You are on page 1of 79

Rev. C. Hrang Tin Khum Rev. C.

Hrang Tin Khum


Thuanthu

Rev. C. Hrang Tin Khum





Hawl olnak
1. Ka Hnaquanpi Rev. Charles Hrang Tin Khum
Rev. Dr. S. Hre Kio 1
2. Rev. Charles Hrang Tin Khum thupi ka saknak
pawlkhat
Rev. Dr. Kam Khaw Thang 11
3. Ka hngilh thei dah lomi Saya Pa Khum
Rev. J. Suah Thang 15
4. Rev. Charles Hrang Tin Khum ih thuanthu
Rev. Dr. Hrang Cung Nung 21
5. Rev. Charles Hrang Tin Khum thuanthu
Rev. Tuang Khan Kap 33
6. Ka philh khawh lomi ka hawi qhabik
Rev. Charles Hrang Tin Khum
Rev. E. Za Bik 45
7. Rev. Charles Hrang Tin Khum thu
Rev. R. Tha Biak 55
8. Rev. Charles Hrang Tin Khum Ka hngilh thei lonak
Rev. J. Tha Nei Thang 63
9. Kan Zawh Dingmi Keneh 67
Rev. Nun Uk
10. Rev. Charles Hrang Tin Khum ih thuanthu tawite
Rev. N. Cong Sum 73
11. Rev. Charles Hrang Tin Khum thu
V. Sui Hngel 79
12. Rev. Charles Hrang Tin Khum thu ka hmuhtonmi
Rev. Biak Cung Nung 85
13. Hngilh theih lomi Rev. Charles Hrang Tin Khum
Rev. D. Kap Lui 91
14. Ka hngilh thei lomi Rev. Charles Hrang Tin Khum
Rev. M. Thawng Mawi 95
15. Rev. Charles Hrang Tin Khum
Rev. Thang Tin Sum 109
16. I Tungdintu ka U, Rev. C. Hrang Tin Khum
Rev. J. Qal Dum 113
17. Calhmai Tuangtu
Rev. S. Hrang Kap Hnin 117
18. qee.a eee.ee.eae
aee e.e .e. qq.q e .
.e. qq.ea .eq.~ eo.e e e 121
19. e. e.q..e e ,
.e. qq.ee...e_ 129
20. e.ae q.qe.
.e. qq._ _ ee e 143
21. A letter to my friend Rev. Charles Hrang Tin Khum
Rev. Dr. J. Maung Latt 147
22. A Life Worth Remembering
Capt. Van Lian Uk 152
23. Rev. C. Hrang Tin Khum le CCOC
Rev. CJ. Hrang Hmung 161
LUNGAWITHU
A hmaisabik ah ka pa R RR RRE EE EEV VV VV. .. .. C. C. C. C. C. H HH HHR RR RRANG ANG ANG ANG ANG T TT TTI II IIN NN NN K KK KKH HH HHUM UM UM UM UM T TT TTH HH HHU UU UUANT ANT ANT ANT ANTH HH HHU UU UU cabu in suah thei dingin caanqha in
petu Pathian hmin kan thangqhat.
Ka pa in Pathian hnen in fehsan hnu 2005 kum September 5 ni ah kum 20 a kim. Ka pa thawn pehpar
aw mi thuhla pawl hi mizan tihni ih a cangmi vekin mitthlam ah a cuang lai hrih. In duhdawttu ka pa
in leitlun ah a tlangleng lai ah mai' hrang ruat loin Pathian a riannak thuhla pawl, a cangvaihnak
thuhla pawl ngan dingin ka thinlung sungah a suak. Ka pa thuhla hi famkim zet in kan thei thluh lo.
A nun lai ih a hnaquanpi tampi khal an dam lai hrih ruangah ka pa thawn an hnaquan tlang lai ih an
hmuhtonmi thuhla a sia, a qha in ngansak dingah ka pa ih hnaquanpi mi 40 lenglo hnenah cakuat in
zaangfah ka dil. Annih khalin lungkim zetin in qanpi ruangah harnak tampi karlak sungin hi cabu hi
kan suah theinak a si.
Himi cabu suah thei dingah cahram in ngansaktu pawl, thlacamnak thawn in qanpitu pawl, suahnak
ding sumpai a tawlreltu USA ih um ka nau le an sung zate parah le a siartu nan zate parah lungawinak
tumpi ka nei. A famkim hrih lomi cu neta ah suah bet thei dingin kan zuam vivo hrih ding. A
famkim lonak parah ngaithiamnak thawn famkim deuh thei dingin in qanpi cio dingah zaangfah
kan lo dil.
Duhdawtnak thawn,
Rev. CJ Hrang Hmung tei unau za.
February 23, 2006.
ee e e . ee e e . ee e e . ee e e . ee e e .
.o._ e . ee _ Rev. Charles Hrang Tin Khum -a . e.a . -a . e.a . -a . e.a . -a . e.a . -a . e.a . o ee e
e..e. . e. ~ q.q e - ..e. _ ae_ ~ _ e. . .eee.
ee q e ee _ ~ e. ee e. _ . . _ee_ a e e e ~.e _, q e e aa e _e,
_._ ._. ee _ a e . e. a_ee a. .._ ._.e. .e _ee . _ ae.
e o _.e e..e e.. ._ ee q e ee _ _ . e e o. '' e. e.e . a
a e e e ae~ q.e - a. e. o. e.e e_ .e a e aeee. qe
a. e. e.e e . q .. .. e.o a q.e _ ee . e e e .e . _ee e. e.. ._
o e_.e e. e. ee _ a_ee .. a. e. _. .ee .. . . _._ e e .
q a e ~ ae e . ee _ q oe q .e_ e . ee. e.e e ..o a a_ e.e ._
e e . ee. e.e e q._ ..e_ e a.o e . . . _.e . ae.e a ..
eq.e._e.e_.e ao ee e q e_.e ee. _. e ._
a a . e _.. e.a . o eea e q e. ._ee a.e. _ _ .. e ee e_a._ee
_ eo. . e. _ e. USA . _ _ .. . e e. . e , a. e. _ e.
. e ae.. e e. e e ao ee e q ._
..e._.
.e.qq.q.ae
e..e a ...
K KK KKa Hnatuanpi a Hnatuanpi a Hnatuanpi a Hnatuanpi a Hnatuanpi
Re Re Re Re Rev vv vv. .. .. Char Char Char Char Charles H les H les H les H les Hr rr rrang ang ang ang ang T TT TTin Khum in Khum in Khum in Khum in Khum
Rev. Stephen Hre Kio, Ph.D.
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM, PA KHUM, HI KUM 14 SUNG hna kan quan tlang. Kei Pathian
hnaquan ka thok hi May 1963 ah a siih Pa Khum hi kum hnih hnu-ah a thok. Cule Falam Baibal
tlawng ih a tuan ah siseh, KVBA (Kale Valley Baptist Association) ih General Secretary a tuan hnu
khalah siseh, Amerika ih kum 1979 ka feh tiang, Pathian hna kan quan tlang a si. Cutiih kum 14
sung Pathian hna kan quan tlang ruangah a thinlung ih a ruahmi le a thil tuahmi ka theih daan le ka
hmuh daan tawite ka ngan ding.
Pa Khum hi mi qongtheizet a si. Vei tampi cu mal deuh in qong sehla ka ti tawk a um. Asinain a
qhatnak cu a qong ngah hnuah cun a thinlungah zianghman a taang nawn lo. A thinlung sungih a
ummi a suah ngah hnu ahcun a fai a si. Cumi cu ka ruah rero tikah a Khristian thinlung sawn, tiah
ka ruat. Vei tampi, mi tampi cu, kan hmur in a suak lo; kan qong lem lo; asinain kan thinlung sungah
a uam aw ringring ih kan lungkim lonak siseh, kan thinhennak siseh, mi kan mitkem ruangah siseh,
kan qongsuak lo ruangah kan thinlung a thiang lo. Kan thinlung ih phurh a rit ringring. Cumi cun
a rei deuhdeuh tikah kan lungawinak le kan hnangamnak hmuahhmuah a ei thluh ih a tuartu cu
kanmah sawn kan si. A netnak ahcun kan tuar nawn lo ih kan qong siazet le ngai nuam loin kan
suahter lala tikah pakhat le pakhat kan pehzom awknak a siat qheh. Rem saal theih nawn lo tiangin
a siat. Cutiin Pa Khum vekin a pekte ihsin rak qong suak sehla a dam zo dingmi kha a dam thei
nawn lo caan kan thleng. Cutiih a thinlung a thian ruangah Pa Khum hi huatmi a nei lo ih huatu
khal a nei lo ding ti in ka ruat. Theih ngah hnu ahcun mi qha a si, tiin kan pom hnget thei.
Pa Khum hi Pathian a duhzet. Pathian hna a quan tikah paih dok, paih lo dok ih hnaquantu a si lo.
A thinlung zate, a thazaang zate le a fimnak zate ih Pathian hnaquantu a si. Ziangtik caan khalah
cutin hnaquan ding a um, tiih kan sawm tikah ka cang thei lo a ti dah lo. A dam lo cing khal in in
thlun; asilole amah in in hruai. Rinsan a theih. Hnaquan fialmi tuansuak a tum. A nunnak le a pum
Pathian hnenah a pe, kan ti dingmi pakhat a si. Falam a um laiah Pathian thu a simmi pakhat ka ciin
ringringmi (sermon) cu Demas thu a si. A siarmi cu 2 Timote 4:10 sungih: Demas cu hi leikhawvel
a duh sawn ruangah i tlansan ih Thesalonika khua ah a feh zo, tiih Paul in Timote hnenih a nganmi
hi a si. Pa Khum ih a sim duhmi cu: Hih Demas thu kan theihmi ruangah zozo khal in kanmah le
kanmah kan cek awk a qul. Pathian hnakin leikhawvel duh sawn ih Pathian tlansan a olte. Pathian
hnaquantu kan hrangah ralrin qul ringringmi a si, a ti. A beet hrihmi cu: Pathian hnaquan dingih a
thoktu pawl, hi leikhawvel duh sawn in Pathian nan tlansan ding maw? ti thusuhnak a si. Pathian
hnaquantu pawl cun kan thinlung tein kanmah le kanmah kan cek-aw thluh ding ka zum.
Pa Khum qong thiam daan hi ka mang a bang qheu. Lumbang qong le Zanniat qong cu amah qong
a sisi, a thiam a qul a sisi, kan ti ding. Asinain Lumbang khuami le Zanniat mi tampi Falam qong a
thiam lem lotu ka tong zo. Falam qong thiam lo lamah cun keimah tluk fang an si. Asinain Pa Khum
cu Falam qong a thiam; Tedim qong a thiam; Kawl qong a thiam; Mirang qong a thiam. (Mirang
qong hi B.Th., a ongmi vial sungah cun a thiambik pawl a si ding.) Tedim qong hi ziangtin a thiam
ti cu ka thei lo. Asinain a thiam a si. Taza a haw thei. A Tedim qong a dik le dik lo cu thu dang; kei
ka hna theih vial ahcun Tedim mi tluk in a thiam. Cule Lushei qong tla a theih lawng a si lo; a duh
caan ahcun a sim thei ve ko. Cuih tlunah Hakha qong in thu a sim thei lai hrih. A Hakha qong cu a
qhabik cu a si lo nain ngaithiam a theih. A sim duhmi a sim thei a si. Hakha mi hrangah a ngaih a
nuam cuang! Hakha peng ih a um dah lomi in cutluk ih Hakha qong a thiam cu lawm ding hrimhrim
a si. Qong lamah cun Pathian laksawng a co a si. Zohman in kan tluk lo. Kei tla cun a hrek hman ka
tluk lo.
Vei khat cu qong thiam le thiam lo thu kan rel ih Lairam uktu Lairam Khonsil Chairman - Col.
Kap Cung Nung tla a tel. Col. Kap Cung Nung tla qong thiam zet a si ih Pa Khum tluk zikzik in a
thiam. Ziangtinso hi tluk in qong hi nan thiam thei? Pathian ih pekmi nan si ruangah maw? Pa
Khum tla a thiamzet ve, tiah kan ti. Cutikah Chairman pa cun, Kan lei hi kilaw lei vek a si ruangah
sokhaw qong hi kan thiam a ti dah. Cumi ka ruah tinte Pa Khum lei hi kilaw lei vek a si ngaingai pei
maw? tiah ka ruat qheu. A si ding ti cu kan zum lo; asinain in hleihnakte cu a um a si; ziangruangah
ti kan theih thluh lo hman ah Pathian ih pekmi laksawng an co, ti tal cun kan pomah a sual lo ding.
Cule Pa Khum hi mi ralqha a si. Ziangtik kum ah ti cu ka ciing nawn lo. Kalay Valley Baptist
Association zungpi saknak ah tiah Kalemyo-Tahan ih um Kawhhran upa pakhat in leilung kaupi
pakhat a hlu ah a pek. Cuih leilung cu atu KVBA zungpi a umnak khi a si. Culaiah cun inn a um
hrih lo ih fangcang ciinnak lo a rak si. KVBA cu atu Tahan Baptist Church kiangah zung an rak nei.
Cutiih leilung an hlutmi cu Kalemyo ih um Acozah upa pawl in an theih tikah an lung a kim lo a
sibik hmang. Kawhhran zungpi ih a can ding an duh lo tla a si thei. Asilole lothlawhnak leiram cu
inn saknakah tuah daan a si lo, an ti ruang tla ah a si thei. Cutikah KVBA upa pawl in an zungpi ih
saknak dingah cuih leilung cu an ham tikah Acozah upa pawl thawn hmuh-awk thei lonak a um.
Acozah lam thuneitu pawl in cuih leilung cu an lak lonak dingah KVBA upa pawl in an tawlrel ih
nasazet in an qang! A tangtu bik cu KVBA General Secretary Pa Khum a si. Acozah zungpi le
zungte ah feh tahrat in nitin, zantin in a vaak, a tawlrel, a sim, a rel, a el, thu a relcat. A qang nasa! A
nufa pawl khal a thei nawn lo, ti tlak a si. Zarh hnih hnuah thu cu a tluang deuh ih ZBC EC
meeting ah Falam ah a ra kai thei. A simmi cu: Zarh hnih sung Acozah bawi upa pawl thawn
operation kan tuah ih ka neh hai a si! a ti. A neh hai le neh hai lo cu thu dang; cutluk ih a qan
ruangah thuhla tluangtein a um thei sal cu Pa Khum lawmbik ding a si.
Cuih tlunah Pa Khum hi motor car mawng thiam zet a si. Kei khal Laitlang ka um laiah Jeep hlunte
(kum 1949 ih tuahmi D/511) ka mawng ve qheu ih upat hnuih motor car mawng zir a har daan cu
ka thei ve. Anih khal upat hnu ih motor car mawng zir a si ve ruangah a har ve ding tiah ka zum.
Culai ahcun KVBA in Jeep pakhat an rak nei ih Pa Khum in suk le so ah a mawng qheu. Zozo khal
in motor car mawng cu a thiam a si tiah kan fak ciar. A vikvak a qha ih motor car mawng ding
hrimhrim a si. A motor car malte a siat asile le Tahan ah motor workshop a um; a neitu cu Pa Thang
(U Zam Dong Thang) kan ti. Pa Thang hnenah a tuah, a rem ringring ih a motor car cu a feh thei
ringring. Cak zetin a feh thei. ZBC meeting ih kan feh tlang tikah a sim qheu mi cu: Van Lian pa cu
solam ahcun thlun cawk ding a si lo; asinain suklam ah cun man ding rual a si lo, a ti qheu. A sim
duhmi cu nan thei thluh ko! (A fuung in ka mawng ih hnihsuak ah in tuah qheu. Hakha Lai zungpi
ih hnaquan U On Pi tla cun: Saya Le Kio cu fuung tuk in a mawng ih cawleng khal pass a pek, a ti
dah!)
Pa Khum thawn upat hnuih motor car mawng zir kan si veve ruangah kan har lawng a si lo. Mual
kan phonak tla a um veve. Vei khat cu Kalemyo kiangah ZBC EC meeting kan tuah ih motor car
mawngzir phah in Natchaung khuasung ah ka mawng. Lamzin ka zoh tuknakah kiangkap ah ziang
a um, ziang a ra, ti ka hmu nawn lo. Cutikah zamrang deuh in, ka thiam a si ti langter duh ah, ka
mawng ih uico faate, suakpekte, ka motor car thuaiah a ra tlan a si hmang. Ka motor car in ka pal
ih a thi riai! Ka rial that ti tla ka thei lo. Kan kir lamah a neitu nu in lamzin ihsin i rak bawh ih a qap
ciamco. Ziangso, tiih ka suh tikah ka uico faate, ka duhzetmi, na rial that tiah i kawk ciamco. Kawl
qong in i kawk ih ziang a sim ti hman ka thei thluh lo. Zaangfak in tiah tangka fanghra ka pek ih ka
feh suak. Pa Khum khal, motor car mawng thiam pekte ti fam cu, mual a pho ve. Vei khat cu Tedim
ah ZBC EC meeting kan nei ih khual thlen zanah TBA (Tedim Baptist Association) zungpi hmaiah
meisapi muah in meisa kan ai. Thunuam kan rel rero laiah Pa Khum cu a tho ih Van Lian pa, motor
car mawng kan zuam aw pei cu, tiah a motor car cu a va start. Kei cu ka to meen. Malte a mawng
ih rin lopi in TBA zungpi qhuam a pah aw! An inn phar tla tawkfang a kiak. Cucu a mualphomi
pakhat ka hmu mi a si. Mualpho lamah kan tluk aw. Asinain motor car mawng thiam lamah cun i
neh.
Pa Khum hi Baptist Kawhhran hotu a si vek in Baptist Kawhhran cu a qan nasa. Laimi le Baptist
cu kan qhen aw thei lo, tiah a relmi tla mi tampi in kan theihmi le kan ciin ringringmi a si. Hotu si
tikah cun hitiih qan lak khal hi a rak qul caan a um. Hitiih a ti tikah Baptist pawl kan ning a zak lo;
kan hmai a hngal a si! Pathian in Laimi le Lairam ah Thuthangqha a thlenter ih Baptist tiah hmin
nei in kan Lairam a vaang, a tleu ih a qhanso hi hmaihngal ding kan si ko. Hngal ding cu kan si lo;
asinain hmaihngal ding cu a tlak ko. Tuihsan ih Kawhhran fatete a ummi liangluang khal hi Baptist
Kawhhran ihsin a qeekmi hlir an si kan ti ahcun kan sual tuk lo ding. Kawhhran fatete ih nu le pa
kan si. Cutiin nu le pa a simi Kawhhran cu Baptist cu mithi an si, tiah ring tukin au hlah hai sehla
a qha! Maih nu le pa thangsiat hi a mawi lo. Pathian ih duhmi khal a si zik lo. Baptist kan kim lonak
a tampi ding; milai kan si ruangah kan tlaksamnak a um ti kan thei ko. Asinain zo Kawhhran so a
kim cuang? Zo Kawhhran so tlaksamnak a nei lo? An sung thil um daan qhateih kan zoh ahcun
kanmah Baptist Kawhhran vek thotho an si thluh ko. Hihi theih thiam ding an si; Baptist khal in
theithiam ding kan si. Kan theithiam ko! Kawhhran fatete soiselnak ruangah si loin Pathian thluasuah
sawn dong in kan nung a si.
A netnak ah Chins for Christ in One Century (CCOC) thuhla rel tikah Pa Khum hmin a lang
ringring. Cumicu langtlak a si. ZBC EC le Pa Khum in nasazet in an tawlrel ih CCOC tiah hmin
lang in Lairam ah siseh, Kawlram ah siseh, Leilung tlun hmun tampi khalah siseh, a langmi hmin a
si. Curuangah Pathian kan thangqhat ngaingai. CCOC hmin le Pa Khum hmin cu qhen a theih lo
ding. Kan Kawhhran thuanthu ih tel a si. Asinain CCOC tiih hmin a neih hlanah ZBC Gospel
Team tiah hmun tampi ah saklam Laitlang pastor le upa pawl khual kan rak tlawng rero zo. Cumicu
CCOC hrihhram a si, kan tile kan sual lo ding. A hmin cu Chin Hills for Christ, Laitlang hi Khrih
hrangah, kan rak ti. Kum 1965 ihsin kan rak thok. Qum khat kan khualtlawnnak cu Falam peng
Lente Haimual lamah a si ih Tedim peng Mualpi khuami Rev. Kham Khaw Kai le Tahan kiang
Hmunlai khuami Rev. Len Cung Nung tla an tel. Cuih kan khual tlawn cu zarh hnihthum sung
lawng a siih kum khat ah vei khat lawng kan tlawng. Asinain CCOC timi Pa Khum te pawl in an
run thok tikah paisa hawl in Gospel Team a fehmi an um ih a kum a kum ih a fehtu Palai an um ih
ropi deuh le kau deuh in an run tuah. An hlawhtlingzet kan ti le kan sual lo ding. Keimah theih vial
ahcun kum 15 sung thlanglam Laitlang ah CCOC hna a tuan ih ramdang paisa dil lo le lak lotein
paisa Laimi lawnglawng in ting 700 kan thawh; palai 1200 an tel ih Pathian zumnak ah milai
22,000 kan thlenter. Hihi Laimi Kawhhran thuanthu ah pengqhuam, asilole rolungphun thupi
pakhat a si. Pathian hnenah lungawinak siarcawk lo kan nei. Pa Khum parah lungawinak tampi kan
nei. Pa Khum hi, Pathian hnaquantu salqha a si.
Kum 1985 ah Pa Khum ih in thihsan tikah kan tha a sia; kan thin a nau. Amah vek milai cu kan nei
thei nawn lo ding, tiah kan bei a dong deuh. Asinain kan ruah ding pakhat a ummi cu, amah vek
Pathian hnaquantu tha Laimi in kan neih cu Pathian thluasuah a si, ti ding kan nei. Caan tawite kan
hnenah a tlangleng. Asinain kan ciinken dingmi tampi a tuahta. Caantawi a nunnak zaar ah Pathian
ram tampi a kau deuh ih Pathian hmin a thang deuh. Pa Khum thih hnu kum hnih thum ah kan
sungkhar in Kawlram kan tlawng ih Toungphila Biakinn ah kan khawm. Cutikah Pa Khum farnu
Sayama Van Dim in ka kut I kai ih a tap. Tuan tukah in fehsan, na hmuh loin a thi, a ti. A simmi
cu a dik. Asinain a hnenih ka sim vemi cu: Caan tawite a nung nain thil tampi a tuahsuak. Pathian
hmai ahcun caan saupi nun le caan tawite nun hi a thupibik lo. Amah Pathian hrangah ziangzatso
kan tuah, tile ziangtluk thil mawi so kan tuah, timi hi a thupi. Pa Khum parah Pathian a lung a awi
ko ding; cumi cu kannih kan zateih lungawi ding ve a si, tiah ka ti dah.
Ka hnaquanpi Saya Hrang Tin Khum hi kum 14 sung hnaquantlang ih kan um hi mivannei ka si,
tiah ka ruat. Ka hngilh thei lo dingmi thil tampi a um. Ka nunnak a kimter deuh ngaingai. Caantawite
a nunnak hi Pathian in a hmangzet. Pathian hmin sunglawi sinseh!
January 12, 2006.
Guam, USA.
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM
THUPI KA SAKNA PAWLKHAT
A gelh- Rev. Dr. Kam Khaw Thang
Thupatnak:
SIA KHUM PEN KAWL ZANG-A TENG HI A, KEI PEN KHAMTUNG-a teng ka hih manin biaknak nasepna-
ah a kihel ciangin a kithei pan ka hi uh hi. 1956 kum-ah kipan Zomi Baptist Convention
(ZBC) kikhopnate-ah kihel den ka hih manin Sia Khum in Kalay Valley Baptist Association
(KVBA) ah Secretary a sep-a kipan ZBC ah Secretary a sep ciangin a kithei ka hi uh hi.
Thupi sakna pen nam nih hi thei hi. Khatna-ah: Mi kim in a sep zawh loh thute a sem zote
thupi a kisa ahi hi. Tua pen a kinial thei lo thu ahi hi. Nihna-ah: I ngaihsut zia a kibangte
thupi a kisa hi a, ei ngaihsutnak hoih a sa lote in ei thupi hong sa lo hi.
1. I mawhnak kimaisak ni, a cih thei manin thupi ka sa hi. Tedim gam-a om Zote in
Association tuam-in a om ding uh ZBC ah phu niloh uh a, Tedim Baptist Association (TBA)
in Myone khat-ah Association nih a om ding hoih lo hi. Minam zui-in ki tuam pawlna hoih
lo a, a leitang zui-in kipawlna hoih zaw hi, ci-in nial uh hi. Ahi zongin ZBC in TBA langpanin
Zo Baptist Association (ZBA) ci-in Tedim gam-ah a din khit uh ciangin Kawlzang KVBA
gam sungah Zo teng kaikhawm leuleu uh hi. Amau kiangah tua bangin Zo teng a kaikhop
uh ciangin TBA te lungkim lohnak a thuman hi, ci-in phawk uh ahih manin Rev. Kip Vum
le Rev. C. Hrang Tin Khum in kei kiangah, a beisa hun-a i mawhnate kimaisak ni, hong ci
uh hi (Zogam Tuiphum Pawlpi Tangthu laimai 201 a khawm laita sung). I khialhnate i
nung phawk hangin i khialhnate pulakin mawhmai saknak ding a pulak nuam mi i tam kei
hi. Mite gen nop loh gen nop manin thupi ka sa hi.
2. Vanleeng khat a pai lohna ding mun-ah a pai dingin a vaihawm zawh manin thupi
ka sa hi. ZBC-EC kikhop December 4-7, 1970 sung Mindat-ah kinei hi. Kalaymyo pan
vanleeng tuangin Kyauktu ah kituak a, tua panin mawtaw tawh Mindat khua dong kipai
hi. Ciah ciangin Kyauktu pan Kalaymyo ah vanleeng tawh a kipai ding ahi hi. ZBC-EC
kikhop sungin Yangon ah sang naupangte vai-in buaina om a, Yangon panin sang naupang
khempeuh vanleeng tawh kinawnkhia ahih manin vanleeng pai ngeinate kiphiat hi. Kyauktu
ka tun uh ciangin tua thupiang thei ka hih manun Kyauktu ah a taam hithiat dingin lui gei-
ah kisil-in puan ka sawp uh hi. Tua lai takin Kalaymyo pan Mandalay pai ding vanleeng
khat Kyauktu ah hong tu zenzen hi. Sia Khum zong vanleeng hawlte kiangah va pai in ko
mi 20 bang thamcip ka hih manun nong hehpihnak un Kalaymyo ah hong puak un, ci in
thum hi. Vanleeng hawlte zong gim mahmah in vul ningniang uh hi napi in, kithawi un,
hong kha nung, ci hi. Ka puan sawpte uh a kawtpi in lom tun in vanleengah van tawi teh cih
zong om loin vanleeng sungah ka vante uh tawh lut ngeingai in Kalaymyo ka tun uh ciangin
khua mial kuan ahih manin vanleeng tukna ding mun lahna in mei na kivak hi.
Hi bangin vanleeng khat a pai lohna dingpi ah a pai dingin a vaihawm zo ka theih mi dang
om nai lo ahih manin mi dangte vaihawm zawh lo ding vaihawm zo ahih manin thupi ka
sa hi.
3. Tuiphum pawlpi sungah siate in sia puantualpi kisam lo hi, ci-in ka ngaihsutna pen
amahn zong tua mah a ngaihsutna nung phawk ka hih manin mi dangte-a dingin a thupi
kei zongin kei-ah dingin thupi hi. Myanmar Baptist Convention (MBC) EC-ah 1958 pawl-
a kipan kihel-in Convention kikhop ciangin sia kikhopna-ah ka kihel tawntung hi. Kachin
gam siate in, galkapte in van pua dingin siate hong lammat lohna dingin letmat leh sia
puan nei lehang hoih ding hi, ci ahih manin sia letmat kibawl a, sia puan ding a geel dingin
siate sung pan mi pawlkhat kiseh hi.
(***A cemnetnaklam kan ti hlo pangih in rak ngaithiam hram uh).
K KK KKA AA AA H HH HHNGI NGI NGI NGI NGIL LL LLH HH HH T TT TTH HH HHE EE EEI II IID DD DDAH AH AH AH AH L LL LLOMI OMI OMI OMI OMI
S SS SSA AA AAY YY YYA AA AA P PP PPA AA AA K KK KKH HH HHUM UM UM UM UM
Rev. J. Suah Thang
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM THU NGAN VE AW TIIN sawmnak ca a fapa Rev. CJ Hrang Hmung
hnenin ca ka ngah tikah ka lung a awi ngaingai. Sawmnak cate ka ngah lo sisehla ka riahsia zet ding.
Ziangahtile Rev. Charles Hrang Tin Khum hi ka duhdawttukmi le i duhdawt zettu a siih ka upat
zetmi a si ruangah a si. Keimah ih kumkhua ka kawh daan te in Saya Pa Khum ka ti ding. Ka
upatzetmi ka Saya a siih hlei ah ka duhdawtzetmi, i duhdawttu ka unau khal a si ruangah a si.
Saya Pa Khum Insein Baibal tlawng kai in B.Th. a qheh ih Falam Baibal tlawng ah tlawng saya quan
a thok laiah hin Baibal tlawng ka kai rero laifang a si. Tlangval a si lai ih umpitu a neih lo ruangah
a hnen ah ka riak qheu. A hnen in ca ka zoh qheu. Anih in zirh ding ca thungai thlakin a zoh qheu.
Kei khal in ka ca zirmi thungai thlak in ka zoh ve qheu. Kiangkap hnaihnoktu a um lo ih meihlum
ai phah in ca ka zoh qheu ruangah a si ding, hmat qhadeuh in ka ong ve. Graduation day ah Speech
tla ka ngah thei ve. Hlanlai kan san ahcun Gown kan nei hrih lo ruangah Suit thawn thusim ding
ka si. Suit ka nei fawn lo. Ka khuaruah a har ngaingai. Culai ah Saya Pa Khum in thingkuang sungih
a Suit tharte a suah. Necktie a suah. Kedan i pek. I sin ter. Ka mawi tuk in ka hmu aw. Saya Pa Khum
hi Style te'n a um ahcun Korea tlangval vek te a siih uar thuptu a nei tam nasa. Graduation day ni
ah Saya Pa Khum thil le ri te thawn ka thuam aw hi cu zokhal in in uar lo hman sehla keimah le
keimah cu ka uar aw nasa. Cutluk ih ka zawn in ruahnak pawl ka ruat tikah Saya Pa Khum cu ka
hngilh thei hrimhrim lo.
Baibal tlawng saya a quan laiah Subject thupi deuh pawl hi Saya Pa Khum an kai ter. Systematic
Theology, Pastoral Theology, Ethic, Church History, Evangelism le a dang thupi pawl in zirh.
Pastor ka quannak ah cumi in zirhmi pawl in in bawm tuk. Culawng a si lo. Baibal tlawng ka kai lai
ahhin Saya Pa Khum thawn kan thlun aw ringring. Rev. S. Hre Kio dung ka thlun ringring. Dr.
