerikan Mektebi talebesindenim geen Knn- evvelden tahmnen iki mh mukaddem stanbula gelmidim bir gn kilsaya gitdim MardirosTelliyan Efendinin bana dikkatli dikkatli bakdn grdm, bilhire dkkna gelerek pederim ile grd ve bir fes smarlad lsn vererek gitdi bir Cuma ertesi gn gelerek fes almayarak gitdi Pazar gn gelerek bir eski fes dahi getirib her ikisinin evine gtrlmesini ve kendisinin ii olduundan bahisle maazaya gideceini syledi ben bir sat sonra fesleri alb eve gtrdm evde bulunan hidmetci kadn Efendi buradadr dedi bu srada Telliyan Efendi darya karak (...?.... size syleyeceklerim vardr) dedi ben de odaya 535

girdim odada bana be lira ma vereceinden kzn vereceinden bahs etdi ve oda kapsn kapayarak bir defa beni pd ben bardm fakat evde kimse olmadn sylediinden ve fi-l-hakika kimse dahi gelmediinden ve ben hereyi yaparm diye baz szler dahi sylediinden korkarak durdum rzma tasallut etdi ve karb para vermek istedi ben paralar yzne frlatdm evden kdm bu mnsebetle drt gn hasta yatdm bilhire beni nerede grd ise ok sevdiine ve byk iyilikler yapacandan ve kzn vereceinden bahs etdi ben kendisine yz vermiyordum bir gn kilsada yine arkama taklarak baz szler sylemeye balad ben kendisini tekdr etdim kilsada diyakos bulunan Simon bunu grm meseleyi bana sordu evvelce sylemek istemedim srr etdi nihyet meseleyi kendisine adm merkum da (Sen muvfakat et yalnz evvelce bana haber ver ben bir memr vey polis alarak kendisine iyice bir ders veririm) dedi bundan sonra Mardiros Efendi beni sat dokuzda evine davet eyledi ben de gideceimi syledim ve ayn zamnda Simona dahi malmt verdim ve sat dokuzda kalkb gitdim Telliyan Efendi evin balkonunda oturuyordu Simon ise evin hricinde gzetliyordu kede dahi Bogos Kuryan durmakda idi ben evden ieriye gireceim srada Simon bana (Kap akdr ieriye girer iken kapy hzlca kapa ve yine a bir ey anlalmasn) dedi ben de yle yaparak yukar kdm der-akab Mardiros Efendi bana sarld bu srada Simon ile Bogos Kuryan yavaa gelerek birdenbire bizim bulunduumuz mahalle girdiler Bogos Kuryan bana bir tokat vurdu ve merkumu da bir odaya doru itdiler Simona polis armak zre gitmeye teebbs etti srada Mardiros Efendi ayaklarna dd ve yalvarmaya balayarak size be yz lira vereyim bin lira vereyim diye sylenmekde idi bu srada Kuryan (Aa git bekle) diye sylemesi zerine ben aaya indim bekledim on dakika kadar sonra aa indiler ve bunlardan Bogos Kuryan (Bunu kimseye sylemeyceksin yoksa seni ldrrm bu nmsdur ortaya karsa seni ldrrm) dedi ben de gelib yalnz vlideme hikye eyledim hatt Vartazyan nmnda birini vlideme gndererek elli lira para vad etmi vlidem de dav edeceini sylediinden araya dierlerini de kardrdlar yz liraya kdlar nihyet biz ikame-i dav etdik Merkum evden kar iken seni bu ii meydna karr isen ldrrm dedii srada Simon ne yapyordu? Bu sz iitdi fakat bir ey sylemedi. Hl-bu-ki Mardiros Efendiden otuz lira para almlar ve hatt be yz liralk bir de sened imz etdirmek istemiler bu ciheti ne iin inkr ediyorsun? Beni blda arz etdiim gibi beklemek zre aa gnderdiklerinden malmtm yokdur ihtiml ki almlardr hatt bilhire tahkikatma nazaran bu meseleden sonra her ikisi kalkb Beyoluna gitmiler. Benim yanmda yalnz bir kd imzlamak zre kendisine verdiler ki bu 536

kdda dahi byle bir rza tasallut halinde der-dest olunduu imzsyla tasdk etdii muharrer idi fakat bunu imz etmedi bu srada da beni aa gnderdiler bilhire onlarn ne yapdn bilmiyorum. Mardiros Telliyan Efendi sana ilk defa taarruz etdikden sonra ne iin zbtaya ihbr etmedin? hbr etmeye korkdum nki birinci gn bana seni ldrr ve mahzene gmerim diye sylemidi fdeni okuyorum doru ise imz et Dorudur imz ve tasdk ederim (mza)

----------

-----

----------

Sirkecide Kprl Hnda otuz iki numroda dav vekli ve Niantanda Beki Sokanda alt numroda mukm Agob Bahr Efendi veled Kirkorun ahz olunan ifdesidir/ 4 Temmuz 331
Mardiros Telliyan Efendi nmndaki mvekkilinizle bir meselesinden dolay maazanzda baz para verilmi bu hussda ne gibi bir mumele cereyn etdi ise zh ediniz Mardiros Telliyan Efendi bir gn maazaya geldi ve kendi aleyhine bir iftir ve antaj ka edilmekde olduundan kendi hukkunun mdfaasna bizi vekl tayin etmek istedi davsn sul etdik Kirkor nmnda bir ocuk var imi bir gn kendisi Kumkapda bo bir evde bulunduu srada bu Kirkor ile berber dier iki kii ieriye girmiler bu iki kiiler sen Kirkora fil-i en icr ediyordun bizde grdk ya sen kzn bu Kirkora vermelisin ve be yz lira da para vermelisin yoksa seni yle byle yapacaz mahkemeye vereceiz diye tehdd etdiklerini ve birde bu miynda bir yazlm kd ibrz ederek imz etmesini teklf etdiklerini ve kendisi buna muhlefet etmesi zerine zerinde bulunan otuz ksr liray zerinden alb gitdiklerini ve bade bununla da iktif etmeyerek bu meseleyi bir komisyona havle etmi olduklarn ve bu Kirkorun vlidesi seni bu komisyonca mahkm oldun bana bin lira vereceksin diye kendisini tehdd etdiini ve nihyet mesele polise aks etmi olub i mahkemeye deceinden kendi hukukunun muhfaza ve mdfaasn bize ihle etdi meselenin zten polisce der-dest-i tedkik bulunduunu rendiimi arkadam rif Beyden ric etdim Polis Mdriyyetine giderek meselenin der-dest-i tedkik bulunduu mahallde ii anlatmasn ve Mardiros aleyhine sylenen szlerin antajdan ibret 537

bulunduunu ve bu adam her ne vakt istenilirse polise gelmeye hazr bulunduunu sylemesini ric etdim kendisi gitdi dier tarafdan gelmesini kadna haber gnderdik bu sretle mumelenin birinci ksm bitmi idi ertesi gn Kirkorun anas geldi Telliyann kendi mahdmuna fil-i en icr etmi olduundan nmsunun py-ml olmu olduunu ve binen aleyh mahdmunun bir mektebe gnderilmek zre bin lira verilmek lzm geldiini sylemesi zerine ben kendisine bu ide pek yanlmakda olduunu hakikat-i hlde olu ile rfekas Telliyan soymak zre bu hneye gitmi olduklarn hatt parasn gasb etdiklerini ve binen aleyh Telliyann bu ide kabhatli grnmeyib bil-akis kendi olu rfekasna kaplmakda olduu zannnda bulunduumu ve mesele nms meselesi olduundan mahkemelere davlara gitmek tarafeynin nmsuna itigal edeceini sylemekliim zerine merkum kanat etmeyerek bil-akis Telliyann kabhatli bulunduunu ve hatt bu ii tedkik edenler Telliyan kabhatli karm olduklarn msade edersem onlarla berber odama gelib ii anlatmalarn ric etmesi zerine muvfakat etdim bir gn sonra iki kii ile berber odamza geldiler ki birisi Cihan Glyan nmnda uzunca boylu sivrice sakall akr gzl bir ahs idi dieri daha alak boylu idi fakat kendisini tanmyordum ve zerinden sekiz ay kadar bir zamn mrr etmesi hasbiyle ekli de htrmda deildir kadnla berber geldiler bunlar kadnn tarafn iltizmen Telliyan kabhatlidir bu kadna para verilmelidir bu kadn da ocuunu mektebe gndermelidir yolunda idre-i lisn eylediler ben de antaj filini isbd edebilmek zre belki bir delle dest-res olunabilir mdiyle bu bbdaki mzkertma devm ederek Telliyan zengindir ocuu Baecik Mektebine gndersin ve bunun iin tavassut edeyim maa-m-fh kendisi nmslu adamdr rz meselesinden dolay iftir hasbiyle bunu kabl etmez mahz ocuunuz terbiyesiz bir ocuk olduu anlaldndan terbiye etmek zre mektebe gndermek zre belki ikn edebilirim dedim gitdiler ertesi gn tekrr geldiler byk mektebe gndermek para verme gibi baz teklifta kalkdlar drt defa bylece devm etdikden sonra birgn hiddetlendim kendilerini kodum. Muahharen kadn tekrr geldi baka bir slm beyle geleceini beyn ederek iman tknaz siyah sakall bir ztla geldiler ben kendilerine bu meseleyi mahkeme hall eder bir antaj dolaysyla ikame-i dav edeceiz siz de fil-i en davs ikame ediniz diye kadn odadan kodum bu srada iin mahkemeye sevk edilmesini beklediim esnda bir gn Galata Sulh Mahkemesinde bulunuyordum. Telliyan Efendi ile refkim rif Beyin tel ile oraya geldiklerini grdm sorduumda Telliyan Efendi aman bir tarafa gidelim sizin refkiniz rif Bey polis diresine gitdii gn orada brakm olduu kartviziti bir avukatn odasna gndermiler merkum avukat beni ard Sen kendini kurtarmak iin rif Mustafa Beye mrcaat etmisin o da kartn polis diresine gndermi hl-bu-ki yz lira vermedikce senin mevkufiyyetden kurtulmakln mmkin deildir bu yz liray polis diresinden memrlar alacaklar dediini bana telala syledi ki bu 538

dav veklini Telliyan bilecekdir ben bu ide bir yanllk olduunu polis diresinden byle bir haber gelmek imkn olmadn syleyerek sen yanl anlamsn dediimde anlad doru olduunu ve mmkin ise beni avukatn odasna gtrmeye hazr bulunduunu syledi muhkemeden sonra berber gitdik akmaklar Yokuunda ismini bilmediim bir hnda tanmadm yenilerden bir Ermeni avukat indi meseleyi istzh etdiimde ibtid ahsmdan korkarak tereddd etdi ve bade Telliyana bldaki sylediklerini tekrr etdi ve ben mahz insniyyet iin Telliyan Efendiye haber gnderdim polis efendiler bana gelib bu kart getirdiler dedi bu insniyyetine teekkr ederek bu efendiler gelirse anladnz Telliyan kabhatsizdir ancak bir antaja uruyor biz kendilerinden byle kabhatsiz adamlarn muhfazasn bekleriz sret-i nazik-nede idre ediniz ve ne olacan bana bildiriniz dedim kalkb odamza gitdik ya o akam ve-yhd bir iki akam sonra yine odamda sir mterlerimden birok galebelik olduu ve Telliyan da bulunduu bir zamnda hna birisi gelib Telliyan Efendi ile huss grmek rz etdi bu adam da ilk defa grdm gayet k, renkli gzlkl idi Telliyan Efendi bu adam tand bir nevi tevahhula benden berber gidilmesini ric etdi odamzda yer olmadndan ve odamza da gelmediinden karki odaya gitdik orada oturduk bu gelen adam birz evvel sylediim dav veklinin syledii szleri hemn tekrr etdi kendisinin polis diresi mteneffizn memrnden olduunu ve bu meseleden dolay tevkif edilmemek iin Telliyann fedkrlk etmesi lzm geldiini bu akam iin hemn otuz lira verilmez ise gitmeyeceini ve mevkufiyyeti muhakkak olduunu syledi Telliyan Efendi yz lirann otuz liraya tenzl etdiini grdnde birz nefes alr gibi oldu ise de ben kendisinde sfat- resmyye bulunduunu syleyen bir adamdan bu gibi szlerin sudrunu beklemediimden hiddetlendim ve sizden bye mrcaat ederim tabiriyle kdm bekleyen mterlerimin yanna gitdim bade herkes kalkb gitdiler bu davda ben bunun hepsini kodukdan sonra mstantik diresine gitdi orada tekrr rif Bey Telliyanla berber mstantike gitdiler ve mstantikde gerek Telliyan aleyhine ikame olunun fil-i en davsndan dolay ve gerek Telliyann onlar aleyhine ikame eyledii antaj davsndan dolay men-i muhkeme karr verilmi olduunu haber aldm bildiim bundan ibretdir Hl-bu-ki tahkikatmza nazaran sizin odanzda Aravir iin otuz lira ve Hnakyanlar iin yz lira alnd anlalyor bu cihetle kadnn kendisine hak verdiini syledii komisyon hakknda ne biliyor iseniz syleyiniz? Aravir otuz liraya muvfakat etdi fakat ben kendisine deveden byk fil vardr ma-fevke mrcaat ederim tabriyle beyntda bulunarak bulunduumuz odadan kdm fakat Hnakyanlar iin yz lira alndndan malmtm yokdur ve Aravire otuz lira verildiini de grmedim nki ben kb odama girdim ihtiml ki Telliyan vermidir. 539

Komisyon bahsine gelince kadnla berber gelen adamlar gibi tanmadm baz ehsdan ibret olacakdr Bu mesele zbtaca takib olunduu vaktde byle al hlihi netceye intizr ederek dorudan doruya ikame-i dav etmemeniz esbbn zh eder misiniz? Arada antaja id bir dell ve emre yok idi mahkemeye mrcaat etsem dahi bunu o srada isbt edemeyecekdim bu sebebden bir emre elde etmek iin kadnla grmeye ve muhbereye mecbr kaldm gibi ayrca rif Beyi de Polis Mdriyyetine gnderdim. Bu hussda baka bir malmtnz var mdr Hayr yokdur. fdenizi okuyorum doru ise imz ediniz? Evet dorudur imz ederim. (mza)

----------

-----

----------

540

stanbul Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys kinci ube Aded 2 ube 319 Bu bbda daha ziyde tamk edilen tahkikatda yz otuz senesi Knn- evveli zarfnda mtek Hac Telliyann Kirkor Kaykcyan nm ocuk ile vki olan fil-i en meselesi zerine gerek Gedikpaa Hnakyanlarndan olub el-yevm menfiyyen muhtelif mahallerde bulunan Nerses Zakaryan, Samuel Tomacyan, Arzruni ve rfekas taraflarndan gerek maznn- aleyh Aravir Sahakyan ile ocuun vlidesi ve Jamanak Gazetesi sahibi Misak Kounyan taraflarndan merkum Hac Telliyan tehdd edilerek ake alnd anlalmakda ve maa-m-fh vaktiyle bu hussun polise lykyla ihbr edilmemesi ve bi-l-hssa antajla para ald iddi olunan Hnakyanlar hakknda ol-vakt hkmetce Hnak Cemiyyeti aleyhinde iddetle takbt icr olunduu hlde pek t-be-mahall olarak bu cemiyyetden gy havf mlhazasyla hkmetin tenvr edilmemesi yn- nazar grlmekde bulunmu olmala ibu evrk takmyla ve merkum Aravirin evrk arasnda zuhr eden Ermeni trihine id birka kitb bery-i terceme mukeddem kalemden kendisine verilmi olub bunlarla emnete id silhlar alkonulmu ve dier evrk- hussiyye ve mektbiyle bir kta ileme Araksi Mayer levhas ve Niana id evrk Ksm- Adl Mdriyyet-i vlsna ide ve takdm klnd / 8 Temmuz 331 Ksm- Siys kinci ube Mdri (mza) stanbul Polis Mdriyyeti Ummiyyesi Ksm- Adl Kalemi Numrosu 1647 Divn- Harbe tevdi zmnnda Merkez Kumandanla tezkeresi yazlmak zre kaleme

----------

-----

----------

541

451 Jandarma Tabur Kumandanlna / 4 Temmuz 331 4172 Bi-t-tahkik, merkumun Konyaya tebd edilmi olduu anlalmdr. deten makam- l-i Mutasarrfiye takdm klnr. / 6 minh (mza-Mhr) 451 Celbi be-heme-hl muktez olduu hlde Konya vilyetine iar- keyfiyyet buyurulmas ricsyla mazrfen Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi cnib-i lsine takdm/ 7 Temmuz 331 zmit Mutasarrf nmna Tahrrat Mdri (mza) Ksm- Siys kinci ubeye / 10 minh Tara 742 2 ube 379 Aravir Sahakyan meselesinde isticvbna lzm grlen merkum Bogos Kuryann zmitde olmayb Konyada olduu anlalmala cb ederse celb edilmesi ve ibu varakann da evrkna rabt zmnnda Ksm- Adl Mdriyyet-i vlsna takdm / 11 Temmuz 331 kinci ube Mdri (mza)

----------

-----

----------

542

stanbul Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys kinci ube Aded 219 zmit Mutasarrflna Baecik nhiye merkezinde otel ileten otuz sekiz krk yalarnda Bogos Kuryan ismindeki ahsn mahfzen stanbula izm ric olunur efendim / 1 Temmuz 331 Polis Mdr-i Ummisi mz

----------

-----

----------

Heyet-i Tahkkiyye Riyset-i Vlsna Nfz- memriyyetlerini s-i istiml ve tehdd eyledikleri ihbr olunan Aravir ve Nian ile refkleri Simon haklarnda tahkikat- istintkyye icrs talebiyle evrk heyet-i vllarna tevd olunur / 11 Temmuz 331 (Mhr) Der-sadet Divn- Harb-i rf Mdde-i Ummilii

----------

-----

----------

543

Mdde ahs: Gedikpaada Sarayiinde 24 numrolu hnede mukm. Unkapannda krk yedi numrolu maazada kepek ticretiyle megul sitaneli elli sekiz yanda Mardiros Telliyan veled Ohannesin zabt olunan ifdesidir / 18 Temmuz 1331
Aravir, Nian ve Simonu tanr msnz Nian tanmam. Bundan sekiz mh mukaddem Muhsinehanm Mahallesinde bir evim vard oda idi. Badana etdirdim. Badanac geldi. Dedi ki (Ev bitti param ver) sabah sat yedi idi. Evime bakmaa gittim. Badanacya (Mektebin bozulmu knk var ona bak ben de gelir paray veririm) dedim. Gitdim evi adm. Matbahdan bakarak yukar kdm. Daraca kapsnn krk olan menteesi nasl olmu diye bakarken kii hcmen rubann ...(?)... tutdular bunlar Simon, Kuryan ve Kirkor Kaykcyan idiler. Bana bir kd gstererek (Be yz liralk u senedi imz edecek ve Kirkora vereceksin) dediler senedi okutdum. Simon okudu: (Emre muharrer be yz liralk bir sened idi nezdinde kzm Kirkora vereceime dir taahhd yeri vard). Ben (Bunu lsem katiyyen yapmam ve imz etmem) dedim. Kuryan denilen ahs kafamn sol taraf zerine bir vurmas zerine ben odann iine ddm. Simon zerimi arayarak otuz lira otuz guru param ald. birlikde (Bunu hkmete haber verirsen senin hlin tehlikededir) diyerek savudular. Ve (Senin nmusunla oynayacaz ve Kirkoru sen rzna gemee teebbs etdin) diye ehdetde bulunacaz dediler. Ben Hnakyan Mekteb Mdri olan Zakaryana gitdim. Ona (Sizin uaklar benden otuz lira otuz guru paray antaj yaparak aldlar ve bir sened gstererek imz etdirmek istediler) dedim o da (Bu sefer komiteye bir mektb yaz) dedi. Ben de (Komite kimdir) dedim. Dedi ki (Bizim bamz Murad Boyacyan ve Cihan Gl)dr dedi. Ben de o adamlara bir mektb yazdm. Murad mektbu alarak bana mektebe geldi Zakaryann yannda beni arda mektb ve imz benim olub olmadn sordu (Evet benim) dedim. (Peki, biz le vakti Pazar gn geliriz otuz liray alr sana veririz. Onlar da komiteden ihrc ederiz) dedi ve gitdi Pazar gn Zakaryan bana (Misfirim zuhr etdi, ben gelemeyeceim Tomacyan, Cihan Gl, Arzruni gelecekdir. Siz de bulunasnz gresiniz) diye bir mektb yazd bunu el-yevm saklarm. Pazar gn mektebde Zakaryann odasnda buluduk. Orada bunlar (Biz toplandk, sen otuz lira otuz guru aldklarn iddi ediyorsun hl-bu-ki sen ahz- asker ube resi binbaya Kirkor ve sirleri iin yan Bogos ile Kuryann asker kardklarn haber vermisin. Bunlar aslrsa kan bedeli olarak bin lira vermek cb eder. Sana byle hkm etdik. Bu paray vereceksin) diyerek evvel drt gn dnmek zre mhlet veriyorlar. Bu drt gn zarfnda ne yapacam ararak Dav Vekli Agob Bahr Efendiye mrcaat ediyorum. Bunun birde erki var rif Bey derler. Fakat benim malmtm yokdur. Agob Bahr bana (Ermenice lisnyla: sen ounu 544

