EYH GL B DVNI

Haz rlayan

Prof. Dr. Naci OKU

 T. C. KLTR VE TUR ZM BAKANLI I

KTPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MDRL

3146 KLTR ESERLER 429 ISBN 978-975-17-3353-5

www.kulturturizm.gov.tr e-posta: yayimlar@kulturturizm.gov.tr

Bu kitap internet ortam9nda ilk kez yay9mlanmaktad9r.

EYH GL B HAYATI VE ESERLER : Mehmet Esad (Glib) 1171 / 1757 - 58 y9l9nda stanbulda Yen9kap9 Mevlevihne yak9nlar9ndaki bir evde doCdu. Babas9 Mustafa ReEid Efendi, annesi Amine Hatundur. lk bilgilerini babas9ndan alan Glib, bir gazelinde, onun yolunu tuttuCunu, du ve senlarla syleyerek onu "MrEid-i std-9 Kl" diye vmekte ve saCl9C9n9 dilemektedir: Peyrev oldum ben de Glib vlid-9 z-En9ma Kim du v medhi hem farz hem elzemdir bize Mustaf nm u ReEd mrEid-i std-9 kl Her nigh-9 himmeti iksr-i azamd9r bize Fark9m9zda sayesin Allah memdh eylesin lem ancak zt-9 vls9yla lemdir bize "Hsn AEk"9n Mirac blmn onun teEvikiyle yazd9C9n9, "Tarz-9 Pr-i ondan CrendiCini belirtmektedir: Bulmagla hitm bu mebhis Bu zt-9 stde oldu bis ftde-i rh-9 ser-blendi Yan pederim ReEd Efendi Bu gm-rehin oldu dest-gri Cretdi suhanda tarz-9 pri Esrar Dede; "Hazreti Glib Dede Efendimiz istidd-9 harikuldesi ianetiyle ulm ve fnn-9 mtemeddidedenvye-gr di. Halbuki babas9ndan yaln9z Rhd Dede manzme-i lugaviyyesinden baEka frisiyye ve ilm-i Eire aid kimseden birEey taallm eylememiEdi" demek suretiyle Eirin babas9 Mustafa ReEid Efendiden ilk tahsilini ald9C9n9 zikrediyor. Esrar Dede bu ifadesiyle Glibe mmlik isnad etmek istediCi anlaE9l9yor, ilk anda Esrar Dedeye hak vermek kanaat9 has9l olsa da Glibin eserleri gznne al9nd9C9nda, bunlar9n yle tahsilsiz bir insan taraf9ndan meydana getirilemeyeceCi kolayl9kla anlaE9l9r. Nitekim, Kse Ahmet Dedenin Es-Sohbets-Safiye ismindeki eserine gayet fasih ve beliC bir Arapa ile haEiyeler yazm9Et9r. Ayr9ca Ysuf-9 Sinekm Cezre-i mesneviyesine tasavvuf neEesi ile bir Eerh yazm9E olmas9 da Glibin dzenli bir tahsil grdCn gstermektedir. Ririmize, Esad mahlas9n9 veren, ayr9ca babas9 Mustaf ReEid Efendiden alm9E olduCu Eiir zevkini kuvvetlendiren ve ona bu yolda nclk eden diCer bir stad9 da Hoca NeEetdir. Sz bir gher-i ulvi-i Lht meknd9r . Mebdele mead ana vel gE u zebnd9r. diye baElayan Eiirle Glib, kendisine Esad mahlas9n9 veren Hoca NeEete 37 beyitlik bir kasideyle teEekkr etmiEtir. Rirlik kabiliyeti, daha pek gen iken geliEen Mehmet, bir aral9k Divn-9 hmyn beylikilik kalemine devam etti. Daha sonra Hoca NeEete intisab ederek ondan mesnevi okumaya bir mddet sonra da byk bir hevesle Eiir yazmaCa baElad9. Glib, babas9ndan ve Hoca NeEetten tahsil etmekle kalmam9E, ayr9ca o devirlerde edebiyt, musik ve tasavvuf mektebi mahiyetinde olan mevlevihnelerde, mevlev byklerinin sohbetlerinden de faydalanm9Et9r. Trk edebiyt9n9n byk stdlar9ndan baEka, ran9n byk Eirlerini de iyice tan9yan, tasavvuf edebiyt9n9 lay9k9yla Crenmeye baElayan Glib, Buharal9 Sibin Eiirlerini ok beCeniyordu. Btn bunlar ve bilhassa Mevlnn9n Mesnevsinin onun dEnce hayat9n9n geliEmesinde ok byk bir yeri vard9r.