Johnson dung ka thlun ringring. Mirang qongfim pakhat, "The best leader is a good follower" an ti
bangin hruaitu qha pawl dung ka thlun ringring ruangah san in tlai ter cuang a si tiin ka ruat aw.
Felnak in zirh ih, thil ti theinak tla in zirh. Ralqhatnak tla in zirh a si, tiin ka ruat. Baibal tlawng ka
qheh in hmun dang ah ka um nan Falam ka thlen tintein a hnenah ka riak ringring qheu.
1974 kum ah Falam ah Aid for Poor Children (APC) timi centre an phuan ih cunah cun
Superintendent quan in Falam ah ka thleng sal. Culai ah Saya Pa Khum hi ZBC GS a quan ve. Inn
hnen aw in kan tong aw sal. Rawl ei tlang, ti in tlang in kan um sal. Qulnak a um can ah in ko qheu.
ZBC a quan lai ah ka hngilh thei lomi rinsantlak a sinak ka hmuh mi lak ah ZBC hmun le ram hi
acozah lamin lon qepqep an tum qheu. Cutikah Saya Pa Khum in ralqhazet in a kham qheu. Zokhal
in an nor ngam ce lo. Ka thin a phang nawn qheu. Asinain amah san ahcun zokhal in an tok ngam
ngaingai lo. Mi rin-um na si hi tiin ka porh zet theu.
Culaifang ahhin Lairam ah piantharnak a thok rero laifang a si. Pawl qhen awknak a thok rero. Saya
Pa Khum ih qong qheu mi cu, "Baptist le Lairam, Lairam le Baptist a qhen aw thei lo," a ti qheu. Pawl
thar pawl in Hrang Tin Khum cu vanram a thleng hrimhrim lo ding an ti tikah Saya Pa Khum ih
qongmi cu "Nanmah piangthar a ti awtu pawl cu Pathian in Vancung sangka kiltu ah an lo fial cuang
lo ding. Vancung sangka kiltu cu Bawi Jesuh a si ding ruangah Baptist pawl khal vanram kan thleng
ve ko ding," a ti. An qong a cem qheu. A hmanzet ka ti.
1975 kum ah Rangoon ah APC Superintendent hmuahhmuah training in ko ih MBC mikhual
riahnak ah kan riak cio.Culai ah MBC EC meeting ding thawn kan tong aw ruri. Riahnak hmun cu
kan khat thluh ti ding a si ko. Saya Pa Khum cu netabik lam ah a thleng ve. Riahnak a harsa deuh
a si hmang. Capoh le thu ngai in "Charles hi hivek men ah nan riak ter ding maw si," a ti. MBC upa
pawl an thin a phang ngaingai ih Ramdang mikhual pawl riahnak Special khaan ah an riak ter sal.
Upa dang pawl in Saya Pa Khum, kanmah hrang khal ah in dilsak ve hmen an ti. Upa cio cio
ziangtinso nang hmuah riahnak qha a lo tuahsak thei an tiih mak an ti ngaingai. Ka thei salmi cu
Kawl le Karen pawl thu an buai lai ah Saya Pa Khum in napiin a kawk dah ih cunah Saya Pa Khum
hi an qih ngaingai a si, tiin mi in in sim.
1995 kum ah KVBA kum ah KVBA kum sawmnga kim Jubilee le Thayagone khua ih Salem Baptist
Biakinn onpuai ah thusim in sawm ih ka va tel ve. KVBA civui ka tel a veikhatnak a siih ropui ka ti
zet. Cuih qumah Pyidawtha Baptist Mino pawl in Drama an hmuh ciamco. An hmuh mi cu KVBA
thuanthu a si. Cuih tum ih an hmuhmi thupibik cu, KVBA zungpi le a Area ralkap pawl in lon an
duh qepqep ih an nor lai ah Saya Pa Khum ih ralqhazet ih a tawng venak thu a si. KVBA upa tamzet
an mitthli a tla. Saya Pa Khum an ngai tuk. A par ah lungawinak an nei. Amah um lo sehla kan cem
a si si an ti. Thilqha tuahtu pawl cu a kha zet lawknan a rahsuah cu a thlum duahdo a si. Saya Pa
Khum cun har fualfo in a quan na'n faate hrangah rah thlum a suah a si hi hngilh a theih lo.
Rev. Dr. David Van Bik hi Laimi lakah mifim tiih porhmi kan pa a si. Rev. Dr. Van Bik in Saya Pa
Khum hi a porh zet. A qong ka ngai ringring. A qong dahmi cu, "Saya Pa Khum hi Laimi lakah mi
tawkbik a si. Mirang qong kha Kawl qong ih leh cu an thiam cio ko. Asinain Kawl qong kha Mirang
qong ih let theitu cu Saya Pa Khum lawng a si," a ti. "Qong phunkim a thiam ih qong lettu ah
famkimbik cu Saya Pa Khum hi a si," a ti. A thupte in ka lung a awi ngaingai. Mi tawk cu a si ta
hrimhrim.
ZBC GS a quan lai ah Lairam thlanglam a tlawn qum ah besia zet in a na ih inn ah a tlung, siizung
a to. Pathian hnenah damnak a dil. A thlacammi cu CCOC hnaquan thok ding thu a si. ZBC
Meeting ah CCOC thok dingin a saduhthah a suahpi tikah ZBC upa pawl in an lung a kimpi ih
Pathian sunlawinak ah kan qheh. Pathian in thluasuah in pek ih kan hlawhtling (ea.e _.e ) zet.
Culo sehla ziang kan bang ding ruat sal tikah Saya Pa Khum hi lawm lo awk a qha hrimhrim lo.
Hngilh theih ding rual khal a si hrimhrim lo.
Saya Pa Khum hi um nawn lo hman sehla a quanta mi thil pawl hi cuan sal tikah mangbangza an si.
A saduhthah lungtum a qheh suak qheh hnu ah a tanglai quanvo cu a tesinfa par pawl in a keneh
thlun in kan quan tlang pei. Hmai kan nor cio pei.
R RR RRE EE EEV VV VV. .. .. C CC CCHAR HAR HAR HAR HARL LL LLE EE EES SS SS H HH HHR RR RRANG ANG ANG ANG ANG T TT TTI II IIN NN NN K KK KKH HH HHUM UM UM UM UM I II IIH HH HH T TT TTH HH HHU UU UUANT ANT ANT ANT ANTH HH HHU UU UU
- Rev. Dr. Hrang Cung Nung
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM KA THEIH HMAISABIKNAK cu 1965 kum September thla ah Lumbang
khua ah Rural Development Training kan nei ih cutawk ah ka rak feh ngah ve. Hi laifang ahhin
anih cu Falam Baibal tlawngah Saya a quan hramthoknak kum a si hmang. Tindaan kai pawl le
khuasung mi pawl bawhlung kan sit aw ih anih cu khuasung lamah a qang. Kan nuam zet. A
pawlkom in siseh, pumpak in siseh neel aw zet ih umkhawm hi a duhzettu mi a rak si hmang. 1972
kum ah Kawlrawn ah kan vai ih in rak cawmtu FBA pawl in KVBA hnenah Baibal tlawng kai ka
peh theinak dingah zaangfah dilin ca an kuat. Culai ah KVBA General Secretary quantu cu Rev. C.
Hrang Tin Khum a siih napi ih in rak bawm rero tu a rak si.
1974 kum ihsin Pathian hnaquan ka thok. Vei khat cu KVBA zung ah ka ve leeng (culai ahcun
Tahan Baptist Church kiangte ah a si). Rev. Dang Bil a rak um ve. Rev. Dang Bil cun, "Saya Khum
ziang thu ruangah in ko?" tiah a sut. Saya Khum cun, "Nunau in thlarau an nei lo ti in ka lo zirh dah
maw?" tiah a sut. Hi thu an suh awk daan cu, Rev. Dang Bil in theology pakhat a suah ih cuih a
theology cu, 'Pathian in milai, mipa a sersiam, a hnar ah nunnak thaw a khum. Nunau cu a thawn
khumlutnak thu a um nawn lo ruangah thlarau an nei lo a si,' ti ih a relmi kha SMC (Myaungsone
Area) an buai. Nunau pawl hnen ih thubuai a suak. Cumi thuhla ruangah Saya Khum ih a rak
kawhnak a si. Saya Dang Bil cun, "Saya Khum in zirh dah lo," tiah a sim. Saya Khum in, "Ka lo zirh
lomi thu dang sim nawn hlah. Atu ihsin va tlung aw la, nunau in thlarau an nei sal a si, tiah nan Area
ah va than aw," tiah a fial. Saya Khum cu hivek hin rampi a rak hruai tikah thu fate, thu tum ti loin
buai theinak a um tikah qha tein ramsung a rak kil a si.
1975 kum ah KVBA civuipi cu Chaungkhuah ah tuah a si. Cutawk ah mi pakhat in politic a tuah
tahratin Saya Khum ih dinhmun kha (GS) an run cuh ter. An dawn rero na'n an duh lo. Vote lak a
si ih Saya Khum in a neh tariai. Cutikah khate khan Association thar kan din a si an tiih an motor
car thawn an tlung. Upa in an dawn na'n an duh lo. Keimah KVBA GS ka run quan tikah Saya
Khum cu BBC (MBC) AGS a quan laifang a si. Hi lai ah veikhat cu Kalaymyo len in sawm. A dung
thlun in Kalaymyo cu kan vung leng. Association thar din ih hmai rak hruaitu pa in lakphak in daar.
Cutik ah Saya Khum cun, "U......, Association kan din a si ti ih motor car parih puanzar taartu kha
nangmah na si ko lo maw kha? Hivek nan cang leh ding ti kan lo theihcia ruangah so khaw kha ti
ih ka lo dawn. Atu ah hiti nan cang ngaingai. Nan sung thu cu kannih ih lo relpi theih ding nan si
ual lo. Asinain ka lung a awi. In rinsan ih cu hmuah thu in sim cu ka lung a awi," a ti. Ka sim duhmi
cu Saya Khum hin rual le pi, upa pawl thuron loin thupi hlapi amah thute in a tuah dah lo. Hmailam
ah ziangti in thil a feh pei ti khi upa pawl thu a ron qheu.
Falam Chin Literature Society kan din qum ih Rev. Kip Vum in in hoha. A inn ah kan tongkhawm
aw. Saya Khum hi thu kan ron duh lo, ziangahtile anih cu thinlung kaupi nei a siih ZBC tivek a tum
deuhmi thil lawng ruah a duh. Himi FCLS hin ZBC fehnak ding lamzin a fiakter ding tiah in dawn
pang ding ti kan phan ruangah kan sim duh lonak a si. Nan thinlung a fiaktuk tiah in siang lo pang
ding ti phaan ah a si. Thinlung kau zet nei theimi a si. Thu fate ti lo, thu tum ti lo, fiangfiang ih
thusim pawl a si.
C CC CCC CC CCO OO OOC Dinsuahnak C Dinsuahnak C Dinsuahnak C Dinsuahnak C Dinsuahnak
1986 kum ihsin 1989 kum tiang E & M Secretary hna quan in ZBC ah ka rak um dah. CCOC thu
cu ka theikim thei lo ding nain, ka theihmi tamzet a um ve ko. Ka quan sungih thu qhaqha sim awk
ding khal a um ko. CCOC thuanthu an ngannak ah kei ka tel baan lo. Asinain ka thu theihmi an
ngan lomi thupi pi an hrelh cu poi ka ti zet. Ka theihnak vekin Rev. Charles Hrang Tin Khum thu
ka ngan ding.
Saklam Laitlang ihsin Acozah hnaquan ih Thlanglam Laitlangih a vungsuk pawl in mai' Laimi lei
le van sersiamtu Pathian bia ngah lo ih an um cu an seherh tuk ih mai' thei tawk cio in Pathian thu
an sim qheu. Asinain Acozah hnaquan an si ruangah caan an nei thei lo. Curuangah Laimi upa pawl
hnenah Pathian thusimtu thlah dingin an sim an dil qheu na'n quanvo latu ngai an um thei lo.
Asinain ZBC in 'Chin Hills for Christ' timi Evangelist group tuah tahratin an rak feh. Cumi cu
1965 kum hrawng ah a rak si. Sikhalsehla cutlukin saduh a that thei ngai deuh lo. Hiti vekin
thlanglam ih qulnak in saklam unau pawl a nor. Vei khat cu Saya Khum cu thlanglam Laitlang a
tlawng hnu ah dam loin Falam siizung a rak kai. Culai ah hi thu hi napi in a ruat. Siizung ihsin a
qum vetein ZBC ram ih a rinsanmi pawl a ko ih thlanglam Laitlangih Thuthangqha phuangtu
special ih thlah ding thu rel ding a si. Cutawk ahcun ka rak tel ve. Hi kum hi 1982 kum a si in ka
thei.
Kan hun relkhawm hin kan zatein kan lung a tho nasa. A hminsak ding kan hun tawlrel in Chins
for Christ in One Century (CCOC) ti a rung suak. Himi thu ih in hohatu cu amah Rev. Charles
Hrang Tin Khum a si ko. Himi cang ko tuahnak dingah rinsanmi tampi thu a ron ding ti cu zum
a um a si. A hohatu bik le a thoktu cu amah a si ko. Curuangah a liamcia zo mi ZBC hnaquannak
ih a thupi tukmi CCOC hnaquannak thu rel tikah Rev. Charles Hrang Tin Khum ih thuhla le
CCOC hi qhen a theih lo. 1982 kum ah phuan dingin kan rel. 1983 kum ih thok ding kan si.
Sumsaw ziang hman a um lo. Pathian rinsan in kan feh ding ti a si ta mai. Kan upa pawl cu an
thin a phang nasa. Asinain Pathian in lam in hruai vivo ngaingai.
R RR RRual le pi thawn P ual le pi thawn P ual le pi thawn P ual le pi thawn P ual le pi thawn Pawlko awlko awlko awlko awlkom awknak ah m awknak ah m awknak ah m awknak ah m awknak ah
Rev. E. Hlawn Piang in hiti in thu in sim: Insein Baibal tlawng in ka suak ih Pathian hnaquan ka
thok. Rev. Cuai Sang thawn thu kan el aw ringring. Kan rem aw thei lo. Culai ah ZBC hminin
Matupi tlawn ding a um. Saya Khum in in sawm. Saya Cuai Sang thawn kan pathum in kan feh.
Lamzin tluan in thu kan el aw. Saya Khum a mang a bangih, "Nannih pahnih nan rem aw thei lo.
Matupi kan thlen tikah tlan nan zuam aw dingih a sungmi in a nehtu ih thu nan ngai ding," tiah in
ti. Saya Cuai Sang cun, "Hi Hlawn Piang thamtham, a cawn niam turhti, Sakuh vek, tlan a cak lo
ding ka neh ko ding," tiah in ti. Saya Khum cun "Pa Piang na ngam maw?" tiah i ti ih, "Ka ngam
tuk" ka ti ve. A zan cu Matupi ah kan riak ngaingai.
A thaizing zingpitte ah Saya Khum cu a tho ih whistle (bawhlung sit ih phawtmi) a la ih "Tho tho,
tlan nan zuam aw ding" in ti ngaingai. Hiti ih in fial ding cu ka zum cia ko. Curuangah a mizan kha
Dr. Ro Uk hnenah a thuptein ka va feh ih Glucose le vitamin thatha rawi mi sii ka va thun aw in ka
sim duh lo. Kan pathum cun bawhlung sit ding bangin bualrawn kan thleng lo maw. Saya Khum
cun tlan zuam aw ding cun in ding ter. "Whistle ka tum vetein nan tlan dingih a sungtu in himi
qheh ah rawl dawr ah kan feh dingih rawl man nan kuan qheh ding" in ti tariai. Ka thinlung tein ka
ngam tuk. Whistle a awn vetein kan tlan ciamco. Saya Cuai Sang cu veel-khat kan veel hlan ah a cau
ih a bok. Cu vete'n ka va tlan ih a par ah ka to. A tuk-khur sam in ka lak ih ka kut khatlam in a zaang
ka cum ciamco. "A sung na khaan maw, rel aw" ka ti. Saya Cuai Sang cun, "Ka sung riai, ka sung
riai" i ti lawng ah ka baang. Cuihsin rawl dawr ah kan feh. Saya Khum in rawl a duhduh a cah ih kan
ei ciamco. A man cu Saya Cuai Sang in a kuan qheh, tiah Saya Hlawn Piang in an tlanlen thuhla
pawl in ruah dah. Hi thu kan zoh tikah hin Saya Khum hi rualpi le pawl thawn pawlneel aw zet ih
um rak duhtu a si zia a lang.
Thinsau a qulnak ah thinsau zetin hngak theitu a si. Atu ih a fa le pawl umnak inn ahhin thinginn
qhathnih a rak sak. A tangta khaan pakhat ah Kawlpa a um ter. Qhate ih sak a duh ih a cuih Kawlpa
cu tlaan a fial. A duh lamlam lo ih hreitlung ih ceh that a zal lehlam lo maw, tuksum in. Saya Khum
ih in sim daan ahcun, "Qong tam duh lo tein ka hngak ko. Ka theihthiammi ralbawi le bawi dangdang
pawl tla rawl ei ah ka ko khawm qheu ih cumi cu in hmu ko ding. Curuangah a si ko ding, a thuptein
zan ah a rak tlanhlo ko," in ti. Thinsau te ih a um qulnak ah a thin saute in a um thiam. Himi hi
a mi nehnak ah a cang.
Hna Hna Hna Hna Hnaquan daan in c quan daan in c quan daan in c quan daan in c quan daan in cahta mi pawl: ahta mi pawl: ahta mi pawl: ahta mi pawl: ahta mi pawl:
Pathian hnaquan kan si ruangah hnipuan qhaqha, mawimawi cu kan hruk thei lo ding. Ziangahtile
Pastor lahkha cun malte a si qheu. Asinain a sia cu kan hruk lo ding, ziangahtile Pastor hnaquan kan
si. Kan ril khal a rawng lo ding. A qhaqha le a thawthaw cu kan ei baan lo ding na'n kan rilrawng cun
kan um lo ding, ziangahtile Pathian hnaquan kan si. Umnak inn nei lo khal in kan um lo ding,
ziangahtile Pathian hnaquan kan si ual. Cuhnak ih thupi mi cu kan hnaquan kha felte ih quan ding
hi a si, ziangahtile hna dang vek a si lo. Pathian kan biakmi ih hna kan quan a si ual, tiah in rak sim
dah. Ka theih hngilh thei lomi thucah pakhat a si.
Cun zung hnaquan daan thuhla ah hitin a sim: Zung hnaquan hmanhman te ih quan ding a siih tlun
ah, khual tlawn tikah sumsaw ngahnak le pek suahnak phiatpaing (voucher) thawn nan vahnak
kipah nan keng pei. Cun Letter Head khal nan keng ringring pei. A qul tikah zamrang tein ca ngan
lohli thei dingin nan ralring cia pei. Cun Zung shield khal nan keng ringring pei. Khristian zung cu
a caan caan ah lamzin kap khal a si thei, lakphak dawr khal a si thei. Kan ton awknak ih zir in zung
kai le ca ngan a qul qheu. Hihi ka tuah daan in run cawngta pei. Thu qha ka lo sim, tiah in ti ih tui ni
tiang ka hmang dah ta a si.
Khual upa hmuah daan le tuamhlawm daan hitin in zirh. ZBC, MBC le MCC lam upa an rat tikah
vanzuangleeng in siseh, motor car in siseh an rat tikah hmuah a qul. Motor car a um thei a si le
motor car in hmuak sehla a qha. An thuamhnaw va phur in zungah hruai hnu ah lakphak tite thawn
thunuam reltlang phah in neel awk zuam ding. An tlun ding lamah an qulmi ticket qhate in leisak in
an thuamhnaw thawn thlah ding. Vanzuangleeng ih feh ding an si le, a tulmi zate anmah qul loin
tuahsak ding, in ti vekin amah khal ka tuahsak qheu. Amah le a harhdam tuk fawn si lo ih ka tuahsak
mi parah a lung a rak awi zet qheu. A netabik dam lo cingih Rangoon a tlun ah khual ka tlawn laitak
a siih tuahsaktu a nei lo. "Aw ka naupa um lo cu a va har ve," tiah a lo hlam rero tiah mi in in sim ih
nuam ka ti lo nasa. Anih tlukih um daan ding siseh, thu le hla siseh in simtu hi ka nei lo. A caan caan
ahhin ka mitthlaam ah a hungsuak qheu. Khua le ram an danglam thei cuang lo, tikcu le caan khal
amah keeltein a ra her suak leh qheu. Ngai awknak a suak leh qheu.
MBC Associate General Secretary a quan lai ah vei khat cu MBC BM, Pathein ah a um ih cutawk
ah feh ding kan si. Rangoon kan thleng ih a inn ah kan riak. Pathein fehnak ding ah Diesel Acozah
rate in pung tampi a rak lei. Asinain MBC upa pawlin a hnaihnok aw passenger dinhmun in long
kan thlun mai pei an ti sal. Cutikah Saya Khum in Diesel leimi cu a hlei a si ta mai. A leng ahcun
man tampi a si. A lengah zuar sehla tangka tampi a ngah ding. Asinain anih cun a duh lo. A leinak
phiatpaing (voucher) khal i hmuh. Hmailam ah ka tuah vekin nan run tuah pei. A miat hawlin zung
hna nan run quan lo pei. Atu hi ka phiatpaing thawn Acozah zungah ka va khirh ding. Annih cu an
lung a awi tuk ding a si. Ka keneh le ka sulhnu in run thlun uh. Fel tein hna nan run quan pei," tiah
in cah ta. Mi tampi cu hivek caan ahhin lo ziang lennak ih an hman phahnak cu. A thuptein
miatnak an hawl ciamco ko. Hivek ruangah Saya Khum hi a hmin a qhatnak a si. Khatlam ahcun mi
aa, mai' hlawknak hman theithiam lo an ti. 'Hmin qhatnak hi lennak hnakin a qha sawn'.
Atu ih KVBA zung umnak hi a rak um thokka te ah thubuai hnaihnokzet a rak um dah. Atu ih
motor car zinpi (RTC umnak) ihsin a dunglam deng tiang khi KVBA zung hmun dingih Saya
Khum ih rak dil ngahmi a si. Atu ih meisa ralkap (.) umnak khin run cuh mi a si. Saya Khum
ih ngah cia zomi a thupte ih an run lonmi a si. Himi an lon ni ah Sagaing ih Acozah bawi pawl an
ko. A zingah a thupte in ramri an tuah. Culaifang ah Saya Khum cu KVBA zung motor car mawng
in cutawk hmun ahcun a va lut. Himi kan ram a si, zo ih thu in hi tawk ram nan tah thei? a ti. A
ngahnak ca cu an bawi hmaika ahcun a hmuh. Zo ih thu in himi ram lon in tum? ti ah a sut. Sagaing
ihsin a ra mi bawi cu a mang a bang thlang. Atu ih meisa ralkap pawlih umnak khi ziangkhal a si le
in pek a qul tiah Sagaing ihsin a ra mi bawipa cun a dil ciamco. Curuangah an co ta nak a si. Atu ih
KVBA quarter hmun khi Saya Khum um lo sehla kan ngah a zum um lo. A zate ih lon in tummi a
sina'n Saya Khum in napi ih a do ruangah kan ngah salmi a si.
KVBA General Secretary ka quan lai ah vei khat cu Kawhhran pakhat ah thubuai a um. Na zung
motor car thawn zamrang tein ra aw tiah ca in kuat. Zamrang zetin a inn ah ka feh. Cuihsin cuih
kawhhran ahcun kan feh. Kan thlen tikah thu cu kan hun rel thok. Annih khal an thin napi in a rak
heng. Thu kan hun rel cu an mehtok zungin a hmai an khih ih, "Nang Hrang Tin Khum, ziangha
na si ce. Na duh ngai maw si? tiah an qhuat mai. Mai' Pastor ve pakhat cuti rori ih kutzung khih men
cu ka tuar thei ve nawn lo ih, "U le nau tla ngai hnik uh, Saya le upa pawl in a qhabik in thu an rel.
Cumi ih duh lo cu misual kan si sawn ding. Upa le saya pawl ih thu kan ngai pei," tiah ka vun ti.
Annih in, "Thu rem dingah hmang nan rat kan lo ti, in dawi dingah maw nan rat," in ti. Cuti ih
nemte ih thurel nan duh lo ahcun nan thu si ko seh, ka vun ti. Cule an upabik in, "A si ngai, kan
thlun pei," tiah in ti. Kan thu a qha ih motor car thaw'n cun kan tlung. Lamzin ah, "Pa Hrang, na
cian tuk, ralring aw, kei hi Pastor vei khat hman quan loin zunglam lawnglawng ih ummi ka si.
Keimah hnakin na cian sawn. Kum khat te lawng zungah na um, atu hman ah hiti na si ahcun neta
lam cun kan lo tuar lo ding," in ti. "Asi ko, himi thubuai rem theitu dingah i ko a si ual lo maw si, kha
ti ih ka qong lo ahcun kha te pawl kha kan neh thei lo ding ti ka thei a si, curuangah nangmah
sirhsan in ka ralqhatnak a si ual," tiah ka ti. "A si ve ngai maw" i ti lala. Daan fel takih rel, thu qha
duhmi thawn hnaquan tlang cu ral khal a qha ih a nuam a si. Caan tampi ah ka thinlung sungah
amah hi a hung suak qheu.
Lairam Pathian Thuthangqha a thlennak kum 100 kimnak puaipi cu Hakha ih tuah ding a si tiih an
rak than rero laiah America ihsin Hakha siangbawi Rev. Johnson tei sungkua cu Kawlram ah an ra.
Rangoon ihsin Rev. Sang Awr le Hakha lam in saya pawl in an hun thlunih Kalaymyo an hung
thlen tikah a hmuak-in ka va thok ve. Milai kan tam zet. Tlunlam upa pawl in Laitlang thlen an
siang lo ih Kalaymyo ah an riah ter. A thaisun cu Bethel Theological Seminary, Toungphila-Tahan
ah an feh ih Laitlang ram cu Moses ih Kanaan ram a con bangin mitthli le canghnap thawn an cuan
rero. An lung a leng tuk. Ziang awk ti qha maw, dunglet hoi in mitthli thawn an kir dah ta. Hakha
mi pacang pakhat hi ka hnenah a ra ih, "Kan Siangbawi tei Lairam, Hakha, thleng lo ih an kir cu ka
thin a na tuk. Rev. C. Hrang Tin Khum cu um sehla, kan siangbawite hi Hakha thleng ko in a hruai
thei ding nan," tiah i ti. Kei khal cu qongtam ti fam cu, "Ziangtin hmen so pei a hruai thei cuang
ding?" ka vun ti. "Ee, Rev. Hrang Tin Khum cun aamah a khaan ding lo ziang. Hite parah ziang thu
a um khal le keimai' nunnak in aamah ka khaan a ti dingih a hruai thleng ko ding. Rev. C. Hrang
Tin Khum ih um nawn lo hi cu a poi tuk lawmman a si," tiah i ti. Siacang qha le pacang qha an
sulhnu an rel qheu.
Milai cu kan ra suakih ka tar ih kan thi. A dang an ra suak ih cu thotho. Lei parah dam rei kan
duh cio. Kan Baibal sungah Mathusel cu kum 969 a dam nan ziang cuca tuah mi nei loin a thi
ko. Kan Bawi Jesuh cu kum 30 tlun hrawng a dam nan leitlun runtu in a thi. Rev. C. Hrang Tin
Khum hi kum note le tuante'n in thihsan na'n kan Laimi lak ah kan theih hngilh thei lomi
Lairam hruaitu qha famkim pakhat a si.
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM THUANTHU
Rev. Tuang Khan Kap
1. Ka Theihtirnak:
ZOMI BAPTIST THEOLOGICAL SCHOOL (ATU ZTC), FALAM AH tlawng saya a tuanlai ah ZBC Gos-
pel team ah hruaitu in KVBA ram sungah 1967 December thlasungah Baibal tlawngta pawl
thawn an ra ih kan khua Pyidawtha ah zan hnih an cam. Keimah cu culai ah phun (8) ka
ong ih Private Primary School ah Saya ka tuan laifang a si.
Culai ah Pyidawtha pawlpi cu Pyinkhonegyi Area ah kan um. Asinain Yauhchokwin thawn
Area pakhat in dinding tumtah a si zo.
2. Pyidawtha Pawlpi hrangah ruahnak tha le dik a pek.
Pawlpi in Bawmtu Saya On Za Dal lawng kan nei ih Taunggyi ah Baibal tlawng kai ding
pakhat kan tum laifang ah ZBTS, Falam sawn ah kai dingin upa pawl a forh hai. Culai ah
Taunggyi tlawng hi Sunday School saya hrang lawng a si. Saya Khum in, Falam ZBTS cu
Pastor tuan taktak ding pawl hrangah a si ih kum (4) course a si. Cun zirhtu saya khal a tha
sawn, Sayagyi cu Tedim miphun Rev. Paul Thuam Thang a si; Siangbawi pawl ih ro khal a
si; Rev. S.T. Hau Go te pawl ih dinsuahmi a si; Culai ah Laimi hrangah zirnak a thabik a si.
Cun a zirtu ding milai nan rak thlah a si le a cangthei tawp in ka lo bawm ding, tiah a sim.
Cutikah kawhhran upa pawl an ruahnak an thleng ih phun (5) ong pa kaiter an tummi cu
an phiatsal ih keimah kha kaiter an duhnak ah a rak cang. Curuangah KVBA Civui a vei
(13) nak, Kyar-in Delegate ah keimah (Rev. Tuang Khan Kap), Rev. Dang Bil, Rev.R. Tha
Biak tla ZBTS ih tlawngkai dingah Delegate upa hmai ah in simsak ih kan kaisuak theinak
a si. 1968 kum June (10) ah minung (18) in luhnak camipuai (entrance exam) kan phi ih
minung (12) in kan ong. KVBA in pa (3) te kan lut theinak tla Saya Khum ih bawmnak a tel
ding.
3. Ka Tlawng Saya a si.
ZBTS, Falam ah kum (4) sung (1965-69) a tuan sungah a netabik kum keimah kum khatnak
ka kai ah Saya (3) kan nei ih Saya Khum khal a tel ve. Rev. P. Thuam Thang cu Principal,
Rev. C. Hrang Tin Khum cu Vice Principal le Sayama Hnem Iang tla an si. Kanmah 1
st
year
ah How Came the Bible, Church History I, le Exegesis of Revelation in zirh. Ca zirh a paih,
a thiam zet ih tlawngta pawl hrangah duhsaknak tumpi a nei. Curuangah Student Council
in thurelcatnak kan nei ih ZBTS ihsin a colh ding kan duh lo. ZBTS ah tuan peh hrih dingin
ZBTS Board Chairman, ZBC General Secretary Rev. J Sang Awi hnenah ca kan ngan. Asinain
a peh nawn lo. Ziangruangah ti cu ka theifiang lo. 1969 kum cu Toungphila Baptist Church
ah a tuan ih 1.3.1970 ah a vei (14) nak KVBA khawmpi, Sentaw ah Ordination a ngah. Cuih
khawmpi tum ihsin KVBA General Secretary a tuan cih.
