Bo co khoa hc Vin Chn Nui 2006 1

NGHIN CU QUY TRNH CNG NGH LN MEN B DA

LAM THC N CHO B SA
Nguyn Giang Phc
1
, L Vn Huyn
1
, Vng Tun Thc
2

1
B mn Dinh dng v TCN,
2
Trung tm Nghin cu b v ng c Ba V
Tc gi chnh: Nguyn Giang Phc, T 04.8386126, D: 0912539533
t vn
Chn nui b sa ang c c bit quan tm nhm tng bc p ng nhu cu v sa
cho i sng v hn ch nhp khu. Tng n tru b ca c nc c hn 7 triu, trong
n b sa c 57.000 con . Vic sn xut, ch bin v to ngun th n cho b sa ni
ring v i gia sc ni chung ang t ra cho ngnh chn nui trc mt cng nh lu
di. Th nhng, do din tch bi chn th v trng cy thc n gia sc ngy cng b thu hp
cho nn vic s dng ngun ph phm nng nghip lm thc n cho gia sc c coi l
mt trong nhng gii php tch cc.
Hng nm nc ta c hn 35 triu tn ph phm nng nghip bao gm rm la, cy ng,
thn l lc, l sn, ngn l ma, ngn l v b da... Cy da c trng nhiu nc ta
ch yu tp trung cc vng trung du v min ni. Din tch trng da l 36541ha ( nin
gim thng k 2000), sn lng khong 291482tn qu v hng trm ngn tn bp ngn l
da v b p qu da. y l ngun ph phm rt tt cho tru b nhng vic thu hoch da
li c tnh thi v nn php thi thng khng c ch bin m thi ra mi trng gy
nhim. Cng nghip ch bin qu da ch thu c 25% chnh phm cn 75% l ph phm
ph thi, gia sc ch s dng rt hn ch. Sn phm ch bin ca ph phm da ch yu
dng chua chi ngn v l da. S c mt ca cc chng vi khun c sn trong t nhin
hoc c b sung lm cho qu trnh ln men din ra thun li nh s phn gii
cacbohydrat trong nguyn liu, to thnh axit lactic. Hm lng axit hu c tng lm c
ch nm nem, nm mc v vi sinh vt gy thi pht trin. Do thc n c bo qun
trong thi gian di. Cng trnh nghin cu ca Nguyn B Mi, C Xun Dn (2000)
chng minh rng: chi, ngn v l da chua lm tng t l tiu ho cht hu c, vt
cht kh,protein. T l tiu ho ca v v b da p cao hn chi v l da 6,6-7,2% , hm
lng cht bo bay hi cng cao hn 11,8%.
Tuy nhin cc tc gi trn ch tin hnh chua c xanh b da vi mui m cha s dng
cc chng vi sinh vt lm ph gia. Ngy nay vi s pht trin ca cng ngh sinh hc,
cng ngh vi sinh vt c ng dng nhiu trong ch bin thc n gia sc. Cc cng