Rir Esad mahlas9n9, eski ve yeni birok Eirler tarar9ndan kullan9ld9C9n9, ayn9 zamanda isim iltibas9n9 nlemek iin Glib mahlas9n9 seti.. Riirlerinde bu yeni mahlas9 kullanmaCa baElad9. Esad mahlas9m da birdenbire terketmedi. Fakat sonralar9 Eiirlerini sadece Glib mahlas9yla yazd9. Ririn bir gurur ifdesi taE9yan bu mahlas9 semesi zaman9nda dedikodulara sebep oldu. Hatta Eir Surri, alayl9 bir ed ile yazd9C9 k9ta ile Glibe sataEt9. Bu byk istidd, gen yaEta inkiEf gsterince (1195 / 1780) tarihinde yirmidrt yas9nda iken ilk defa divn tertib etti. Bundan iki sene sonra da, (1197/1782-83)de mesnevi tarz9ndaki byk eseri, Hsn AEk9 meydana getirdi. Nitekim, Semhne-i edebde : "Gen yaEta iken vcuda getirdiCi sr-9 mergbeleriyle sabittir. Tam yirmidrt yaE9nda iken, mkemmel bir divn vcuda getirmiEtir ki, bunu Eura-y9 asrdan Pertev Efendi (kne kelm Glib) f9kras9yla tevrh eylemiEtir. debn9n mEuk-9 cn9 zurefn9n mahbb9 vicdn9 olan Hsn AEk nm-9 eser bihterinlerin yirmialt9 yaElar9nda ken ikmal etmiEtir. nki eser-i mezkre kendilerinin bulduklar9 "Hitaml Misk" cmle-i celilesini Galib bu cerde-i cefn9n Trihi olur hitmhl misk lhiyas9n9 sylemege salahiyet-i kmile verilmiEtir. Denilerek Eirin Hsn AEk9 ve divan9n9n tamamlan9E9 a9ka ifde edilmiEtir. Hsn AEk9n yaz9lmas9na sebep olarak Eu hadise gsterilmektedir. Glib, divn9n9 tamamlad9ktan iki sene sonra bir gn bulunduCu bir mecliste Nbnin Hayrbd9n9 haddinden fazla medhetmiElerdi. Rir, Nbye hrmeti olduCu halde, onun yazd9C9 bu eserin k9ymetsizliCinden bahsetti ve "Bir h9rs9z9n kemlini ird" etmekten ibret olan bu mesneviden daha mkemmel manzum bir hikye kaleme alabileceCini muhataplar9na a9ka sylemekten ekinmedi Fakat bu vesile ile mecliste bulunanlar9n istihfaf9na maruz kald9. Ete yrmialt9 yaE9nda bulunan Glib, derin ve ani bir heyecanla bir iddia yznden baElad9C9 Hsn AEk9 alt9 ay zarf9nda ikmal etti ve ik9mal tarihi olarak 1197/1782 "Hitmhl-misk" terkibini buldu. Hsn AEk adl9 mesnevisini yazd9ktan sonra (1198 / 1783) Glibin an bir kararla Konyaya gittiCini ve Mevln dergh9nda ileye soyunduCunu gryoruz. Ana ve babas9n9n arzular9 hilf9na yap9lan bu yolculuCun, hangi sebeple ihtiyar edilmiE olduCunu a9klayan iki rivyet vard9r. Bunlardan birisi; Eirin Mevln ve mevlevliCe karE9 duyduCu aEk dolay9s9yla mevlevliCin bu en byk ve kutsal merkezini grmek ve ilesini orada 9karmak isteyiEi, diCeri de Stlcede tan9Et9C9 brahim Hn-zdelerden Yunus Bey ad9ndaki mahbbun aEk ve alakas9yla gidiEidir. Bu sebeple, Konyada ka ay kald9C9n9 bilemiyoruz. Glb, babas9 Mustafa ReEidin devaml9 9srarlar9 ve Konya elebisinin ihtarlar9 zerine, ilesinin geri kalan k9sm9m tamamlamak iin stanbula dnmE, Yenikap9 Mevlevhnesi meEhat9nda bulunan Ali Nutk Dedenin zaman9nda ilesini sene zarf9nda, Esrar Dedeye gre de, Mevlev tabiriyle "Bin bir gn" de tamamlam9E, "Dede" ve "Hcre-niEn" olmuE daha sonra, Eeyhi olan Ali Nutk Dede Efendiden hilfet alm9Et9r. ilesi boyunca Glib, Eiirle uCraEmam9Et9r. Fakat ilesini bitirdikten sonra, tekrar Eiir yazmaCa baElad9C9 gibi ayr9ca tasavvufa ait eserler de vcuda getirmiEtir. Mevlev derviE ve Eir Yusuf Sinek9n Cezre-i Mesnevsine bir Eerh yazm9Et9r. Ondan evvel de Tarabzonlu Ksec Ahmed Dedenin "Es-Sohbets-Sfiye"sine bir haEiye yazm9Et9r. Art9k. hakl9 bir Ehret kazanm9E; gerek Mevlevler yan9nda, gerek o devir Eirleri aras9nda mmtaz bir mevki sahibi olmuEtu. Bilhassa, mevleviliCi ok seven, Eiire, musikiye karE9 byk bir alka gsteren nc Selimin (1203/1789) tahta 9kmas9, Glib iin ok mesut bir hadise oldu. Zaman9n9n tan9nm9E bir Eiri olan Glib Dede, yeni hkmdr9n tevecch ve himyesini kolayl9kla temin etti. PdiEh, art9k Galibi takdir ediyordu. Galibi takdir eden padiEah III. Selim, Mevln Celleddin-i Rmnin trbesine gnderilecek rt iin Eirden bir beyit istemiEti. O da; Mceddid olduCu Sultn Sel9min din dnyya