4. KVBA ramsung a hnathuannak
1970 kum March ihsin 1977 kum February tiang KVBA General Secretary a tuan ih a tuan
sungah thil thupi a tuahsuak mi ka theihmi pawl cu a tanglam bangtukin a si. Amah hi full
time General Secretary a pahnihnak a si.
(a)KVBA Jeep j3q_e j3q_e j3q_e j3q_e j3q_e kha a tha theitawp in a tuah thei.
Hih san laiah tulai san vekin motor pungsan siseh, a thilri pawl siseh amah ta siar lo a dang
thawn thleng theih a si lo. Motor pawl khal Kalaymyo ah rem theih a si lo ih Kalewa Police
Station lawngah a licence renew theih a si. Engine, gearbox lam U Khup Za Cin (Khuppi/
Dalpa) hnenah le body lam cu a siat vetein .. U Zam Dong Thang hnenah ap a si theu.
Annih khal in a tha thei tawpin an bawm. Saya Khum hrangah a thabik in an tuahsak theu.
Saya pawl an duhdawtnak le Saya Khum ih eq a thiamnak ruangah a si. A cancan
ah motor thawn peng (9)(atu Khaikam khua) lam ah ti an leuh, nga an kap theu. Motor a
duhdawt tuk ruangah soiselnak tampi tla a tong. Driver General Secretary tiin tla an ti.
Amai' kaih hlan ah KVBA Jeep hi cutluk a si lem lo na'n amai' tuan sungah cun a thazet a si.
b. Ministers' pawl thatein a finkhawm thei
KVBA GS a tuan lai ah Minister tamsawn cu Baibal tlawng kai lo ih Bawmtu Saya hrilmi
deuh an si. Curuangah tonkhawm awknak le thuzir tlangnak, MC conference a tuahpi
theu. Cun thihhlohnak le riahsiat ton tikah topi awknak dan tla a tuah. Cule zumtu pawl
thit umnak hrangah Marriage Certificate tla a tuahsuak thei (MC/77-05; Jan. 26, 1977, Cicai).
c. Pyidawtha/Yauhchokwin Area a zoh.
Pyidawtha/Yauhchokwin Area cu 1968 kum ah Area dang kan siih Ordination kan ngah
hlan sung cu General Secretary in zoh ding tiah KVBA Delegate in tuanvo pekmi a si (1970-
1977). Kum sarih sung amah in tihnimnak le Bawipa Zanriah pek a siih a man thei lo tikah
Rev. Hang Mung a fial theu. 1972 ah Pyidawtha kawhhran hrangah Communion Tray
(kheng le khuat bu 3), Yauhchokwin hrangah (bu 2 ) kom (5) in then ih tuisun ni tiang kan
hmang lai.
d. KVBA, Burma Baptist Convention(BBC- atu MBC) le Burma Council of Churches
(BCC- atu MCC) pehzom awknak tha a zuam thei.
Hih san lai ah BBC le BCC ah Association in direct pehzom theih a si lo. ZBC lawngin
direct pehzom theih a si. Asinain Saya Khum cu tlunlam upa a pawl thiam ruangah BBC ah
EC upa kum (3) sung lai a tuan thei. Culai san ah tulai vekin ZBC in BBC EC ding hril a si
lo. BBC Delegate kaimi sungin hril a siih ZBC ram suak ZBC GS siar lo EC kai hmaisabiktu
a si. EC a kai kum pawl cu ka theifiang nawn lo. Cun BCC upa pawl a kom thei ruangah
1973 kum August 16 ni ihsin KVBA Headquarter, Tahan ah World Vision hnen in bomnak
thawn Child care nauhak (3) thawn kan thok thei. Cule 1976 kum ah BCC in Child Care
Center hrangah Ks. 99,000/- in ngahsak ih atu KVBA hruang sungih APC inn a sak a si. Aid
for Poor Children(APC) hmin tla amah sakmi a si. APC timi sii hman theu a siih mipi theih
olnak dingah a sak thiamzet. Culai ah BCC General Secretary cu Rev. John Thetgyi a si.
Child Care le Compassion (Nu le Pa neilo) bomnak 1973 kum ihsin 1979 kum tiang kan
neih theinak hi amah ih in thoksaknak in a siih ZBC ram sungah a co hmaisabik kan si.
Tlawngta le bomnak cotu cu kum 7 sungah minung 200-300 tiang hrawng an siih atu ah mi
upa tihzahtlak khal an um zo a si. BCC in Rev. John Thetgyi, Saya Saw Margay Gyi le Ko Ye
Aung te pawl an rat tikah KVBA Jeep in a hmuak, Tamu, Khampat, Tedim, Tonzang, Falam,
Hakha, Thantlang lam ah a thlah hngai theu. Hmundang leidang pawl khal in amah ih
lamhruainak ruangah thathnemnak tamnawn an co ngahmi tete a um.
Cun 1974 kum hrawngah kan Laitlang ah piantharnak a thok tikah pianthar zia a phunphun
a ummi pawl simfiangnak dingah le a dik lomi pianthar um daan pawl kham dingah BBC
ih upa pawl kha anmah te T.A. thawn rat dingah a sawm. KVBA headquarter, Tahan Biakinn
(culai ahcun atu KVBA hmun ah a si hrih lo) ah zarhkhat sung thuzirnak le zan thusimnak
in tuahsak dingah a sawm hngai. Cuticun 1975 kum April thla sungah Rev. Victor San Lone
(BBC GS), Rev. Thra Khan Gyi (E & M Director, BBC), Rev. U Ba Hmyin (President, BBC),
Rev. Aye Myah Kyaw (Treasurer, BBC) pawl an ra thleng. Himi thu ka ngan theinak hi
keimah khal 1974-1977 tiang KVBA zungah amah kut tangah Youth Secretary tuan phah in
AGS ka ceemphah ruangah a si.
(e) Atu KVBA Headquarter Hmun Ngahtheinak
KVBA din pekte in 1966 kum tiang Headquarter cu Kalaymyo ah a siih 1966 May thla ihsin
Tahan Baptist Church hruang sungah ret a si. Hmailam KVBA Headquarter ding le Child
Care Centre hrangah 1973 kumah U Lian Pum ih loram (420' x 400') cu Ks. 20,000/- in an dil
ih (e - _) ngah theinak ding an zuam. Culaifang ah _.. .q hrangah _..
e _ eqe. . (e) in an pek duh lo tikah eq - _ . qe . a .e e . _ e..e
hnen tiang a va feh. Netabik ahcun qe .. q . . ding tiah (e - _) a ngah thei. Amai'
simnak vek a si ahcun (_ q . ) a ti. Amai' zuamnak in ngahsalmi a si. Amai' ro in
tanta mi a si ti sehla a palh lo ding. Culai ih KVBA Treasurer U Lian Pum a siih an pahnih
in an kom aw mi khal a si. q.q ih sungtel _.ee (U Hrang Thuan) ih ruahnak pekmi
khal a tel ding. Tuisun ni tiang hih (e-_) qe .. q . . tiah KVBA hmun hi a ding hrih
a si. A ralthatnak man cu neh hnu ah rampi le zumtu tampi in a thathnempi ngaingai.
5. ZBC ah Hna A Tuannak
ZBC ah 1968 April ihsin 1971 March tiang Assistant Treasurer, 1974 April ihsin 1977 March
tiang Vice President, 1977 April ihsin 1983 March tiang General Secretary a tuan. Hih caan
pawl hi Pathian in a hmannak ah a sangbik caan a si, tiin ka ruat. q.o in ka sim duhnak si
loin Kawlram le ramdang tiangah CCOC hnatuannak hi Pawldang pawl le MBC, MCC
Upa pawl ih an sim sinmi thuanthu roling ah a cang. Ziangahtile mission hnatuannak hi
zumtu pawl ih an uarbikmi hnatuan pakhat a si. CCOC hnatuannak a thupibik cu Kawlram
sungah mifarah, mi aa, tlangparmi, biaknak dang le midang tampi hrangah ramdang
bomnak lak lo mah le rammi palai lawng hmang a siih ramsung zumtu pawlih peknak rori
hmangin tuanmi a si. Himi a ruahnak pawl cu ZBC a tuan sung ih suakmi thu a siih atu san
tiang zokhal in a dik, a tha an timi a si. (A thu kim deuh in CCOC thuanthu a ,
e..a. 116 ihsin 129 ah a um). Keimah khal hi tikcu caan ah KVBA GS ka siih ZBC EC le
Consultation caan siar lo kom aw caan ka nei tuk nawn lo. MBC le MCC lam ihsin upa
rading an um tikah hmuak le thlah _ j. tuanvo in pek theu. Himi hnu ah ZBC lamah MBC,
MCC lam ihsin mikhual tla a tam tuk nawn lo.
6. BBC(MBC) ah Hna A Tuannak
Rev. C. Hrang Tin Khum hi BBC (Atu MBC) ah 1984 January ihsin 1985 kum September 5
ni a thih tiang Associate General Secretary a tuan. Laimi sungah BBC EC hmaisabik a kaitu
a siih BBC Full time Officer hmaisabik khal a si. Thudik a dinpi tuk ruangah zungsung
hnatuannak ah miphun dang pawlih tanpi lonak tiang a tong (Asinain Kawlram sung
Convention dang dang ihsin cu an duhzet, ziangahtile hnatuan a tluang an ti). Curuangah
thinnatnak tumpi a tuarnak tla a si thei. A thih hlan siizung (eq ) a kai hlan ah in sim dah.
Siizung a um ding tik khalah BBC EC meeting laifang a siih inntlun ihsin inntang tiang
motor sung luhnak dingah keimah in ka cawi. Cumi EC meeting in BBC AGS term hnihnak
a tuansal ding khal harsa nawn in relcat a si. Cucu thudik, thu fel parah a dinpi tuk ruangah
a si. Cun Nomination Committee member a simi Rev. U Win Tin khal in Rev. Charles cu
ziangkhal sisehla term hnih tal cu a tuan a tul hrimhrim tiah in sim.
7. Keimah Pumpak in Ka Hmuh daan
a. Miphun thleidannak a langter lo. Minung zokhal miphun thinlung nei lo taktak cu an
malzet.
Asinain keimai' hmuhnak ahcun Saya Khum hi ZBTS tlawng saya a tuanlai khalah
tlawngta zapi in an duhdawt. Ca a duhzet ih tlawngta zate hrangah duhsaknak bangrep
a nei tiin ka hmu. Mi thleidannak a nei lo tiding a si.
KVBA le ZBC ih hna a tuan tik khalah miphun buainak a um theu nan a karlak ah, a
laifang ah a ding ringring. Tlunlam ih bomnak ngah ding tik khalah bangrep in a ruatsak
ih a zem hngai. KVBA ih hna a tuan tikah Tedim tong a thiam ih tlunah Tedim lam mi
pawl a kom tuk deuh a bang ruangah Falam mi unau pawlih soiselnak a tong.
b. A ral a tha. Tlunlam upa pawl hnenah ram hrang a si ahcun ziangvek thuhla khal a sim
ngam, a tong ngam, a dil ngam ih a suahpi ngam a si. KVBA Headquarter - qe .. q . .
ngah ding a zuam lai ah thawnginn sung luh ding tiangtiang hman a si thlang nan,
Kawlrampi . _. hman hi Rangoon Sule lamzinpi ah pi 100 hman a kau lo a tiih
napi in a tang ngam.
c. Hnatuanpi a duhdawt, mi zawn a ruat. KVBA GS a tuan sungah farah nauta hrangah
compassion le Child-care program ah mi harsa deuh a tanpinak le miphun telkim ding
in a tawlrel. Boarding master khal cuvek thiamthiam in a hril ter. A sungkhat pawl kha
a thupiter hmaisa lo ti ka thei. Driver tuantu ding khalah mi harsa le a thiammi poh cu
a hmang. Culai ah Driver cu U Khai Do Lang a siih a cancan ah U Mang Bawk a hmang.
Vei khat cu Rangoon in a rak tlung ih keimah in KVBA Jeep thawn ee . ah ka va
hmuak. Driver pa teh in ti. Ka hngak thei lo, Saya Khum in a mawng thei pam a tiih a
tlung zo, ka ti. Khai Do Lang in a pu cu cuti men in a tandah lo, nangmah in na mawng
a si lo maw? in ti. Kei in mawng ko aw, amah na ton tikah sut leh aw, ka ti. A duh lo ih
keimah kha mawng hnik aw a tiih in mawng ter. Ka mawng thei tikah a mang a bang
zet. Ziangtin na thiam? Hrang Hmung nu hnenah mawtaw tawh (e.) na dil thup a si
ding, in ti. A si lo, ka ti ve. Kumkhat sung na mawng daan ka lo zoh theu ih ka thiam a
si ko. q. e. . e. ._ e_ e. q.e. ka ti. A thaisun ah Driving Licence
tuahsak dingin Kalewa qe ah in fehpi. Culai ah eeeq e in licence an kai ih
Laimi q._._ _ee_.e kut in in tuahsak. Tusun ni tiang ka Driving Licence cu
1975 kum ih in tuahsakmi kha ka nei ringring hrih.
Cun KVBA General Secretary kum 7 a tuan sungah keimah thawn 1974-1977 kum 3 sung
kan tuan tlang. Kum khat cu 1975-76 Youth Secretary le Associate General Secretary ka
ceem phah. Cumi kum (1975) in ZBC EC ah amah in KVBA upa pawl hnenah a sim vekin
tusun tiang ka tel theinak a si. Kum 31 sung Pathian hna ka tuan sungah kum 5 siar lo ZBC
EC ah kum 26 sung ka tel theinak khal hi Saya Khum ruangah a si.
Curuangah Saya Khum hnen in ka hmuh mi, ka zirmi le ka zuammi pawl cu;
1. Thuhman , thudik le felnak dinhmun nei ding.
2. Hnatuanpi thawn (tlunlam, tanglam) rem aw ding.
3. Mi thleidannak nei lo tein mi zawnruat in hnatuan tlang ding.
4. Mi upa upat in biak thiam ding.
5. Peek siannak lamah zuam ding. Tirhfak lo ding.
(Mikhual a zoh thiamnak, rawl dar a zuamzia cu a mak ih innsang nu pawlih an retheihzia
ka hmu ngah. Asinain neh hnu hrangah thluasuah tumpi ah a rak cang)
KA PHILH KHAWH LOMI KA HAWI THABIK REV. CHARLES HRANG TIN
KHUM
- Rev. E. Za Bik
M.I.T., Insein
Introduction:
A HMAISABIK AH REV. CHARLES HRANG TIN KHUM PHILH lonak caah timhtuahmi cauk caah caqial
a ka fialtu a fapa CJ Hrang Hmung cungah ka lawm. Tuanbia chungah a luutmi thil sining
qial tikah mirang nih cun a qhawnnak (strength) le a derthawmnak (weakness) hi a sining in
an qial tawn. Cucu a phung hrimhrim zong a si. Cucaah a tanglei ka qialmi ahhin Rev.
Charles Hrang Tin Khum a derthawmnak ai tel sual ahcun careltu nih a ruah zia rak ka
thiam piak u ti kha a hmaisabik ah chim ka duh.
1. Rev. C. Hrang Tin Khum he kan i theihnak
Saya Hrang Tin Khum hi Burma Divinity School (atu M.I.T) ah Bible a rak cawn liote hin
kan i thei cang. Culio a cawnpi hawikom hna cu Rev. John Cuai Sang, Rev. Jones Mang
Hup, Rev. Abel Hram Luai, Saya Sui Ling, Rev. Billy Saw Ling, Rev. Robert Hniar Ceu le
Sayama Hnem Iang te hna hi an rak si. Cu hna lakah amah hi senior bik a si. Cu lioah
Rangoon ah a ummi Laimi hi kan rak tlawmte i Lanmadaw Baptist Church ah kan rak i
pum. Kan min ah RCCA (Rangoon Chin Christian Association) tiah kawh a si. Lanmadaw
Baptist Church i Associate Pastor a simi Rev. U Thein nih hin Bawipa Zanriah hi thla khat
voi khat a rak kan peek tawn. 1960 kum February tiang Saya Hrang Tin Khum hi kan
RCCA ah hin C.E. Secretary a rak kan quan piak; keimah kha amah bawmtu (Joint Secretary)
ka si. 1961 February in keimah nih a rian kha ka chaan. Amah hi mifel a si pin ah rianquan
zia a thiam i kan rak upat ngaingai. Amah sinin rianquan zia (experience) tampi ka rak i
laak khawh phah.
2. Saya C. Hrang Tin Khum he kan i hawikomhnak
Kei hi thinlung phun dang ka ngei ka ti hnga maw, zei ka ti hnga dek. Minung ka si ve
bantukin hawikom cu tampi ka ngei ve ko nain a taktak ka hawiqha bik cu minung pahnih
lawng an si. Cu hna cu Antony Ngun Uk le Charles Hrang Tin Khum an si. Antony Ngun
Uk cu a nung rih. Charles tu nih cun a ka thih taak cang. Saya Hrang Tin Khum cu a thihnak
hmanh kum 20 a si cang nain a philh in ka philh kho lo; ka thinlung chungah a nung peng
ko rih. Cucaah Amerika ka kal fate Saya Hrang Tin Khum fale kha telephone tal in "ka fale
nan dam maw" tiah chonh khawh ka zuam qheu hna. Careltu nih zeicadah Hakha miphun
hmanh a si lo mipa he cu tluk in hawikom qha an si hnga ti hi hngalh nan duh qheu lai caah
' a ruang' von langhter ka duh.
A tawinak in chim ahcun Rev. Charles Hrang Tin Khum he hin kan thinlungput aa khat.
Insein Bible sianginn ah ca a cawn lio in a thinlungput ka zoh lengmang tikah hi pa cu ka
upat khawh mipa a si. Mi ding a si tiah ka hmuh. Biatak le biadik hi a tanh zungzal. Discipline
(sii-kaan) a ngei. Mi thinlung thiang, nek-neih nahchuahnak a ngei lomi pa a si. Asilo tiah a hmuh
ahcun mi hmai a zoh lo, a-piat-ta. Aa hmaithlaak cang mi rian ah ai biatak mi pa a si. Mi tampi nih
"a hring-rho a chia" an ti nain a chungah a ummi a thinlungput an hmuh khawh lo caah a si.
Amah belte a poi ve nak cu - kha bantun minung nih cun dawtu tam kan ngei ve lo. Cu
zong cu a poi ah kan chia bal ve lem lo. Anih le kei i kan celh lo cemmi, kan paw a faak
cemmi cu 'khe-hlen' (hypocrisy) hi a si. MBC meeting ahhin kum tamtuk ai telmi a si tikah
Pastor cheu khat cu ca-de-dep te (khe-hlen) in bia an chim tikah a celh tawn lo i a hmurka
hi a puarhrang, a thin a tawi tiah mi tampi nih an ruah phah. Ka palh kho, ka hmaan kho,
ka palh sual a si le careltu nih hung ka ngaithiam ulaw - keimah ka hmuhnak ahcun Saya
Hrang Tin Khum thinlungput a ngeimi atu lio ZBC ram chung ahhin Pathian rianquantu
minung pahra um hna seh law kan ZBC ram cu a qha sut ko lai tiah ka zumh.
3. ZBC ah General Secretary a tuanlio
Rangoon ah meeting ding i a rat caan poh ahhin ka sinah a rak ka leeng ta zungzal i kei
M.I.T. ah B.D. ka cawn lio a si caah lakphakti hi a ka dinpi ta tawn. Voi khat a rat ah siseh,
voi hra a rat ah siseh a chim zungzal tawnmi cu: "Kawi Bik, B.D. cawn naa liim cun Z.T.C.
ah Principal in na kan bomh ko lai" ti lengmang hi a si. Kei nih ka lehnak tawn cu: "Charles,
Laitlang ah ka hung tlun tikah ZBC le TABC upa nih nan ceih lai i khoika hmun ah quan seh
nan timi poh Pathian fialmi a si tiah ka pom ko lai; ka dua, voi tamtuk na ka chimh cang i
a zeiti hlei in bialehnak ding dang zong ka ngei hlei lo" ka ti. Asinain MBC General Secretary
Rev. Victor San Lone nih MIT ah saya quan ding a ka fial lengmang ruangah MIT ah saya
rian ah ka von luh tikah Rev. Charles Hrang Tin Khum cu a ngeih a chia, ka cung ah a thin
zong a hung phah. Asinain mi qha, mi lungthiang, thinlung chungah thinhunnak saupi a
chia lomi a si caah tlawmpal ahcun hlan bantukin kan i daw than qhiamqhiam. ZTC ah saya,
sayama laaknak ding caah "na siangakchia chung hin cathiam, Pathian rian ah i peeknak
thinlung a ngei mi ahodah an si" ti hin a ka hal tawn.
Voikhat cu Rangoon a phanh le cangka in ka sinah a ra; biapi tukmi chimh ding kan ngei a
ti. Cucu zeidah a si tiah - Laitlang ah fak ngai in ka zaw i Falam siizung ka um chungah
Pathian nih ka thinlung chungah ZBC nih thlanglei Laitlang ah Mission rianquan a herhnak
a von phuanmi a si - a ti. Kei zong nih a herh taktak ning ka hngalh tawk in ka chim hnu ah
thazaang fakpi in ka peek ve. ZBC upa hna nih Saya Hrang Tin Khum ih ruahnak an cohlan,
CCOC an von thok i Saya John Cuai Sang nih cak ngai in Mission Secretary a von quan;
Pathian nih a rianquannak a von hlorh ciammam i kan rak ruah ning nak in a let tampi in
hlawhtling a si caah Laimi sinah Pathian Bia a phanhnak kum 100 tlinnak puaipi ah 1999
kum ah Hakha ah siseh, Amerika khuapi Washington D.C. ah siseh Laimi vialte nih Pathian
kan Pa kan thangqhat phah. Hi thil lianngan - CCOC - thoknak ding caah Pathian nih mi
ding, mi qha, A rianquannak caah a dam lo can tete hmanh ah thih ngamh in Pathian caah ai
pee mipa - Rev. Charles Hrang Tin Khum - a hmanmi ka ruah can poh ah kai lomhnak
nganbik pakhat a si. Amah belte kum 100 tlinnak puaipi a mit te hmanh in hmu ta manh
loin a kan thih tak mi ka ruah bel ah ka celh ve tawn lo. Pathian khuaruahning le tuaktanning
cu minung nih cun kan hngal koh fom lo cu ta mu!
ZBC General Secretary a quan lioah 1979 kum dongh lai ah Rangoon ah a rat lioah Rangoon
Chin Baptist Church (atu ahcun CBC tiah a min an thlen cang) thok uhsih kan ti i na hna a
tla maw tiah kan rak hal. Zeihman i ruat cungcang loin: "Kawi Bik, thok zokzok uh. ZBC
nih a herhning poh in kan in bomh hna lai," tiah thazaang a rak kan peek. Amah hi "Laimi
le Baptist" ti hi a bia tlaihthleng a si zungzal bang in Rangoon i a zeizei ti loin bu kip komh
in kan i pumh mikha ka zoh kho lo, a ti. Amah Rev. Charles Hrang Tin Khum thazaang
peeknak le cu lio MBC General Secretary Rev. Victor San Lone thazaang peeknak thawng
in duhsah in RCBC cu kan von thok khawh phah.
4. Rev. Charles Hrang Tin Khum cathiam a sinak
Insein Baibal sianginn i c a rak cawn lioah hin kum tinte amah taang (class) chungah
pakhatnak lengmang a si pinah Degree an laakni zongah amah nih kum 4 chung marks
fonh zong ah pakhatnak a si caah Graduation Speech zong amah nih a peek. Keimah zong
(acozah rian ka rak tuan lio) a ka sawm ve bantukin ka kal ve i a biachimmi cu ka ngai ve.
A chimmi cu "Rome ah Paul thawng a tlaak lioah khan Paul nih a vorhlei kut tluk khan in
a rak i bochanmi amah a bawmtubik Demas nih Thessalon khua leiah lopher a zaam tak.
Jesuh le a zultu hna cu a hnubik zanriah an ei lioah Jesuh nih, 'nanmah lakah pakhat nih nan
ka leirawi te lai' a ti lio hna ah khan zultu hna nih 'Bawipa, keimah ka si maw' tiah an hal
bantukin nihin Bawipa kan zumhnak ahhin Demas bantukin Jesuh kan zumhnak ahhin
hrokhrawl hna kan tuah maw, zultu hna nih Bawipa keimah ka si maw tiah an hal bantukin
kan lungthin i thlokdap zau in kanmah le kan mah i hal ve uhsi" tiah a rak chim.
Saya Hrang Tin Khum hi B.Th. degree te lawng a ngei nain MBC General Secretary Rev.
Victor San Lone nih hin ka sinah voi hnih thliahmah te hitin a chim: "Ko Za Bik, Rev.
Charles cu B.Th. degree te lawng a ngei; kei cu B.Sc., B.Ed., B.R.E., M.Th. degree hna ka
ngei nain dah ngai Saya Charles Hrang Tin Khum (culio MBC Associate General Secretary)
nih ramdang le Valley Forge (USA) hna i ca a qialmi ka rel tikah a English an qha tuk i ka
khuaruah a har. Kanmah pahnih lawng hngan cu a taktak ahcun a English hnarcheu hmanh
ka banh lo. Hi pa hi khawzei ah dah hi tluk English hi a cawn?" tiah a ka hal. Kei nih "Thra
Tha Loo nih Pre-Class in Final Year tiang English a chimh mi vialte hna lakah Saya Charles
cu a peipar ah a laam termi pei a si cu" ka ti. Thra Tha Loo hi Mirang chan lioah Rangoon
University ah English chimtu saya a si nain vanchiat ah Kawlram mahte uknak a von hmuh
tikah Thra Tha Loo cu a miphun le acozah kha heh tiah an i doh caah promotion an pee duh
tilo i lung dongh in a rian in ai phuah hnu ah Burma Divinity School (atu MIT) ah Pathian
rian ai pee i ca a chim. Cucaah Saya Hrang Tin Khum nih KVBA ah Association Secretary
a tuanlio ah siseh, ZBC ah General Secretary a quanlio ah siseh Thra Tha Loo cu "ka cizu-
shin, ka pa" a ti i Rangoon a rat can poh ahhin laksawng a von phurh lengmang tawn. Thra
Tha Loo nih hin Saya Hrang Tin Khum le keimah hi kum tampi chung a siangakchia vialte
hna lakah fapa dawt in a kan dawt. Fapa hmanh khi va ngei seh law kanmah a kan dawtnak
leng in a daw thiam ti hnga hme maw ti tluk in a kan dawt. Asinain zapi caah English
Literature a chimh mi hna le bang cu an zul kho tilo i ca a chimh pah in siangakchia zapi
cu an ngu. Cucaah 1976 kum thok cun Rangoon University ah a rak cawnpiakmi College
English (1
st
& 2
nd
yrs) le English Literature (3
rd
& 4
th
yrs) Insein Bible sianginn ah a kan
chimh tawnmi cu an ngawl ter. "Cu tluk a va paam khawh ning cu" tiah Saya Hrang Tin
Khum he kan ti tawn.
MBC ah Associate General Secretary in a von i thial hnu cun khua can ahcun: "Kawi Bik,
kan i ton lonak a sau. Saya Cuai Sang le a dawng nu, nang le nan nu tiin cawnninga (Friday)
zan cu a riak in rak kan leng te uh, zanriah kan rak chuan lai" a ti i kan i leengkai qheu.
Keimah belte nih zarhteni cu zanriah kan hrawng uh tiah ka rak sawm hna. Saya Charles
nih a manh ding zarhteni a chim tikah - a hmailei zarh thumnak zarhteni ah kan ra te lai a
ti. Zarh thum a rauh tikah keinih ka philh ve awk ai! An rat tikah zeihmanh kan rak i ready
ti lo i an nupa in an kir. Kan nu nih cun ningzah na ka huah ter a ti i a ka thah deng. Cu lioah
Rev. Cuai Sang cu MIT ah B.D. a cawn lio a si. ZBC lioah CCOC rian ah kutsih in rian a rak
quantii mi hawikom qha tuk an rak si. Charles te inn kan len i zanriah ei khawh in Scrabble
kan i kah tawn i umhar capo khin Saya Cuai Sang nih Scrabble biafang chiahning a von i
palh can poh ah khin: "Kawi Cuai --- B.D. cu cawng lo cawng law na ka tluk bal rua lailo
hih" a von ti tawn i Saya Cuai Sang nih: "Hrang Khum --- ka dua na ka zomhtaih ngai ko ee"
tiah a von ti khin dang lengmang in kan ni tawn.
5. MBC zung chung ah a kut tangmi an voi-vai.
A cunglei ah ka chim cang bangtuk khan Saya Charles cu mirang discipline a ngeimi, mi
ding, rian ai hmaithlaakmi ah thi deng rianquanmi a si tikah MBC zung i kum sau nawn
rian a quanmi rawn minung sining le rianquanning a zoh hna tikah a zoh in a zoh kho hna lo,
"mi hrokhrawl pawl, a-chawng-tama" a ti hna. Cucaah a hnu deuh ahcun (i) zinglei zung
nan kai tikah nan min nan qhuut lai, a caan (time) nan qial lai; (ii) zanlei zung in nan tum lai
ah nan min nan qhuut lai, a caan nan qial lai tiah order a chuah. Cucu discipline ngei lo caah
cun hrokhrawlnak a donh cang hna i uite ek-chuak an lo cang. Rev. J. Qial Dum le Rev.
Simon Pau Khan En Rangoon i meeting an rat can ahhin a thlitein an chimh tawn hna.
Anmah nih le Charles cu an chim ngam ve lo; cucaah keimah tu kha ui hrut forh in an ka
forh i Saya Charles chimhhrin kha an ka fial. "Nannih cu pyi-ne nan si, kei cu baho ka si a
kan ti tawn caah chim hmanh usih law a ngai duh lai lo. Hawikom qha nan si caah nang na
bia cu a ngeih deuh lai ti kan zumh, hong kan chimh piak ko" tiah keimah lehlam kha ralsa
ah an ka terh. Ka duh ve lo; asinain an ka hneek chih caah "ee" tiah ka lehkhan.
Telephone ka set cia. Kan i ton lonak zong a sau pah cang caah tuchun cu keimah ka ra lai
i a leeng ah chuncaw ei usih ka ti i "a qha ko" a ti caah nikhat cu a sinah ka va kal. Bia pipa
kong a si caah a nupi le a fale hmai i chim kha ka duh lo. Cucaah kanmah pahnih te lawng
Dufferin siizung pawng rawl dawr ah rawl kan ei pah in ka von chim i aw -- ka bia hmanh
a dongh hlan ah keimah lehlam kha thah phah a ka timh. "An hrokhrawl ning hi zing ah
nazi 10 hnu hna ah zung an kai; tlawmpal luklak an um i chun in an chuak i zung tum tiang
an chuak ti lo; cu bantuk mi hrokhrawl hna cu maw na chim piak hna" a ka ti i keimah tu
kha sual le hrokhrawl a ka canh. Kei nih: "na chimmi cu a hmaan ko; asinain na theih ve
awk cu kum tamtuk in a rak kawi cangmi fung cu chikkhatte in din ter khawh a si lo; Kawl
le Lai kan i dannak cu hi dahawh a si cuh. Hranhram in din ter na zuam hmanh ah nangmah
MBC zung i na quan ti lo hnu cun anmah kel qhiamqhiam an si ko lai. Na se-ta-na an in theih
piak duh tung lo i huat tu na tong. Cucaah a nemnak tein zapi bia na ruah qhan hna tikah
"sen kan qhuut ter mi hna kha zei ruangah ti nan theih ko cang caah hi hnu cu sen qhuut hau
ti loin zungkai zungqum tikah felfai deuh tu in Bawipa rian kan i thimmi ah quan cang hna
usih" tiah chim hna law cauk kha cu laa ko cang; huat na ton tikah na hawikom le zong kan
tuar kho ve lo hih; an si poh in va si ko hna seh" tiah ka ti. A hei ruah ve tikah "huat lam ka
tong" a ti ve a si lai cu; a hnu ahcun a von i rem sut cang.
