.:: Vektrel Fonksiyonlar ::.

Vektrel Fonksiyonlar Genel olarak yaplan almalarda reel deikenli ve reel deerli fonksiyonlar kullanlmaktadr. Bu tr fonksiyonlarda deikenler birer reel say olduu gibi fonksiyonun ald deerler de birer skalerdir. Bu blmde ald deerler birer vektr olan fonksiyonlar inceleyecek ve onlar zerindeki limit, sreklilik ve trev kavramlar zerinde duracaz. Tanm: A reel saylarn bir alt kmesi ve V de bir vektr uzay olsun. A nn her bir elemanna, V nin bir ve yalnz bir elemann karlk getiren fonksiyona bir vektr deerli fonksiyon ad verilir. Bu tanmdan sonra, V vektr uzaymz R 3 olarak seersek, genel olarak vektrel fonksiyonu aadaki gibi gsterebiliriz;

Burada A1 A2 ve A3 ler A vektrnn bileenleri adn almaktadr. Vektrel fonksiyonlarda Tanm blgesi, tm bileenlerin tanm blgelerinin kesiimidir. Yani fonksiyonun btn bileenlerinin tanml olduu blgedir. Vektrel Fonksiyonlarda Limit Tanm t ye bal ve bileenleri A1 , A2 , A3 olan bir vektrel fonksiyonun t, t0 'a giderkenki limit ifadesini aadaki gibi yazabiliriz;

2.olarak verilen eitlikten de grlebilecei gibi bir vektrel fonksiyonun limitini almak, bileenlerinin ayr ayr limitini almakla e anlamdadr ve bileenlerinin limitleri alnarak bulunan a1 a2 ve a3 ifadeleri de esas limitimizin deeri olan a vektrnn bileenleridir. Vektrel Fonksiyonlarda Sreklilik Tanm Domain' i "D" olan bir vektrel fonksiyonun, Domain' inden seilen bir t0 noktasnda srekli olabilme tanmn aadaki gibi verebiliriz;

Yine tanmlardan da grlebilecei zere bir vektrel fonksiyonun t0 da srekli olabilmesi iin bileenlerinin de t0 da srekli olmas gerektiini syleyebiliriz. Vektrel Fonksiyonlarda Trev Tanm Bir Vektrel Fonksiyonun trevini almak iin, bileenlerinin ayr ayr trevi alnr ve trev fonksiyonunun bileenleri olarak yazlr. Bu cmleyi u ekilde ifade edebiliriz;

Buradan da anlalabilecei zere, bileenleri A1 A2 ve A3 olan bir vektrel fonksiyonun, bir t0 noktasnda trevlenebilmesi iin gerek ve yeter art u ekilde gsterebiliriz;

A1 A2 ve A3 bileenleri reel deerli fonksiyonlar olduklarndan, bildiimiz trev alma yntemleriyle hesaplanarak vektrel fonksiyonun trevine ulalabilir. Vektrel Fonksiyonlarda Genel Formller A ve B ler vektrel fonksiyonlar, ise reel deerli bir fonksiyon olmak zere vektrel fonksiyonlar ile ilgili baz temel formller u ekilde verilebilir;

.:: Gradient ::.

Gradient Gerek Gradient ve gerekse Divergence gibi dier ifadeleri aklamadan nce, bu konuda ska kullanacamz bir operatr olan Dell operatrnden bahsetmek istiyorum; eklinde gsterebileceimiz Dell operatr skaler veya vektrel fonksiyonlara uygulayabileceimiz bir trev alma operatrdr. Konuda ayrntl bir ekilde gsterilecei zere Dell operatrn bir skaler fonksiyon ile veya vektrel bir fonksiyon ile skaler olarak arparak veya bir vektrel fonksiyon ile vektrel olarak arparak eitli tanmlamalar yapabiliriz. Bu tanmlamalardan ilki Gradienttir. Bir skaler fonksiyonun Dell operatr ile skaler olarak arpmna, o skaler fonksiyonun Gradienti adn vermekteyiz. yleyse skaler bir fonksiyon olmak zere Gradient; Olarak ifade edilir. Tanmdan da grld zere Skaler bir fonksiyonu Dell operatryle arparak, birinci bileeni o fonksiyonun x' e gre, ikinci bileeni y' ye nc bileeni z' ye gre trevi olan ve o fonksiyonun Gradienti adn verdiimiz yeni bir vektr elde ediyoruz. Bulmu olduumuz bu Gradient ifadesi bir yzeyin teet dzleminin veya normal dorusunun denklemlerinin bulunmas gibi nemli hesaplamalarda ie yaramaktadr. imdi bunlar inceleyelim; Gradient' in Uygulamalar: ekilde mavi ile grlen (x,y,z)=0 yzeyini ele alalm ve bu (x,y,z)=0 fonksiyonunun diferansiyeline geelim, yleyse;

