You are on page 1of 28

Vol. 3.

Issue 8

August 2012
RNI.No. MIZ.MUL/2009/29499. Postal No. MZR 82/2010 - 2012.

(A monthly newsletter of the Zomi Baptist Church)

Editor : Rev. Suan Khan Thang

(A monthly Newsletter of the Zomi Baptist Church)


RNI. No. MIZ.MUL/2009/29499. Postal Regd. No. MZR 82/2010 -2012

LAITAI

Vol. 3. Issue 8 Zon-olna Editorial .......................... 01 Mite hoihna muhsakin ..... 03


Rev. Go Za Nang

August 2012
Editor : Rev. Suan Khan Thang B.A., B.D., M.T.S +919615558559 Editorial Board : Upa Zam Za Lang Upa Zam Khan Kap Upa Nang SianMung Upa Zam Lian Thang Upa J. Thawmte Business Manager: Sia N. Cin Thang 09615948861 Type setting : T. Sawm Lian Circulation : Pa Thang Khen Muang Address : Laitai, ZBC Office, Champhai - 796 321 Mizoram, INDIA
Office Phone : 09615151893 Email : zbcindia@gmail.com Website : zomibaptist.com

Mihing nuntakna ............... 07


Lia Niang Gel Cing

Zomi tawh kisai kipawlna.. 08


Rev. Suan Khan Thang

Zomi leh Chin ................. 11


Eddie Ngin Hang

Kilawmzaw ........................ 16
Sia Vum Lian Pau

Tedim Labu 8th Edition .... 18


Upa J. Thawmte

Nute mawhpuakna ............. 19


Upa Zam Khan Thang

Numeite tungah ngongtat.. 21 Thangho leh Liando .......... 23


Pa Go Khen Pau

Thu tuamtuam ..................... 24


Laitai kum khat tatman : India & Kawlgam ..... ` 50/Gamdangte .......... U.S. $ 10/-

Edited published by Rev. Suan Khan Thang, on behalf of Zomi Baptist Church at Champhai, Mizoram; and printed at V. Tlanglawma Cyber World, Champhai, Mizoram - 796 321, India Copies - 900
1st Issue of Laitai : Sept. 5, 1990

Editorial .......
Pawlpi Kimakaihna
Moses hun laiiin Pasian in ama kam a saang Moses tungtawnin a mite makaihna na sem hi. Tua khit ciangin David hunin kumpi lah ahi kamsang lah ahi David tungtawnin ama mite makaih hi. Sawltakpite (apostles) hun ciangin mi khat bek ii makaihna tawh pawlpi (church) pai nawn loin, democracy vaihawmna tawh pawlpi kimakaih a, nek le taak lam (relief & development) a sai dingin mi 7 kitel tuam hi (Sawl. 6:1-4). Tua pen thuhilh nasem, Pasian thu a gente in tua a nasepna uh a pibawl ding deihna ahi hi (Sawl. 6:4). Sawltakpite hun laiin sawltakte leh upate kigawmkhawmin pawlpi kepna ding vai a hawmkhop uh bangin tulaia pawlpi a tamzawte ah zong pawlpiah hunbit nasemte leh upate kigawmkhawmin gambupah vaihawmna General Council, Annual Assembly, Synod, Convention adg. kinei hi. Hih pawlpi kimakaihna dianga thuneihna sang pen ZBC in General Council a neih pen ei phuaktawm hi loin, Sawltakpite hun laia Jerusalem Council (Sawl. 15:6-21) tawh kibang ahi hi. Hih tawh kisaiin Zomite in i theih ding thu lianpi om a, tua in bangzahta in kha letsong i ngahna kicianin thupi tasa leh, mimal khat ii muhna (kamsanna) bek tawh pawlpi buppi kalsuan loin, a hoih ahih leh zong pawlpi upa vaihawmte thukimna (approval) a om hamtang ding cihna ahi hi. Bang
Laitai August2012 1

hang hiam cih leh, kamsaanna pen a maan a om laitakin a maan lo zong om a, Pasian tung pan thu hong tung a aom laitakin, Satan hong kihilna zong om thei hi (2 Kor. 11:14) Pawlpi kimakaihna pen democracy tawh vaihawmna ahih manin vaihawm ding mi i teel ciangin Pasian dong kawmin pilvang takin pawlpi makai i teel ding ahi hi. Leitung vai banga i kinaihpihte peuh kideihsakna mun ding hi lo hi. Pasian in talent hong piak om ciat a, tua a talent (kivakna) tawh kizuiin mi i teelsiam leh pawlpi nasepna mavangin lawhcing hi. Mi pawlkhat laigelh lamah a kiva mahmah om a, pawlkhat a ngaihsutna leh a khuamuhna, a thu theihna, a thukhualnate hoih mahmah tase leh lai a gelh thei kikeuh lo om hi. Pawlpi makai teel ding cianga teelhuai lote : 1. Kiteel hun kuana biakna a hahkat hehu pakte. 2. A beisa kuma committee ah kihel ngei lote. 3. Committee neih ni-a a nekzonna a nusia ngam lote. 4. Chairman / Secretary in a kitelloh ciang a nuak, a thadah, a phunciakte. 5. Pasian sangin a sisan kinaipihte a thupisakzawte. 6. Member tamzawte deihna koppih thei lote. 7. Committee thusim a imcip thei lote. 8. Sawma khat sumpi a pia ngam lote. 9. Kikhop thadah luate. 10. Committee ah a thu a pailoh ciang a nuaktaite. 11. A tavuan thudon lo a a thuneihna bek a phawk gegute. 12. Ama pumpi a ki-uk zo lote.

Laitai

August 2012

MITE HOIHNA MUHSAKIN PAHTAWI IN


- Rev. Go Za Nang Pasian in mi khempeuh hong bawlcil a kipan septheihna (potential) khat ciatta hong guan a, hong bawl ahi hi. Tua septheihna zangin Ama deihna sungah kalsuan peuh lehang i nuntakna a nuam dingin Pasian in hong deihsak dan ahi hi. Tua ahih manin i septheihdan, i thuakzawh dan, i kivak dan a tuam tek hi a, i neih kibang het lo hi. Mi pawlkhat in a sep theih nawnloh na khat zong nang adingin baihno tak khat hithei lel mawk hi. Tua ahih manin i minam, i kipawlna, i pawlpi mite-ah mite hoihna musiamin, ama ading geelsak a, zatsiamin, na laptoh theih leh a khangto minamte leh pawlpite i suak taktak ding hi. 2007 kumin Australia gam Goldcoast khuapi-ah AG khawmpi ka va siim kha ngei hi. Khawmpi ah hillsong lasa ten makaihin mi tul sawmnih bang kikhawm zihziah hi. AG makaipipa Brain Huston hunzat ding nitakin hunukpa in, Hih makaipa leh a pawlpi pan hillsong lasate hangin leitungah Australian hong tawisang hi ci-in hong introduce hi. State tung hong pai ciangin kuama sawltawm zong ahi lo, zahtakna pia-in mipi khat khit khat dingto uh a, avekpi un khut bengin pahtawi ziahziah mawk uh hi. Khutbet pahtawina veng thei mahmah loin minutes 10 ding bang a cin ciangin ka lungsimah, Hih Australia mite hizah tain kipahtawi mawk mataw ci-in ka khitui hong luang zawzen hi. Hi bang kipahtawina munah khantohna lianpi om ahih lam mu thei ka hih manin, i minam, i pawlpite leh i gamah hi bang danin kipahtawi thei leng cih kawmin deihhuai mahmah ahih lam ka phawksan pha mahmah hi. 1. MI KHEMPEUH SEP THEIH DAN KIBANG LO HI America gam Los Angeles khuapi sunga sangpi khatah guihtheih khamtheih nak zat lua uh a, sangnaupangte kisia-in miten a lipkhap mahmah sang khat om hi. Sangsiate lungkia uh a, khat khit khat tawp ahih manin sangkah nangawn kizom zo nawn lo ding zahin buaina khat nei uh hi. Susan Lowel kici siama khat in, Sangnaupangte bawldan siam lehang amau lakah siamna, hoihna tampi mu ka hih manin nasep kong ngen hi ci hi. Makai ten mi tawptawp laitak nasep siau a om pen lamdangsa kawm leh ngaihsutsut kul loin nasep piapah lian uh hi. Tua siamanu in a khan sung uah a lut masak ni-in sangnaupang ten a ciamnuih tawh a utut