Nmynd9r bu nev pEdesinden kabr-i Monlya beyitlerini ihtiva eden Terci-i bendini III. Selime takdim etti, bylece padiEahla yak9nl9C9n9 daha da kuvvetlendirmiE oldu. Galata Mevlevhnesi post-niEni olan Halil Nmn Dede Eeyhlikten azledilmiE ve yerine Konyada Rems dergh9 trbedarl9C9nda bulunan Abdullah Dede tayin edilmiEti. Fakat bu zat, vazifesi baE9na giderken Ktahyada vefat etti. Konya Mevlev sitnesi Eeyhi olan Hac9 Mehmet Emin elebi, Glibi yak9ndan tan9yordu. Derhal bir emirle onu, Galata Mevlevhanesi EeyhliCine tayin etti. Esasen mevlevlere daima tevecch gsteren III. Selim, Glibe karE9 beslediCi gven ve sevgi neticesi olarak ona zaman zaman baz9 vazifeler veriyordu. Bunlardan Mesnevhanl9klar9n inhas9 hakk9 Eire veriliyordu. DiCer taraftan Glibin Eiirdeki kudretine hayran olan padiEah onun divan9n9 3000 lira sarfederek yazd9rm9E, ciltletip tezhip ettirmiEti. PadiEah9n bu iltifat ve ihsanlar9na Eir, onun ad9na yazd9C9 kasdelerle mukabele etmeCe al9E9yordu. Ayr9ca Eir ve hattat Cevrnin yazd9C9 mkemmel bir Mesneviyi de Glibe hediye etmiEti. PadiEah9n bu iltifat9ndan byk bir memnuniyet duyan Eir o zaman Bana Sultn Selm-i kmver km-9 cihn verdi Btn dny deCer bir genc-i hs9 rygn verdi matla9yla baElayan kasde ile padiEah9n bu ihsan ve iltifatlar9na mukabele etmeCe al9E9yordu. Ete bu suretle padiEah9n devaml9 ihsan ve iltifatlar9na mazhar olan Eir her vesile ile minnettarl9C9n9 ifdeden geri durmuyordu. Glibin Eiirleri gzden geirilecek olursa, onun padiEah ve sultanlarla olan samimi mnasebetlerini gsteren bir ok ifdelere tesadf olunur. Bahar9n gelmesi, bir mehtb lemi, bir k9E, bir bayram, askeri bir muvaffakiyet, ayr9ca Hatice Sultan9n NeEatbd iin yazd9C9 bir manzume, Beyhan Sultan9n 9raCan ve Ferahza kas9rlar9 hakk9ndaki tarihler, Eire bir Ekran vesilesi olmuEtur. Bilhassa III. Selim iin yaz9lan kasdeler, o devre ait yap9lan muhtelif yenilikler hakk9nda ve yap9lan her messese iin Glib uzun medhiyeler, tarihler tanzim etmiE, mceddidliCjni hemen hemen her kasdesinde, her tarih manzumesinde dile getirmiEtir. zellikle o devirde mevlevlere ait bir tak9m messeselerin tamir ve yap9lmas9nda Glibin byk tesiri olmuEtur. Nitekim bu kasdelerin birinde, Ol pdiEah ki verdi mhimmt-9 devlete Hsn-i nizm Mehdi-i shib-zaman gibi. demek suretiyle III. Selimi Nizm-9 Cedd hareketiyle bir dnya mceddidi olarak Mehdiye benzetmektedir. Eski Mevleviler aras9nda aC9zdan aCtza dolaEan rivayetlere gre, beyaz bir cilde sahip olan Reyh Glibi Sultan Selim Pamuk Reyhim" diye sever, hatta sohbet s9ras9nda istirahat lzumunu duyunca dizine yatarm9E. Galibin III.. Selimin k9zkardeEi Beyhan Sultana E9k olduCu ve aEk9n9 bildirmediCi rivayetlerdendir. Ah kim dEd gnl bir Eeh-i l-cha Rehnm her keremi bin elem-i cngha ve Sultan vasf9 Hazret-i Beyhna yaraE9r diyen ve: Bir suhanla dil-i viran9m9 mamr etdi Ede mesrr an9 Hak gnlm mesrr etdi beyitleriyle Eirin Beyhan Sultana karE9 engin bir muhabbeti sezilir. Glib Divn9nda Beyhn Sultan ad9na yaz9lm9E 3 kasde 4 tarih vard9r. Beyhn Sultan iin bu kadar mltefit davranan Glibin bu iltifat9 Hatice Sultandan esirgemiE olmas9 herhalde manidard9r. Ancak bu rivayetlerin Galibin grdC tevecchden doCma ve gerekliCi Epheli bir rivayet olduCunu san9yoruz.