anlatma) dedi. Agob Bahrye ii anlatdm. Otuz liraya pazarlk etdim verdim. Bunlar hakknda dav edecekdi. Bu davy der-uhde etdi bana o gn kahvede Murad grdm. Bahr ile konudular. Lokantada karnlarn doyurdular. Murad gedi gitdi. Bu da odasna gitdi. Arkadan Cihan Gl, Tomacyan Bahrnin odasna geldiler bireyler konudular. Sonra ben gitdim (Yarna kald) dedi ertesi gn (Sulha urayorum, bakalm bir ey yapacaz) dedi. Ve (Bunlarla dmek olmaz. Fen adamlardr. Bana yz lira ver) dedi. Ben de verdim. O zamn orada Mardiros Mazmanyan vard. Bu da Hnakyandr. Makulyan Hn msteciridir. Agob Bahrye beni gtren budur. rif Bey ki Agob Bahrnin erkidir. Bana Mazmanyann Bahrye bir mektb gnderdiini de syledi. On lira Aravire, elli liray Sebuhyan Hnnda komisyoncu Tomacyana verdi. Gece sat bir idi. Ben cme-kn arkasnda idim. Sayarken duydum ve grdm. Bk kalan krk liray Cihan Gle ve Murada vermek zre Mazmanyana verdi. Bu paray Sirkecide sobac Papazyann zerindeki hnda bulunan Hnaklara id bir odaya gtrd. Elli liray da drt ay vade ile Cihan Gle bir sened verdim ve dedim. Bundan m-ad bana gelib (Biz yz elli liray aldk, senden ahz- asker gammazlnda bir iimiz yokdur) diyerek ve bu hussa dir bir kd vererek kar ve olan iin kendi kumpanyalarna yz lira vermekliimi sylediler. Bunlar Aravir, Tomacyan faln taksmt yapdlar. Benden de (Bunlarn yapd antaj deildir) diye kd aldlar. Jamanak Gazetesi shibi Serkis Kounyan. Kendi gazetesi adamyla iki defa haber gndererek (Ya elli lira verir yhd nmsuyla oynarm) dedi. Ben Kirkor Vartazyan gnderdim. Gitti geldi elli lira istediini ve nmsuma dokunacak eyler yazacan sylemi. Kirkor Vartazyan be liraya sulh etmi. Ona verdim. Gtrd verdi. Kirkor Torosyan bana bir kd gnderdi. (Efendi senin iyi ismini pisletmeyelim, bize sekiz yz guru para kadar ver. Biz kiiyiz) diye yazl idi. Kd bende sakldr. Ben korkumdan sekiz yz guru da onlara verdim. Gazetelerde bizle uramasnlar diye. Bu mesele bu kadardr. imdi bu sefer bu Aravir denilen adam on birinci Pencenbih akam evde iken kapy ald. Gitdim. Bakdm. Camdan bir efendi (ki dakika grebilir miyiz) dedi. Adm. Geldi oturdu. Bana selm verdi. Ben (Sen kimsin) dedim. (Ben Aravir deil miyim ben Beyolunda vuruldukda vkel beni el stnde gezdirmiyor mu) dedi. Bu herif kn krkl faln idi. imdi klam tanyamamdm. Bana (Hnak Komitesine sen on lira vermisin) dedi. Ben de (Hayr) dedim. Kendisi (nanmam belki de vermemidirsin. Fakat ismin evrk zerinde muharrerdir) diye cebinden bir kd kard. El kadar bir ey idi. ki taraf krmz idi. i mavi mrekkeble on lira yazlm idi. Bunu gstererek ve Trke dier krmz yazl bir kd ire ile (Bunlar resme mi koyalm, yoksa gayr- resm mi yapalm) dedi. Ben beni bu adamn mahv edeceini dnerek (Gayr- resm yapalm, zahmet edib geldin ric ederim) dedim. Birok istirhmtdan sonra kandrdm. (yle ise Cuma gn tramvay yolunda haber edeyim grelim) dedi. Ben de (Hayr, bizi tanrlar, eve gel) dedim. (Ben iki 545

polisle geziyorum) dedi. Ne ise Cuma ertesi akamna karrladrdk (Beden sonra gelirim) dedi. Yarm sat oturdu. Kalkd gitdi. Esn-y mushabetde Kuryann iki bin be yz lira verdiini, Galatasaraydaki gazetecinin kars iki bin lira veriyor (Yirmi bin lira Gllyan vermelidir ki biz vkelya verelim ki kurtaralm, yoksa aslacak) gibi bir takm szler sylyordu. O gider gitmez olumu ve Zareyi karakola kadar gnderdim. ocuk bakd karakolun nn gemi. Muvin Beyi artdm. Yokmu vekli zzet Efendiyi ardm. Meseleyi anlatdm (Malmtn olsun) dedim. Ve onu gnderdim. Ertesi gn Cuma sabah Byezide gitdim. Merkez memru Bahr Beye meseleyi syledim o bana (Peki, Cuma ertesi akam sat drt buukda ben gelirim) dedi fi-l-hakika o akam kendisi, Hidyet Efendi, Muvin Hamdi Bey, dier bir komiser geldiler. Bunlar sivil geldi resm elbiseler boa dernunda ve terzi kyfetine girmi muvin beyle ieri geldi. O gece sat bire kadar beklediler gelmedi. Ertesi gn gelmek zre gitdiler. Sabahleyin sat yedide Hidyet Efendi, Hamdi Efendi, Vehb Efendi geldiler. Ve intizra baladlar. Sat dokuz buukda kermem Aravirin geldii haberini getirdi. Aa indim. Karladm. Kapnn yanndaki odaya aldm. Pencere nne oturdu. Kapy biraz aralk brakdk. Darda Hidyet ve Hamdi ve Vehb Efendiler bekliyorlard. Hidyet Efendi bana mklemenin polisler tarafndan da anlalmas iin biraz da Trke olmasn sylemidi. Aravire (Pencenbih akam getirmi olduunuz evrk yed-i lnizde mi) dedim. (Hayr, yokdur. Onlar sana iktizl bir ey deildir. Yalnz paray verdiin zamn yrtmak zre sana vereceim bir dnesi var) dedi. Buna mukabil ne vermekliim lzm geldiini ve neye karr verdiklerini sordum. Zr kendisi kii olduklarn sylemidi fakat esm vermemidi. Bana bin liraya karr verdiklerini syledi. Birok mbheseler cereyn etdi ez-cmle beni u sretle korkutdu (dma gideceksiniz. Bu para ok deildir) dedi (Ben de idm olursam sizin elinize ne geer benim bu kadar vermee kudretim yokdur. Veremem, bu okdur) demekliim ve ricam zerine (Peki ben de onu bilmem. Fakat en nihyet kat olarak iki yz elli liraya rz olurum) dedi ve penen istedi. Bunun zerine birka gn msade istedim. gn msade verdi. O halde (Size otuz lira penen kaparo vereyim mtebksini gne kadar hazrlarm) dedim. Cebimden ksemi kardm. Byezid merkezinin memrlar tarafndan hnede hazrlanm olan iretli liralar muhtev olan ksemden bu paralar kardm. Dokuz dne idi. Yksek sesle saydm. Ve (Bunlar dokuz dne kd, yukardan da yirmi bir lira getireyim) diye bir bahne bularak ve dokuz liray vererek odadan kdm. Polis memrlar efendilere de (Benim vazfem bitdi, bundan sonras sizindir, buyurun) dedim. Sivil olarak Vehb Bey uak gibi kirbit almak bahnesiyle ieri girdi. Ve birden kollarn tutdu. Muvin Bey ve Hidyet Bey ieri girdiler. Resmen tutdular silhlarn aldlar ve karakola gtrdler. Ben artk gzkmedim. 546

Zakaryanla size bir ey sylemi olduunu sylyordunuz. Ne ise syleyin Zakaryan benim eve birgn gelerek bu mesil hakknda yan bana Murad ve sire iin (Eer bizi haber verirsen. Sen sa kalmazsn. nki biz seksen bin kiiyiz, ve yz elli ubemiz vardr) demidi ve beni tehdd eylemidi. Bu sz sylerken veft etmi olan Hayk Erzurumluyan da vard. Sizin nezdinizde bunlar tarafndan gnderilmi ne gibi yazl evrk vardr. Agob Bahr bizi Hnakyan Komitesi ile sulh yapt zamn ve paralarm ald vakt (Ahz- asker ubesine Hac Bey iftir etmemidir) diye yazl kdlar, Simonun (Kirkor meselesinin yalan olduunu ve Hac Beyin yle bir ey yapmadn) mir bir mektbu, Simonun (Komite ile bardna memnn oldum, senden byk bir mikdr taleb etmiyorum. Bir i taleb ediyorum) diye muharrer ikinci bir mektbu, Kirkorun anasnn, babasnn ve kendisinin nn imzsn hv ve Kirkor hakknda benim iin uydurulan sanann doru olmadn mir bir mektblar vardr. Her iimde bu adamlar komite halinde karma kdlar. Bunlarn bir kumpana gibi olduklar anlald. Hatt evvelce otuz lira meselesinden Polis Mdriyyetinde tahkikat yapld. Simon on sekiz gn yatd. Aravirin kuvvetiyle kd. Ve dier para sylememek iin beni lmle tehdid etdiler. Bu kumpana halinde olduklarn sylediiniz adamlar kimlerdir. Aravir, Tomacyan, Zakaryan, Cihan Gl, Arzruni, Murad Simon, Kuryan Bogos, Kirkor Kaykcyan, anas Eskohi, Mazmanyan Mardiros ve Agob Bahrdir ve Jamanak Gazetesinden Kirkor Torosyan vardr. Aravirin hnenize ilk vrdunu kimler grd ve mklemesini kimler iitdi. Geldiini Garbis Karabet olum ve olumun arkada Zare grdler. (Seninle iki dakika grebilir miyiz) diye geldii vakt iitdiler. Krmz yazl olarak bana gsterdii kd Zare grm olduunu bilhire syledi. fadenizi imz ediniz mz ederim (mza)

----------

-----

----------

547

Bery-i ehdet celb olunan: Gedikpaada Bileziki Sokanda bil-numro hnede mukm Nuruosmniyede arkapsnda Sucu Bedros Aa nezdinde rak Einli on yedi yanda Zare veled Hogasn maa-l-kasem ahz olunan ifdesidir / 18 Temmuz 1331
Mardiros Telliyan tanr msn Tanrm komumuzdur. Aravir Mardirosun hnesine gelmi, sen de grmsn. Geldii zaman kim vard ve ne dedi. Alafranga sat on gee idi. Biz kapda Mardirosun olu Garbis ile berberdik. Kapya geldi. Babas Mardiros kapnn yanndaki pencereyi ad. Aravir (Seninle iki dakika grebilir miyiz) dedi buyurun diye Mardiros Araviri ieri ald. Odada oturdular. Biz darda idik. Aravirin cebinden krmz yazl byk bir kd kardn ve cebine koyarak dier ufak bir kd kardn grdm. Biz birz daha bekledik. Biraz sonra dar kd gitdi. Biz Mardiros Efendiye sorduk isminin Aravir olduunu ve Kafkas tarafnda bir komiteye on lira vermi olduundan evrknn imhs iin para taleb ve tehddde bulunduunu rendik. Olunu karakola gnderdi. Muvin yokmu. Baka bir polis geldi. Ben de evime gitdim. Malmtm bundan ibretdir. Sana Nian, Simon ve Araviri ire ediyorum. Telliyan Efendinin hnesine gelerek iki dakika grmek iin mrcaat eden ve cebinden biri krmz, dieri ufak iki kd gsteren hangisidir: (Araviri ire ile) budur. fdeni imz et mz edeyim (mza)

----------

-----

----------

548

Bery-i ehdet celb olunan: Gedikpaada Sarayii Sokanda 24 numroda skin Mardiros Telliyan Efendi mahdmu Ermeni Garonagam Mektebi talebisinden sitneli onalt yanda Karabet veled Mardirosun maa-l-kasem zabt olunan ifdesidir / 18 Temmuz 1331
Aravir bir gn pederinizin hnesine gelmi siz de Zare ile berber kapda imisiniz. Geldii zamn ne dedi ve kim grd ise anlatnz. Aravir geldii zamn pederim ierde idi. Kapnn yanndaki pencereden bakd (ki dakika grebilir miyiz) dedi. Peder ieri ald. Oturdular konudular sonra kd gitdi. Pederim beni karakola gnderdi. Muvin Bey yokdu. Veklini eve getirdim. Pederimle grd. Sana Nian, Aravir ve Simonu gsteriyorum. Evvelce gelen bunlardan hangisi idi. (Araviri ire ile) bu idi. fdeni imz et mz edeyim. (mza)

----------

-----

----------

549

Dvn- Harb-i rf Riyset-i Aliyyesi Huzr- Vlsna Marz- bendeleridir Bis-i tasdat-i ker-nem: Defatle ddm, bhtn- bel, ve dery-y iftirdan tahlsim iin terceme-i hl-i fakir-nemle berber mirt- hakkati huzr- divn- adlete arz etmekden ibretdir. yle ki: Bendeleri 1327 trihinde Kahirede Bogos Nubar Paann mektebinde 12 ngiliz liras mala muallim idim bu esnda Balkan Harbi zuhr etmi ve Yunan Hkmeti Trkiyede bir ihtill-i dhil ve bir ri karb hkmet-i Osmniyyeyi igl etmek zre Ermeni Ramgavar Komitesine bi-l-vsta mrcaat etmi, ve mezkr komite resi ve Sason ihtilli mrettebi mehr komiteci Mihran Damatyan nm- msterla Berc Muluyu bularak 14.000 Yunan gras, bir milyondan ziyde fienk, ve seksen sandk bomba ile dinamit, Pirede teslm etmi idi ki Msrda Hnak Komitesi resi olmaklm mnsebetiyle meseleden haber-dr olmu idim. Bu aralk Bogos Nubar Paa Ermenistann slht iin Avrupa mahfil-i siysiyyesinde dolamakda idi. Dier tarafdan ise Msrda Tanaksiyon S.D Hnak ve Ramgavar Komiteleri yek-vcd olarak hareket etmek zre ittifk ederek er kiiden mrekkeb bir heyet tekl ettiler ki bu heyet Kilikyada kacak ihtilli idre edecekdi bu heyeti tekl eden dahi Tanaksiyon Komitesi ser-mednndan Malumyan nm- mster Agnuni idi. Merkum buna mmsil bir tkm irket-i fesdiyye dah tertb ve tekl etmek zre Kilikyaya gitmi ve Anadolu sevhilini dolam ve zmirden stanbula vsl olmu idi hatt dokuz kiiden mrekkeb heyet-i ihtilliyye dhilinde az intihb edilmi olmaklm bende-nizi esrr- mektmeye vkf kld. Bu srada Hnak Komitesinin yedinci kongre-i ummisi Romanyann Kstence ehrinde akd olunmak zre rz-nme ile berber davetiyye gelmi, ve ihtill meselesi mevz-i bahs olacan hav bulunan mezkr rz-nme elime gemi idi Msrda ihtille id baz evrak ve vesik-i mhimmeyi komiteden hafiyyen alb hkmet-i Osmniyyeye arz etmek fedkrlyla alb sakladm bunu mtekib Kstenceye gitmek zre Kahire ve skenderiye Hnak Komiteleri tarafndan murahhas tayin olunarak yedimdeki mahfz evrk ile berber ve Kstenceye gitmezden evvel stanbula kdm ve Dhiliyye Nzr Talat Beye vuk- hal ber-tafsil anlatmak iin kendisini grdmde ol-zamn polis mdri bulunan Azmi Bey ile grmekliimi emr etdiler binen-aleyh Azmi Bey ile mlktmzda Kilikyada ihtillin zuhrunu ve hkmetimizin iglini katiyyen istemediim iin, Ermeni milletinin Trkler ile berber bir Osmnl karda gibi yaamalar teden beri matlbum olan bir maksad- sadkatim olduunu arz ederek elimdeki birok evrk- mhimmeyi kendisine teslm etdim bade Kstenceye gitdim. Orada cereyn eden ahvl bi-tammiha rendikden sonra ikinci defa stanbula gelerek arz- malmt eyledim ve bu meseleyi takb iin bin guru mala Ksm- Siys idresine polis memru tayn olunarak Msra 550

izm olundum hasb-el-vazfe her hafta yazdm raporlar muntazaman gnderiyor idim fakat mahd ve malm olan mekteb muallimlii icr-y vazfeye bi-t-tabi bir mnia tekl edeceinden bi-z-zarr anlarn on iki lira mandan istign ve istf etdim bununla berber bu aralk Polis Mdriyyet-i Ummiyyesinden muhassas mam dahi gnderilmiyor idi gayet sefl ve peran bir hlde yine ciddiyyetle vazfeme mdvim idim Azmi Bey skenderiyeye geldi Msr Fevk-al-de Osmnl Komiser-hnesi Baktibi smail Hakk Bey ile grmler... Bade smail Hakk Bey tarafndan el-malm imzl ve skenderiyede Savoy(?) Oteline cilen vsl olmaklm hvi nmma ekilen bir telgraf ikamet-ghmda bulunduum bir zamnda her naslsa komitecilerin eline geerek beni tarassud altna alm olduklarndan skenderiyede Azmi Bey ile grdme vkf olmulardr ki: Bunun zerine hemn komiteden azlim ile telef-i nefsim iin s-i kasda kadar alb idmma hkm verilerek bir tkm fedi Zeytnlu Ermeni celb etdiler hatt zehr ile tesmm etmek istediler dikkat ile ihtimmda bulundum muvaffak olamadlar. u adem-i muvaffakyyetleri zerine Hkmet-i Osmniyyemizin Mertiyyet idresi aleyhinde bulunan muhliflerden, ve ol-srada misfereten Kahirede skin olan Mr-aly Sadk Beyin telakk iin: gy Polis Mdri Azmi Beyin s-i kasd tertb ederek icrsna dahi beni tevkl etmi olduundan, ve nezdimde her zamn mevcdiyyeti iddi olunan zehirler ile iki adam dahi tesmm etmi olduumdan, ve defada dolandrclk crmnn fili bulunduumdan; bahisle Ermenilerin an-kasd vuku bulan iddi ve ihbrlar benim lhik Polis Mdr-i Ummisi Bedri Beyin emrine binen tebdl-i kyafetle hem stanbula hareketime mni oldu. Hem de ikamet-ghm muhsara ederek: ngiliz kuvve-i msellahasyla Kahire Haps-hnesinde tevkifimi mcib olmudur. Bilhire netce-i tahkktde masmiyyetim anlalarak tahliye-i seblim icr klnd bde Kahirede Msr Hkmeti tarafndan on be ngiliz liras mala ve tedricen zamm ve tezyd olunmak eritiyle polis kayd olunmaklm teklf etdiler. bu teklf olunan vazfe dah Osmanl ttihd ve Terakk Cemiyyeti azlarndan Msrda bulunanlar ngiliz Hkmetine ihbr etmekden ibret idi sye-i sadkatde bu deneti asl kabl etmedim Mdriyyet-i Ummiyyeden uhdeme tevd olunan vazfe-i mkellefemi Kahirede icr etmek ve cereyn- ahvlden beni haber-dr eylemek zre bin drl mkilt ile orada Hnak Komitesine mensbe bir madmazeli tevkl etdim son derecede seflet ve girdb- ihtiya iinde elbiselerimi satarak Kahireden skenderiyeye geldim bu hale gazab ve iddet gsteren Msr Hkmeti beni skenderiyede onbe gn habs ve tevkif etdikden sonra tahte-l-hfz Msrdan hudd hricine nefy-u tebd etdiler. u terceme-i hl-i fakir-neme ve ibu ahvl-i ciger-sz- perneme, ve macer-y meseleye, Msr Fevk-al-de Komiser-hnesi Baktibi olub el-yevm stanbulda 551

bulunan Baktib smail Hakk Bey hid-i dildir burada yine vazfe-i asliyyeme devm etdim ite komitelerin kefiyyt umm Ermeni Milletinin aleyhimde son derecede husmetini celb etmi, ve benim iin bu adam mehr hafiyyelerdendir hem Ermeni dmandr diyerek her tarafa fotoraflarm gnderilmi, ve hatt zmirde hi ikamet etmediim hlde gy zmirde dolandrclk etmi olduuma dir aleyhimde nmsa intikl edecek iftirlar tertb olunmu, ve i bu neriyyt- kzibeleri buradaki Ermenice Pamper Gazetesiyle dah iln etdirilmi idi bu yzden stanbulda hayatma: s-i kasd olundu sol bacamdan kurunla vuruldum filleri idm olunan Ermeniler miynnda salb olundular ki malm- smleridir binen-aleyh tccrndan Mardiros Telliyan isminde bir Ermeninin yine bb- emred bir Ermeni ocuuna fil-i eni livtada bulunmas merkum aleyhinde ikyeti cb etdirmi ve bu meselenin stanbulda bulunan Hnak Komitesinde sulhen bitirilmesi ve resme dklmeyerek kapadlmas tarafeyn arasnda karrladrlm olduundan bu sulh mddesi kuvveden file karlmak stanbulda bulunan mezkr komite ile mahz takviye-i mnsebet etmek maksadyla Telliyana tenbht- lzmede bulundum ve bu ii Mdr-i Umm Bedri Bey ile Ksm- Siys kinci ube Mdri Red Beye haber verdim memnn dah oldular ite u kuvve-i maneviyyenin tesriyle Telliyan Mardirosun mdde-i merkum ocuk tarafna sulh iin vermi olduunu dim beyn eyledii paray gy benim korkumdan verdiini tekrr tekrr nefretle syleyerek aleyhimde bulunduu inkr olunamayacak bir hakktdir hem ahren aleyhimde tertb eyledii rvet iftirsna kuvvetli bir ess tekl eder. Merkumun teklf etdii rveti kabl ve irtikb etmek yle dursun herhlde hemn hkmete teslm ile ibrz- sadkat edeceim erbbnca malm bir keyfiyyetdir Telliyan Mardirosun hnesine bende-nizi davet etdii gn gizlice ahz- intikm iin saklam olduu memru davsna hid tutmudur marzt- mufassaladan ikr olduuna nazaran merkum Mardiros Telliyann en sonra tertb ve iftir eyledii u plndan maksad- garaz-krnesi hem ihtill komitecilerin lehine bir cemile ve hidmet etmi olmak, hem de bana dman olan umm Ermenilerin intikmn ahz etmek, ve bu sretle hkmet-i seniyye-i Osmniyyeye kar etmi olduum hidemt- sadkat-krnemi bsbtn ber-hev ederek gzden drmek, fedkrlm hynet nazaryle gstermek ve kbet min-el-evvel ile-l-hir derin ve pek metin bir ess zerine vkf olduum takibt- edide-i messireden komiteleri r ve ber bulundurmak ve bu syede emel ve arz-yu denetleri olan maksad- ihtilli matlblar vechle nokta-i hynete bil-mnia kolayca sl etmi olmakdan ibretdir. stikbl-i fakr-nemin mahv hiz-i ehemmiyyet olmayb ancak byle bir iftir-y melanet yznden sadkatimin hynetle telvs edilmi ve zehirlenmi olmasna teessf ederim pek meessir, ve pek ciger-sz olan u hl min gayr-i hadd vatanna, devlet ve hkmet-i 552

metbasna sdk olan bende-niz gibi bir fedkr iin diri diri mezra girmekle berberdir binen aleyh mdde-i merkum Telliyan Mardirosun mcerred sika-i garaz ve husmetle isnd eyledii (sika-i iftirya) imdilik marz kalm isem de hkmet-i merta-i hzramzn ahkm- adleti byle bhtnlara kar mukaddes bir (siper-i messir) olduundan magdrriyyet-i vkamn etrfyla nazar- dikkat ve mrvvete alnarak vicdn- kannda bir an evvel ihkak- hakk buyurulmasn istirhm ederim trih-i tevkifim 14 Haziran 331 dir ol-bbda fermn hazret-i men leh-l-emrindir /18 Temmuz 1331 Divn- Harb-i rf Habs-hnesinde mevkf Polis Mdriyyet-i Umumiyyesi Ksm- Siys Memrlarndan Yasi olu Aravir Evrk- essiyyesiyle birledirilmek zre Heyet-i Tahkikyye Riysetine 20 Temmuz 331 Res (mza)