2 Phn Nghin cu v Ging vt nui

trnh nghin cu u chng t ln men vi sinh vt bo qun cc loi thc n, ph ph
phm lm tng gi tr dinh dng ca chng, gia sc tiu ho tt hn. T nhng thc t
ti Nghin cu quy trnh cng ngh ln men b da lm thc n cho b sa c
thc hin trong khun kh ti cng ngh sinh hc cp nh nc KC 04-20 giai on
2003-2005. Mc tiu nghin cu nhm:
+ To ch phm vi sinh vt b sung trong ch bin, quy trnh k thut , quy m hp l
ln men b da nhm to thm ngun thc n th xanh cho b sa p dng c trong cc
trang tri, h chn nui.
+ Xc nh t l thay th sn phm ln men b da trong khu phn n ca b sa, nh
gi hiu qu kinh t, gi tr s dng ca chng.
+ Chuyn giao cng ngh ch bin d p dng ti cc h chn nui b sa, gim
gi thnh thc n
Ni dung v phng php nghin cu
Ni dung nghin cu
+ Chn v nhn ging vi sinh vt tham gia trong qu trnh ln men b da
+ Quy trnh ln men b da
- T l b sung ging vi sinh vt
- Thnh phn nguyn liu (t l tinh bt, b da), t l m .
- Thi gian ln men
- Thnh phn ho hc ca sn phm sau ln men
+ Hiu qu s dng ca b da ln men cho b sa
- T l thay th thc n tinh, th xanh bng b da ln men trong khu phn
- nh hng ca thc n b da ln men n nng sut sa
- Tiu tn thc n/kg sa, gi thnh sn phm.
+ Chuyn giao cng ngh ch bin b da cho cc h chn nui b sa
Phng php nghin cu
+ Tuyn chn v nhn ging vi sinh vt
- Cc ging nm men, nm mc, vi khun c thu thp t c s gi ging, ngoi t nhin.
Phn lp v nhn ging theo phng php vi sinh truyn thng.
- Nhn ging a chng : Tin hnh nhn ging nm men v nm si trc sau b sung
vi khun v sy kh trong nhit thp < 60
o
C, tn thnh bt lm ging cho qu trnh th
nghim ln men b da sau ny.



Bo co khoa hc Vin Chn Nui 2006 3



+ Phng php ln men xp (ln men b mt), sau ln men ym kh. Quy m 10, 100,
1000, 3000kg.
Bng 1. Thnh phn nguyn liu ln men b da
T l nguyn liu % CT.1 CT.2 CT.3
B qu da p ti 50 60 70
Bt sn kh 40 30 20
Cm m 8 8 8
Ging vsv 2 2 2

+ Th nghim sn phm trn gia sc: tin hnh ti Trung tm nghin cu b v ng c Ba
v (H Ty), h ng Thc Sinh t thng 4-7/2003. H ng Sn, ng Khnh th trn Thi
ho, Ngha n, Ngh An (thng 8-12/2004)
Chn b th nghim, phn l so snh v tin hnh i l sau 45 ngy cho n.
Th nghim 1: B ci ang vt sa 8 con, la sa 3-4, thng cho sa 3-5.
Th nghim 2: B ci F1 ang vt sa 16 con, la sa 1-2, thng cho sa 3-4
Khu phn n c s da trn nguyn liu sn c ca trang tri.(l i chng)
L th nghim thay th 50% thc n th xanh bng b da ln men
Cc ch tiu theo di:
- Cn lng thc n hng ngy,
- Cn lng sa thu c hng ngy,
- Tiu tn thc n/kg sa,
- Tnh gi thnh thc n/kg sa, gi thnh sn phm ch bin
+ S l s liu thu c trn my vi tnh, chng trnh minitab 12.
Kt qu nghin cu v tho lun
Tuyn chn v nhn ging vi sinh vt
B ging vi sinh vt c thu thp, phn lp v tuyn chn 3 trong cc ging
Nm si Aspergillus niger c kh nng phn gii tt tinh bt, xenluloza .
Nm men Sacharomycess .sp tham gia phn gii tinh bt
Vi khun Lactobacillus c kh nng phn gii tinh bt, protein, xenluloza hin ang lu
gi ti phng th nghim b mn Dinh dng &TCN.
Mt s c tinh phn gii tinh bt (hay hot tnh enzym amilase), phn gii xenluloza (hay
hot tnh enzym xenlulaze) ca cc chng vi sinh vt c trnh by trong bng sau




4 Phn Nghin cu v Ging vt nui

Bng 2. Hot tnh phn gii tinh bt v xenluloza
Chng VSV D
A
(cm) D
X
(cm)
Aspergillus.niger 2,84 2,52
Sacharomycess 1,04 1,42
Lactobacillus 3,13 2,44
D
A
: ng knh vng phn gii tinh bt (cm)
D
X
: ng knh vng phn gii CMC (cm)

Tin hnh nhn ging hn hp 2 chng to ra sn phm ging th cp phc v nghin cu
th nghim
- Asp.niger + Lactobac. = Sn phm ging k hiu VSDD
1