Glibin derviEler aras9nda Esrr Dede gibi sanat leminde olduka mevki tutmuE k9ymetli Eah9slar da vard9. Yeni yetiEen genler aras9nda devrinin en byk Eiri say9l9yor, Eiirlerine nazreler yaz9l9yordu, iEte bu parlak, debdebeli hayat iinde Glibi mteessir eden baEl9ca hadiseler (1209 H/1794-95) de annesi Emine Han9m9n, iki sene sonra da ok sevgili arkadaE9 ve derviEi Esrar Dedenin lm oldu. Bilhassa Esrar Dede iin yazd9C9 mersiye, Glibin bu lm karE9s9nda ne derin bir teessr duyduCunu anlatmaktad9r. Esrar Dede iin bu zntsn dile getiren: Kan aClas9n bu dde-i drbr9m aClas9n Ans9n beni o yr-9 vefdr9m aClas9n beytiyle baElayan bu manzume, Eirin en gzel eserlerinden birisidir. Gerek annesini, gerekse bu meviev muhitindeki hmisini kaybetmek Glib iin byk bir darbe oldu. Nihayet kendisi de hastaland9 ve 26 Recep 1213 (3 Ocak 1799) arEamba sabah9 vefat etti. Ririn cenazesi kandile tesadf eden perEembe gn byk bir merasimle kald9r9lm9E, Galata Mevlevihnesi trbesinde Mesnevi Erihi smail Rushi Ankaravin ayak ucuna defnedilmiEtir. Glibin hastal9C9yla ilgili birok rivayetler vard9r. Bunlardan biri, Eirin hastal9C9n9n verem olduCu rivayetidir. Ririn veremden ldC ve hastalanmas9na sebep olarak Eu vaka gsterilmektedir. Bir cuma gn mukabele esnas9nda, ehre-i czibine ve kadd-i mevzn-9 Eirnesine yak9Eacak suretle, mtena ve mkellef giyinmiE olduCu halde semhneye 9kt9C9 s9rada, kendisinin msivaya fazla ehemmiyet vererek alyiEe kap9lmasma ve byle zinetle melf olanlar9n baElar9n9 feda etmeleri lay9k olacaC9n9 muhtevi yan9nda bir tehdid-nme buldu. O s9ralarda Sultan Selm hakk9nda dahi baz9 chela taraf9ndan urcfeler neErolunmaCa baElad9C9ndan, Eir-i rif Eimdiye kadar kendisine tap9n9rcas9na hrmet ve muhabbet gsteren derviEler aras9nda byle galiz ruhun bulunuEuna ve byle kstahl9C9n suduruna pek teessf etti. Bu vakan9n tesiriyle o gnden sonra her Eeyden elini ekti. Birka sene iinde veremden vefat9na kadar, ihtiyar-9 inziva ve halvet etti. Bu rivayetten baEka, Glibin hastalanmas9na sebepolarak gsterilen birka rivayet daha vard9r. 1. PdiEah III.. Selim, Reyh Glible beraber bir arEamba gn BeEiktaE Mevlevihnesine gitmiEler. Aynden evvel tekkenin Eeyhi Yusuf Zht Dedenin mesnevi okutmas9 icab ederken hkmdar o gn dersin Glip taraf9ndan verilmesini emretmiEtir. Rir bunun zerine krsye 9km9E, fakat dergh9nda muntazam takrirler yapan Eeyh, burada bir kelime bile syleyemediCi iin fevkalade mahcup olarak krsden inmek mecburiyetinde kalm9E ve o gnden sonra hastalanm9E. Glibin byle ani bir suretle hastalanmas9, gnl ehli olan BeEiktaE Eeyhini k9rmas9ndan ileri geldiCi rivayet edilmektedir. 2. Reyh Glib, bir gece Yenikap9 Mevlevihnesine gitmiE, Ali Nutki Dede ile karE9 karE9ya otururken maCrurane bir vaziyet tak9nm9E, hatta baE9ndan sikkesini 9karm9E: - Reyhim, biraz istirahat edelim, demiE. Reyh de: - Evet uykunuz geldi galiba, istirahat buyurun, diye kalkm9E harem dairesine ekilmiE. Ali Nutk Dede bundan fevkalade incinmiE, iEte himyesi alt9nda yetiEtiCi, Eeyhinin kalbini k9rmas9 kendisine manevi bir sille olmuE ve bu yzden hastalanm9E ve vefat etmiEtir. 3. Galib, bir gn at zerinde olduCu halde Yenikap9 Mevlevihnesine gidiyormuE. Dergh9n beE on ad9m berisinde Sahih Ahmed Dedeye tesadf etmiE, at zerinde iken selm vermiE. Dede ise, fazlaca eCilmek suretiyle mukabelede bulunmuE. Halbuki bu tarzda selm, ancak Konya elebilerine verildiCinden Dedenin maksad9 bir tazim deCil, Glibin edebe muhalefet ettiCini anlatmak imiE. Onun feyz ald9C9 dergha yaya olarak gitmesi icab ederken atla gitmesi, Ahmed Dede gibi ihtiyar ve arif bir zta mevleviliCe yak9Eacak tarzda selm vermemesi, felaketini mucb olmuE hastalanm9E ve vefat etmiEtir. Sz edilen rivayetlerin gerek olup olmad9klar9n9 belirtmek hususunda hibir belgeye sahib deCiliz. Hassas bir ruha ve ili bir tabiata sahip olan Eirin vereme yakalanm9E olmas9