----------

-----

----------

553

Ber-yi ehdet celb olunan: Sirkecide Balkan Otelinde skin Polis Mdriyyeti Ksm- Siys memrlarndan Gebzeli krk alt yanda Hidyet Efendi bin Abdullahn maa-l-kasem zabt olunan ifdesidir/ 19 Temmuz 1331
Tccrdan Mardiros Telliyan Efendinin hnesinde cereyn eden vakaya dir malmtnz ne ise syleyin. Gedikpaada tccrdan Mardiros Telliyan Efendiyi Kafkasya Ermeni Komitesine it-y intda bulunduundan dolay mm-ileyh ve emsli haklarnda gy kendisine havle edilmi bir liste olub tahkikat icr edeceini ve komite mhryle memhr iki kd ire ile meseleyi bi-n-netce resme koyduu takdrde iin vehmet kesb ederek belki de idmn mcb olabileceini makm- tehddde beyn ederek herhalde iin nn almak lzm geleceini ve cb edenlerle grerek bunun neye mtevakkf ise yaplmas lzm geldiini ve bunun bi-t-tabi para ile mmkin olacandan avdetine kadar tedriktda bulunmasn tebeyyn ederek gitmi olan Polis Mdriyyeti memrlarndan Aravir Efendinin bu tehdd-miz szleri ve para mukabilinde evrkn satlmas teklfi zerine Telliyan Efendi Byezid Merkez Memru Bahr Beye vakay anlatm. Mm-ileyh de Red Beye anlatm. Bunun zerine Red Bey beni memr etdi. Bahr Beyi grdm. Birinci gn yan Cuma ertesi sat drt buuk be raddelerinde Bahr Bey ile birlikde hne-i mezkrda bulunduk. Muvin Hamdi Efendi ile Polis Vehb Efendi dahi sivil olarak hneye alnd. Elbise-i resmiyyelerinin kadnlar marifetiyle getirtildiini zann ederim. O gece on iki alafrangaya kadar vuku bulan intizra ramen gelmedi. Ertesi Pazar gn ale-s-sabah tekrr hneye geldik. Bahr Bey gelmemidi. Muvin ile polis berberimde idiler. Sat dokuz buuu be gee Mardiros Efendinin kermesi gelib Aravirin geldiini haber verdi. Mardiros Efendi aa inerek kapnn yannda, soldaki odaya aldlar. Kap biraz aralk brakld. Ben, Muvin Hamdi Efendi, Polis Vehb Efendi kapnn arkasnda bekliyorduk. Ben Mardiros Efendiye yanmdakilerin de anlamas iin biraz da Trke konumalarn ric etmidim. Aravir (Arkadalarla grdm. i kapatmak ancak bin liraya mtevakkfdr. Bu paray verdikden sonra evrk imh ederiz) dedi. Mardiros Efendi evrk kendi eliyle yrtmak iin birka defa ric etdi. Uzun mbhaselerden sonra iki yz elli yz liraya mbhase olundu. (Son olarak iki yz elliden aa olmaz) demesi zerine karr verildi. Mardiros otuz liray penen o gn kaparo vereceini ve mtebksini ehr-enbih vey Penenbih gn tediye eyleyeceini syledi ve cebinden ksesini kararak benim evvelce iret etmi olduum yedi 554

aded el-gzili ve iki aded eekli liray sayarak verdi ve yirmi bir lirasn da odadan getirmek zre yukar kmak iin dar geldi Muvin Vehb Efendi ve ben hemn ieri girdik. Arkamzda benim ve Vehb Efendinin arkamzda Sivil Muvin Hamdi Efendinin resm elbiselerimiz vard. Araviri yakalayarak yakn olan karakola gtrdk. Gtrmeden cebindeki silh ve evrk almdk. Karakolda dahi Muvin Hamdi, Mukayyid Muammer, Polis Vehb, Polis 866 numrolu zzet, 149 Nuri Efendiler muvcehesinde sa pantolon cebinden iretli dokuz liray kararak ve lzm gelen zabtlar yapdk. Malmt ve mhedtm bu kadardr. Sonra Nian yakaladm. Onu da syleyeyim. Nian hakknda bir ey syleyecekdiniz syleyiniz. Biz Pazar gn Mardirosun hnesinde grdmz zamn ve Aravir geldikden sonra Nian hnenin altnda sokan kesinde duruyor ve etrf gzetliyordu. Sonra biz aa indik. Aravir ile megul bulunurken Niann nereye gittiini gremedik. Fakat Mardirosun olunun ifdesine gre aa doru gitmi. Hnede Aravirin kabl olunduu oda alt katta zemne yakn olduundan ve Aravir de pencere kenarnda oturduundan aleb-i ihtiml Nian kimsenin eve gelmemesi zmnnda tarasudda bulunuyordu. Araviri karakolda brakarak ben Muvin ve Vehb Efendi berber Beyoluna gittik Niann evini taharr ettikden sonra kendisini de sokakda yakaladk ve silhn alarak karakola gtrdk. Aravirin evini taharr etdiniz mi Etdik. Bulunan evrk bir kutuya konuldu. Byezid Merkezine teslm edildi. Bir Ermenistan musavver kabartma ipekle ilenmi bir levha vard. Niann evinde neler buldunuz Onun hnesinde hibir ey bulamadk. Baka bir malmtnz var m Hayr malmt ve mhedtm yokdur. fdenizi imz ediniz mz edeyim Hidyet

----------

-----

----------

555

Mardiros Telliyan Efendinin tekrr zabt olunan ifdesidir / 19 Temmuz 1331

Sizin hnenize gelerek iki dakika grmek isteyen ve cebinden kard kdlarla sizi tehdd eden ve bilhire geleceini syleyerek giden Aravir hangisidir. (Nian, Simon ve Aravir ire olunmudur) (Araviri ire ile) Budur (Nian ire ile) Bunu karakolda tandm, (Simonu ire ile) bu da Msennhtn(?) Mahallesindeki iin mcidi olub bama tekileri toplayan da budur. fdeni imz et mz edeyim. (mza)

----------

-----

----------

Bery-i ehdet celb olunan: ehzdebanda Tatekne Cmii karsnda 36 numrolu hnede mukm Gedikpaa polis mevkii memrlarndan 817 numroda mukayyed sitneli yirmi sekiz yanda Mehmed Vehb Efendi bin Mustafa Fikrnin maa-l-kasem ahz olunan ifdesidir / 19 Temmuz 1331
Tccrdan Mardiros Telliyan Efendinin hnesinde cereyn eden ve Aravire mteallik bulunan vakaya dir malmtnz ber-tafsil yaznz. Cuma ertesi gn mezniyyetden avdet etdim mevki Muvini Ahmed Hamdi Efendi bana resm elbise giymememi tenbh etdi. Esbbn sul etdiimde Mardiros Telliyan Efendinin hnesinde memr bey ve Ksm- Siys memrlarndan Hidyet Efendi evde bekliyorlar ben de darda bekleyeceim cb eder ise ieriye gireceiz. Memr bey ile Hidyet Efendi ve Muvin Hamdi Efendiler gece alafranga sat bire kadar beklediler sonra karakola avdet edib ben de sabah sat yediye kadar bekledim bilhire karakola avdet etdim meseleyi Muvin beyden ikinci defa olarak sul etdiimde meselenin bidyetinden Ksm- Siys memrlarndan Aravir Telliyan Efendiden bin lira taleb etmi, Cuma ertesi gn akam eve gelib paray alacan ve yed paray vermedii takdirde hakknda mumele yaplacan syledikden sonra gitmi Mardiros Efendi de karakola ihbr- keyfiyyet etmi ve Memr Bahr Bey ve Hidyet Efendi ve Muvin Hamdi Efendi beynlerinde cereyn eden u mesele hakknda ne gibi tedbir lzm ise derhl Mardiros Efendiden dokuz aded lira-y Osmn alarak yedisinin zerine tura ile red arasna ikier ince izgi ve ikisini de ylece brakmdr 556

Pazar gn sat alafranga on birde tekrr Hidyet Efendi ve Muvin Hamdi Efendi ve ben de berber olarak hneye gitdik sat on bir buukda Aravir geldi. Telliyan Efendi aa odaya alb kahveden sonra para meselesine giriildi Hamdi Efendi ile Hidyet Efendi Ermeni lisnna vkf olduklar iin kapdan dinliyorlar idi ben de arkalarnda duruyor idim yalnz iki yz elli lira lakrds ile dokuz aded liray Aravire teslm eder iken parann sesini ve Mardiros Efendi yukardan yirmi bir lira daha getireceini syledikden sonra odadan dar kd ben derhl odaya girib Aravirin zerinde bulunan iki aded rovelveri aldkdan sonra Muvin Hamdi Efendi de odaya girib der-destle karakola getirib zerinin taharrsinde Mardiros Efendiden ald dokuz aded liray birka efendi muvcehesinde cebinden karb zabt varakas tutuldukdan sonra merkeze gnderildi malmtm bundan ibretdir. fdeni imz et mz edeyim. (mza) 817 Vehb (mza) (mza)

----------

-----

----------

Bery-i istzh celb olunan: Beyolunda Niantanda Beki Sokanda 6 numroda mukm ve Sirkecide Kprl Hnda otuz iki numrolu yaz-hnede dav vekli Ankaral elli yanda Agob Bahr veled Kirkorun zabt olunan ifdesidir/ 19 Temmuz 1331
Mardiros Telliyan Efendinin size bir tehdd mddesinden mrcaat eyledii beyn olunuyor sret-i mrcaatla tehdd edenlerin kimler olduu ve netceten tehdd filleri hakknda dav ikame edilib edilmedii hakkndaki malmtnz bu bbdaki teebbstnz yaznz. Mardiros Telliyan Efendi rif Mustafa Beyefendi ile mtereken veklet etdiimiz Sirkecide Kprl Hndaki yaz-hnemize mrcaatla Kirkor nmnda bir ocua gy fil-i en icr etmi olduundan bahsle aleyhinde iftir edilmekde olduunu ve hatt bu ocuk iki nefer rfekasyla maan Gedikpaa cihetinde kendi mutasarrf bulunduu ve tamrt henz icr edilmi olduundan bo bulunan hnesini grmek iin mezkr hneye gitdii bir gn merkum Kirkor ve iki nefer refki ak brakm olduu hne kapsndan ieri girerek rfekas Telliyan Efendiye hitben sen bu ocua fil-i en icr ediyor idin biz de grdk diyerek evvelce yanlarnda hazrlam olduklar bir varaka taahhd-nme imz etdirmek istediklerini ve mezkr varakann mnderict (Kermemi Kirkora tezvc etmee ve be yz ya da bin lira (tam mikdr htrmda 557

kalmamdr) para vermee taahhd) mutazammn bir varaka idiini grdmde byle bir taahhd senedi imz etmekden imtin etmesi zerine orada kendisini tazyk ile zerinde bulunan otuz ksr lira parasn gasb edib firr etmi olduklarn ve badeh Kirkorun vlidesini tevk ederek fil-i en meselesinden dolay merkuma takbta ve aleyhine iftirya balam ve hatt polise mesele aks etmi idiinden gerek antaj ve gerekse fil-i en meselesinden dolay polisce tahkkta balanm olduundan bu meselede muhfaza-i hukuku zmnnda vekletini der-uhde etmekliimizi taleb etmesi zerine vekletini kabl etdik. Badeh refkim rif Mustafa Beyden ric etdim ki polis diresine giderek meselenin ne merkezde bulunduunu mmkin ise tahkk etsin ve Telliyan Efendi aleyhine vuku bulan szlerin antajdan ibret olduunu malmt versin. Dier tarafdan mesele ile nmsuna taalluku hasebiyle Kirkorun vlidesine haber gnderib odamza davet etdim ii anlamak iin end gn sonra Kirkorun vlidesi odama geldiinde (M-dm sizin ocuk baz fen arkadalara uyarak nmslu bir ilenin nmsuna halel getirmek istiyor gibi grnyor sen akll bir kadn grnyorsun byle iftirlar gnhdr hem Telliyann hem ocuun nmsuna dokunur. Benim anladm olun Kirkor Telliyan Efendinin kermesini istemek ve almak maksadyla ve mm-ileyhden para koparmak fikriyle rfekasyla maan byle bir ey tertb etmiler hatt mahd hneye gitdikleri gn bu kd dahi yazlm hazrlanm olarak oraya gtrmler. Sen byle iftirlara ve antajlara vesle olma diye nashat etdiimde merkume kadn cevben fil-hakka ibtid ben dahi tereddd etdim ise de bade kanat hsl etdim ocuuma Telliyan Efendi fil-i en icr etmidir dedi. Nasl kanat hsl etdin diye sorduumda Telliyan Efendi size henz yeni geldi hl-bu-ki bu meseleden dolay bundan akdem bir komisyon yapld onlar tahkikat icr etdiler Telliyan kabhatli buldular ocuumu byk bir mektebe gndermek zre bin lira vermesini tensb etdiler msade eder iseniz ben meseleyi iyi anlatamyorum onlar getireyim de grr ve Telliyann mahdmuma bu fili ka etmi olduunu anlarsnz demesi zerine kendine sz anlatmak g olduuna kanat hsl ederek berberinde kimi isterse sz anlayan bir erkek adam getirmesini tavsiye etdim gitdi bir iki gn sonra yannda birka kii ile berber tekrr odamza geldiler. Bende-niz evvelki szlerimi tekrr ederek nms- ileye taalluk eden bu gibi mesilin adem-i takbini kann- ceznn tensb etmi ve tarafeyni takb-i dav edib etmemekde muhtr brakm olduunu ve b-huss bu meselede bir fil-i en vukuuna dir ortada hibir dell ve emre bulunmayb bil-akis ben bu ide antaj ve iftir grdm sylemekliim zerine kadn ve rfekas ide antaj olmadn ve Telliyan bu filin fili idiine kanat hsl etmi olduklarn ve bin lira Telliyan ocuu mektebe gndermek zre verirse kadnn muvfakat edeceini sylemeleri zerine bende-niz cevben Telliyann kabhatli olduunu katiyyen kabl etmem i mahkemeye de gitse beret karr alnr. Fakat m-dm ki mekteb paras nmyla bir para 558

isteniliyor ve fil-hakika Kirkorun terbiyesi noksn ve chil bir ocuk idii cereyn- hlden anlalyor Telliyan Efendiye tavsiye edeyim de birka sene Baecikdeki mektebe gndersin diye mlyimne idre-i lisn etmekliim zerine bunlar u mebla tezyd etdirmek fikriyle end defa daha odamza gelib gitmiler ise de bende-niz baka bir ey kabl edilemeyeceini ve Telliyana iftir etmi olduklar ikrr etmeleri lzm geldiini sylediimden artk odama gelmez oldular. Ancak son bir defa daha Kirkorun vlidesi bir slm Bey ile odama geldi bende-nize bir muayyen mebl Telliyann vermesini teklf etdi bende-niz m-dm bu meseleyi mahkeme hall edecekdir mahkemede hakl haksz meydna kar dedim yol verdim. Bende-niz meselenin tahkikat polisce ikmline intizr ediyor idim ki antaj hakknda polisce vuku bulacak tahkikatdan baka delil zuhr ederek adliyyece polis tahkikatndan istifde edebilelim biz buna muntazr iken bir gn Galata Sulh Mahkemesinde muhkemede idim rif Bey ile Telliyan Efendi koa koa kan ter iinde mahkemeye geldiler - Nedir o ? Hayr ola dediimde Telliyan Efendi bende-nize hitben bu mesele iin rif Bey polise gitmi idi orada kartn brakm imi bu kart polis diresinden Mahmudpaa civrnda bir avukatn odasna gndermiler o avukat beni ard bu kart ire ederek sen direye rif Beyi gndermisin fakat o seni kurtaramaz bu i iin polis diresinin mteneffiz memrlarndan kiiye yz lira vermeyecek olur isen seni habs edecekler hem nmsun muhtell olacak ben mahz bir dostluk iin bunu size sylyorum dediini haber vermesi zerine bende-niz bunda bir yanllk var polis diresi emndir byle haber gndermez sen yanl anlamsn tellsn dediimde Telliyan Efendi hayr ben yanl anlamadm dorudur ister isen benimle berber mezkr avukatn odasna zahmet et gidelim dedi bende-niz muhkemeyi bitirdikden sonra Telliyan beni alb oraya gtrd avukat yenilerden bir gen avukat idi evvelce hi grmemidim meseleyi sul etdim ibtid bende-nizden korkdu sylemek istemedi badeh Telliyana sylediklerini aynen tekrr etdi. Ve polis iin yz lira verilmezse Telliyann tevkifi muhakkak grndn syledi bende-niz cevben bu ide bir yanllk var Telliyan Efendi antaja dr olmu bir nmslu ztdr Telliyan niin tevkif etsinler ric ederim size tekrr gelirlerse burasn anlatnz gnhdr dedim karak o gn m yoksa ertesi gn m iyi htrmda deildir (nki sekiz ay mtecviz bir zamn gedi) bir akam Telliyan Efendi yine bizim yaz-hnede idi birok sir mterler dahi var idi dardan bir adam geldi Telliyan ile grmek istediini syledi odaya buyurunuz dedim kalabalk bulunduundan Telliyan Efendi ile yalnz grmek istedi odamzn karsnda odabann odasna gidebilirsiniz dedim Telliyan Efendi bende-nizin dahi berber gitmekliimi ric etdi muvfakat etdim mezkr odaya gittiimizde gelen zt pek mteneffiz bir zt olduunu hl ve etvr ve Telliyann dahi ondan ekinmesi ire ediyor idi bende-niz kendisini slm bir k bey zann etdim merkum sze baladnda kendisinin polis diresinin en mteneffiz memrlarndan olduunu ve Telliyan tevkif edilmemek iin 559

 yz lira taleb eylediklerini sylediinde bende-niz Telliyann antaja mbtel olmu bir kabhatsiz bulunduunu sylediimde merkum gayetle acele edib satine bakarak imdi bugn akam matlub edilen akeden otuz lirasn vermezsen muhakkak habs olunacaksn diye tehddtda bulunmas zerine bende-niz kendisine hkmet memru sfat veren bir adamdan byle bir tehdd zuhruna cnm fevk-al-de sklarak (Beyefendi ric ederim deveden byk fil vardr mvekkilim kabhatsiz olduu yerde tevkif ediliyorsa biz de elbette daha byk makamta mrcaata hukukunu muhfaza ederiz diyerek mezkr odadan kdm ve kardaki odama gitdim. Bu dakikaya kadar bende-niz bu geleni bir slm bey zann ediyordum badeh Telliyan Efendi merkumun Aravir nmnda birisi olduunu syledi. Kirkorun anasnn refkatinde getirdii birka kii kimler idi. Birisinin ismine Can Glyan Efendi diyorlar dierlerini bilmiyorum sekiz dokuz ay gedi. Biri de Tomacyan olduunu zann ediyorum. Kirkorun vlidesi ile yaz-hnenize gelen slm bey kim idi. smini bilmiyorum. iman siyh sakall bir adam idi Mahmudpaa civrnda olduunu sylediiniz ve rif Beyin kart polisce kendisine gnderildiini anlatdnz avukat kimdir Evvelce tandm bir adam deildi. Zann edersem Tanilyan olmaldr. Telliyan Efendi daha iyi bilir. Yaz-hnenize Telliyan Efendiyi grmek iin gelen ve sizin slm olduunu zann ettiiniz adam ile Telliyann mlkatnda sizden baka kim vard. Zann edersem baka adam yok idi. sminin bilhire Aravir olduunu anladnz ve evvelce slm bir bey zann ettiiniz adam size gsterdiim ahs mdr (Aravir ire edilmidir) Evet budur. Fakat ben bu adam evvelce hi tanmazdm. Tehdd filleri hakknda dav ikame edilib edilmediini ve netcesinin ne olduunu sylemediniz, bu ciheti de tavzh ediniz. Mesele polisden adliyyeye havle edildi refkim rif Mustafa Bey Telliyan Efendi ile maan adliyyeye gitdiler ifdeleri alnm bade kadn ve-yhd Kirkor davdan fergat etmi antaj yan tehdd meselesi iin dahi mstantikce tahkikat edilmi ve netceten gerek Telliyan hakknda ve gerekse Telliyana tehdd ederek para alanlar hakknda men-i muhkeme karr verilmi olduunu haber aldm M-dm ki Telliyann dav vekli idiniz ve gerek tehdd meselesini ve gerekse fil-i en davsn der-uhde etdiniz tehdd edenlerin kim 560

olduunu bilmeniz amdnz.