Ka kawi qhabik Saya Hrang Tin Khum - miding, biatak le dinnak aa tlaihmi, lungthin thiang,
nek-neih nahchuahnak ngei lo, thinhunnak ni a tlaak ter lo mi pa, din lonak kha bia-hraang,
aw-hraang in bia a chim nain zeitikhmanh ah mi cung ah ruah thiamnak a ngei mi pa-
bantuk hmailei kan Lairam ah tam deuh in kan Pa Pathian nih kan thlaak hram ko seh tiah
thlaza cam bu in, ka bia ka dongh ter.
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM THU
- Rev. R. Qha Biak
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM CU TOUNGPHILA KHUASATTU Pu Hlei Hmung ih tupa a si. State
Middle School, Toungphila, Tahan (atu No. 2, State High School, Kalaymyo) ah Toungphila
khua ihsin a kai hmaisatu pawl an si. Cu laiih a kaipi pawl cu U Mung le U Ling Za Kap tla
an si. Toungphila khua ihsin phun 10 (Matric) ong hmaisabiktu khal a si. Curuangah Tahan
Middle School ih kan kai lai ah Saya Sein kan timi pa in "Toungphila in Middle School nan
nei nan Hrang Tin Khum lawng phun 10 ong nan nei, ca zuam uh," a rak ti qheu. Rev. C.
Hrang TinKhum cu Serampore Matric a ongtu pakhat a si.
Keimah thawn qhateih kan theih awknak cu 1968 kum, Falam Baibal tlawng kai dingih
ka tumtah laiah Mizo tapung in Falam an rak lak ruangah interview khal phi thei loin
Myaungsone khua ah ka tlung sal. Ni 10 hnu ah Falam ka hung so salih ka rualpi dang
pawlcu ca an rak zir rero zo. Curuangah tlawng lut thei ding ka si nawn lo. Asinain Rev.
C. Hrang Tin Khum in i zaangfah tuk ruangah Sayagyi Paul Thuam Thang hnenah interview
phi tersal dingin i dilsak ih cutin interview cu ka phi sal. Cuti cun Saya Khum ih ruahsaknak
in Falam Baibal tlawng cu thatein ka kai thei. Tlawng Saya cu 3 lawng an si: Saya Paul
Thuam Thang, Saya Charles Hrang Tin Khum le Sayama Rebecca Hnem Iang tla an si.
Rev. C. Hrang Tin Khum inn Church History le Revelation in zirh. Cazirh a thiam ngaingai.
Tlawngta pawl khalin kan duh ngaingai. Amai' in zirhnak ruangah Revelation hi ka thei
deuh ngaingai. KVBA ram sung Kawhhran tamnawn ah Revelation ka zirh sal thei. Hihi
Saya Hrang Tin Khum ih in zirhthhatnak ruangah a si. Ca in zirh lai khal ah a qong qheumi
cu, "Ka theihmi hmuahhmuah in ka lo sim qheh so khaw!" in ti qheu.
A hmaikum 1969 cun Saya C. Hrang Tin Khum cu Toungphila kawhhran pawlin an Church
Pastor dingah an laksal. Cuti cun amah can-ai ah Falam Baibal tlawng saya dingah Saya
John Cuai Sang lak a si. 1970 kumah Falam Baibal tlawngta pawl in ZBC upa pawl hnenah
ca pakhat ngan in Baibal tlawng saya dingih kan duhmi kan langter. Cu pawl cu: Rev. C.
Hrang Tin Khum, Saya James Qial Dum le Saya Simon Pau Khan En tla an si. "Anmah
pathum in Falam Baibal tlawngah Baibal in zirh asile tlawngta pawl khal kan thiam dingih
Baibal tlawng khal a hmin a qha ding," tiin. Asinain ZBC upa pawl in zianghman in tawlrel
sak lo a si hmang, thudang theihmi kan nei nawn lo.
Rev. C. Hrang Tin Khum cu 1970 kum hsin 1977 kum tiang KVBA ah General Secretary a
quan. Amah hi KVBA ih Full time General Secretary a pahnihnak a si. Amah hlanah Rev.
Sein Twe in kum 3 lawng a quan man. Zung hnaquan khal a thiam ih a zuam khal a zuam
ngaingai. Ca ngan daan, ca bil daan le ca-ik parih ca ngan daan tiangin a felfai ngaingai. A
qong qheu mi cu Zung ca cu Zung ca vek a si ding (, e._ , e.a e q._) ti a si. Vei khat
cu a hnenah ka leng ih Stancil thawn ca a nganmi qheh deuh lo ih a taantakmi ka hmu. Kei
khal in a ca ngan qheh lomi cu theh koin ka ngan beet sak. Asinain ka ca nganmi cu a duhlo
ih stancil hlon in a thar in a ngansal. Cuti ih a hnaquan ka hmuhnak in 1977 kum ah KVBA
zung ih AGS hna ka quan tikah ka Sayapa Rev. C. Hrang Tin Khum ih zirh bangin type ca
ngan khal ka ralring thiam ih cakuat bil daan le ca-ik par ca ngan daan tiangin amah ih in
simmi ka thlun tata.
Rev. C. Hrang Tin Khum hi luhmuhzi (e . eq) thiam zet a si ih nauhak upa ti loin rualpi qha
in a hmang thei. Asinain a dik lo tiih a hmuhmi parah zozo khal hmaisongnak nei loin a ti
ngam hluahhlo theu. Vei khat cu Saya S. Dang Bil in Pyinkhonegyi khua ah "Nunau in
thlarau an nei lo," tiin a sim dah. Cucu an kawhhran upa Pak Piang pa kan timi in thinhengzet
in "Dang Bil, cuih thu cu zo in a lo zirh?" tiah a sut. Saya S. Dang Bil khal i, "Saya C. Hrang
Tin Khum ih in zirhmi a si," tiah a let. Pak Piang pa cu a thinnuam loin Rev. C. Hrang Tin
Khum ih zungkhaan (KVBA zung) ah a lut ih, "Cuvek thu na zirh maw si?" tiah a sut. Cuih
ni rori ah Saya Khum in Saya S. Dang Bil hnenah, "Na puantom thawn tuzan ka hnenah ra
riak aw, thu poimawh tuk a um," tiah ca a kuat. Saya S. Dang Bil khal cun GS thu peknak
bangin a puantom thawn Saya Khum hnen ahcun a va thleng. Zanriah an ei theh in Saya
Khum in, "Dang Bil, thaizing ihsin thokin KVBA ram sung Kawhhran tinah zankhat vivo
riak in, 'Nunau in thlarau an nei sal zo' tiah na sim vivo pei" tiah a tiih Saya Dang Bil cu a
mithmai nuam lo zetin a ret.
1974 kum ah ZBC Mino Training cu Chaungkhuah khua ah tuah a siih MBC ihsin Youth
Secretary Rev. Aung Kyaw Zan khal a hung thleng thei. Cutawk ah Saya Khum cu Saya
Dang Bil thawn Volley Ball single in an zuam aw. Training kaitu kan zate zoh dingin Saya
Khum in Order a suahih kan zatein kan zoh qheh. Cuih zuam awknak ah Saya Khum in
Saya Dang Bil cu a neh riai. Mirang qong, Kawl qong le Lai qong khal phun tampi thiam a si
bangin KVBA Secretary a quan sung cu KVBA in MBC hmai ah siseh, ZBC hmai khal ah
siseh mithmai kan nei ngaingai. Saya Khum cu amah khal Yangon culai ah Burma Divinity
School (atu MIT) tlawng suak a si bangin Yangon lam ihsin upa le saya a ratu hmuahhmuah
cu amai' mitheih lawnglawng an si qheh. Amah hi KVBA ihsin Baibal tlawngsuak a
pahnihnak a si. A pakhatnak cu Rev. Ngo Kam a siih Insein Kawl Baibal tlawng ihsin
ongmi a si. Mirang Baibal tlawngsuak ahcun a pakhatnak a si.
Vei khat cu KVBA General Secretary a quanlai ah a hnenah ka leengih Namtong ih ser
dingah Motor Spring sia ka va dil. Saya Khum in, "Pastor cu Nam ser dingin Motor spring
sia tivek hawl le dil ding kan si lo. Nam na duh asile Nam zuarnak ah feh awla a man va sut
aw. A man khal na neep lo peiih an ti zatzat in na lei ding," in ti. Cun in sim beet hrihmi cu,
"Hnipuan khal tampi neih ding a si lo. A qhami malte lawng nei aw," in ti hrih.
KVBA Secretary kum 7 a quan qheh ih ZBC General Secretary quan dingin 1977 kum ZBC
Triennial khawmpi, Khampat khua ah hril a si. Cuti cun ZBC Secretary a ngah hnu ah "Saya
Khum, ZBC General Secretary teh hi na quan thei ngaingai pei maw, mifim, mi thiam le an
tam si," ka tiih Saya Khum cun, "KVBA Secretary hnak khalin ka quan thei sawn ding.
Ziangahtile mifim tampi pawl hnenih hnaquan cu a ol in a nuam sawn. Mi aa tampi hnenih
hnaquan so khaw a har sawn," tiah in let. A qong vek ngaingai in ZBC General Secretary a
quan tikah a quan thei ngaingai ih "ZBC Rolung Buntu pakhat" ah a cang ngaingai.
Asinain vansiatnak ah ZBC Secretary a quan sungah a duhdawtzetmi a innsang nu in 1978
kum ah a thihsan.
Kum a liam hnu ah nupi ding hrangah SAT quanlai Sayama pakhat sut dingah Rev. Thang
Khaw Khai (culai ih KVBA General Secretary) quanvo a pek. Cuih quanvo a pekmi cu a
hmaikum Khuasak khua ZBC EC ah a thu theihter sal ding a si. Saya Khai khalin a sutter
mi fala khal a ngah ko. Asinain Saya Cuai Sang ih tawlrel saknak in Duh Hoi thawn an quai
( ) deuh ringring ruangah Saya Khai khalin fala a ngah zo thu a sim ngam lo. Saya Khum
khalin Saya Khai in ziang thu i sim fawn lo ih "a ngah lo a si ding" tiah a ruat ve. Cuti cun
a reihlan ah Nu Hoi thawn an nei aw. (Thusuh awk fukfi ngam lo khal hi a poimawh thei
ngaingai). Cuhnu ah Saya Khai ih a suhmi fala cun, "Pastor tezong leilawt thei thong zam
ve" a ti, an ti.
Daw Duh Hoi thawn an umtlang ngaingai tikah harsatnak tampi Saya Khum in a tong. Inn
le lo thu ah siseh, amai' hnaquannak lam thu ah siseh mualphonak khal tampi a ton phah.
Curuangah Saya Khum in a qongmi pakhat cu "Women is necessary Evil" a rak ti. Cuti cun
Daw Duh Hoi thawn an umtlang vivo ih MBC ah Associate General Secretary a quan laiah
a duhdawtu Pathian in a hnenah a lakta.
Saya Khum hi: - Sikaan (e_ . ) nei zetmi a si.
- Leibak a nei dah lo. A thlahlawn in daih tawkin a in/ ei thei.
- GP Fund pawl Bank ah Certificate in a ret ringring. Keimai theih tiangah
Ks. 90,000/- man a ret (Culai ahcun Jeep tawkfang pakhat lei a theih a si).
- Nauhak khal a pawlkom thiam ih upa khal a pawlkom thiam.
- A dik lo tiih a hmuhmi parah zohman qihmi a nei lo.
- Hlasak thiam ciamco cu a si lo nan hla a thei ngaingai. Ka hnen ih i simdah
mi, a hla duhbik mi 2 cu "Come Thou Fount" timi le "Jesus Loves Even
Me" ti hi a si.
- Ziang a tuah poh le quanvo pekmi poh hi paihzet in a quan.
- Dignity nei ( .o ) thiam zetmi a si.
- Qong phun tampi thiammi a si: Mirang, Kawl, Zanniat, Hakha, Tedim,
Sizang, Falam, Tapong, Bualkhua, Ngawn, etc.
- A kutngan hi a mawi ih a fel. Zozo khal ih siar theih a si.
- An innsang rawl an ei tambik cu Kala pe ( e.. ), anqam le pazun ro
(. e e. ) a si. Kala pe a kio ih anqam le pazun ro hi tihang ah an hmang.
Vei khat Yangon a tlawn tikah pazun ro hi a cuai in a leicia qheu.
- Thu hi a si vekin a rel. A santlaihnak khal siseh, a thiam lonak khal siseh
thuhmi a nei dah lo.
- Saya Khum hi a piangthar lo, Piantharnak dodaltu a si an ti. Asinain Saya
Khum hi a hnaquannak le a pumpeknak kan zohtikah mi piangthar ngaingai
a si. A dodalmi cu piantharnak si loin Hlimsang pom daan sawn hi a
dodal sawnmi a si.
- Laimi in khaisangtu cu Baptist Kawhhran a si bangin Laimi le Baptist hi a
qhen aw thei lomi a si, ti hi a qong ringring mi a si.
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM
KA HNGILH THEI LONAK
- Rev. J. Qha Nei Thang
Ngaphe.
KHUAHLAN IH PI LE PU, NU LE PA PAWL IN THUANTHU ROLING IH an rak sim qheumi tuisun qhangthar
nonawn lungthin sungih a caam mi letsel sahnar a liam cia zo mi pawl ih zuun ngai hi a
harbikmi le sim lo le rel lo ih um menpi theih lomi thu a si.
Curuangah kan pa Rev. C. Hrang Tin Khum ih thuanthu mawite le duh um zet a hnaquan
daan tete keimai' hmuhtonmi rori ngan theinak dingah a fapa Rev. CJ Hrang Hmung in i
siansak ruangah lungawinak thu ka sim hmaisa.
Rev. C. Hrang Tin Khum hi "kan pa" ka ti tikah a san tumpi a um. Kalay Valley ih Laimi
Baptist hmunkhat ih kan umkhawm lai ah pabik dinhmun la in General Secretary kum (7)
sung rori in quansaktu a si. Laimi hi qong phun zarawi hmangmi kan si na'n qong le phun le
hnam thliar dang loin bangrep tei in zoh theitu a si.
Cun ZBC ah General Secretary a quan tik khalah Laimi phun qong dangdang hmang tete
thleidannak um lo riai tei in zoh theitupa a si. Zomi Baptist Theological School (atu ZTC)
tlawng ka kai lai ah kan unau Tedim, Hakha le Thlanglam Laimi pawl ram hruaitu upa
pawl le Pastor, Saya pawl, mi tampi in ka hnen ih an simmi ka hna rori ih a hnaquan daan
le a nun daan an lomhnak thu ka theihmi a si.
Myanmar Baptist Convention pi khalah Associate General Secretary a quan tikah miphun
dangdang pawl le zung ih staff, a cazi le hnaquantu dangdang pawl lakah ka suhmi mi
ziang maw ti zat pawl in Rev. Charles cu a nun a fel, a thianghlim, thudik dinpitu le tikcu
fel le hmaantei kilkhawi theitu a si. Mi zaangfah le mi zawnruat thei zettu a siih mi
calpangkhen . e ee zet ih mi thu sim theitu a si. Kan duh in kan ui tuk lawmmam tiin ka
rualpi Pastor hnamdangmi pawlin in sim.
Rev. C. Hrang Tin Khum hi Lai miphun ih kan hngilh thei dah hrimhrim lo dingmi "kan
zate ih pa" a si. Khawsia, khuavang a biatu Laimi tampi hrangah CCOC program hramthok
in "Jesuh cu Bawi a si" tiih Khrih ih rundamnak sungih hruai luttu kan "HOTUPA BIK" a si. Hi
CCOC sunmang a neihmi le amah rori ih hmin a sakmi hnaquannak hi Lairam, Kawlram le
Leitlun pumpuluk dengsuak qheh tertu a si. CCOC cu Rev. C. Hrang Tin Khum thawn qhen
a theih hrimhrim lomi a si.
Keimah pumpak ka hrang ahcun Baibal tlawng i kaitertu le Pastor quan in siseh, Mission
Field incharge tiang ka thlen theinak hi a hrampi i bawmtu le i ruahsaktu cu Rev. Charles
Hrang Tin Khum hi a si. Curuangah Rev. Charles Hrang Tin Khum ka hngilh thei lo ih
vancung khal ah lungawi thusim in cibai ka buk lai ding.
KAN ZAWH DING MI KENEH
Rev. Nun Uk
Hi ti vek in hringtu Pa parah lungawinak nei in duhdawtnak le upatnak a pek thiamtu
Rev. CJ Hrang Hmung te unau pa nga parahlungawinak le sunsaknak tumpi ka nei. Pa le
Facawisang aw ton daan thiamtu, peng le ram ih zohqhim ringring dingmi an si. An nunnak
ah Pathian sunlawinak a lang.
Hngilh lonak Khanlung phun san ihsin Hngilh lonak Cabu tuah san, santhar, sanman
nun hramthok thiamtu zohqhim tlak unauza an si.
Thufim 23:22.
A lo hringtu na pa ih thu ngai aw, Amah um hlah sehla na seem lo ding. Na nu kha a tar
tikah nautat hlah.
Efesa 6:1.
Nauhak pawl, nan nu le nan pa upat uh. Nu le pa upat cu Khristian quanvo a si ih a qha mi
a si fawn.
Kolose 3:20.
Nauhak pawl, Khrih thluntu nan si ruangah ziangtinkim ah nan nu le nan pa thu ngai uh.
Cumicu Pathian lungawi tertu a si.
Hi mi Baibal cang ihsin zir a qulmi pawl:
1.Nu le pa hi kan seemnak a si.
2.Nu le pa thungai le upat hi Pathian thupek le kan quanvo a si ih,cumi cu a qha mi le
Pathian lungawi tertu a si.
Ti tawk zawn ah Nauhak a ti mi hi upa hrangah a huap lo ti ah ruah a ol te, a ngaingai
cu Faate a si mi hmuahhmuah hrangah a si. Cule nu le pa thungai le upat khal hi nu le pa
an nundam lai sunghrang lawngah ruah sual a ol te. A ngaingai cu nu le pa sulhnu khal ah
an zirh ta mi le an duhnak thu cu kan nundam sung thlun in, ngaiding kan si. Cuvek thotho
in kan nundam sung nu le pa upatnak pek ringring tla kan qul.
Curuangah Rev. CJ Hrang Hmung te unauza hi nu le pa thungaitu le upattu,thilqha tuahtu
le quanvo quansuaktu, Pathian thupek a ngaitu le Pathian lungawi tertu an si.
Rev. C. Hrang Tin Khum hi a sungsuak faate pawl lawng ih pa a si lo:
1. Baptist khawhhran duhdawt in ralqhazet ih hruaitu le kilkhawitu kan Pa a si.
2. Mission hnaquannak ah hramthoktu hmaisa kan Pa a si.
3. Felnak le ralqhatnak ah zohqhim tlak kan Pa a si.
Curuangah Rev. C. Hrang Tin Khum hi a san a tawi na'n a thu san a sau. Amah cu a um
nawn lo na'n a tuah ta mi pawl a um lai. Amah cu a cawl zo na'n a hnaquan (mission) cu a
cawl hrih lo. Amah cu daitein a um zo na'n a hmin cu a dai dah lo ding. Sankhuk sandeng
tiang a cam ringring ding.
Rev. Nun Uk
General Secretary
Falam Baptist Association
Falam.
Feb. 19, 2006 (OMSC,USA)
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM IH THUANTHU TAWITE
- Rev. N. Cong Sum
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM IH THUANTHU TAWITE NGAN theinak caanqha ka ngah ruangah
caanqha in petu Pathian ka thangqhat a si. Rev. C. Hrang Tin Khum ih thuanthu tawite
ngan ka duh venak cu biaknak lam thawn peh aw in a hnaquan ka theihmi le ka hmuhmi
a um ve ih hminsin tlak le cawn tlak tampi a um ruangah a si.
An pupa suahkehnak khua cu Lumbang a siih cuih hnu ah Falam peng Parte khua ah an
um. Japan ral hlanpi ah Rev. Thang Tsin le a naupa Pa Za Lian le Pa Hlei Hmung te pawl
hohanak in Toungphila khua an sat ih Lumbang le Parte lam pawl Kawlrawn ah an suk ve.
Cumi pawl cu Rev. Hrang Tin Khum ih pupa pawl an rak si. Cuih khuasattu sungin Pa Hlei
Hmung cu mifim zet a siih Kalaymyo Kawl miphun lakah mithmai a nei zet. Toungphila
khua sungah khuabawi a quantu a si. Mifim var zet a si.
Pa Hlei Hmung ih fapa cu Pa Hrang Duh a siih Rev. C. Hrang Tin Khum ih pa a si. Rev.
Hrang Tin Khum ih Pu, Pa Hlei Hmung cu sakap zet, muksu a si. Japan ral lai ah khuabawi
a si ruangah Japan qih in Laitlang lamah a tlan ve ih Phaizawn tiang a thleng ve ih caan reilo
te a um dah. Toungphila lamih ral tlan pawl cu Phaizawl pan lo zokhal an um lo. Pa Hlei
Hmung khal a thleng ve. Zultu le Tlangphai lam khalin an pal qheh.
Ka nauhak lai a siih ngai nuam ka timi cu: Pa Hlei Hmung in Kawlrawn ramsa tam daan,
khuavang tam daan, ruul tam daan, khuavang pawlin ramsa a kil daan, sakhal pawl um
daan, thingpar ah laan donin sa an bawh qheu daan, an kap ngah tikah sakhal pawlin
ramsa ruangpi tham ta in an tlan leh daan pawl a rel rero mi cu tuksum fawn, ngai nuam
fawn, kaa angko-in kan ngai ringring. Atu Thing Unau kiangte Saikhua tla cu Vui (Sai)
pawl tlanleennak hmun a si. Curuangah Khuasat pawl in "Saikhua" an ti ve tho.
Tahan le Thing Unau karlak lamzin so pi kha, Saikhua lamin Samuat ram lamah Vui pawl
lamzin an tan qheu. Cumi kha Pa Hlei Hmung in a bawh ih Vuicang tum ngaingai a kap ih
a ril cia mi kha a kiang din tikah lu tiang a si, a ti. Laitlang lam kuli pawl tiangin a sa an co
ve dah. Cumi Pa Hlei Hmung ih tupa cu Rev. C. Hrang Tin Khum a siih B.Th. a ong, mino
rinsan tlakzet a si.
KVBA General Secretary a quannak
Kalay Valley Baptist Association cu 1955 kumah din a si. Hmaisabik ah U Hrang Thuan (U
Tha Kawng) in Secretary a quan ih part time hnaquan a si. Cuih hnu ah Rev. Sein Twe in
Secretary a quan ih a hmaisabik full time Secretary a si. Cuih hnu ah Rev. C. Hrang Tin
Khum in Secretary a quan ih kum 7 sung a quan dah.
KVBA Secretary a quan sungah a qhangso ngaingai. Amah hi qong phunkim thiam a siih
mi upa pawl daan a thiam. Mi nauta pawl daan khal a thiam ih ramsung mipi khal
biaknak lam ah an hlawptlo ngaingai. Acozah upa pawl khalin an hmaisongzetmi a si.
KVBA zung lamzinpi hman kha ralbawi pa in himi tiang kan ta a si tiah zung lamzin kha
fiakte in a ret. Asinain Rev. C. Hrang Tin Khum in nasa takin a qang tikah ralbawi pawl
cun an zoh cuahco men. Saya Khum in "Himi lamzin hi cu nan hlan ih tuantu pawl
thawn hi tiang hi siseh, tiih kan rel cia mi a si. Keimah thu lawng a si lo. Association ram
sungih ummi hmuahhmuah in ka dung ihsin minung thawng tampi ih thlunmi so khaw
ka si," a ti tikah an cang ngam nawn lo. Tuni tiang KVBA zung hmuan kaupi le lamzin
kaupi kan neih theinak cu Rev. C. Hrang Tin Khum ruangah a si.
KVBA GS a quan sungah ZBC ramsung khalah mi langsar zet a si. MBC tiang a tel ban ih
Kawl le Karen lakih thurel pa a si. 1975 kum ah ZBC GS Rev. Sang Awi kha term thum
tiang quan a duh ih nainganzi a laih ciammam. KVBA in Rev. C. Hrang Tin Khum hi ZBC GS
dingin thunlut ve mi a si. Asinain Rev. Sang Awi in a cuh thotho tikah mee (vote) thlak a si.
Rev. Sang Awi in mee 113 a ngah ih Rev. Hrang Tin Khum in mee 110 a ngah. Khawmpi
tuahnak hmun cu Tedim Church ah a si.
ZBC GS a ngah.
1977 kum ah ZBC GS hril kum a si lala. Cunah cun an buaipi nawn lo. ZBC Upa pawl an
rim thlang a si hmang. Personal Committee in Rev. Hrang Tin Khum siseh, tiah nominate
an tuah cia. A quan theitu pa in quan thlang seh an ti. ZBC Khawmpi, Khampat ah delegate
in an rel ih midang nominate mi an nei nawn lo. Parsonal Committee in a hmin an phuang
ih a eltu zohman an um lo. Mi pakhat in a kanhkuat zik na'n hnihsuah capo vek a si men.
Cuti cun Chairman in "Nan lung kim maw? Kim... a si le nan kut thlir uh," a ti ih khuari pi
vekin delegate kaitu hmuahhmuah in "huu" tiah kut an thlir thluh.
Vision a neih mi:
Laitlang Khristian cu qhangphawknak in a nuai ih zumnak lam ah kan buai. Culai fangah
Kachin pawl in, "Rampi hrang" tiin minung 300 in kum thum sung (tunghnit tungza)
Thuthangqha phuang in pumpeknak an nei ih a qhazet tiah Rev. C. Hrang Tin Khum in a
theih ve tikah Pathian in vision pakhat a pek. A vision cu "Chins for Christ in One Century"
(CCOC) hnaquan thok dingin a hmu. ZBC Upa pawl ko in thu a suahpi ih an zate lungkimpi
nak in CCOC an thok. "Baptist le Laimi kan qhen aw thei lo" ti hi a qongkam suak tambikmi
a si. Cumi cu mino pawl thinlung sungah a lut tukih tha a tho ter ngaingai.
ZBC in minung 100 kan duh. A dil duhtu hmuahhmuah in nan dil thei tiin thu an suah tikah
minung 100 an kim. 1983 kum ZBC Khawmpi, Thantlang ihsin minung 100 cu CCOC feh
dingin khawmpi qheh zawng zankhawm ah ap a si thlang. CCOC fehtu ding pawl kha GS
in thu a cah ih a thucahmi cu: "Nan hnaquannak ah thlacam rual nan hmang lo pei" tiah a ti.
Hitin a tinak cu anih in pianthar tiih a ti aw mi pawlih tuah daan kha a cohlang thei lo.
Hlimsang pianthar cu ka duh lo. Khrih ah piangthar ding lawng ka duh, ti a si. Ziang
ruangah a kham tile cuih san ahcun 'Pawl sawmnak lam deuh ih hman a si ruangah a duh
lo ih a khamnak deuh cu a si.'
ZBC a quan sung ah ZBC in "Faith and Order" a tuah. Cuticun ZBC upa pawl in Bur thlacam
tha kan pe lo, Amen au ruri tha kan pe lo, Haleluijah au khal tha kan pe lo, tiah ZBC ram
sungah thu an suah. Atu ih ZTC khal hi amai' san sungih khaisanmi a si. A khuaruahmi
pawl hi a sang ta rengreng. Amah lawngte CCOC hi amai' vision a neihmi a si ruangah
ZBC GS term cem in ZBC E & M Secretary hi amah quan ding rori in rel a sina'n kanhkuattu
a um ruangah midang an fial. A thuptein ka zaangfah ka riahsia nasa.
ZBC Hnaquan a theh
1983 kum Thantlang ih ZBC khawmpi ihsin Rev. S. Pau Khan En in a thleng. Asinain 1983
kum thotho ahhin MBC in Associate General Secretary dingin an nominate thotho. 1983
kum MBC khawmpi, Moulmein ihsin AGS quan dingin an nemhnget. GS cu Kachin pa
Rev. Zau Yaw a si.
A hnaquan daan
A thokpek ahcun Kawl le Karen mi cun an hmu sakhi lawk na'n a quan ngaingai tikah mi
thleidan nei lo, a si vekvek in hna a quan tikah an duh nasa leh ih hmin an bunmi cu thil
qha duh, mi piatta a si an ti. Cumi cu Pathian khalin a duh ve mi a si pei maw, Pathian
hnenah a tlungta.
A parah ka lungawinak
Keimah pumpak in ka hngilh thei lo dingmi lungawinak ka nei. Keimah Rev. N. Cong Sum
hi Falam peng Phaizawl khua ah Tamah dawr thil zuar in ka um. Culai fangah Kawlrawn
Thayagone Kawhhran in Saya dingin in ko, upa pahnih in in hruai ih Pyinkhonegyi Area
delegate in 17.2.'1973 ni ah bawmtu saya (helper) dingin in pom. Lakkha si hrih loin kumkhat
sung Ks. 300/- laksawng in pek mipa ka si. Cuti cun KVBA khawmpi February zarh netabik
ah Thing Unau khua ah khawmpi ka zawh ve. Culai ah Rev. C. Hrang Tin Khum in G.S
hmin in ca in pe.
KVBA Minister member ah in khum.
Minister pawl cu Bo Khup Za Thang inn ah an riak. Ca i pek vekin an hnenah ka ra ih
ningzak phah nawn in ka lut. Rev. C. Hrang Tin Khum in, "Na thinphang nawn a bang. Na
thin phang hlah. Ziang dang a si lo. Pyinkhonegyi Area in Saya in an lo pom zo ruangah tui
ni ihsin thokin KVBA Minister member ah kan lo ret a si, ti kan lo theiter lawng a si," i ti.
Ka hngilh thei nawn lo dingmi zawnruahnak
Atu ahhin ka service pension cu kum 25 a si. Kum 25 pension ka si. Kum khat hi cu Rev. C.
Hrang Tin Khum ih mi zawnruah thiamnak ruangah ka ngahmi a si, tiah ka bun. Tusan
sisehla a raal hman ka hmu lo ding sikhaw, ti ka ruah tikah a thih hnu khalah lungawi thu
ka sim thotho. Hrikpi tia hman Minister sinak ding nei lo pa kha, minung daan tuah mi
hrimhrim ih raal hmuh ding mi si lo kha. Amai' hmuh daan thiamnak ruangih ka ngahmi a
si ruangah Pathian zaangfahnak in ka ti qheh hnu ah Rev. Hrang Tin Khum hmin sal loin ka
um thei lo a si. Curuangah hi thu ka ngannak a si. A fale pawl khal thluasuah ka pe sin ve
a si. Haleluijah tiin Pathian ka thangqhat. A fale pawl tiangin Pathian in lamhruai hram seh!