akla yak9n geliyor. Btn bu rivayetler Galibin gen yaE9nda hastalan9p lmesi yznden aran9lan bir tak9m sebeblerden ibarettir. GL B N ESERLER 1. DVN Glib divan9n9n elimizde bulunan tek matbu nshas9 1252 / 1836 tarihini taE9maktad9r. Yesrizde hatt9 ile M9s9rda Bulak matbaas9nda bast9r9lm9Et9r. Divan 380 sahife olup, 124 sahifesi kasideleri, 164 sahifesi gazelleri, 92 sahifesi de Hsn AEk mesnevsini meydana getirir. Dvnda 30 Kasde, 71 Tarih, 13 Terci-ibend, 1 Skinme, 8 Mseddes, 19 Tahmis, 2 Muhammes, 1 Tard u Rekb , 11 Rark9, 11 Mesnev, 1 Bahr-9 Tavl, 1 Tezkire, 371 Gazel, 1 Mersiye, 2 Lgaz, 43 K9ta, 63 Rb, 70 Beyit, 4 M9sra yer al9r. 2. HSN ARK Glibin as9l Ehretini saClayan, kendisinin de vndC bu mesnevi 2101 beyitten meydana gelmiEtir. Matbu divan9n sonunda divanla beraber bas9ld9C9 gibi stanbulda 1304 y9l9nda Ebuzziya matbaas9nda ayr9ca bas9lm9E, Tahir Olgun taraf9ndan da Mahfil mecmuas9 yay9n9 olarak, 1939da tabettirilmiEtir. Vasfi Mahir Kocatrk 1961 y9l9nda Hsn AEk9 nesre evirmiEtir. Hsn AEk, Prof, Dr. Hseyin AYAN ve Prof. Dr. Orhan OKAY son olarak Prof. Dr. M. NURDO AN taraf9ndan nesre evrilmiEtir. Reyh Glib, Hsn AEk9n sebeb-i telif blmnde, bir mecliste, Nbinin "Hayrbd" 9ndan bahsedildiCini, meclistekilerin bu mesneviyi vmede pek ileri gittiklerini, buna bir nazre yazman9n mmkn olmad9C9n9 sylediklerini ve bu ifdenin kendisine aC9r geldiCini, hatta bu szlerin bir eEit s9nama say9ld9C9n9, Nbinin bu hikyesinin konusunu Reyh Attardan ald9C9n9, Burak9 vEte de Nefinin "RahEiyyesini rnek edindiCini, hele evlenme tasvirinin hi lzumu olmad9C9n9 sylediCini, bunun zerine kendisine byle bir eser yazmas9n9 teklif ettiklerini, onun da bu teklif zerine Hsn AEk9 yazd9C9n9 syler. "Husn AEk, Dvn edebiyat9 bediiyyat9ndan ayr9lmak, bu suretle teferrd etmek isteyen, o edebiyat9n talipleri iinde, ancak Sebk-i Hindinin yeni buluElar9yla eski mazmunlar9 iEleyen, fakat gerekten de hem tasavvuf hem Eiir bak9m9ndan tesiri alt9nda kald9C9 eserleri bile yap9c9 bnyesinde eriten, bu suretle de tek kalan bir eserdir."Galib, bu eseriyle tarikatte visalin gayet etin eziyetlere tahammllerle mmkn olabileceCini, seyrin bir mrEit taraf9ndan ayd9nlat9lmay9 gerektirdiCini, visden sonra da Hsnnn AEktan baEka birEey olmad9C9n9n anlaE9lacaC9n9 ortaya koymaktad9r. 3. ES- SOHBETS- SF YYE Kse Ahmet Dedenin, Er-rislet1-Behiyye Fi tarikatil-mevleviyye adh rislesine tahEiyedir. Eser, Arapad9r. Trk Dili ve Edebiyat9 dergisinde 9kan bir makaleden, sz geen eserin skdar Mevlevihnesinin son Eeyhi Ahmet Remzi taraf9ndan Trkeye evrilmiE olduCunu Creniyoruz. 4. RERH- CEZRE- MESNEV Yusuf Sne-k9n Mesnevnin alt9 cildinden mevzu ve mana bak9m9ndan uygun yzer beyit seerek alt9 blm olmak zere tertib ettiCi baE tarafa dokuz beyitlik mesnev tarz9nda ve mesnev vezninde bir baElang9, sona beE beyitlik bitim blm eklediCi Cezre-i Mesnev sinin Eerhidir. Henz bas9lmam9E olan bu eseri, Glib 1204 Recebinden sonra (1789) ve Kulekap9s9 dergh9na Eeyh olmadan nce, Stlcdeki evinde Eerh etmiEtir.