lzm

gelir

kimler

hakknda

tehdd

davs

Birisi Simondur zannndaym dierlerini unutdum. Bilemiyorum. Belki rif Bey daha iyi bilir. Telliyan Efendi de daha iyi bilir fdenizi imz ediniz. mz edeyim. (mza) -----------------------

561

Dvn- Harb-i rf Heyet-i Tahkkiyyesi Riyset-i Aliyyesine Telefonla taleb buyrulan enberlitada Hamamglhnnda ikamet eden Atyenin(?) karda Mahmud ile Jamanak Gazetesi shibi Serkis Kounyan mevcden izm klndklar dier Jamanak Gazetesinde Kirkor Torosyann geenlerde Kengriye tebd edildii bi-t-tahkik anlalmala arz ve ..?.. olunur efendim / 20 Temmuz 331 Mhr( Ayasofya Polis Merkezi Memrluu) (mza)

----------

-----

----------

skdar Polis Mdriyyetine Mukaddem akmaklarda Kirkor Vartazyan ticret-hnesinde ktib iken el-yevm skdarda cadiyede mukm Grnl Kigam Kounyann izm / 21 Temmuz 331 Dvn- Harb-i rf Heyet-i Tahkkiyyesi Resi Hseyin Hsn Seran Cenbiye(?) Merkez Memrluuna / 21 minh Merkum bugn Dvn- Harbe mrcaat Ummiyyeye takdm olunur efendim / 22 minh etdirilmekle Mdriyyet-i

Dvn- Harb-i rf Heyet-i Tahkkiyyesi Riyset-i vlsna takdm / 23 Temmuz 331 skdar Polis Mdri nmna (mza)

----------

-----

----------

562

Agob Bahri ve Mardiros Telliyan Efendilerin muvceheleridir / 12 Austos 331

Telliyan Efendi: Agob Bahri Efendiye sret-i mrcaatn ve netyicini anlat dinlesin Simon Aleksanyan ve Bogos Kuryan ve Kirkor Kaykcyan benden antaj yapdlar diyerek otuz lira aldklar iin Mazmanyan ile Agob Bahri Efendiye gitdik bizim davmz syledik otuz liraya pazarlk etdik benim davma bakacak idi. Sultanahmed Ahz- Asker ubesi Resine Hnakyan olub firr ve asker kardklarn Tomacan Cihan Gl Arzuni Murat Araviri haber vermidim bunlar geldiler Bahri Efendinin odasnda dav iin mrcaatmda bunlar pis adamlar senin nmsunla urayorlar bunlarla dav olunmaz dedi bu adamlarla uramak iimize gelmez mahkemeye dme dedi bunlarla uramak senin cnna onuruna nakse gelir sen bir nmslu ilesin dedi. Siz bu adamlar grdnz m Ben bu adamlar grmedim Agob Bahri Efendi bunlar oraya toplam. Agob Bahri Efendi: Ne diyeceksiniz Telliyan Efendi bende-nize kendi aleyhine Kirkor nmnda bir ocua gy kendi tarafndan bir fil-i en icr edilmi olmasndan dolay ikame-i dav edilmekde ve mesele polisce der-dest-i ryet bulunduundan bahsle 7 Knn- sn 330 trihinde mrcaat etmidi kendisinden istzh- madde etdiimde Gedikpaada bo bir hnede tamrta bakmak iin gitdii bir gn arkasndan kii ieriye girmi olduunu ve bunlardan ikisi sen Kirkora fil-i en icr ediyordun biz grdk diyerek iftirda bulunmu olduklarn ve evvelce hazrlam olduklar bir varakay kendisine imz etdirtmek istedikleri ve bu varakay okuduunda mnderict kermesini merkum Kirkora vermek taahhdyle be yz yhd bin lira gibi htrmda kalmad bir mebla vermek taahhdn mbeyyin olduunu grdnde kendisi katiyyen bunu kabl etmeyib imzdan imtin etmesi zerine kendisini soyarak zerindeki bulunan otuz ksr liray alb gitmi olduklarn ve bade Kirkorun vlidesini tevkan aleyhinde Kirkora fil-i en ikamesinden dolay davya teebbs etmekle berber nmsu py-ml olduundan bu fil-i en davsnn mdfaasn bende-nizle refkim rif Beye havle etmi idi krk liraya pazarlk etdik yirmi lirasn evvelce ve mtebk on lirasn dahi ibu fil-i en davsndan dolay mstantikce men-i muhkeme karr verilib katiyyet kesb etdikden sonra tediye etdi. bu antaj ve fil-i en meselesinden dolay niin vukut gn hemn bunlar takb ederek polise teslim etmediini sul etdim ise ite bunda hata etdim maa-m-fh byle bir antaja teebbs etdiklerinden dolay hibir dell ve emrem dahi mevcd deil idi dedi mesele bundan 563

ibaretdir syledii adamlar bende-niz Kirkorun vlidesini odama davet ederek Telliyan Efendi nmslu adamdr senin olun grnyor ki fen arkadalarn tevkiyle Telliyan Efendiye byle bir iftirda bulunuyor gnhdr aybdr bu ide iki ilenin nmsu vardr byle ihtiyr bir adama fil-i en isndyla hem onun nmsunu hem kendinizin nmsunu ihll etmi olursunuz deyib nashat etmekliim zerine merkume kadn bil-akis siz Telliyan yeni tanmsnz tanmyorsunuz o ok fen bir adamdr oluma bu fil-i eni icr etmidir hatt bu fil-i en icr etdii bundan akdem bir komisyonca da tahakkuk etmidir kendisinin bin lira vermesini tensb etmidiler diyerek netceten ben sizi ikn edemiyorum anlatdramyorum msade ederseniz bu ii anlatdrtmak zre malmt olanlar size getireyim dedi bende-niz de karnn gayet ok syleyen ve sz anlamaz bir kadn grdmden berberinde bir erkek getir de kim olursa olsun dedim bade merkume Cihan Glyan ve sir baz rfeksyla odama geldiler bende-niz bunlara yine Telliyan Efendinin nmslu adam olduundan Kirkor ve rfeksyla antaja mbtel olduundan bahsle kadna sylediklerimi tekrr etdim bunlar cevben bil-akis Telliyan sizin bildiiniz gibi iyi bir adam deildir bu ocua iki defa fil-i en icr etmidir hatt bundan evvel iki kiiyi de asker kaakcl ediyor diyerek iftir etmi mahbs etdirtdirmidir gerek fil-i en gerek iftir meselesi herkese Gedikpaaca malm olmudur binen aleyh imdi bu ocuun bir mekteb-i alemiye gndermek zre bin lira tahss ederse kadn da davsndan vzgeer demeleri zerine bende-niz bil-mukbele Telliyan Efendinin nmslu adam olduu hakkndaki fikrimi tadl edecek hibir dell grmyorum maksadm ve vazfe-i vekletim u fil-i en davsndan dolay iki ilenin nmsunu muhfaza etmekdir bu fil-i en meselesinin hilf- hakikat olduunu mbeyyin bir mektb verirlerse Telliyan Efendiye ric ederim bu Kirkor ocuu birka sene Baecik Mektebine gndersin dedim onlar kendi fikirlerinde srr ile hi olmazsa Rober Kollej Mektebine sekiz dokuz sene gnderilmeli diyerek srr eylediler bende-niz kabl etmedim nihyet bu meseleyi mahkemece hall etdirtmek zre merkumun end defa gelib gitdikden sonra idre-hnemce meguliyyetime mni olduklarndan yol verdim mesele bundan ibretdir. Telliyan Efendinin Bahri Efendiye id fkra krat olunarak buna ne diyeceksiniz Mazbanyann bir frka-i siysiyyeye mensb olub olmadn bilmem Mazbanyan dellldir yaz-hnemize baz iler getirmi ve getirdii ilerden kendisi dellliyesini alr bundan akdem Kadri Bey davsn getirmidi vekletini aldm aldm cretden dellliyesini verdim bu defa da bende-nize bir kart yazarak fil-i en meselesinden dolay Telliyan Efendiye iftir olunduundan vekletini vermek zre bize getireceini ir etmidi bundan maksad tab kendi dellliyesini taht- temne almakdan ibret idi nk Telliyan Efendi dorudan gelse Mazbanyan dellete kesb-i istihkak edemezdi yukarda sylediim vechle Cihan 564

Glyan ve rfeks end defa yaz-hneme gelib gitdiler belki bu srada Telliyan Efendiye byle bir sz sylemi olabilirim Murad bir defa geldi fakat htrmda deil ki bu mesele iin mi geldi yoksa zevcesinin skdarda Posta yolunun sol cihetinde bir arsa davs var tedenberi hisse-drlardan bir ksm bize veklet vermi olduklarndan kendi arsa hisseleri iin dahi veklet der-uhde etmekliimizi ve ilerini takb etmekliimizi ric ve taleb ederler hl-bu-ki penen cret vermek istemedikleri gibi masrifini dahi tarafmzdan icr edilmesini taleb eylediklerinden onlarn vekletini almay dier hisse-drlarn arsa meselesinin birz meydna kmasna tehr ediyorum bu arsa davsndan dolay dier hisse-drlarn vekletini resmen bende-nizle Tehf zde Ahmed Bey nmna alnmdr bunlarnkini bu sebeble tehr etmekdeyim zann edersem bu meseleden bahs edildi dier meseleden sath bir bahs amak istedim ise de kendisi bahse girmek istemeyib kapatnz bu meseleyi dedi bu kadardr. fdtnz imz ediniz mz edeyim Agob Bahri (mza) (mza) (mza)

----------

-----

----------

Maznn- aleyh: Gedikpaada Gelenmi Sokanda 4 numrolu hnede skin arkapsnda Kalpaklarbanda usta Avadisin dkknnda kunduraclk eden sitneli 304 tevelldl Simon veled Aleksan Manukyann ahz olunan ifdesidir / 12 Austos 331
Ka senedir Hnaksn Alt yedi sene kadar oldu kulbde yan Kumkapda ahli kulbnde azlk etdim bir buuk senedir kapand kulbde akamlar ders alrdk, oyun oynanr idi. Kulbn aasnda kahve vardr herkes gelir. Ben komiteye girmedim fakat Hnaklara muhibbim Mardiros Telliyan tanr msn Tanrm Bu bir ocua bir ey yapm nasl oldu Bir sabah ben Gedikpaa Kilsasnda diyakosluk ediyordum su dkme km idim bu esnda kilsann bir tarafna Kirkor ile Telliyan Efendiler 565

konuuyordu sonra ben Kirkoru ardm ne konuduunu sordum bana Kirkor Telliyann kendisini birtakm yerlere davet etdiini yan hamama otele davet etdiini syledi ben de bu adamn nmslu olduunu syledim Kirkor sen grrsn demi gitmi idi pazar gn ben kilsada grdm gn sonra ben evimde oturmu idim sat akam on bir buuk rddelerinde Kirkor kapy ald bana Alibey yokuunda Fransz Mektebi sokann altndaki iftegelinlerin karsndaki alt sokan ifte balkonlu evlerden bo olan eve gideceiz sat alafranga dokuzda dedi ben de haydi sen git dedim ertesi sabah dokuza eyrek kala oraya gitdim kede bekledim Kirkor evden ieriye girdi ben orada eleniyordum Bogos Kuryan Kumkapdan yukarya karken selmlad ve yukarya kalm dedi ben burada bizim mahallede Mardiros Efendinin bir ocukla bir ide bulunacan anlatdm ben de gelirim dedi bunun zerine bir hid daha olsun diyerek berber eve gitdik kap ak idi kimse yok mu diye seslendik ayak sesi geldi kimdir o diyerek Kuryan yukarya kd Telliyan Kuryan grnce ne hakkn var evime giriyorsun diyerek dirseiyle Kuryan itdi ben de yanlarna gitdim Mardiros Efendi beni grnce aman Simon sen bilirsin aman bir eydir oldu dedi bir de bakdk ocuk merdiven ayanda sofada ocuk yar beline kadar pantolon syrlm donu syrlm edeb mahalli ak Mardirosun da dmeleri skk donunun beyz darya km idi grdm onun zerine Kuryan ocua iki tokat vurdu utanmaz edebsiz dedi Telliyana da dnd utanmyorsun dny kan alyor sabahleyin erken geldin burada edebsizlik ediyorsun dedi Telliyan ocuk beni zorla kendisi davet ediyor dedi Kuryan da onun ak olduunu gstererek hemn polise Kuryan haber vermee gitdi Telliyan bana elime ayama kapand nms ve rzm senin elinde dedi baylmak hli geldi ben hemn Kuryan ardm her ikimiz bulunduumuz hlde odaya bizi gtrd size yz liralk bir bono vereyim bu i burada kapansn dedi ben de yz lira deil yz para ki istemeyiz dedim yz elli drt yz be yze kadar kd be yz liray kn yapdm darda size vereceim dedi biz istemeyiz dedik ve Kuryan cebinden bir kd kararak Kuryan kendisi iki satr ben bu ii yapar iken Simon ve Kuryan o halde beni tutdular diye Kuryan kendi yazsyla yazdkdan sonra Telliyana imz et dedi Telliyan imzlamad biz onu imzlatdrb doruca Patrikhneye gtrecek idik nk kendisi kilsa azs idi imzlamad biz de ocua darya k dedik kdk ocuun vlidesine gitdik meseleyi anlatdk siz davc olun biz de hidiz dedik onun zerine vlidesi Telliyana gitmi ne olduunu bilemiyorum sonra Telliyan bu meseleden sonra Topkap Saraynda Ahz- Asker ubesine giderek Simon ile Kuryan asker karyorlar ve askere gitmemek zre ifltda bulunuyorlar diye ihbr etmi bizi posta etdiler ertesi akam kefletle kdk resi bize nashat vererek brakd. Sonra Telliyan bir mektb yazb Hnak Frkas merkezine Simon ve Kuryan benim zerime geldiler antaj yapdlar otuz lira ve otuz guruumu aldlar diyerek mektbla aleyhimizde davc olmu bizi ardlar sordular Tomacyan Cihan Glyan Arzuni bu 566

meseleyi anlamak istediler biz de fil-i en meselesini bunlara anlatdk biz ekildik sonra ocuun vlidesi Tomacyan ve Cihan Glyan ve Arzuniye mrcaat etmi ve Telliyan da mrcaat etmi ocuun vlidesi iin Telliyan ne istiyorsa sylesin demi kadn da ocuu sene ve-yhd be sene Avrupa mekteblerinde tahsl masrifini istemi Telliyana bunu sylemiler Telliyan benden bin liralk masrif ayorsunuz demi sonra bunun zerine Telliyana hkmet kapsna mrcaat edilir biz de hid olacaz demiler sonra da mdriyyete havle olunarak ifdelerimiz alnd ve adliyyeye havle edildi ifdelerimiz alnd sonra bu mesele men-i muhkeme edilmi olduunu sonra iitdim Kuryan o zaman ne ile megul idi Baecikde otelci idi Sen dkknda ne kazanrsn dzgnce olursa yz elli gurua kadar kard imdi seksen yz guru kadar kaznrm M-dmki Kirkor Telliyann kendisini kandrmak istediini sylemi vlidesine malmt verib niin mni olmadn Ben ocuun lakrdsna inanmam idim vlidesini tanmazdm ve Kirkoru da tanmazdm yalnz kilsada tabaa para brakrlar idi yalnz bu kadar tanrm vlidesiyle selm sabh etmemi idim bu mesele oldu ondan sonra selm sabh etdim Kirkorun babas kimdir ad nedir Fesci Karabet Kaykcyandr Tanr msn Sonradan tandm Sen evi tarassud etdin Kuryan iin iine niye sokdun i syledim gelecek olursa hid ift olsun diye anlatdm ve berber gitdim Sen bu tarassudu ocuu muhfaza etmek iin mi yapdn Telliyann nmssuzluunu tutmak iin yapdm kendisi kilsa azsndandr byle bir ey yapan nmssuzdur ve ocuun nmsunu muhfaza etmek iin Telliyan Efendinin nmssuzluunu tutmakdan baka yan ocuun nmsunu muhfaza iin olsa huss bir eve ocuun girmesine msade etmeden keyfiyyeti zbtaya veya vlidesine sylemekliin cb ederdi byle yapmayb da tarassudda duruun dediin gibi yalnz Telliyann aleyhine evrilmi bir hareket etdiin anlalyor 567

ocuun szlerine evvelden inanmadm gzmle grmek istedim o gne kadar Telliyan nmslu bilirdim grmek istedim Senin mahallince bir kilsa azln ve muhtrln heyet-i ihtiyriyye azln ve khyaln varm Hayr kilsada diyakosum O hlde Telliyann nmsunu aramak zerine vcib olmad hlde niin takb etdin Kendisi kilsa azs mektebin kilsann rz nmsu kendisinin elindedir bakalarna da yapabilir Senin Telliyan Efendinin nmsu zerine takbtda bulunmaa ne salhiyetin var idi Ben de mahallelidir rey vermiim ben de kilsa azlarnn nmslu ve nmssuzunu arayabilirim. Kuryan da sizin mahallede mi oturur Hayr kendisi Baeciklidir Zbtaya malmt vermezsen vlidesine haber vermezsen kilsaca ve mahallece baz bahneler sylediin hlde ne kilsann adamlarna ne de mahalle muhtrlarna malmt vererek bir heyet almazsn deil mi Evet malmt vermedim u hlde hi mahallede oturmayan Telliyan Efendiyle bir alkas bulunmayan Kuryanla birlemekliin Telliyan aleyhine tertb olunmu bir tezvrin filleri olduuna dellet eder yle deil mi Hayr katiyyen kabl etmem Kuryan Hnak deil midir Kendisi ne frkaya dhil olduunu bilmem ben Kuryann otelinde kaldm ondan tanrm Telliyan Efendinin otuz lira ve otuz guruunu aldnz m Hayr Telliyan Efendiye be yz liralk bir bono imzlatmaa kalkmadnz m Kendisi be yz liraya bono verecekdi biz kabl etmedik Mardiros Telliyan Efendiye: 27 Tern-i sn 1914 trihinde gy biz de hazr bulunduumuz hlde Kirkor Kaykcyan ile beyninizde zuhr- yfte olan muhill-i nms vaka hakknda devern eden yit kmilen mugyir-i hakikatdir biz sizi katiyyen muhill-i nms bir hlde grmedik binen aleyh bu huss da sylenen szleri redd ederiz bu bbda msterh olmanz iin i bu varakay imz ederek takdm 568

ediyoruz bu varakamz arzu ederseniz hemn gazetelerle ner etmee salhiyyet-dr olduunuzu beyn ederiz 3 Knn- sn 1915 imz stanbul Simon Aleksan Manukyan. Bu kd ve imz senin deil midir (dosya miynnda 3 numroludur) Kddaki yaz benim deildir fakat imz benimdir Niin bu kd verdin Kendisi o kd yazl olarak ald geldi biz kar ile ii bitirdik bu i kapansn u kda imz et dedi ben de kar ile uyumu diyerek imz etdim Okudunda m imz etdin Evet okudum yle imz etdim Bu kd byle imz etdikden sonra aleyhinde niye beyntda bulundun nk evvel mdriyyetde inkr etdim sonra dorudan doruya ifde etdim sonra adliyye havle olundu adliyyede bu kddan bahs etdim sonra men-i muhkeme oldu Sana bu kd gsterinceye kadar hi bahs etmedin niin Hi fikrimde deildi. Sen Kuryan ile Kirkoru evde grdnz zaman Telliyan Efendiye bu crm yapdm diye azndan imz almak istiyordunuz Patrikhneye getirecekdik Niin kd almak istediniz nanmayacak bunun iin kd almak istedik Seninle Kuryan inanlmayacak adam msnz Kundurac bir adamm kundurac ismi birz kt kmdr Bu zhta gre senin Kuryann ve Kirkor Kaykcyanla ve bi-t-tab Hnaklarla birleerek Telliyan Efendi aleyhine iftir ile tehdde kym eylediiniz anlalyor ne diyeceksin Kabl etmem (mza)