Amen.
Rev. CHARLES HRANG TIN KHUM THU
- V. Sui Hngel
Hmuhton hmaisabik
1966 kum Baibal tlawng luhnak camipuai tuah dingin Falam Baibal tlawng (atu ZTC) ah
kan feh. Camipuai khaan sungah kan lut ih Saya pawl cu kan hmai ah to in in kil. Camipuai
kan tuah qheh in inn lengah kan suak ih Miss Kai Ling thawn kan saya ding Falam pa
Saya Hrang Tin Khum cu a va piang ve, kha vek Saya neih ding cu kan ti. A mithmai pan
zet in in biak. Mi duhdawt thei zet ding a bang kan tiih tlawng kai ding kan hngakhlap
nasa. Cucu ka hmuhton hmaisabik a si.
Miphun hrang a thinlungput
Rev. Hrang Tin Khum cu Laimi pacang qha taktak a si. Ziangtluk mi aa te khal le a duhdawt.
Mi farah khal nautatnak a nei lo. Ka farah timi qongkam khal a duh lo. "Kan farah lo, kan
biakmi kan Pathian cu ziang hmuahhmuah sersiamtu a si. A lianzet mi Pathian a si. A faate
pawl hrangah kanmah le tawk ciar in thluasuah in pek. Kan qulmi khal dil uh in ti. Pek ding
thu in kam. Khrifa zumtu taktak cun ka farah timi qong hlah uh. Kan sinak ciar in Pathian
thangqhat ding a si," a ti.
A lungkim lo zetmi pakhat cu Laimi pawl in mai' miphun hi kan upat lo. Kanmah le kanmah
kan nautat aw a ti. Zung sung vek kan lut tik khalah miphun dang (Kawl) pawl cu 'bawipa,
bawipa,' tiah upat zetin kan biak na'n kanmah miphunpi bawi a um tikah zianghman ah
kan siar lo. Laimi bawi upa hnakin midang (kawl) mi bawi nauta deuh hman kan qihzah ih
upatnak kan pek. Laimi bokhat hnak in midang senkhat kan qihzah sawn hi ka lung a kim
lo tuk, a ti. Laimi a sunsak, a sunloih tuk.
Kawlrawn ih um, dinhmun sang ih um a sinain Baibal tlawngta pawl thawn Lairam khuate
lam ah Gospel team kan feh tikah Lai kho sung ta rawl khal kaa thawzet in a ei hluahhlo.
Lailam, khuate lam um daan vekin nuamzetin a um hluahhlo thei. Dinhmun niamzet pawl
hnenah niam zetin a tlang thei ih dinhmun sang pawl hnenah sang zetin a um thei. Amah
le amah a khaisang aw lo. Jesuh in kei cu mi ih ren ding (hnaquan sakmi si ding) ah ka ra lo,
mi riantu ding (midang hrang quantu ding) ah ka ra a timi hi Rev. Hrang Tin Khum ih
nunnak ah a langzet in ka hmu. Hi zawn ahhin Jesuh simmi thawn a nun daan a kaih zet
tiin ka hmusuak. Upat tlak taktak Pathian hnaquantu a si tiin ka thinlung in ka ruatcat a si.
Kawhhran le Pathian hrang ih a lungput
Pathian hna a quannak ah zianghman qihmi a nei lo. Pathian hminthannak ding a si ahcun
tuah ngam lomi a nei lo. Asinak zatein a pek aw ngam thluh. Jesuh in kaimai' hrangah a
nunnak a sungtu cu a nunnak a hum ngah ding a timi hi Saya Khum nunnak ah ka hmu
ngah. Hivek Lai pacang qha hi tam deuh nei sehla tihi ka saduh that zet. Kawhhran a
qhansonak ding hrangah ziangtin ti sehla a qhabik pei ti hi a ruat ringring. A innsang hnakin
Kawhhran hrang, Pathian ram hrang, peng le ram hrang, miphun hrang a ruat sawn tlukin
a nunnak ah a lang a si. A innsang hrangah a har zet ding tiin khal ka ruat phah theu. Hna
kan tuantlang tawkte ah, meeting kan tuah caan ah, training in pek caan ah a thinlungput
hi theih thei in a lang qheu. Duhsaknak tumpi thawn midang khal a forhfial qheu. Khrih ah
pacang qha taktak a si tiin ka hmu.
A thuhla theihmi tete
Baibal tlawng ah (Zomi Baptist Theological School, Falam- atu ZTC):
(a) Tlawngta parah duhdawtnak thukpi a nei. Pumpak fingfing in mi a duhdawt.
(b) Mi zaangfah neizetmi a si. Tlawng ah rawl thawn pehpar aw in kan sammi a um le
zamrang in in tawlrel sak. An inn ih anmai' hrang an retmi tihang, hmeh tiangin in pek.
Vei khat tla cu tlawng ah buh suan ding lawng a um ih kan inn ta pe vala aw in tiih
keimah in ka va lak. A man a qul lo a ti. Cutivek in tlawngta rilrawng ding a siang lo. A
caancaan cu duhdawt langternak ah tlawng ah kan hnenah rawl tla a ei qheu.
(c) Cazirh a thiam tuk. A ca zirhmi tlawngkhaan sungah qhatein kan ngai ahcun inn ah
napiin cazoh a qul nawn lo. Amai' subject hi camipuai sung ding a harzet. A subject
sung khal a duh lo. Amai' subject hi a zirhthiam ruangah hmat tampipi kan ngah qheu.
Tlawngta pawl hnen ih ca in zirh tikah kan zate theisuak thluh rori dingin in zirh.
Theifiang lomi pakhat te um ding khal a duh lo. Thatho tukin ca in zirh ringring. Evan-
gelism & Mission in zirh tik tla ahcun kan tha a tho tuk ih kan tonak in tho lohli in
ramthar lamih Pathian hnaquan dingah va feh vurvo khi kan hiar qheu.
(d) Mi thleidan a nei lo. Qha tein a thu ngai ih cathiam cio ding a duhbik.
(e) A felfai zet ih sikaan a nei zet. Curuangah tlawngta pawl in kan upat zet.
(f) Tlawngta pawl hi rualpi vekin in kom ih tlawngta pawl khalin kan neel zet. Kan
duhdawtzet. Kan rinsanzetmi a si.
ZBC ah:
ZBC General Secretary a quan hnu ah Nubu Committee ah ka tel ih Rev. Hrang Tin Khum
cu in hotu a si lala. ZBC ramsung minung Khrifa pawl kaa lawng si loin thinlung taktak,
nunnak rori ih a langmi Khrifa si ding hi thupizet in a ruat ih in relpi ringring. ZBC ramsung
ah cawl bang loin a tlawng ringring. Nubu hi tha in pe zet. Nunau pawl rinsantlak le
ralthazet ih hnaquan dingin tha in pe ih in forhfial nasa. Hnaquanpi (minister) pawl mah
innsung vek in a ruat. A tlawngta sungin ramsung ah hnaquan thupi deuh a quantu a hmuh
cun a lung a awi tuk. Mai' zawn ruat ciamco mi minung a si lo. Curuangah Rev. Hrang Tin
Khum cu Luka 9:23 vekin a nungmi Pathian hrangah rinsantlak pacang qha rori a si tiin ka
ruat.
Mi pakhat hi Pathian hna a quan ahcun cuih a quannak hmunah felzet le rinsan tlakzet ih
quan ding a duh sak tuk. Thinlung taktak in a duhsak ruangah ruahnak a diltu hnenah
a thinlung sung ummi hmuahhmuah sup loin a hlawm qheu. Curuangah kan rinsannak
a thukzet. Amai' hnaquannak sung khalah ruahnak pek tiah, amah hnak ih thiamnak
nei lo kan si khal le a hman, a dikmi cu qha tein a cohlang ih qha tein mi a ruahpi.
Curuang upa hnaquantu a sina'n kan rualpi vekin nuamzet in kan quantlang ih kan kom
thei. A nunnak sungah a uktu cu Jesuh a si tiin ka hmu ih thazaang cahnak ah ka hmang
qheu.
Rev. CHARLES HRANG TIN KHUM thu
ka hmuhtonmi
Rev. Biak Cung Nung
Ka nauhak lai ihsin Baibal tlawngkai pawl le Pathian hnaquantu pawl hi thupizet in ka rak
ruat. Pathian vekin ka rak zoh. Pastor le Kawhhran Upa pawlih an timi pohpoh cu a dikin
ka rak ruat thluh.
Vei khat cu 1968 kum March thla thok ah ZBC General Secretary Rev. E. Kyon Bill hohanak
in ZBC gospel team mi (5) kan Kawhhran ah an ra thleng. Cutawkah Saya Khum khal a tel
ve. Khawsenpi in gate tuah in kan rak hmuak. Rev. Hrin Cung Nung inn ah an qhum aw. An
hnipuan pawl kan sawpsak ih Istari (iron) in kan hnawt sak. Kawhhran Upa pawl in thu
tampi an sut. Culak ah Pa Khup Nei Thang in thu a phunphun a sut tambik. Thusuhmi
pawl cu Rev. Kyon Bill le Saya Khum in an let rero. Inn khat qhepqhep in kan ngai ih nuam
kan ti zet. Khawm caan khal ah Biakinn sungah kan khat qhepqhep. Zan khawm qheh in
lenkhawmnak a um ih cutawkih Saya Khum ih qong tui ni tiang ka hngilh thei hrih lomi cu
"Tui hnu ahcun Baibal tlawng ong lo cu Pastor ah lak an si nawn lo ding," ti a si.
Cun 1968 kum May thla ah Kalay Valley Baptist Association Bible Conference cu Tahan
Baptist Kawhhran ah tuah a si. Culai ah mino te ka si lai na'n Kawhhran Upa pawlin mi (4)
thlah ding an relmi ah ka tel ve. Cuih Conference ah Rev. S. Hre Kio in Kawhhran Upa
hnaquan, Rev. Kam Khaw Thang in Baptist Principles, Rev. Son Khaw Kham in Khristian
Peknak, Saya Khum in Evangelism and Gospel Team timi thu pawl in zirh. In zirhmi sub-
ject pawl cu an qha thluh. Cuih mi lakah Saya Khum ih in zirhmi hi ka thinlung i la deuhbik
in ka thei.
1970 kumah KVBA mino lam hohatnak in Nanchaung ah Leadership Training a umih cutawk
khalah ka feh ve. David Yang in Major Profet, Kam Aung in Staff Notation, Rev. C. Hrang
Tin Khum in Church History in zirh. Saya Khum ih in zirhmi ah Martin Luther ih thu hi mit
ih hmuhtheih vek rori in a zirh ih mitqhep loin kan ngai nasa. Culai ah Saya Khum hi KVBA
General Secretary a luh kum a si.
1970 kum May thla ah Insein Kawl Baibal tlawngah kai dingin KVBA GS Saya Khum hnenah
thohkhanca la dingin ka feh. Ka thuhla cu KVBA delegate, Sentaw ah relcat a si zo. Saya
Khum hnen ka thlen tikah, "Nangmah maw Insein ih tlawngkai ding" i ti tikah, "A si," ka ti.
Anih in Taunggyi Baibal tlawng ah feh hmaisa aw tiah i ti sal ih kei khal in el ngamlo in "ee"
ka ti mai. Cuti cun Insein ah feh sal loin Taunggyi ah ka feh.
1972 kum Taunggyi Baibal tlawng ihsin Credit in ka ong. Kan ra tlung ih KVBA civuipi
Tahan ah tuah laifang thawn kan tong aw. Cutawkah Saya Khum in KVBA mikhual MCC
ihsin Rev. John Thetgyi lawng ka nei. Curuangah nannih khal KVBA mikhual in ka innah
nan riak ding, nan ei ding in ti. Kan rualpi pawl cu Lahu mi (3), Rev. Thang Khaw Khai le
Rev. Pau Khup tla kan si. Cutin a inn ih kan riah lai ah i ko ih Insein Baibal tlawngah kai na
tum hrih maw in ti. Kei in ka rel thei lo, Pathian in rem a ti asile ka kai thei leh kei cu! ka ti.
1975 kum kan area khawmpi cu Smithkwine khua ah kan nei. Culai ah kan area hmin thu
kan buai. Cuih thu an thei a si pei maw? Kan sawm loin KVBA GS Rev. C. Hrang Tin Khum
le Mino Secretary Rev. Tuang Khan Kap kan area khawmpi hmang dingin an ra. Pathian
Thuthangqha simnak an nei. Zan khat an ra riak ih Nipini zingkhawm qheh thaithawh ei ta
in an tlung sal. Kan area hmin thu kan kawhhran upa U Khup Nei Thang hnenah a relpi
rero. U Khup Nei Thang in, "Nangmah in na buai ter ruangah nangmah in phishin (e_eq e )
sal aw," a ti. Capo le thungaithlak in hni rero phah in an rel. Cumi thu ah Saya Khum in
nan area hmin hi Pyinkhonegyi Pastor Area ti sehla a qha lo maw? tiah a ti tikah U Khup
Nei Thang in keimah pakhat thu lawng ih lungkim theihmi a si lo tiah a el. Cuih hnu ah
KVBA Commission kan hnenah an rasal ih kan area hmin cu Pyinkhonegyi Pastor Area
sisehla tiah ruahnak an ra pekmi cu area khalin lungkim in an sang. Saya Khum ih a rak
hmuhham ciami hi a dik a si ti kan hngilh thei lo.
1976 kumah Insein Kawl Baibal tlawngah ka kai sal. Kawl tlawngkaitu le Mirang tlawngkaitu
Laimi tlawngta pawlkomnak kan nei. Culai ah Saya Khum cu MBC (BBC) meeting kai
phah in Seminary Hill ih um Laimi tlawngta pawl tonnak a ra nei. Mirang tlawngah BD an
phuan kum a si ruangah Pastor quancia tampi an tel. Cutawk ih a thusim thupibik cu
"Tlawngta cu tlawngta vekin um ding, Saya vekin um lo ding," ti hi a si.
1980 kum KVBA in Christian Education Department thar an phuan ih hnaquantu dingah in
hril. Cutawk ih ka quan lai ah Saya Khum cu ZBC GS a siih a ra tlawn tintein in sim qheumi
cu, "Hi KVBA compound leiram hi ni nga sung (eq . ) ih ngah lehsalmi leiram a si.
Myo-ne Mitat pawlin lakqheh an tum lai ah e _ _ ralbawi zungah, M.I
(eo. e eq)hnenah, Sah-tung-lung (e e ) hnenah ti in ni (5) sung ka feh. Hringhronak
a phunphun nasa takin in timi ka tong. Kei khal in ka dunglam ah milai thawnghra lenglo
in in thlun ka ti ve, timi thu pawl a sim. Curuangah atu KVBA zung compound hi Saya
Khum in KVBA GS a quan lai ih a tawlrel suak ngahmi a si ti kan thei.
Rev. C. Hrang Tin Khum cu ZBC GS ih a hnaquan term a cem hnu Toungphila, Tahan an inn
ih a um lai ah kan kawhhran ah ra tlawng dingin ka sawm. Ka sawm vekin in letkhan.
KVBA Jeep thawn kan kawhhran ahcun a ra tlawngih keikhal Jeep ah ka to ve. Kan feh
rero lai ah Saya Khum in, "Saya Biak, kei hi mi in ziangtin in ti," tiah i sut. Kei khal in, "Ka
thei ve lo. Asinain MCC (BCC) GS Rev. Aung Khin in a lo reldan ka theihmi cu a um. Cumi
cu "q..e e . e. . _e o _. e.e . e_ q . . .. ~
ae . qe . e . . ae.. . . e e ..e_ ~ " a lo ti ka thei, ka ti.
Cutikah Saya Khum in "Cutin maw" i ti ih Pyinkhonegyi kan thleng. Kawhhran upa, De-
partment hruaitu hmuahhmuah in Rev. Hrin Cung Nung inn ihsin in rak hmuak nasa.
Kawhhran in vok tumpi kan thah. Kan nuam aw zet. Pathian Thuthangqha in sim. Cuih mi
lakah thupibik ih a simmi cu, "Laimi le Baptist, Baptist le Laimi, Ramthar hnaquan CCOC
hi nan daithlang lo pei; Pathian a lung a awi ih Kawhhran ah qhansonak a um. Thawhlalwm
kha thup hlah uh, nan thup asile thubuai khawl rero vek a si so khaw", ti thu pawl an si.
Rev. C. Hrang Tin Khum in in tansan zo hmanseh a hnaquanmi pawl le a qongkam pawl cu
tui sun ni tiangin a nung ringring a si, ti thu cu hngilh ni kan nei dah nawn lo ding.
HNGILH THEIH LOMI
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM
Rev. D. Kap Luia
Sanmyo Baptist Church
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM IN BAWIPAI' HNEN IN fehsannak kum 20 a kim thlang ti hei ruah
ah ka thinlung ah a tharsalmi thu tampi a um. A zate cun sim le ngan caan tla ka ngah lo
ding ruangah malte cu ka hun tarlang ve ding.
Rev. Charles kha ka theihban ve tiang ahcun Laimi Khristian biaknak sungah "Mi Thupi,
Hruaitu Ropi" tiih kawh tlak in ka ruahmi sungah a telmi pakhat a si. Keimah pumpak leh
hrang bangah cun, Ka Saya le si fawn, ka hnaquanpi le si fawn, in kaihruaitu a si.
Zomi Baptist Theological School (atu Zomi Theological College, Falam) ka rak kai sung
(1968-1972), in zirhtu ka Saya pakhat a rak si. Saya a quan sungah zokhal upa, nauta ti loin
a fim, a aa ti loin, rualpi qha vekin in zoh thei qheh ih pawlkom a nuam. Duihsaknak thawn
ca a zirh ih, Tlawngta pawl in kan theihthiam lomi thu kan sut tikah kan theihthiam tiangin
fiang zetin in simfiang qheu. Amai' subject ah camipuai tuah kan qih dah lo.
Pathian hna ka hei quan ve hnu, Tedim ah Tedim Baptist Association Youth Secretary (1973-
1976) ka quan ah siseh, Tonzang ah Tonzang Township Baptist Association General Secretary
(1976-1986) ka quan sung kum 10 lenglo sungah Rev. Charles cu KVBA General Secretary,
ZBC General Secretary, MBC Associate General Secretary le a dangdang tla quanin
Association le Convention le ram pakhat ih hruaitu pakhat a si ringring. Meeting le khawmpi
ti vekah Pathian hnaquan ih kan rak feh tlangnak le kan thlun awknak tla hmun tampi a
um. Cuvekih Pathian hna a rak quan sungah Thuhman a duhzetmi a si. A qha le a ham tiih a
theihmi thu par ahcun zokhal qih loin a qulnak vekin thu a simngamtu a si. MBC le MCC
lam tiangah thuhman qanpi ngambiktu a rak si qheu ruangah miphun dangdang upa pawl
khalin an upatzet mi pakhat a rak si. A ngaingai kan ti a si ahcun hivek hruaitu Upa ralqha
fawn, theihnak le hmuhnak kau fawn, thu ruatthiam le ram hrangah qhahnem ngai mi hi
kan qulzetmi a si, ka ti.
Thu tampi kan sim man lo ding ruangah keimai' pumpak thu ah ka hngilh thei lomi thu
malte tal hei sim ningla: Tonzang Township Baptist Association ah General Secretary ka
quan laiah Singapore khua Haggai Institute ah Advanced Christian Leadership Training
thlakhat sung (October 22 - November 20, 1985) ka rak kai dah. Kawl ram in Passport
thawn hih Institute ah a rak kai hmaisa biktu ka rak si. Ka hlanah Invitation ngahtu an rak
tampi nan passport an rak ngah dah lo (ramdang ih um cia pawl cu a rak kai dah an um tla
a si thei men). Cu vekih kei ka va kai theinak cu Rev. Charles kha MBC AGS a quan lai si ih,
amai' bawmnak thawn ka rak kai theihnak cu hivek in a si.
Rev. Charles in :"Haggai Institute hi MBC khal in recognized kan rak tuah dah mi a si na'n
Kawlram Acozah in an thei fianglo ruangah passport an pek thei lo a bang, curuangah hiti
vekin Invitation rak ngan sal dingah dil aw, in ti. "Haggai Institute ih an tuah dingmi
Christian Conference ih kai dingah kan lo sawm," ti in rak ngan seh la, tiih ruahnak in pek
vekin ca ka va ngan sal tikah invitation thar in kuat ih passport cu olte'n ka rak ngah thei a
si.
Culawng si hrih loin, Rev. Charles in MBC Delegation Committee ah in put-up sakih, MBC
theih pih le aiawh ih ramdang feh midang vekin MBC in ca in ken ih Singapore khua ih
Christian Conference of Asia (CCA) ihsin Singapore $ 420 ka va ngah a si. Ka dungah
Haggai Institute kaitu tuni tiangah mi tampi an um rero nan zo khal cuvekih paisa ih
bomnak ngah an um nawn lo a bang. Hivek ih bom qulmi bawm thei, thuhman a hman
vekih sim ngam, mi upa nauta ti lo bangrep ih zoh thei le a dik lomi cu a dik lonak vekih
sim ngamtu le tuah ngamtu hruaitu qha kan miphunin kan rak neihmi a si tiah ka ruat.
Ka hngilh thei lomi
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM
-Rev. M. Thawng Mawi
A nithla le a hmun cu ka cing nawn lo. Kan dunglam kum 40 leng lo rei lai ah a si. ZBC
Gopel team an thleng ding ti thawngvang cu khuakipah a thang hiamhiam.Mi a qhangphawk
thei ngaingai. Pathian hnaquantu mi malte lawng an si hleiah mi thinlung sungah Pastor
sim relnak le soiselnak ci a keuh hrih lo ih thangsiatnak khal a um hrih lo. An simmi thu le
an sakmi hlacu Vancung mi aw vek ih ngai le rak zum caan a si. Pastor pawl cu duhdawt le
sunloih le ngainat awk caan si.
Upa nauhnak ti lo thinlung thozet le hngakhlap zet in rak ngai cio a si. A thusimmi cu ka
cing nawn lo. Kutke thawi cangvaihnak hla (Acting Song) a phunphun an sak ih tuihni
tiang ih ka cin mi cu: 1 (Judah mi pathum a ra)
3
Jerusalem in; (A pakhatnak cu Abraham)
3
;
(A pahnihnak ah Isak)
3
; (A pathumnak ah Jakob)
3
timi le, kan Pathian dawtnak ca ah Laimi
phunkhatte kan si.., Falam. Busul, Hakha aalu, Tedim pa le anqam hring; Matu pa le hmairun
meh.." timi Laimi phun pawl ih an ei mi rawl le an qongfang tla sal tel in cangvaihnak
thawn an hmuhmi an hlasak cu ngainuam le zoh qha an ti zet. Hmel theihnak an run tuah.
Pakhat hnu pakhat in, Tedim, Falam, Hakha tiin Lai miphun an kim sawh: Cu lakin Saya
Charles Hrang Tin Khum (Ordained a ngah hrih lo) an timi cu an zate lakah mino deuhbik
le ruangrai tuakzet le hmuihmel piang deuh, mi dawhkhihnawn le cangvaihdaan khalah
midang hnak in virvat deuh le lardeuh cuangzet in a hung lang. Cumi cu ka theih hmaisabik
le ka hmuh hmaisabik caan a si.
Kum 1967 June thla in Falam Baibal tlawng (culai ah ZBTS ti a rak si) ah tlawng ka kai.
(Principal) Sayakyi cu Paul Thuam Thang a siih Saya Hrang Tin Khum cu zirhtu Saya
pakhat a si ve. 1967-1969 tiang kumhnih sung in zirh. Cazirh daan a thiam ngaingai.
Amai' kaihmi Subject cu camipuai ah zoh ciamco tuk qul loin on theih a si. In zirhmi pawl
cu: Church History (Kawhhran thuanthu), English I, Baibal ca thawhkehnak (How came
the Bible) Thuphuan zimfiangnak (The Revelation of St. John the Divine) ti pawl an siih
mi thinglung lut zetin zirh a thiam ruangah kan theih a ol ih kan cingkeng thei cih.
A tlawngta pawl parah duhsaknak le zawnruahnak a nei ih thleidannak a nei lo. Mawhnak
parah napin kawk le nunsimnak a nei qheu. A qong cian tuk an ti qheu na'n a thinlung a
thiangzet ih mi zawnruah thiamzet a si sawn. A thin a tawi a bangna'n duhdawtnak a
neizet fawn. Kawk a qul ahcun a unau suahpi le midang a thleidang cuang lo vekin, lom
ding lam khalah a lungput a dang hlei lo. A hnaquannak ah rintlakzet a siih; Kawhhran,
miphun le ram hrangah ralqhatzet le taimazet ih hnaquantu a si. A sim qheumi cu: "Zirbetnak
(Further Study) neih hi a qha zet nan, ramhrang hnaquan ding tamzet quan man lo ih zirnak
lawngih caan cemter hnakin a tuih ka thiamnak thawn a qhabik ih quansuak a qhahnem
sawn. Ka thiamnak hi kan ram hrang hnaquannak ah a daih tawk ko, ka hmang cawk lo" a
ti qheu. Hi tiih a ti tikah zirbet vivo hi a soisel si loin, mai' ti theitawk ih mai' hmaika ih um
mi hna quan hmaisa hi a thupit sawnnak zawn a um ti thu a sim duhmi a si. Quan caan
umman lo ih zirpeh vivo ih pension zik tiang zir khal a qhazet nan, a pamhmai tuk ti thu a
si deuh.
A innsungsang le a suahpi unau
A suahpi unau panga pawl hi amai' hnen in tlawng an kai qheh. Himi zoh tikah unau
duhdawtu le kilkhawi theitu nu le pa dinhmun la theitu a si ti hi el theih a si lo. A nau le
pawl khal in an qihzah, an upat ih an duhdawtzet ti a lang. A thu an ngai nasa. A fialmi an
el dah lo ih a kham (don) mi an tuah dah lo. A unau hmin pawl cu ka ngan nawn lo ding.
Cun a nupi neih kum le ni caan khal ka thei lo na'n a nupi Daw Vum Thiam cu ka theihzetmi
ka tlawngkaipi le ka rualpi qha ngaingai a si. Asinain kan tlawngkai laiih a hmin lawngte a
bang lo. Vum Thiam ti si loin Thawng Bia ti a si sawn. Ziangtikah a hmin an thleng ti khal
ka thei cuang lo. Asinain Baibal tlawngih ka Sayapa ih nupi cu ka rualpi qha a rak si cia
ruangah a inn ih tlanlen le pawlkom a nuam ngaingai.
An fapa upabik Hrang Hmung (Rev. CJ Hrang Hmung) tla cu Baibal tlawng a quanlai ih
suakmi a si ruangah kan duhdawt cuang. Nitin kan pawk, kan cawi ih kan um ringring
qheu.
Kum 1969 ahcun Kawlrawn lam KVBA in General Secretary dingah an dil bangin Tahan ah
an tlung ih a tuih Tahan Baptist Church kiangte ih (KVBA Qr. a rak si) Quater ah an um. Cu
tawk khalah Kawl lam kan sukso tinte'n kan cambannak riah hmun le kan rawl hrawnnak
tlun inn an si lala. Ka Saya lawng si loin a suahpi unau vekih in kilkhawitu le in zohqhattu
an sinak hi ziangtik hman ah ka hngilh dah lo ding.
ZBC GS Falam ah
Kum 1977-1983 tiang kum (6) sung ZBC General Secretary (Full time) ih hril a si ruangah
an sungtein Falam ZBC zungah a hung qhawn aw sal. Hnu lam ah amah hringtu a nu tla a
ra um ve. ZBC GS a quan sungah thil thupi quansuakmi tampi lak in pakhat cu (e) Nah-
lah-kah san laiah ZBC hmunram hi a kau deuh nawn ruangah an zangram deuh si hmang,
rak lon qheh an tum ih tawkfang cu an buai ruri. Cu laiah zunglam ah le a qulnak hmunah
ralqhazet le felfaizet in a tawng hngai ih thihngam ih a qanngamnak ruangah ZBC hmun le
ram tla beuh heu lo in a humhim ngahsuak thei a si, ti thu ZBC thuanthu ah an sim qheumi
thupi pakhat a si.
ZBC GS a si vekin inn a um hnakin a khualtlawn a tam sawn. Vei khat cu khual a tlawng ih
a um lo ruangah mifir pawl in an coka an rak boh ih, an fangdip, siti le an khukheng pawl
tamnawn an rak fir. Cuih thu zingzoi rero laiah kutqial zohthiam mi pakhat in a nupi Hmung
Hmung nu cu hitin a rak sim ta: "Nan innsang ah meisa in harsatnak a lo pe ding. Thlakhat
sungah veihnih khual tlawng hlah, cun a cang thei le motor car thawn khual tlawng hlah
aw! qih a nung," a rak ti.
Cuih thu cu an innah kan lengih amahin in simmi a si. Asinain hi thu hi Pa Khum in a thei
le in kawk ding."Ziangahtile anih cu hivek kutqial zoh le bedin haw ti vek a hua tuk," ti'n in
sim bet. A pasal lungkim loin zianghman a tuah dah lo ih a thu khal a el dah lotu le pasal
duhnak thlun theizet le thinlung thei awzet, hmuthiam zetmi an si veve.
FBA Nubu thu zirnak
Kum 1978 February zarh netabik FBA Nubu kumcem meeting le thuzirnak a um. Saya
Khum (Rev. C. Hrang Tin Kum) cu thu in zirhtu a si. A thu zirhmi cu Basil Miller nganmi
(Nehhnu ah "Rolung buntu" ti ih cangantu ih a lehmi cabu) (Heroine of Burma) timi Kawlram
Siangbawi hmaisabik Adoniram Judson nupi Ann Judson (Ann Hasselltine) thuanthu a si.