Laitai

August2012

un na hopih malam uh hi. Sianu in, Tuni laivuanna khat i bawl ding hi a cih leh, naupangte phun ngeingai uh hi. Ngai dih un, laivuanna pen no vuan ding hi loin keimah kisin kipatna hi ding hi ci hi. Na min uh kong sam ding a, a man takin kong lawh theih lianlian leh ken a hong zo ka hi ding hi. Ahi zongin kong lawh khial leh bel no laivuanna grade A a ngah na hi ding uh hi ci hi. Sangnaupangte lungkimin lawp keei uh a, sianu in thudongin a min teng uh a banbanin lo thei ziauziau mawk hi. Sang-naupangten lamdangsain Hih siamanu in eiteng hong thei khin mawk veh e. Hong it mahmah khat hikha ding hi ci-in a lungsim uah ciamteh pah uh hi. Sangnaupang makai khat ahi Armando kicipa in leiba sum $ 200 khawng a batna hangin a lawmten vuak sawm cih thu a zak ciangin, tua sangnaupang kiangah, Na lai hanciam inla, laivuanna ah na on nak leh na leiba kong lohsak ding hi ciin khaam hi. Sangnaupang zong lai hanciam mahmah a, a lai zong ong takpi ahih manin siamanu in zong a leiba lohsak takpi hi. Nipi kik ciang siamanu khansung hong pai kik a, Na gennop uh a om hiam ciin dong hi. Sangnaupang makaipa Armando in, Ka zak itna nang tung panin za ing ci hi. Tua sangah kikhelna lianpi khat hong piang a, laivuanna ah zong grade hoih vive tawh zo uh hi. A sang uh

tua kum sung mahin California State sungah sang hoih khatin pahtawina kipia hi. Tua sangpi pan mipil misiam tampi lungkia in a nusiat hangun, Susan Lowell adingin gualzawhna lianpi khat suak mawk hi. Hih thu i et ciangin i sep theih dan kibang zenzen lo a, ki-en ding, kihazat ding, kisimmawh ding zong hi vet lo hi. I hih theihna tekah cihtakna tawh mapan ding bek kisam hi. Kuama sep theihloh khat nang adingin a haksa het lo khat hi thei a, tua mah bangin nang sem thei mahmah nawn lo, na lungkiat keeina pen na lawmte khat adingin cihtaak nai het lo khat zong hi thei zanzan hi. Tua ahih manin mite hoihna musak inla, amah zangsiam leteh khantoh nading ahi hi. 2. MITE IN NASEP HOIH A SEP THEIH NADINGIN PANPIH IN Mi khat kisapna panpih thei leng miten hong it-in hong muang ding uh hi. Mi khat kisapna panpih theih nadingin, nang mahmah in piakkhiat theih ding na khat na neih masak ding kisam masa hi. Mi khat gupna a ngah theih nadingin nang mahmah gupngahsa hi a, na genpih theih ding thupipen hi. Na neihlohpi na pia thei peuhmah kei ding hi. Ei mahah zong a piakhia zo ding hing, cih i kimuan ngiat ding kisam a, mite in zong hong muh ding zong kisam lai hi. Tua bang

Laitai

August 2012

danin i kimuan theih nadingin Kha Siangtho Pasian in hong ompih a, a kisp hunin a kisam bangin sep theih nading pilna hong piak phit phet ding kisam leuleu hi. Tua Kha Siangtho in mun honglak theih nadingin a om nading mun a siangtho ding kisam hi. Tua bangin a siantho theih nadingin Pasian dan ahi A piang thei lo om kei mawk veh e, Pasian adingin a haksa lua khat zong om kei mawk ei ci-a upna i neih ding kisam leuleu hi. Tua bang danin na khempeuh a hoih lamsang a hi thei lamsangin muhsiamna neiin, upna tawh nungta a, a piang thei lo lam ngaihsutna peuhmah hepkhiat ngiatngiat ding ahi hi. Tua ahih manin mi khat na et ciangin a hoihna muhsiam ding kisin kul hi. Mi khat na hawmthawh mahmahna pen telkan phapha lecin, ama thahatna pen hang na hi thei hi. Kawlgam pawlpite lakah a khangto mahmah pastorpa khat tawh na ka sepkhop laitakin hun lap ngei lo, kithuah lehang zeman mahmahin, mi tawh kihoin ciakciak ahih manin ka hawmthawh mahmah kha ngei hi. Ahi zongin ama zekkaina pen mite hun pia, a neu a lian deidan loin hopih den khat na hi hi. An a ne a, tui a dawn bek zongin damdamin hun zang hi. Ha nawt bek leh zong nawt hiathiatin minutes 5 bang citak takin hun a nopzat mahmah khat zong hi lai

hi. Ama nuntakna ka et kikkik ciangin miten a pahtakna leh a it mahmahna uh pen mite hun piak dan a siamna hang hi, cih ka muthei saan hi. Tua ahih manin mi khempeuh a hoihna muhsak siam ding, na hoih sepsak theih ding thupi mahmah hi. I nasepnate-ah i seppih mite amau hoihna mu-in pahtawisiam ding, a hoihna zattheih ding zong thupi pha mahmah lai hi. Nisima na kithuahpih na zi na tate, na naseppih lawm le gualte tungah na pahtawi siamna zong na innsung nopna, na kipawlna sung nopna, khantohna om nading zong ahi hi. America gam pawlpi khangtopen a pastor Joel Osteen in, America kumpi makai lam miliante, kipawlna tuamtuamte leh mihaute in pahtawina tuamtuam hong pia ngei ciat uh a, ka nuam mahmah hi. Ahih zongin ka it mahmah ka zi in pulpit tung na tun ciang vantungmi bang phial teh, na thugen nak hoih lua, hong it mahmah ing, a cihna in kei adingin thahatna lianpen khat ahi hi ci hi. Tua ahih ciangin na it pen na naseppih na lawm na gual, na zi na tate a hoihna muhsak inla, pahtawi siam ding thupi mahmah hi. Na naseppih khat, na tate khat hawmthawhin na taitai sangin, a hoihna etsak inla, hong pahtawi dih in. A siamna uh hong hanciam zaw tham ding uh hi.

Laitai

August2012

3. TU LAITAK DINMUN BEK EN KEN, MAILAM HOIHZAW THEI LAI HI 1988 kum gamdang sangkah ding ka kithawi laitak un ka lawmpa khat pen Manglai siam loin laikhak khempeuh mi atsak den hi napi, gamdang pai dingin hong kipan hi. Ahi zongin tuapa pen upna lian nei-in thunget hat mahmah khat hi. Pawlpi upa khat in, Gamdang sangkah dinga kithawi na lawmpa uh bel, i gam minsiasak lel inteh, zumhuai mahmah ding hi, kho kik zaw un hong ci dih mawk hi. Ahih hang miten tua hun lian laitaka a muhna uh tawh a gen, a muanlohpa uh pen a vai teng hong man a, ko gamdang pai nuam tampi passport bawlte lakah a pai masapen suak mawk hi. A sangkah khit kum 2 khitteh hong ciahkik a, Mang hun khawngah mangpau in hong mut ziahziah ta hi. Tua thute ka ngaihsut ciang tu laitak na muhna bek tawh thukhen pahpah loh ding thupi mahmah hi. Upna taktak tawh nasem khat pen tua thu tawh thu kikhen thei lo a, mai lamah nasia mahmah lai ding ahih lam phawk gige ding kisam hi. Mi khatpeuh nangma deih bang bekin na bawl sawm leh kibawlzo ngei lo ding hi. Ama siamna leh a uukna tawh kizui-in a hoih lam a sep theih nading tawsawn zaw in. Mi khat a siamna ensiam inla, a hoihna zang thei lecin nasepna hong tangzai

mahmah ding hi. Mi khempeuh in dan kinei tek hi. Ka naupang kepte laivuan kuan laisim ngeingai kawmkalah tangvalno khat ka inn mai singphungah maigum ngeungauin na tu hi. Na lawmten laisim hi lo maw? Nang a bangci ka cih leh amahn, Kei zong laisim dinga a kipan kimlai siamanu in na laisim in, hong cici se hi ven hong ci mawk hi. Tua ahih manin i taitai sangin a hoihna leh a siamna enin pahtawi lehang hong thanuam zaw ding uh a, mailamah na hoih tampi hong semzaw ding uh hi. Na zi na tate zong a siamna a hoihna te uh pahtawi lecin mailamah innkuan nuam tektek ding hi. Ei ading bek ci loin, mite a hawmkhia dingin kisin in. Nang ading, na innkuan ading bek geelgeel ken la, mite ading na hoih tampi sep ding ngaihsutsak in. Ngah ding bek ngaihsut sangin mite hawm ding, huh ding, panpih ding geelgeel zaw in. Na minam ading, na gam ading thu ngenngen lel lecin, nang kisapnate zong a kihelsa hi pahpah hi. Tua bang i sep ciangin mite a lamto na hi gige a, Topan nang ading vaihawm taktak ding hi. Mi khempeuh a hoihna muhsiamin, lawmbawl inla, pahtawi ding kipan in. I minam leh i gamsung khantohna lianpi i muh nading ahi hi. (Tahan Baptist Church Golden Jubillee Laibu pan kiteikhia hi.)