----------

-----

----------

569

Merkum Simonla Telliyan Efendinin muvceheleridir / 12 Austos 331

Telliyan Efendi: Bunun imzsyla bir kd var ne vakt aldn Hnaklarn benden paray aldna ve onlarla bardm haber alarak bunu yan mektbu memnnen gnderdi ve hatt onlarn dediine sen itat et yan Tomacyan ne derse ona itat et diyordu. Bu kd resen kendisi Hnaklarn ald paradan keyiflenerek evime gnderdi kezlik Tomacyan bu Simonun on yedi on sekiz gn mahbs kalmasna acyarak benden para istiyordu Simon Aleksan ne diyeceksin Hayr kabl etmem fdenizi imz ediniz mz edeyim (mza) (mza)

----------

-----

----------

Bery-i ehdet celb edilen Gedikpaada Tiyatro Cddesinde Alibey yokuunda 38 numrolu hnede skin ar-y Kebrde Hac Hasan Sokanda 12 numrolu dkknda elbiseci Divrikli krk sekiz yanda Kirkor veled Bogosun bade-t-tahlf ve Mardiros Telliyan Efendinin muvcehesinde ahz olunan ifdesidir / 15 Austos 331
Mardiros Telliyan Efendi Kirkor Vartazyan ne bilir: Simonun be yz lira taleb ederek otuz lira otuz guru aldklarn ve kendisi tehdd ederek bunu istediklerini ve kermemi ocua vermek zre bir kd yazm olduklarn Kirkor Vartazyan Efendiye syledim, Kirkor Vartazyan Efendi Simonu ard sordu Simon da otuz liray aldn on be lirasn kendisini aldn on liray Bogos Kuryana ve be liray Kirkor Kaykcyana verdiini syledi bunu bilir Kirkor Vartazyan Efendi: Nasl oldu Mardiros Telliyan Efendinin hnesinde yemek odasnda bulunduum srada Simonu ardk ayb deil mi nedir bu dedim Simon da Telliyan Efendinin zh etdii vechle ikrr- keyfiyyet etdi aldklar paradan on 570

be lirasn kendisi alm on lira Bogos Kuryana be lira da Kirkor Kaykcyana verdiklerini Simon itirf etdi fdtnz imz ediniz mz edelim (mza) (mza)

----------

-----

----------

Evvelce ifdesi alnan Kirkor ifdesidir / 16 Austos 331

Kaykcyann

tekrr

alnan

Mardiros Telliyan ile seni Telliyann evinde Kuryan ile Simon bulduklar zaman bu Simon ve Kuryan Telliyan Efendiyi dvdler mi Onlar geldikleri zaman Telliyan Efendinin n ak idi utanmazsn byle zamanda byle fikirde bulunuyorsun diyerek darb etdiler Kuryan bana da bir tokat vurdu Mahallede ocuklar sana ibne falan diyorlar m Ben ibne deilim Sen Simon ve Kuryana Mardiros Telliyann seni o evde basdklarndan evvel de Telliyann seni yapdn sylemi mi idin Evvelce evinde Telliyan beni yapm idi bunu Simona sylemidim ben zann ediyordum ki Kuryan yerine polis gelecek zannetmidim Sen komiser geleceini neden zann ediyordun Evvelce Simon ya pederini ve-yhd polisi alr gelirim o hline isbt- hid olsun demi idi Sen Simona bu hikyeyi nerede syledin Kilsada Simon grm idi ben Telliyan kovuyordum nedir anlayaym demi idi ben de kendisine kilsada anlatdm Birinci defa Telliyan ile yapdnz zaman m-dm ki rzn yokdu vlidene pederine niye sylemedin Pederim asab olduundan asabiyyeti iin nzl iner korkusundan sylemedim vlideme de sylemedim iki gn hasta yatdm Yalnz vlidene syleyebilirdin niye sylemedin imdiye kadar vlideme bir ey sylememi idim utandm 571

Simon sizin eve gelir gider mi O zaman bir defa geldi vlide anlatmak iin fakat ondan evvel gelmedi vlidem tanmyordu Sen tanyor muydun Ben kilsada diyakos idi ondan tanrm fakat grmezdim Yalnz bir selmdan ibret olan tandn bir adama bu srrn syleyerek yalnz polis celb etmee teebbs ettin de bakasna sylemedin Simonu orada tandmdan kendisine syledim Simon komiserle o eve gelecek olayd tab hkmet vaz- yed edince anan baban duymayacak m idi O vakt polis de hid olur idi. Ben dnemedim ki en samm bir dost peder vlidedir ben zannetdim ki peder ve vlidem duymayacak zannetdim Simon komiseri getirmeyib Kuryan neden getirmi Kuryan getirmi ki hid olsun diye anam babam dav ederse biz hid oluruz sen merk etme dediler Sen yukarda ibne deilim diyorsun ve hem de Mardiros Telliyan beni yapd diyorsun bu nasl olur Telliyan bir defa yapd beni baka kimse yapmamdr doktor muyene etdii vakt yeni el dokanm dedi arasndan iki buuk ay gemi dedi Muyene raporunda senin yapldn anlalamam ki buuk ay gemi olduundan doktor bir hafta geince belli olmaz demi idi Mardiros Telliyan zengin adam deil mi Zengin adamdr. Kuryanla Simon Mardiros Telliyana bir kd imz etdirmek istemiler bu ne idi O esnda bir kd karmlard bunu imzla diyorlard byle fen bir vaziyyetde bulunduunu imzla diyorlard ben iidiyordum fakat imzlayb imzlamadn bilemiyorum ben aada bulunuyordum onlar yukarda idiler Mardiros Telliyann kz var m Varm ben bilmiyordum kendisi syledi kzm sana vereceim dedi 572

Kz gzel mi Grmedim bir aylk gelmi idim tanmyordum tifodan kalkm bir kz iitdiime gre fena bir eyde imi Simon ve Kuryan Telliyana orada sylediler mi Kdda kzm Kirkora vereceim diye Simon ve Kuryan yazmlard ben kabl etmedim Seni mektebe gndermek iin para vermek iin kda yazmlar m idi Ben grmedim yalnz Telliyan yalvaryordu be yz lira bin lira vereceim demi idi Sonra Mardiros Telliyan size para verdi mi Bilmiyorum vlideden sorunuz o ald ise bilemiyorum Bu defadan sonra sen Baecik Mektebine gitdin mi Ben bu defadan sonra ay kadar hasta yatdm sonra pedere nzl indi ben dkkna gitdim Baecike gitmedim Seni Hnak Cemiyyetinin Tahkik Heyeti ard m Evet Bunlar kimler idi Arzuniyi tanyorum dierlerini bilmiyorum Baban Hnak mdr Hayr elli senedir hibir ey olmamdr kendi kafasnda bir adamdr Adliyyede davdan niye vazgedin Peder hasta yatyordu vlidem hastaya bakyordu baka kimse yokdu onun iin davdan vazgedik dedim Melkon Kaykcyan kimdir Bizim amcamdr Telliyann ortadr yan Mardiros Telliyann kardei stepan Telliyann ortadr M-dm ki amcan var ve onun da Telliyan ile mnsebeti var vakay bidyete ona sylemeyib de Simona sylemeye sebeb ne Burada deildi tccrlk ediyor Eskiehire gitmi idi bu vakadan bir ay sonra buraya gelmidi Mardiros Telliyana baban annen ve senin imznzla davmz yok diye niye imz verdiniz Bu adam her tarafa sylyordu bunun iin kendisine imz verdik davmz yok dedik onu da iyi bilmiyorum vlidem bilir 573

Bu gibi ilerde bir kerre adliyyede ifde verince adliyye takb ederdi babann vlidenin hastaln mevz-i bahs etmee mahall yokdu zten ifde de vermisin adliyye takb ederdi orada davdan vazgediin gibi ilece orada Telliyan Efendiye davdan vzgedik diye kd vermisiniz hatt Simon dahi ben hibir ey grmedim diye Mardiros Telliyana imz vermi u hlde sizin bunlarla bi-l-ittihd Mardiros Telliyan Efendiden para koparmak iin almsnz Hayr ben vaktim msid olmadndan davm yok dedim bunu avukat sylemi vlidem bilir Vliden pederin ve sizin taraflarndan mtereken imz olunan varakada bu davnn tesvltdan ibret olduu muharrer o kd (6 numrolu kd ire olunarak) bu mudur ve imz senin midir Evet imz benimdir yaz vlidemindir bu kd Telliyana verildii kendisi dav vekllerine gidiyordu nmssuz lf ortadan kalksn diye verildi Hi byle para alnmadan bu kd verilir mi Bilmiyorum kabhati yoksa niin para versin para aldklarn bilmiyorum vlidem bilir Nmsunu py-ml etdiini sylediin adama bu kd nasl verirsin Sokakdaki yialar kapansn diye vermi idik fdtn imz eyle mz edeyim Kirkor Kaykcyan (mza) (mza) (mza) (mza)

----------

-----

----------

Kirkor Kaykcyann vlidesi Eskohi kadnn tekrr ahz olunan ifdesidir / 16 Austos 331
Simon Manukyan evvelden tanr mydn Evvelden hi tanmyorum ocua Mardiros Telliyann fenlk yapdn kimden duydun ocukdan duydum 574

Ne zaman iitdin Olduu vakt hastaland sylemedi tekrr olduu vakt geldi syledi hidler sana syleyecek dav edeceksin dedi Adliyyede olun ifde verdi mi eriye ardlar ifde verdi zann ederim Dav etmi mi olun Babam hastadr bakacak adam yok davm yokdur demi Sen Mardiros Telliyandan ka lira aldn Yz yirmi lira kadar vermek istedi fakat biz almadk Hi para almadn m Almadm Samuel Tomacyann dkknnda para almsn Davdan vazge diye Samuel syledi fakat para almadm Bu 6 numrolu kd Telliyana siz mi verdiniz Evet ben verdim iki de baka kd verdim imz ve yaz benimdir Sen bu kdda bu iin asl olmadn yazyorsun bu kd niin verdin Peimize dmesin dav bitsin diye Mazmanyan bu dav kapanacak i bitecek dedi sen byle bir kd ver dedi ben de verdim Hi bir insan evldnn nmsunu kapatmaa alr m Hep onun tarafndan kacaklar avukata da emniyyet etmedim hatt nzr beye bir mektb yazb teshlt gstersin demi idim Sen birtakm dav vekllerine de gitmisin Danilyan haber gndermi gitdim fakat kendisine sylemedim dav vekli tutarsan sylerim dedim Serkez Ayciyan Efendiye gitmedin mi Hsrevyan gnderdi fakat avukatlara emniyyet etmedim ve tutmadm O hlde mdde-i ummlie verdiin mektbu kim yazd Bir asker ocua htrlayamyorum yazdrdm Mardiros mu Antranik mi idi

Byle arz- hl verib mdde-i ummlik davya baladkdan sonra niye vazgediniz

575

Zevcim hastaland alamaa balad bunun zerine davya bakacak vaktimiz yokdur diye mdde-i ummlie de sylemidim Byle davya kym etdikden sonra vazgesen de bir de Mardiros Telliyana kd verdiinden Telliyandan para aldn anlalyor Mazmanyan sen dav etsen de habsde gn oturmaz dedi vazge dedi ben de vazgedim para almadm Para aldn sylyorlar Para almadm fdtn imz eyle mz edeyim (mza) (mza) (mza) (mza)

----------

-----

----------

576

Der-sadet Bidyet Mdde-i Ummlii vstasyla celb olunan mahkeme-i mezkre mstantikliince 8 Nsn 331 trihinde it klnan men-i muhkemeyi mutazammn istintk-nme ve mteferrit mtlaa olundu: Zt dav Mardiros Telliyann Kirkor ocua fil-i en icr etmesi ve Mardiros Efendiyi darb ve tehdd ile akesini gasb eyleyen Kirkor ocuk ve Simon Kuryan haklarnda zbtaca icr klnan evrk- tahkkiyyenin tevdinden ibretdir. Tahkikat- istintkiyye netcesinde de delil-i kanniyyeye dest-res olunamadndan men-i muhkemelerine karr verildiinden ibretdir. Evrk miynnda mevcd tahkikat- ibtidiyyeyi mutazammn varakalarda esmsi mnderic baz ehsn celb ve istim olunmadklar gibi uhdun ve maznnlarn beyntndan istidll olunan ahvl zerine de tamk-i keyfiyyet edilmedii taayyn etmidir. Kirkor ocuun muyenesini muhtev tabb raporunda filin vukuu hakknda katiyyet-i fenniyyeyi hiz hibir kayd ve iret mevcd deildir men-i muhkeme karr-nmesi sret-i tahrrine gre baz maznnlarn men-i muhkemelerini ihtiv eyleyecek sarhat kararnmede mevcd deildir. nk her iki filden maznn- aleyhim olan ehs drt kiiden ibret olduu hlde men-i muhkeme karr-nmesinde (maznn- aleyhimnn men-i muhkemelerine) denilmesi ser-ritesiyle ancak iki kiiye sr olaca bedh bulunan edt- tesliyenin dierlerine siryeti olamayaca ve binbern karr- vkiin l-alet-tayin ikisine matf bulunduu ve noksn kald beddr olduu grlmdr / 22 Austos 331 -----------------------

577

Mdde ahs Mardiros Telliyan Efendinin tekrr alnan ifdesidir / 24 Austos 331
1 numrolu zarfda kart size kimden gelmidir Kigo Tarosyandan gelmidir. Kigo gazetesi shib-i imtiyzdr sen bu pis adamlarn iine deceksin biz kiiyiz diye yazm bunun zerine kendisine sekiz yz guru verdim imdi Tarosyan menfdir nerede olduunu bilemiyorum 2 numrolu mektb kimden gelmidir Murad Boyacyan ile Cihan Glden gelmidir. Ahz- asker ubesine gy ben gammazlamm bundan dolay bunu gnderiyorlar buna da senin sebebiyyet verdiin anlald bu varaka iin bin lira taleb etdiler mhr de komitenin mhrdr 3 numrolu mektb kimdendir Mekteb mdri Zakaryandan gelmidir bunda ben gelmeyeceim Tomacyan ile Arzuni Cihan Gl gelecekler tahkikat yapacaklar diyor. nk Zakaryan antaj edilen otuz lira ve otuz guruu alr bunlar da komiteye karz demi idi ben de mektbu kime yazacam dedim Murada yaz dedi ben de Murada yazdm. Ben Murad Cihan Gl bulunacaz demi idi bilhire bu mektbla kendisinin bulunamayacan yazmdr 4 numrolu mektb kimden geldi Bu Simonun mektbudur bunun iin evvelce izht vermi idim 5 numrolu mektb kimden geldi Simondan gelmidir bunu yazyor ki senin komite ile bardna ok sevindim diyor ki yapm olduu ii komite iin yapm olduu bu mektbla sbitdir 6 numrolu mektb kimden geldi Kaykcyanlar ki bunlarla beni soyan adamlardr bunda da senin hibir eyin yokdur yalandr diye imz ediyorlar ki kendileri itiraf ediyor. 7 numrolu varaka nedir Agob Bahri Efendinin ibu ilerden malmt olmadn syledii hlde onlarla birleerek paray almak zre bunlarla berber yapm olduu msveddedir fdeni imz eyle mz edeyim (mza) (mza) (mza) (mza) ----578 -------------------

Mardiros Telliyan Efendiyle Samuel Tomacyann muvceheleridir 24 Austos 331

Telliyan Efendi: Kimdir bu adam Tomacyan Efendidir fdeni syle dinlesin fdtn tekrr etmekle berber elli liray Agob Bahrinin yaz-hnesinde Agob Bahriden ald bir gn sonra da kendi odasnda yirmi liray ve birka gn sonra da defa yirmi liray kendi odasnda ald drt liray da Arzuniye vermek zre ald. Arvir iin polise mensbdur seni tebd etdir diye syler ve kendisi dierleri iin tehdd ediyordu Telliyan Efendi: Siz Samuel Tomacyan Efendiye Kirkor Kaykcyan ile olan meselede Tomacyann muvenetde bulunmas iin kendisine mrcaatda bulundunuz mu Mrcaatm yokdur ben kendisini tanmazdm sonra senin on be bin lira kadar servetin vardr bin lira vereceksin diyerek heyet iinde Samuel Efendi bana syledi benim bu kadar servetim yokdur dediim vakt bin lira hkm etdik vereceksin kan bedeli diyordu ve bu hkm tefhm eden Tomacyan Efendi idi Samuel Tomacyan Efendi: Ne diyeceksin En ibtid bende-niz bir heyet maksadyla ben gitmedim o heyet arkadalarndan sorarsnz Kaykcyan refkatin mmkn ise bulunun dedi mektb yazdn mrcaat edildiini bilmiyordum oraya gitdik ibtid Telliyan Efendi geldi mektebin odasnda oturduk diyerek ifdatn tekrr benim bu ile alkam yokdur Cihan Gl ile kendisinin alkas vardr fdenizi imz ediniz mz edelim Samuel Tomacan (mza)

----------

-----

----------

579

Maznn- aleyh: Beyolunda Eri Sokanda yorgancnn stndeki hnede skin Polis Mdriyyet-i Ummiyyesinde Ksm- Siys nc ubesinde Red Beyin maiyyetinde ksm- siys memrlarndan Sivasl otuz iki yanda Nian veled Karabet Sityann ahz olunan ifdesidir / 25 Austos 331
Aravir senin nendir Enitemdir Hemren hayatda m Sivasda hayatdadr Mardiros Telliyan Efendiyi Aravir tehdd etmi nasl oldu bu i Pazar gn Aravirin hnesine gitdim birz oturdukdan sonra berberce Tnele binib Karakye indik tramvay ile arbana geldik Gedikpaaya geldik Aravir burada bir yere gideceim muhallebici dkknnda bekle dedi ben dkknda bekledim le zamannda gelmedi yemek iin eve giderken Beyolunda Tarlabanda polis memrunun birisi bana tesdfle karagola gel dedi ben karagola gitdim zerimi taharr etdiler czdnm aldlar drt memrla Byezd Merkezine geldim merkez memru bana Aravir ile bugn nereye gitdiniz diye sordu blda beyn etdiim gibi anlatdm ifdemi aldlar ifde de Telliyan Efendiyi tanrmsn dediler tanmadm syledim ifdemi yazdlar Aravir Efendinin ii nasldr Ksm- siysde memrdur bin be yz guru ayl vard Aravir Efendi vurulduu vakt ben ayln aldm on be lira hesbyla verdiler benim de mam be yz gurudur Sen Mardiros Telliyan hi tanmaz msn Hayr Evini de bilmez misin Hayr Tavukpazarnda tramvayn durduu yerde Araviri beklemedin mi Muhallebici dkknnda bekledim Nereye gideceini sana sylemedi mi Nereye gideceksen bana bir bel getirme dedim ne vazfen yarm sat bekle bir yere gidiyorum dedi gidecei yeri sylemedi Aravir Efendi o gece avdet etdi mi Gelmedi 580

Baka gece de hi Gedikpaa tarafna gitdi mi sen bekledin mi Hayr gitmedi o gece de k gitmi idi bir kadna m gidiyor diye bhelendim O hlde seni niye tutdular Bilmiyorum Senin zerinde evrk kd m Bir cz-dnm kd bir de defter var idi lemeli harta senin mi Hayr benim deildir Aravir Efendi kendinin kald hnede grm idim fdeni imz eyle mz edeyim (mza) (mza) (mza) (mza)