- Scha. + Lactobac. = Sn phm ging k hiu VSDD
2

nh hng ca thnh phn nguyn liu n s bin i pH trong qu trnh ln
men
Th nghim kho nghim c tin hnh vi quy m 10 kg/m trong phng th nghim v
b tr lm 3 cng thc khc nhau v lng b da v tinh bt b sung.
Nguyn liu c trn u sau cho vo ti nilon nn cht nn cht sau 3-7 ngy m ra
ly mu phn tch.
Bng 3. S bin i pH trong qu trnh ln men b da
Thi gian (ngy)
Cng thc ch bin
BTN 3 7 14 21 28
CT
1
+ VSDD
1
6,78 5,21 4,66 4,53 4,28 4,14
CT
2
+ VSDD
1
6,78 5,15 4,57 4,42 4,20 3,96
CT
3
+ VSDD
1
6,80 5,09 4,44 4,31 4,09 3,75
CT
1
+ VSDD
2
6,78 5,16 4,46 4,40 4,21 4,02
CT
2
+ VSDD
2
6,78 5,04 4,38 4,30 4,10 3,91
CT
3
+ VSDD
2
6,80 4,97 4,25 4,14 3,87 3,55

S bin i pH trong qu trnh ln men trong bng trn cho thy tc ln men ca b
da rt nhanh, ch trong 3-4 ngy pH gim cn 5,21-4,97, sn phm c th s dng
cho chn nui. Sau 7 ngy hon ton chn sinh hc biu hin gim ca pH 4,66-
4,25. Kt qu ny hon ton ph hp vi nhng nghin cu ca Bi Vn Chnh, Nguyn
Hu To (1997) khi chua trn thn l cy lc. Tuy nhin tc ln men ca b da
nhanh hn 3-4 ngy so vi 21 ngy ca thn l cy lc. V thi gian bo qun b da ln
men ch s dng c trong 1 thng, sau sn phm c mi rt chua, gia sc s n t hn
v trong lng axit acetic tng v s gim dn ca axit lactic. Trong mi trng ny
c th c nm mc pht trin.



Bo co khoa hc Vin Chn Nui 2006 5



Cc cng thc c s tham gia ca VSDD
2
c tc ln men nhanh hn VSDD
1
, bi s
sinh trng pht trin ca nm men thng nhanh hn nm mc v mi trng ym kh c
thun li hn cho nm men pht trin.
T nhng kt qu trn , chng ti chn cng thc 3 ( b da 70%, bt sn 20% v cm m
8%, men ging b sung 2%) ln men trong nghin cu th nghim ny vi l do gi
thnh sn phm r nht (896/kg b da ch bin), lng b da ti em c nhiu
nht. V ging vi sinh vt cng chn VS
1
v rng mi trng b da cha ng d tan
cao, tc ln men ca nm mc Asp. chm hn nm men Sach.
Thnh phn ho hc ca b da ln men
Ch tiu nh gi cht lng men ni chung l thnh phn ho hc ca chng t thay
i trong sut qu trnh ln men v bo qun. i vi b da hm lng ng d tan
(saccaroza, glucoza, fuctoza, pentoza...) cn rt nhiu (24-27% trong VCK) , v th vi sinh
vt li dng ngay sinh trng v pht trin. iu ny gii thch v sao tc ln men
ca b da kh nhanh, nhng thi gian bo qun cn hn ch. Sau 4 tun hm lng axit
acetic tng hn 100%, v th sn phm xut hin mi chua.
Bng 4. Mt s thnh ho hc ca b da trc v sau khi
Sau (tun) Ch tiu Trc
1 2 3 4
VCK(%) 35,89 33,38 33,06 32,97 31,92
Protein th (%VCK) 7,78 7,64 7,61 7,28 6,94
Lipit th (% VCK) 3,26 3,24 3,20 3,16 3,03
X th (% VCK) 18,63 19,67 18,70 18,72 18,76
Axit Lactic (%) 1,77 2,89 3,05 2,92
Axit Acetic (%) 1,09 1,31 2,02 2,62