Laitai

August 2012

MIHING NUNTAKNA
- Lia Niang Gel Cing, Zokhawthar
1. Mihingte nuntakna a tomzia: Hanmual ah pai leng piteek-puteek sangin naupang leh khangmoi si tamzaw hi. Jakob in, Tawlkhat sung ka nuntak hun pen kum za leh kum sawmthum ahi hi. Ka nuntak hun tomno sungah siatna bekbek om a, ka pate tawlkhat a om sung uh a nuntak hunte ban nai lo hi (Pian. 47:8,9) ci hi. Job in,Ka hunte siamgante siamciang tan sangin manlang zaw a, laitaite sangin ka hun nawh tai zaw a, amaute paak bangin khangin bei pak uh a, ni liim bangin pai hanhanin mangthang uh hi (Job. 7:6; 9:25; 14:2) ci hi. David in, Ka sih nading themkhat bekin sam hi (I Sam. 20:3) ci hi. Ka nuntakna hun nangma muhnaah bang mah gen tham lo hi (Late 39:5) in ci hi. Late 90-naah mihingte dam hun sung a tomzia leh khangtawn a ding a i kiginkhol a tangsapzia nakpi takin hong gen hi. Ka nuntak hun uh husan khat bangin a bei hi. Kote nuntak sung kum sawm sagih bang hi a, cidam le ung kum sawm giat bang hi thei hi. Ahih hangin tua hun sung nangawn gimna leh haksatna hi a, tua hunte bei pakin kote ka maimang uh hi. Tua ahih manin mihingte in i pallai hun i zatsiam poimawh mahmah hi. 2. I damsung i zat siam ding kisam : Nai bulhte in a gamtatna tawh kituakin a nai uh hek lo uh a, a nai tawh kituakin gamta uh hi. A nai ena zekai a kisak ciangin manmawh mahmah a, a nai pen et ding bekin a koih hi loin, a nuntakna a bawl hoih dingin a bulh hi zaw hi. Tua mah bangin ei Khristiante i nuntakna hong bawl hoihpa i Pasian thu tawh kituaklo a i gamtat ciangin kikhial thei zel hi. Dr. Billy Graham in London a University sangnaupangte kiangah, Na khempeuh na siam khin uh a, ahih hangin na siam theih loh uh pen bang cidan a nungta ding cih hi ci hi. Tua ahih manin eima nuntakna i zatsiam a i kep siam ding kisam hi. I leitung nuntakna a tomzia ngaihsun masa ni. Zu zuakna, zu dawnna khawng, a hoihlo gamtat nadingin zang kei ni. Vasa beng pa in a vasa benna suangtang pen inn a tun ciangin a etcian leh, suangmanpha ahih lam a theih tak ciangin, a pammaihzia thei pan hi. Hih suangmanpha pen suangtang ka sa hi. Ka kap sate pammaih tak ei ci-in kap liang hi. Hih vasa bengpa bangin hun pammaihzia thei loin i zat mawkmawk leh, a sawt loin ei zong dahin i kap kha ding hi. Tangval khat si ding lupmun tung ngakin a sih kuan ding ciangin, Kum paisa hun leh nite sap kik theih hi leh, sam kikin hong Tanpa Jesu adingin ka hun leh nite khempeuh zang nuam mah sing e.. ci hi. Hun beisate i khutah om nawn lo a, tuhun ahih leh i ut bangbanga i zat theih dingin i khutah om hi. Tua ahih manin i damsung hun hoih tak leh manpha taka zat theih ding phamawh mahmah hi.

Laitai

August2012

Zomi Tawh Kisai Kipawlna leh Nasepna


- Rev. Suan Khan Thang, Mizoram 1. Leitunga galpi khatna A.D.1917 hun laiin Chin hills gam sunga Tedim Sub Division panin galpi om sunga zat tangzang dingin Zomi pasal 1000 val deuh khawng France(Piancit) gamah paipih dingin Mikang kumpi in Tonzang khua a ukpipa pu Hau Cin Khup kiangah ngen hi. Hih Piancit gam a pai Zomite pen British kumpi in 'Zomi Labour Force' ci-in na ciamteh hi, cih kiza hi(VZK). Hih pen 'Zomi' cih min tawh kumpi in hong ciamtehna a masa pen ahi mai tam? 2. 1953 hun lain Chin hills a Tuiphum Pawlpite kipawlkhopna min dingin Rev. S.T. Hau Go M.A. M.R.E. makaihna tawh 'Zomi Baptist Convention' (ZBC) min kiphuak a, tua kipawlna sungah Falam, Khalkha, Tedim, Mindat leh Matu kam a zangte kihel hi. ZBC pen Kawlgam bupa tuiphumte kipawlna Myanmar Baptist Convention ah member khat hi toto hi. 3. Zomi Baptist Convention of Myanmar (ZBCM) kici pawlpi pen leitung bup tuiphumte kipawlna ahi Baptist World Alliance (BWA) ah member khat ahi hi. Baptist Churches in North East India (CBCNEI)kipawlna sungah Pawlpi khat in dated 24.04.2005 in kisang hi. 5. New Delhi a Home Ministry Department in Zomi Baptist Church (ZBC) pen Pawlpi kip khat in December 24, 2010 in saang ta hi. 6. Mizoram kumpi nuaia Firms and Societies Department in Zomi Baptist Church pen Pawlpi kician khat in 30.05.1990 in saang ta hi. Tua Society te mah in Aizawl ah office a nei 'Zomi Cultural Society' pen Mizoram sunga Zomite' kipawlna khat in dated 16.01.2012 in saang ta hi. 7. A.D 1900 in Pau Cin Hau in Zolaimal mukhia (invented) a, tua pen Pau Cin Hau lai kiciin amah zong Laipianpa kici hi. 8. Mizoram sunga Laigelh minthang mahmah khat Dr. B. Lalthangliana in 'Mizo History' a gelhna laibu sungah, "Tedim/ Paite kam a zangte amau le amau 'Zomi' kici uh hi" cih gelh hi. 9. A.D. 1988 in Kawlgam sunga gam sung kivaipuakna min dingin "Zomi National Congress" kiphuak a, tua party min tawh 1989 kitelna ah Tonzang leh Tedim constituency panin Pu

4. India gam sunga Zomi Baptist Church pen North East India a Tuiphumte kipawlna Council of 8 Laitai

August 2012

Thang Lian Pau leh Pu Cin Sian Thang (sitni)te Kawlgam M.P. in kitelcing hi. ZNC kici pen A.D. 2012 ciangin Kawlgam kumpi thukimpihna "Zomi National League for De-mocracy" (ZNLD) kici ta hi. 10. Kum 2012 in Zomi Language & Literature Society (ZOLLS) kici Lamka gamah kiphuan hi. 11.Mizoram sunga Pawlpi tuamtuam makaite kipawlkhopna 'Mizoram Kohhran Hruaitute Committee' ah Zomi Baptist Church pen member khat in dated 1.12.2009 in kisang hi. 12. November 2009 in Global Zomi Alliance makai masapente teelna Tedim khua ah kinei a, tua-ah General Secretary Rev Dr. Chin Do Kham in " I omna peuh ah min dang phuak nawn loin 'Zomi' kici tek ni" ci hi. 13. Zomi Christian Fellowship min tawh biakna vaia kipawlkhopna a omna khua pawlkhatte: Singapore, Kuala Lumpur (Malaysia), Tulsa (USA), Melbourne (Australia), Tokyo (Japan), Chennai, Kolkata, New Delhi, Guwahati, Bangalore adg. 14. January 21,1972 in Manipur gam suga Daizang khua ah Zomi National Congress min tawh Lamka gam sunga Zosuante in kipawlkhopna nei uh a; hih kipawlna ah pu T. Gougin M.A. pen a makai masate laka khat

hi a, amah in tu kum (2012) in leitung nusia ta hi. 15. May 19-21,1988 in Mizoram Champhai khua ah First World Zomi Convention kawmpi om a, gam thum panin Zomi 2,00,000 khawng kimuhkhawm uh hi. Tua ciangin Zo Reunification Organisation (ZORO) hong piang hi. 16. May 20,1995 in ZORO min tawh UNO General Secretary tungah Zo minam tawh kisai documents 20 tak kipuak hi. Tua lai sungah Zomite pen British te in hong uk ma pekin pau leh ngeina kician nei amau le amau a ki-uk ngei ahihna thu zong kigelh hi leh kilawm hi. 17. I pui i pate hun pek panin i minam tawh kisaite ah 'Zo' cih kammal na kilimzat mahmah khin a, Paite, Tedim, Lamzang, Losau, Sihzang, Teizang, Simte, Thangkhal, Saizang, cihte pen Zomite in Chin hills gam a tun khit (A.D.1400 pawl) cianga kammal piangtawm hih tuak hi. Ei minam tawh kisaite ah 'Zo' cih kammal a kizatnate - Zosuan, Zo vontawi,Zo Lianu,Zo Heisa, Zogam, Zo lei, Zo la, Zo ngeina, Zo ak, Zo damtui, Zo huihkhi, Zo vawk, Zo ui, Zo Inn adg. Tuate pen Paite huihkhi, Tedim damtui, Lamzang la, Losau vawk, Paite Heisa, Tedim Heisa kici ngei lo hi. Hih thute panin i hihna bulpi taktak pen Paite/Tedim/ Teizang/Sihzang cihte hi masa