Thuzirh thiamzet le qong thiamzet a si vekin a thu zirhmi in mipi a hiipzet ih mi thinlung
sungah a lut ngaingai ih a thu a nung a si ti a lang (Saya Khum hi Mirang qong le Kawl qong
a thiamzet tlunah kan Lai qong phunkim qong theitu le thiamtu khal a si). A hleice in Kawlram
sungah Ann Judson in a pasal thawng ihsin luat theinak dingih a nausuak pek pom phah
ih Innwa (aee) le Aungpinle (ea.e .e e. ) karlak Ni lingsensa lakih a suk a soh ih a
zuamnak thu, Kawl siangphahrang in a pasal cu Mirang qong lettu ih Innwa ih an hruai
sungih harsatnak le natnak phunphun tuar ih netabik ih a pasal ih domkaih lo le kaa biak lo
ih a rak thihsan thu, a pasal a ra thlensal tikih a tansanmi a fanute pom aw ih a nupi
thlanlam ah ritzet in a fehtu Adoniram Judson thu a vun sim hi cun, a ngaitu nu le tampi cu
an mitthli luang kuahko in an qap ih a zirhtu khal thinlung sung tuarnak nasazet thawn a
mitthli hal nawn in thutakzet in a sim. Cuih caan ahcun a thungai ih a duhnak thlun theitu
a caan caanah naute ih nu a hnoh vekih a hnoh hnan phah qheu mi a thinlung muril neitu a
duhdawtzet mi a nupi khal a tel ve. A thaisun ahcun hitin a sim sal". Innlamah hi thu hi
Hmung Hmung nu (a nupi) thawn kan rel ih na um lo sungah Sang Sang (a fanu nautabik)
cawi in nangmah lo hawl ding vek in le keimah hi na um lo ah rak thi in Sang Sang thawn
nan pa fa ka thlanlam feh ding vekin ka ruat ih ka thin a na tuk," ti'n qap phah in i sim" tiih
thu zirhnak ah a sim sal (Nubu pawl in "hi cabu hi Lai qongin in lehsak aw," an tiih a leh
man hlan a nupi in a thihsan ruangah let man loin kum 1980 ah FBA Nubu ih fialnak
bangtuk in cangantu in a run let sal leh).
Cuih thu zirhnak ah le a zan khawmnak pawlah an nupa in phuurzet in hla tla (Duet-
pahnih hla sak), an sak qheu. An hla cu Kawl hla a siih (Tattih shih yin laik kheh - Na ngam le
i thlun aw) timi hla si. Atu tiang ka hngilh thei lo, ka cing ringring lai.
Falam Biakinn ih Khawmtlang netabik ni
Cuih nipi ni FBC ah thusimtu cu amah Rev. Charles Hrang Tin Khum a si. Khawm qheh in,
"MBC meeting feh ding ka si ruangah atu hi khawm qheh in kan pok cih ding," a ti ruangah
an motor car retnak, FBC Biakinn hlun sak ih Balai Tamah dawr hmai tiang kan hun thlah
ta. Hmung Hmung nu khalin a thlun ve (Himi hi Saya Khum in a simsalmi thu ah, kan fa le
camipuai tuah ding an si, i thlun hlah; na nu cu keimah ka lo hruaisak leh ding ka ti rero
na'n in thlun thotho mi a si tin a sim). Cuih ni le thla hi an thuanthu ngantu, hngilh thei lo
ni le thla a si. Falam Biakinnpi ah lungawi mithmai pan le duhdaw awzet in kutkai aw ih
an khawm tlang ni netabik a si thu cu Pathian lawngin a thei ding.
Duhdawtnak hri satcattu Rapthlak ni le thla
March 12, 1978: "Kalaymyo ihsin hungmi RTC motor car cu Vaar lilawn saklam ah a break
a poh ih kaih theih loin zamrangzetin a ril ih vaar lilawn a taih cih ih ro sim loin mi pathum
an thi. Besiazet in tuahmawh mi tla an um" timi thawngvang cu zanlam 5:00 p.m. hrawngah
Falam khuasung a hun hrawh. Awloksong le thinpit in an um cio. Cuih tlunih an simbetmi
thu cu Biaknak lam hnaquantu pawlih thinlung a hun hliaukang nasa. "A thimi lakin pakhat
cu Saya Khum nupi ih nu (Dr. Nai Sang nu) a siih a besiazet in a tuahmawh awmi (a kawng
a kiak ih hmun dangdang ah tla hma a pu mi cu Saya Khum fanu nautabik Sang Sang a si.
Cun Saya Khum nupi khal a kawng, a lu, a kut zung zate le a khabe hrawngah napiin a
tuahmawh ih thei aw lo (unconcious) in a um a si, ti thu theih cu a cohlan a va har ve. Si
hlahseh ti khal le ziang dang cuang lo.
Rolung an ling, an sim ta mi thuanthu hluan in
A zan cu Falam khua sungah cun an thawng cu ling bang a hnin. A theitu hmuah in an qang
an cum, van an zoh cio an hnar ruhno a qam an lung a kuai cio. Sun lai lingah thim khuazing
tlung si lo maw! ti'n an van a sang cio. Khuitawk so kan pan ding ti'n an mang a bang. ZBC
GS quater inn ah an pi (Saya Khum nupi nu) ruak cu an ret ih mihrek in an rak topi. Saya
Khum suahpi pawl le a hnaquanpi pawl in, Siizung sungih special khaan pakhat sungah, a
lusam bua hnianghni te'n a kut zung pawl le a bianglam ih hma neh thii pawl thawn a kaa
ah oxygen an thluah ih zianghman thei aw loin a itmi a nupi, a kawng kiakmi operation a
tuah ih caang thei lo ding in an thlaisakmi; ka nu, ka nu! tin a au rero mi khatlam ihkhun
par ih a fanute , zoh in ziangtuah ding thei loin mangbang le an-haizet in an kil ringring.
Ni hnih le zan hnih cutin an kil hnu ah zan hnihnak zanqim ahcun, quanvo neitu Nurse
(mipa) in a thi feh a lungtur a ra tah. "Ah! khua a vang thei nawn lo ding, a qumsuk zo" a ti.
Cutin 1:15 a.m. hrawng ahcun, a kawng a himnak lam deuh kha malte a hung caang ih a
danghrum in Umn... tin a hrum hnu ah a thaw cu nuamte'n a vung cem. A duhdawt
duahdomi a fahniang le pawl a duhdawt lawng si loin a upat ih a thu a ngaizetmi a pasal
le sungte unau pawl tla taan in ral qhazet in hlamawi sak phah in, ziangtik hman ih kirsal
nawn lo dingin vansangka sung a lut ih amah a duhdawtu a Pa Pathian qang sungah a
cawlta. Vancungmi pawlcun lungawizet in minunqha le rinsan tlaknu a ra thleng a si, tiin
an rak hmuak nasa ding a si.
Lung pacal kuai tertu thlipi
Cuih thawngvang sia rapthlak cun, Tsunami linghnin tisuar le Rita hurricane thlitupi bangin
a vunghrang ih Rangoon MBC zungih a pasal Rev. C. Hrang Tin Khum hnen ah a vun qhum
aw. A puan tom a tuah ih zamrangzet in vanzam in a hung zuang. Kalaymyo le Tahan
sungte unau pawl in vanzamleng tualrawn in an rak hmuak ih Falam lan dingin an tawlrelpi.
Sihmansehla a nupi ruak cun a rak hngak thei nawn lo. An pi ruak tla cu zan thum menpi
a si zo. Zinglam nazi 8:00 a.m. ahcun vuinak khawm sunglawizet, upatzet ih an tuah hnu
ah Cinmual thlanmualah an nufa hmun khatte ah vuinak an tuah qheh zo. Cuih zan 8:00
p.m. hrawngah Saya Khum cu Tahan lam unau pawl thawn an inn a hung thlengta. An
innsung khat qhepqhep ih a to mi mipi pawl cu an thawsuah hman theithei ding khopin an
dai qhepqhep. Thinbangzet le phurrit zet thawn thinlung pacan cuhin sangka cu a rung lut.
Thlacamnak an neih sak qheh hnu ah a hung dingih thu a sim: "Falam in a pawh ihsin
Kalaymyo lan loin Tedim, Tonzang lam tiang Rangoon ihsin a rami Rev. John Thetgyi
thlun in an tlawng phah vivo. Curuangah a nupi kha thlun lo dingin le a hruai duhmi a nu
khal keimah ka rak hruai ko ding tin a khamring nan a tuah dah lomi le a el dah lomi a thu
el in thlunnak thu, lamzin ah ram meisa kang ruangah harsatnak an ton thu pawl a sim.
Cuih hnu ah a nupi Hmung Hmung nu hi ziangtik hmanah a thu a el dah lo. (Qong mawi lo
a sinan) Pawng suakzet hman thawhhlah ti sehla hrutmi vekih thawh loih um thei mi a si.
Tuih qum ka thu a ngai lo hi hivek ih a nu thawn hmunkhat ih cangtlang ding an rak si
ruangah a si," tin saupin a sim. Cuqheh cun a thinlungih tlem lo ding ih a bensanmi tuarnak
pawl run kaih theih (o) loin a hung puakkuai thlang. Innsung an ihnak khaan ah an
fehpi. An tuahmawh awk lai ih a nupi ih hrukmi hni le angki thiisen thawn a ciah awmi cu
a pom ih lungzurzet in napi in a qap. (Cuih angki thii kopmi cu a lukham tangah a ret
ringring).
A hnem theitu zohman an um lo. A hnem tumtu hmuah in amah thawn qah ve rero men a
si. Peng le ram hrangah zianghman qih loin ralqha zetin a qongngamtu cu lungkuai in naute
bangin a qap ruangro ko. "A na" ti lo le "a poi tuk" ti siar lo qongdang sim ding an thei cio lo.
A thaizing cu a nupi unau pawl le sungte dang le rualpi pawlin an kil ih nuamte'n an ti
cingin an hmuh lo karah amah lawng thlanmual lam panin a va feh. A dungin an va dawi
ih thlan hmun an thleng cun thlan parah a bok ih lungkuai in a qap. Cun a nupi le (Rev. D.
Sa Tin Qhio) in hla an sakmi: "Maw ka pa, maw ka pa ti in maw!" timi hla kha cassette in
a phuan ter ih a qap sinsin.
FBA nubu thuzir lai ih an sim awkmi Adoniram Judson tei' nupa thuanthu an hluan ngaingai
ter a si cu. An thuanthu hi casung ih ngan cawk ding hman a si lo. Rolung an ling taktak a
si cu!
MBC AGS (1984-1985)
ZBC GS hnaquan cu kum 6 term 2 a kim ruangah 1983 March thla cun Tahan ih tlungsal
ding le KVBA lam ih quan pehzom ding a si na'n BBC (atu MBC) in AGS ah an rak hril
ruangah an innsang in Rangoon ah an qhawn aw ih BBC Zung AGS inn ah an um. Cumi
ahcun tuamhlawmtu nupi dang tla a nei sal zo. A nupi cu Thlantlang mi Daw Duh Hoi a si.
Cuti ih Saya Khum cu MBC AGS a quan laiah MBC meeting le zirnak a um tin tein ZBC ram
sung Pathian hnaquan pawl cu kan hmai a hngal zet. Tlun-inn tla kan van a sang lo. An inn
kaupi khat in nuamzetin riah a si qheu. Cutin mai' miphun (ZBC) Laimi a duhdawtnak le a
qanpinak cu hmunkipah a langter ringring.
Lairam Arsi a liam miarmo ve ta!
Kum 1985 August thla lam in Saya Khum a dam lo ih siizung ah a um ti thawng cu a
suahsemnak Lairam ah a hung thang. Biakinn cio in tla thlacam saknak a um qheu. Kum
1985 September 4-6 sung hi FBA Minister thuzirnak a umih Falam Biakinnpi ah Thlantlang
ih TABC GS Rev. Sang Awi in "Tuukhalqha" timi thu zirhnak a nei. Zirh a thiamzet ve ih mi
lunglut zetin a sim thiam ruangah tha thozet le hiarhal zet ih thuzir lai ah; 'Saya Khum
achini (ae_ae) a qha tuk lo' tin theih a si. "Ziang a bang pei" ti thinphang le ruah har
phah in thawngvang ngai phah in um a si.
Cu laiah (R.T. maw Telegram a si ti khal ka thei nawn lo, Telephone a um hrih lo) Septem-
ber 5, 1985 zanlam 2:30 p.m. ahcun Rangoon ihsin thu a ra thlengmi cu, theih kan qih zetmi
le kan duh lo zetmi thu: "Tuizing nazi 1:00 a.m. ah Saya Khum (Rev. C. Hrang Tin Khum) in
in cemsan zo a si," ti thu a si. Kan thuzir kan bang. Thlacam khawm tawite caan kan
hmang. Nunau pawl cu suup aw thei loin kan qap rero. A va poi ve! a va pamhmai ve! a nun
a tawi tuk aw! Lairam Arsi a liam. Thimkhuazing a tlung, nu le pa nei nawn lo kan bang,
kan thla a qem nasa. Kawlram kulhpi hrangah Lairam tlangzim in a rung tleu depdo mi
arsi, a tleu qhat lai fangih liam lohli cu tuar a har nasa. Anih cu a hlan ih a rak fehcia zotu a
duhdawtzet mi a nupi in van sangka in hnihnak mithmai pante thawn a rak hmuak ding, a
ton duh zetmi le a hnaquannak ah felzet in a ren (rian)mi amah Rundamtu Bawipa hmai a
hmu ding ih, "Na ra tlung zo maw! Rinsantlak salqha" tiih kawhnak le sunloihnak a co ding
a si. Qangqhennak le qahnak leiram hi cu an seherh nawn lo dingih an ngai nawn lo ding a si.
************
Hminsin:
Himi thu hi Rev. Charles Hrang Tin Khum ih fapa Rev. CJ Hrang Hmung in a pa thih kum
(20) kim hngilh lonak cabu hrangah ti'n in dilmi a si. Amai' thu lawng si loin a nupi thu khal
hi telh a qul ti'n ka ruat ih mit ih rak hmutu, rak tuar nazet vetu ka si ruangah himi hi
diriamzet in ka nganmi a si. Dr. Tilbe in Rev. Carson thu a ngan tikah, "Duhdawtzetmi le
rualpi qhazet ih thihnak thu ngan hi a sunglawizet le a thupizet a si" a ti vekin ka ruat ve. A
palh mi a um pang le in rem sak uh. A mawi lomi a um le in phiat sak uh. Pa ih keneh
thlunin Pathian hna a run quantu a fapa upabik Rev. CJ Hrang Hmung (Hmung Hmung)
par khalah lungawinak sim cawk lo ka nei ih himi ca in upat hmaizahnak ka pek a si.
-Rev. Marina Thawng Mawi.
REV. C. HRANG TIN KHUM
Rev. Thang Tin Sum
Rev. Hrang Tin Khum cu Hmung Hmung pa ti'n kan ko. Cucu kan Laimi pawl kawh
awkdan a si ih sunglawi kan ti zet. Laimi pawl hin faate kan neih vetein, hmin se sawngtu
kan nei zo kan ti qheu. Cuihruangah a fapa Hmung Hmung cu Saya Khum ih hmin se
sawngtu a si. Keimah ih kawh daan tein, Hmung Hmung pa ti'n ka ngan ringring ding.
Hmung Hmung pa ka theihnak hi, ka tlei rawl lai, Falam tlawng ka kai lai in a si zo.
Falam ZBC Baibal tlawng Saya a quan lai in ka thei zo. Culai ahcun anih cun in thei tuk lem
lo ding. Kan nauhak deuh. Falam Baptsit Church ah kan Sunday School saya tla a quan.
Revelation in zirh ih nuam ka ti zet.
Hmung Hmung pa hi qha zetih ka theihnak cu MCC ka quanhnu in a si. ZBC GS a quan
ih, tu le tu BBC meeting kai in Yangon ah a rung qheu. Culai sanah cun MCC kan hnaquannak
hmun cu ZBC ramsung a si ruangah, kei khal Laitlang lam ka tlawng ringring qheu. Cutivekin
Laitlang ka tlawn tik khalah, Hmung Hmung pa in qha zetin in rak tuamhlawm qheu.
Kum lam cun nauta zet ka si na'n, MCC hnaquanmi ka si tikah, Hmung Hmung pa hnen
ka thlen tikah mi duhdawt, mi upat a thiam zet. ZBC khawmpi a um tik poh ah, thusim in
fial ringring. Kum 1980, Leipi ZBC Triennial Civuipi ah siseh, 1983 Thantlang ZBC civuipi
ah siseh, thusimnak can in pe ve. Himi zawnah ka sim duhmi cu Hmung Hmung pa ih
thinlung put daan a si. Organization timi hi upat thiam zetmi a si ti ka thei fiang. MCC
hmin ih hna quanmi ka si tikah keimah cu zianghman ka si lo na'n, MCC upatnakah thusim
i fial qheunak a si ti'n ka ruat.
MBC meeting ah siseh, MCC meeting ah siseh, ralqha zetin qong ngamtu a si. Thudik
a timi cu zovek hnen khalah a sim ngam. Thudik parah zohman hmaisong a nei lo. A ruh
langko ( bluntly) a qong men. Cuvek a qong tikah cun mihrek cun naa an ti zet. Asinain a
qongmi cu thudik a si ko. Hivek paral qha hi kan qul caan tampi a um.
Hmung Hmung pa thawn vei tampi khual kan tlawng tlang. Thlanglam Laitlang a
deng tiang Gospel khal kan feh tlang. Pathian thu nung midang khal in thei ve hai seh ti
saduhthahnak nei zettu a si. Kum 1979 kum ZBC Gospel cu Falam in Kanpetlet tiang kan
feh tikah, mission hnaquan ding a qul zia a hmu fiang sinsin. Runnak thu thawn peh aw in
Saya Qhio (Rev. D. Sa Tin Qhio) ih phuahmi hla tawite a uar thei zet. Lamzin tluan tu le tu
in sak ter leuhleuh.
......Runak.. Jesuh runnak
Than uh khua za kipah ...... timi hla za beng phahin lamzin tluan kan sak ciamco pawl
tla tutiang ka mit thlamah a cuang lai. Runak thu hi midang khal in thei ve hai seh timi duh
zettu a si ti a langnak a si. Himi kan mission qheh hnu in CCOC timi Program pi tla a run
dinsuak a si.
Kan khual tlawnnak kipah Baptist hi a qan thei ngaingai. Laimi le Baptist cu qhen a theih
lo timi tu le tu a sim leuhleuh. Baptist zumnak timi hi ti fekfek in a kai tu a si. San ti luan
daan in ti huahho ih um thiam pawl cu a si lo. Cucu a mizia a si ve. Minung hi kan mizia
dang cio dingin Pathian ih sersiam mi kan si cio ticu a fiang.
Hmung Hmung pa hi Biaknak lamin ramdang feh hmaisabik lam pawl a si.
Kum 1979, Hongkong ah Biaknak lam meeting kai dingin a feh. Culai san ahhin ramdang
feh thei an um tuk hrih lo. Mah Sah Lah acozah in biaknak lam meeting kai thei lo dingin
kum 16 sung an rak phit dah. Kum 1978 lawngah an ong ih, ramdang feh hmaisabik cu
MCC GS Rev. U Aung Khin a si. Kum 1978 ah Singapore a tlawng. Hmung Hmung pa hi
a vei hnihnak hrawng Biaknak lam ramdang feh pawl a siih a sunglawi ngaingai. Hongkong
a tlawnnak thu pawl in sim sal tikah ngai a nuam zet. Ramdang feh thei kan um hrih lo
ruangah sunglawi kan ti zet. Minung tampi lakah ramdang feh hmaisa pawlih hril a sinak
khal hi amah hi, mi tawk, mi pawl thiam, hruaitu tling, rinsantlak, Pathian duhdawtu a
sinak a lang ti'n ka ruat.
Hmung Hmung pa hi a nat tik khalah Pathian hna quan a bang cuang lo. Dam lo
cing in, zung a kai, khual a tlawng thotho. Hmung Hmung pa, na dam lo tuk hi, cawl
hrih men aw, kan ti khal le a duh dah lo. Ka khual tlawn lai fangah, Amai' hna ka quan
lai fangah Pathian in in hruai sehla ka duh sawn, a ti qheu. Cutluk in Pathian hrang ah
pum a pe aw mi a si.
A tefa pawl in Hmung Hmung pa ih keneh thlun tum cio uh si.
I TUNGDINGTU KA U,
Rev. C. HRANG TIN KHUM

Rev. James Qial Dum

1966 kum thok lamah a si. Chin Hills for Christ timi program in ZBC Gospel team cu kan
khua Tiahdai ah an thleng. ZBC upa pastor pawl lakih ka hminsin mi cu Rev. Kip Vum le
Rev. C. Hrang Tin Khum an si. Rev. Hrang Tin Khum in, Baibal tlawng na kai ding an lo
ti, a si maw? ti ah in suut. A si, ti ah tawi tein ka sawn. Khui tawk tlawng ah na kai
ding? ti ah i suut beet.
Cawmtu tla ka nei lo ih Falam ah ka kai pei maw, ti ah ka ruat, ka ti. Falam ih kai ding
cu na paamhmai tuk ding si. Insein ah kai awla bomnak ka lo hawl bawm ding, i ti. Ka
lung a awi zet ih Insein BDS (Burma Divinity School atu ih MIT) ah kai dingin ka tiim aw.
Tlawng luhnak camipuai kan tuah tikah ka ong ih a kumkhatnak ah ka to. Rev. C. Hrang
Tin Khum in ca in ngan sak ih USA ih Greece Baptist Church in kumkhat ah Ks. 700/- in
bawm. Cumi le ka Area a si mi Qaal tlangih bomnak kumtin Ks. 400 thawn ka kai ih 1970
March thla ah B Th. ka ngah. Rev. C. Hrang Tin Khum cu atu ih ka dinhmun thleng dingah
i tungding hmiasa biktu a si.
1970 kum April thla ihsin ZBC EC ah ka tel ve ih ka u Rev. Khum thawn meeting ah kan
tong-aw qheu. Ka hminsin mi cu Baptist qanpitu a siih ralqha zetin Kawhhran dinpitu a si.
Thudik thuhman ah a ding ngamtu a si.
1977 ZBC Triennial khawmpi cu Thado Association, Khampat (3) ah a si ih cuih kum ah
Rev. C. Hrang Tin Khum cu ZBC GS dingah hril a si. Kei khal ZBC President ah in hril ve.
Culai ah kei cu kum 30 lawng ka si ih hmuhtonnak a mal mi, thlarau thu le Kawhhran
kaihruainak ah a no mi ka si. Asinain Rev. Khum in, ZBC kaihhruainak ah ziangso a thupi,
ti ah na ruat? tin in sut. Kei in saupi ruat lem lo in, Ramthar hnaquan le Baibal tlawng a
qhat ahcun ZBC cu a qha ko ding, ka ti.
Rev Khum in a nau pakhat ah i ruat ti ih ka theihnak pakhat cu, Pa Dum, ka nau Phun Za
Khim hi College a kai ih ka har zet. Na bom thei tawk thlatin malte ten in bawm aw, i ti.
Ka lung a awi zet. Ziangzat ka bawm ti tla ka hminsin cuang lo. Phun Za Khim in Captain
a si hnu ah, In rak bawmnak parah ka lung a awi, i ti ih Ks. 10,000/- in qhen.
1980-81 hrawngah a si in ka ruat. Rev. Khum cu a besiat ih siizung a to. Nikhat cu Rev. John
Cuai Sang (ZBC E&M Secretary), Rev. Chum Awi (ZTC Principal) le keimah (FBC Pastor)
in siizung ah kan veh. Rev. Khum cu a celh na loin ihkhun parah a to ih, Thu pahnih ka lo
sim hai ding. Qha te in i ruahpi uh, a ti. Ziang thu in sim pei aw! ti in qha ten kan ngai.
A pakhatnak ah Party Council upa pawl in kan ram an siat ter tuk. Ka dam tikah nasa
zetin ka tawng hai ding. Cun, a pahnihnak ah ramthar hnaquan kan quanmi hi thazaang a
mal tuk. Ramthar ah mi 100 tal kan thlah a quul, a ti. Kannih in, Party Council cu kan
Acozah an si ih ziang khal kan ti thei lo ding. A pahnihnak, Ramthar hnaquan na ti mi cu
nasa zetin kan tawlreel pei cu, kan ti. Falam Siizung pi (Atu ih OPD) khi CCOC timi ZBC
ramthar hnaquan hramthawhnak a si ka ti duh. Rev. C. Hrang Tin Khum ih dam lonak cu
Pathian in a hmang tin ka ruat.

Veikhat cu Yangon ah MBC EC meeting kan nei. Culai ah, Falam Vaar lilawn ah Motor
Accident a um ih Mrs. Khum (Hrang Hmung nu) le a fanute cu an besia tuk ti mi thirhri ca
kan ngah. Pakhat khat cu a si ko ding, ti ah thin nuam lo zetin kan um. Amah in thazaang
in pe sawn ih, Kan pahnih ih tlun cu a cang thei lo, nang cu meeting rung kai ko aw.
Vanzam ticket ngah khal a ol lo ding, i ti. Cuti in kei cu MBC meeting ah ka taang.
ZBC GS hnaquan cu 1977-83 tiang a quan. Kei khal Baibal tlawng kai saal ka duh ruangah
ZBC ah quanvo ziang khal ka nei nawn lo. Cuti in 1985 kum, ramdang ih Baibal Tlawng ka
kai lai ah, Rev. C. Hrang Tin Khum cu MBC AGS a quan lai fangah in thihsan, ti thawngvang
sia ka thei. Ka riah a sia tuk. Laimi(Chin) hrang lawng si loin, Kawlram pumpi hrangih
hruaitu Pathian le Baptist Kawhhran qanpitu paral qha cu kan sungral a si maw! ka ti. Fa
(5) a neihmi lakah hnaquan a sawngtu an um pei maw aw! ti in Kawlram lam cuan in ka
hruum. Asinain a fapa upabik CJ Hrang Hmung in a pa keneh a zuul thei ih ruangah
Pathain ka thangqhat ngaingai. Ka hna a ngam zet.
Falam
February 14, 2006.
CALHMAI TUANGTU
Rev. Samuel Hrang Kap Hnin
Theih awknak
A fehcia Rev. C. Hrang Tin Khum ka theihnak thu malte ngan ka duh ve.
Kum 1968 ih Falam Baibal tlawng ka luh ding lai ah nasa zetih i rak bawmtu a si. Bom
ka qulnak san cu 1968 kum May 31 khi tlawng luhnak interview tuah ding kan si. Rin lopin
May 30, 1968 zan ah Mizo tapung in Falam a hnaihnok ruangah interview tuah thei loin kan
tlung. Lamhla mi ka si ruangah kawhsalnak thei nawn loin Leilet khua ah Tlawng saya ka
rak lut. Tlawng thil suah dingin June 25, 1968 ah Falam ka vung. Cutikah Baibal tlawng an
rak kai rero. Thlakhat rei hnu ah luh ding ka dil sal ih amah Rev. C. Hrang Tin Khum ih
qanpinak in mi hnu pi ah ka lut thei sal. Cule tlawngah Church History le Revelation in
zirhtu a si.
ZBC GS a luh tikah kei FBA Evangelist (E & M Secretary) ka si ih ZBC ram sung hmun
tampi ah meeting in siseh, Pathian thusim in siseh kan quan tlang.
Calhmai tuang
Laimi hrekkhat in rannung zuatmi lakah Sia hi thupibik in kan ruat. Conlaamnak, sa-
aihnak, nupi man le ruak hnah pawl ah Sia kan hmang. Sia an thah ding tikah mual ah
zohnuam in an caih ta ciamco. A tal (leu) duh lo le an vuak, a mei an khiah sak. Cuti ih sia
an caih tikah pacak le pa ral qhabik in a calhmai an tuang qheu. A hri a cal ri rori in an kai.
Curuangah calhmai tuangtu ti hnuhnu cu Sia a caitu lakih thupibik le mi cakbik tinak a si.
CCOC Calhmai Tuangtu
Rev. C. Hrang Tin Khum (ZBC GS) cu Thlanglam Lairam a tlawng. Dam loin a hung
tlung ih Falam siizung (zato) ah a it. Rualpi hrekkhat pawl thawn kan veh. Culai ah (kum
1978 thok) ramthar hnaquan a qulzia le quan a duh daan pawl cu in ruah ciamco. A phunphun
in kan ruahpi ve. Siizung a suah ih ZBC Officers Council a ko. Mission hnaquan ding hrangih
a ruahnak pawl a suahpi. ZBC OC in a lungkimpi ih consultation ko dingin an rel. Thuhla
ca in suahpitu ding Rev. J. Cuai Sang (ZBC E & M Secretary) le Rev. Chun Awi (ZTC Principal)
pawl an hril.
Cutin ZTC ah ZBC ramsung hruaitu upa pawlin 1982 qhaal tlawngpih sungah
ruahkhawmnak (consultation) kan nei ih cuihsin CCOC tuah ding an lungkim. 1983 kum
ZBC Trieniel khawmpi Thantlang in CCOC thlah thok a si. Himi qum ah amah Rev. C.
Hrang Tin Khum hi CCOC tawlreltubik ding E & M Secretary ah an hril na'n a duh lo
ruangah a quan lo. CCOC thuhram thoktu, CCOC calhmai tuangtu a si, ka ti.
MBC Calhmai Tuangtu
Laimi kan u le pawl hi Mirang qong le ca cu an thiamzet na'n, Kawl ca le qong hi an naal
lem lo a si hmang. MBC ih meeting tawk khal le qong lem loin an um men. An qong sun khal
le Mirang qong an hmang deuh, Kawl qong a hmang sun khal fiangfai hnai loin an um deuh
a si hmang. MBC upa pawl hin mithmai an pe lem lo an ti.
Nehhnu deuh lam cun Rev. C. Hrang Tin Khum hi Mirang ca le qong lawng si loin Kawl
ca le qong ah mai qong mai ca vekin a hmang thei ve tu a um ve thlang. Qong le ca lawng
si loin zin le daan lam khalah rampi huap in a fim a thiam ve mi a si. Curuangah Laimi
sungah rampi huap in MBC AGS a quan hmaisabiktu kan lamsial, kan sulsat, hmai qhitu le
Laimi ai ih MBC calhmai tuangtu a si. Cuih lamzin in Laimi in MBC, MCC le MIT ti pawl
ah mithmai a ngahtu milai tete an rung lang thei vivo.
Hivek in Laimi hrangih calhmai tuangtu pacang qha Pathian in in pek hi Pathian
thangqhat ding ngaingai kan si. A cawi a hrin le a Laimi pawl in a sialcia lamzin thlun in
Pathian ih thluasuah co hram haiseh! tin thla ka cam.
Shalom Villa
February 12, 2006
qe e. a ee e.e e.e a e aee e.e
.e. qq..e e ,q e . q..e e ,q e . q..e e ,q e . q..e e ,q e . q..e e ,q e .
.e.qq.ea.eq.~eo.eee
a a a a a
qe e. e . ee. e.e e _ee _ .. e _._ . ee. _. . e . ~ , ..
Rev. Thang Cin ee. _. . .o._ e_..e e ,- e_._ee _ e. a e
e , ._ _ee _ Rev. Charles Hrang Tin Khum - .. a. e. e.e _e ae_.e
ee._.qe. ae qqe.e_.e ~q.e- e.eq_e. ...._
_ e. a e a Zomi Baptist Convention (ZBC) a e
_. ..a e e a e _e ae . __e e a qe e. - a. e. _. e e . e.e e
~ q.e e. ._
Rev.Charles Hrang Tin Khum _ qe e. a ee e.e e.e a e
aee e.e _ee e_.e ea. ee. _..a ..a._ee e e ._
~ q.e a e e e.e. . a. a e. .. a. ~ q.e a e e e.e. . a. a e. .. a. ~ q.e a e e e.e. . a. a e. .. a. ~ q.e a e e e.e. . a. a e. .. a. ~ q.e a e e e.e. . a. a e. .. a. e. e.e _ee _e e. e.e _ee _e e. e.e _ee _e e. e.e _ee _e e. e.e _ee _e
Rev.Charles Hrang Tin Khum - .. a. e. e.e _e _ . . .