Hm lng VCK ca b da ln men gim rt r rt, nht l trong tun u qu trnh h
hp ca t bo thc vt cn din ra, l nguyn nhn gy mt mt VCK. Mt s thnh
phn dinh dng khc ca b da nh protein th, lipit th, x th trc v sau cng thc
chnh lch nhau khng ln. Nhn chung hm lng protein th gim dn theo thi gian,
nhng x th c chiu hng tng nhng rt t 18,63- 18,76 %VCK . Hm lng lipit th
c gim cht t nhng khng ng k.
Kt qu nghin cu ca chng ti cng ph hp vi kt lun ca Nguyn B Mi (2002)
rng hm lng VCK v Protein th gim trong qu trnh chua ph phm da. Basak v


6 Phn Nghin cu v Ging vt nui

cng s (1993) cho bit hm lng x th trong ph phm da trc khi l 26,25%VCK
v sau l 30,43%VCK.
Nhn xt chung v cht lng thc n
+ Mc d hm lng nc trong ph phm da kh cao, nhng ph phm da li c hm
lng ng d tan cao nn d chua.
+ Hm lng protein th, lipit th trong ph phm da tng i thp do vy cn lu khi
xy dng khu phn n cho gia sc.
+ Ph phm da chua c cht lng tt, c mu vng, mi thm d chu.
Kt qu th nghim b da ln men cho b sa
B da sau khi ln men c mu vng ti, mi thm pha ln mi ru rt hp dn b.
Thnh phn dinh dng c ci thin ng k, b n lin tc khng b rt li nh
dng b p qu ti.
Khu phn n ca l th nghim d kin thay th 50% thc n xanh bng b da ln men
v 40% b bia bo m lng cung cp vt cht kh cho b t 10-11kg/con/ngy v
protein tng ng nhau.



Bo co khoa hc Vin Chn Nui 2006 7



Bng 5. Khu phn n thc t ca b th nghim
Nguyn liu L i
chng1
L
TN1
%thay
th 1
L
/c 2
L
TN2
% thay
th 2
B da (kg/con/ngy) 0 11,43 0 13,1
B bia (kg/con/ngy) 6,43 4,06 36,8 0 0
T tinh HH (kg/con/ngy) 4,76 3,07 35,5 3,28 1,82 44,5
C voi (kg/con/ngy) 28,66 18,17 36,6 34,2 16,8 52,27
Khong (g/con/ngy) 25,00 25,00
VCK (kg/con/ngy) 10,67 10,43 9,9 10,02
Protein th (g/con/ngy) 1372,6 1475,8 1011,5 1464,7

Thc n tinh HH cho th nghim 1: Cm m 65%, bt sn 20%, kh tng 8%, bt
xng 2%, bt c mn 5%. Protein 13,56%.
Thc n tinh cho th nghim 2: Cm go 65%, bt sn 25%, thc n m c GuoBS 10%,
protein trong khu phn 11,95%.
Thc t b th nghim 1 n c 11,43 kg/con/ngy thay th 35% b bia v 36,6% c
voi hng ngy. Trong thmh phn b da ln men c 30% thc n tinh nn khu phn
vn bo m lng vt cht kh cn thit cho b tng ng l i chng ( 10,67 v
10,43% VCK/con/ngy).
Trong th nghim 2, (b F1) t l thay th c voi v thc n tinh cao hn th nghim 1, t
c 44,5-52,2%, b n c 13,1 kg b da /con/ngy vi l do thc n xanh th y
him vo ma kh, khng c ngun b bia b sung trong khu phn v xa nh my bia.
Bng 6. Nng sut sa v tiu tn thc n/kg sa ca b th nghim
Ch tiu L i
chng 1
L th
nghim 1
L i
chng 2
L th
nghim 2
Nng sut sa (kg/con/ngy)
Tiu tn thc n/kg sa
- VCK (kg/con/ngy)
- Protein (g/con/ngy)
9,63
a


1,11
142,50
10,82
b

0,97
136,32
7,46
a


1,32
135,5
8,55
b


1,17
171,3
* Cc gi tr trung bnh c cc ch ci khc nhau theo hng ngang khc nhau ng k (p<0,01)