Laitai

August2012

loin 'Zomi' i hih zia kilang hi. 18. A.D 1925 in American Baptist Missionary Rev. J. H Cope in Zomite adingin Roman Script zangin school text books a hong bawlsak class IV dong Zogam sang (schools) ah sin kipan a, tua pen Zolai kici hi. 19. March 6, 2009 in USA gam Oregon state, Portland khuapi ah Zomi Association of US (ZAUS) kiphuan a, tua pen August 28, 2009 in World Association of Non-Government Organization (WANGO) ah member in kisang a, June 14 - 15, 2012 sungin UN General Assembly Informal Interactive Hearings kikhopna ah ZAUS min tawh Zomi 4 kihel uh hi. December 17, 2009 in United Nations Department of Economic and Social Affairs (UNDESA) ah ZAUS member in kisang hi. 20. A.D 2010 in Zomi Electronic Dictionary kingah ta hi (www.zodictionary.com). 21. April 15, 2010 in leitung gam tuamtuam pan Zolai sin thieh nading internet pan kihong ta hi. 22. Kawlgam leh India gam ah Zomi Youth Association(ZYA) kiphuan a, amau in tuahsiate, cimawhte leh leh natna haksa diak a neite huh uh hi. 23. A.D. 1980 in Kawlgam ah Zomi Christian Literature Society(ZCLS) kiphuan a,

amaute hanciamna tawh Tedim Labu, Tedim Lai Siangtho leh Naupang Nipi Sang thusin bu kingah thei zel hi. A.D. 1994 in Zomi Literature Uplift Society (ZOLUS) Kawlgam ah kiphuan a, kum sim in ZOLUS magazine hoih mahmah Yangon panin kisuaksak zel hi. 24.Lamka gamah Zomi Council (ZC) in Zosuante sungah thu haksa diakte saiin Zomite khantohna ding ngaihsun uh hi. 25.A.D.2011 in America gamah Zomi Baptist Mission Church kiphuan hi. 26.Kawlgam sungah Zomi Music Uplift Society(ZOMUS) kiphuan a, music lamah khantohna lam nasem uh hi. 27. November 30 -December 2,2005 sungin Tedim khuapi ah Zomi 3,000 in Hallelujah Chorus sakhawm uh a Zomi Festival of Praise(ZOFOP) kici hi. Hih pen Dr. David Go Lian Sum te hanciamna tawh kibawl ahi hi. 28.Kawlgam sungah Zomi Footbawl Association(ZOFA) kiphuan a Kalaymyo kiimah kimawlna lam sai uh hi. 29. Kalaymyo panin newspaper "Zomi Times leh Tongsan" kici tuni dongin kihawm khia zel hi. 30. February 20 " Zomi Nam Ni" pen USA, Canada, Australia, Norway, Hong Kong, Singapore, Malaysia, Thailand,Tokyo, Germany, India leh Myanmar a

10

Laitai

August 2012

Zomite in Zo puan silh-in, Zola sain gualnuam takin hih ni zang tek uh hi. 31. A.D 2010 in Zomi Computer and Internet Association (ZOCIA) kiphuan hi. Hihte banah US gam Tulsa khuapi-ah Zomi Innkuan, USA World Zomi Congress, Kalay ah Zomi Siamsin Kipawlna, Yangon ah Zomi Christian Alliance, Zomi Association of Malaysia, Zomi Association of Australia, US ah Zomi Ministers Fellowship, USA ah Zolai Network, USA ah Zomi Social W elfare Committee, Lamak ah Zomi Mothers Association, India ah Zomi Human Rights Federation, India ah Zomi Artistes Association, Zomi Innkuan -

Singapore & Germany, UK ah Zomi W elfare Organization, Falamah Zomi Theological College, Lamaka ah Zomi Re-unification Organization (ZRO), Zomi Online Library (www.zomilibrary. com) leh a dangte. Mahatma Gandhi' innkuan thukhun bangin ei innkuan sung ah i pau leh i lai zang tek ni. Minam pilte in amau inn sungah minam dangte pau zang lo uh hi. M.K. Gandhi in, "Ama' minam a simmawh mi in mihai ahi hi" ci hi. Pasian in hong bawl banga nuntak ngamna pen Pasian mite hih dingin a kilawm ahi hi. Pasian hong bawl lo bang takin omna in kineihna (ngian,hypocracy ) nam khat ahi hi.

ZOMI LEH CHIN


- Eddie Ngin Hang, USA

Ka pianna Khamtung hi-a ka nu leh ka pa Zomi ahih manin ka neu lai-in Chin cih kammal khatvei beek ka za ngei kei hi. Ka nu leh ka pa in khatvei beek, Chin hi hang hong ci ngei lo hi. Tedimah sang ka kah sungin zong Zomi lak vive ahih manin kua mi ka hi hiam? cih kan kul ngei lo-a, Chin cih kammal mahmah kiza ngei vet lo hi. Rangoonah Kawlte lakah sang ka kah ciangin, Bang minam na hi hiam? ci-in hong kidong sesea, Zomi hi ing ci-in ka dawng hi. Kawlte in Zomi cih na thei lo uh Laitai

ahih manin: Chin na hi hiam, Kachin na hi hiam? ci-in hong dong kik sese uh hi. Amau theihsa khat bek tawh hong ciamteh mikmek uh hi. Ken bel, Chin hi keng, Zomi hing ci-in dawngkik teekteek se ing. USA ka tun ciangin zong: Koi gam pan hong pai na hi hiam? ci-in hong kidong pahpah a, Kawlgam pan hing, ahih hang Kawlmi hi keng, Zomi hing ci-a ka gen ciangin Zomi mahin hong sangpah uh hi. Zomi hing, cita August2012 11

leng, Kawlten: Chin na hi hiam? ci-in hong dong kik hamtang bek a, gam khangtona a om mipil ten: Kawlgam pan hong pai na hih ciangin Kawlte hizaw teh, Chinte hizaw teh ci-in kuamahn hong ci hamtang se lo uh hi. Zomi ka hi, ka cih bangin hong sang pah uh a, Zomi-in hong ciamteh pah lel uh hi. 2001 kum April kha sungin Guam a tung i mipih Zomi pawl khat, asylum interview ah kam phensak dingin ka pai sungin, minam hong kidot ciang, Zomi kici ding hihang ka cih leh khat in: Midang-ten, Chin in hong thei zaw ahih teh, Chin kici zaw lo ding i hi hiam? ci-in hong dawng hi.

Kawlten Chin hong cih tawh lungkim kimlai ding i hi hiam? I minam min Zomi hi lo hiam? Zomi kicih hun nai lo hiam? Hun luata hi! Zomi hiteh! Zomi kicih hunlua mahmah ta! Chin pen Kawl kammal hia, a deihkaihten: Lawm a hong cihna hi, ci uh hi. Tangthu kansut lehang Kawlte hong lawmbawlna ka mu ngei kei hi. Bogyoke Aung San in England kumpite khut sung pan suahtakna a deih hun tawl khat sung hong lawmbawl ven, tua lo Kawlten hong lawmbawl ngei lo uh hi. Tuhun diakdiak ciangin Kawlten hong lawmbawl ding cih thadah hong vatmai nuamzaw uh hi. Galkap ulian hong piak sawm nawn lo uh hi. Kumpi nasem ulian hong piak sawm nawn lo uh hi. Khamtungah galkap om ngei lopi galkap hong puak uh hi. Ahang na thei na leh? Tangval tata hong puak uh a, Zomi nungakte a ngah zawh zahzah uh tenpih gawp nuam uh hi. A tate uh Buddhist biakna ngeina tawh pantah nuam uh hi. Buddhist biakna ngeina tawh a pattah theih nadingin lutolte zong Khamtung ah hong puak uh hi. Na khua sung, na gam sungah Kawl biakna Buddhist sang hong om lam na phawknai hiam? English-te Kawlgam ah hong lut lai-in thau tawh hong lut a, Kawlgam sung a na manpha a laktheih zahzah lain, England ah ciahpih hi. ahih leh August 2012