5. MEVLEV R RLERE TEZK RE Ktphanelerimizde birok yazmalar9 bulunan bu eserde Glib, Mevlevi Eirlerinin hal tercmelerini k9saca yazm9E ve baz9 Eiirlerinden semeler meydana getirmiEtir. Msvedde halindeki bu eserim tertib, tasnf ve ikml itmek zere ok sevdiCi derviEi Esrar Dedeye verdiCi bildirilmektedir. Nitekim, Esrar Dede bu msvedde zerinde al9Earak Tezkire-i Ruar-y9 Mevleviyye adl9 eserini meydana getirmiEtir. EDEB AHS YET D L VE FDE ZELL KLER

"Reyh Glib, edebiyat sahnesine 9kt9C9 zamanda yani XVIII. yzy9l9n son yar9s9nda Dvn Eiiri bilhassa Nb tesiri alt9nda bulunuyordu. Nedimi Nbiye tercih ederek onun yolunda yrmek isteyenler yok deCildi. Fakat bilhassa Koca Rag9b PaEadan sonra, Nb tarz9 daha da kuvvetlenmiEti. Reyh Glib, Hsn AEk9nda "Eski Eirlerin taze mazmun b9rakmayarak hepsini tkettiklerini, zamane Eirlerinin eskilerini taklidden baEka birEey yapmad9klar9n9, bu eski stadlar9n hakiki vrisi olarak, yaln9z kendisinin kald9C9n9 iddia etmektedir. Glibin sanat hayat9nda tesadf ettiCi ilk muar9zlar ve Nb hayranlar9d9r. Rag9b PaEa mnEet9n9 ezberlemekle kendilerini Eiir ve edebiyat adam9 sanan Bb9l Ktiplerinden alayla bahseden Glib diCer s9n9f muar9zlar9n9 da bize anlatm9E oluyor. Bunlar da birinciler gibi, her trl yeniliklere aleyhtar olan Nbi takdirkrlar9d9r. Halbuki dvn Eiirinin btn stdlar9n9 pek iyi bilen, aCatayca manzmesiyle Nevye yabanc9 kalmad9C9n9 gsteren Glib, Attar, Mevln, Nizam, Hsrev, Sip ve bilhassa Buharal9 Revket gibi oCu neslen Trk olan ran Eirlerini de iyice tetkik etmiEtir. Rir, geniE ve kuvvetli bir muhayyileye sahip olduCu iin, sanat9n Eahsiyet ve yenilik demek olduCuna, baEkalar9n9 takld etmekle sanat eserleri vcuda getirilemeyeceCini pek iyi anlam9Et9. Ona gelinceye kadar, as9rlardan beri yetiEmiE byk Eirler, muhtelif Eiir nevilerinde en yksek numneleri vermiElerdi. Fuzl, Bak, Nef, Nedim dururken ne mesnevide, ne kasidede ne de gazelde onlar9n stne 9kmak imkans9zd9. O devrin ummi kltr, klsik slm edebiyat9 dairesinden hari yeni bir Eiir, yeni bir sanat telkkisinin meydana 9kabilmesine tamamen mani idi. Ete bir taraftan bu imkans9zl9C9 gren, diCer taraftan mutlaka bir yenilik yapmak lzumunu duyan Reyh Galib, bu tezat karE9s9nda epey zaman 9rp9nd9. Fakat kudretli Eir, btn bu imkans9zl9klara raCmen, nihayet yeni bir yol amaCa muvaffak oldu. Bunu yaparken, kendinden nce gelen Eirlerin kulland9klar9 bilhassa mazmunlar9, sembolleri yeni parlak renklerle boyayarak ve yeni nisbetler dairesinde telf ederek yeni bir tarz meydana getirmeCe muvaffak oldu. DiCer taraftan Eir, lisan ve tarz noktas9nda Bk, Nef, Nedim ve hatta Nb gibi byk Eirlerden istifde etmiEtir. Fakat btn bunlar9n yan9nda bilhassa Mevln ve Buharal9 Revketin, onun Eiir sanat9nda tesiri byktr. Prof. Dr. Naci OKCU ERZURUM