----------

-----

----------

Maznn- aleyh: Beyolunda Tarlabanda 124 numroda iken 63 numrolu hnede ikamet eden Polis Mdriyyet-i Ummiyesinde kinci ubede Ksm- Siys memrlarndan Yozgadl yirmi yedi yanda Aravir Efendi veled Abayasi olunun ahz olunan ifdesidir / 25 Austos 331
Telliyan Efendiyi tehdd etmisin nasl oldu Bende-niz Telliyan Efendiyi tehdd etmedim meseleyi arz edeyim: Beni Telliyan grmek arzsuyla hnesine davet etdi. Pencenbih gn idi. Akam evine gitdim. Ermenilerin ahvlinden bahs ile benim gibi bir memrun kymetli bir dost olduunu syledi. Ehemmiyyetli meselenin ne olduunu sordum ve iim olduunu syledim. Bunun zerine Cuma ertesi akam gelmemi syledi. Ben polis mdriyyetinde gelib kendisini grmekliimi beyn etdi. Zr orada kendisini tanyanlar bulunduunu sylemidi. Cuma ertesi akam gidemedim. Pazar gn sat on birde evde bulunur mdiyle hnesine gitdim. Bir kahve syledi. Ermenice konuuyorduk. Oda kapsn kapad. Yava bir sesle (Ermeni komitelerinin evrk taharriyyt arasnda alnm. htiml ki benim iin mcib-i thmet bir ey kar. Bunun iin size bir mikdr para vereceim. Byle bir ey karsa onlar imh etmek istiyorum) diye Ermenice syledi. Ben ksm- siys memru olmak itibriyle ben m-fevkime bu meseleyi sylemek isterdim. Buna zhiren peki dedim. Ne kadr para 581

ile yapacam sordu. Teklfini meydna koyacak madd bir dell elde etmek zre bu iin iki yz elli lira kadar bir para ile olabileceini syledim. Buna mukabil kendisine bir makbz dahi vereceimi syledim kendisi Trke olarak ne vereceimi sordu. Ben makbz dedim. drt gne kadar vereceimi de syledim. Ben ayaa kalkdm (Bir dakika bekleyin pein birz para vereyim) dedi. Ksesinden bir mikdr para karb masasnn zerine koydu. Dar kd. Resm bir muvin iki sivil ieri girdiler. Para eldivenimin stnde idi beni gtrdler. Para da elimde idi. Gedikpaa Polis Mevkiine gitdik mesele budur. Siz Telliyan Efendiyi tehdd etmediniz mi Hayr. Samuel Tomacyan Efendiyi tanr msnz Evet tanrm. Telliyan Efendinin Kirkor Kaykcyan ile olan meselesini bilir misiniz O meseleyi Red Beyden iitmidim. Hnak komitesi onlara mrcaat etmi. Gy Telliyan kendilerini tehdd etmilerdi. Ben Red ve Bedr Beylerin malmtyla Telliyann birderiyle grdm ve sulh olmalar iin teklf etdim. Hnakyanlar nmna Murad, Arzruni, Tomacan nm kimselere syledim. Memnn oldular. Sonra sulh oldular m Ben Beyolunda vuruldum. Ondan sonra malmtm yokdur. Avukat Agob Bahriyi tanr msn Hayr. Bunun odasna gitmediniz mi Der-htr edemiyorum. lemeli bir levha harta var bu nedir Oturmu olduum ev shibesinde idi. Orada grdm. mz yerinde ismi dahi vardr. (Aragohiyavir 1913 6 Mart). Bunlar eski Ermenistann harbeleridir. Orta yerdeki kadn Ermenistan temsl eder. Oradaki da Araratdr. Erzurum, Mu felan gibi ehirler de var. Ben bunun verilmesini syledim. Kadn vermedi. Bunu Cuma ertesi kendisinden aldm. Red Beye verecekdim. Evde antama koydum. Tevkf olundum. Gtrb veremedim. Size id evrk miynnda tercemesini okuduum bir numrolu mektb kimindir. zh ediniz. Bunu bir kzdr. Orada Hsn-el-Meserret Mektebinde muallimedir Msrdadr. Orada Hnaklarn Sdk Bey aleyhinde bir s-kasd tertb etdiimi ve Jn Trk tarafndan gnderildiimi, Sabah Gl 582

ldreceimi iddi ile beni tevkf etdirdiler. Sonra beret etdim. Hkmet beni hudd hricine kard. Orada iken rapor verdim. Oradan hareketim nnda bu kz bir ok mkiltla elde etmidim benim yerime vekl brakmdm. Bu mektb onun tarafndan yazlmdr. Bu kadn orada Msr komiserliine buraya fed geleceini de haber vermidi. Bu kz Bedr Bey de bilir. Yine evrk miynnda zuhr edib iki numrolu tercemesini size okuduum mektbu zh et. Bu Setyan benim kayn birderimdir. Ben Msra gitdiim zaman (Artur Yasesyan) nmyla gitmidim asl ismimi bilmezlerdi orada komiteye haber vermemek iin Setyana (Aravirden malmtm vardr. ileye haber verin) diye yazmdm. Bu da onun bana yazd mektba cevbdr. Trihi eskidir. Drt senelikdir. Oradaki adresim (Artur Yasesyan) idi. Kez evrknz miynnda bulunan ve numrolu tercemesini size okuduum mektb hakknda zht verin. Bu mektb ev shibemin kzndandr. Fakat tercemede yanllk olmaldr. (arliyos) benim nm- mstermdr. ngiliz tebas gibi deniz merkezinde bulunurdum. Drt numrolu tercemeyi okuyorum. Bunun hakknda da zht- lzme ver. Ben Msrdan geldiim zaman defterime kayd etdiim notlardr. Aadaki isimler de oradan gelecek fed isimleri idi. (1915) senesi takvmli defterin bir numrolu sahfesindeki yaznn tercemesini okuyorum. zh et Bu Azak gazetesinde yazl bir eydir. Polis mdriyyetine haber vermek iin kayd etdiim notdur. Ayn defterin 12 Nsn Pazar trihli sahfesindeki tercemeyi okuyorum. zh et Alm ve mdriyyete vermi olduum bir malmtdr. 18 Mart ehr-enbih trihli sahfedeki tercemeyi zh et Bu da alm ve Red Beye vermi olduum bir malmtdr. 27 28 ubat trihli sahfelerdeki yazlar zh et Vurulmadan beni tehdd eden ve aleyhimde bulunan ismini htrlamadm biri vard ona sorduum sullere aldm cevbdr. 583

19 Knn- sn trihli sahfedeki yazlar zh et Madam erisme tandm bir kadndr. Ermeni Katolik Hasta-hnesinde bakcdr. Tomacyana da dim giderdim. (1914) trihli takvm defterinin 19 Knn- evvel trihli sahfedeki adres kimindir. Manyatizm hakknda Getirtecekdim bir eseri olduunu gazetede grdm.

23 Knn- evvel trihli sahfedeki adres kimindir Msrdaki Hnakistlerin ismidir. bheli olduunu renmi ve kayd etmiim. Agob Bahrinin dkknnda Hnaklarn antaj ve tehddinden dolay otuz lira almak ve hiren Telliyan Efendiyi hnesinde tehdde mtecsir olmak fillerini mrtekib bulunmanzdan dolay sizi dav ediyorlar ne diyeceksiniz. Ben hi kimseyi tehdd etmedim. Son isndt hakknda ifde verdim. Otuz lira meselesinde ise haberim yokdur. Kimseden bir para almadm. Telliyann bana bu isndtnn baka bir sebebi yok kendisine mdr-i umm ve Red Beyin malmt tahtnda olarak birderi vstasyla sulh olmalar iin sertce davranmn sebebi ise Hnak komitesi ile takviye-i mnsebet ve peyd-y lfet ederek bilemediimiz malmtlar elde etmek idi. Buna mugayir olarak bana Telliyan isndt- muhtelifede bulunuyor. Fakat bugn btn Ermeniler arasnda ben pek alak bir hafiyye add olunarak bir milletin nefret ve husmetine hedef olmuum bunlar cmlesi hiss-i intikam ile benim aleyhimde bulunmakdadrlar. Hatt bu gne kadar tehddt eksik deildir. Telliyann bana isndt evvelce komitecilerin kendisini tehdd etdiinden bahs ediyordu. Onlarn gzne ho grnmek hem de milletin intikamn almak ve bu sretle de beni hkmetin hsn-i tevecchnden drmek ve bylelikle komitecilere bir teshlt ire etmekdir. Gerek kendi ahs garaz ve gerekse Ermeni olmak hasebiyle garaz vardr. Ben byle bir ey yapmadm. Ben Msrda polis olmazdan mukaddem komiser-hnenin malmt da vardr. On be yirmi lira kazanrdm. Burada bin kurula polis oldum. Hnak komitesinde bulunduum iin beni idm edeceklerini de bilirdim. Bu kadar eyi gze aldm para iin deil srf vatan sevdiim iindir. Baka bir diyeceim yokdur. fdtn imz et mz edeyim Aravir (mza) (mza) (mza) (mza)

----------

----584

----------

Bery-i istzh celb edilen: Beyolunda Tarlabanda mkerrer yirmi alt numrodan nc hnede skine dav vekli Artin Yaver Efendinin familyas sitneli otuz drt yanda Aragohi bint Apaln ahz olunan ifdesidir / 26 Austos 331
Araviri tanr msn Evimizde kirac idi tanrm Bu imdi ire etdiimiz ileme levhay sen mi iledin Sokakda satlan bir resimden aldm bunu ilemi idim, hatt yenierilerin resmlerini de ilemi idim bu levha bende duruyordu Aravir Efendi bu yasakdr diyerek benden ald Bu resm hakknda birz zht ver Ermenistana id, hrriyyet vaktinde yaplm bir resmdir memleketler Diyarbekir Sis Adana isimleri vardr ben ilemeye meraklym bunu da ilemiim baka trih resmlerden yenierilerin de resmleri vardr bunlar sokakda satlan resmlerdendir. fdeni imz eyle mz edeyim (mza) (mza) (mza) (mza)

----------

-----

----------

585

Samuel Tomacyann 37 - 123 - 151 - 156 nc sahfelerdeki beynt zerine ayrca tamkata mahall kalmam olduundan mevkuf- merkumun ibu filden maznniyyetle berber 364 ve Hrant Aacanyan ile mtereken mtecsir olduu efle mteallik evrk ile tevhdi ve ess hakkndaki mtlaalar istifsr ve ibu evrkda esmisi mnderic dier ehsn tahkikatna devm olunmak zre tefrki beyn buyrulmak zre tesyr olunur / 26 Austos 331 (mza-Mhr)

----------

-----

----------

Memlik-i Devlet-i liyyede bulunan Ermenilerden Rusya hkmeti hesbna gnll kayd ve Ermeni skin olan mahallerde isyn ve itilar tertb ve bi-n-netce memlik-i Osmniyyenin bir ktasn idre-i hkmetden karmaa teebbs etmek zre htta-i Msriyyede mteekkil cemiyyet-i ihtilliyyenin Der-sadet heyet-i falesinden bulunduu tahakkuk edib hakknda Dvn- Harb-i rfden idm hkm sabit olan ve lede-l-arz karr- mezkr tasdk-i l-i hazreti pdhiyye iktirn eylemekle emr fermn- hmyn m-bi-t-makrn hazret-i pd-h mcibince salben idm edilen Erzurumlu Hrant Aacanyanndr. Mlkiyye Cez Kann-nme-i Hmynunun elli drdnc mddesi zeyline tevfkn

----------

-----

----------

586

563 KARR Ermeni Karabeti bl-sebeb-i kann srf cerr-i menfaat maksadyla der-dest ve bilhire iki lira rvet mukabilinde serbest brakd iddisyla maznn- aleyh olan Polis Fahr Efendi hakknda icr klnan tahkikat- istintkyye netcesinde mm-ileyhin ihll-i hakk bd olmayacak sretde rvet ahz eyledii ehdt(?) ve evrk- tahkkiyye mnderictyla rehn-i sbt olmu ve hareket-i vkas Kann- Ceznn altm sekizinci mddesi fkra-i hiresine muvfk olarak mczt- terhbiyyeyi mstelzim efl cmlesinden grlm olduundan Dvn- Harb-i rfce mahkemesi icr klnmak zre cinyetle lzm- muhkemesine mttefikan karr verildi 11 Eyll 331 (mza) (mza) (mza) (mza) (mza)

----------

-----

----------

DD-NME bu ve merbtu istintk-nme ve evrk- mteferrias mtlaa ve tedkk olunur Hkmet-i hzra erknna s-i kasd icrsna tasadd eylemesinden dolay maznniyyeti istifsr olunan Samuel Tomacyan ile memlik-i Osmniyye dhilinde bulunan Ermenilerden Rusya hkmeti hesb ve menfaatna olarak gnll kayd ve (Mill Mdfaa-i Nefs Beyn-el-Frak Heyeti) nvnyla teekkl eden cemiyyet-i ihtilliyyenin vesit-i icriyyesinden bulunmalarndan dolay maznnen isticvblar icr klnan Hrant Aacanyan ve merkum Samuel Tomacyan ve kezlik nfz- memriyetlerini s-i istiml ile tehdde kym eyledikleri beyn olunan ksm- siys memrlarndan Aravir ve Nian ile Simon ve bilhire bu bbda maznniyyetleri istifsr edilen Kirkor Kaykcyan ve Agob Bahri Efendiler ile Samuel Tomacyan ve hnesinde Ermeni istiklline id levha zuhr eden Aragohi kadn haklarnda kta evrk- tahkkiyye vechle icr klnan tahkikat- istintkyye netcesinde / bunlardan akmakclarda Sebuhyan Hnnda on dokuz numroda manifatura ticretiyle megul Sivasn Grn kasabasndan otuz yedi yanda Samuel Tomacyann tahkikat bi-l-ikml haklarnda it-y hkm edilmi olan kesn ile birlikde yz yirmi dokuz senesi Austosunda Kstencede akd olunan kongrede mensb olduklar Ermeni Sosyal Demokrat Hnakyan Frkasnn memlik-i Osmniyye dhilinde kendi emellerine nil olmak kasdyla gayr-i kann icrt ve 587

isyn ve fesd ka karr-gr oldukdan sonra keyfiyyet uabta tamm ve srasyla hkmet-i hzra erknna s-i kasd etmek iin icr edilen baz tertbt ile komite tarafndan perverde edilen makasid- mefsedet-krnenin teshl-i huslne hidmet eden ehsdan bulunduu; ve merkum Samuel Tomacyann maznn- aleyhimden Sultanhammmnda Topalyan Hnnda on iki numroda manifatura ticretiyle megul yirmi sekiz yanda / Hrant Aacanyan ile birlikde (1912) senesinde merkez-i ummsi Msrda Kahire ehrinde olmak ve btn Ermeni komitelerinin ittihd ve itirki ve bunlar hricinde kalan btn Ermeni milleti efrdn bir noktada cem etmek zre teekkl eden ve essen Hnak Frkasndan olub (Mill Mdfaa-i Nefs Beyn-el Frak Heyeti) nvnn alb dier Hnak ve Tanakstyun komiteleriyle birlikde icr-y faliyyetle memlik-i Osmniyye dhilinde Ermenilerle meskn olan mahallerde msellh isyn ve itilar tertb ve aralarnda cem edecekleri inatla Avrupa efkr- ummiyyesini hkmet-i Osmniyye aleyhine tahrk ve Ermeni meselesine dir nokta-i nazarlarn celb ve harb ummnin huds annda istihsl-i emel-i mill iin zuhr edecek bir kym- ummde msellahan hzr bulunarak memlik-i Osmniyyenin bir ktasn idre-i hkmete cebren karmaa teebbs etmek maksad- melanet-krnesiyle teekkl eden cemiyyetin azy faalesinden olduklar / ve maznn- aleyhimden Polis Mdriyyeti Ummiyyesinde kinci ubede Ksm- Siys memrlarndan yirmi yedi yanda Aravir Efendinin dahi mtek tccrdan Mardiros Telliyan Efendinin Gedikpaada Bostanali Mahallesindeki Kilsa Caddesinde vki yirmi drt numrolu hnesine 11 Haziran 331 pencenbih gn akam zevli saat onda bil-mracaa kendisinin Hnak Komitesi efrdndan olub Beyolunda kurunla bacandan Hnaklar tarafndan cerh edilerek heyet-i vkely kurtardna dir mukaddime serdiyle ve Kafkasya Ermeni Hnak Komitesine it-y intda bulunduuna dir hkmetce msdere olunan evrk miynnda bir kad grdnden bahisle ifhen tehdd ve idm intc eden ibu keyfiyyetden tahlsi zmnnda evvel bin ve nihyet iki yz elli lira bir mebla isteyerek baz teklf serd eyledii; ve ksm- siys memrlarndan otuz iki yanda Nian Efendi ve Kalpakclarbanda usta Avadisin dkknnda kunduraclk eden yirmi yedi yanda Simon veled Aleksan ve Gedikpaada Bostanali Mahallesinde skin on alt yanda Kirkor Kaykcyan ve Kprl Hnnda dav vekli elli yanda Agob Bahri Efendi ile merkum Samuel Tomacyann birlikde mahall-i vakaya kadar gitmek ve etrf tarassud ve bazen Kirkora icr edildii iddi olunan bir fil-i enadan bahs eyledii ibu tehdd filine Aravirin filinin esbb- husln idd ve teshl ve ikmle sebeb olan eflde bilerek merkuma muvenet eylemek sretleriyle fil-i mezkrda feran z-medhal olduklar ve Aragohi kadnn dhi hnesinde halkn galeynn muharrik levha zuhr eyledii /: Maznn- aleyhimden Samuel Tomacyann hkmet-i hzra erknn katl maksadyla teekkl eden komite erknndan olmak filinden dolay 588

istintk-nmenin (37, 123) nc sahfelerinde mnderic olub Hnakyan Frkas heyeti idresinden olduuna ve Kstencedeki kongreden haber-dr olub bu bbda Aravirden malmt- mufassala aldna ve tedrkta dahi vkf olarak hkmete ihbr iin itimd eylemediine dir mevvelen sebk eden ikrr ve itirf ve hdun ale-d-derect ihbrt ve tahkikat- ibtidiyye evrkyla zbtaca tanzm edilen fezleke mfd ve elde edilmi evrk ve deftir ve mektb ve tlimat-nme tercemeleri muhtevyyat / ve Hrant Aacanyann dahi Mill Mdfaa Komitesi azsndan bulunmak crmnden dolay ol bbdaki evrk- tahkkiyyenin (5) nci sahfesinde Samuelin akmakclardaki odasnda birleerek Zakaryan kendisine takdm etdiine ve kendisine komiteden bahs ve tazyk ile Samuelin kendisinden yirmi be lira kadar bir para aldna ve birka defa mlkat eylediklerine ve Nubar Paann plan vechle Avrupaya gnderilecek murahhaslara masrif edilmek zre para cem edildiine ve bu cemiyyetde Nerses Zaharyan ve Samuel Tomacyan ve Murad Hamparsum Boyacyan ve Can Glyan ve Sakonun dhil olduuna dir olan ikrr ve itirf ve bu sretle dier maznn- aleyh Samuel Tomacyana atf- crm eylemesi ve merkum Hrantn 12 ubat 331 gecesi ikamet-ghnn hn-i taharrsinde yata altnda elde edilib [Kahire Mdfaa-i Nefsiyye Beyn-el Frak Heyeti] mhrn ve resi Aram ve ktibi Haykoni imzlar ile ve 19 Tern-i evvel 1914 trihini hv ve kendisinin say gayreti bi-t-takdr Trk hkmetinin siys ve asker harekt hakknda mufassal malumt vermesi ve yakinen hill yerine muzaffer salibi greceklerinden dolay bil-perv almalar lzmundan ve halsn yakn olacandan ve sireden bhis ve komitenin mhr-i resmsini hvi bir kta mektb ile kezlik komitenin nvnyla mhr-i resm Kasa-dr Viram abuh imzsn ve 5 Temmuz 1914 trihini hv ve merkum Hrant Aacanyandan memnniyyetle Mill Mdfaa-y Nefs iin yirmi be lira ahz olunduunu muhtev bir kta makbzu sret-i mtercemeleri ve Komiser Al Rz ve Abdurrahman ve Sansr Hidyet ve ksm- siysde Keml Efendilerin sret-i ehdt ve evrk- tahkkiyye medds ve fezleke zbde-i mfd ve tehdd filinde dhi vzhan vuku bulan mteknin hasr- itiks / : Aravirin gerek tahkikat- ibtidiyye esnsnda ve gerek ind-el istintk vaka gecesi Mardirosun komite t eyledii ineye dir olan veskann hkmetce elde edilen evrk miynnda zuhr etmesinden korkduunu itirf eylemesine mukabil iin hkmet nazarnda olanca rynlyla anlalmas zmnnda kendisini kurtarmak zre bin lira istediine dir olan ve Kirkor Kaykcyan ve Agob Bahri Efendilerin dahi fil-i en meselesinden dolay para alnb verildiine mtedir bulunan ikrr- mevvilleri ve dier maznn- aleyhimin ifdt- mtebyineleri ve Aravirin uhddan Vehbi, Hidyet ve Hamdi Efendiler tarafndan crm-i mehd halinde der-dest edilmesi ve istim klnan uhdun tarz- itik vechle mesbk olan ihbrt ve zabt varakalar ve kezlik evrk- tahkkiyye ve fezleke mnderict ve maznn- aleyh Aragohinin hnesinde resm 589

zuhru mddesi dahi tyan vuku bulan ikrr ve itirf gibi delil ve emrt- kanniyye ile anlalm olmala ictim- cerim vukuuna mebn tahkikat- criyyenin tevhdi / ve merkumndan Samuel Tomacyan ve Hrant Aacanyann hareket-i vkalar Mlkiyye Cez Kannunun elli be ve elli sekizinci mddeleri hkmn mstelzim efl-i ciniyyeden bulunmu olduundan merkumann ol vechle cinyetle lzm- muhkemelerine ve Aravirin crm-i mdde bihi ise tehdd-i vkin ifhen vukuuna nazaran kann- mezkrun yz doksan birinci mddesinin ikinci fkras ve dier maznn- aleyhim Nian ve Simon ile Kirkor Kaykcyan ve Agob Bahr Efendilerin crmleri ise bunlardan Kirkorun sigar- sinni ind-el-muhkeme nazar- itbra alnmak zre kann- mezkrun krk beinci mddesi delletiyle yz doksan birinci mddenin fkra-i sniyesi ve Aragohi kadnn dahi kann- mezkrun doksan dokuzuncu mddesi nc zeyli hkmn mstelzim cnha eflinden bulunmu olduundan dier cinyet maznnlaryla birlikde muhakemeleri icr klnmak zre merkumnun dahi ol vechle cnha ile lzm- muhakemelerine ve esna-i tahkikatda maznniyyetleri anlalan gayr-i mevkuf Nersis Zakaryan ve Murad Hamparsum Boyacyan ve Cihan Glyan hakknda Mdfaa-i Milliyye Komitesine duhl ve tehdd ve Sako ve Haak ve Mizva(?) ve Parsih ahbazyan ve kryan hakknda dahi Mdfaa-i Milliyye Komitesine hidmet ve Arzruni hakknda ise yalnz tehdd fillerinden dolay cereyn eden tahkikatn tefrkine karr its taleb ve iddi olunur / 23 Eyll 331 (mza-Mhr)