I minam min Chin hizaw hiam? Zomi hizaw hiam? a buaipih huai lopi tudongin i buaipih mahmah hi. Mi hong ciamtehna bang mangzaw ding i hi hiam? Zomi pen ei kam hi diak a, en zang lua lehang, Zomi a deih lo mi dangten hong zatpih nuam lo ding uh hi, a ci i om mah bangin mi dangte hong cihpih nop hun dong ngak a, tua hun ciang zang pan ding i hi hiam? Greek-te leh Japan-ten bel a minam min uh amau kam lopi tawh a kiciapteh tudong phamawh sa kei ven, en e leh, phamawh i sa hiam? I minam min bang taktak hi-a, ei kam lopi tawh hong kiciamtehteh lai leh ut i hi hiam? Zomite kammal sungah, Chin cih kammal khatbeek omlo ahih ciangin American-te 12 Laitai

Lungdamna thu leh pilna tawh Kawlgam hong lut uha minamneu khempeuh tungah Lungdamna thu leh pilna hong puak uh hi. Tun Kawlte Khamtungah hong pai uha, hong deihsak tateu in hih phattuamna hong puak ding, cih hi loin Kawlgam sunga mi namneuteng a maimangsak nuam uh hi lel hi. Kawlgam i cih mah bangin Kawlte gam taktak suah nuam uh hi. Na minam hong maimangsak nuam hi. Na biakna hong susia nuam hi. Christian na suak ding hong kham hi. Na singlamteh hong phuksak hi. Biakinn tunga na suante nangawn hong lakhiasak hi. Tua maw, Kawlte hong lawmbawlna! Tu dong, Chin Poh, mah hong cilai hi lo hiam? Ken ka neu tunga kipan Kawlte hong itna, hong lawmbawlna mu ngei keng. Kawlte lawm hi ngei lo hihang. I minam pen Chin hi ngei lo hi. Minam khat pen minam dang khat i lawm cih banglel tawh kiciamteh ngei lo hi. Kawlte lawm peuh hi loin Zomi hi hang! Khamtungah kipawlna lian a om masa pen Zomi Baptist Convention hi, ci leng kikhiallua-in ka um kei hi. Zomi Baptist Convention min a kiphuak lai-in Falam, Khalkha, Tedim pan makaiteng mah kikuma thukimna tawh min na phuak uh hi. Khangthak ciangin biakna sungah politics hong lut a, Zomi pen ei kam hi phadiak cise uh ahih manin Zomi deih lo a Laitai

dangte in Chin Baptist Convention tawh hong laih nuam sese uh hi. Ei kam tawh nungak tangval ahi zong, numei pasal ahi zong, i khenna-in lia leh taang i nei-a, a neite-a zat khop pih leng hilel napi eimah mah hong langpanna uhin, Falam, Khalkha, Tedim gam sungah cikmah huna a kizang ngei lo, salaing leh maing zat dingin University sangnaupang khat hong hanciam hi. A dangte zong oltakin hong lawh zopah hi. Tua bangin hong kilangpan lua ahih ciangin: Zomi kici lehang a dangten hong zatpih nuam kei kha inteh, ci-in Ciimnuai-mi peuh kihemcih heihai hihang. Ciimnuai i lawh ciangin, sung khat suak hihang, laigui zom hihang, cih lungsim hong neisaka, sung khat suak bang, laigui zom banga kingaihsun theizaw diak i hih leh pha. Ahi zongin, i pianna taktak kansut ni, ci leng, Ciimnuai pan piang taktak hi-in na ki-um thei hiam? Vakhu tui hiam khat sung pan keuh khia i hih kei leh Ciimnuai pan lai pian lo ding hihang. Tapidaw-te upna tawh kilehbulh hi lo ahi hiam? Ciimnuai mun zong koi lai-ah om, cih a kicianin kithei lo hi. Kithei mah leh zong Ciimnuai pen mun khat hi lela i vekpi in hong huam zo lo hi. Tua mah bangin Tedim-mi hi hang, pawlkhat in ci hi hang. Tedim pen zum tutna khuapi hi-a, ei mite ading khuapi thupipen khat ahi hi. Ahi zongin Tedim-mi cih August2012 13

bang om thei lo hi. Tedim khua-a a teng Tedimte cihbek om hi. Tedim khua bek in eimi khempeuh huam zo lo hi. Nidanga Tedim uk pen tun Tonzang uk tawh khen nih kisuaha khuapi min zui-in i minam min puasak lehang Tonzang khua leh Tonzang huam sunga a teng mite in, ko Tedimmi hi kei ung, hong ci nuam ding uh hi. Mikangte uk sungin Kamhaumi peuh hong ci zanzana, ei mi pawl khat in Kamhaumi mah zong kici nuampah uh hi. Mun khat, khua khat in ei mite hong huam zo lo ahih leh mihing khat bek in ei miteng hong huam zo losem ding hi. Eimi khempeuh Kam Hau sung pan kipiang sam lo hi. Khai leh! Zomi a deih lo midangten, Zomi hong cihpih ding i ngak zawh kum bang zah phazoa, kuan hong zatpih ta hiam? Bang hun dong ngak leng hong zatpih ding uh hiam? A omsa nangawn zang nuam lo-a khel nuam zawzen uh ahih leh hong zatpih nuam ngei dingin i um hiam? Mi hong zatpih ding i ngakngak kalin min Chin mahin hong ciamtehteh ding hi. Ei kam lopi, Kawlte lawm lopi, Chin mahin hong kithei lai leh ut i hi hiam? Kawlten lawm hong cihna ahi phial zongin Kawlte lawm hih ding pen angtanhuai lua ding hiam? Kawlte lawm lela i minam a kitheih ding uthuai lua sam ding hiam? Guai aw, Chin kici ding i hi 14

zongin, Zomi kici ding i hi zongin, kuateng thukim kul sese hiam? Chin ahi teng Chin hiven cin, Zomi ahi-teng Zomi hilel lo hiam? Kawlten ei deihlohpi Chin hong ci tentan ven, America khawng ah Zomi hing kici leng Zomi mahin hong ciamtehpah lel veh. Galkap kumpi in Kawlgam min pen Burma pan Myanmar ah bang hang hong laih uh ahia leh? Mikangte uk sunga Mikang min a pua lam min khawng Kawl min tawh laih sese uh hi. Gentehna-in York Road pen Min Ye Kyaw Zwa ci-in laih uh hi. Phayre Street pen Pan So Dan ciin laih uh hi. Bang hangin laih sese uh hi ding hiam? A gam min uh ahi zongin, lam minte ahi zongin amau kam tawh kilo leh a utman uhhi. Ei zong Kawlte lawm hi ngei lopi Chin peuh hong kicihse sang, ei kam mah tawh Zomi hong kici leh ut zaw lo i hi hiam? Mi hong thukimpih ding ngak kulse hiam? Mi hong zatpih ding ngak kulse hiam? Ei minam min, Zomi hi zaw, ci-in Zomite in gen thei lo i hi hiam? Kuan: Chin hizaw uh teh, hong ci thei peuhmah ding hiam? Amau Chin kici nuam zaw uh ahih leh Chin ahilel keiding uhhiam? Ei Chin hilo hive hang, Chin kici nuamlo hive hang, kuan Chin hong ci hamtang thei ding hiam? I minam bang hiam? ci-a hong kidot ciangin Zomi kici ding hihang. Zomi ci-in kigen peuh Laitai August 2012

lehang Zomi-in hong kiciamtehpah ding hi. Kuamah in: Zomi hikei teh, hong ci thei peuhmah lo hi. Guam a asylum ngen eimite kam ka phensak ciangin asylum officerte in: Kua mi na hi hiam? ci-a hong dot teh, Zomi, ci-a ka dawn leh Zomi-in hong ciamteh suak lel hi. Chin a utte Chin, Zomi a utte Zomi hi lelve hang aw. I veka Chin hi ding, ahih kei leh Zomi hi ding, cih bang om kei veh. Chin maw, Zomi maw, kammal khat bek zong thukim thei lo i hih leh bang thupi vaihawmkhawm thei tuanin i ki-um hiam? Zomi Baptist Convention a patkhiata kipan tu dong, Chin Special Division pan Chin State tu dong, kithukim takin bang vaihawmkhawm diamdiam ngei ihi hiam? Atunga i gensa mah bangin Khamtungah kipawlna lian a kivaihawm masa Zomi Baptist Convention sungah kigawma i dinkhop kum hi tanvei, hi ngiamngiamin bang tak i vaihawmkhawm thei hiam? Vaihawmkhawm thei lo bek loin tun a kikhen veve khin hi hang. Biakna vai nangawnah vaihawmkhop haksa i hih leh gam vai, minam vai dangte vaihawm khawm thei dingin i ki-um hiam? Thu khualval bel omkei mah. Ahi teita zongin theih hun ta lo hiam? Sawt khual kisa nai lo i hi hiam? Bang hun dong khual sawm i hi hiam? Zomi hong cihpih ding uh i lametna-in Ciimnuai-mi, Tedim-mi Laitai