fadesini elde ederiz. Dikkat edilirse bu diferansiyel ifadesi (x,y,z)=0 fonksiyonunun Gradientinin, (x,y,z)=0 in teet dzlemi iindeki bir vektr ile skaler arpmdr. Yani bu sylediklerimizi matematiksel olarak ifade etmek istersek yukardaki diferansiyel ifadesini u ekilde de yazabiliriz; Burada dr vektr ekilde krmz ile gsterilen teet dzlemi iindeki bir vektrdr. yleyse (x,y,z)=0 fonksiyonunun M noktasndaki teet dzlemi iindeki bir vektr ile yine bu fonksiyonun Gradientinin skaler arpm sfra eittir. Bu da bize bir skaler fonksiyonun M noktasndaki gradientinin, o fonksiyonun M noktasndaki teet dzlemine dik olduu sonucunu verir. Bu gerekten nemli bir sonutur. nk bu sayede, (x,y,z)=0 fonksiyonunun bir M noktasndaki teet dzleminin denklemini yine bir M noktasndaki normal dorusunun denklemini kolaylkla bulabiliriz. imdi bunu nasl yapabileceimizi ksaca ifade edelim; Bir Yzeyin Teet Dzlem Denklemi: imdi ncelikle teet dzlemi iinden bir M0 (x0 , y0 , z0) noktas alalm ve Teet dzleminin yzeye teet olduu M(x,y,z) noktas ile bu noktay birletirelim. Bylece teet dzlemi iinde bir M0M (x-x0 , y-y0 , z-z0 ) vektr elde ederiz. Bu vektr bulduumuz sonuca gre (x,y,z)=0 fonksiyonunun Gradientine dik olacandan, bu

Gradient ifadesiyle bulduumuz vektr skaler olarak arpp sfra eitlersek, bir yzeyin teet dzleminin denklemini u ekilde elde ederiz;

Bir Yzeyin Normal Dorusunun Denklemi: (x,y,z)=0 yzeyinin bir M0 noktasndaki normal dorusunun, yaptmz bu aklamalar dorultusunda (x,y,z)=0 fonksiyonunun Gradientine paralel olan bir doru olaca aktr. nk yzeyin bir M0 noktasndaki normal dorusu, yzeyin o noktadaki teet dzlemine diktir. yleyse bu yzeyin normal dorusu zerinde bir M(x,y,z) noktas alp M0 (x0 , y0 , z0) noktas ile birletirirsek Gradiente paralel olan vektr elde ederiz ve bylece bir yzeyin normal dorusunun denklem ifadesi de;

olarak elde edilir. Divergence ::.

Divergence Divergence, daha nce tanmlam olduumuz Dell operatrnn bir vektrel fonksiyon' a skaler arpm ile uygulanmasyla elde edilir. yleyse divergence' u ekilde tanmlayabiliriz;

Burada dikkat edilirse bir vektrel fonksiyonun Divergence' , iki vektrn skaler arpm olduu iin bir skaler dir. yleyse imdiye kadar grdmz bu konularla ilgili baz genel zellikleri vermeye alalm. skaler bir fonksiyon olmak zere;

Olduunu syleyebiliriz.

.:: Curl ::.

Curl Rotasyonel, yada Curl, daha nce tanmlam olduumuz Dell operatrnn bir vektrel fonksiyon' a vektrel arpm ile uygulanmasyla elde edilir. yleyse Curl' u ekilde tanmlayabiliriz, "A" bir vektrel fonksiyon, i j ve k ise brim vektrler olmak zere;

Burada dikkat edilirse Curl sonu olarak, iki vektrn vektrel arpm olduundan bir vektrdr.

.:: Basit Vektr Kombinasyonlar ::.

Grafiksel Vektr Toplam A ve B gibi iki vektrn toplamn grafiksel olarak, birbirini takip eden iki adm eklinde dnebiliriz. Toplam vektrmz ise balang noktas ile biti noktas arasndaki uzaklk boyunca uzanan vektr olur. Vektrleri byklkleri ve dorultularyla doru orantl olacak ekilde oklarla ifade edersek, toplam vektrn bulmak iin; B vektrnn balangc, A vektrnn sonuna yerletirilir. R ile ifade ettiimiz toplam vektrmz ise balang noktasndan biti noktasna doru izilen vektrdr. Matematiksel olarak ispat iin, A ve B vektrlerinin bileenleri bulunup, toplanr ve R nin bileenleri elde edilir ve kutupsal forma evrilir.

Vektr Bileenleri rnei Vektrlerin bileenleri, her bir vektr iin bir dik gen izildikten sonra, standart gen trigonometrisi kullanlarak bulunabilir.

Toplam vektr, bu bileenlerin birletirilip kutupsal hale dntrlmesiyle elde edilir. Kutupsal Hal rnei Toplam vektr olan R nin bileenlerini bulmak iin A ve B vektrlerinin bileenlerini bulup, birletirilmesinden sonra, aadaki gibi kutupsal hale getirilebilir;

Vektr Bileenlerini Birletirmek A ve B vektrlerinin bileenleri bulunduktan sonra, bu bileenler R vektrnn bileenlerini bulmak iin basit bir ekilde toplanabilir.

Bileenler, toplam vektrn aka belirtirler ancak, sonu vektrnn genelde kutupsal formda olmas tercih edilir.

Bir Vektr Bileenlerine Ayrmak gen trigonometrisi bantlar kullanlarak, vektrler bileenlerine ayrlabilir. Aadaki uygulamada, kutupsal formdaki bir vektrn, uzunluunu ve asn deitirebilirsiniz. Bileenler hesaplanp yazlacaktr; A= vektrnn as derece ise, Yatay Bileen = Dey Bileen = olur.