B BL YOGRAFYA Ali, Enver Alparslan Ali Bilgegil, M. Kaya Ergun, Sadettin Nzhet ___________________ ___________________ Glib, Mehmet Esat ________________ Glp9narl9, Abdlbk __________________ __________________ __________________ __________________ _________________ _________________ Kprl, Fuad Kocatrk, Vasfi Mahir Sudi-i Bosnavi Yksel, Sedit : Semhne-i Edeb, stanbul, 1309 : eyh Glib, Ankara, 1988 : eyh Glib, Hsn AEk, haz: Hseyin Ayan, Orhan Okay, M. Kaya Bilgegil, AEka Dair, stanbul, 1974 : eyh Glib, stanbul, 1932 : eyh Glib Hayat ve Eserleri, stanbul, 1935 : eyh Galibin uara Tezkiresi, Ats9z Mecmua, say9:16, stanbul, 1932 : Divan (Basma), M9s9r, Bulak Bask9s9, 1252 : Hsn A#k, Sleymaniye Ktp, Halet Ef. nr.171 : Melamilik ve Melamiler, stanbul, 1931 : eyh Glib, Hayat , Sanat , iirleri, stanbul, 1957 : Mevln, stanbul, 1951 : Mevlndan Sonras Mevlevilik, stanbul, 1953 : Mevln Celleddin, stanbul, 1959 : Hsn A#k, stanbul, 1968 : eyh Glib Maddesi, . A, C. II, stanbul : eyh Galibe Kadar Osmanl iiri, Servet-i Fnun, C. 44 stanbul, 1328 : Hsn A#k, stanbul, 1944 stanbul, 1970 : erh-i Divan- Haf z, C. I, stanbul, 1288 : eyh Galib Eserlerinin Dil ve Sanat De+eri, Ankara, 1963