mah kicici phot lai ding i hi hiam? Ken hunta sa mawk ing. Tu dong Zomi hong kicihpih nuam sa nai kei mawk ing. Hong cihpih nuam ngei dingin zong lamen keng. Hih lai ka gelhkawm mahin Guam pan hong sam uh a: Medical checkup bawlna ding registration oma minam zong hong kidong hi. Computer sunga a ciamteh pen Zo Tum Mung (a min hi bang maha a kigelh hiam? thei keng, ka zak banga a awsuah kong gelh hi) hi. Minam hong dot ciang, Zomi, cia ka dawn uh leh, Kawlpau in Bang hang Zomi ci na hi uh hiam, Zomi ci thei lo ding, Chin ci ding ci-in hong gen a, computer sungah Chin minmah in ciamteh hamtang hi, ci-in hong gen uh hi. Ei kam ahih ciang mi dangten hong zatpih nop kei leh en zang lo ding maw, guai. Ei tha tawh ding lah ding hi peuhmah lo, bang hangin Zomi kici lela ei mailam ding en khuatlel lo i hi hiam? A mi zong kicinglel hihang. Vaihawm siam peuh leng ei mite sungah a vaihawm thei ding zong om lel hi. I vaihawm bangbang sepkhiat zawh nadingin ei mite neihsa sum leh pai zong kicing mahmah ta lel hi. Kilem ngap lopi kipawl tentan kulse hiam? I vekin Chin kicih kulse hiam? Zomi zong kicih khop kul sese hiam? Ni khat Guam asylum zumah officer khat in kamphen numei khat: Hih nu mu August2012 15

ngei kei sing e, na thei hiam? hong ci-a, kei zong: Theingei keng, Chinte hinteh, ci-in ka dawng hi. Amau Chin hi kisa zaw uh ahih leh Chin hiven cin, ei zong Zomi hi kisa zaw i hih manin Zomi i kicilel keiding hiam? Kayahte zong ei zahkan phase ding hiam? State khatin dingtuam thei lel hi lo hiam? Mailamah Kawlgam a hoih lama hong kihei leh Zomi State zong i lalel kei ding hiam? Zomi min tawh kisap hun lua ta! Kuama hong thukimpih masak kulse kei. Zomi ahi teng Zomi kici lel ta ni! Amau Chin ahi teng lah Chin na hi ta hen! Nang Zomi hi zawteh, ci-in ahi zongin, Chin hi zawteh, ci-in ahi zongin, kuamah

kivaihawmsak se dah ni. Hi i sak bangin i minam min pua ciat lel ni. Chinte Chin bangin mu-in Zomite Zomi bangin i muh theih nading hanciam lel ni. Chinten lah Zomite Chin hi lo na hih uh ciangin ci-in hong muhdah uh kulse kei. Hong huat kulse kei. Ei Zomiten zong Chinte Zomi hi kei tah ci-in muhdah kulse kei. Huat kul se kei. Kuamah langpan se loin Zomite mailam ding ei Zomite mah in khuatin, hanciam lel ni. Kuamah dang in hong hanciamsak ngei lo ding uh hi. I minam min Zomi ahih athukim lo ding, Zomi a deihlote sung ah simloh, ei mi sungah om peuhmah lo ding i hih ciangin, zang peuhmah dih ni. Zat hun lua ta!

KILAWMZAW
- Sia Vum Lian Pau

1. Zing na thawh khit ciang, ann na nek pah sangin zing maiphiat a, kam na khuah khit ciang ne pan lecin kilawmzaw. 2. Ann na nek ciangin kam ka baba a, na hai thuapthuap sangin, kamcipin hai lecin kilawmzaw. 3. Niangtui niangphan a ging buabua-a na hawp sangin a ging loin hawp lecin kilawmzaw.
16

4. Na leenglatna munah nek dinga hong piakte na na gaih pah sangin, tawm bang koih lai leteh kilawmzaw. 5. Kawlte leengla na neih ciangin tutphah na pong piak pah sangin, nisuahna lamah pia le teh zahtak piakna hi a, kilawmzaw. 6. Na lawmte tawh na kikholh ciangin a kam tampen na hih
Laitai August 2012

sangin, a kam tawmzaw hi leteh kilawmzaw. 7. Ciamnuih nuihsuak a kigen ciangin a gingpen leh sawt a nui pen na hih sangin a ging khol lo a nui ziau hi leteh kilawmzaw. 8. Mi khatpeuh tawh na kiho ciang na mawk hopih sangin pi, pu, nu, pa, sia, u cih kamsiam zang leteh kilawmzaw. 9.Nang sang u lianzaw leh zahtakhuaizaw khat in na lungkimloh kam hong sawl (cih) ciangin na dawn pah sangin na seploh ding hang he ci leteh kilawmzaw. 10. Mi khat kiangah huhna na nget ciangin hong pia a, hong pia kei zongin lungdam, nuam ing ci le cin pau lo a na ciah sangin kilawmzaw. 11. Mi in lungsim tak tawh hong hopih ciangin don khol lo a, kul gige a na om sang, ama hong dot bangbang a kilawm zah ciang nuihmai tak tawh dawng leteh kilawmzaw. 12. Thu khat peuhpeuh na gen ciangin kei thu (kei) na cih sangin, a kimanga a kimang pah kei zongin, Kei ngaihsutna-ah hih bang hi
Laitai

ven ci lecin kilawmzaw. 13. Numei khat leh pasal khat a vakkhawm ahih kei leh, maan a kilakkhop ciang a numei pen a pasal ziat lamah a om sangin pasal vei lamah om leh kilawmzaw. 14. Numei khat leh pasal khat zum pai nopna a neih ciang anih uh zum innsung a tum pah uh sangin pasal tum masa-in, pasal in phalna a piak a hong tum in a cih leh a numei tum pan leh a pong tum pah muai sangin kilawmzaw. 15. Tangval khat in nungak khat kiangah itna thu hong gen a, na san zawhloh ciangin na nuak pah a, na hopihloh sangin maitai takin hopih suak lecin kilawmzaw. 16. Mi inn khat peuhpeuhah na leenglat a na ciah ding ciangin na pong ciah khiat sangin va ciah phot ning ci lecin kilawmzaw. 17. Leengla zin na neih ciang kuakua hi taleh na simmawh bawl sang zahtak bawl zaw leteh kilawmzaw.
(Lungsim Limlangh Bu nihna, pp 37-39, pan kiteikhia hi) August2012 17

TEDIM LABU 8th Edition


- Upa J. Thawmte A giatvei khetna Tedim Labu muh theih dingin Rev. Suan Khen Mung, Mission Secretary, TBC in April 24, 2012 ni-in ZBC Laibusaal adingin bu khat hong piak manin ZBC leh ZBLB tangin lungdam ko masa nuam ing. Ahangin, biakpiakna-ah Zomite lakah labu kialpi a tun zawh sawt mahmah ta a, kei zong ka muh phetin ka en pah a, tua suang panin khangluite in, Dotloh akpi khuang ken a kicih phawk kawmin hong kidong kei mahleh awlmawh pawlkhat, mai lamah i et ding deihin hici zawdeuh leh cih leh hici mah ding hi, cih tomni kong gelh hi. 1. Hici zaw deuh leh : a) Labu mai lamah i) Khristian khangnote phatna ii) Pasian phatna iii) Amen thumte in nambat nei leh a hoihzaw tam. Tua banah zonolna ah zong tuate kihel leh. b) No. 6 na taang 4 na gual thumna-ah : 7th Edition ah, Hong Honpa Jesuh ka u tawh kici a, 8th Edition ah, Hong Honpa Jesuh ka lawm tawhkici hi. U pen bul lua, lawm pen gualtum lua cih bangin ka mu a, Hong Hon Topa Jesuh kiangah ci ziau leng hoih sa ing. c) No. 133 a bulah 7th Edition ah, Emmanuel kici pen, 8th Edition ah, Sihkhuk kici pen Emmanuel ci zaw leng. d) La thulu zon-olna laimai 500ah, Phatna kici ah nambat 1 - 503 kigelh a, i labu ah naimat 500 ciang bek om hi. A thum teng a bul lama nambat thum teng ahi tam? Ka gennop zaw in a thulu zuiin nambat gual zaw lehang. 2. Hici mah ding hi : a) No. 82. 7th Edition ah a patna ah Gampalak-ah a sakkik ah Jesu kici pen 8th Edition ah Noel hong kici tuak ziau pen hoih lua sa ing. b) No. 152. 7th Edition ah Kam tul tampi cih pen 8th Edition ah Aw mi sang tampi cih pen tel baihzaw hi. c) Tua banah 8th Edition ah No. 185 ba, Khrih leh a pawlpi kici a, No. 394, Khazih leh pawlpi cih zong san siamhuai sa lel ing. Hih kong gente etsakna kong lah hi a, adng tampi gen ding om dingin ka ngaihsun hi.