----------

-----

----------

KARR Hkmet-i hzra erknna s-i kasd icrsna tasadd eylemisinden n maznniyyeti istifsr olunan Samuel Tomacyan ile memlik-i Osmniyye dhilinde bulunan Ermenilerden Rusya hkmeti hesb ve menfaatine olarak gnll kayd (Mill Mdfaa-i Nefs Beyn-el Frak Heyeti) nvnyla teekkl eden cemiyyet-i ihtilliyyenin vesit-i icriyyesinden bulunmalarndan dolay maznn- aleyh olan Hrant Aacanyan ve merkumla itirki itibriyle maznniyyeti sorulan salif-l ism Samuel Tomacyan ve kezlik nfz- memriyetlerini s-i istiml ile tehdde kym eyledikleri dav olunan Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys memrlarndan Aravir ve Nian ile Simon Aleksan ve ahiren maznniyyetleri istifsr edilen Kirkor Kaykcyan ve dav vekli Agob Bahr Efendilerle merkum Samuel Tomacyan ve hnesinde Ermeni istiklline id levha zuhr etmesinden maznniyyeti sorulan Aragohi kadn haklarndaki kta evrk- tahkkiyye mcibince icr klnan 590

tahkikat- istintkiyye netcesinde bunlardan akmakclarda Sebuhyan Hnnda on dokuz numroda manifatura ticretiyle megul Sivasn Grn kasabasndan otuz yedi yanda Samuel Tomacyann, tahkikat bi-l-ikml haklarnda hkm-i idm t klnm olan malum-l esmi ehs ile birlikde yz yirmi dokuz senesi Austosunda Kstencede akd olunan kongrede mensb olduklar Ermeni Sosyal Demokrat Hnakyan Frkasnn memlik-i Osmniyye dhilinde kendi emellerine nil olmak kasdyla gayr-i kann icrt ve isyn ve fesd ka karr-gr oldukdan sonra keyfiyyeti uabta tamm ve srasyla hkmet-i hzra erknna ve be-tahss Dhiliyye Nzr Talat Beyden balayarak mukarrert- mttehizeyi mevki-i file koymak iin baz tertbt icr ve tayn klnan birtakm fedi ehs Der-sadete isr ile perverde eyledikleri makasid-i mefsedet-krnenin icrsna mbderet eyleyen ehsdan bulunduu; ve merkum Samuel Tomacyann maznn- aleyhimden Sultanhammmnda Topalyan Hnnda on iki numroda manifatura ticretiyle megul Erzurumlu yirmi sekiz yanda Hrant Aacanyan ile birlikde bin dokuz yz on iki senesinde merkez-i ummsi Kahire-i Msrda olmak ve btn Ermeni komitelerinin ittihd ve itirki ve bunlar hricinde kalan kffe-i Ermeni milleti efrdn bir noktada cem etmek zre teekkl eden ve essen Hnak Frkasndan olub ber-minvl-i muharrer (Mill Mdfaa-i Nefs Beyn-el Frak Heyeti) nvnn alb Hnak ve Tanakstyun ve sir komitelerle birlikde tevhd-i mes ederek memlik-i Osmniyye dhilinde Ermenilerle meskn olan mahallerde msellah isyn ve itilar tertb ve aralarnda cem etdikleri intla Avrupa efkr- ummiyyesini hkmet-i Osmniyye aleyhine tahrk ve Ermeni meselesine dir nokta-i nazarlarn celb keyfiyytn ess program olmak zre tayn etmekle berber harb-i ummnin hudsunu mtekb istihsl-i emel-i mill iin ik edilecek kym- ummde msellehan hzr bulunarak memlik-i Osmniyyenin Ermenilerle meskn bulunan ktasn idre-i hkmetden cebren karmaa teebbs etmek maksad- melnetkrnesi dahi programna idhl ve bu sretle kayd olunan azlar miynna zten Hnak bulunmas dolaysyla girmi olan Samuel Tomacyann merkum Aacanyan dahi idhl eyledii ve her ikisinin ibu cemiyyetin az-y faalesinden olduklar; maznn- aleyhimden Polis Mdriyyet-i Ummiyyesinde kinci ubede Ksm- Siys memrlarndan yirmi yedi yanda Aravir Efendinin dahi mtek Mardiros Telliyan Efendinin Gedikpaada Bostanali Mahallesindeki yirmi drt numrolu hnesine 11 Haziran 331 Pencenbih gn akam zevli saat onda bi-l-mrcaa kendisinin Hnak Komitesi efrdndan olub Beyolunda kurunla bacandan Hnaklar tarafndan hynet etdii ser-ritesiyle cerh edilerek Heyet-i Vkely bu komitenin taaruztndan kurtardna dir serd-i mukaddemtdan sonra Kafkasya Ermeni Hnak Komitesine Telliyan Efendinin it-y inatda bulunduuna dir hkmetce Ermenilerden msdere olunan evrk miynnda hasb-el memriyye bir kd grdnden bahisle ibu 591

kdn imhs iin kendisine ake vermesi lzm geldiini beyn ve aks takdrde varaka-i mazmnunun idmn intac edeceini bi-l-ityn evvel bin ve nihyet iki yz elli lira isteyerek tehdd eyledii ve merkumun ibu harektnda yine Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys memrlarndan otuz iki yanda Niann dahi merkuma mreketi bulunduu, geen sene Muhsinehtn Mahallesinde tamr etdirmekde olduu hnesinde bulunduu srada Kalpakclarbanda usta Avadisin dkknnda kunduraclk eden yirmi yedi yanda Simon veled Aleksan ve Baecikdeki Amerikan Mektebi vekl-i harc mtebidinden Kuryan Hnak Komitesinden aldklar talmt zerine servet-i ahsiyyesi clib-i dikkat mertebede olmasndan n komite hesbna ake kurtarmak emeliyle Gedikpaada Bostanali Mahallesinde skin on alt yalarnda Kirkor Kaykcyan nm ahs ikn ederek yukarda beyn olunduu vechle Telliyan Efendinin teh hnesinde bulunduu srada zten ak olan hnenin kapsndan Kirkoru ieriye koyarak Telliyann bulunduu mahalle sudunu mtekb kendileri de giderek gy ocua fil-i eni icrsna teebbs etdii bahnesiyle tehdd ve zbtaya malmt vermemek iin evvelce hzrlam olduklar be yz liralk bir senede imz etmesi iin tahvf eyledikleri ve Telliyann adem-i muvfakat ve feryad zerine cebren zerinden otuz liray mtecviz akesini ahz gasbla savuduklar ve birka gn sonra mretteb olduu vechle keyfiyyet Hnak Komitesi Heyet-i Merkeziyesine drlerek ve Gedikpaa Mektebi Mdri ve mezkr komite az-y nfizesinden ve mtebidinden Nerses veled Parsih Zakaryan Efendinin musanna tavassut ve efatiyle heyet-i merkeziyyece Artin veled Agob Cihan Glyan ve Samuel Tomacyan ve Arzruni nm heyet-i idre azlar karr- cemiyyet vechle meclis-i udl tekl ederek tarafeyni istim ve Komite Resi Murad Hamparsum Boyacyan tarafndan dahi Telliyan Efendi ayrca ikn edilememesi zerine heyet-i mezkre netce-i tahkikatn bi-t-tab Telliyan aleyhinde intc ederek keyfiyyeti heyet-i merkeziyyeye ve ocua bin lira tazmint its lzmunu da Telliyan Efendiye tebli eyledii ve Telliyann karr- vka adem-i mutvaat ve bir tarafdan da zbtaca icr klnan tahkikat evrk cihet-i adliyyeye tevd klnmas zerine Telliyan Efendinin vkel-y devden Agob Bahr Efendiye mrcaat ederek tahkikat- criyyede mdfaasn der-uhde etmesi zmnnda krk liraya pazarlk ederek nsfn penen tediye eyledii ve Agob Bahr Efendinin d- vekletine tahamml eyledii vezif-i mdfaay f etmesi lzm gelir iken bir tarafdan mtebidinden olan slif-l-esmi komite resi ve azlarn keyfiyyetden haber-dr etdii gibi dier tarafdan da Telliyan Efendiyi komitenin karrndan ve ehs- merkumenin ahslarndan tedh ederek sahif-i tahkikatda malm-l mikdr akesini verdirerek ve kendisi de makud-n-aleyh akenin nsf- dierini ahz eyledii ve hatt Aravirin de ibu mukasemeye t o zamn dhil olarak otuz lira ald ve ahren tehddtnn u mbd itibriyle haber husle geldii ve binbern ibu ehsn mtereken tehdd ve ake 592

gasbna mcseretleri; ve Aragohi kadnn dahi hnesinde galeyn muharrik ve Ermenilik amlini musavver levha zuhr eyledii: Bunlardan Samuel Tomacyann hkmet-i hzra erknn katl kasdyla teekkl eden ve ecz-y memlik-i Osmniyyeden malm-l esmi vilyt- eyd-i Osmniyndan nez maksadyla mukarrert ittihz ve teebbst icr eden komite erknndan bulunduu istintk-nmenin yz yirmi nc ve otuz yedinci sahfelerinde mnderic olub Hnakyan Frkas heyet-i idresine dhil ve az-y nfizesinden olduuna ve Kstencedeki kongreden haber-dr olub bu bbda Aravirden malmt- mufassala aldna ve tedrkta dahi vkf bulunduuna ve hkmete ihbr edememesi itimd eylemediine dir sebk eden ikrr ve itirf ve Hnak komitesi ile alkasn kesdiini ve dokuz on aydan beri kat- alka eylediini syledii halde bir tarafdan Aacanyan komiteye idhl etmekle berber geen sene Knn-i snsi zarfnda yukarda zh olunduu vechle Telliyan Efendi meselesinde teekkl eden heyet-i udl miynnda bulunduunun kezlik ikrryla anlalmas ve hdun ale-d-derect ihbrt ve tahkikat- ibtidiyye evrkyla zbtaca tanzm edilen fezleke mfd ve elde edilen evrk ve deftir ve mektb ve talimt-nme tercemeleri muhtevyyt ile Hrant Aacanyann dahi Mill Mdfaa-i Nefs Beyn-el Frak Heyeti azsndan bulunmak crmnden dolay ol bbdaki evrk- tahkikiyenin beinci sahfesinde Samuelin akmakclardaki odasnda birleerek Zakaryan kendisine takdm etdiine ve kendisine komiteden bahs ve tazayyuk ile yirmi be lira kadar bir para alarak komiteye idhl etdiine ve bu mlktn birka defalar vuku bulduuna ve Nubar Paann plan vechile kendisinden alnan akenin Avrupaya gnderilecek murahhaslara mesrif edilmek zre toplanan mebli kabilinden bulunduuna ve bu cemiyyetin heyet-i idresinde stanbul iin Nerses Zakaryan ve Samuel Tomacyan ve Murad Hamparsum Boyacyan ve Cihan Glyan ve Sako ve Minerva dhil olduuna mtedir ikrr ve itirf ve bu sretle dier maznn- aleyh Samuel Tomacyana da atf- crm eylemesi ve merkum Hrantn 12 ubat 330 gecesi ikamet-ghnn hn-i taharrsinde yata altndan elde edilib bls Kahire - Msr ve Mill Mdfaa-i Nefsiye-i Beynel-Frak Heyeti numro 205 ve 169 - 19 Tern-i evvel 1914 ve 3 Temmuz 1914 trihleriyle mverrih ve resi Haykoni ve ktibi Aram imz ve mhrlerini muhtev iki kta mektb mnderictnda Aacanyan tarafndan gnderilen yirmi be lirann alndna ve bu gibi ehsn heyetleri miynna girmesi kendilerince medr- mefharet olduu ve stanbulca Hrant Aacanyann ahsnn mezkr komiteye en byk zahr olaca cihetle iftihr edildii ve 205 numrolu varakann zamn- irsli muhrebe-i ummiyyenin ser-zede-i zuhr olmasndan sonraya msdif bulunmas itibriyle bu mektbda dahi [Trk Hkmetinin siys ve asker harekt haklarnda mufassal malmat veriniz bu cihet Ermeni mebslar vstasyla mmkn olabilir Basdrmacyan abuk Kafkasyaya gnderiniz yaknen hill yerine salbi greceksiniz bil-perv alnz 593

memlik-i ecnebiyyeden Kafkasyann hals-kr ordusuna takm takm gnlller iltihk etmekdedir siz de gnlller gnderib onlarn menfaatine ine toplamaa alnz hals yakndr dima ketmiyyet ve ser cevb] ibrtn mnderic bulunmu ve hals olunacak Ermenistan iin Trkiyaya kar muhrib Rus kuvsna iltihk ve netceten dhilen ve harcen hkmet-i Osmniyye zerine tehcm mutazammn olan tahrikt- vkann ibu trihden birz sonra delil-i filiyesinin dahi zuhr etmi bulunmas ve ibu ciht kmilen Hrant Aacanyann itirftyla da teeyyd eylemesi ve Aravirin harekt hakknda da Komiser Al Rz ve Abdurrahman ve Sansr Hidyet ve ksm- siysde mstahdem Keml Efendilerin sret-i ahdt ve evrk- tahkkiyye medds ve fezleke mnderict ve tehdd filinde dahi Telliyan Efendinin hasr- itiks ile n meyyed olan Kirkor Kaykcyan ve Agob Bahr Efendilerin ifdt ve Kirkor Kaykcyan ile vlidesinin tehdd netyici olan akeyi aldkdan sonra davlar olmadna ve kezlik paralar der-ceyb etdikden sonra Hnak komitesi nmna Hamparsum Boyacyan ve ahs olarak Simon Aleksanyan taraflarndan Telliyan Efendiye bu bbda hi kabhati olmadna ve kendilerinin bir ey grmediklerine dir hatt- destleriyle muharrer ve imzlarn muhtev it eyledikleri evrk sret-i mtercemelerine Aragohinin tyan vuku bulan ikrr ve itirfna ve Aravirin crm-i mehd halinde der-dest olunmasna binen maznn- aleyhimin harekt- vkalar rehn sbt olmala ictim-i cerim kaide-i kanniyyesine tevfkan tahkikat- criyeyi ihtiv eden kta zabt-nme ve mteferritnn tevhdine ve her ne kadar cihet-i adliyyece tehdd filinden Simon Aleksan ve Kuryan ve Kirkor Kaykcyan haklarnda tahkikat icr ve men-i muhkeme karr it klnm ise de karr- vkn mesnedi yalnz tarafeynin mcvebtndan ibret kalarak mrr-z-zikr evrk ve sir tahkikat hric braklm ve delil-i cedde zuhruna kadar mukarrert- katiyyeden maddiyyeti bedh bulunan mezkr karr-nmenin tahkikat- hzrada dest-res olunan delil ve inkif eden husst zerine tamkat fs keyfiyyetin intcn mni olamayacana ve merkumndan Samuel Tomacyan ve Hrant Aacanyann cerim-i mesrdelerinden azam filleri ve memlik-i Devlet-i Aliyyeden bir ksmnn eyd-i Osmniyyeden nezine filen teebbs tazammun eyleyen hareketlerinden dolay Kann- Ceznn elli drdnc mddesi zeyli fkra-y lsna muvfk olarak mczt- terhbiyyeyi mstelzim efl cmlesinden grlm olduundan Nian ve Aravirin fili tehdd-i vkn ifhen vukuuna nazaran yz doksan birinci mdde-i kanniyye ikinci fkrasna ve Simon ve Kirkor Kaykcyan ve Agob Bahr Efendilerin hareketleri dahi bunlardan Kirkor Kaykcyann sigar-i sinni sebebiyle krknc mdde fkra-i sniyesi nazara alnmak zre nif-l-beyn yz doksan birinci mdde fkra-i sniyesine ve Aragohi kadnn fili de doksan dokuzuncu mdde nc zeyline mutbk olarak mczt- tedibiyyeyi mstelzim efl cmlesinden bulunmu idiinden Divn- Harb-i rfce muhkemeleri 594

icr klnmak zre bunlardan mevkf Samuel Tomacyan ve Hrant Aacanyann cinyetle ve yine mevkf Nian ve Aravir ve Simon Aleksanyan ve gayr-i mevkf Kirkor Kaykcyan ve Agob Bahr Efendi ve Aragohi kadnn cnha derecelerinde lzm- muhkemelerine ve esn-y tahkikatda maznnyyeti anlalan gayr-i mevkf mtebidinden Nerses Zakaryan ve Murad Hamparsum Boyacyan ve Cihan Glyan ile Mdfaa-i Nefsiyye-i Beyn-el Frak Heyeti azsndan Sako ve Haak ve Minerva ve Parsih ahbazyan ve kryan ve Arzruni ve Kuryan ile 63 ve 84 numrolu evrkda esmisi mazbt dier refkleri haklarndaki tahkikatn tevhden icrs zmnnda lzm- tevhd ve tefrkine mttefikan karr verildi / 25 Eyll 331 (mza-Mhr) cr-y muhkemeleri talebiyle bu bbdaki evrk- dav Divn- Harb-i rf Riyseti aliyyesine takdm olunur / 26 minh (mza-Mhr)

----------

-----

----------

595

Dvn- Harb-i rf Mahkemesi Riyset-i Cellesine Marz- kerleridir ki Telliyan Efendinin cizleriyle erkim Mustafa rif Beyefendiye tevd etdii dav kendisinin Kirkor nmnda bir ocua gy fil-i en ka etmesinden dolay polisce tevkifine gidilmekde idnden muhfaza-i hukukundan ibret olub dier meselelerinden bize haber bile vermemidi. Fil-i en davlarndan dolay mdde ahs fergat ederse mahkemece takb-i mesele edilmemesi iin cevz- kann de bulunduundan birinci vazfem Kirkorun vlidesini davet ederek ocuun baz fen arkadalara uyub Telliyan Efendiye iftir etmekde olduunu ve bu gibi muhill-i nms bir meseleye de shib-i vicdn bir vlidenin bhe ve zann zerine dav etmesi ciz olamayacan anlatmak idi. u vazfenin fs zmnnda merkumeyi odama artdmda merkume fil-i en hakikaten vuku bulmu olduunu ve Telliyan Efendi cizlerine mrcaatdan evvel kendi talebiyle bu meseleyi bir komisyon tedkik ederek Telliyan kabhatli bulmu olduklarn ve kendisi ifde-i merma muktedir olmadndan msade edersem bu meseleyi bilenler ile maan tekrr geleceini sylemesi zerine bende-niz belki daha ziyde sz anlar bir adam getirir fikriyle kimi istersen getir demidim. Bunun zerine merkume Can Glyan ve rfekasn odama getirdi bunlarla grmeye balayb bu mesele tarafeynin ile nmslarna halel getiren mesilden idnden fergat edilmesi tarafeyn iin fideli grdm sylediimde cevben Telliyann mrcaat zerine evvelce tedkikat icr klnb kabhatli olduu tahakkuk etmi idn ve bundan m-ad Telliyan Efendi bu meselede hid olan kesn bir kuru iftir ile habs etdirmi bir mfter olduunu ve benim zann ve tavsf eylediim gibi nmslu bir kimse olmadn ve bundan dolay da bakaca ikame-i dav edileceini ve fil-i en meselesinin hsn-i netceye iktirn iin ocuun bir mekteb-i lye gnderilmesi lzm olduunu ve bunun iin bin lira verilmesi lzm geldiini sylediinde bende-niz byle bir teklfin asl kabl olunamayacan ve ancak Telliyann kabhatsizliini ocuk pederi ve vlidesi tasdk ederek imz verirlerse bir fukar ocuunu talm ve terbiye etdirtmek fikriyle birka sene Baecik Mektebine gndermesi iin Telliyana ric edeceimi sylemekliim zerine bunlar ocuu Amerika mektebine gndereceklerini ve hatt Robert Koleje dahi verseler senev yetmi lira hesbyla dokuz sene okumas lzm geldiini sylediler bende-niz Baecik Mektebinden bakas iin sz veremem dedim gitdiler. Telliyan Efendi geldiinde ne sylediklerini kendisine syledim aman ailemin nmsu bir paralk oldu Gedikpaada beni zemm ediyorlar mfterlik meselesinden dahi beni kurtar dedi. Bende-niz der-uhde etdiimiz dav ancak fil-i en davs olub dier meseleye karmayacam ve zten henz aleyhinde ikame edilmi mfterlik davs bulunmadn syledim. Bade kadn ve hmleri end defa daha geldiler gitdiler benim Baecik Mektebi teklfimi kabl etmedikleri gibi bu hussda yazdm mektb msveddesini dahi mahkemede kendilerini ithm edecek 596