. .e a e._e a _ e..e.~ ~ q.e ae ae e . _ e.e. . e.
q._ _ee ._ e.e.e a e .e ee qe e. a qe .._ e.._
e . ._ . e. _ee _. . e. e .q e. aa . q .- aa . eee .''
eq .. 3-e, ee. _._e _ - . _e a e . a. a _e _ee e._
_ . __ _e e _ e. . e. .. a. e. e.e _ee _e . __ _e e _ e. . e. .. a. e. e.e _ee _e . __ _e e _ e. . e. .. a. e. e.e _ee _e . __ _e e _ e. . e. .. a. e. e.e _ee _e . __ _e e _ e. . e. .. a. e. e.e _ee _e
Rev.Charles _ . __ _e _ _ . .ee. e. . e e. _ee _
a~. e . __ _ e - . a. o.e.aq. e_ o e q e ea.e
ee.e a e ._ ee~.-'' _ _, ee. _._e a_._ ae . _ee ._
e ee q .a e e q _ ea.e _.e _e ao e . e.e .. a. e. e.e _ee _e e ee q .a e e q _ ea.e _.e _e ao e . e.e .. a. e. e.e _ee _e e ee q .a e e q _ ea.e _.e _e ao e . e.e .. a. e. e.e _ee _e e ee q .a e e q _ ea.e _.e _e ao e . e.e .. a. e. e.e _ee _e e ee q .a e e q _ ea.e _.e _e ao e . e.e .. a. e. e.e _ee _e
Rev.Charles _ e . ae ae_ e.e , q .e .. ea.e _.e _ e ea.e
e ee q .a e e q q e . e.e e. .. a. e. e.e _ee ._ e.e e .e.
e _e e_._. e_.qe.e. a e ea.e e_._. '' _ q, ee. _.
e.e e .e. e _e _.e. _ee ._
qe e. a , ., q _ ee e.e e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a , ., q _ ee e.e e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a , ., q _ ee e.e e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a , ., q _ ee e.e e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a , ., q _ ee e.e e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e
Rev.Charles _ qe e. a _ ..e. , ., q _ e . a e _e qe .. ae . -
aeo eo a e eq. a_ee .e o. e.e ee_ Chins for Christ in One Century
(CCOC) e qe .. q.e .. e . '' _ee e e . ..o ee ee e.e_.._e
e . e . e _e a e e ee _ e.e _ee _ _ e . a . .__ ~
qe e. -. a . eo. _ a. e. _. ee e.e . e ._ee q. _ e. ..
a. e. e.e e ._ee ._ ~ q.e _ a e _._ e _ e_. . ~ . e.~ q.
e . a . .eo. q.e.q. . eq, ee. _ .o._ a e e -
. a . .__ ~ ~ q.e - . a . .__ _ a. e. e.e _ee _
_ qe e. a aee e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a aee e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a aee e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a aee e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e qe e. a aee e.e . e. .. a. e. e.e _ee _e
qe e. _ . . aeq e _ aee - _. . e.e e _ e e .
_q ee. _. Rev.Charles e_ qe e. a aee e . e.e _ a e
ae . . a_._ aea e . _. .. a. e. e.e _ee ._
3 ~ e . e . q e. .. a. e. e.e _ee _e ~ e . e . q e. .. a. e. e.e _ee _e ~ e . e . q e. .. a. e. e.e _ee _e ~ e . e . q e. .. a. e. e.e _ee _e ~ e . e . q e. .. a. e. e.e _ee _e
Rev.Charles _ .. a. e. e.e _e e . o .e. a .._
~ e . e . q e. _ee e_.e ee. _.._ e . . . e e q. a . . . . e e q.
e.e_... e e q. e.. e . e _ e_.. a e _e .e..e _e _._.e _e a.e.
e . q .. . e e q. e.q_ e _. e . e. e . eq. e e q. e_ _ee _
.e..eqe. .. a.e.e.ee. _ee._
q e.e e eq e .. .. o e. .. a. e. e.e _ee _e e.e e eq e .. .. o e. .. a. e. e.e _ee _e e.e e eq e .. .. o e. .. a. e. e.e _ee _e e.e e eq e .. .. o e. .. a. e. e.e _ee _e e.e e eq e .. .. o e. .. a. e. e.e _ee _e
.. a. e. e.e _ e e. e e eq _ ae .
aeq_ e.a _ee ._ Rev.Charles _ e.e e eq ee e. ..o
e. e .. e e. e , . ..o e e. e , . e _ ..a e q.e_
e _ a e .. a. e. e.e _ee e._ e.. e.. , e , e a e e .
a e e. e.e_..q. e e_ q . e. e ee. e ee e.e . e .
e_.. a e e. aq_ ae q _ee ._
e _.o e. .. a. e. e.e _ee _e _.o e. .. a. e. e.e _ee _e _.o e. .. a. e. e.e _ee _e _.o e. .. a. e. e.e _ee _e _.o e. .. a. e. e.e _ee _e
Rev.Charles - .. a. e. e.e . _ _e,a e ..q e. e_ ~ q.e -
a. e. _. e.e. e . e . . e . e.e _ee ._ KVBA -
aeo eo a e eq. a_ee e.e , _ a KVBA - e . .. e ~ e aeo eo
a e eq. a_ee e.e , _ a _ ..e. CCOC (Chins for Christ One
Century) ee ee e . e ae.e ao_ ee. e.e , _e MBC e_ e
aeo eo a e eq. a_ee .e o. e.e e_ , e_ . .. ee q ea.e
_ e.e _ee _ _.o e. .. a. e. e.e _ e _ _ee e_.e ee. _.e ._
_ . e e. e _ o e. .. a. e. e.e _ee _e . e e. e _ o e. .. a. e. e.e _ee _e . e e. e _ o e. .. a. e. e.e _ee _e . e e. e _ o e. .. a. e. e.e _ee _e . e e. e _ o e. .. a. e. e.e _ee _e
e e . a.e - . e e. e _ o eo.e ea.e e.e , e. _
qe e. - aee Rev.Charles Hrang Tin Khum _ee e._ ~. - a e o . ..q
.e.. ee q e e . a.e e., _ e _ee e. . -'' e __, e. e.e . a _ee
Chins for Christ One Century (CCOC) e . e _ _ee e e . a.e o ee ee e
_.e_..ee_e e . _ _e a e ZBC e e ae_ aee_ o e _.
_ e.e _ee ._ .e CCOC e . e _ e ..e e . eee. ee ee
e.e_ _ee._
e e .a a q e .. a. e. e.e _ee e .a a q e .. a. e. e.e _ee e .a a q e .. a. e. e.e _ee e .a a q e .. a. e. e.e _ee e .a a q e .. a. e. e.e _ee _e _e _e _e _e
Rev.Charles _ . . . . .e a e . a o e .a
e e a a_ e._e .e_e a_ e._e e e e . . _e ., e q ... , e _e
e_ _ .. e_ a_._ ae __ , _e e.. _e e_ e a.o . . q
.. a. e. e.e _ _ee ._

ao ee. _ .. a e, _ ee Rev. Charles Hrang Tin Khum -
.. a. e. e.e _e .. ee. _._e a._ee e , ae.. e _
. e e. e _ o a e e. .. a. e. e.e .. _ee __ .. qe e. a
ee e.e e.e a e aee e.e .. _ee _.ee . e.e e . a. ._
Rev.Charles - qe e.e . _ . _ _ e. _ . _ _ e_.
_ a e - e . ee. e.e e ..ae. ~ q.e - ee , . _e . _e q .eee.
a..e
Rev. Dr. Robert Thawng Hlei
Senior Pastor, CBC.
e. e.q..e e , e. e.q..e e , e. e.q..e e , e. e.q..e e , e. e.q..e e ,
.e. qq.ee...e_
ee q _e ee q _e ee q _e ee q _e ee q _e
e. -a. e. e.e ~e_ _ . ..a e e qe .. e.e e .
_. ..a e e qe .. ae e. ..e.e e , e _q_ a e e e ~.e , q e.
ee _ _. ..a e e qe .. e.e e , e ee .e o. e.e _. ,e e a
e,aq . e e a. e. e.e e ._ e.e e - aeo eo a e eq. a e
e . e o. _ _.eq. a. e.eq. e _. a . . _ee e. e_.. e_
_.. e _ ._.. e . e o. _ _.eq. _ee e. q._ _ _
e. . e._ q..e e _. . e._ .._ a_._ ae
.e_.._._ee o a._ . . .o._. a._ a_._ ae q e.e.a e e_
q..e e , . . _. qe a e .e e .e_._ Uncle John .e
._.e .q.. e. a e e eq eo . . .q.. '' e e_..e e.a e.
e.e . . .e q._
e. -a. e. e.e ~e e .o. a_ . _.qe.q _ee ._ .o. a_ .
ee.._ e qe. ae a_ e_ _ ee . _ q . .a ee .a ee .
ee_. .eq. q_ .e.. ee ~ ee.._ e. e ae. _ee ee_.
eq. q e.a ae e. e _ ..a e q..e e . .e - _.e _e q_ q..e e
eo e e. .. a . . . a e _e ae e. , , e _ q_ee
. .e a e . . qe a e.q_ _,q _.e. e.e . e . _. e_ .._ee ee. _.
q _ . q e e_ _ _ _ . ..a e e a e _ e ae . e. e. e.
ee. a e _e ae e. ..ae . e e . q..e e . e e..e _ e. e .
e.a.. e_.._. .__ aee. _ ee.e. a_.a. .e _ .._
e. ae e e.e .o. a_ . . eq. _ e
_ ee _ ee e qe._ .e e . ._ e ee e.e . q. _ ee q. .e e -
e e. e e_.._. e. ~eae_.e _ e_ . e e ee e.eq..e _ee _
_ _ee e qe.q a_ e. a e e ae_.e . .e ae_.e q
. . e .e qe a e._. e.e e _ ae ae e e qe a e.. e e . ee. e.e e
_ee e. _
a . e. ..q ..a e a_. qe. aq... a . e. ..q ..a e a_. qe. aq... a . e. ..q ..a e a_. qe. aq... a . e. ..q ..a e a_. qe. aq... a . e. ..q ..a e a_. qe. aq...
_q e e q ea e q . ... . e. . , q. .e e a e a .o.
.. q _. _ ee_. -ee. _. a .a_. q _ee _ o e. e _ee a e o
ee. _. ._. o e _. _. e _. a e . _. .. a_ q, _ . .
e.. e. ._ ee .. q _ .__ . e .e..e e. aq e
a_.aee. e _ e_ .e..e eee.ae_ q ._ e. .e..e q
aee. e _ ee.e. e_ . . . e e..e . a.qe. _ e q_
_.. q e_ .. e .e. a e e.a_ee a. ..e .q q. ee. _.e _ . e.e_.e
aq.a ee. _.e ._
, ee. _. .qe. q e_ e e ee. ae e. ..ae e .
e q_ ao _._.e q_ee ee_. . _, .q . o q_ ._._.e
q. e . e __ , ee e_e a e a_.e . e .e e_.e q..e e .e . e q _
e. a e a e _ _ ee_ . . o e. _ o e a e q. .e e
...ee.e_.._. . . . e..e _ _. e. e ee q ., e ._ e.
e. __ q _q. q..e e q ae e. . .e_..e. _ee
e. e_ a . e e._ a e e . _ a _._ . a .
e . __ e q. . a .a_ e. . e_ o.. _ e ._ee ~._ee .e
e.q. e. a e.. . .,oe.. ... '' _. e_e_ .e_
.e.e. e e. _ q __ .e q e. e_ a. . .
. .. ee e. e_.e . a.. e Bamboo Camp, eq. ._
q..e e qe . . . _.e _.e o o e.q_ e q e q e .._ __ee
e.eq. _.e __ a . o ee.e ._. e ee.e a.. ee_
a . e. e_ a . e._ qe . . . _.e _.e o o o_ . ._.e ~ _ee
e. e _e _. ao e q . . _ a q e . .e. _.e e . _ .e..e ._
q e. ._ . _ee q e_ ._ q._ .e_ e. e. . _,.q _.e.a
q..e e ..e . .e._ o _ e o e a . e q_
. ee e.a q..e e _ a e_. q..e e . e . e o e e_
e q_ e. a e._ _.e e.a e. e. e e. _. . ee.ee.
o qea.e e. a e.o eq. ea.e ... '' e_..._ _ _
.o.e e. a e e. e e. _. e. q..e e .e..e _. q __ o e e
~.. ._ee .e_ a .e._ee e.. . _ a e ._. eq. q . _
q..e e _ . .qe . eq. q e. e_ . . .e . o.e. e . e e q q
e . e.e e. . e _ee _ q qe. _
_, q..e e _ e.ae_..e.e e. a. e. e.e e ._ee _ e ~..
e.a. . e_.. a e _. _. ..e. e_ . e e . e_.. a e _ e. e_
. . e_.. a e _ e. ee_. eq. q ee_ a e _ee e
ao _. .._._ . ae ae e. - a . q.e. e.e e . q.e.
o. e.e , q._ _ e .a . ae_ a. .__ a . q e q._
a a_. e q..e e e_..e _ a q._ e e_..e e.'' q._
_ e ._ e_ _. ..e. . e a e e . e_.. a e _ q.e.e_ e.e _
_a e ._ ._ e e_..e _ee _ e. . _. . a e _ a_. ae
..e. _,.q _.. e.e_.. __ e. _ e o e e .eo.e
q_
e _._ . ee. _. eq. q e._ e a e _e ae e. e . . e. e ._ee
e. e . o.e. ~ q.e.e ae.e , _.e . e. e _. . _e e
q.e.q_ q..e e ~.._. _ e. e.e
~.._. e a e e.e_.._ a e . .q o q.e . a . . o e a e
a_. _. q ... e ~ q. e _. . _e e. _ e. aea e.e_.._. .
q.e. aa e . e ~.._ee _. e_..q _ee _ e. . e _e,
e.e_..e. q. e ~.._ee aa e . _. e_..e. q..e e _ . e e,
_.ea.e e_.._._ ~.e_.e a e _.qae e.e. q..e e e e.e .e
e. _e_ e _. e.e . '' _. e_..q. _.q .. q. e..__
, q. . e e _ . _ . e.aq.. . a q q _ ee
q. _ qe e e.o _._ aq_ ae q e. a. e. e.e e ._ee _ e.
.e. a e e. a_ee a. e . ee_. e _.e . e. e . a e _e qe .. ae . -
ee ae_aeee _ee_ oae q..ee_ e.ae_eqe
.. ae . - aeo eo a e eq. .e ee o. e.e e_. _ee _ e e
e _. . _e e _. ..a e e a e _e qe .. ae . - _ _ _ee e. q._ _ e _
.. ea. e._.._ q. e.ee_ ae. ~ e o e ee. .q a
e.e_..__ee q.. ..a aea .e a. _ee q_ e. a e a_.
a. e. e.e .. ee _.e e. e o e e__ee e _.e qe q _ q..e e _
q.e.ee. q._ _ e _ a. .eq. . . q. e _. q._
q. e .a '' e_..e _ o e. e.e_.. a e _. e ~.._ee
~ q.e _.ee_ e.e_.._e. .. _.e o e . e _ __ee q. .
._ _ ae . - e e e _. . _e .. e .e _.e ~ . .o. a e e.
e _.e _e e_ _ee a e ._
q..e e _ .. ae ae_ ..a e a_. ae ae_ .._ . . .e .
_ e.e ee. .. e . e o .ea . . _ _.e . . .e_. .q q qe e .
. . e_.. _ e ..e . q. _ e. ae e. ee e.e e _ _ee _ e e
a._ ..q q..e e e a._ .. q ._ .oe q .e.
a._ e q. . e _ e q e e .. . e_ ..
_e _ee ._
, a. e. _ . e . e e . e . e.e . e_ .e . e.e .e q.
. ae e. ..e a e eq. e . a e _e qe .. ae . -aeo eo a e eq. a e
e. ~ e. ee e. ._ ao _ . ..a e e a e _ e qe .. ae . -
~ aeo eo a e eq. a_ee _ eee. .. e .. o. e.e e q _
o. e.e e qq e. .. .e . . e . . ae.e e.. _
. e . e.e _ _ . e . e.e . e_.e _. ..a e e a e _e ..- . e ee
..e . e e _ ee _ . . . a e _ e . e e . e . e qe.
e qe .. q.e .. Chins for Christ in One Century "CCOC" 1999, , ., ~ q.e
e.e. . _ -o _.e. ea.e _.e . . e . e .e _ee _
q.e. eae . o .. q.e. eae . o .. q.e. eae . o .. q.e. eae . o .. q.e. eae . o ..
e. ae e .e qe a e. q. . e e ae_ .e e_ e. e
q.e. eae . o .. ae_.e .e_ e.~ .ea e . o e_.e q..e e ae_.e
eq . e.a q.e. ae_ .e .eq ~ .ea e . .eq . e_
q..e e ae_.e _._ e ._ . . q.e. e_.e . q..e e _ a. e.
e . e e eq. . . a .e a . .e e . e.e a e _ . .e e e a e qe a _ee q.
q.e. -e e.e . e e.e . _e e.e . e . q q_ e o.
ae _.e _. _ e . a e .. .. e e q . e q . e . e_.e _
o _.e e . - _ ae e..e a ... e_ a a e _.e . eo.e _
e e~.o._.e _. _. e. .q. _._ ee. _ee _ -a . e a_ . e.e ..e .
_ q_ee q.e. - ee.e. . a_._ ae_ee _.e _e e. q_
e _ . a . eq. q e a_.e e. q. q.e. a e . .e
a_. _. e_ ..e.eeq _.e __ a_. q. e q _ e q e
q..e e ae_ aeea e.eq. ee_ a e e e eq. q e._
q.e. _ ee. _. a . e. . e .e~.e a e . _ _.e o e .
a q.qq e_.e e .e _ee _ q..e e _e _. .q_ . . qq e. a e
_ ae e .e qe a e. q.o e . . e e. e . ..e. _. ae ee
a_ e. a e a.e.e.e. . e _ e. . e e.. .e.qq .e. ~
q.e. _ ~ e. ee e. ._ q.e. ~ e. ee e. ._e _
q..e e a e_ e.e .. ..a e_ e.e ae _ ..e.
, . _ee e_.e e.e e . _oe q . _
q..e e -e. q..e e -e. q..e e -e. q..e e -e. q..e e -e.
q..e e _. ..a e _e qe .. ae . - e aeo eo a e eq. .e
ee o. e.e _. ea_ e. a_. e e. , eq. e._ o a e
e. _ e_ _. ..a e e qe .. ae e. ..e.e e e aeo eo a e eq.
.e o. e.e e q _ ee e_..e _ . . e e.e_ AGS e. e_
AGS e. a e e.. ~ q. .e a e. o.. ae.. e. ..
e q . e. e.e e.. . .e..e . e e.a a, e ~. e . .
a e_ e. q . . .ee..e e_. a e e., e. . e
.e..e e.. e.e e.. . e. e..e . e q e q . .
e. e..e . .e q ~ e. a e e eq.. . e .e._.. _. e.
e. _. . .. '' e..e e. e. a_..eq.e e .e . e e ._. e. ee
e.e. e .__ e. q..e e _ q _. e ._._. e..e e
.qq . ae . - e aeo eo a e eq. .e e_ e.. . o._ a e
o. e.e e .qq . _.e o e.eq. e.q_. q e, _ e eq. q_
e, ee_ e e. a e _ . .eq. __ , _ e.e e. _
ae_ae ae e_. eq.eea. e.eq. e. o. . . eq. __ , a e e.
a..q e. .
_.e _ e e _. . q a. e ae e. e _.e . e. a ea .ee . . e e
.eq. .ee ee_ ~ e. ee e. .e_.e e qq _ e .e q
_. _ -e. _.a. e. e _. . _e _ ae_ . e.
e _.e _ee _ . _ o e . q . e. e_ e_ . _. e . e . .
e.e __ q..e e _ . ,_ . _, _ o ._ a ._
_ee e. Rev. CJ. Hrang Hmung _ ee -e_q. e e . a e a . q.a e
e e eq. ,a e _e ae e. .. ae - e aeo eo a e eq. a_ee a. e. o. e.e
e q q. e e eee.e. e . ee. e.e e a. e. e.e _ q..e e a
ao . e. e_.. qe q .e. _
e. a e q.q e . e. a e q.q e . e. a e q.q e . e. a e q.q e . e. a e q.q e .
.e. qq._ _ ee e
e. e.. e_. e e e,a e e. a. e. e.e _. e. _q_ a e o e_ a
qe .. e.e e . _. ..a e e qe .. ae e. .. e.e e , qe ..
e o. e . e ae q._ _ _ . e , q.ee...e_
. aeo eo a e eq. _. ..a e e . e.ae _ , a e e a. e. e.e q
e _. q_ a e q eq. q _ o e_ _._ e e a. a e
a e e . . . a._ee qe .. e o. e . e .. a e a. e ae_ee
. _. e . e . e.e a e e._
e.e q q._ ae_ e . e . . , . . eq e . e _,
_. e_ eq.o.eqe . e , e _e eq e . e e_ _ee _ e . e ..
e . e.e q q . o._ e . o e . _ _ ee e.e q q_ o
e.e q a e ee_e ae e . e_.ea e e . .e q a e e e._.
e_ ee q_e _ a. e . e e _ee _
_qq.e_. aee_ e_._. eaeee aee. .q._ q. ee
_. ee.._ _ee .eq. _. e _._ . e e.. e. .a e .q._
.q_ q e_ e q..e e a e a .q._ o e_ .e q..e e . . e . a e _e
qe .. ae . e ~ e , e aeo eo a e eq. _ee _. q .e.a e q a
, e .q _e e_.e ae ae e_.._ e _._ . a e e. . . eq. .
ae _.._ _eeq. e._ee .qee.. a e.e.q._
.ee. q.e.e. e.ee.q _eee. e_.e e.q.. .ee._.
e. . ... q _e a e_ e e .. e~aaq.. _ ._ .._ e..e aee.
e .e.e. e_ ..e.a._ee q..e e . e . e..e a e ._
e. o a e. e. _ee _e e_.e a e q_ q _ .. e.. e. .._
. e e . e..e a e a e _ ._ . .e . a . . _e q ee.. ee. eq _. q e e. . a ._ee
e e..eq e.e e _e . . q. .e e - o e. .q. _ee _
e . a e _e qe .. ae . - aeo eo a e eq. .e o. e.e e _ee e.e_.e
e _._ . e q ae e. a e .. e e ae .e q e _ _ee _
ee..... eaa._ee _..e_ee_.e a.a._ee . ee.
e.a.e_ee__. ~..e. _..e q__ q..ee.. ee.e.a.ee
_ee e. e_ .a e e. e_ .e_ e_.. a e _e e_.e .
e_ , eqa ..e . aeo. a _ee ee_
ae e. eq ..eq e . . a e . _ . . _ _ . .
o . ee.e eq . q. e .e q q e . e e.e q _ee _
A letter to my friend
Rev. CHARLES HRANG TIN KHUM
Rev. Dr. J. Maung Latt
My dear departed friend, classmate and fellow minister in Jesus Christ - Rev. Charles Hrang
Tin Khum, you are now in heaven serving the Father, Son and Holy Spirit while I continue
to serve them on earth. We are still both in service.
I remember when we first met in 1960 when we both became B.Th first year classmates. I
noticed you as a brown handsome youngman with an intensive will to serve the Lord.
Your face showed sadness most of the time; you stayed to yourself and did not mix with
the students. You were very shy in front of female students. I became interested in you and
made friends. There were others too. In no time at all we became a small group. I, Esther
Barrie, Noah Thein (d), Enoch Pun and a Kachin student. We read, studied together and
had good fellowship.
Do you remember the time when we played soccer at night between 11:00 p.m. and 12:00
p.m. I played in the frontline, you played as back and Noah was the goalkeeper. After the
game was over, we were all wet and muddy when we returned to our rooms. We bathed
and settled on our beds to go to sleep. Suddenly we all heard the wailing sound of Noah's
voice, "Please help me friends fine my golden ring which was given by my sweet heart.
The ring must have fallen off my finger when I was catching the ball. This ring is most
valuable to me please help me find the ring". We were feeling very tired and sleepy but
since we wanted to help Noah all of us 25 students went back to the wet and cold soccer
field. We sifted the small pools of water and mud through our hands. Soon day light dawned.
None could find the ring. We all sadly dragged our weary bodies washed our hands feet
and face and threw ourselves on our beds. We were all sad because we pitied Noah who
was to face his lover with no ring to show his true love.
Suddenly we heard the glad shout of Noah, "I've found the ring. Thank you Jesus". When
we heard that we all got up from our beds and rushed to his bed. He was holding the ring
in his hand. His face had a big smile. When we asked him how he had found the ring, he
said, "I must have taken it from my finger and put it in my box because I was afraid I
would lose my ring when we played soccer". Oh! Noah may he be happy with Charles in
Heaven.
During the dry months we played volleyball we played till we could not see the ball at
night. Our student days were filled with interesting activities.
Then came Graduation Day and each of us went to our respective fields - Charles to be-
came General Secretary and I to become teacher then professor. Another time I met him
was at Falam during the Council of Churches meeting. I learnt of his tragie family, deep
loses. And then one day I visited him at Rangoon General Hospital, he was ready to take
the find journey home. I said any last prayer and left him. Later he passed away to be with
Jesus forever. When will I see my dear friend again? This I leave in the Father's Hand.
Happy times - Happy moments. Hard times come and go but the memory lives.
I leave this letter as a legacy to his son Rev. CJ. Hrang Hmung. As you follow in your
father's footsteps learn also to follow Our Father's will.
Servant of Jesus Christ,
Student of the Holy Spirit,
Rev. Dr. J. Maung Latt
Professor, MICT, Insein, Yangon
Pastor, Sinai Baptist Christian Church
A Life Worth Remembering
by
Capt Darryl P. Lamberth (a.k.a. Van Lian Uk), USMC
Leadership is the sum of those qualities of intellect, human understanding, and moral characters that
enables a person to inspire and control a group of people successfully. General John A. Lejuene, 13
th
Commandant of the US Marine Corps.
Leadership Traits are defined as follow:
a) Integrity. Uprightness of character and soundness of moral principles.
b) Knowledge. Understanding of a science or an art.
c) Courage. A mental quality that recognizes fear of danger or criticism, but enables a
person to proceed in the face of it with calmness and firmness.
d) Decisiveness. Ability to make decisions promptly and to announce them in a clear, forceful
manner.
e) Dependability. The certainty of proper performance of duty.
f) Initiative. Taking action in the absence of orders or direction.
g) Tact. The ability to deal with others without creating offense.
h) Justice. Giving reward and punishment according to the merits of the case in question.
i) Enthusiasm. The display of sincere interest and exuberance in the performance of duty.
Great leaders usually possess all of the leadership traits described above. Leadership traits
can be used as a benchmark to determine whether or not someone is a good leader. Although
these leadership traits are not used widely in the public sector, the military often use these
traits when evaluating their service members for promotions and future potential to fill a
leadership role.
Leaders must have a strong sense of the great responsibility of their office. For this reason,
it is not unusual for highly effective leaders to sacrifice their own personal and family life
to achieve great things for the betterment of their own people. History has shown us many
of such great and well-known leaders who devoted their entire life for a cause they believed
in. Recent memory showed us the life of such leaders such as General Aung San, Mahatma
Gandhi, Rev. Dr. Martin Luther King, to name a few, who have dedicated much of their life
fighting not for their own personal gain but for the advancement of their own people. The
cause they believed in was so great and deeply rooted in their heart that they went against
all odds to achieve those goals...in some instances, at the expense of giving their own life.
These are some of the example of leaders who went above and beyond their call of duty in
order to advance the struggle of their people.
I am Darryl Patrick Lamberth, known in Chin as Van Lian Uk or Pecik, the youngest son of
Rev. Charles Hrang Tin Khum. I am, by no mean, neither trying to compare what my
father accomplished while he was alive to the accomplishment of these great leaders
mentioned above, nor am I trying to place him in the same pedestal as these great leaders.
However, what he did for the advancement of Christianity throughout Chinland,
subsequently throughout Myanmar, and his commitment and dedication to this cause is,
in my opinion, in line with some of the accomplishments from these leaders. This article is
about my way of honoring my father for all that he was able to accomplished while he was
living with us for a brief yet very productive time. At the same time, I am trying to show
the affect of his commitment to Gods ministry on his children and how he deprived us of
his love and affection for us by him travelling so much for the ministry. I am not trying to
lift my father so high above his contemporaries because I do not know the extent of all the
great things that he was able to accomplish while he was alive. But I do know that he was
a great leader who devoted his life to do Gods work and therefore, I hope you will
understand if I am being bias about his success in life.
My father passed away in September 5, 1985 at a tender age of 44 to be with God. At the
time of his death, I was 12 years old so I was old enough to know him as a father, but not
quite old enough to know him in a great detail as to the impact he made as a minister to
many believers in Christ. He was blessed with a very high degree of intellectual knowledge
and could articulate everything really well. Looking back at his life and career, he was able
to rise to the top rapidly to assume leadership roles and was able to achieve a prominent
role within the Christian community at such a young age. The one thing I know really well
about my father is that he was never afraid to stand up for what he believed in and would
stand his ground against anyone regardless of his or her stature in life. I know that he was
swift in judgement and fearless in all that he set his mind to do, but a very fair leader. I also
know that he was working diligently for the expansion of Gods kingdom in Myanmar and
that he devoted his life basically to do whatever it required of him, often neglecting his
health and the well-being of his children.
As a child growing up in Falam, I knew that my father was a pastor/minister by profession,
but I never really knew the extent of his duties and responsibilities as the General Secretary
of Zomi Baptist Convention (ZBC) and later as the Associate General Secretary of Myanmar
Baptist Convention (MBC). We lived in Falam from 1977 to 1983 and while we were living
there, he was hardly ever home to care for his immediate family. My mother unexpectedly
left us from this world in 14
th
March of 1978 at a very young age of 31. Although he knew
that he had five of his children at home without their biological mother to care for them,
his love and concern for the Chin people was so strong that he never seemed to be able to
set aside a time off from his busy schedule to spend a quality time with them. Growing up
as a child to the time of his death, I do not recall me ever spending a quiet moment with
my father to enjoy his company. He was always so focus on Gods mission and he devoted
so much of his time and energy to Gods ministry that he ended up neglecting us
unintentionally at home. To a great extent, Gods ministry was the only life that my father
really ever knew.