18

Laitai

August 2012

3. Thukhupna ; Ka gennop taktak pen thumasa i et ciangin Tedim Labu pen kum 97 pha ta a, 1914 a la dawng 35 tawh bul a kipan tun dawng 500 kinei ta a, tua bek hi lo, pawlpi tuamtuama sia ten thukim taka hong bawl, ei mipite in zong zat ciat ding hoih a sa ka hi hi. Kum 2014 ciangin kum 100 hong cing ding ahih laitakin la sa mite, la uuk mite in bang cin i ngiahsun tam ci ing. Kei ngaihsutna panin kum 100 a cinma in i milip in bu khat ciat neih ding, nopni dahni-ah zat pen leh sak penin neih dingin hoih sa ing. A laibu zong kum 100 a upa hita ahih manin lei theih dingin mun tuamtuamah kizuak leh. Gentehna in, Champhai Baptist Bookshop, Kalaymyo a ZCLS zum leh ZBCM zum, Lamka a CBA zum, Tedim a TBC zum leh mun dang pana kingah theih nading hanciamhuai hi. Nicene Thu-up Pulakna a tawpna lamah Eite in i mawhnate hong kimaisak nadingin tuiphumna khat i zangkhawm hi kici pen mawhna mai nadingin tui kiphum kul cihna tawh kibang a, tua pen Baptistte thu-up tawh kitukalh a, Jesu a sih lai-in a ziat lama kikilhlumpa bang tui kiphum man lo a Jesu in ama kiangah paradis ah a om ding thu gen hi (Luka 23:43). Hih in mawh mai ngah nadingin tui kiphumna pen a zek hi loin, Jesu umin i Topa leh Honpa in i saan ding ahi hi (Johan 3:16,18,36, 5:24, 1:12) cih hong phawksak hi.

NUTE MAWHPUAKNA
- Upa Zam Khan Thang(L), Vaikhawtlang Nu i cih pen kinepna cing lungsim hong phawng pen hi, ci leng kikhial lo ding hi. Tua ahih manin ta ten zong nu itin, maingap a, nute thu mah mang nuam se uh hi. Englishte bangin, Nute pau (mother tongue) mah na ci liang uh hi. Tua hi am nute in tate tungah mawhpuakna/tavuan lianpi nei uh hi. Tate makaihnaah innkuanah mawhpuakna bucing nei uh ahih Laitai lam nute in mangngilh lo a, thanuam taka tate makaih a thuhilh sia (teacher) masa penpen ahih lam uh a kitheih ding uh kisam mahmah hi. Thunngetzia, Pasian zahtak dingzia, Pasian up dingzia, nu leh pa thuman dingzia, nu leh pa it dingzia, mi hopih dingzia, ann nekzia, gamtat leh kampau kilawm a pantah, a makaih pi pen nute ahi hi. Numei pil in innsung August2012 19

nuntakna khangsak a, numei hai in innsung susia hi (Pau. 14:1) ciin nute manphatna Lai Siangtho in gen hi. Timoti pen pastor ahihna a pa hang hi loin, a pi leh a nu in a pattahna hang ahi hi (2 Tim 5). A mina nu bek hi loin tate mailam nuntak nading a mukhol, geelna kician a nei nu hih kul hi. Nu ka hih teh hong it un ci mawk pen nu hoih dinmun hi pah lo hi. Tate in hong it a thu hong man theih nadingin tate Pasian thu tawh pantahin, thungetzia hilhin, Pasian a muanhuaizia, a vangliatzia, zahtak ding, a thu man ding ahihzia leh kihtak ding ahih zia banah, Pasian pen biaktak ahihziate hilhin pantan ding kisam ahizia nute in theih kul hi. Nu pawlkhatte in tate Pasian thu lah pantah lo, gamtat kampau dingzia lah hilh loin taitai pong uh hi. Tua bang mite mi lawhsam hi gige hi. Na lup ciangun, lam na pai ciangun, na tut ciangun thu hilh un (Thkna. 6:78) ci hi. D. L Moody in, Kei nu bang mi khempeuh in nu nei le uh thonginn (jail) bawl kul lo ding hi ni ngam hi. Nu pen awmnem, itna hau, maingaphuaiin Pasian in a bawlna hang ngaihsut kul hi. Tua hi a, nang bang ciin na tate na makaih hiam? Pilna siamna a sinna uah na tawsawn/huh hiam? Pasian thuah lam hilhin na makaih hiam? 20

Na tate adingin hun bangzah na zang ta hiam? Ta hoih na deih leh nu hoih na hih ding kisam hi. Nau luai a vei khutin leitung pumpi uk hi Nepoleon in ci hi. Nau luai a vei pen nute khut mah ahi hi. Moses nu in Moses a kep sungin Pasian muan ding leh minam itna nei dingin hanthawnin lim takin pantah hi. Tanu in a nu suun cih Israelte paunakah om hi. Tate hoih ding leh siat ding pen nute khut sungah om hi. Na pasal thuzawh na sawm sangin na tate thumaan lampi totsak sawmzaw in. A leitung vaiah zong na tate pi le pu dingte, ni le gang dingte, beh le phung dingte hilh in. Na tate in na omdan hong encik den uh hi, cih thei inla, gamta hoihin, kampau kilawm zang in. Lai Siangtho in na tate pantah dingin hong gen bangin pantah in, nu manpha hi ding hi teh. Lai Siangtho sim, thunget, kikhop cihte pantah inla, biakinn sung zahtak dingzia, uzawte zahtak a kisapna, khangual lawm le gual tawh kizopna hoih neih a kisapna thu hilh in. Nu hoihte in innsung kimakaihzia, silh leh tenzia, kihopihzia, nek le dawn khangsak hi. Biakinnah nuntakna khangsak hi. Nu ten i mawhpuak/tavuan theisiam leng innkuan, pawlpi, khua nuamsak ding a, thumang lo kuamah om lo ding hi. Laitai August 2012

NUMEI TUNGAH NGONGTATNA PAN KIDALNA THUKHUN A.D 2005


(Protection of Women from Domestic Violence Act, 2005)

I. Numei tunga ngongtatna in a huamte : 1) Pumpi tungah : Numei bet, saat, suih, tup leh khut thak siakna nam khatpeuhah numei zat. 2) Sex lamah : Huukna lam tawh kisaia numei tungah ngongtatna leh simmawh taka hopihna. 3) Taksa leh lungsim bawlsiatna : Kosiatna, simmawhna tawh hopihna, ta neihlohna hanga bawlsiatna leh vauna. 4) Nek le dawn lamah : Tate kep nading suhsak, zi leh tate nekzonna khaktansak. II. Kamtai-a zat theihte : 1) Numei innkuanpih a hisate laka khatpeuh. 2) Midang, hih banga bawlsiatna a thuaksate. 3) Naupangno khatpeuh. 4) Innvengte. III. Thusia tut masak dingte : 1) Numei innkuanpihte khatpeuh 2) Ama pasal hiam, a pasak innkuanpihte khatpeuh. 3) Ama innkuanpihte cihin a nawlamte leh a manawh lamte huam hi. IV. Ngongtat thu tut nading : 1) Police officer 3) Protection officer 2) Service provider 4) Magistrate

V. Inn sungah ngongtatna tawh kisai-in thukhen zum (court) in a huh theihnate : 1) Ama inn sungah lungmuang takin om theih nading (residence order) 2) Inn sungah ngongtatna a tunloh nadingin thupiak ding (protection order) 3) Inn sunga ngongtatna hangin zato-ah kibawlna sum beite siksak nading (monetary relief) 4) Naupangte galmuang taka a om theih nadinga kepsak pak ding (temporary custody of children) 5) Inn sunga ngongtatna hangin gimthuakte huhna piak ding (compensation order) 6) Thukhen zum in a bitna thu a suahsak main ngongtatna pan