sretde yazlm olduundan bahsle kabl etmediler bende-niz de bo sz dinlemeye vaktim msid deildir bu meseleyi mahkeme hall etsin diyerek bamdan savdm. Mesele polisden adliyyeye gitdi mstantikin davet etdii gn erkim rif Bey Telliyan ile berber gnderdim akam avdetlerinde ne oldu diye sorduumda rif Bey taaccb ederek Telliyan kadn kandrm kadn geldi fil-i en davsndan fergat etdi dedi mstantiklikce tehdd meselesinden dolay bir iki ay daha tahkikat icr edildi nihyet gerek tehddle alnan otuz ksr lira meselesinden ve gerekse fil-i en meselesinden dolay men-i muhkeme karr verildi Telliyan Efendi fevk-al-de memnn kald mtebk cretimizi dahi men-i muhkeme karr katiyyet kesb etdikden sonra verdi bu mesele bu sretle adliyyede geen sene hitm bulmu idi. Ve Telliyan Efendi bizden memnn kaldndan dier davlarn ve hatt birderi stepan Efendinin davsn idre-hnemize bade havle etdi. hiren Aravirin Telliyandan para dolandrmaa teebbs etmesi zerine Telliyan Efendi geen seneki davdan dolay Kirkorun vlidesine ve hmlerine para vermi olduunu haber veriyor ve kabhati tahff iin hidler aleyhine tehdd davs amak iin bize gelmi olduu hlde amam olduumuzu ve nashatimizle para vermi olduunu sylyor mahkeme-i aliyyeleri dahi Telliyandan byle para istenildiinden haber-dr oldukdan sonra niin mdde-i ummye istid vererek malmt verilmedii sul ediliyor. Cevben arz ederim ki (1) Bir vekl ikame edecei davnn esbb- sbtiyyesini hzrlamaldr. Esbb- sbtiyyesiz davya kalkan vekl davy gayb ederek mahcb kalr (2) Telliyan Efendi bende-nize yalnz fil-i en davsn havle etdi dger dav havle etmedi (3) Fil-i en hidleri aleyhinde tehdd davs ikame etmek iin bende-nize gelmi olsa idi hemn iki satr bir istid ile dav etdirir idi ve dav etmezsek baka vekle gider idi. (4) Telliyan Efendinin bize ihle etdii davy matlbu vechle grmeseydik mtebk cretimizi vermezdi. (5) Telliyan Efendi bizden memnn olmasa idi kendi dger davlarn ve birderinin davsn bade bize getirmez idi. (6) Mahkemenin suline gelince Telliyan Efendi fil-i en ve iftir davlarndan fergat iin hukuk- ahsiyyeleri mukabilinde bizim haberimiz olmakszn para vermi ise bunda davy mstelzim bir ey bulunmad gibi bize byle bir dav da havle edilmemidi Telliyan gazetelerde iln ederek nmsunu muhfaza iin baz kesndan kd istemi onlar da vermiler byle bir kd vermee mecbriyye-i kanniyyeleri var iken para istemi de dolandrmlar ise bu dolandrclk crmdr. Fakat byle bir kd vermeye ve gazetelerle iln ettirib Telliyann nmsunu muhfazaya kannen mecbr deilken byle bir kd almak iin Telliyan para vermi ise buna dolandrclk denilemez. Netceten cizlerinden bir ey taleb edilmedi ki kendim dav etmee vey hkmete ihbra mecbr ola idim Telliyan dahi bende-nize byle bir dav ihle etmedi. Bi-l-hssa tarafmzdan byle bir dav ikame edilmesi zerine vukuunu iddi edeceimiz tehddi nasl isbt edecek idik isbt etmediimiz hlde aleyhimizde mfter davs ikame ederek bizi cezya arpma haklar olmayacak myd? u marztm mahkeme-i aliyyelerinde nazar- dikkate 597

alnarak ve vazfe-i mevdam kann ve vicdn diresinde f etdiim grlerek beratma karr verilmesini istirhm ederim ol-bbda emr irde efendim hazretlerinindir 19 Tern-i sn 331 Sirkecide Kprl Hnda 32 numroda Dav vekli Agob Bahri -----------------------

Zabt Varakas
Katl kasdyla Polis Memru d ve refki Rm Efendilere silh istiml etdii iddisyla maznnen der-dest edilib Byezd Merkezi nbet odasna gtrlm olan adrc Ahmed elebi Mahallesinin emeli Sokanda 21 numrolu hnede mukm Ermeni milletinden Arakil veled Minas ismindeki ahs bir hamlede mezkr odann kesinde dayal bir hlde bulunan takviye ktaatna id tfenglerden birini eline alarak tetiini ekmee balad esnda derhl yetiilerek tfeng elinden alnm olduunu mbeyyin ibu zabt varakas bi-t-tanzm imz olundu. 26/27 Austos 331 Byezd Merkezi Polis memrlarndan 770 Ali ---------Bu dahi 904 (imza) -------------Bu dahi 141 (imza)

Zabt Varakas
ehr-i hl-i rmnin yirmi yedinci pencenbih gecesi zevl sat bir rddelerinde grlen lzm zerine Gedikpaa ve civr Ermenilerin hnelerinin hn-i taharrsinde adrc Ahmed elebi Mahallesinin emeli Sokanda kin 21 numrolu hnede mukm ve memr- zbtaya katl kasdyla silh istiml eylemek mddesinden maznn- aleyh olan Elmas kadnn kermesi Meryem kadnn olu Arakilin hnesi zrde vz-l-imz memrn muvcehesinde lede-t-taharr bir aded krmz siyah zemn zerinde Ermeniyyl-ibre bir bandra ve kez Ermeniyy-l-ibre iki kurnizeli(?) caml levha ile bir aded merkumun istiml etdii revolverle maa-ile tekl eder kezlik kurnizeli ve caml bir fotoraf ve bir tobra(?) (torba) Ermeniyy-l-ibre evrk- perniyyenin zuhr etmekle msdere edilerek merkeze gtrldn mbeyyin ibu zabt varakas imz edildi 26/27 Austos 331 ar-y Kebr Muvini (mza) ---------nc Snf Taharr Memru (mza) ----598 ----------

Zabt Varakasdr
bu bin yz otuz bir senesi Austosun yirmi yedinci pencenbih gecesi zevl sat bir rddelerinde Gedikpaa ve civrndaki Ermeni hnelerinde bekr ve taral ehs taharr edilmekde iken bu miynda adrc Ahmed elebi Mahallesinin emeli Sokanda 23 numrolu hnede msteciren mukme anakkalal Drik bint Torosun hnesinde dahi taharriyyt icr etmek zre mezkr hneye giren Byezd Merkezi sivil memru 1238 numrolu d ve 713 numrolu Polis Rmiz Efendiler hnenin beinci katnda denize nzr daraada bir ahsn muhtef bulunduunu grerek ahs- merkumun ellerini yukarya kaldrb teslm olmas sivil memru d Efendi tarafndan defatle ihtr olunduu hlde merkumun sret-i katiyyede mmnaat etmesi ve ellerini dim mtereddid bir sretde gsnde tutarak yukarya kaldrmamas zerinde silh bulunduunu irb etmi ve d Efendi tarafndan bi-t-takrb merkumun elleri tutularak yukarya kaldrlm ise de ahs- merkum her naslsa sa elini kurtararak gsnde ve yeleinin altnda saklam olduu byk mavzer apndaki levorverini(?) (revolverini) bi-t-tehr daraann kapusu iinde bulunan d Efendinin zerine katl kasdyla bir el endht etmi ise de isbet etdirememi ve d ve Rmiz Efendiler merkumu der-dest ile levorverini elinden almaa teebbs etdikleri srada yek-dgeriyle itimekde iken muvzenelerini gib ederek her birden nerd-bndan nc katdaki sofaya kadar yuvarlanm ve bu esnda merkum henz elinde bulunan levorverini yine ayn sret ve maksadla iki el daha boaltm ise de kezlik isbet vki olmam ve silh sesine evvel mahll-i vakaya vrd eden Byezd Merkezi sivil memrlarndan Him ve mtekben Mdriyyet-i Ummiyye taharr memrlarndan Salahddn ve refki Ali Rz Efendilerin muvenet-i munzamasyla levorveri elinden alnmdr. bu levorver tedkik olundukda byk pda on ateli bir mavzer levorveri olduu ve anjrnde dahi yedi aded meml fienk bulunduu ve yek-dgeriyle itimekden her naslsa en son endht edilmi olan teh fienk koannn namlu ile anjr arasna skm ve anjrde bulunan fienklerin dahi intizmn ihll ve bu sretle tekrr endhtna mni olmu ve levorverin namlusu istimm olundukda hiss olunan barut ryihasna nazaran henz endht edildii anlalmdr. Daraa kapusu nndeki sofada icr klnan tedkikat ve taharriyyta ramen atlan kurunun mahll-i isbeti grlememi ise de yalnz daraa nnde bir aded teh fienk koan bulunmu ve ibu koan levorver ile tatbk olundukda ayn levorverin fiengi olduu grlm ve hnenin nc katndaki sofay daraa klan sofaya sl eden nerdbnn drdnc her basamann tam vasatnda da bir kurun delii mhede edilb nc merminin mahll-i nfzu dahi grlememidir. ahs- merkumun zeri taharr olundukda cebinde ayrca iki anjr dernunda yirmi aded meml fienk bulunarak levorver dernunda zuhr eden fienkle yirmi yedi adede bli olmala kffesi ahz u msdere olunmu ve mrr-z-zikr biri levorverin namlusu ile anjr arasna skm ve dieri daraaya dm olduu hlde bulunan iki aded teh fienk koan dahi alnmdr. Mtecsir-i merkumun ism ve hviyyeti ve ne esbb ve 599

maksadla ihtif ve memrn-i zbta zerine silh istiml etdii kendisinden sul olundukda katiyyen cevab vermeyib ebkem bir hlde donub kalm ve hricen icr klnan tahkikata ve zerinde zuhr eden tezkere-i Osmniyyesine nazaran merkumun Gedikpaada emeli Sokakda mahll-i crm olan hnenin ittislinde 21 numrolu hnede msteciren ikamet ve gazete frhtuyla itigl eden 304 tevelldl Arabgirli Arakil veled Minas olduu anlalmakla ibu zabt varakas bi-t-tanzm imz olundu 26/27 Austos 331 Bu dahi Ali Rza nc Snf Mdriyyet-i Ummiyye Taharr Memru Salahddn Polis Memru Byezd Merkezi Sivil Memru 713 1238 Mehmed Rmiz d -----------------------

Merkez Sivil Memru 1183 Him

Merkez Muvinliine bu bin yz otuz bir senesi Austosunun yirmi yedinci pencenbih gecesi zevl sat bir rddelerinde Gedikpaa ve civrndaki Ermeni hnelerinde bekr ve taral ehs taharr edilmekde iken bu miynda adrc Ahmed elebi Mahallesinin emeli Sokanda 23 numrolu hnede msteciren mukme anakkalal Drik bint Toros kadnn hnesinde dahi taharriyt icr etmek zre hne-i mezkra refkim r-y kebr mrettebtndan 713 numroda mukayyed Polis Memru Mehmed Rmiz Efendi ieriye girerek taharr etmekde iken hnenin beinci katnda denize nzr olan daraada bir ahsn muhtef bulunduunu grerek kendisine ellerini yukarya kaldrb teslm olmasn merkuma defatle sylediim hlde sret-i katiyyede mmnaat etmesi ve ellerini dim gs stnde tutmas ve ellerini yukarya kaldrmamas zerinde silh bulunduunu irb etmi olduundan iki ellerimle merkumun ellerini yukarya kaldrdm esnda her naslsa sa elini kurtararak gsnde ve yeleinin altnda saklam olduu byk apdaki mavzer revolverini tehr ederek daraann ieri tarafnda bulunduum srada katl kasdyla bir el zerime endht etdi ise de isbet etdiremedi. Bu esnda arkadam Rmiz Efendi yetierek revolveri elinden alnaca zamn her naslsa muvzenemizi gib ederek merdivenden yuvarlanmakda iken yine iki el silh endht etdi ise de isbet vki olmadndan ve silh sesine evvel mahll-i vakaya vrd eden merkezimiz sivil memrlarndan Him ve mtekben Mdriyyet-i Ummiyye taharr memrlarndan Salahddin ve refki Ali Rz Efendilerin muvenet-i manzamasyla levorveri elinden alnarak ve cebinde bulunan bir 600

aded meml ve on fienkli arr ile merkeze getirildiini mbeyyin rapor takdm klnd efendim. 26/27 Austos 331 Merkez Taharr Memru d -----------------------

Zabt Varakas
ehr-i hl-i rmnin yirmi yedinci pencenbih gecesi zeval sat bir rddelerinde grlen lzm zerine Gedikpaa ve civr Ermenilerin hneleri hn-i taharrsinde adrc Ahmed elebi Mahallesinin emeli Sokanda kin 21 numrolu hnede mukme Elmas kadnn kermesi Meryem kadnn olu olub memrn-i zbtaya katl kasdyla silh istiml eylemek mddesinden maznn- aleyh bulunan Arakil nm ahsn beyttet eyledii mezkr hnenin st kat ve at aral tabr olunur bir odann dernu taharr olundukda iki arjrde dizili on dokuz aded meml ve mezkr revolvere mahss fienkler yata yanndan zuhr etdiini ntk ibu zabt varakas bi-t-tanzm tarafmzdan imz edildi 26/27 Austos 331 Bu dahi Mehmed Him -------------Byezd Taharr Memru d

----------

Zabt Varakas
Memrin-i zbtaya kar katl kasdyla tehr-i silh etmek mddesinden maznn- aleyh olub merkez nbet odasnda taht- muhfazada bulunan Arakil veled Minas nmndaki ahs Eylln birinci gecesi vasat sat dokuz karrlarnda nbet odasnda bulundurulmakda olan idre lmbasn eliyle alb gazlarn gsne dkmesiyle entarisi ve elleri ve sadr itil netcesi olarak yanm ve derhl basdrlarak hayt kurtarlm olduunu mbeyyin ibu zabt varakas bi-t-tanzm imz olundu 31 Austos/1 Eyll 331 Merkezden 639 (mza) Dire Sevk Memru Merkez Memru Ali 770 (mza) Merkez Muvini (mza)

----------

----601

----------

ehr-emneti Mecnn Mhede-hnesi Mdriyyeti Aded 506 Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Cnib-i lsine Katl kasdyla zbtaya istiml-i silh ve intihra tasadd eden Arabkirli kdc Gedikpaada mukm yirmi yedi yalarnda Minas olu Arakil asr- cinnet izhr etmesiyle bery-i mhede 31/1 Eyll 331 trihinde mhede-hnemize gnderilmidi. Boaznda, gsnn muhtelif yerlerinde hl nedbeleri mevcd ihtirk asryla sol elinde iki bak cerha-i haffesi, sol gzn hafif ulv ve sflsinin tazyki(?) netcesi kedmt ilk muyenede tesdf edilen avrz- sriyedendi. Hasta iki gn evveline kadar katiyyen lakrd sylemiyor, eskeriy inliyor, mdde-i sulbe bel edemiyor, mayitla ...(?)... besleniyordu. lk gn cerhden mtevellid 38 : 38,5 arasnda bir hareket-i hamleden ma-ad mhimm bir tagayyr-i hav(?) gstermedi. Cinnet temruzunda bulunmuyor, gy tazykden(?) mtevellid bir hl sebebiyle lakrd syleyemediini iddi ediyor. Maa-m-fh iretle ve Trke yaz ile ifde-i merm eyliyordu. ki gndr hasta konumaa balamdr. lk gnden beri bir teevv-i ur arz da grlmemi, det isteriyani bir bekmet temruz etmidi. Temruz olduu pek glib-i ihtiml dhilinde olan bu hl-i isterye de merbt olsa hastann crm esnsnda hl-i fcrda(?) olduuna dellet etmez. Hl-bu-ki hasta ilk gnden beri zbtaya tehr-i silhn htrlamadn, masum olduunu iddi ediyordu. u levha-i serriyye Minas olu Arakilin mecnn olmadn ve hl-i fcrda (?) ika- crm etmediini gsterdii iin cerihalar teneddb etmek zre olan merkum taraf- llerine gnderilmidir efendim 16 Eyll 331 Der-sadet 3121 Mecnn Mhede-hnesi Ser tabbi Mazhar Osman

yice muhafazas mteferrikaya tenbhi Ksm- Siys kinci ube Mdriyyetine / 16 minh 2.ube 1025 Rapor mfdnda baz stlht- tbbiyenin anlalamamas ve mesel hl-i fcrun ne demek olduu gayr-i malm bulunduu cihetle raporun tefsri zmnnda Mdriyyet-i Ummiyye Tabbet Diresine tevd klnd 16/17 Eyll 331 kinci ube Mdri (mza) 602

3 161 Hl-i fcr sara gibi baz emrz- asabiyyeye mbtel olanlarn nevbt mtekb dar olduklar sersemlik ve ahmakla mbih hle tabr olunur. Rapor netcesindeki fkra merkumun hn-i ka- crmde mecnn ve hl-i fcrda yan kendisini bilmez bir hlde olmad anlalmakdadr. Yan crm ne yapdn bilerek k eyledii tebeyyn ediyor. 23 Eyll 331 Ser tabb (mza-Mhr)

----------

-----

----------

Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Mteferrika numrosu 774 Byezd Merkez Memrluuna Bu kerre kesb-i shhatle mhede-hneden ide edilen ve merkez-i vllarnca hakknda tahkikat icr edilmekde olan Minas olu Arakil mevcden izm klnd 20/21 Eyll 331 Mehmed Nuri (Mhr) 3 6865 Bu adamn aklland ve tecennn etmesi srf bir zabt- rabt(dan?) ibret olduu etbbnn raporuyla teeyyd etmidir silh nereden tedrik etmi ve ne maksad ile silh istiml etmidir cereyn- hli musavver sullerin irdyla ifdesinin ahz zmnnda merkez muavinliine 21 minh (mza) -----------------------

603

stanbul Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siys kinci ube Aded 498 Mdriyyet-i Ummiyye Sertabbet-i Behiyyesine Memrn-i zbtaya kar istiml-i silh etmesi zerine der-dest olunub akb-i der-destinde jandarmalarn tfengini kapp istimle kalkan ve bunu mtekb da kendini lmbann zerine atarak vcdunun baz mahlleri yanan ve hn-i der-destinden beri bir hl-i ebkemiyyet iresinde srr eden Arabgirli Minas olu Arakil gnderilmi olduu mhede-hneden her ne kadar sz sylemee balad ve kendisinde cnn eseri grlemedii beynyla ide klnm ve mteferrikada mevkuf bulunmu ise de kendisinin isticvbnda hibir sz alnamam ve ire etdii hl-i muzlim ve muhavvef ve zten zaf-l-bnye ve pek dermnsz bir derecede bulunmu ve iktisb- kuvvet ve fiyet etmek zre mkemmelce taht- tedvi ve mhedede bulundurulmas keyfiyyeti lede-l-arz mdriyyet-i ummiyyece emr edilmi olmakla icb- keyfiyyetin icrs temenn ve mhede-hnenin hakkndaki raporu melffen irsal olunur efendim 24 Eyll 331
stanbul Polis Mdriyyet-i Ummiyyesi Ksm- Siyas Mdriyyeti

8 48 Merkum hakkndaki mumelt takb olunmadndan ide edildi efendim

30 Nisan 332 Doktor (mza-mhr) -----------------------

604

10 ncu stihkm Taburu 3 nc Shhiye Bl

Arabgir Kazsnn Derbend Mahallesinden ababo olu Minas olu Arakil tevelld 304 Onuncu Kolordu-y Hmyna mensb Onuncu stihkm Taburunun nc Bl efrdndan blda knye-i muvazzahas muharrer Minas olu Arakilin her iki gznde kasr-l-basar- mterakk mevcd olduu cihetle silk-i askeriyyeden ihrc Merkez Hasta-hnesi Heyet-i Shhiyyesi tarafndan verilen 22 Austos 327 trihli mazbatas zerine Erkn- Harbiyye kinci ubesinden olunan der-kenrda irde buyurulmakla ol-vechle merkumun kayd terkn olunarak salverildiini mbeyyen ibu mazbata merkum yedine it klnd. 11 Austos 327 4. Blk Mlzm (Mhr) 2. Blk Mlzm (Mhr) 1. Blk Yzba (Mhr) mam (Mhr) Ktib-i tabur (Mhr)

10. Tabur stihkm Kumandan Binba (Mhr) ---------Yevm An Erzincan ila Arabgir Austos ma --------------

6 11 00

15 7 22

Merkumun matlbu olan yirmi iki kuru yedine verilmidir/ 11 Austos 327 Ktib-i Tabur (Mhr) 10. stihkm Taburu Kumandan Binba

Merkumun blkce kayd terkn olunmudur. Nfsca da ol vechle mumele olunmak zre nfs memrluuna 25 Haziran 330 Mehmed Ali Mstakil numro 1 37 Nefer-i merkumun nfsca da kayd tesviye edilmidir 25 minh (Mhr) -------------605 ----------