During His last days here on earth, Jesus Christ reminded his disciples in Matthew 28:18-
20 to Go and make disciples of all nations, baptizing them in the name of the Father and of the Son
and of the Holy Spirit, and teaching them to obey everything I have commanded you. And surely I
am with you always, to the very of the age. In my opinion, my father took this commandment
at heart and in line with this great commission from our Lord, his drive and focus in life
was to search for ways to preach and proclaim the gospel to his beloved Chin people. He
was also determined to ensure that everyone had the opportunity to at least hear the saving
grace of our Lord Jesus Christ. He envisioned travelling throughout every villages and
cities in the Chin State and ministering Gods plan of salvation to the people dearest to his
heart. He was a risk taker and extremely purpose-driven that he spent more of his time
travelling than spending time at home for the sake of proclaiming Gods word. I have
heard of some of my fathers close acquaintances telling me that his drive to proclaim the
good news of God was so great that he would continue to travel despite doctors and
others telling him to rest more for health reason. He understood his limitation and knew
that he could not do this alone, therefore, the Chins for Christ in One Century (CCOC)
evangelism program was created in 1983 under his leadership to send evangelists throughout
the Chinland. He was able to witness and see the inception of this program, however, did
not get to see in person the fruit of his hard labor when the closing ceremony of CCOC was
held in Hakha, Chin State, in April 1999. He would have been very pleased as to how this
evangelistic program worked out and very appreciative of all the evangelists who took
part in proclaiming the good news where some evangelists even gave the ultimate prize,
death, to achieve the success of the program. I am quite sure that my father had a huge
smile and a sense of pride and satisfaction looking down from heaven during the celebration.
Looking back at his life, he spent a lot more time nurturing and caring for his other family,
the family he established through God, than us, his immediate family.
I have a lot of admiration and respect for my father for what he was able to accomplish
during his lifetime. However, his commitment and devotion for Gods ministry resulted in
us being neglected and not taken cared of properly at the home front. As a great leader as
he may have been in the Christian community, his biggest weakness in life was his inability
to show the love and affection he had for us at home like the way he showed to the believers.
He was a very strict father and was never afraid of using a rod or stick to discipline us. The
Bible tells us in Proverb 13:24 that He who spares the rod hates his son, but he who loves him is
careful to discipline him. Again, my father was taking this to the extreme when he disciplined
us. All of us have had our share of being disciplined in an extreme manner by him one way
or another. Whenever he was home, his temperament always got in the way of his personal
affection for us that I felt like I never really knew my father the way I should. Often time,
we felt more comfortable staying home when he was travelling for the very fact that in
that way, we knew for sure that we would be spared from his harsh disciplinary method.
Not being able to spend a quality time with him and never really had a chance to feel his
love and affection for us are some of the things that I really missed about my father. But, at
the same time, I am really happy for those believers whose lives were touched and changed
by what my father was able to do for them.
Now that God has blessed me with two children of my own, Jonathan and Charis, I come
to realize how difficult it must have been for my father at times to leave us at home by
ourselves. Although he may not have spent that much time with us to nurture us and to
raise us, God provided for us the best guardian in my late grandmother, late uncle, aunts
(especially Sui Men) and my step-motherto some extentwho all played a big role in
who we become today. The one thing I know about my father is that everywhere he went,
he was well-respected by everyone and was a highly regarded person not only in Chinland,
but also throughout Christian community in Myanmar. This recognition is apparent
whenever I come back to Myanmar for a visit. It amazes me how much most people still
remember my father even after twenty years since his departure from us. Whenever I
come back to Myanmar for a visit, most people recognize me not for who I am or what I
have accomplished, but for the fact that I happen to be one of the five children of Rev.
Charles Hrang Tin Khum. He may have been gone from us for twenty years now, but he is
still being recognized and remembered by many people within the Christian community
to this day for his selfless sacrifice the commitment he made for the expansion of Gods
Kingdom in Myanmar. Its a true testimony of the legacy he built while he was alive and I
hope he will continue to live in the heart and mind of all Christians in Myanmar for many
more years to come. We, his biological children, are still reaping the never-ending rewards
and blessings for the hard work and dedication of my father.
REV. CHARLES HRANG TIN KHUM
LE CCOC
CJ. Hrang Hmung
Thuhmaihruai
"Rev. C. Hrang Tin Khum le CCOC" timi thulu thawn cahram ngan dingah atu ZBC G.S. Rev. E.
Hlawn Piang FBA Communication Secretary a quan lai (2000 kum) ah ca in rak kuat dah. Ka pa
Rev. C. Hrang Tin Khum (Saya Khum ti'n ka hmang phah vivo ding) ih thuhla ngan ding hi ka
thinlung thupte'n ka duh zetmi a si cia ruangah ka lungawi ngaingai. Hiti ih quanvo in pek ruangah
ka pa ih thuanthu hiti in ka ngan theinak a si ih Rev. E. Hlawn Piang parah ka lungawi zet.
Ka pai' thu hi ngan ka tum qheuna'n ka tlinsuak thei dah lo. Khatlam kapah ka ruat qheu mi cu mai'
pa ih thuhla ngan hi midang in ziangti'n in hmu pei? Hmusualnak teh a um pang pei maw? Phundangpi
in in ruat pei maw? tiah ka ruah qheu tikah ka ngan ngam lonak a si.
Kei le ka pai' unaupi pawlih kan theih, kan hmuh daan le midang ih an theih, an hmuh daan hi an
bang aw lonak zawn tampi a um men thei. Asinain famkim lo cingin ka pai' thuanthu tawi le
Pathian hna a quannak thuhla pawl kha theih tawk suah in ngan ka tum ve. Ziangahtile Falam
Christian Centenary puaipi ah Rev. Thang Tsin ih tupa a si mi ka pa hi kan Falam mi lawng si loin
Laimi, Kawlram tiang thuanthu nei pakhat a si ve ruangah ka pa ih thuhla hi mipi in thei ve hai
sehla a qha ding tiah ka ruah ruangah a si. Thih hnu a hmin hlo men ding ka siang hrimhrim lo. A
hleice in amah rori in a nunlai ah a rak quan lo, CCOC hnaquannak ih a rahsuakmi pawl kimte'n a
rak hmu man lo na in a nunlai ih a rak tuh ta mi thlaici hi a kho, a nung ih rah tampi a rah ti ka hmuh
tikah Pathian hmin thangqhat lo in ka um thei lo. Amah khaisangtu hi Pathian a si ti ka thei fiangih
Pathian ka thangqhat ngaingai. Ka pai' hnaquannak pawl parah ka porh aw nasa.
Himi cahram sungah famkim-lonak tampi a um ding. Ka pa ih Pathian hna a quannak pawl ka theih
ban tawk, ka zingzoi ban tawk ka zingzoimi sungin a tawinak in ka nganmi a si. A famkim lonak
parah in theithiam sak ih tluangkhawng a bangnak a um pang le in ngaithiam hram dingah zaangfah
ka lo dil hmaisa.
A. INNSUNGSANG DUNGLAM THU
a. A Nauhaklai leTlawngkainak thu.
Ka pa cu 1941 kum December 3 ni ah Toungphila khua ah a suak. A pa le a nu cu Pu Hrang Duh
le Pi Sung Hnia tla an si. Unau suahpi 11 sungah anih hi a pahnihnak a si. An upabik Mr. Kap Cin
le a nau dang 4 pawl cu an nauhak te lai ah an thi zo. Curuangah ka pa cu upabik dinhmun ah ding
in naupa 1 le farnu 4 tla thawn an upat tiang an dam tlang. Asinain a naupa Capt. Phun Za Khim
in 2005 kum April 15 ni ah leitlun nunnak cem in Pathian hnenah a tlungsal. Atu ah a farnu 4
pawl cu anmah le innsang cio thawn dam le nuam in Toungphila ah an um.
Kan suahkehnak thu kan zoh tikah ka pupi le pawl cu kan Falam pengah Pathian a bia hmaisabiktu
Rev. Thang Tsin le Pathian a biak ruangah Falam peng Parte khua ihsin dawisuak a tuartu Pu Hlei
Hmung (Zanniat awsuah cun Hlai Hmung tiah an ko) tla an si. Rev. Thang Tsin hi Zanniat cithlah
Laizo hrin a siih a pupai' suahkehnak khua cu Khawlei khua a si. Pu Hlei Hmung hi Zanniat cithlah
Darthang hrin a si. Darthang hrin pupa pawlih suahkehnak khua cu Lumbang a si. Asinain Lumbang
ah um ding a remcang lo ruangah Hmunli khua ah an vai. Hmunli khua ah san tawkfang tiang an
rak umdah a si. Kan zingzoi ban tawk le kan theihban tawk ah Darthang hrin Pu Za Cong san tiang
Hmunli khua ah an um. Cuihsin Pu Za Cong fapa Pu Za Hlur san ah Pu Hlei Hmung ih innsungsang
le a unau pawl cu Hmunli khua ihsin an qhawn aw sal ih Parte khua ah an rak um. Cuti ih an
suahkehnak Lumbang khua pan loin Parte khua an pannak cu pupa san Lumbang ihsin an suah
laiah Lumbang khuami pawl hi midang khua le ram ah reipi nan um thei lo ding. Nikhat khat ahcun
Lumbang ah nan kir leh ko ding tiah an rak ti dah. Cutik ah kan pu le pawlin Lumbang cu kan kir
dah nawn lo ding. Uico cun a luakcia mi a ei nan kannih cu cuvek kan si lo tiih an qongkam an rak
thlah dahmi a um. Curuangah mi khua mi ram ih um an nuam aw nawn lo tikah Lumbang ah an kir
ngam lo. Cuticun Lumbang khua thawn a nai aw biknak pengkhat hman a hlat lomi Parte khua an
rak pannak a si, tiah pupa suahkehnak thuanthu a um.
Rev. Thang Tsin in Pathian thuthangqha a sim tikah Pu Hlei Hmung cu a lung a thleng aw ih khuasia
biaknak ihsin a nung Pathian a rak bia. Cuticun a nung Pathian a biak tikah a umnak Parte khua ah
um dingin an siang nawn lo. Curuangah Rev. Thang Tsin ih kaihhruainak in hmunrawn lam panin
an suk ih 1914 kum December thla ah Toungphila khua sat in an um. Toungphila ah a thih tiang
khuabawi a quan. Pu Hlei Hmung ih fapa cu Pu Hrang Duh a siih ka pu a si. Pu Hrang Duh cu kum
81 tiang a dam ih 1995 kum July 24 ni ah Pathian hnenah in colhsan. A nu Pi Sung Hnia cu Rev.
Thang Tsin ih fanu a siih kum 76 tiang a dam hnu 1996 kum August 4 ni ah Pathian hnenah in
colhsan ve.
Ka pa hi a nauhak lai ahcun mi harhdam zet a si. Leknak lam khal a paih zet ih thu le hla theih
duhzettu khal a rak si. Rualpi thawn siseh, a nau le pawl thawn an lehnak kipah hotu si ding lawng
a duh qheu. Kum 5 hrawng a kim tikah ka upat tikah Pastor ka quan leh ding a rak ti dah, tiah a nu
(ka pi) in i sim dah. 1974 kum June thla ihsin State Primary School, Toungphila (Atu No. (2)
B.E.H.S, Tahan, Kalaymyo) ah phun hrek kai a thok. Camipuai a ong vivo ih 1957 kum ah State
High School, Kalaymyo (Atu No. 1, B.E.H.S, Kalaymyo) ah phunhra (Matriculation) a kai. Cuih
kum hrawngah ka pa hi a pu Hlei Hmung ih duhdawt zetmi a si ih a huatsuah laifang a si. Phunhra
a kai ko na'n ca a zoh duh dah lo. A pu ih duhtuk mi a si fawn ruangah zohman in an kawk ngam lo.
Curuangah ca thiamtheizet a si ko na'n camipuai a ong lo. Culai fangah raalbawi luh a duhtu pawl
luhnak dil theih a si, ti'n thu a um. Ka pa khal cumi cu a duhzet ve ruangah raalbawi lut ding tumtah
in a rak timtuah aw rero. Culai ah raalbawi a quan lai mi a pu Capt. Pawluh khal in ka lo bawm ding
tiah a ti. Asinain sumsaw harsatnak ruangah a rak lut ngah lo. Phunhra le a ong lo, raalbawi luhnak
ding lamzin le a pit tikah a beidong ngaingai. {Ka pi (Saya Khum nu) a nunlai in sim dahmi pakhat
cu: ZBC GS a quan pek hrawngah ka pi hnenah ka pa in hitin a rak qong dah, a ti. "Ka nu cuih ralkap
luh ding ka lo dil lai ah sumpai i pek awla atu ahcun ralbawi rank sangzet ka si thlang ding na'n"
tiah a rak ti dah. Ka pa hi ralbawi cu a duhzet, asina'n Pathian in amai' ralkap quandingin khuahlan
pi ihsin khawkhannak a nei cia deuh a si cu!}.
Cu tiih a um lai fang 1958 kum November thla sungah Burma Divinity School (Atu M.I.T., Insein)
ihsin tlawngta pawl gospel team vakin Toungphila ah an thleng. Cuih tlawngta pawl a hmuh tikah
a thinlung a thleng dukdi. A nauhak kum 5 lai ih a rak qong dah mi vekin Pathian hnaquan duhnak
thinlung cu a rak suak sal. Cuti cun ti a hnim ih a Kawhhran Toungphila Baptist Church le Kale
Valley Baptist Association (KVBA) ih lungkimpinak thawn 1959 kum ah Burma Divinity School
(Atu M.I.T) ah Baibal tlawng kai dingin a feh. A hmaisa ah Toungphila Pastor a quantu a pu Rev.
Kip Vum hman in Saya Khum cuti ih a lung a thleng awk cu a zum thei hrimhrim lo. Asinain
Pathian thu a zir peh vivo ih Pathian lamhruai le kilvennak in 1965 kum March thla ah B.Th.
degree a rak ngah thei. Cuti cun Pathian hnaquan hram a thok. Baibal tlawng a kai phah in 1963
kum ah Serampore College, India ihsin phunhra (Matriculation) camipuai a ong.
b. A Hnaquannak le A Innsungsang thu.
Ka pa hi B.Th. degree a ngah vete'n amai' Kawhhran Toungphila Baptist Church ah Associate
Pastor quan dingin relcat ciami a si (Culai ih Toungphila Baptist Church Pastor cu a pu Rev. Kip
Vum a si. Rev. Kip Vum cu Rev. Thang Tsin naupa Pu Za Lian ih fapa nautabik a siih Capt. Pawluh
ih naupa a si.). Asinain 1965 kum March 18-21 sung tuah mi ZBC EC ih dilnak vekin Zomi Baptist
Theological School (Atu ZTC) Falam ah zirhtu saya si dingin relcat dilnak a um. Cuti cun kawhhran
ah pastor quan man loin ZBTS ah zirhtu saya a quan. Zirhtu saya a quanlai ah a tlawngta pawl
hrangah duhsaknak tumpi nei in hna a rak quan qheu. Cazirh a thiamzet ih fiang ko in a zirh thiam
ruangah a tlawngta pawl khalin an duhdawt ngaingai, tiah culai ih a tlawngta pawlin in sim dah (A
tlawngta pawlih canganmi khal himi cabu sungah tam nawn a tel ve).
ZBTS ah zirhtu a quanlai fang 1967 kum October 15 ni ah Falam peng Lumbang khua um Sayagyi
Kulh Ci le Pi Kawl Sia te ih fanu nautabik Flavia Vum Thiam thawn Lumbang Baptist Church ah
Rev. Za Duh kut in Pathian hmai le minung hmai ah thianghlim kutsihnak an nei. Fapa 3, fanu 2 le
tuisun ah tupa 4 le tunu 3 an nei. A faate pawlcu a tanglam vekin an si.
1. Rev. CJ. Hrang Hmung + Deborah Zung Rem
Tulai fangah LBA Associate General Secretary le Toungphila Baptist Church ah Associate
Pastor a quan.
2. Nu Stella Mang Ciang + Pa Awng Bik (USA ah an um)
3. Pa Christopher Hlei Lian Khup (System Engeneer, Geico Co.) + Nu Patricia Phunkulh (USA ah
an um)
4. Capt. Patrick Van Lian Uk + Charity Thian Rem Mawi (US Marine Corp ah hna a quan)
5. Nu Lani Sang Ciang (Supervisor,UPS) + Jason Alcoba (USA ah an um)
Saya Khum cu a Kawhhran le Association (KVBA) ih kawhnak vekin 1969 kum April thla ah
ZBTS zirhtu saya in a cawl ih Toungphila Baptist Church ah Associate Pastor a quan. 1970 kum
March thla ih tuahmi KVBA kumtin khawmpi, Sentaw khua ah ordination an pek. Cuih khawmpi
qum ah ka pa cu KVBA General Secretary si dingah an hril. Ka pa hi KVBA ih a pahnihnak
thlahlawh nei Full time General Secretary a si. 1970 kum ihsin 1977 March thla tiang KVBA
General Secretary hna a quan. 1977 kum March 17-20 sung Khampat khua ih tuahmi ZBC Trien-
nial ah ZBC General Secretary quan dingin quanvo an pek. Curuangah ka pa hi a Kawhhran thawn
kum reipi hna an quan tlang man lo. ZBC General Secretary a quan hnu kumkhatnak 1978 kum
March 12 ni ah a duhdawtzet mi a nupi Nu F. Vum Thiam cu Falam peng Vaar lilawn ah motor car
accident tong in besiazet in a na hnu March 14 ni ah Pathian hnenah a fehsan. 1979 kum ah nupi
dang a qhit sal. ZBC General Secretary hnaquan cu 1983 kum tiang termhnih sung a rak quan. Cuih
hnu ah Toungphila Baptist Church, Toungphila-Kalaymyo ah Rev. Kip Vum thawn kutkai aw in
thla 7 sung pastor hna an quan tlang. Cuti ih a quanlai fangah Kalay Council of Churches khalah
hruaitu hna a quan phah. Cuihkum cem zik lamah BBC (Atu MBC) khawmpi cu Moulmein khua ah
tuah a si. BBC hruaitu upa pawl ih thurelcatnak le quanvo peknak vekin 1984 kum January thla
ihsin BBC ah Associate General Secretary a quan. BBC ih hna a quan laifang, 1985 kum September
5 ni ah leitlun nunnak tansan in Pathian qaang sungah a cawl ta.
B. REV. CHARLES HRANG TIN KHUM LE KVBA.
Ka pa hi a hnaquannak hmun tinkim ah rinsantlak, upattlak le felfai zetin hna a quan. ZBTS ah
zirhtu saya a quanlai khal ah tlawngta pawl le zumtu mi tampi ih rinsanmi le qihzah upatmi a rak si.
Kawhhran sungih hna a quan tik khalah Kawhhran kilkip qhansonak ding hrangah le zumtu tampi
qhathnemnak ding hrangah thilqha tampi a suahpi. Amah hi mi pawlkom thiamzet a si ruangah
biaknak lamah siseh, hruaitu bawi upa le mipi lakah siseh rualpi qhaqha tampi a nei. Rampi uktu
bawi le raalbawi upa pawl tiang rualpi qha tampi a nei.
KVBA General Secretary hna a quan lai khalah atu KVBA compound thu thawn peh aw in
Kalaymyone uktu bawi pawl in KVBA compound an lon tum ruangah thubuai a um. Culai khalah
Saya Khum in cuti men in a lak in nan long thei lo ding tiah nasa zetin a qangih myone uktu pawl
thawn thu in an do aw. KVBA compound hrangah thawng tlak ding tiang dinhmun a thleng. Cuti
tiang cun thudik parah a qangngamtu a si. Curuangah atu KVBA compound khal hi tui' ni tiang
KVBA in himte'n an nei theinak a si. Cuticun Saya Khum hi a hnaquannak hmunkip ah amai'
pumpak hrang hnak hmanin Pathian ram, Kawhhran le mipi hrangah a thinlung, a thazaang, a
fimnak le a ruahnak zate thawn pumpek in hna a rak quan.
ZBTS ih zirhtu saya a quan lai, 1968 ihsin 1971 kum tiang ZBC Assistant Treasurer a quan phah.
Cun KVBA General Secretary a quan lai khalah 1974 ihhsin 1977 kum March thla tiang ZBC Vice
President a quan.
C. REV. CHARLES HRANG TIN KHUM LE CCOC.
Kawhhran ih nunnak le a thazaang cu mission hnaquan parah a um a si, tiah Saya khum cun a zum.
Mission hnaquannak ah amah rori cun pumpek in a fehsuak dah lo. Asinain a hnaquan sung
hmuahhmuah kan zoh kir sal tikah amai' pumpak le a innsang, a faate pawl hrang hnakin Pathian
ram karhzai le kau sin ding in caan a pe tam sawn. Curuangah a faate pawl in ka pai' duhdawtnak
kan co malzet tiin ka ruat. A tikcu caan tamsawn cu khualtlawng sukso a fehnak ah a cem ter. Amai'
innsungsang thawn an umtlang caan a malzet. KVBA General Secretary a quan lai khalah inn a um
dah tuk lo. Kan Laimi hmuahhmuah in a nung Pathian thu thei qheh in Pathian faate kan sizia thei
qheh hai sehla ti hi a saduhthah tumbik a si ringring. ZBC ram sungah Pathian thu a qhanso sinsin
theinak ding ah le ZBC ih nunnak le thazaang hi mission hnaquannak ah a um tihi fiangzet in a thei.
Cumi pawl cu ZBC ramsung hmunkip le ramkip a tlawn vivo tikah a hmuhtonmi a si. Curuangah
ZBC General Secretary quan dingih an hril tikah ZBC zungih Evangelism & Mission Department
khal amai' quan caan ah a thar in ret a si. E & M Department a din theinak dingah hlan deuh pi in
ZBC in an rak tawlrel zo mi asinain remcan lonak tampi a um ih a cangsuak thei lo. Neta lam
lawngah E & M Secretary cu full time in an ret thei sal a si.
Saya Khum hi Pathian hnaquan a thok pek ihsin mission hnaquannak hrangah tumtahmi le sunmang
tumpi a nei. A sunmang le a tumtahmi pawl cu:
(1) ZBC ram sungah mission hnaquannak thazaang cakzet le hmual nei zet dingah khaisang ding.
(2) ZBC ram sungih zumtu hmuahhmuah thleidannak um loin zum daan le tuah daan bang aw ding.
(3) ZBC ram sungih Baibal tlawng lam qhanso dingin tha pe ding.
Curuangah ZBC General Secretary a quan sungah thlanglam Laitlang lam panin atu le tu khual a
tlawng ringring. Cuih caan lai ah thlanglam Laitlang ih a ummi Laimi tamsawn cu Pathian thu an
thei hrih lo. Khual a tlawn tambiknak hmun pawl cu Mindat, Paletwa, Kanpalet, Matupi le Gangaw
pawl an si. Cuti ih a tlawnnak ihsin thlanglam Laitlang ih um Laimi unau tampi ih an dinhmun a
niamzia khal fiangtein a hmu, a thei. Hnipuan hruk an thiam hrih lo tu mi tampi khal fiangtein a
hmu. A thinlung thup te in hih Laimi unaupi pawl hi Pathian thu thei ve hai sehla an mit a vang
dingih a nuntu khawsaknak a sang ding, fimthiamnak lam khalah an qhangso ding ti hi a ruah
ringringmi a si. Cuticun a thinlung sungah CCOC hmelthlam cu a rung cuang ringring.
Ka pa hi a tikcu caan tamsawm cu ramthar lam panin khualtlawng in caan a hmang sawn. A dam lo
caan hmanah ramthar ih ummi Laimi unau pawl hrang lawng hi thupibik ah ret in a ruat ringring.
1982 kum hrawngah besia zetin a na. Thlakhat sung lungnat (heart attact) tuar in a um. Damlo in
a um ko na'n Pathian Thuthangqha a thei hrih lo pawl hnenah Thuthangqha phuan ding hi a ruat thei
hrih thotho. Cuti dam lo ih a um laiah lungthlitum sunmang a thar in a ngah sal lala. A damsal tikah
a lungthlitum sunmang kha a rualpi hnaquanpi pawl hnenah a sim. Cuticun Teddim peng, Thuklai
khua ih ZBC EC ah cuih thu cu a bur ih mission hnaquannak ding thu ruahkhawm tlangnak nei
dingin lungkimnak an nei. 1981 kum May 13-17 tiang ZBTS (Atu ZTC) ah ZBC ram sungih
rinsanmi Pastor le upa 47 thawn mission hnaquannak hrangah thupizetin ruah le relkhawmnak an
nei. Cuihsin thokin CCOC ruangrai a rung lang deuhdeuh. ZBC upa rinsanmi pawl in Saya Khum
ih sunmang lungthlitum parah thu le hla tampi an relkhawm, an ruahkhawm hnu ah bet qul, rem
qulmi pawl an rem, an bet. Cuticun CCOC hnaquannak dingah a tanglam vekin lungkim tlangnak an
nei.
A HMIN: Chins for Christ in One Century (CCOC)
TUMTAHMI PAWL:
1. Laimi Baptist sinak kum 100 kim hlanah thuthangqha phuang in Laimi hmuahhmuah Khristian
ah cang qheh ding.
2. Kawhhran um cia pawl hi a nungmi, a cakmi le a qhangphawkmi thazaang thar nei qheh ding.
3. Laimi Baptist in kum 100 kimnak puaipi cu Hakha ah 1999 kumah tuah dihg.
4. Kum 100 puaipi qheh tikah Ramthar hnaquannak cu miphun dang zum lotu pawl hnenah
karhzai ter ding.
BIBLE SIRHSAH: Filipi 2:11, "JESUH KHRIH CU BAWI A SI"
Cuticun CCOC hnaquannak hi ka pa Rev. C. Hrang Tin Khum ih tumtahmi le sunmang vekin
quansuak a siih 1999 kumah Laimi hmuahhmuah in kum 100 kimnak puaipi cu Hakha khua ah
nuamzet le hlunghlai zetin kan tuahsuak thei zo a si. Himi CCOC hnaquannak hi sumsaw lam ah
hmun dang, ram dang ihsin bomnak lak loin Laimi zumtu hmuahhmuah in thazang suahin zumtu
zate'n qan kan lak cio ruangah harsatnak le mitthli lakah Pathian sunlawinak a langsuak theimi a si.
CCOC hnaquannak hi Saya Khum ih tumtahmi le lungthlitum sunmang a si kona'n amah cun cuih
hnaquannak ih a rah cu a hmusuak ngah man lo. Asinain ZBC upa pawl le zumtu hmuahhmuah
qangkhawm in Pathian ram karhzainak dingin lungrualtein kan quantkhawm tlangnak ruangah Pathian
sunlawinak cu Laimi hmuahhmuah hnenah a lang ticu zohman ih el theih lomi a si. A tu ahcun
CCOC ih tumtahmi a palinak vekin miphun dang zum hrih lotu pawl hnenah Pathian Thuthangqha
phuan rero a si thlang.
Kan Laimi pawl hi Pathian in thluasuah tampi in pek ti cu kan thuanthu kan zohsal tikah fiangte'n
kan hmu thei. A hmaisabik ah kan Laimi hnenah Baptist mission pawl in hram an thok ih Laimi
pawl kan mit in vang ter, khua in hmu ter. Laimi sung khalah Kawhhran dang tampi a um kona'n
Baptist pawl thotho in Pathian thu a thei hrih lomi Laimi dang pawl hnenah Pathian Thuthangqha
kan phuang, khua kan hmu ter ih an mit kan vang ter. Curuangah Rev. C. Hrang Tin Khum in,
"Laimi le Baptist hi qhen a theih lo," tiah a rak ti ringring qheunak a si. America Baptist missionary
pawl hnaquannak in kan Laimi pawl ih nuntu khawsak daan, dinhmun pawl in khaisang ter. Kan
Falam peng sungah zumtu hmaisabik Rev. Thang Tsin in Pathian a awi ruangah a tupa Rev. C.
Hrang Tin Khum khalcu kan unaupi Laimi phun pawl hrangah rundamnak Thuthangqha an theih ve
theinak dingah CCOC hnaquannak hram qohtu ah a rak cang ve. Ka pa Rev. C. Hrang Tin Khum ih
sunmang a simi CCOC hnaquannak cu amah a um nawn lo na'n tuini tiang a nung ringring. 1999
kum Chin Evangel Centenary qheh hnu in CCOC hnaquannak cu a cemih Centenary Mission for
Christ (CMC) tiah hmindang bun in miphun dang hnenah Pathian Thuthangqha phuang in hna a
quan rero lai fang a si. CCOC palai pawl ih thiisen luang le nunnak liam in mitthli thawn an sialmi
lamzin le an tuhmi thlaici pawl cu kan Laimi thuanthu ah san cem, san deng tiangin kan hngilh thei
nawn lo ding. Hngilh khal kan siang hrimhrim lo ding. CCOC hnaquan hram a rak tohtu ka pa Rev.
C. Hrang Tin Khum khal cu Laimi zumtu pawl, a hleice in thlanglam Laitlang ih Laimi pawlih
thinlung sungah ziangtik hmanah hngilh ti a um dah nawn lo ding, tiah zumnak ka nei.
Hminsin: Himi cahram hi Falam Christian Centenary (Rev. Thang Tsin Centennial Jubilee) Maga-
zine (2006) cahmai 110-116 sungih ka nganmi mallai bet le rem in lak salmi a si.
List of Contributors:
1. Rev. Stephen Hre Kio, Ph. D.
Former Bible Consultant of UBS,
Guam, USA.
2. Rev. Kam Khaw Thang, D.D.
Honorary Pastor,
Chin Baptist Church
Sanchaung,Yangon.
3. Rev. J. Suah Thang (Rtd.)
Cinmual, Falam
Chin State.
4. Rev. Dr. Hrang Cung Nung
Academic Dean,
Bethel Theological Seminary, Toungphila
Tahan, Kalaymyo.
5. Rev. Tuang Khan Kap
Senior Pastor
Pyidawtha Baptist Church,
Pyidawtha Village, Kalay Township.
6. Rev. Dr. E. Za Bik
Professor
Myanmar Institute of Theology
Insein, Yangon.
7. Rev. R. Qha Biak
Secretary
Falam Christian Literature Society
Tahan, Kalaymyo.
8. Rev. J. T ha Nei Thang
Field Incharge
Ngaphe Mission Field (LBA)
Ngaphe myo.
9. Rev. Nun Uk
General Secretary
Falam Baptist Association
Falam, Chin State.
10. Rev. N. Cong Sum (Rtd.)
Thayagone Village,
Kalay Township.
11. Pastor V. Sui Hngel (Rtd.)
Congheng Village,
Falam Township, Chin State.
12. Rev. Biak Cung Nung
Church Pastor
Pyinkhonegyi Baptist Church
Pyinkhonegyi, Kalay Township.
13. Rev. D. Kap Lui
Senior Pastor
Sanmyo Baptist Church
Kalaymyo.
14. Rev. M. Thawng Mawi
Church Pastor
Kanaan Baptist Church,
Falam, Chin State.
15. Rev. Thang Tin Sum
Myanmar Concil of Churches
Yangon.
16. Rev. J. Qial Dum (atu pension zo)
Senior Pastor
Falam Baptist Church
Falam, Chin State.
17. Rev. S. Hrang Kap Hnin (Rtd.)
Shalom Villa,
Satawm, Kalaymyo.
18. Rev. Dr. Robert Thawng Hlei
Senior Pastor
Chin Baptist Church
Yangon.
19. Rev. Saw Margaygyi
General Secretary
Bible Society of Myanmar
Yangon.
20. Rev. U Win Tin
Patron
MBCU
Yangon.
21. Rev. Dr. J. Maung Latt
Professor
Myanmar Institute of Christian Theology
Insein, Yangon.
22. Captain P. Van Lian Uk (atu Major)
USMC,
Okinawa, Japan.
23. Rev. CJ. Hrang Hmung
Associate General Secretary
Lairawn Baptist Association
Pinlong (2), Kalaymyo.

You might also like