Vi c im ca ng vt tiu ho d c, thc n ln men s c vi sinh vt d c s
dng ngay to thnh cc axit bo bay hi( ABBH). Theo Piatkowski (1990) th khu
phn n nhiu c kh lng ABBH tng s thp, s b sung c ci ng hay thc n giu
gluxit s lm tng lng ABBH tng s trong d c. Thc n ln men t b da p ng
c iu . B da ch sau 5-7 ngy men c th cho b s dng c, sn phm c
mi thm. ng ch l trong th nghim 2, ging b sa y l con lai F1, ngi dn


8 Phn Nghin cu v Ging vt nui

cha c nhiu kinh nghim chn nui b sa cho nn nng sut sa cn thp, hn na
khu phn n rt n iu ch yu l c xanh, bt sn v thc n m c.
nh gi hiu qu ca vic ln men b da
Gi thnh ch bin v hiu qu s dng thc n b da ln men c xem l ch tiu quan
trng nh gi k thut cng ngh.
Bng 7a. Gi thnh ch bin ln men b da (ti Ba v 2003)
n v: ng
Ch tiu n v S lng n gi Thnh tin
Mua& vn chuyn b da Kg 2.500 300 750.000
Bt sn Kg 715 1.800 1287.000
Cm m Kg 285 2.400 684.000
Ging men Kg 20 10.000 200.000
Ti nilon M 20 10.000 200.000
Cng lao ng Cng 5 40.000 200.000
Tng cng 3520 3321.000
Gi thnh/1kg sn phm ng 1.100
*


Bng 7b. Gi thnh ch bin ln men b da(ti Ngha n, Ngh An 2004)
n v: ng
Ch tiu n v S lng n gi Thnh tin
Mua & vn chuyn b da Kg 2.000 200 400.000
Bt sn Kg 750 1.500 1050.000
Ging men Kg 20 10.000 200.000
Ti nilon M 20 10.000 200.000
Cng lao ng Cng 5 30.000 150.000
Tng cng 2770 2000.000
Gi thnh/1kg sn phm ng 820*

* T l hao ht cht kh l 12%
Trong chn nui ch tiu cui cng ngi ta quan tm l hiu qu kinh t bao gm cc
khon thu chi m nhiu hn c l chi ph v thc n. Ti th nghim ny chng ti s
dng b da ln men trong khu phn thay th mt phn thc n th xanh v gim tin
thc n tinh bi ngay trong sn phm ln men c tinh bt b sung(30%). Kt qu trnh
by trong bng 8, y ch tnh chi ph tin thc n cho vic sn xut sa ca b.
Bng 8. Hiu qu kinh t ca vic s dng b da ln men cho b sa
Ch tiu L i
chng 1
L th
nghim1
L i
chng2
L th
nghim 2
Chi T cho SX sa(/con/ngy) 27.075 29785 20230 21312
Nng sut sa (kg/con/ngy) 9,63 10,82 7,46 8,55
T l tng sa (%) 12,25 14,61
Chi ph T/1kg sa (ng) 2.811 2.755 2711 2492