Laitai

August2012

21

kidalkholhna piak nading (interim and exparte order) Bawlsiatna a thuaknu in Indian Penal Code (IPC) Section 495-A tawh kituakin a thuakna thu thukhenzumah tun thei hi. VI. Hih ngongtatna thukhun a tuam mahmahna : 1) Hih haksatna ni 60 sungin thukhenmang (magistrate) in a vensak ding ahi hi. 2) Thukhenmang in gimna thuaknu haksatna thu genpih (counselling) dingin mi sawl thei hi. 3) Thukhenmang thukhenna-ah a lungkim zo lote in ni 30 a beimain Session Court ah a haksatna thu tun (appeal) thei hi. VII. Service Provider leh Protection Officerte a phattuamna : 1) Thukhen zumah thu tutzia dingah lamlak thei hi. 2) Bitna inn (shelter homes) ah om a kul leh a omdan ding makaih thei hi. 3) State kumpi theihpihna tawh zatui zaha tawh kikep nading saisak thei hi. VIII. Service Providerte phone nambat : 1) Program Executive, Cod-Nerc, Temple Square, Aizawl - 03892311617. 2) President, MHIP Gen. HQ. Treasury Square, Aizawl - 03892323464 3) President, YWCA, Vanapa Hall nuai, Aizawl - 0389-2362336 4) Director, Peace Home, Durtlang, Aizawl - 0389-2362336 5) Secy, Volcomh, Tuikhuahtlang, Aizawl - 0389-2334937 6) Co-ordination, CDP, Tuikual C, Aizawl- 0389-2318474 IX. Protection Officerte : 1) Superintendent, RITC, Aizawl 2) Superintendent, Protective Home, Aizawl 3) District Welfare Officer, Lunglei 4) District Welfare Officer, Saiha 5) CDPO, ICDS Project, Khawzawl 6) CDPO, ICDS Project, Serchhip 7) Circle Officer, Tlangnuam 8) CDPO, ICDS Project, Thingdawl 9) CDPO, ICDS Project, Lawngtlai
(Courtesy : Mizoram Hmeichhia Insuihkhawm Pawl, Gen. HQ. Aizawl - 2012)

22

Laitai

August 2012

THANGHO LEH LIANDO


- Pa Go Khen Pau (Pingpong), Aizawl

Kei theihna panin Thangho leh Liando pen ei Zomi ngiat hi-in, Naulak beh hi a, a luguh hawm zong Tedim khua gei Dimlo khua-ah om hi. I sanggam Luseite in zong Liandova leh Tuaisiala cih tangthu na nei uh a, amau theihna panin amau Lusei mi mah hi leh kilawm hi. Mizogam sung panin Dimlo khua a Liando luguh lei a sawm thu ka za ngei hi. Tua bangin hong lei takpi hi leh, amau in Liando pen amau minam in ciamteh ding a, ei a bulzawte nangawnin amau mi i sa kik kha ding hi. Tua ahih mann i minam makaite in Zo ngeina leh khanglui vante hoih takin kemin, i zuakloh ding ahi hi. I Zo ngeina-a lam pawlkhat zong minam dangte hilh ding hi lo hi. Amau ei sang hauzaw a, tamzaw ahih manun amau aa, amau minam laam suaksak mengmeng thei a, tua ciangin ei a bul penpente laam a nei lo kisuak thei ding hi. Mizogam sunga Zomite in i ngeina hoih mahmah i minphuakdan khawng i paisan dekdek phial uh hi. I sanggam Luseite pen minam khangto ahih man hi hiam koi gam koi gamah teng taleh a Mizo min phuakdan uh a zui tek uh hi. Tedim khua a Mizo tawmcik a omte nangawnin Tedim mi a tamzawte omna pawlpi ah kikhop sawm loin, a minampih Mizogama omte pawlpi ahi Presbyterian ah omin, Lusei pau tawh Pasian a bia uh hi. Mizogam sunga eimite in bel i ngeinate kep sawm loin, i ut bangbangin min i phuak suk mengmeng uh hi. Zomi nupi khat in min phuak a, N. Sang Puii ci tazen hi. Vaphual i hihna nusia-in Va-ak in a kibawltawm hi. I kibawltawmtawm hang amau in amau minam lakah hong thunlut thei tuan loin, hamphat nading nate ah kilaival thei veve mawk hi. Kei zong Pasian in tapa khat hong pia a, amin dingin ka pa in a phuak Zo min ngiat mah zang tangtang hi.
Laitai August2012 23

Thu tuamtuam
1. Siangtho kitenna : Zokhawthar a ZBC upa Ngul Cin leh Nu Cing Ngaih Zente tapa Pro. Pastor Thang D L Pau Mung leh Vapar khua-a Upa Kap Go Thang leh Nu Luan Ngaih Zente tanu Lia Cing Go Lun July 27, 2012 in Zokhawthar ZBC biakinn ah kiteng ding uh hi. Laitai Editorial Board in hih kitenna kilungdampih hi. 2. Zogam mi phazah : Mizogam ah khua 830 om a, tuate lakah khua 23te khuapi (town) ahi hi. Kum 2008 in Chin State ah khua 1413 om a, inn 72,723, milip 5,42,047 om hi (ATT April 2012). Tedim, Tonzang leh Cikha Myonee ah khua 231, innkuan 18,432, milip 1,25,542 om hi (ATT. April 2012). 3. Sihna : a) Madalay constituency panin Kawlgam a MP dingin a kitelcing Pu Go Lian in June 21, 2012 in leitung nusia hi. Amah pen ZBCM pawlpi ah zong makai thudot khat ahi hi. Amah pen Champhai ZBC a Pa Vung Za Kap sanggampa ahi hi. b) Vaikhawtlang ZBC member ahi Pa Gin Za Kap in June 24, 2012 in leitung nusia hi. 4. Zolai kamkumna : Pasian in pha a sak leh September 2012 ciangin Champhai khua-ah state 3 pan Zolai a saite in kamkumna nei ding cih thu kiza hi. 5. ZBC Mission nasepna : a) Himachal Pradesh ah FMPBte tawh nasepkhopna-a i missionary Vumbiaklalte nupa nasepna panin mi 19 in Jesu pen aituam Honpa leh Topa in saang theiin tuiphumna ngah pah uh cih thu kiza hi. b) Gumna kici khua-a Santosh a sinkha-ah suang a om zawh kum 3 bang phata, siavuan kibawlsak nadingin sum nei lo ahih manin nakpi takin thu a nget uh leh a sinkha-a suang om nawn lo hi. Topa minthang hen. c) Sujal khua-a naupang kum 2 mi a cisa natna hangin khua phawk loin a om pen, a innvenga Khristian om sunsun tengin thu a ngetsak uh leh damna ngah kik hi.
24 Laitai August 2012

d) Morapul khua-a Mr. Anil pen bus tailai tungpan kia a, doctor in lamet ding om nawn lo a cihsa hi napi, nakpi takin thu a nget uh leh dam kik hi. 6. Khristian ten bawlsiatna thuak Himachal Pradesh a FMPB nuaia missionary Sianu Niang Khan Mante nasepna Kaleih kici khua-ah Pasian thei lote in 20.5.2012 niin biakinn a kikhawmte a baan takin saatin, biakinn vante suksiatsak uh hi. Hih thupiang hangin Mori khuaah Khristiante patau mahmah uh hi. Tua banin Andra khua a biakinn dingin a saapna inn neipa in December 2012 dong bek kikhop nadingin a inn phal hi. Aban kikhop nading thungetsak ni. Zinpa leh Siapa kihona Zinpa Siapa Zinpa Siapa Zinpa Siapa Zinpa Siapa Zinpa Siapa : Sia, na khasum bangzah? : Zathum leh gensiat. : Na kham tei uh maw? : A saanglo ten zong kham ci hi ve hang maw. : Nasep a tam maw leh? : Sepkhop mah om bilbel. : Bang hamsa na sa pen a? : Sum leitawi mah hamsa pen. : Leitawi na ngahngah beek maw? : Ngahloh nin antan thunget kipan. Antan thunget kinawh zawzen.
(Pengkul Sept. 1987 pan kitei hi)

Article Ngetna Kum 2013 March kha ciangin ZBYF in kum sawmnih le nga cin pawi (Silver Jubilee) kizang ding hi. Hih hunah Souvenir bawl kisawm ahih manin thului a gelh nuamte in Sia Kham Suan Pau (kspau@rediffmail.com), Aizawl, Mizoram kiangah khak theih hi
Laitai sunga thute a thupuakte saandan hi a, amau mawhpuakna zong hi pah hi.

From :

LAITAI ZBC Office, Champhai - 796 321 Mizoram, India

To
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

BOOK POST

RNI. No. MIZ.MUL/2009/29499

Postal No. MZR 82/2010 -2012

You might also like