Bo co khoa hc Vin Chn Nui 2006 9



T cc kt qu trn cho thy : S dng b da ln men trong khu phn n ca b sa
thay th c 36,6% c voi, 35,6% thc n tinh v 36,8% b bia m nng sut sa tng
hn 12,25% so vi l i chng th nghim 1. Trong iu kin vng chn nui b sa
Ngha n Ngh An th vic ch bin b da men cng c ngha v rng y gn
vng nguyn liu bt sn v nh my ch bin da, gi nguyn liu ch bin thp, gim
chi ph vn chuyn. Trong ma kh khc nghit, c voi v cy ng khng trng c th b
da l thc n tt nht duy tr n b.
Quy trnh ln men ch bin b da
+ Chun b ging vi sinh vt 2 chng phi hp : Nm mc ln men b mt
Vi khun ln men th dch
+ Trn u nguyn liu : B da, cm go (bt sn) theo t l 70: 30 .
Ging men b sung 2%
+ Nn cht, : (2 cch)
- Trong ti Nilon, bao ti vi quy m 20-100kg/m
- Trong bch nilon kh ln ng knh 1m vi quy m 300-1000kg/m
- Trong h kch thc 3m x 2m x 1m. Che nilon kn bo m ym kh
v ph t ln trn vi quy m 2000-3000kg/m
+ Thi gian 3-5 ngy, ly ra cho gia sc n dn. Ch sau khi ly thc n phi che y
tht kn trnh sn phm tip xc vi khng kh s c mu en. Nu trong cc bao ti
nh nn tnh ton s lng va cho 1 ba n hoc 1 ngy n ca n b.
Chuyn giao cng ngh ch bin b da ti h chn nui b sa
Trong nm 2004, ti tin hnh kho st vng nguyn liu, ph bin quy trnh ch
bin b da ln men v cung cp men khi ng cho cc h chn nui b sa thuc cc
tnh Ph th, Vnh phc, Ngh an tng s 32 h vi s lng hn 40 tn b da c
ch bin
Kt lun v ngh
+ Ln men phi hp 2 chng nm mc Asp.niger v vi khun Lactobacillus to ch phm
ban u ch bin b da ph thi nh hot tnh phn gii tinh bt v xenluloza cao ca
chng.
+ B da ph thi c ln men vi sinh vt, trong 5-7 ngy c cht lng tt, mi thm
d chu, pH <4,5 v bo qun 30 ngy sau .
+ B sa c s dng thc n b da ln men 11,43-13,1 kg/con/ngy thay th 36,6- 52%
c voi, 35,5% thc n tinh, 36,8% b bia trong khu phn, nng sut sa cao hn 12,25-


10 Phn Nghin cu v Ging vt nui

14,6% so vi i chng, gi thnh thc n sn xut 1 kg sa thp hn 56 ng/kg- 219
ng/kg. Gia sc tiu ho tt, kho mnh.
+ Quy trnh ch bin n gin d lm, d p dng vi cc quy m t 300-5000kg/m, p
dng cho cc quy m chn nui khc nhau.
+ ti cn tip tc sn xut th nghim nhm xc nh hiu qu thay th 50-100% b
da ln men cho b sa v b nui tht trong v ng, ng thi ph bin rng ri ti cc
h chn nui thng qua tp hun k thut, thng tin tuyn truyn... nhm tn dng tt hn
ngun ph ph phm cng nng nghip lm thc n cho gia sc.
Ti liu tham kho
Bui Van Chinh, Le Viet Ly, Nguyen Huu Tao, Ng. Van Hai, Tran Bich Ngoc: Effecst of drying ensiling of
ure treament on the use of sugarcane leaves as ruminant feed. Workshop on improved utilization of by-
products for animal feeding in Vietnam, Hanoi 2001.
L Kim Bng, L Thanh Bnh: Kt qu ng dng trong vic bo qun thc n xanh cho tru b . Tp ch khoa
hc v KTNN 3, 1998.
Lng c Phm: Nghin cu mt s chng Bacillus a nhit c kh nng tng hp -amilaza. Tp ch
khoa hc cng nghip, 1994.
Nguyn Giang Phc, inh Th Kim Th: Nghin cu phng php ch bin b da bng ln men vi sinh vt
lm thc n cho b. Tuyn tp bo co khoa hc Vin Rau qu, 1996
Nguyn Ln Dng, Dng Vn Hp: Nghin cu hot ng enzym glucoamilaza ca mt s chng nm si
phn lp Vit nam. Tp ch Sinh hc s 4, 1993.
Nguyn Th Kim Cc: nh gi hot tnh CMC-aza ca mt s chng vi sinh vt phn hu xenluloza. Tp
ch sinh hc s 23, 2001.
Phm Vn Cng: Nghin cu quy trnh cng ngh sn xut thc n gia sc giu protein n bo t b ma.
Bo co khoa hc hi ngh CNSH ton quc, 12/1999